MÜZİKzer'dan çıkan bilgi, o anda hangi notanınçalındığını belirten bir koddur. Bu kod,drum machine ulaşır ve bu koda karşılıkgelen davul sesi çalınır. Pratikte biz birDO sesinin Bassdrum. bir Re sesinin deSnaredrum sesine denk geldiğini biliriz.Eğer drum machine Master, synthesizerSlave durumda olacak şekilde MIDI bağlantısınıkurarsak, bu sefer drum machine'debir tuşa bastığımızda, o tuşa denkgelen kod synthesizer'e gönderilecek vesynthsizer o koda denk gelen nota değerindekisesi çıkaracaktır. Tabii ki drummachine'lerin nota adedi sınırlı olduğuiçin böyle bir uygulamanın tercih edileceğinisanmıyorum.3- Sequencer denen şu sihirli aygıt !!!İyi hoş birçok aleti tek bir yerden kumandaetmeyi başardık. Fakat bu aletlerinhepsi de, Master aletin direktiflerine aynıanda ve aynı şeyi algılayarak cevap veriyorlar.Ortaya tek sesli bir müzik eseriçıkıyor.Eğer her Slave aletin farklı melodileri,birbirlerinden bağımsız bir biçimde çalmalarınıistiyorsak, bize gerekli olanMASTER olarak sisteme ekleyeceğimizbir "SEQUENCER"'dır.Sequencer'lar, tıpkı bir teyp gibi çalışırlar.Ancak kaydettikleri Slave enstrümanlardangelen sesler değil slave enstrümanlarınçalımları esnasında gönderdikleriMIDI bilgileridir. Örneğin Şekil-6'deMaster olarak bağlanmış bir sequencer,bass için bir synthesizer, accompanimentiçin bir başka synthesizer ve bir adet dedrum machine bağlantısından kurulan birMIDI ağı görülmektedir.Burada ilk önce müzik bilgilerisequencer'da depolanır ve daha sonra bubilgiler ayrı ayrı bir biçimde diğer 4 enstrümanagönderilir. Bütün enstrümanlarkendi partisyonlarını aynı anda çalmayabaşlarlar. Bu sayede gerçek çok sesli müziğebir adım atılmış olunur.4- Sequencer yerine, gelişmiş bir"COMPUTER" her zaman iyidir.Bilgisayar, günümüzde bilindiği üzerebirçok konuya el atmış durumda. Ancakbilgisayarın müzik alanında da kullanılmasıpek de eskilere dayanmıyor. Bilgisayarlarınprofesyonel anlamda müzik alanındakullanılması MIDI’nin icadıyla baş-lar.Bilgisayarların MIDI arabiriminesahip bir elektronikmüzik aleti ile veri alışverişindebulunması, tıpkıyazıcısıyla yaptığı diyalogabenzer. İki durumda da bilgisayardiğer elektronik bnrime bir takım kodlar yollar.Bundan yola çıkarak, mühendislerbilgisayarların da"MIDI INTERFACE" adıverilen birim aracığıyla müzikaletleriyle haberleşmesinisağladılar. Böylece bilgisayarlarSequencer’ların yetersizkaldığı konularda mukemmelbir sequencer işlevigörerek imdadımıza yetişiverdiler.Bilgisayarların sequencer’lardan üstünolmalarının bir çok sebebi var.Bilgisayarlarkullandıkları programlar doğrultusundaher zaman gelişerek devamlı kendileriniaşarlar ve kullanıcıya her zaman daha venikullanım kolaylıkları sunarlar. Ayrıcabir bilgisayar MIDI ve müzik konularındakullanıcıya sadece bir sequencer olarakhizmet vermezler. Kimi zaman sequencer,kimi zaman bir synthesizer editörü veyatam bir müzik aleti olabilirler.Bütün bilgisayarların belli programlardoğrııltusunda çalıştığını biliyoruz (?!!?).bilgisayarların elektronik müzik aletlerivlehaberleşmesi sonucu çıkan taleplerikarşılamak için, programcılar her türdeprogramları kullanıcıların hizmetine sundular.Bmprogram çeşitlerini 4 ana gruptatoplayabiliriz.I- Sequencer programları:<strong>Amiga</strong> için bugüne kadar birçoksequencer programı yazılmıştır.Bunların her biri ciddi programlar olmalarınarağmen, pek azı günümüzekadar popülerliğini sürdürebilmişlerdir.Temel bir sequencer programı,"Master Klavye"den gelen bilgilerihafızasında depolar. Daha sonra bubilgileri taşıyan bir müzik parçasıoluşturmanızı sağlar. Daha sonra daSlave enstrümanlara ayrı ayrı yollardanbu bilgileri göndermenizi sağlar.Bu işlemler, tıpkı çok kanallı birteyp kaydındaki gibidir ve aynıoranda da kolaydır. Programcılarınçoğu. bu klasik sequencer programmantığını genişletmişler, kullanıcınıntasarımını yaptıkları müzik eserininüzerinde özgürce oynayabilmelerine elverdiğince imkan tanımışlardır ve tanımaktadırlar...II- Synthesizer editörü programları:Günümüzde synthesizer'lar kendi bünyelerindehele MIDI teknolojisini de kendibünyelerine aldıktan sonra, oldukçakarmaşık bir yapıya sahip oldular. Eskiden19701i yıllar ile 1980'ler arasında kalandönemde bir synthesizer sadece belirlidalga şekillerini çıkaran ve üzerine birkaçefekt tatbik ederek (vibrato, tremelo, pitchbend v.b) değişik sesler çıkarabilen bir ay-gitti. Bu aygıtların üzerinde bulunan çoksayıda (bu güne nazaran) düğme sayesinde,anında aletin ses karakteristiği ile oynamaimkanı bulunabiliniyordu. Bugünise synthesizerlar her türlü temel dalgaşeklini üretebilen ve çok-sayıda efekt vematematiksel deformasyonla bütünleşmişaz düğmeli, fakat çok işlevli muhteşemmüzik bilgisayarları haline gelmiş durumdalar.Bugün, bu az düğmeli çok işlevli aletlerdenbir ürün çıkarabilmek îçin, ayrı birmaharet gerekmekte. Çünkü üzerinde oynadığınızparametrelerin hiçbirini aynı andagöz önünde bulunduramayıp, o menüsenin bu menü benim habire dolaşmaktasınız.Üstelik bu işlerin tümünü birkaçdüğmeye devamlı basarak ve sonsuz birdikkat içerisinde yapmanız gerekmekte.Bilgisayarın o güzelim kullanım avantajıbu konuda da imdadınıza yetişiveriyor.Editör programları sayesinde bu zahmetliişlevlerin tümünü bilgisayar ekranı üzerindesadece mouse veya klavye kullanarakzahmetsizce yapabiliyorsunuz. <strong>Amiga</strong> bilgisayarlarıiçin yazılmış en çok bilinen birkaçeditör var. Bunlar Music-X isimli programınbünyesinde bulunan Roland D-50editörü, MT-32 editör isimli bir başka program,Korg M1 için bir editör ve Dr.T's RolandD-20 editör programlarını sayabiliriz.Ill- MIDI Sound Librarian programları:Eğer elinizde gelişmiş bir synthsizervarsa ve ürettiğiniz sesleri bilgisayar disketlerindedepolayıp bir kütüphane oluşturmakistiyorsanız, kullanmanız gerekenprogram tipi şüphesiz "Librarian" programları.Bu programlar sayesinde synthesizer'ınızdaürettiğiniz sesleri disketlerinizdesaklayabilir, daha sonra bu seslerin içerisindenistediğinizi geri çağırıp kullanabilirsiniz.Bu sayede çok zengin bir ses kütüphanesinesahip olursunuz.Hemen hemen her editör programınbünyesinde bu kütüphane hizmeti bulunmaktadır.IV- Karma programlar:Artık programcılar program dizaynlarınıyaparken uçuk bilgisayar gösterişlerindenziyade, mümkün olan en çok hizmeti kullanıcılarasunmak çabası içerisindeler. Buyüzden daha çok bu yukarıda belirttiğimAMIGA DÜNYASI 26
MÜZİKprogramların hepsini bünyesinde bulunduran,hatta daha fazlasını beceren programlarüretilme yoluna gidiliyor.5- MIDI'nin diğer kullanım alanları:MIDI'nin elektronik müzik aletleri arasındabir iletişim standartı olduğunu belirtmiştik.Bugün profesyonel bir kayıtstüdyosunda Multi Track Recorder'lar,efekt aletleri, mixerler, gitar efekt ünitelerikendi bünyelerinde MIDI arabirimi bulundurarakbir bilgisayar veya sequencer'danbelli kodlar doğrultusunda (ses çıkarmazlarfakat) kendi kodlarına göre işlemyapabilirler.Bunlara örnek vermek gerekirse:Bir gitarist, eskiden bir yandan gitarıylacebelleşirken bir yandan da ayağıylaefektlerini değiştirmek zorunda kalıyordu.Oysa bugün, bir bilgisayar trafından gönderilenve belli bir program (sırayı) takipeden MIDI mesajları doğrultusunda işlemleriniyapan efekt üniteleri üretilmekteler.Bu sayede gitaristimiz bir yandn gitarıylamücadele ederken, öte yandan bilgisayar,efekti sırası gelince değiştirebilmekte.Yalnız belirtmeliyim ki, gitaristinçalış temposu bilgisayarın program akışınıntemposuyla tam bir uyum içinde olmalı.Aksi takdirde, yanlış yerde yanlışefektler işleme girer.STANDART MIDI MESAJLARI1- KANAL KAVRAMI ve ALETLERARASI GİDEN KANAL MESAJLARI:MIDI arabirimine sahip aletler, kendiaralarında belli kodlar gönderirler demiştik.Bu kodlar basit olarak o sırada bir notayaveya tuşa basılıyor mu, basılmıyormu (Note ON/OFF); çalman notanın basılışsüresi ve basış hızı gibi bilgileri taşımaktalar.Bu kodları MIDI kanallarıylabir aletten öteki alete gönderilir.MIDI kanallarının neler olduğunu ve işlevlerininne olduğunu öğrenebilmek için(ve size rahat anlatabilmek için) evimizdekullandığımız televizyonların çalışmaprensibini bir gözden geçirelim. Dahasonra MIDI aletlerine bu prensibi uygulayıpsonucu görelim.Bilindiği üzere, dünyada binlerce istasyontarafından yayın yapılmakta. Televizyonlarımızınbu yayınların hepsini aynıanda gösterebilmesi imkansız. Bu yüzden,bu yayınlar ayrı ayrı kanallara bölünmüş.Biz bu yayınlardan hangisini takip etmekistiyorsak, alıcımızı o kanal üzerine getiripsinyali yakalarız. (BKz. Şekil-8)İşte MIDI aletleri arasındaki iletişim de,bu kanallara benzeyen bir MIDI kanallarıdüzeniyle aralarındaki bilgi alış verişiniortalık karışmadan gerçekleştirirler. StandartMIDI cihazlarında, en fazla 16 iletişimkanalı bulunmakta. Bazı MIDI aletleriningönderim ve alım kanallarının sayısıdaha da az olabilir.Örneğin bir MASTER alet (Synthesizerolabilir) 1. kanaldan bilgi gönderiyor olsun.Buna bağlı olan Slave'ler içinde, sadece1. kanaldan bilgi alma durumundaolanlar sinyalleri alabilirler.Yukarıdaki örnekte MASTER konumdabulunan MIDI aleti, tıpkı yayın yapan birı v istasyonuna benzer ve bilgileri hangikanal üzerinden bilgi göndereceğine kararverme yetkisine sahiptir. SLAVE konumdabulunan MIDI aletleriyse, televizyonalıcıları gibi davranır ve sadece belirlenenseçili kanal üzerinden bilgi alabilir.Master'dan gelen bilgiyi alabilmek için,Master'ın bilgi gönderdiği kanalı seçmekzorundalar.Şekil- 9'da görülen MIDI bağlantısında,1. Master alet 1. kanal üzerinden bilgigönderdiği zaman, bu bilgiyi alıp işlemekoyabilir. Master klavye 2. kanaldan bilgigöndermeğe başladığı zaman, bu sefer 1.alet 1. kanala ayarlı olduğu için bilgilerialamaz. Fakat 2. alet 2. kanaldan bilgi alabildiğiiçin bilgileri alıp işleme sokabilir.Bu kadar ön bilgiden sonra MIDI kanalmesajlarını vakından inceleyebiliriz.I- NOTE ON-OFF mesajı:MIDI ağı üzerinde MASTER konumdaolan MIDI aleti bir notayı çalmaya başladığızaman ilk iş olarak diğer aletlere çalıştığıkanal üzerinden “NOTE ON/OFF”mesajını gönderiverir. Bu bir nevi tuşluçalgının tuşlarına basılıp basılmadığınıgösteren bir bilgidir.Eğer Master alet tuşlu bir çalgıysa vebiz bir C notası çalacak olursak. hemenNote ON mesajı peşine C notasına denkgelen C60 kodu gider. Tuşu bıraktığınızdaise Note OFF mesajı gider ve sizin klavyenintuşundan elinizin çekildiği Slavealetlere bildirilir.II. VELOCITY mesajı:Bu mesaj türünde bulunan bilgi türü isetuşa basış şiddeti, müzik terimiyle notanınnüansı. Günümüzde artık tuşa basış şiddetinialgılayan klavyeler tercih edilmekte.Bu sayede klavyeyi çalan bir kişi. esereruh katmak için tuşa basış şiddetini aynenaktarabilmektedir. Kötü bir müzisyen içinbu dezavantaj olabilir.Profesyonel bir klavyeden tuşa basıldıktansonra. NOTE ON-OFF mesajının peşindentuşa basış şiddetini gösteren (I ile64 arası bir değerde VELOCITY kodu daSlave aletleregönderilir.III- PROGRAM CHANGE mesajı:Bu mesaj türünde, Master alette çalınanenstrümana ait kod taşınmakta. Eğer Masteralet bir klavyeyse, çalım sırasında biz53 numaralı enstrümandan 12. enstrümanageçersek, bu bilgi hemen diğer Slavealetlere gider ve diğer Master klavye ileaynı kanal üzerinde bulunan Slave aletlerde 12. enstrümana ait kodu alır (bu %99.9enstrüman numarasıyla aynı) ve 12. enstrümanSlave alette hangi sese denk geli-yorsa o sesle çalmaya başlar.IV- CONTROL CHANGE mesajı:Şimdi aklınıza şu soru gelmiş olabilir.Acaba klavye üzerinde yaptığımız her türlüdeğişiklikten anında diğer aletlerin haberiolabiliyor mu? Evet olabiliyor."CONTROL CHANGE" data'sı, masteralet üzerinde yaptığınız her türlü değişikliği,seçilen kanal üzerinden diğer aletleregönderebiliyor.Örneğin Master aletin sesini yavaş yavaşkapatmaya başladınız. Bu durumda.Control Change bilgisiyle birlikte 7 kodu(volume işlevinin kodu) gider ve peşi sırases şiddeti seviyesine ait sayıyla (1 ile 129arası bir sayı) enstrümanın volümü diğeraletlere bildirilir.Yalnız, her alet bu tip bilgilerin sadecebir kısmını gönderebilir veya alabilir.V- PITCH WHEEL mesajı:Gelişmiş klavyelerin üzerinde, sesin tonuyla(Frekansı veya modülasyonuyla)oynamamızı sağlayan "Bender" veya"Pitch Wheel" denen bir kol bulunur.Bu aleti kullandığımız sırada kolun nekadar oynatılıdığına ait bir kod. Slave enstrümanlaragönderilir ve kolun her kıpırdayışındatekrar gönderilir. Slave enstrümandakises de (eğer slave enstrüman bukodu alabiliyorsa) bu hareketten etkilenir.VI - AFTER TOUCH mesajı:Son yıllarda synthesizer kalvyeleri oldukçabüyük bir gelişim sağladı diyebiliriz.Artık tuşlar parmaklarımızın o estetikhareketlerinden son derece etkilenecekdurumdalar (aynı piayanoda olduğu gibi).Gelişmiş klavyelerde tuşlara dokunduktandokunmaya devam ettikten sonra, tuşlarparmakların her haraketinden etkilenirve sesler de bu etkilenişe göre modülasyonfrekans, velocity, vibrasyon derecelerinideğiştirirler. Bu etkileşime "AfterTouch” (dokunuştan sonra) denir. Buetkileşim ile ilgili bilgiler. After Toruchbilgisiyle birlikte Pitch Wheel'deki bilgileriandıran tarda bilgiler gönderirler.2-BELLİ BAŞLI MIDI MODI.ARI:Kurulan bir MIDI ağında, aletler kendiaralarında prensip itibariyle tıpkı televizyonkanallarına benzeyen kanallar üzerindeniletişim kurarlar demiştik. Bu sayedeenstrümanlar disiplinli ve herhangi bir karışıklığamaruz kalmadan haberleşebilmekteler.Yalnız bu günkü kanal standartlarınaerişmek için, bir çok metod araştırılmış vedenenmiş. Bu bağlantı metodlarına MIDIMOD'ları denmekte.Şimdi bu mod'ları yakından tanıyalım.I-OMNI modu:Aletler arası bilgi aktarımının en ilkelive en eskisi.Bu bağlantı modunda, MIDI ağında bulunananenstrümanlar, sadece 1 ile 16 kanalarasından sadece bir tek kanalı seçereko kanal üzerinden bilgi alış verişi yapabilmekteler.Bu durumda Master klavyedençalan her nota, diğer aletlerin hepsindenalgılanır ve çok enstrümanlı, fakat UNI-SON bir melodi ortaya çıkar.Bu çok kanallı bir yayın ağında, sadeceAMIGA DÜNYASI 27