Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler ... - Turuz.info

1.Yapım eki {-lıg, -lig, -lug, -lüg}: kagan-lıg ‘kağanlı’, il-lig ‘vatanlı’, kullug
‘kullu’, küñ-lüg ‘cariyeli’ vs.
2. Bütün geçmiş zaman ekleri 3.şahıs hariç {-dım, -dim, -dum, -düm; -dıñ, -
diñ, -duñ, -düñ; -dımız, -dimiz, -dumız, -dümiz; -dıñız, -diñiz, -duñız, -düñiz}: altım
‘aldım’, kelür-tüm ‘getirdim’, içik-diñ ‘tabi oldun’, buz-dumız ‘bozguna
uğrattık’, süñüş-dümiz ‘savaştık’ vs.
3. Çıkma durumu eki {-dın, -din, -dun, -dün}: kurı-dın ‘batıdan’, biridin
‘güneyden’, öñ-dün ‘doğudan’ vs.
Aşağıdaki eklerin terkibinde yer alan seslilerin sadece kalın ve ince şekilleri
bulunduğu için yuvarlak seslili kelimelere eklendiğinde dudak uyumuna aykırılık
gösterirler:
1. {-ıñ, -iñ / -nıñ, -niñ} tamlayan eki: bodun-ıñ ‘milletin’;
2. {-nı, -ni} belirtme durumu eki: biz-ni ‘bizi’, Ku-nı ‘Ku’yu’;
3. {-gıl, -gil} emir eki: ur-gıl ‘yerleştir’;
4. {-dı, -di} 3.şahıs geçmiş zaman eki: uç-dı ‘vefat etti’, öl-ti ‘öldü’;
5. {-gı, -gi} aitlik eki: Tabgaç-gı ‘Çin’e ait, Çinli’, çöl-gi ‘çöllü,
çölde yaşayan’;
6. {-tı, -ti} zarf-fiil eki: katıg-dı ‘sıkıca’, edgü-ti ‘iyice’;
7. {-lık, -lik} yapım eki: öz-lik ‘şahsi’;
8. {-sız, -siz} yapım eki: buñ-sız ‘sıkıntısız’, ög-siz ‘annesiz, öksüz’;
9. {-sıra, -sire} yapım eki: kagan-sıra- ‘kağansız kal-’, urug-sırat-
‘neslini yok et-’;
10. {-sık, -sik-} sıfat-fiil eki: to-sık ‘doyma, doyacak olma’. 53
Sadece yuvarlak sesli biçimleri olduğu için bazı ekler, gene dudak uyumunu
bozuyorlar:
53 Aynı esere bkz.: s. 66-67.