Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler ... - Turuz.info

Kelime anlamının kaymasına diğer bir örnek oruk kelimesinde görülüyor.
Eskiden aynı kelime ‘yol’ anlamını taşırken şimdi ‘savaş gerisi’ anlamını
taşımaktadır. Orhun yazıtlarında ‘ön, ileri’ ve ‘doğu’ gibi kavramları yansıtan öñ
kelimesi Kırgızca’da artık ‘yüz, çehre’ anlamı ile bilinmektedir. Yazıtlarda ‘mum’
demek olan yıpar kelimesi Kırgızca ‘güzel koku, aroma’ anlamını almıştır. O
dönemde mumlar güzel koku yaymış olabilir, böylece ‘mum’ ve ‘güzel koku’
arasında ilişki kurularak (metonymie / ad aktarması) birinin adı ötekiye geçmiş diye
tahmin edebiliriz.
Orhun yazıtlarında sık sık karşılaştığımız yış kelimesi, biliyorsunuz, ‘orman’
anlamında geçmektedir. Kimi bilginler aynı kelimeyi ‘dağ, ormanla kaplı dağ’ olarak
çevirmektedir. Bugün Kırgızca’da cış kelimesi ne ‘orman’ ne de ‘dağ’ anlamında
kullanılıyor, ‘sıkı’ anlamına ne zaman, nasıl geçtiği bilinmiyor. Türk lehçelerinin
çoğunda ‘dağ’ anlamında kullanılan Orhun Tü. tag, Kırgız Tü. too, Çuvaş Tü. tav
kelimesi, Yakutça tıa benzer fonetik görünüşe sahip olmasına karşın ‘orman’ anlamını
taşıması ilginç geliyor.
4. Orhun yazıtlarında ve Kırgız Türkçesinde aynı anlamda kullanılan fakat şekil bakımından hiç benzerlik
taşımayan (anlamı korunmuş, şeklini başka bir kavram işareti ile değiştirmiş) kelimeler:
adınçıg / ukmuş; agı / cibek; agış / baylık; arkuy / korgon, tranşeya; atı / ceen;
ayıgma / sözmör, çeçen, keñeşçi; ayuk / mülk; azu / ce, ce bolboso; agtur- / çıgar-;
alk- / bütür-, tügöt-; ançula- / sun-, tart-; artat- / buz-, oyrondo-, talkala-; artur- /
aldan-; balık / şaar; barım / baylık, mülk; bark / üy; başgu / kaşka; bedizçi / sürötçü;
biri / tüştük; bod / uruu; bitit- / cazdır-; boşgur- / üyröt-; bul- / tap-; buntut- / kaçır-,
bezdir-; çabış / kol başçı; çıkan / bölö; çıntan / santal; çorak / çöl, takır; çub / aymak;
edi / eç; erig / cakın cer; erinç / balkim; erkli / -ganda; ertiñü / abdan; eşgiti, işgiti /
cibek; eşilik / ayımdık; emget- / azapka sal-; ertin- / baş tart-; ertür- / casat-, kıldır-;
ıgar / küçtüü; ıçgın- / cogot-; idi / eç; igid / calgan; ilig / han; ilk / algaç; içger- /
bagınt-; içik- / bagın-; igit- / bak-, toyguz-; elt-, ilt- / cetkir-, alıp bar-; in- / tüş-; ir- /