61. sayi PDF sayfalar_54. sayi PDF sayfalar.qxd - Hayat Online

haberGerçekler “Hayat”ın İçinde GizlidirHayatMüteveffa İslambilimci AnnemarieSchimmel’in Kitabı Üzerine“İslam Dini’ne Giriş”Hacer Çakmak • hacer87@yahoo.deMüteveffa İslambilimci AnnemarieSchimmel’in(1922-2003) “İslam DinineGiriş”* isimli kitabı, İslam dinini,kültür tarihi içerisindeki yeri açısındananlamak isteyenler için iyi birbaşlangıç imkanı sunuyor. Batı’dakiaraştırma faaliyetleriyle birlikte İslam’ınbaşlangıcından günümüzekadar gerçekleşen tarihî olayları dakapsayan kitap aynı zamanda dinîiçerikle alakalı yanlış anlamaları, İslam’ınHıristiyanlık ile ortak vefarklı yönlerini de konu ediniyor.Kitabın girişinde Ortaçağ’da İslam’akarşı takınılan ve dinî tartışmalaraneden olmuş olan politik tutumdanbahsedilirken, yazara göreBatı’da İslam’ın kaynaklarına karşıilk müsbet ve eleştirel tutum ise Aydınlanmadevrine denk geliyor. 19.asır ise bugün hâlâ verimli çalışmalarıteşvik eden bir bilimsel disiplinintesis edilmeye başlandığı zamanolarak kaydedilmiş.Arabistan’ın İslam öncesi tarihinekısaca değinen Schimmel bilhassaArapça lisanının ve şiirinin öneminivurgulamayı da ihmal etmemiş.Peygamberimizin (s.a.v) vahyinaracısı olma vazifesini temel alanSchimmel, kendi İslambilim bakışaçısını ise şu sözlerle ifade ediyor:„Muhammed 40 yaşında iken sık sıkinzivaya çekildiği Hira Dağı’ndabulunan bir mağarada tezahürlerinetkisi altında kendisine ilahî bir vazifeninverildiğine kanaat getirmişti“.(s.16)Nevar ki, Schimmel’in bu ifadesi,İslam’ın peygamberlik tasavvuruile bağdaşmamaktadır, zira İslam’agöre bu vazife sadece Allah tarafındanbelirlenip verilir ve peygamberinihtiyarında değildir.Yazar ayrıca Kur’an’ın üslup vekonuları ile alakalı hususiyetleri deaçıklığa kavuşturuyor. Arap yarımadasından,Efendimizin zamanındansayfa 20Ekim · Oktober 2011 · Zilkâde 1432itibaren tüm dünyaya yayılan İslam,19. asra kadar Schimmel tarafındantafsilatlı bir şekilde işleniyor. Muhtelifimparatorluklar, hanedânlar, fetihlermuhtasar bir şekilde anlatılıyor;kültürel, mimarî ve bilimsel başarılaraise özel bir yer ayrılıyor. Bubağlamda göze çarpan bir diğer hususise Hıristiyanlığa has bazı tabirlerinkullanılması. Schimmel, Hz.Hüseyin’in Kerbela’da şehit edildiğigün olan 10 Muharrem için Hıristiyanlıktanödünç aldığı çile günü(Passionstag) ifadesini kullanıyor.(s. 23) Bu tabirin sahip olduğu arkaplandan yola çıkarak, içeriğiyleuyuşmayan İslamî bir olayı bu şekildeanlatmak ise sorun teşkil edebilir.Schimmel daha uzunca olan müteakipbölümde ise Kur’an veKur’an’ın öğretisinden bahsediyor.Bu kısımda özellikle İslam’ın temelleri,beş şartı ve ilhamınıKur’an’dan alan sanatın (camiler,hat) tasvirine yer veriliyor. Ayrıcatefsir ilminin gelişim süreci dikkatedeğer bir husus olarak karşımıza çıkıyor.Nesh gibi meselelere ise yer verilmesinerağmen bu konuda ilmî tabirâtkullanılmamış. Giriş mahiyetindekiböyle bir kitapta, bu tabirlerinkullanılması daha uygun olurdu,zira Almanca lisanı İslamî ıstılahâtaçısından henüz yeterli düzeye ulaşabilmişbir lisan değildir.Hadis, Fıkıh, Felsefe ve Kelâmgibi dinî ilimlerinin içeriğini açıklayanSchimmel hadis ile alakalı değişikbakış açılarına, muhtelif mezheplerinzuhuruna ve fıkhın kaynaklarınadair önemli bilgiler sunuyor.Schimmel’in bilhassa Kelâm ilmiylealakalı İslam ve Hıristiyanlık arasındaHz. İsa (as), peygamberlik ve Kelâmullahgibi konularda göstermişolduğu ilişki ise dikkate şayan.Hadis alanında ıstılahların eksikliğiyine bariz bir şekilde göze çarpıyor.Mesela ravilerin şahsiyetlerinintahlili ve güvenilirliklerinin tenkidimeseleleri kendi ıstılahlarıyla ifadeedilebilirdi. Şeriat kavramının açıklanmasıbahsinde ise bazı kafa karıştıranhususlar yok değil. Zira yazarıniddiasına göre şeriat, bir taraftanKur’an’da ifade bulan Tanrı buyruğudur,diğer yandan ise yazılı kanunhaline getirilmemiş ve nesilden nesileaktarılmıştır. (s. 57 ve sonrakisayfalar) Bu söylenilen şey sadece“fıkıh ilmi” açısından sözkonusuolabilir. Buna karşın Kur’an’dakiilâhî buyruklar değişmez şekilde kayıtaltına alınmıştır ve ayrıca tasnifve yazılı kanun haline getirme tartışmalarınındışında kalır. Bu nedendendolayı fıkhî terimlerin etraflıca verilmesiyanlış anlamaların önüne geçilmesiaçısından son derece faydalıolurdu.Müteakip sayfalarda, başlangıcıdört halife dönemine tekabül eden vedoruk noktasına yeni bir kazanımolan ve Müslümanlar tarafından geliştirilenYunan düşüncesi ile ulaşmışolan muhtelif mezhep mensuplarınıntartışmalarına yer veriliyor.Kitapta, Hz. Ali’nin (ra) halifelikdevri ile alakalı olarak da, siyasîgrupların ortaya çıkışı, Şiî bakış açısımerkezinde okuyucuya sunuluyor;Şiîliğin genel vecheleri, fikirlerive bugüne kadar ulaşan etkileri tartışılıyor.Schimmel, İslam tasavvufunu isedogmatik tartışmaların karşısındakonuşlandırıyor. Dindarlık vetanrı-insan arasındaki sevgidenbahsedilen bu bölümde kutsallıkatfetmenin İslam’daki yeri ilealakalı da bir tartışma yürütülüyor.Müteakip bölümde ise 14.asırda başlayan ve günümüzekadar devam eden (Schimmel2003’te vefat etti) ictihad ve İslam’ınkaynakları konusunda ihyadenemelerine yer veriliyor.Tartışmanın merkezinde ise İslam’ındinamikliği, kadınlarınözgürlüğü ve bankaların faiz işlemigibi Batılı unsurlarla uyumluluğuve fundamentalizm bulunuyor.Bu konuda Selefîye hareketineözel bir yer veriliyor. Yazarbu dönüşüm sürecinin sonununhenüz açık olduğunu ve öncedentahmin edilemeyeceğini ise bilhassavurguluyor.Her bölümde hem İslam’ın kendiiçinde değerlendirilip hem de Hıristiyanlıklakıyasta bulunulması vegünümüzle sürekli olarak bir bağkurulması, giriş mahiyetindeki bukitabın yüksek seviyesine işaret etmektedirve okuyucuya –bilhassaHıristiyanlara- yeni çağrışım imkanlarısunmaktadır.Kitapta eleştirilebilecek olan temelhusus ise İslam’ın mesajının Hıristiyanlıktanbeslenen bir dil vasıtasıyla,gölgede bırakılarak yanlış anlaşılmalarasebebiyet verme ihtimaliarz etmesidir. Aynı şekilde henüz İslamîterminolojinin yeterince yerleşmediğiAlmanca dili için belirli bazııstılahatların kullanılması da kanaatimizcezarurî idi.Son olarak kitap, Avrupa’nınMüslüman ve gayr-i müslim halkların,ifa edilmesi gereken çok sayıdavazife ve cevaplandırılması gerekensorularla karşı karşıya bulunduğunuaçık bir şekilde ortaya koymaktadır.* Reclam. Die Religion des Islam.Eine Einführung,2010, 158 S. ISBN: 978-3-15-018659-6