Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ŞİŞİRİLEN HER BALoN<br />
GÜRÜLTÜyLE PATLAR!<br />
Tarım toplumlarında krizler yoklukta ortaya çıkıyorken, günümüz modern ekonomilerinde kötü<br />
yönetimlerin denetimsizliğinden beslenen aşırı riskler, haddinden fazla şişirilen bir balon gibi zamanı<br />
geldiğinde patlak veriyor.<br />
Tarım toplumlarında krizler yoklukta<br />
ortaya çıkıyorken, günümüz modern<br />
ekonomilerinde kötü yönetimlerin<br />
denetimsizliğinden beslenen aşırı riskler,<br />
haddinden fazla şişirilen bir balon gibi<br />
zamanı geldiğinde patlak veriyor.<br />
İktisatçılara göre kriz, sanayi kapitalizmiyle<br />
kullanıma giren bir kavram. Bu<br />
gün kriz olarak tanımlanan dönemlerin<br />
tarım toplumlarında ‘Kıtlık’ kelimesiyle<br />
ifade edildiği dikkat çekiyor. Dolayısıyla<br />
bugünün krizi, (<strong>Türk</strong>iye’nin yokluk yıllarındakiler<br />
hariç ) geçmişteki gibi yokluktan<br />
değil, bilakis varlıktan kaynaklanıyor.<br />
Kötü yönetimlerin denetimsizliğinden<br />
beslenen aşırı riskler, haddinden fazla<br />
şişirilen bir balon gibi zamanı geldiğinde<br />
patlak veriyor. Ekonomistler, ‘Yüzyılın krizi’<br />
olarak tanımlanan bugünkü krizin de,<br />
60 trilyon dolar olan dünya GSMH’nın<br />
24 | B E R E K E T<br />
600 trilyon dolarmış gibi kabul edilip<br />
işlemlerin ona göre yapılmasından kaynaklandığını<br />
dile getiriyorlar.<br />
Dünyadaki Varlık Krizleri<br />
Hollanda merkezli lale Krizi:<br />
Osmanlı tarihine ‘Lale devri’ olarak<br />
damgasını vuran lalenin dünya kriz tarihinde<br />
geçtiğini görüyoruz. İlk kez Kanunî<br />
Sultan Süleyman zamanında Hollanda<br />
büyükelçisi tarafından İstanbul’dan alınıp<br />
Hollanda’ya götürülen lale, zaman<br />
için lüksün ve statünün sembolü haline<br />
gelmişti. 1636 ile 1637 yıllarında<br />
Hollanda’da yaşanan ve ‘Lale Çılgınlığı’<br />
olarak kayıtlara geçen kriz, lale soğanına<br />
yönelik spekülatif talep artışından ortaya<br />
çıkmıştı. Olayın kısa sürede nasıl balona<br />
dönüştüğüyle ilgili olarak Mahfi Eğilmez<br />
şöyle devam ediyor: “Hollanda’da o ta-<br />
rihte ortalama yıllık ücret 200 ile 400 gulden<br />
arasında değişirken lale soğanlarının<br />
fiyatı 200 250 gulden aralığına kadar<br />
fırlamış, yani bir çalışanın yıllık ücretine<br />
eşit hale gelmişti. İlgi o kadar yükselmişti<br />
ki 1636 yılında lale, Hollanda’nın birçok<br />
kasabasında borsalarda satılır olmuştu.<br />
Fiyatlar yükseldikçe yükselmiş, geleceğe<br />
dönük sözleşmeler yapılmıştı. Fiyatların<br />
yükselmesinin temel nedeni bu tür sözleşmelerle<br />
lale soğanı alanların bunları<br />
daha pahalıya satarak para kazanacakları<br />
inancında olmalarıydı. Günün birinde<br />
her şey tersine dönüverdi. Lale sözleşmelerinin<br />
alıcısı kalmadığı anlaşılınca<br />
sözleşme sahipleri lale yetiştiricilerine<br />
sözleşme borçlarını ödeyemediler. Lale<br />
yetiştiricileri, laleleri almayan sözleşme<br />
sahiplerini dava ettiler. Davalar aylarca<br />
sürdü, ama paraların ödenmesi hiçbir<br />
zaman tam olarak gerçekleşmedi. Lale<br />
piyasası böylece çöktü ve fiyatlar hızla<br />
düştü. Balon patlamış, lale yetiştiricileri<br />
de spekülatör sözleşme sahipleri de büyük<br />
zararlarla karşılaşmışlardı.” (9 Kasım<br />
2008, Radikal) Yüz yıl sonra ortalama lale<br />
soğanı fiyatının 1637’dekinin 200’de biri<br />
seviyesinde tutunduğu göz önüne alınırsa<br />
oluşan köpük daha iyi anlaşılabilir.<br />
Fransa – ingiltere merkezli kriz:<br />
Tarihteki ikinci spekülatif krizin 1720-<br />
21 yılları arasında Fransa’daki Mississippi<br />
projesiyle İngiltere’deki South Sea<br />
(Büyük Okyanus) Şirketi odağında geliştiği<br />
kaydediliyor. O dönemde bu kriz, Batı<br />
Avrupa’nın büyük kesimini içine çekmek-
Change language