HABERLER - Diyanet İşleri Başkanlığı

portre
hadislerde geçen müteşabih lafızlara
getirdikleri yorumlar, özellikle
Ehl-i Hadis tarafından aşırı gitmek
şeklinde değerlendirildi. Nitekim
onların Allah’ı tenzih yönündeki
bu yorumları sünnî kesim tarafından
Allah’ın sıfatlarını inkâr şeklinde
algılandı. Onların bu çıkışı
sadece dönemin âlimlerinin değil,
halkın da tepkisine neden oldu ve
sünnî inanç ilkelerinin muhafaza
edilmesine yönelik halk arasında
tepkisel bir eğilimin doğmasına
yol açtı.
Bu dönemde özellikle Ahmed b.
Hanbel, Mu’tezile’ye karşı yürüttüğü
mücadele ile ön plana çıktı;
bunun sonucu olarak da sünnî
kesimin doğal lideri mevkiine
yükseldi. Onun temsil ettiği Ehl-i
Hadis de toplum içerisinde daha
itibarlı bir konuma yükseldi. Çünkü
o, hiçbir zaman halifeden dahi
gelse direktif ve baskı ile inancın
belirlenmesini kabul etmeme
azmindeydi. Eziyet görmesine ve
ayaklarına pranga vurulmasına
rağmen inancını koruma uğrundaki
metanetini hiç yitirmedi.
Sözgelimi Halife Me’mun Bizans’a
yönelik çıktığı seferde, bugün
Mersin’in bir ilçesi olan Tarsus’ta
konaklamıştı. Bu sırada Me’mun
Bağdat’taki vekiline mektup
yazarak bütün dinî önderlerin
Mu’tezile inanç esaslarını benimsemeleri
için ikna edilmeleri yönünde
çalışma yapılması talimatı
verdi. Özellikle de Kur’an’ın yaratılmış
(halku’l-Kur’ân) olduğunun
herkes tarafından kabul edilmesi
gerektiğini belirtti. Bunu, üzerine
bütün âlimler sorguya çekildiler,
Ahmet b. Hanbel ve Muhammed
b. Nuh hariç hepsi halifenin buyruğuna
uydu veya baskı ve zulme
uğramamak için talimata uygun
hareket ederek kurtuluş yolu buldu.
Ahmed b. Hanbel ve Muhammed
b. Nuh ise direndi. Çünkü
40
Ağustos 2010 - 136
ona göre Kur’an’ın yaratılmışlığına
dair hiçbir ayet ve hadis yoktu.
Delil olmayan bir hususta konuşmak
ve hüküm vermek doğru
değildi. Bunun üzerine Ahmed
b. Hanbel ve arkadaşı gözetim
altına alındılar ve eziyete uğradılar.
Hatta Me’mun’un talimatı ile
Tarsus’a gönderilmek üzere yola
çıkarıldılar. Zincire vurulmuş bir
şekilde Rakka’ya vardıklarında,
Me’mun’un Tarsus’ta öldüğü haberi
geldi. Bunun üzerine tekrar
Bağdat’a gönderildiler. Ondan
sonra gelen Halife Mu’tasım
döneminde de işkence ve hapis
hayatı devam etti. Hatta kızgın
çölde kamçılattırmak suretiyle eziyet
ettiler. Bu işkence dolu hapis
hayatı iki yıldan fazla sürdü. Bir
sonraki halife Vasık döneminde
ise ev hapsine maruz kaldı. Öyle
ki cuma namazlarına bile gidemedi.
Neticede halkın da desteğini
arkasına alan Ahmed b. Hanbel’in
temsil ettiği düşünce galip geldi
ve Mütevekkil’in halifeliği ile
birlikte sünnî inanca yönelik
baskılar ortadan kalktı. Ancak bu
dönemde Ahmed b. Hanbel kuşku
ve önyargılardan kurtulamadı.
Ona yönelik bu tavır dolayısıyla
halife Mütevekkil, imamın gönlünü
almak için ihsanda bulundu
ve hediyeler gönderdi. Ancak o,
içinde haram vardır düşüncesiyle
halifeden gelen hediyeleri kabul
etmek istemedi. Halifeden gelen
hediyeleri reddetmek doğru değildir,
şeklindeki dostlarının telkini
ile bu hediyeleri kabul etti ise de,
hepsini ihtiyaç sahiplerine dağıttı.
Halife’nin kendisine bağladığı maaşı
kabul etmedi, bağlanan maaşı
alan çocuklarına da gücendi.
Ahmed b. Hanbel’in ilk evliliğinden
Salih adlı oğlu dünyaya geldi.
Hanımının ölümü üzerine ikinci
evliliğini yaptı, ondan da ünlü
hadis kitabı el-Müsned’i rivayet
eden oğlu Abdullah dünyaya geldi.
Son eşinden de üç oğlu ile bir
kızı dünyaya geldi.
241/855 tarihinde vefat eden
Ahmed b. Hanbel’in cenazesine,
kadınlı erkekli binlerce kişi katıldı.
Hz. Peygamber’in hadisleri ile
meşguliyet Ahmed b. Hanbel’in
hayatında çok önemli bir yer
tutmuştur. Adeta hayatını hadise
göre tanzim etmiş, davranışlarını
hadislere göre ayarlamıştır.
Kendisinden fetva istendiğinde
hadislere başvurmuş ve onlara
dayanarak fetva vermiştir. Kendi
anlayışı ve şartlarına göre derlediği
el-Müsned adlı eseri içerisinde
zayıf hadis bulunduğu yolundaki
iddialar, başka şartlarla değerlendirmekten
ve farklı bir anlayışla
ele almaktan kaynaklanır. Hadislerin
onun hayatını bu kadar
meşgul etmesi dolayısıyla bazı
âlimler, onu fakih kategorisine
almamışlar ve sadece muhaddis
saymışlardır. Ancak ona nispet
edilen fıkıh mezhebi hâlâ yaşamakta
ve müntesipleri bağlılıklarını
sürdürmektedir.
Onun en önemli eseri 700 bin
hadis arasından seçerek meydana
getirdiği el-Müsned adlı
kitabıdır. Diğer eserlerinin bazıları
ise şunlardır: Kitâbü’s-Sunne,
Kitâbü’l-Vera, Kitabü’z-Zühd,
Kitabü’l-İlel ve Ma’rifeti’r-Ricâl,
Kitabü Fadaili’s-Sahâbe, el-Mesâil,
Kitabü’s-Salât, Kitabü’l-Eşribe,
er-Red Ale’z-Zenâdıka ve’l-
Cehmiyye, el-Akîde, Kitabü Fadâili
Ali ve Kitâbü’l-İmân.
Kaynakça
-Ömer Nasuhi Bilmen, Hukuk-i İslamiyye
ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, İst.
1985, I, 389.
-Ali Sami en-Neşşâr-Ammâr C. Et-Talibî,
Akâidü’s-Selef, Kahire 1971, s. 9-13.
-Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri,
Ankara 1990, s. 156-158.
-M. Yaşar Kandemir, “Ahmed b. Hanbel”,
DİA, İstanbul 1990, II, 75-80.