Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler ... - Turuz.info

süsleyerek kullanmayı tercih etmiştir. Tonyukuk yazıtının dil özelliklerine bakarak Aşide boyu Oğuz
grubunun bir dalı olduğu ileri sürülüyor: örneğin, kelime başı /b/ sesi (ben ‘ben’, beñgü ‘ebedi’, biñ
‘bin’), gelecek zaman eki {-taçı} vs. 5 Kül Tigin yazıtında ise kelime başında hem /b/li hem de /m/li
şekiller görülmektedir. Örneğin, ben ~ men ‘ben’, beñgü ~ meñgü ‘ebedi’ vs.
Orhun Türkçesi
Orhun Türkçesi terimi ile VIII. yüzyılın ilk yarısında Göktürklerin konuştuğu lehçeyi
kastederiz. Bu lehçe tabii ki, II. Göktürk Kağanlığının (680-740 yılları) resmi dili ve bundan önce aynı
bölgede konuşulan eski bir Türk lehçesinin devamı durumunda olmuştur. Orhun Türkçesi, Türk Dili
ailesinde Doğu grubunun içerisinde yer alır. 6
Orhun Türkçesi yazılı belgeleri günümüze kadar ulaşan en eski lehçe olarak bilinmektedir. Bu
lehçenin özellikleri şöyle özetlenebilir:
(a.) Kelime içinde ve sonunda yer alan, sonraki dönemlerde /w/ye gelişecek olan /b/
sesinin bulunması: yabız ‘kötü’, sub ‘su’ vs;
(b.) Yarım sesli /y/ye değişecek olan peltek /d/ sesinin bulunması: adak ‘ayak’, tod-
‘doy-’ vs;
(c.) Sonraki dönemde bir ağızda /n/, diğerinde /y/ sesine gelişecek olan /ny/ sesinin
bulunması: anyıg ‘kötü, fena’, kony ‘koyun’ vs;
(d.) Geniz /ñ/ sesinin /g/ sesiyle sıralanışı: süñüküñ ~ süñüküg ‘kemikleriniz’ vs;
(e.) Tamlayan durumu eki {-ıñ / -iñ};
(f.) Çıkma durumu eki {-da / -de};
(g.) Şimdiki zaman sıfat-fiil eki {-gma / -gme};
(h.) Gelecek zaman sıfat-fiil eki {-daçı / -deçi};
(i.) Gereklilik bildiren gelecek zaman sıfat-fiil eki {-sık /-sik}. 7
Kırgız Türkçesi
Kırgız Türkçesi terimi ile Kırgız Cumhuriyetinin yerli halkının dilini kastederiz. Kırgız
Türkçesi, Türk Dili ailesinde Kuzey-Batı grubu içerisinde yer alır 8 .
5 a. g. e. s. 4.
6 Yazıki Mira. Tyurkskiye Yazıki. Bişkek, 1997, s. 89
7 Tekin T. A Grammar of Orkhon Turkic. Bloomington, 1968, s. 7-8.
8 Yazıki Mira. Tyurkskiye Yazıki. Bişkek, 1997, s. 286.