Pellasge-Etruske-Shqiptare Pelasgi-Etruschi-Albanesi

More documents

Recommendations

Info

I lirët, për sa i përket përhapjes së tyre vendore, patën një rëndësi të posaçme ndërmjet popujve të vjetër të Europës. Ata banonin prej bregut të djathtë të Danubit në Bava- ri, në Austrinë e sipërme e në të poshtëmen ashtu edhe në Hungarinë e perendimit, ndër të gjitha Alpet e lindjes, e duke përfshirë fushën perendimore të Hungarisë, deri në Adriatik ku ishin te tyret edhe Venediku e Istria. Përveç këtyre viseve, shtriheshin kah jugu në krejt pjesën perendimore të gadishullit Ballkanik, duke përfshirë ishujt e Dalmacisë deri në Thesali, në Epir, e në veri-perëndim të Greqisë. Ilirët banonin ku më shumë e ku më pak edhe përgjatë bregut të rrmakët të Danubit, në bregun perendimor të Adriatikut në Italinë e mesme e në Apulja, në Korfuz, në Azinë e Vogël veri-perëndimore e ndoshta edhe në Siçili. Në gadishullin Ballkanik ashtu edhe ndër viset e veçueme të Italisë e në Azinë e Vogël, Ilirët nuk qenë banorët e parë, por të ardhur më vonë. Përpara se Ilirët të pushtonin pjesën perëndimore të gadishullit Ballkanik, ishin aty Thrakajt, një popull shumë i madh nëe numër i shtrimë në të gjitha viset prej detit Adriatik deri në Detin e Zi. Ilirët, duke ardhur nga veriu e duke shtyrë Thrakajt, zunë Kroacinë, Serbinë perëndimore, Bosnjen, Dalmacinë Hercegovinë, Malin e Zi e Shqipërinë. Kush kundështoi qe asgjasuar ose qe shtrënguar të shpërngulej gjetiu; kush nuk u bëri kundërshtim mundi me jetuar qetësisht me Ilirët në tokën e në vendin e vet. Një vërtetim i kësaj ngjarjeje janë emrat e shumtë të vendeve thrakisht, që janë mbajtë në kohën ilirjane e deri në atë Romake, e deri në ditën e sotme. Kësi emrash thrakisht gjenden edhe sot në Shqipëri. Kështu fjala vjen, ka rrjedhje thrakishte emri i moçëm Bertiscus me të cilin quheshin Alpet e Shqipëris së veriut; Hebrus quhej një lum në veri të qytetit Apollonia, të Pojanit të sotëm, ashtu edhe lumi i parë në viset jugore të Thrakisë, Marica e sotme. Një emër thrakisht është edhe Scodra, që qe një qytet i cili qysh prej kohëve më të vjetra qe një vend me rëndësi për historjanët. Vetëm pak fise thrakase që banuan ndërmjet Ilirëve ruajtën lirinë e vet; më e shumta e tyre u mvaren prej sish, të cilët do të kujdesoheshin për mbajtjen e jetës së zotnijve të vet. Thrakajt u bënë raja e Ilirëve; ata qenë një popull i butë, i shtruem, me një shpirt jo aq luftarak, e nuk u ngjasonin bashkatdhetarve të vet të lindjes së gadishullit Ballkanik. Ata kishin vese më të mira se Ilirët, jetonin në qetësi me gjë të gjallë e me bujqësi. Se sa fise thrakase ishin nën zotërimin e Ilirëe na e tregon lajmi që duket si i tepruar, i cili na rrëfen se vetem fisi ilir Ardian, që shtrihej në Dalmacinë e mesme të sotme deri në bregun e djathtë të Narentes, kishte nën vedi më tepër se 300000 Thrakas. Një popullsi jo më pak të numërueshme kishte nën vedi edhe fisi ilir i Dardanëeve rreth Nishit e Shkupit në Serbinë e sotme. Ilirët kishin nevoje për Thrakajt, pse ata për shumë kohë, sikurse ka me u parë më hollësisht më vonë, shkuan një jetë andjeje, lufte e gëzimi. Por dalëngadalë u përzien me Ilirë e u bënë një popull i vetëm; por me gjithëkëtë u panë shenja thrakishte edhe në kohën pas-krishtere. Ilirët nuk formuan një komb të vetëm, sikurse Indogjermanet e tjerë. As pjesa e tyre që zuri vend në gadishullin Ballkanik nuk qe nën një drejtim të vetem, por u nda ndër fise, ku më të mëdha eku më të vegjël, të cilët jetuan në një grindje të pandame ndërmjet vedit. Vetëm një herë kur qenë pushtuar prej Romakëve, u lidhën Ilirët bashkë për me rifituar lirinë e humbur. Përfundimin e kësaj lidhjeje do ta shohim më tutje. Fiset Ardiaei dhe Autariatae Në kohën e moçme e treguan vehten në lindje të Adriatikut dy fise ilire: Ardiaeit ose Ardianët, që përmendëm më sipër, dhe Autariatët të cilët e kishin vendin e vet në Hercegovinë e ndër viset kufitare të saj; të parët në bregun e djathtë e të dytët në bregun e rrmakët të Narentes. Të dy këto fise qenë shumë luftëtarë. Ardianët i shohim në të katërtin qindvjet para erës sonë si më të mëdhejt kundërshtarë të kolonistëve Grekër në ishujt e Dalmacisë, por në anën tjetër jetonin në një anmiqësi të tmerrshme me Autariatët. Këtë armiqësi e shtonin më tepër krojet e krypës që gjëndeshin ndër kufijtë e të dy fiseve dhe të cilat kishin një rëndësi të madhe për gjënë e gjallë, e prandaj seicili fis i donte për vedi. Autariatët qenë dëbuar prej vendeve të veta nga Keltët, që ishin një popull i ri i cili erdhi nga veriu në gadishullin Ballkanik dhe pjesërisht zuri vend ndërmjet Ilirëve. Autariatët u tërhoqën në mbrendinë e gadishullit, ku shihen prapë në vitin 335 p.e.s. në rrethin e Lekës së Madh; për shembull, ndodhjen e Autariatëve e tregon sot emri i lumit Tara në veri-lindje të Malit të Zi. Edhe Ardianët e ndjenë pushtimin e Keltëve, por ai pushtim nuk pat përfundime aq të këqija. Në të tretin qindvjet të erës sonë, duke filluar prej Narentës së poshtëme formohet një shtet me mjaft rëndësi, i cili në kohën e përhapjes së tij më të madhe përfshinte Hercegovinën jugore, Dalmacinë e ishujt e saja (përveç ishullit Lissa), Malin e Zi e një pjesë të madhe të Shqipërisë; kaq sa sundimtari i tyre quhej Mbret i Ilirisë, pra qe si përfaqsues i Ilirëve, ndonëse vetëm një pjesë e atij populli të madh ishte nën sundimin e tij. Ardianët rëndësinë më të madhe e kishin për në det i cili ishte fusha e veprimit të tyre. Ata kishin një numër shumë të madh anijesh me rrema, të vogla, të lehta e të shpejta, me të cilat bënin udhëtime të gjata e mësynin me trimëri të madhe e me fitim anijet e mëdha luftarake greke. Anijat e Ardianëve çmoheshin aq shumë për zotsinë detare të tyre saqë edhe shtete të tjera i merrnin për shembull. Pamje të këtyre anijeve paraqiten tek monedhat (trinckat) e mbretit të mbramë ardian Genthius (mbi këtë mbret do të flitet më poshtë). Edhe veglat e vozitjes të cilat i përdorte fisi Daorsi që banonte në bregun e rrmakët të Narentes së poshtme munden me shërbyer si tregime të anijevet ardiane. NStoriaM Ilirët Illiri G li illiri, per quel che riguarda la loro espansione, ebbero un'importanza rilevante tra gli antichi popoli d’Europa. Essi stanziavano lungo la riva destra del Danubio in Baviera, nell’Austria Superiore e Inferiore così come nell’Ungheria occidentale, soprattutto nelle Alpi orientali, includendo la pianura occidentale dell’Ungheria fino all’Adriatico, dove ottennero anche Venezia e Istria. Oltre queste aree, coprivano dal sud la totalità del versante occidentale della penisola balcanica, comprendendo le isole della Dalmazia fino ad arrivare in Tessaglia, in Epiro e nella Grecia nord-occidentale. Gli Illiri abitavano in piccoli o grandi gruppi anche lungo la riva sinistra del Danubio, nel versante occidentale dell’Adriatico nell’Italia centrale e in Apulia, a Corfù, nell’Asia Minore nord-occidentale e forse anche in Sicilia. Nella penisola balcanica così come nelle distinte regioni dell’Italia e dell’Asia Minore, gli illiri non furono i primi abitanti, giunsero più tardi. Prima che gli Illiri conquistassero la parte occidentale della penisola balcanica, si trovavano lì i Traci, un popolo di gran lunga superiore per numero esteso in tutte le regioni dal mare Adriatico al mar Nero. Gli Illiri, giungendo dal Nord e spingendo i Traci, invasero la Croazia, la Serbia occidentale, la Bosnia, la Dalmazia Erzegovina, il Montenegro e l’Albania. Chi si oppose fu eliminato o costretto ad andare via, chi non si dimostrò contrario poté convivere tranquillamente con gli Illiri nella propria terra e paese natale. Una testimonianza di questi eventi viene costituita dai molteplici nomi di origini trace dei luoghi, conservate nell’epoca illirica e in quella romana, fino ai giorni nostri. Simili nomi traci si trovano tutt’ora in Albania. Per citarne alcuni, deriva dal trace l’antico nome Bertiscus da cui prendevano il nome le Alpi dell’Albania del nord; Hebrus indicava un fiume al nord . Anno 3 . n. 4 . Ottobre 2005 . pagina 2 della città di Apollonia, l’odierno Pojan, così come il primo fiume nelle regioni del sud della Tracia, l’attuale Marica. Un nome trace è quello di Scodra, una città di grande valenza per i storici fin dai tempi antichi. Solo alcune tribù trace vissute assieme agli Illiri conservarono la libertà, la maggior parte si rese dipendente, provvedendo al mantenimento in vita dei propri signori. I Traci divennero affini agli Illiri, furono un popolo calmo, ubbidiente, dall’animo non così combattivo, in nulla assomiglianti ai loro connazionali della penisola balcanica orientale. Essi possedevano virtù migliori degli illiri, vivevano in tranquillità con il bestiame e l'agricoltura. Quante tribù trace furono sotto il dominio degli illiri ce lo indica la notizia dalle sembianze esagerate, secondo cui solo la tribù illirica degli Ardian, estesa dall’odierna Dalmazia centrale fino alla riva destra di Narenta, aveva sotto di sé più di 300000 traci. Una popolazione non meno numerosa veniva gestita dalla tribù illirica dei Dardani intorno a Nis e Scopje nell’attuale Serbia. Gli Illiri avevano bisogno dei Traci poiché per lungo tempo, come vedremo dettagliatamente in seguito, fecero una vita di piaceri, guerra e divertimenti. Lentamente si mischiarono agli Illiri diventando un solo popolo; eppure le impronte trace furono visibili anche nei tempi post-cristiani. Gli Illiri non formarono un’unica nazione, come gli altri indogermani. Nemmeno quella parte installata nella penisola balcanica non si trovò sotto una sola guida ma si frazionò in tribù, grandi e piccole, vissute in una lite mai risolta all'interno del paese. Solo una volta, invasi dai Romani, gli Illiri si riunirono per poter riconquistare la perduta libertà. Vedremo in seguito il termine di questa unione. Le tribù degli Ardiaei e degli Autariatae Nei tempi antichi si affacciarono a est dell’Adriatico due tribù illiriche: gli Ardiaeit o Ardiani, citati in precedenza, e gli Autariati, originari dell’Herzegovina e tra le sue tribù di confine; i primi sulla costa destra e i secondi sulla costa sinistra di Narenta. Furono entrambe tribù di combattenti. Vediamo gli Ardiani nel 400 a.C. diventare i maggiori oppositori ai colonizzatori Greci nelle isole della Dalmazia, e vivere dall’altro lato una terribile inimicizia con gli Autariati. Contribuivano a questo le fonti del sale collocate tra i confini delle due tribù, di grande importanza per il gregge, per cui contese. Gli Autariati furono cacciati dai loro territori dai Celti, un nuovo popolo proveniente dal nord e giunto nella penisola balcanica, collocandosi parzialmente tra gli Illiri. Gli Autariati si ritirarono nell'entroterra della penisola, comparendo nel 335 a.C. nel territorio di Alessandro il Grande; per esempio, l’ insediamento degli Autariati da tutt’oggi il nome al fiume Tara nel nord-est del Montenegro. Anche gli Ardiani subirono l’invasione dei Celti, un processo dagli esiti non del tutto negativi. Nel 300 d.C., a partire dai confini della Narenta inferiore venne formato uno stato di grande rilievo che nei tempi della sua maggiore espansione, comprendeva l’Herzegovina del sud, la Dalmazia e le sue isole (ad eccezione dell’isola di Lissa), il Montenegro e gran parte dell’Albania; colui che li dominava venne chiamato il Re d’Illiria, era quindi il rappresentante degli Illiri, seppur solo una parte di quel grande popolo si trovava sotto il suo dominio. Gli Ardiani ritenevano il mare la questione più importante, quale loro campo d’azione. Possedevano un gran numero di navi a remi, piccole, leggere e veloci, con cui intraprendevano lunghi viaggi e assalivano coraggiosamente e con guadagno le grandi navi da guerra greche. Le navi degli Ardiani si distinguevano talmente tanto per la loro capacità in mare da essere prese come esempio dagli altri stati. Aspetti di queste navi vengono rappresentati sui coni del turbolento re ardiano Genthius (parleremo di questo re in seguito). Anche gli strumenti di voga utilizzati dalla tribù dei Daorsi , installata lungo la riva della Narenta inferiore, poterono servire all’illustrazione delle navi ardiane. Ku shtrihet Cameria dhe historia e saj Çamëria shtrihet në pjesen veriperëndimore të Greqisë me një sipërfaqe prej 10. 000 km2. Pelasgo-Ilirët ishin banorët e hershem të Çamërisë, kurse mbret i parë ishte Therporti me prejardhje Pellazge. Fiset ILIRE ishin Molosët, zakone te mirefillta shqiptare. KU SHTRIHET EPIRI? nga Bilal Xhaferri drit Molos (342-331 p. e. r. ), çoi në krijimin e një forme të re shtetërore me karakter gjithnjë federativ, por me përmbajtje e Arbanon, i trashëguar nga antikiteti ilir. Ishte ky emër që pasqyronte relitetin etnik, i cili u përgjithësua duke përfshirë në shek. XIV një pjesë të trevave të banuara nga një popullsi homogjene etnike, arbëreshët. kliko me poshte per te pare se Dodonët, Kasopianet, Efyrianet etj. Çameria ishte pjesë e Mbretrisë ILIRE. Heroj Pirro ishte heroj i shquar i Çamërisë, Meqë në afishimin e mësipërm u përmend Epiri, ne vijim po ju sjelli nje historik te shkurter lidhur me kete fis ilir. Epiri të re kushtetuese, e quajtur Aleanca e Epirotëve, në të cilën gjithë pjesmarrësit kishin të drejta të barabarta. Ajo përbënte ku shtrihet Epiri. DHIMBJE QË NUK IKËN sukseset në luftëra e derguan ate dhe ushtrine e tij deri ne Itali. eshte krahinë dhe një nga shtetet e Ilirisë së Jugut, që shtrihej etapën e dytë në procesin e bashkimit politik të Epirit. Etapa Kur viset e populluara zbrazen nga gjindja njerëzore, Besohet që Pirro të jetë i afërm i Aleksanderit. Gjatë pushti- nga malet e Vetëtimës (Akrokeraunet antike) dhe rrjedhja e e tretë u realizua në kohën e sundimit të mbretit të dëgjuar letërsia dhe arti janë të fundit që i braktisin. Mund të thyhen mit Bizantin, fise te reja erdhen në Çamëri, siq ishin Gothet, mesme e Vjosës në Veri, deri në gjirin e Ambrakisë në Jug, epirot, Pirros (307-272 p. e. r. ). Pirroja arriti të sundonte për ushtritë, të tërhiqen rojet e fisit, të heshtë diplomacia, arti nuk Ostret, Sarakenet, dhe Norset. Me 1449 Çameria u pushtua nga dhe nga malet e Pindit në Lindje, deri në brigjet e detit Jon në një kohë jo vetëm mbi Epirin, por edhe mbi një pjesë të madhe bindet. Ai kthehet e rikthehet atje, te logu i vjetër. Atje ku ndo- perandoria Osmane. Ne shkujt 16 dhe 17, Cameria u kthye ne Perëndim. Emërimi Epir për këtë krahinë (në greqishte do të të Maqedonisë dhe të T në Lindje, si dhe mbi krahinat greke të dhi shkulja, këputja mizore, krimi. Atje ku tjerët i ndal shenja arene te revoltave te ashpra kunder sundimit osman. Populli thotë stere, tokë), ka qenë përdorur në fillim nga autorët grekë Ambakrisë, Amfilokisë dhe Akarnanisë në Jug etj. Gjat sundi- e kufirit të ri, traktatet ose rendi i ri i botës. Çamëria bën pje- Çamë luftoj kundër ushtrisë Osmane në vitet 1611 dhe 1803, si një emër i përgjithshëm që përcaktonte pozitën kontinentale mit të Pirros, shteti i Epirit u bë një nga fuqitë e rëndësishme së në hartën më të dhimbshme të Evropës, atë që ka njohur ku në betejen e fundit u shqua regjioni i Sulit (qendra e Sulit të saj përballë Greqisë ishullore. vetëm nga fundi i shek. VI p. ushtarako-politike të kohës , që luajti rrol të shënuar në zhvil- shpërnguljen. Është një hartë për të cilën flitet me kujdes, për ishte Paramithia, më Shqiponjën dy krershe). Me 1750 regjioni e. r. ai mori edhe kuptimin të përcaktuar politik. limin e ngjarjeve në Maqedoni, Greqi e Itali. të mos nxitur acarime të reja, në këtë botë të shqetësuar. Ndër- i Sulit perbëhej prej 60 fshatrave dhe kishte 25000 banor. Gja- Epiri banohej nga shumë fise, ndër të cilët më kryesorë Pas Pirros shteti monarkik epirot filloi të humbasë fuqinë kaq, heshtjet gjithashtu mund të acarojnë, madje me keq. Shutë pushtimit Osman, Çameria ishte pjesë e Janinës, njëra nga ishin tesprotët, kaonët dhe molosët. Me gjith disa veçori të e mëparshme derisa në kohën e përfaqsueses së fundit të dinamica e çamëve që u shpërngulen mizorisht nga vatrat e veta, në katër vilajetet <strong>Shqiptare</strong>. jetës kulturore e politike, këto fise ishin etnikisht të një trungu stisë së Aikidëve, Deidamesë, në vitet 30 të shek. III p. e. r. u mbarim të Luftës së Dytë Botërore janë ende të gjallë sot. Janë <strong>Shqiptare</strong>t e njohur si luftëtar, mësues, dhe patriot ishin: me ilirët. , me të cilët i lidhte gjatë gjithë periudhave të histo- kthye në një bashkim shtetërorë republikan me emrin Lidhja shuar dy ose tre breza, ata që mezi çapiteshin drejt Shqiperisë, Luli Çapari, Marko BoÇari, Hasan Tasini, Osman Taka, Çelo risë së tyre, një fond i gjerë i përbashkët traditash, që ndrysho- Epirote. Gjat kësaj kohe (232-168 p. e. r. ) Epiri kaloi sistuata por janë gjallë adoleshentët, fëmijët, së fundi foshnjat, që hy- Mezani dhe të tjerë. Ne shekullin 18 fillon procesi i islamizimit nin nga ato të Greqisë antike. Në të tretën e fundit të shek. V p. të vështira, të shkaktuara nga pleksja e interesave të mëdha të nin në atdheun amë nëpër djepe. me force-pjese e popullsise se Sulit dhe Parges largohen per e. r. fiset epirote kishin arritur të organizoheshin në bashkime kohës: shtetit ilir, atij maqedon dhe Romës. E gjetur në vor- Të gjithë ata, në një mënyrë ose në një tjetër, mbajnë ne ishujt greke per ti shpetuar shnderrimit. Gjate viteve 1820- federative të njohura me emrin koine (bashkësi) të cilat kishin bullin e kontradiktave dhe lufërave midis këtyre fuqive Lidhja mend. Asnjë ligj i botës, asnjë formim kulturor nuk mund t`i 1850, krahina merr pjese perseri ne kryengritjet kunder Peran- sisteme të ndryshme politike. Koinoni i molosëve sundohej nga Epirote nuk qe në gjendje të luaj një rol të dukshëm. Në vitin bëjnë njerëzit të mos kenë kujtesë, e aq më pak të mos kenë nodorise Osmane. Ne vitet 1854 dhe 1877, popullsia i reziston me mbretër të dinastisë së Aikidëve, ndërsa kaonët dhe tesprotët 167 p. e. r. ajo ra nën sundimin romak dhe pas vitit 148 p. e. stalgji. Ky libër nuk është as politikë, as nismëtar i një fushate. sukses sulmeve te Andarteve Greke. Gjate luftrave Ballkanike, qeveriseshin nga dy magistart të lartë (prostatë), të cilët zgji- r. Epiri u bë pjesë e provincës maqedone, kurse kurse në fund Ai është para se gjithash libër njerëzor. Libër me vjersha, me trupat greke hyjne ne Cameri. Per te ndihmuar popullin came dheshin çdo vit nga rrethe aristokratike. Këto bashkësi dolën tüe shek. II p. e. r. formonte një provincë më vete. Me reformën poema, me art, shkruar nga njerëzit, për njerëzit. Është një qeveria e (perkohshme) e Vlores dergoi trupa ushtarake atje, në skenën e historisë si forma politike më vete në kohën e luf- administrative të Dioklecianit në fund të shek. III emërtimi dhimbje, që nuk ikën ngaqë dikush e shpall të paligjshme. As por vendimi i Konferences se Ambasadoreve i dha Camerine tës së Peloponezit (432-404 p. e. r. ), kur ushtritë e kaonëve, të Epir ushtri edhe në trevat në Veri të Vjosës, të cilat formuan duke bërë sikur nuk e di. E, aq më pak, pa nderim ndaj saj. Në Greqise. Mbas Luftes se Dyte Boterore, qeveria greke deboi tesprotëve dhe molosëve, me sundimtarët e tyre në krye, morën provincën Epirit i ri; për t'u u dalluar nga kjo, trevat tradicio- botën e sotme të të drejtave të njeriut, drama e çamëve kërkon me force mijera shqiptare myslimane ne Turqi me preteksin qe pjesë më 429 p. e. r. në ekspeditën kundër qytetit Strato të nale të Epirit u quajtën provinca e Epirit të vjetër. rishqyrtim. Në këtë libër jemi në botën e artit, atje ku shpesh ato ishin per shkak te fese se tyre. Me fundin e Luftes se Dyte Akranonisë, në anën e Spartës. Këto emërtime vazhduan të përdoren gjat mesjetës nga kanë nisur rishqyrtimet e mëdha të ndërgjegjes së njerëzimit. Boterore, terrori i ushtruar ndaj popullsise vendase, detyroi 25. Që nga ajo kohë molosët të sunduar nga Tarypa e pasar- autorët eurodit, sipas traditës klasike, ndërsa administrata Sami Frashëri mbi Çamërinë 000 Came te besimit mysliman te lene atdheun e tyre dhe te dhësit e tij filluan të fitojnë epërsi mbi fiset e tjera dhe e vunë shtetërore bizantine njihte vetëm themat e Nikopojës dhe të Sami Frasheri mbi Çamerine dhe disa nga qytetet e saj kerkojne strehim te perkohshem ne Shqiperi. Epirin në rrugën e bashkimit të tij ushtarak e politik. U krijua Durrësit. Në trevën e Epirit të Vjetër u shtri nga fillimi i shek. kryesore, marrë nga vepra e tij "Fjalor i pergjithshem i histori- PREJ NGA RRJEDHE FJALA ÇAMERI? një organizim shtetërorë më i gjerë, i njohur me emrin Lidhja e Molosëve, që përfshinete e popullsi tjera epirote, nën hegje- XIII një formacion i ri shtetërorë feudal, i cili për këtë shkak u quajt nga shkenca Despotat i Epirit. Nën ndikimin e autorëve së dhe i gjeografise" (Konstandinopoje 1889). Vepra 2 e Sami Frasherit, botim i Akademise se Shkencave, 1988. Fjala çam eshte nje evoluim i termit "t'chiam" dhe permoninë e fisit që i jepte emrin bashkësisë. Kjo përbënë etapën të vjetër dhe të paqartësisë së caqeve teritoriale gjeografike, kon me emrin e nje lumi te vjeter qe kalonte permes krahines e parë në procesin e krijimit të shtetit federativ të Epirit. Pas sidomos autorët humanist të shek. XV-XVI, midis të cilëve Tesprotia (Çamërinë) se Çamerise. Fjala "T'chamis" haset ne shume harta te vje- mesit të shek. IV. p. e. r. Lidhja e Molosëve hyri në sferën e edheMarin Barleti, e përdorën termin Epir, pa e dalluar në të Adjonati (Paramithi) tra romake dhe helene, duke na treguar se emri “Chameria” ndikimit maqedon, megjithatë sundimatarët e saj e vazhduan Vjetër e në të Ri, për mbarë trevat shqiptare, që në të vertetë Janina eshte me i vjeter se Epiri dhe eshte perdorur vetem nga popullsia shqiptare nder shekuj. Ajo qe eshte me e rendesishme te thuhet ketu eshte se, popullsia çame ka nje etnitet, tradite dhe politikën e bashkimit të vendit. Zgjerimi i mëtejshëm i lidhjes, sidomos pas përfshirjes në gjirin e saj të koinonit të rëndësishëm të tesprotëve, që u krye në kohën e sundimit Aleksan- përputheshin vetëm pjesërisht me shtrirjen e Epirit. Që nga shekulli XI, lidhur me afirmimin e shqiptarëve si faktor politik, u afirmua dhe u përtgjithësua emri etnik i vjetër Albanon Konica segue a pagina 12
pagina 3 . Anno 7 . n. 3 . Giugno 2009 . Kryengritja e madhe e ilireve ne vitet 6-9 Kryengritja më e madhe ilire kundër pushtuesve romakë ka qenë ajo e viteve 6-9 të e.sonë. Ajo dallohet nga kryengritjet e tjera për shtrirjen e gjerë të saj, pjesëmarrjen e popullsive të tëra ilire, për luftën e paepur të kryengritësve dhe për gjendjen e vështirë që krijoi për shtetin romak. Kryengritja filloi në një kohë kur Perandoria Romake, duke vazhduar politikën pushtuese të saj, po përgatitej për luftën kundër markomanëve gjermanikë, të cilët kishin krijuar në tokat e Çekisë së sotme një federatë fisnore të fuqishme. Shteti skllavopronar romak kishte ngarkuar me tribute popujt e pushtuar dhe i kishte detyruar të jepnin rekrutë për luftërat e reja pushtuese. Për luftën kundër markomanëve ishte përgatitur një ushtri e madhe prej 12 legjionesh, e cila do të plotësohej me reparte ndihmëse. Ushtarët e këtyre reparteve do të rekrutoheshin kryesisht tek fiset e mëdha të veriut: dalmatët, desidiatët, panonët etj. Rekrutimi i bërë me forcë i shtyti përsëri në kryengritje ilirët, që ishin rënduar edhe nga pagesa e taksave. Dalmatët edhe para kësaj kryengritjeje kishin qëndruar të qetë. Të parët u ngritën desidiatët dhe shumë shpejt kryengritja u përhap edhe tek popullsitë e tjera ilire, nga lumenjtë Sava e Dava në veri, deri tek lumi Mat në jug, ku u ngritën pirustët. Kjo ka qenë kryengritja më e madhe ku, për të parën herë, një tërësi popullsish ilire rrokën armët së toku dhe u hodhën në luftë kundër pushtuesve romakë. Ushtria kryengritëse ilire përbëhej nga 200 mijë këmbësorë e 9 000 kalorës dhe udhëhiqej nga tre komandantë: nga Bato Desidiati dhe nga një tjetër Bato e Pini nga fisi i breukëve panonë. Duke bashkërenditur veprimet e tyre, kryengritësit ilirë filluan operacionet në tri drejtime: 1) Një grup kryengritësish u drejtuan nga krahinat bregdetare adriatikase dhe, duke çliruar mjaft qytete e kështjella, zbritën në jug deri në afërsi të qytetit të Apolonisë, në provincën e Maqedonisë. 2) Një grup tjetër kryengritësish u drejtua nga veriperëndimi, për të çliruar krahinat ilire në kufi me Italinë dhe për të forcuar mbrojtjen në këto vise. 3) Një pjesë tjetër e kryengritësve qëndroi në brendësi të viseve dalmate, duke pasur si detyrë jo vetëm çlirimin e plotë të vendit, por edhe organizimin e mbrojtjes. Lufta çlirimtare e ilirëve dhe fitoret e para të tyre u bënë shqetësuese për romakët, të cilët po humbnin kështu tokat e pushtuara në pjesën veriore të Ballkanit. Vrulli i kësaj lufte e tronditi shumë pushtetin qendror romak. Në Romë u shpall mobilizimi i përgjithshëm. Vetë perandori Oktavian lëshoi kushtrimin në senat, se “në dhjetë ditë, po të mos merren masa mbrojtjeje, armiku mund të hyjë brenda në Romë”. Perandori kërkoi që për nevojat e ushtrisë shtresat e pasura të jepnin një pjesë të pasurisë së tyre. U thirrën nën armë veteranët e luftërave të mëparshme dhe u pranuan në ushtri edhe skllevërit e liruar. Me markomanët shteti romak bëri një marrëveshje, e cila u lehtësua edhe nga fakti që nuk kishin filluar veprimet e luftës. Legjionet romake, të dërguara kundër markomanëve dhe të vëna nën komandën e Tiberit, morën urdhër të drejtohen për në Iliri, ku ziente kryengritja. Komandati romak Tiberi (42 p.e.s-37 e.s) Me gjithë masat e forta që mori Perandoria Romake, gjatë dy viteve të para të luftimeve me legjionet romake, iniciativa ishte në duart e kryengritësve, të cilët duke vepruar me shpejtësi dhe shkathtësi e goditnin ushtrinë romake në befasi dhe në disa drejtime në një kohë, sulmonin kolonat e furnizimit etj. Në luftë kundër kryengritësve ilirë, shteti romak solli nga Siria dy legjione nga më të fortat, kërkoi ndihmën e aleatit të tij Remetalkut, mbretit të Trakëve dhe dërgoi në Ilirik komandantët më të mirë ushtarakë. Ushtria romake gjatë operacioneve Centro Ottico elmar •OptOmetria •COntattOlOgia •rieduCaziOne visiva •OCChiali dall’economico al firmato •OCChiali di marCa a prezzi eCCeziOnali •COntrOlli della vista gratuiti Via Gasperina, 220 roma - Tel. 06/7231552 në viset ilire përdori të gjitha mjetet për të mposhtur qëndresën e ilirëve, forcën e armëve, djegien e qendërbanimeve të ilirëve kryengritës, shkatërrimin e arave, të kopshteve e të pyjeve, vrasjen e kthimin e popullsisë ilire në skllevër. Në vitin e tretë të kryengritjes duke shfrytëzuar gjendjen e vështirë të krijuar pas dimrit të fortë në vitet 7/8, duke përdorur intrigat dhe përçarjet, romakët mundën me anë premtimesh të bënin për vete Baton, njërin prej prijësve breukë. M e g j i t h ë s e Batoja i breukëve u kap shpejt nga kryengritësit dhe u dënua si tradhtar,kryengritësit panonë ishin përçarë dhe ushtria romake mundi ta shtypte qëndresën e fiseve kryengritëse të Panonisë. Në vitin 9 vatra kryesore të kryengritjes mbetën krahinat dalmate. Shteti romak, në luftën kundër kryengritësve ilirë angazhoi të gjitha forcat ushtarake të grumbulluara. Kryengritësit ilirë, ndër të cilët forcën kryesore e përbënin dalmatët, qenë të detyruar t’u bënin ballë sulmeve të një ushtrie armike disa herë më të madhe dhe që zotëronte mjete të shumta lufte. Kryengritësit dalmatë treguan në luftimet kundër legjioneve romake një trimëri e vendosmëri të madhe dhe u shkaktuan dëme të shumta armiqve. Nën muret e kështjellës së Andetrit, në Dalmati romakët nga rrethues u shndërruan në të rrethuar dhe shpëtuan nga një katastrofë e madhe, të ndihmuar përsëri nga tradhtia e disa përfaqësuesve të parisë vendase. Në mbrojtje të një kështjelle tjetër, Arbudës, me kryengritësit u bashkuan edhe gratë, të cilat për të mos rënë në duart e armiqve u hodhën me fëmijët e tyre në zjarrin që kishte përfshirë kështjellën dhe në humnerat poshtë saj. Kështjellat dalmate, të mbrojtura nga kryengritësit ranë në duart e pushtuesve romakë si gërmadha dhe pa banorë. Popullsi të veçanta ilire e vazhduan qëndresën edhe pas rënies së kështjellave dalmate. Të fundit që u mposhtën qenë desidiatët e pirustët, të cilët sikurse shkruan historishkruesi romak Velei Paterkuli, pjesëmarrës në luftën kundër kryengritësve ilirë, “ishin pothuaj të pathyeshëm në sajë të pozitës së vendeve dhe të maleve, të natyrës së tyre të egër, të zotësisë së tyre të çuditshme për të luftuar...”. Kryengritja e ilirëve e viteve 6-9 të e.sonë, sipas historishkruesit romak Suetonit, “ishte më e tmerrshme nga të gjitha luftërat e jashtme pas luftës punike”. Gjatë luftës për mposhtjen e kryengritjes shkruan një tjetër historianshkrues antik, “shumë njerëz humbën dhe u shpenzua një sasi e madhe të hollash. Sepse gjatë kësaj lufte u desh të mblidhej shumë ushtri, ndërsa plaçka e luftës ka qenë shumë e paktë”. Pasojat e kryengritjes së madhe ilire, dobësimi i fuqisë ushtarake të Perandorisë Romake, që nuk dispononte mjete të mjaftueshme për një luftë të re, u dukën shumë qartë në disfatën e në humbjen e tri legjioneve në pyllin e Teutiburgut në viset gjermane. Kryengritja e madhe e ilirëve e viteve 6-9 krijoi në Perandori një situatë të nderë e të vështirë. Ajo i dha fund periudhës agresive të politikës së jashtme të Oktavianit. Shteti romak u detyrua të hiqte dorë nga politika e tij pushtuese kundër markomanëve gjermanikë dhe Evropës Qendrore. Raprezaljet që bënë romakët në viset ku shpërtheu kryengritja qenë të tmerrshme. Kryengritësve iu mor toka dhe çdo gjë që kishin; disave u prenë duart, kurse shumë të tjerë u shitën si skllevër. Vetëm pas më shumë se një shekulli e gjysmë luftimesh pushtuesit romakë mundën të mposhtnin qëndresën e armatosur të ilirëve dhe t’i nënshtronin “në një farë mënyre”. Straboni shkruante asokohe se shkretimi i Ilirisë “ka filluar prej shumë kohësh dhe në disa vise nuk ka pushuar as sot e kësaj dite për shkak të kryengritjeve...”. “Romakët po ngrehin lëmet në shtëpitë e tyre”. Pas kryengritjes së madhe të viteve 6-9 të e.sonë ndonëse nuk pati lëvizje të mëdha të organizuara të ilirëve kundër romakëve, qëndresa e ilirëve ndaj pushtuesve, e sidomos kundër romanizimit e asimilimit vazhdoi gjatë. NStoriaM La grande rivolta degli Illiri del 6-9 d.C. La più grande rivolta degli Illiri contro gli occupanti romani è stata quella degli anni 6-9 d.C. Si distingue dalle altre ribellioni per via della sua estensione, la partecipazione da parte di intere popolazioni illiriche, la guerra perseverante dei suoi ribelli e la difficile situazione creata all'Impero Romano. L'insurrezione ebbe inizio in un momento in cui l'Impero Romano, proseguendo nella sua politica di occupazione, si preparava ad andare in guerra contro i Marcomanni germanici, i quali avevano creato nelle terre dell'attuale Cechia una potente federazione di tribù. Lo stato schiavista romano aveva oppresso con tributi i popoli invasi costringendoli a dare reclute per le nuove guerre d'occupazione. Era stato preparato per la guerra contro i Marcomanni un grande esercito composto da 12 legioni, completato in seguito da alcuni reparti ausiliari. I soldati di questi reparti sarebbero stati reclutati principalmente tra le grandi tribù del nord: i Dalmati, i Desiziati, i Pannoni etc. Il reclutamento forzato portò di nuovo alla ribellione gli Illiri, oppressi anche a causa del pagamento dei tributi. I Dalmati a v e v a n o mantenuto di nuovo la calma davantiall'insurrezione. I primi ad alzarsi furono i Desiziati e in poco tempo la ribellione si estese presso le altre popolazioni illiriche, dai fiumi Sava e Dava al nord, fino al fiume Mal al sud, dove si fecero avanti i Pirusti. Questa è stata la più grande ribellione in cui un insieme di popolazioni illiriche prese le armi andando in guerra contro gli occupanti romani. L'esercito ribelle illirico era composto da 200.000 fanti e 9.000 cavalieri e veniva guidato da tre comandanti: Batone dei Desiziati, un secondo Batone e Pinnus della tribù dei pannoni Breuci. Coordinando le loro operazioni, gli insorti illiri diedero inizio alle loro operazioni in tre direzioni: 1) Un gruppo di ribelli si diresse verso le regioni costiere adriatiche e, liberando diverse città e castelli, scesero al sud fin nelle vicinanze della città di Apollonia, nella provincia della Macedonia. 2) Un altro gruppo di ribelli marciò verso il nord-ovest, ai fini di liberare le regioni illiriche al confine con l'Italia e rinforzare la difesa di queste aree. 3) Un'altra parte dei ribelli restò in territorio dalmata, con il compito non solo di liberare l'intero paese, ma anche di organizzare la difesa. La guerra di liberazione degli Illiri e le loro prime vittorie destarono preoccupazione presso i Romani, che stavano così perdendo le terre occupate lungo la parte settentrionale dei Balcani. L'irruenza di questa guerra scosse molto il potere centrale romano. A Roma fu dichiarata la mobilitazione generale. Lo stesso imperatore Ottaviano diede l'allarme al senato affermando che, “in dieci giorni, se non vengono prese contromisure, il nemico potrebbe entrare dentro Roma”. L'imperatore chiese che per le necessità dell'esercito dessero una parte delle loro ricchezze gli strati benestanti. Furono chiamati sotto le armi i veterani delle guerre precedenti e vennero ammessi nell'esercito anche gli schiavi liberati. Lo stato romano fece un accordo con i Marcomanni, favorito dal fatto di non aver intrapreso alcuna azione bellica. Le legioni romane, inviate contro i Marcomanni e messe sotto il comando di Tiberio, ebbero l'ordine di dirigersi verso l'Illiria, dove ribolliva l'insurrezione. Il comandante romano Tiberio (42 a.C. - 37 d.C.) Nonostante le forti contromisure prese dall'Impero Romano, durante i primi due anni dei combattimenti con le legioni romane, l'iniziativa si trovava nelle mani dei ribelli, i quali agendo con velocità e scaltrezza attaccavano l'esercito romano prendendolo di sorpresa e in diverse direzioni simultaneamente, attaccavano i fornimenti etc. In guerra contro i ribelli illiri, lo stato romano fece arrivare dalla Siria due tra le più forti legioni, chiese l'aiuto del suo alleato Rhoimetalkes, re dei Traci, e inviò in Illiria i migliori comandanti militari. L'esercito romano usò durante tutte le operazioni tutti i mezzi per sconfiggere la resistenza degli Illiri, la forza delle armi, l'incendio dei loro campi, dei cortili e delle foreste, l'uccisione e la riduzione della popolazione illirica in schiavitù. Durante il terzo anno della ribellione, sfruttando la difficile situazione creata dopo il rigido inverno del 7/8, cavalcando gli intrighi e le divisioni, i Romani riuscirono tramite le promesse ad attirare Batone, uno dei condottieri dei Breuci. Nonostante Batone dei Breuci fu presto catturato dagli insorti e condannato per tradimento, i ribelli pannoni erano ormai divisi e l'esercito romano riuscì ad opprimere la resistenza delle tribù ribelli della Pannonia. Nel 9 d.C. il focolaio principale dell'insurrezione si trovava nelle regioni dalmate. Lo stato romano, nella guerra contro i ribelli illirici, ingaggiò tutte le forze militari accumulate. Gli insorti illiri, la cui forza primaria veniva costituita dai dalmati, furono costretti ad affrontare gli attacchi di un esercito nemico diverse volte maggiore e che molti mezzi bellici. I ribelli dalmati mostrarono nei combattimenti contro le legioni romane gran coraggio e determinazione e causarono considerevoli danni ai nemici. Nei pressi delle mura del castello d’Andetrium, in Dalmazia, i Romani da assedianti si trovarono assediati e si salvarono da una gran catastrofe, di nuovo aiutati dal tradimento di alcuni rappresentanti della popolazione del luogo. In difesa di un altro castello, Arbuda, ai ribelli si unirono le donne, che per non cadere nelle mani dei nemici si gettarono assieme ai loro figli nel fuoco divampato sul castello o negli abissi di sotto. I castelli dalmati protetti dai ribelli caddero nelle mani degli occupanti romani come rovine e senza abitanti. Particolari popolazioni illiriche proseguirono nella resistenza anche dopo la caduta dei castelli dalmati. Gli ultimi ad essere battuti furono i Desiziati e i Pirusti, i quali, come scrive lo storico romano Vellei Paterculi, partecipe nella guerra contro gli insorti illirici, “erano quasi imbattibili per via della posizione del luogo e delle montagne, della loro natura selvatica, della loro strana padronanza della guerra...”. La rivolta degli Illiri del 6-9 d.c. secondo lo storico romano Suetone, “era la più spaventosa delle guerre dopo la guerra punica”. Durante lo sforzo bellico di sopprimere la ribellione scrive un altro storico antico, “persero molte persone e venne spesa una grande quantità di denaro. Perché durante questa guerra furono costretti ad ingrandire l'esercito, mentre gli oggetti di guerra erano scarsi”. Le conseguenze della grande rivolta Illirica, l'indebolimento della forza militare dell'Impero Romano, che non disponeva di mezzi sufficienti per indire una nuova guerra, furono evidenti nella disfatta e nella perdita di tre legioni nella foresta di Teutiburg nelle regioni germaniche. La grande rivolta degli Illiri del 6-9 diede origine nell'Impero ad una situazione tesa e difficile. Questo diede fine al periodo aggressivo della politica estera d’Ottaviano. Lo stato romano fu costretto a rinunciare alla sua politica di occupazione contro i Marcomanni germanici e l'Europa Centrale. Le rappresaglie romane nelle regioni dove scoppiò la ribellione furono terribili. Gli insorti furono privati delle terre e dei loro averi; ad alcuni tagliarono le mani, mentre molti altri furono venduti come schiavi. Solo dopo più di un secolo e mezzo di combattimenti gli occupanti romani poterono sopprimere la resistenza armata degli Illiri e “in un certo modo” sottometterli. Strabone scriveva ai tempi che la desertificazione dell'Illiria “è iniziata da tempo e in alcune regioni non è mai terminata per via delle rivolte...”. “I Romani stanno alzando lemet a casa loro”. Dopo la grande rivolta degli anni 6-9 d.C. anche se non si sono quasi mai verificati grandi movimenti organizzati degli Illiri contro i Romani, la resistenza degli Illiri verso gli occupanti, e in particolar modo contro la romanizzazione e l'assimilazione proseguì a lungo. Mensile di attualità e cultura italo-albanese ∑ Anno 7 = Numero 3 = Giugno 2009 ∑ Direttore editoriale: Hasan Aliaj Sede operativa presso: Hasan Aliaj via di Villa Grazioli n. 19, 00046 Grottaferrata (Roma) Tel. 3335912236, fax 069459856 hasan.aliaj@tele2.it - hasan.aliaj@yahoo.com redazione.rrenjet@yahoo.it Direttore responsabile: Massimo Marciano Proprietario ed editore: Marciano Mediaservice di Massimo Marciano Hanno collaborato: Stefan Kume, Saimir Lojla, Moikom Zeqo, Pavli Haxhillazi, Antoneta Deda, Andrea Llukani Direzione, redazione e amministrazione: via Cavour n. 21, 00044 Frascati (Roma). Tel. 069416366, fax 0662276721, e-mail: mediaservice@massimomarciano.it Registrazionedel Tribunale civile di Velletri n. 11/2003 del 25/6/2003. Stampato nel mese di giugno 2009 dalla tipografia La Madonnina di Solustri Luisa, via Domenichino n. 28, Grottaferrata (Roma)
Page 1: ∑ Per scoprire le radici dell’a
Page 5 and 6: pagina 5 . Anno 7 . n. 3 . Giugno 2
Page 11 and 12: pagina 11 . Anno 7 . n. 3 . Giugno

Pellasge-Etruske-Shqiptare Pelasgi-Etruschi-Albanesi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?