Sektörmaden Dergisi 89 sayı

RÖPORTAJ
En büyük kurşun-çinko
yataklarımız Hakkari’de
Giriş
Yıllardır yoksullukla, geri kalmışlıkla anılan Hakkari’nin
kaderi madencilik ile değişecek gibi görünüyor. Bölgede
son 15 yıldır sürdürülen çalışmalarda Türkiye’nin en
büyük kurşun-çinko yatakları keşfedildi. Şimdilik küçük
çaplı da olsa cevher üretim ve ihracatının devam ettiği
bölge, gerekli planlama ve yatırımlarla ülkemizin en
önemli madencilik havzalarından biri olabilir.
Hakkari’deki bu büyük maden keşfinin arkasındaki
isimler Prof. Dr. Hüseyin Öztürk ve Prof. Dr. Nurullah
Hanilçi ile burada yaptıkları çalışmaların ayrıntılarını ve
keşfedilen kurşun-çinko rezervinin yörenin kalkınmasına
ve Türkiye ekonomisine kazandırılabilmesi için yapılması
gerekenleri konuştuk. Ufuk açıcı sohbetimize,
Sektörmaden Yayın Kurulu Başkanı Prof. Dr. Gündüz
Ökten de eşlik etti.
Ümit Dertli: Hakkari’de bir araştırma
projesi yürütüyorsunuz bir süredir. Bu
proje ne zaman başladı? Projenin ortakları
kimler? Proje kapsamında ne gibi faaliyetler
yapılıyor? Bu konuda bilgi verebilir misiniz?
Prof. Dr. Hüseyin Öztürk: Şu an Hakkari’de devam eden
projeleri 4 gruba ayırabiliriz. Birincisi özel sektörle yaptığımız
projeler. Bu tür projelere 2008 yılında başladık.
Daha sonra bunu TÜBİTAK-1001 projesine çevirdik ve
tamamladık. Üçüncü projemiz 2015 yılında Doğu Anadolu
Kalkınma Ajansıyla (DAKA) yürüttüğümüz, bölgedeki
Pb-Zn yataklarının potansiyeli, maden zenginleştirilmesine
yönelik teknoloji kullanım alt yapısının incelenmesi ve
madenlerin metalürjisine yönelik bir proje oldu. Son ve
dördüncü projemiz ise SEDEX Resources firmasına ait
Karakaya madeni ruhsat sahasının rezervi ve kaynağının
belirlenmesine yönelik bir çalışma. Bugün de hâlâ üniversite
olarak devam eden projemiz bu proje.
Son 15 yıldan günümüze bu şekilde projeler yürüte geldik.
Buradan güzel yayınlar çıktı. Hakkari’de iki tane de
çalıştay yaptık. Bir maden şirketinin üniversitemize talebi
üzerine bir rezerv belirleme projesini şu an 5 kişilik bir
teknik ekibimizle yürütüyoruz.
Prof. Dr. Nurullah Hanilçi: Ben biraz daha detaylandırmak
isterim. Çünkü orası bilinmeyen, gizemli bir bölgeydi
2000’li yıllara kadar. Biz aslında ilk olarak 2005 yılında
bölgede kurşun ve çinko yataklarının işletildiğini bilen
ve kendisi de cevher almak isteyen bir özel sektör firmasının
talebi üzerine gittik. Biz tabii o bölgede kurşun çinko
yataklarının olması gerektiğini jeolojik olarak biliyorduk.
Toros ve Zagros kuşağının devamında yine İran tarafındaki
yatakları da biliyoruz. Haliyle o bölgede de cevherleşmenin
olması gerektiğini, jeolojik olarak, hipotetik olarak
tahmin ediyor ama güvenlik kaygıları nedeniyle yerinde
araştırma yapamıyorduk. Böyle bir talep gelince, hocamla
2005 yılında bir hafta sonu Hakkari’ye gittik
Hakkari’de bilinen en büyük cevher yataklarından biri
olan Mesken Tepe yatağına iki günlük bir ziyaret yaptık
ve oradaki cevherleşmeleri gördük, potansiyelin büyüklüğünü
anladık. Yüzeyde birkaç kilometre oksitli cevher
zonunun üzerinde yürüyebiliyordunuz. Devamında,
2007 yılında Cumhuriyet Bilim Teknik Dergisi’nde Hüseyin
hocamla beraber “Türkiye’deki En Büyük Kurşun
Çinko Yatakları Hakkari’de mi?” sorusunu irdeleyen bir
yazı yazdık. Bölgeye ilişkin çalışmamızın başlangıcı
esasen budur. Zaten Toros kuşağı boyunca, mesela Yahyalı
Kayseri bölgesi Roma döneminden beri kurşun -
çinko üretiminin yapıldığı bilinen bir bölge. Günümüze
kadar herhalde 6-7 milyon tona yakın cevher üretilmiştir
orada. Dolayısıyla oradaki cevherleşmeleri de çok iyi
biliyoruz. Ben, Hüseyin hocanın danışmanlığında orada
doktora çalışması yapmıştım. Oradaki yatakları, yatak
bazında rezerv büyüklüklerini vs. biliyordum. Çoğunlukla
küçük ve karstlaşmanın etkilerinin yaşandığı yataklardı.
Fakat biz 2005 yılında Hakkari’de çok düzenli
ve kilometrelerce uzanan cevher zonlarını görünce hakikaten
büyük bir jeolojik potansiyelinin olduğunun farkına
vardık. Devamında, TÜBİTAK projesi kapsamında
da 2014-2017 yıllarında Hakkari’den Şırnak’a kadar geniş
bir alandaki kurşun - çinko yataklarının büyük bir
kısmını inceleme fırsatımız oldu. Evet, bir cevherleşme
vardı. Bunun yatak tipini tespit etmeye çalıştık. Bölgedeki
yatakların arama stratejisinin nasıl olması gerektiğini
ve o bölgenin potansiyelini net olarak anlamaya gayret
ettik. Arkasından DAKA projesi kapsamında bu cevherlerin
metalurjisi nasıl yapılabilir, yurtdışına tüvenan olarak
satılan cevher nasıl o bölgede, özellikle Hakkari’de
uç ürüne dönüştürülebilir, neler yapılması gerekir gibi
soruları yanıtlamaya çalışan hakikaten ciddi, kapsamlı
bir rapor hazırladık. Rapor halen kamuya açık vaziyette,
dileyen erişebilir. Çalışmalarımızın arka planı böyle.
Türkiye’deki madenlerin rastgele oluşmadığını biliyoruz.
Tüm dünyada belli maden kuşakları vardır. Sözünü
ettiğimiz 18-20 yıllık çalışmalar sonucunda da Türkiye’nin
yeni bir maden kuşağının varlığı daha ortaya
kondu. “Hakkâri Kurşun-Çinko Provensi” olarak dünya
literatürüne bu maden kuşağı girdi. MTA’nın yayınlamış
olduğu Türkiye maden provensleri haritaları vardır. Şu
anda güncelleniyor. 2010 yılına kadar mevcut olan haritalarda
Hakkâri bölgesiyle ilgili hiçbir şey yoktu. Şimdi
güncellenen Türkiye Metalojeni haritasına artık Hakkâri
kurşun-çinko provensi de eklenecek. Bu gelişme madencilik
faaliyetlerinde bulunmak isteyen firmalara da
çok önemli bir imkân sunuyor. Sadece Türkiye değil,
dünyadaki çeşitli firmalar için önemli bir “hedef alanı”
olarak burası gündeme girdi.
30 SEKTÖRMADEN SEKTÖRMADEN 31