UIA 2005 istanbul kongresi hazırlıkları - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

4041ÝSTANBUL KONGRESÝNE GÝDERKEN ANKARA'NIN DÜÞÜNDÜRDÜKLERÝEmel Akýn,Y.Mimar, Yozgat Mimarlýk-Þehir Planlama Bölümü öðretim görevlisiedilmeyiþ nedeninin benimsenen sosyo-ekonomiksistemde aranmasý gerekmez mi?1950 sonrasýnda kentler artýk sermaye birikimnoktalarýdýr. Kentsel rantý öne çýkaran uygulamalarýnsanayi sektörüne birikim saðlamak için- döneminekonomi-politikasý ile örtüþmediði söylenebilir mi?Kentsel mekanýn geliþigüzel biçimlenmesisorgulanýrken hâlâ çözülmeyen feodal ve yarý-feodalüretim iliþkilerini irdelemek gerekmez mi?1980 sonrasýna önceki dönemlerin meþru ya da gayrýmeþru uygulamalarýnýn yasallaþtýrýlma ve hýzlandýrmasüreci olarak bakýlabilir. Küreselleþme masalý ileyeniden yapýlandýrýlan(!) Türkiye'nin rant ekonomisinibenimsemesi, kent mekanýnýn belirleyicisini de ortayaçýkarmýyor mu?Ýþte Türkiye'nin gerçeklerine iliþkin birkaç soru daha.Ýstanbul Kongresinde gündeme getiril-ebil-mesiumuduyla…Bizim kentlerimiz geliþmiþ ülkelerin izin verdiði ölçüdegeliþmeye çalýþan kentler. Hiçbir dönemde baðýmsýz birekonomik yapýlanma içinde olamadýk. Kentmekanlarýmýz da buna göre þekilleniyor. Daha doðrusubu yapýlanma içinde kentlerimiz yaðmalanýyor.Ne yapmalýyýz?Kimi geliþmiþ ülkeler baþarýsýz olduklarý içinözelleþtirmede geri adým atmalarýna raðmen biz yerelyönetimleri de özelleþtirmeye açacak yasalarýçýkartmaya çalýþý-týrýlý-yoruz. Bunun kentlerimizkentlilerimiziçin olumsuz etkileri olacaðýný da biliyoruz.Ne yapmalýyýz?UIA Ýstanbul Kongresinde yabancý ülkelerden gelenünlü mimarlarla ayný ortamlarý paylaþmanýn fýrsatýný,dünya mimarlýðýna kapý aralayabilmenin keyfini,kentler ve mimarlýkla ilgili tartýþmalara ulaþmanýnkolaylýðýný, Ýstanbul'u tanýmak/tanýtmak olanaðýný,mimarlýkla halký bütünleþtirme çabasýný vb yaþamakher mimara heyecan verecektir kuþkusuz. Tabii -yenimezun bir mimarýn aylýk ücretinden daha fazla olan-350$ katýlým bedelini (konaklama hariç)ödeyebiliyorsanýz… Kongre atmosferinin olasýalýþveriþlere uygunluðunu (“pazaryeri” kavramý nasýlda uygun düþmüþ liberal söyleme) da eklemekgerekir. Bu kongrenin önemini vurgulamak gereklielbet. Ama, “zengin kuzeyin durgunluðu, yoksul1güneyin heyecanýyla” fazla mý abartýlýyor acaba?UIA Ýstanbul Kongresi, “geleceðin kentini vemimarlýðýn kentler karþýsýndaki sorumluluðunutartýþmak, daha iyi kentlerde ve daha iyi bir dünyada2yaþamak için neler yapýlabileceðini” konuþmaküzere toplanacak. Bu, kulaða hoþ geliyor…Ýstanbul Kongresine “ulusal ölçekte ve Türkiyegerçekliðinin gündeme getirilmesi ve bilinçli katýlýmýn3saðlanmasý” için baþlatýlan Türkiye Kongrelerininsonuncusu Ankara'daydý. Ankara Kongresi“Modernleþme Sürecinde Ankara ve CumhuriyetKentleri” baþlýðýný taþýyordu. Doðal olarak beklenen,Ankara'nýn kentsel sorunlarýnýn ve kent-mimarlýkiliþkilerinin modernleþme süreci altyapýsýnda elealýnmasý ve Ýstanbul Kongresine iletilecek birmesajýn ortaya çýkabilmesiydi. Ne var ki, Kongrenintemasý, Ankara'nýn modern bir kent oluþturmasürecinin baþlangýcý ve planlama geliþimi ile sýnýrlýkaldý.“Ýstanbul Kongresine doðrularý bulmak için4gidiliyorsa” , öncelikle yanlýþlarý saptamak içintartýþmak gerekmiyor mu?Gerek Ankara özelinde, gerek ülke genelinde,saðlýksýz kentsel geliþimin, yaþam kalitesi düþükmekanlarýn, hýzla artan kentsel rantýn nedenleriarasýnda merkezi ve yerel yönetimlerin baþarýsýz vekeyfi uygulamalarý, mimar ve plancýlarýnbaþarýsýzlýklarý, özel mülkiyet sahiplerinin çýkarcýtutumlarý, devlet politikasýzlýðý ya da yanlýþ kentpolitikalarý sýralanýr durur. Peki, bunlar gerçeknedenler midir? Yoksa temel bir baþka nedeninyansýttýðý sonuçlar mý? Tam da bu noktada, kentintarihsel geliþimine uzanmak, modernleþme sürecinegitmek doðru olmaz mý?Ankara'da burjuvazinin geliþimi Batý'dan farklý olarakaþaðýdan yukarýya gerçekleþmemiþtir. Uygulanansosyo-ekonomik politikalarýn tasfiye etmediði feodalve yarý-feodal üretim iliþkileri sürerken modern birkent yaratýlma çabasý ne kadar baþarýlý olabilirdi?Ekonomik altyapýsý tamamlanamadýðý için üst yapýsýdeðiþ-e-meyen bir kentte, sadece mekanlarýndeðiþtirilmesi o kentin modernliði için yeterli olabilirmi?Ankara'da, önce modern mekanlar yaratýlmýþ, sonrada bu mekanlarda kentli gibi yaþamak öðretilmiþtir.Toplumsal deðiþimin önünde giden bir mekansaldeðiþim ve empoze edilen bir yaþam tarzý, bir kenttemodernizmi ne kadar içselleþtirebilir?Kapitalist sistemi geliþtirecek birikiminsaðlanabilmesi için toprak spekülasyonu serbestbýrakýlmýþ (dönemin gazetelerinde bazý politikacýlarýnyazýlarýndan edindiðimiz bilgiye göre) ve açýða çýkankentsel rantlarýn kamuya döndürülme kararý alýn-amamýþtýr(meclis tutanaklarýndan edinilen bilgiyegöre). Bu uygulamalar kentsel rantý körüklerken,çaðdaþ bir kent yaratmaya yönelik giriþimler baþarýlýolabilir mi?Planlama özünde bir rant paylaþým aracýdýr. Bunedenle de planlar her dönemde güçlü kesimlerinuzlaþma alanlarýdýr. Bu baðlamda kentlininplanlamaya katýlmadýðýný söylemek olanaklý mýdýr?Planlama kararlarýnda kamu yararýnýn tercihYaratýlan rantlarýn miktarlarý ve paylaþýmmekanizmasýnýn niteliði, kentsel dönüþüm projelerininrantýn yasallaþtýrýlma araçlarý olduðunu göstermiyormu?Kamu mülkiyetindeki topraklarýn gerekçe göstermeden(ya da sözde gerekçelerle) özel mülkiyeteaktarýlmasýnýn nedeni, özel sermayenin birikiminiartýrmak deðilse, ne olabilir?AB'ye uyum çerçevesinde son dönemlerde çýkartýlanyasa ve yönetmeliklerin daha yaþanabilir kentleri,yapýlarý hedeflediði iddia edilmektedir. Peki, yasalarincelendiðinde kentlerin deðiþim deðerlerini artýrma,daha fazla rant yaratma ve bu rantý belirli kesimlerarasýnda paylaþtýrma amacý görülmüyor mu?Kent mekanlarýnýn tüketilmesi ve kentsel rantýn varlýðý -kapitalist sistemin doðasý gereði- sadece bizimkentlerimizin sorunu deðildir. Tüm dünya kentlerindesermaye, kent mekanlarýný yeniden ve yenidenyaratmaktadýr. Bu nedenle de eþitsiz mekan geliþimitüm kentler için söz konusudur. Mekansal yapýlanmadave yaþam kalitesinin düzeyinde kentlerdeki üretim(mülkiyet) iliþkileri (karþýlýklý etkileþim olsa da)belirleyici rol oynar. Bu baðlamda, içindebulunduðumuz baðýmlý kapitalistleþmenin belirlediðisosyo-ekonomik temelde sermayenin kent mekanýnýyapýlandýrmasý denetlenebilir mi? Geliþmiþ ülkelerin izinverdiði oranda eklemlenen üretim tarzlarý, kentmekanlarýmýzý hangi temelde biçimlendirmektedir?Ekonomisini finans ve rant sektörü üzerine kurmuþ birülkede rant yaratýmý ve paylaþýmýnda kamu yararýtercih edilebilir mi? Kentteki yoksulluk ve gelirdaðýlýmlarý arasýndaki uçurumlar kaldýrýlmadan, kentteyaþayanlarýn karýnlarýný doyurma kaygýlarý giderilmedenkentlilik bilinci edindirilebilir mi? Yaðmanýn vetoplumsal yozlaþmanýn hýzla arttýðý bir kenttemimarlarýn genel baþarýlarýndan söz edilebilir mi?Bu sorular yanýtlarýný da beraberinde içermektedir. Vebu yanýtlar Türkiye'nin gerçekliðidir.GATTS anlaþmasýyla serbest ticari dolaþýma imzaattýk. Bu anlaþmaya göre geliþmiþ ülkelerin mimarlarýhiçbir ön koþul olmaksýzýn ülkemizde çalýþabilecekler.Peki pek çok mimarýmýz bürosunu kapatýrkenülkemizden kaç mimar geliþmiþ ülkelerde büroaçabilecektir?Azgeliþmiþliðin bir baþka sonucu olarak ülkemizdemimarlarýn telif haklarý yoktur.Ne yapmalýyýz?AB, mimarlýk eðitiminde 4+2 yýl eðitim modeliniuygulamamýz için ýsrar ediyor. Pek çok üniversiteninaltyapýsýnýn olmadýðý bir yana 4 senenin sonunda imzaatma yetkisi olmayan mimarlar yetiþecek. Bu ýsrarýnaltýnda geliþmiþ ülkelerin mimarlýk bürolarýnda asgariücretle çalýþacak teknik ara elemanlarýn saðlanmasýçabasý -bir art niyet olarak- aranabilir mi?Bu sorularýn sayýsý artýrýlabilir.Þimdi bir kez daha anýmsayalým. UIA Ýstanbul Kongresi“geleceðin kentini ve mimarlýðýn kentler karþýsýndakisorumluluðunu tartýþmak, daha iyi kentlerde ve daha iyibir dünyada yaþamak için neler yapýlabileceðini”konuþmak üzere toplanýyor. Ne var ki, kentlerimizin vemimarlýðýmýzýn gerçekliði bilinerek okunduðunda, buamaç, kulaða hoþ gelse de buruk bir tebessümbýrakýyor insanda. Kentlerimizde daha sýklýklaoluþturulacak platformlar ve kongrelerde, kentlerimizintarihsel geliþimini bilerek, gerçeklerden kaçmadan vesaðlam temeller üzerinde alýnacak kararlarýnkentlerimizi ve mimarlýðýmýzý geliþtirebileceði umudunusaklý tutarak…1Oktay Ekinci, “ Ýstanbul Sizi Bekliyor”, TMMOB, MimarlarOdasý Haber Bülteni Eki, UIA 2005 Ýstanbul.2Oktay Ekinci, a.k. , Jaime Lerner, “ Ýstanbul 2005 FarkYaratacak”, a.k.3Oktay Ekinci, ““kentlerimize hak ettikleri deðeri vermekiçin” ÇAÐRI” , Türkiye Kongreleri, MimarlarOdasý, s.5.4Oktay Ekinci'nin Ankara Kongresindeki Konuþmasýndan.