Sektörmaden Dergisi 89 sayı

MAKALE
Taş tozu ve su barajları
Patlama alevinin önünde giden basınç dalgasının
etkisiyle, kolayca devrilecek şekilde kurulmuş olan
raflara yerleştirilen taş tozunun havalanması, tüm
galeri kesitini kaplayacak bir bulut oluşturması ve
böylece patlama alevinin daha öteye geçmesinin
önlenmesi, taş tozu barajları düşüncesinin özünü
oluşturmaktadır. Taş tozu barajları, ahşap malzemeden
yapılmış olup metalik parçaları olanaklar
ölçüsünde sınırlı tutulmuştur. Oluşabilecek patlamaların,
en kısa uzaklıkta durdurulması (35 - 50 m,
en fazla 60m) esas alınmaktadır. Denemeler, iş yeri
hacmi içinde 0,5 kg/m 3 taş tozundan az kullanmamak
ve her bir rafa en az 5 kg/m 2 toz yüklenmesi
koşullarıyla barajların etkili olabildiğini göstermiştir.
Kullanılan taş tozunun %96’sı kalker tozu
olmalı, geriye kalan %4’lük kısım içindeki silis
oranı %2,5’i geçmemelidir (Şekil 1’a).
Su barajları uygulamasında ise, alevin önünde
giden basınç darbesini alacak şekilde raflara yerleştirilmiş
olan su dolu kapların darbe sonucu
devrilmesi ve suyun havada dağılmak suretiyle
alevi söndürmesi ve patlamayı durdurması amaçlanmaktadır.
Su barajları pek çok yönden taş tozu
barajlarından üstündür.
Suyun yeraltında kolayca bulunması, topaklanma
vb. sakıncalarının olmaması, raflara toza göre daha
kolay yerleştirilmesi, barajlar PVC, polyester vb.
su kaplarının parçalanmasıyla çalışacağından, oynak
raf yapısına ihtiyaç göstermemesi ilk akla gelen
üstünlükleridir. Kullanılan su miktarı taş tozu
miktarlarına yakındır (Şekil 1b) [12].
Tetikli bariyerler
Elektronik alanındaki gelişmelerden yararlanılarak,
otomatik olarak harekete geçen baraj türleri tasarlanmıştır.
Bu tür barajlarda, patlamanın basınç,
sıcaklık ya da radyasyon özelliklerinden birine duyarlı
olan bir detektörün etkisiyle çalışan ve barajı
harekete geçiren bir tetik düzeneği bulunmaktadır.
Söndürücü olarak taş tozu, su, sodyum veya potasyum
bikarbonat ya da azot, karbondioksit vb. nötr
gazlar kullanılabilmektedir [13].
Kaynaklar:
• [1]-Doğrukalp, F.N., (2019), “Bir İlaç Fabrikasında
Toz Patlama Risklerinin Analizi ve Değerlendirilmesi
Üzerine Bir İnceleme” T.C. İstanbul Gelik Üniversitesi.
(Yüksek Lisans Tezi), 129 S, Aralık.
• [2]- Ergür, H. S., (2012), “Makine Endüstrisinde Karşılaşılan
Toz Patlaması Olayı ve ATEX Yönergeleri” Eskişehir
Osmangazi Üniversitesi. Mühendislik Mimarlık
Fakültesi Dergisi Cilt: XXV, Sayı: 2, s. 1-18.
• [3]- Asana, M. M., (2015), “Endüstriyel Tesislerde Toz
Patlamaları, Modellenmesi ve Risk Azaltılması” İTÜ
Fen Bilimleri Ens. (Yüksek Lisans Tezi), 79 S., Nisan.
• [4]- Khudhur, D. A., Ali, M. W., Abdullah,T. A.T. (2021),
“Mechanisms, Severity and Ignitability Factors, Explosibility
Testing Method, Explosion Severity Characteristics,
and Damage Control for Dust Explosion: A
Concise Review” J. Phys.: Conf. Ser. 1892 012023.
• [5]- Eckhoff, R. K., (2003), “Dust Explosions in the
Process Industries” Third Edition, Gulf Professional
Publishing, 719 S.
• [6]- Birtwistle, J. V., (2003), “Dust Explosions”, SAChE
Workshop.
• [7]- http://www.isteguvenlik.tc/tozpatlamalari.pdf
• [8]- K. Chatrathi, K., Going, J., (2000), “Dust Deflagration
Extinction”, Process Safety Programme, no. 19,
pp. 146-153.
• [9]- “Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden
Korunması Hakkında Yönetmelik”, Resmî Gazete
Tarih: 30 Nisan 2013, Sayı:28633.
• [10]- Mevlevioğlu, U. M., Kadırgan, A. N., Çiftçioğlu,
G. A., (2019), “Kimya Endüstrilerinde Patlama ve
Yangınların Önlenmesi ve İlgili Vaka Çalışması” Int. J.
Adv. Eng. Pure Sci., s. 36-46.
• [11]- https://www.proscon.com.tr/toz-patlamalari/
• [12]- Didari, V: (1986), “Kömür Tozu Patlamalarına
Karşı Önlemler” MADENCİLİK, V. XXV, Sayı. 1, Mart,
s. 9 - 16.
• [13]- Ergun, A.R., (2007), “Yeraltı Maden İşletmelerinde
Gaz ve Toz Patlamaları ve Önlemler” ÇSGB, İG
Uzmanlık Tezi, Ankara, 79 S.
56 SEKTÖRMADEN