Pellasge-Etruske-Shqiptare Pelasgi-Etruschi-Albanesi

More documents

Recommendations

Info

Shum studjues te huaj jane perpjekur ta destroin figuren e shqiptarit Ali Pash Tepelena, por te shohesh vete shqiptaret qe e portretizoin shqiptarin e tyre si nje “satrap” eshte e pa falshme, eshte e turpeshme. Ali Pasha ishte nje shqiptar i madh qe beri gjithcka per vendin e tij. Ali Pasha i tregoi botes mbare se matan Adriatikut dhe Jonit qendron nje popull trim, i beses, fisnik dhe bujar. Shqiptari Ali Pash Tepelena me qendresen e tij kunder pushtuesve shekullor Otomane, ishte i pari gjeni qe i vuri kazmen kalbesires otomane. Zgjoi nga gjumi nenshtrimit popujt ballkanike, ju kujtoi atyre se liria ishte shume prane. Jeta dhe talenti i shqiptarit Ali Pash Tepelena i nxori shqiptaret nga haresa e perjeteshme, duke u dhene atyre rrolin me te rendesishem ne historin e Evropes Lindore. Per me shume se 20 vjete, Ali Pash Tepelena dhe Janina e tij u bene epiqendra e kurriozitetit Evropiane. Epiri shqipetar ishte kthyer ne nje vende egzotik kurioz qe po terhiqte vemendjen e Europes. Perandore, Lorde, Shkrimtar me emer, Gjenerale, Kapiten, Ambazadore, Studjues, e shume udhetare te huaj, filluan te flisnin e shkruanin per kete fenomen te ri shqiptar qe po bente emer dhe po perhapej gjithandeje. Lordet britanike Byron dhe Nelson, danezi Peter Oluf Bronsted, francezi M. Pougueville, Colonel Martin Leak’s, Thomas Gordon e te tjere, morren rrugen per te vizituar e njofur nga afer njeriun me romantik te kohes “Bonopartin Musliman”. Talenti i shqiptarit Ali Pash Tepelena nuk mund te rinte pa rene ne syte e Parandorit me te fuqishem te kohes Napolon Bonopartit. -“Napolon Bonoparti si shenje respekti per Ali Pashen i dergoi atij si dhurate nje cift luanesh”. -“Dhurata tjeter e dyte qe ju be Ali Pashes nga Perandori me i fuqishem i koherave, ishte dhe nje kuti duhani e zbukuruar me xhevahire ku ne kapak kishte portretin e Aliut. Sic shprehet Lordi Byron, “Aliut nuk para i pelqente shume kjo dhurate e cmuar, portreti mbi kapak nuk para i shembellente shume atij”. NStoriaM . Anno 7 . n. 3 . Giugno 2009 . pagina 4 Ali Pash Tepelena -Lulja e pare e Albanizmit Perandori qe nenshtroi gjithe Europen dhe arriti deri ne Moske, kerkonte miqesine e shqiptarit Ali Pash Tepelenes. Shkrimtari me fame botrore Viktor Hugo ne vitin 1820 e quajti Ali Pashen: -“I vetmi kollos dhe gjeni qe mund te barrazohet me Napolon Bonopartin” dhe vashdon me tutje duke dhene krahasimin me brilante per keta dy kollose: -“Ali Pasha eshte perkrah Napolonit, si Tigri ne krahe te Luanit”. Shkrimtari tjeter me fame boterore i madhi Alenksander Dumas, hodhi ne librin e tij te famshem “The Count of Monte Cristo,” pjese nga jeta e Ali Pash Tepelenes. Po ashtu, ai ka shkruajtur edhe per jeten e Vezirit te Janines ne novelen e tij “Ali Pacha” .. William Plomer ne librin e tij “ The Diamond of Janina” shprehet: -“Ne qofte se Ali Pasha do te jetonte ne kohen e Shekspirit, atehere jame i sigurte se ky poet i madhe qe terhiqej gjithmone nga jeta interesante e njerzve te medhenje, do te mahnitej nga jeta e Ali Pashes”. Sic e shikojme, Ali Pasha dhe pushteti i tij ne Epirin shqiptar kishte terhequr vemendjen e Evropes. Nen sundimin e Pashait te Janines, kjo pjese e Evropes Lindore qe dikur gelonte nga hajdutet dhe bandat e shumta te kusareve, tani ishte kthyer ne nje vend te sigurt ku cdo udhetar mund te udhetonte i qete pa friken se mund te plackitej. Epiri shqiptar ku sundonte “His Highness” Ali Pashe Tepelena me shqiptaret e tij, ishte kthyer ne nje vend ekzotik, nje vende ku studjuesit e huaj shihnin ne portretin e cdo shqiptari gjurmet historike te se kaluares se lavdishme te epirotit te famshem. -“I dua shqiptaret” shprehej Lord Byron ne letren qe i dergonte nenes se tij. nga Arber Thesproti “Ne nje gare konteksi bukurie, shqiptaret do te ishin raca me e bukur ne bote” shprehet ai per paraqitjen e shqiptarve. -“Malet dhe veshja e tyre qe eshte nga me te shkelqyerat, me kujtone veshjet dhe malet e larta te Skocis”. Lord Byron ngeli i mahnitur jo vetem nga karrakteri, bukuria, trimeria dhe veshja shqiptare, por edhe nga bujaria e tyre tradicionale. Ja se si shprehet ai per pritjen qe i beri Ali Pasha: - “Ai me priti me komplimete te shkelqyera dhe me uli prane tij ne krahun e djathte. Ai me tha ta konsideroja ate si baban e tij per sa kohe qe do te qendroja ne ato territore. Ai tregoi per mua kujdesin me te madhe, njesoj si per nje femije, me qerasi me lemonade, sherbet, fruta, embelsira, per 20 here ne dite” Por me kete bujari Byroni u prit edhe nga shqiptaret e thjeshte. -“Nje kryetar fisi shqiptar, qe me mbajti dhe strehoi ne shtepine e tij mua dhe shoqeruesit e mi, nuk pranoi asnje leke. Kur une kerkova ta paguaja ai mu pergjigje: -Une deshiroje qe ti te me duash, jo te me paguash”. Keto mbresa te shkelqyera nga tradita dhe bujaria hyjnore e shqiptarve, ne sot mund ti gjejme ne letren qe Lord Byron ja dergonte nenes se tij : “Poems of Georg Gordon. ..Tu his Madher! Preveza, November12, 1809,” shkrime te permbledhura nga Horace Geegory. Figura madhore e Ali Pash Tepelenes dhe shqiptarve te tij, la mbresa dhe tek Danezi Peter Oluf Bronsted qe vizitoi territorin Shqiptar te Epirit rreth viteve1809-1813. Ne kujtimet e tij ai shprehet: -“Ali Pasha eshte figura me e rendesishme ne Juge- Lindje te Europes, me nje ifluence te jashtezakonshme ne gjithe Greqine.” -“Ali Pasha ishte shkaktari i revoltes greke kunder Sulltanit dhe sherbeu si nje kalatizator nxites per luften greke per Indipendence.” -“Ali Pasha si nje talent i dale nga kjo rrace burrash, per gjysem shekulli e ktheu vendin e tij nga nje vende hajdutesh ne nje vende luftetaresh, qe me trimerite e tyre luajten nje role te rendesishme jo vetem ne historin e Europes, Turqise, por trimerite e tyre rane ne sy deri ne Lindjen e Mesme, si ne Siri, Egjypt dhe rrotull botes”. Dhe te gjithe kete dukuri te re shqiptare qe morri dhene dhe u perhap gjithandej botes, ai ja dedikon zgjuarsise dhe largpamesise se shqiptarit Ali Pash Tepelenes. -“Ali Pash Tepelena eshte modeli me i perkryer i shqiptarit tipik ne gjithe koherat, -Lulja e pare e Albanizmit-” Shprehe konkluzionin e tij perfundimtar, danezi Peter Oluf Brondsted. Sikur Ali Pasha te ishte nje i krishter i mire, sot bota mbare do te ishte mbushur me libra te tera per heroizmat e tij. Por fatkeqesishte, dogma obskuratiste fetare qe tek disa ishte kthyer ne identitet, u perpoqen ta cvleresonin fisnikerine e ketij shqiptari te madh. Megjithate, ata nuk ariten dote ti ulnin vlerat fisnike te shqiptarve. Heroi imagjinar Robin-Hudi anglez qe lindi si nje hajdut dhe vdiq si nje i tille, vetem se qe nje i krishtere, sot nderohet nga bota si nje hero. Kurse figuren e shqiptarit Ali Pash Tepelena, heroit te shqiptarve qe e filloi karieren e tij si nje kacak e u lartesua si nje strateg i barabarte perbri Napoleonit, vetem se nuk qe nje i krishtere, ata jane munduar qe ta potretizoin Aliun si nje perbindesh. Kjo kontradite qe shifet tek te gjithe biografet e Ali Pashes i ka rrenjet ne mllefet e tyre fetare, qe duam apo s’duam ne, ne ato vite bente dallimin mes popujve te ndryshem. Per mua si shqiptare, po ta krahasoj shqiptarin tim Ali Pash Tepelenen me “heroin” hajdut Robin Hudin e anglezeve, midis tyre shoh nje kontrast te madh; njesoj sikur te krahasosh e barazosh –Shqiponjen tone me Sorren angleze-. Kenga Labe dhe historia e saj mijeravjecare Qëllimi i këtij shkrimi, nuk është një analizë e thjeshtë për këngët e bukura labe. Shkrimin do ta çtjerrim nga shtëllunga e gjatë duke filluar që nga ditët tona dhe deri në lashtësinë e largët. Në një largësi të tillë për të cilat ndoshta na duket se nuk kemi fakte dhe, shumë herë e mbushim me vogëlsira, pa i hyrë deri në bërthamë problemit të këngës labe. Nuk jam studjues i muzikës dhe as kritik i saj, por ka ardhur koha që mendimet e mia bien ndesh me bashkëkohësit, me analizat që ata bëjnë dhe me konkluzionet që nxjerrin për këtë perlë të muzikës sonë. Kohët e fundit vetë UNESKO ka marrë nën ruajtje zhvillimin e saj , si një nga visaret e rralla dhe të vyera të botës. Po ne çfar bëjmë për të nxjerrë në pah vlerat e saj, si e vlerësojmë këtë pasuri të pa çmushme për të cilën interesohet më shumë bota se sa ne? Mendoj se rrimë duarkryq, për të mos thënë ndonjë fjalë tjetër më të rëndë. Kohët e fundit, lexoj shumë shkrime e analiza të cilat, janë për tu qarë hallin. Të shumtët e tyre vazhdojnë të rrjedhin me ujrat e turbullta që lexojnë. I marrin ato si fakte dhe i hedhin nga faqja në faqe. Të gjithë pa përjashtim, dhe analistët e muzikës shqiptare, nuk përmënd fjalën “Muzikologët” se është fjalë e huaj. Për mua këtu qëndron shumë herë dhe gabimi fatal i tyre. Mundohen të shpjegojnë artin e bukur të kësaj perle me fjalë të huaja, dhe jo vetëm kaq. Të gjithë studjuesit në përgjithësi shkruajnë. ”Kënga jonë polifonike ka lindur këtu apo atje, vjen nga fjala poli-foni, që do të thotë shumë zëra, më tutje shtojnë, kënga polifonike këndohet, në Greqi, Serbi, Bullgari etj ”Po pse more zotërinj studjues, një emërtim i gjuhës greke e ka krijuar këngën Labe? Cili nga studjuesit tanë ka nxjerrë veçoritë e këngës labe, duke e krahasuar atë më këngët e tjera “polifonike” të ballkanit siç i quani ju? E ja ku po ua them unë “ që nuk di dhe shumë nga muzika”, nuk kanë asnjë lidhje. Dhe tani që po u shkruaj kam përpara e dëgjoj me dhjetra këngë të tilla, të cilat, përpara labërishtes ngjajnë me këmborë baktish që kullosin lëndinave. Nuk po e them për të krijuar humor dhe as për ti dhënë rëndësi fjalëve të mia, për këtë do mundohem t’u bind. Marrim disa fakte kokëforta dhe i analizojmë. Plutarku (46-125) moralist, gjeograf, historian i Greqisë së lashtë thotë: “Kënga polifonike ka lindur pranë liqenit të Butrintit. Është mbytur një anije dhe njerzit të mbledhur vajtojnë humbjen e fëmijëve të tyre. Ky është vetëm një fakt. Por si e marrim ne këtë fakt? Meqënëse Plutarku thotë “Kënga polifonike”, kështu duhet ta themi dhe ne? Plutarku nuk dinte shqip, dhe nuk e njihte dhe fisin e madh të lebërve. Ai e shkroi për bashkohësit e tij dhe në gjuhën e tij. Ne shablonistët e kohëve moderne i marrim fjalët e tij dhe i përtypim pa u bërë asnjë analizë. Na mjafton që ai thotë vëndin e lindjes që ne na përshtatet e na pëlqen. Nuk duhet analizuar se, në atë kohë vetëm gjuha greke shkruhej dhe mesazhi u transportua deri në ditët tona me po të njëjtin emër”Polifoni”. Nuk më thoni studjues të dashur, kush lindi përpara, “Polifonia” apo labëria nga e cila lindi dhe kënga labe. Çudi! Në Labëri as dhe një fëmijë i vogël nuk e përdor fjalën “polifoni”, të gjithë i thonë këngë labe. Cila është labëria zotërinj, dhe cilët janë lebrit? Lebrit, janë Ilirët e fisit të Kaonëve. Përdor fjalën fis që ka kuptimin e të njëjtit gjak apo trung. Për këtë bindesh dhe kur dëgjon ëmrat e fshatrave Lazarat, Çorraj, Luzat, Zhulat etj. A nuk janë ato ëmra fisesh që kanë krijuar këto fshatra? Më lart thamë që këngët “polifonike” këndohen në Greqi, Bullgari, Serbi. Pse? Është shumë e lehtë për të kuptuar. Historiani grek Paparigopulos flet në veprat e tij për koloni greke në labëri. Historiani tjetër LL. Spiru nisur nga Paparigopulos shkruan: “ Ndërmjet viteve 736 – 625 p. e. s. në luftrat Mesinike, ”Kallamta e sotme” u bë shpërngulja e madhe e Spartanëve drejt zonës së Akrokeraunëve” “Himara” faqe. 21- 22. “Ata u asimiluan nga vëndasit, humbën si uji në pëndët e rosës “Edit Dyrhan” “Brenga e Ballkanit” faqe – 1o4. E pra, shtoj pyetjen unë, kjo dyndje nuk mori nga kjo kulturë? Pa tjetër që mori, por duke mos qënë vetë në shtratin e lumit nga e cila doli ajo u varfërua, në ngjyrë, në formë e në harmoni, por, prap u quajt këngë “polifonike”. Në të vërtetë në të ka shumë zëra por, jo të harmonizuar. Ndërsa në Labëri në vëndlindjen, në rrjedhën e burimit të saj nuk humbi as kristalizimi, as harmonia, as forma por u forcuan dhe u bënë më të dukshme cilësitë e saj. Të njëjtën përgjigje do tu jepja dhe për Bullgarët apo Serbët të cilët dhe pse na pushtuan, morën nga kultura jonë në vënd që të na impononin të tyren. Dhe atë që e morën nuk ishin në gjëndje ta kultivonin e zhvillonin më tej. Për këtë flasin këngët e tyre të kësaj gjinie, “polifonike” siç i quani ju! Zotërinj, flasim për atë kohë kur Straboni (63 -2o) p. e. s. thotë. “Maqedonasit dhe Ilirët kishin një gjuhë të përbashkët jashtë helene”. Grekët arrijnë deri aty sa thonë, “ kënga polifonike është degëzim i kristalizuar i muzikës Bizantine. Ajo e ka zanafillën në këngët fetare kishtare”. Kësaj i thonë të kripsha trutë. Ja çfar shkruan Lorenco Tardos në veprën “ L’antika melurgjia Bizantina”: “ Shqiptarët Lebër duke e urryer robërinë myslymane e linin truallin atëror. Ata nuk sollën me vete modën e fundit muzikore të Kostandinopulit, as artin e bukur e të çmuar të protopsalltëve të rafinuar, por, sollën një traditë krahinore malore dhe arkaike, një traditë që vjen nga shekulli i 4 – 5. Por që në të vërtetë shkon më larg, në kohën e Basilejve dhe ndoshta dhe më përpara. Kjo tregon se kisha ka imituar këngën popullore “Polifonike” labe. Por çfar presim nga Grekët apo Sllavët kur ne vetë mundohemi ta mbytim këngën apo ta mohojmë historinë dhe rolin e saj në zhvillimin politik, historik e kulturor të vëndit. Më vjen keq që e them këtë por jam i detyruar nga faktet. Akoma më keq kur këtë luftë ndaj kulturës e bën një nga figurat më të shquara siç është Eqrem Çabej. Ja si shprehet ai për këtë pasuri kulturore mbarë botërore. “Thelbin e kësaj kënge e goditim më mirë, duke e quajtur këngë barinjsh. Përshtypja akustike që të krijon kënga labe, mund të krahasohet me tingullin e këmborëve të bagëtive”. Nuk e di se çfar ka dashur të shprehë me këto vargje por unë e ndjej veten të fyer nga fjalët e tij. Kënga labe, është nga rastet e veçanta për të mos thënë e veçantë në botë e cila në vënd të veglave ka vetë njeriun dhe frymën e tij, të dalë nga shpirti, që në çastin e këngës është i mbushur me dhimbje apo gëzim, me dashuri apo urrejtje. Në përgjithësi ata që nuk e njohin mirë këngën labe dhe mesazhin e saj, u krijohet përshtypja se, të gjith këngët janë njëlloj. Një marrës, një kthyes dhe disa të tjerë që mbajnë iso. Por nuk është kështu. Kënga labe është një ekspozitë ngjyrash, shprehjesh shpirtërore, zërash të harmonizuar të akorduar veç e veç si në një orkestër sinfonike që çdo vegël luan rolin e saj, dhe plotëson një hapësirë në botën e madhe të këngës, sipas tematikës dhe zërave. Është krejt e thjeshtë të dallosh dhe të marrësh mesazhin që ajo dërgon. Ndarja e specifikuar e tyre sipas qëllimit që ka është e dukshme. Një këngë kurbeti, udhëton mbi nota minore monotone me një thirrje të mbytur e të dhimbshme, shoqëruar me tekstin prekës e melankolik. Një këngë dashurie i ngjan flladit dhe isoja dridhjes së petaleve të trëndafilit në çastin e hapjes për lulëzim të plotë. Në një këngë trimërie ritmi dhe pesha e fjalës është një kushtrim i vërtetë, bukurinë e së cilës vetëm kënga labe mund ta shprehë “Në gjininë e saj”. Pra kënga labe nuk është tingëllimë zilesh nga kopetë e bagëtive, por bota shpirtërore, politike dhe ekonimike e ngritur në art, apo dhe në humor. Grupi i Bences nga Pilo Zyba Për të kuptuar këtë e më tej duhet më tepër punë profesionale, dhe një kulturë më e gjërë artistike. Ja si e shpreh kënga labe forcën e bukurisë dhe të dashurisë. Thëllëza që shkon mbi vesë, Më erdhe larë në djersë. Tani që të kam me vete, U bëra sa shtatë dete! Cili poet e ka shprehur kaq bukur, dhe i ka kënduar kaq ëmbël e me fjalë të zgjedhur vajzës së bukur që nuk ecën, por fluturon. Ajo shkel mbi vesë aq lehtë, ja kalon balerinës që do ishte thjesht një shprehje profesionale. E larë me rrezet e diellit të mëngjasit për të vajtur te i dashuri. Shiko imazhin e saj të hollë. Kombinimi i zërave për të pasqyruar sa më të plotë e më të brishta lëvizjet e saj, tingujt e shoqëruar nga një iso e ëmbël që rrjedh si një sinfoni e plotë të pasuron fantazinë dhe bën të ndjesh kënaqësinë deri në qelizat më të largëta të trupit. Çfar ndjen dëgjuesi në këngën “Vajzë e valëve”?Kjo këngë vjen nga shekujt e rend drejt shekujve e ëmbël e dhimbshme. Sa herë që e dëgjon të duket se po e dëgjon për herë të parë e të lind dëshira ta ridëgjosh. Ja dhe mesazhi i saj. Një vajzë ka dalë në breg të detit, hedh vështimin në thellësi të tij, prej ku ka ikur dashuria e saj. Valët mërmërisin dhe ajo këndon. Ju të bukur zogj Te ju kam një shpresë. Ju që shkoni det e male Dua tu pyes e mjera , dua tu pyes. Mos e patë, rron apo nuk rron Ndonë lajm a ndonjë letër Vallë a më dërgon, e mjera. . . Vallë a më dërgon!? Isua e saj dhe dhimbja mund të krahasohet vetëm me forcën e valëve dhe thellësia e dhimbjes më atë të detit. Ajo e mallëngjyer i kërkon detit ti kthejë dashurinë pa të cilën nuk mund të rrojë, dhe që nuk mund ta ndërrojë siç ndodh shpesh në kohën e sotme. Të dyja këto janë këngë labe por ngjashmëria mes tyre është e ndarë nga një jendek i madh ndjenjash që nuk ngjajnë aspak njëra me tjetrën, ashtu si nuk ngjan dhe lumturia me dëshpërimin. Ja dhe një e tretë e cila është këngë heronjsh dhe hymn trimërie e burrërie. Lebrit i këndojnë Ali Pashës Tepelenës. Ali Pashë Tepelena Madhështia e saj kuptohet që në titull. Kur dihet që Aliut i kanë prerë kokën në pabesi dhe e çojnë në Stamboll, kënga labe Simbolizon. Ali Pasha vjen më këmbë. Doli Ali Pasha, doli, Po hyn koka nga Stambolli, Krahë hapur qëndron dera, E pret veziri mbi bedena. Gjatë udhëtimit të tij për në Stamboll, zogjtë ndalojnë cicërimat, krojet rrjedhin dhimbje, malet heshtin. . po kalon ai Aliu, Luani i Janinës. Aliu. Nis e kuvëndon me malet, Flet për kohrat, flet për hallet. Teksti shoqërohet me një thirrje luftarake të marrësit, kthyesi bashka - ngjitet me thirrjen e tij dhe thërret në iso grupin i cili në shpërthim të harmonizuar ngjan me një grup luftëtarës që bëjnë thirrje. Isua e gjatë ngjan me një funeral të gjatë i cili e çon kokën e Aliut fitimtare në kryeqëndrën me ëmrin Stamboll. Për ta bërë më të fuqishme këngën refreni përsëritet dy herë për të tërhequr vëmëndjen e dëgjuesit dhe vlerat e kortezhit të Aliut. Nuk po përmëndim këtu këngët humoristike, të natyrës, për punën apo marrdhëniet në familje e shoqëri. Si mund të quhet këngë barinjsh kur në katalogun e saj të krijimtarisë përfshihen të gjitha fushat e jetës. Ngjyrat e saj dhe shijet janë nga më të ndryshmet nga mënyra e ritmit dhe e formës, po ashtu dhe të shumllojshme. Kjo i ka bërë që të ndahen njëra nga tjetra për veçoritë ndonse janë të gjitha të veshura në kostumin që quhet “Këngë labe”. Ato ndahen, në këngë Himariote, Gjirokastrite, Tepelenase dhe në nën grupe. Kënga e Vranishtit, e Lazaratit, e Lapardhasë etj. Dhe diçka tjetër që studjuesve tanë të nderuar u ka shpëtuar nga maja e penës apo aftësia profesionale për të kuptuar që: Vërtet deri tani folëm për vlerat e mëdha të këngës labe, por, kjo ishte vetëm gjysma e punës. Eshtë vetëm njëra faqe e artit muzikor të labërisë. Ana tjetër është po kaq e lavdishme sa e para. Do flasim pak dhe për vallen labe. Për vallen që luhet pa vegla muzikore, por që është po kaq emocionale, tërheqëse, e dashur dhe kuptim plotë sa dhe kënga. Muzika del nga kraharorët e valltarëve në të shumtën e herëve por dhe nga grupi i këngës. Kombinimi i tekstit me koreografinë dhe qëllimin që mban në vetvete, e bëjnë shikuesin dhe dëgjuesin, të ndodhur mes tekstit dhe lëvizjeve, të mbetet i mahnitur e të ndjekë me kujdes të gjitha lëvizjez. Që nga mëngat e gjëra të këmishës që hapen si krahë pelikanësh në erë , të hapave e xhufkave të kuqe si zjarre në majat e këpucëve karakteristike. Fustanella shpaloset njëkohësisht duke e veshur ambjentin me ngjyrën e bardh dhe atë të kuqe të jelekut. valltarët nën ritmin e tekstit e kthejnë pistën e valles në një vatër zjarri që nga lëvizjet ritmike duket sikur bubulon, duke ndezur në shpirtin e pranishmëve dëshirën për të qënë pranë, dhe brënda saj. Nuk mund të rri pa përmëndur këtu “Jelek verdha veshurooo” “Rashë e theve këmbën” e në veçnti vallen humoristike “Si e shtypim ne piperin”. Dihet që fustanella labe ka 2oo pala në formën e një ambrelle, me mbyllje në mes. E hapur, ajo arrin deri në 15 metra gjatësi, dhe gjërësia sipas shtatit të atij që e vesh. Kur valltari hidhet në ajër duke rrahur me pëllëmbë xhufkën e kuqe në këpucë apo tokën, në momentin e uljes fustanella e hapur i ngjan një parashute me kokë pushtë. Ajo në këto çaste duket sikur zbret nga qielli valltarin, dhe në shpirtin e të pranishmëve gëzimin, përfshirë dhe kënaqësinë estetike dhe kreografike. Kur i shikoja në fëmijërinë time më dukej se këta njerëz nuk kërcenin, por fluturonin. Ky fluturim ka mbetur i pa shlyer në kujtesën time deri në këto çaste që po shkruaj. Nuk kam jetuar kurrë në zonat e jugut, por në pushimet e shkollës në Përmet më çonin njerzit e mi nëpër dasma e gëzime. Do më falni por kur Bajroni shkruante për “Bijtë e shqipes” kishte parasysh lebrit që takoi në oborrin e Aliut, pavarsisht se ne i quajmë thjesht Arvanitas. Grekët, fustanellën për të cilën ka kaq diskutime e kanë marrë nga Labëria. Dhe ndodh njëlloj si me atë që thamë më lart për këngën. E shkurtuan atë, deri sa e bënë minifund dhe ja humbën vlerat e vërteta të trashëguara nga tradita e thellë dhe e lashtë e labërisë. Në asnjë nga pikturat botërore që paraqesin fustanellën “qoftë kjo dhe sipas motivit grek” ajo nuk paraqitet e shkurtuar dhe e gjymtuar. Revolucioni grek nuk mund të pyrfytyrohet pa këngën “thirrjen për luftë të Suliotëse” dhe pa fustanellën e bukur që në luftë e sipër e bën labin të ngjajë me një zog të madh fluturues me krahë fustanelle. Jo pa qëllim Bajroni këtë veshje e bëri të pa vdekshme në galeritë e botës së qytetëruar. Ky është me pak fjalë portreti i labërisë dhe i shpirtit të saj të shprehur në këngë. Mendoj se vlerat e saj nuk mund të përfshihen në një shkrim si ky por, mendoj se ky do jetë vetëm një nismë për tu pasuar nga materiale të tjera historiko-muzikologjike, apo Etnografiko –topografike e më tej.
pagina 5 . Anno 7 . n. 3 . Giugno 2009 . All’alba del secolo XI s.n. di Rossano aveva abbandonato, per timore di creare problemi a causa della sua popolarità, la comunità di Serperi, presso Gaeta; cercò asilo nel Lazio e venne a stabilirsi nel piccolo monastero greco di Sant’Agata, situato lungo la Via Latina. Gregorio Il potente conte di Tuscolo, padre di Teofilatto e Romano (i futuri pontefici Benedetto VIII e Giovanni XIX) e d’Alberico III “dux romanorum” accolse con venerazione Nilo e gli donò un terreno dove fondare un nuovo monastero. Dopo la scomparsa del santo calabrese nel settembre del 1004 i monaci che si erano trasferiti nella zona, iniziarono la costruzione del cenobio. Fu al tempo di Bartolomeo, il giovane discepolo e probabilmente biografo dell’asceta di Rossano, che Giovanni XIX consacrò la chiesa dedicata alla vergine. Sorta nel periodo che assisteva al progressivo tramonto della tradizione monastica orientale nella regione Romana, la nuova fondazione, largamente favorita dai signori e dai pontefici, si popolò di monaci greci provenienti dall’Italia meridionale. La Badia si trovò coinvolta, anche a causa della sua posizione geografica, nelle vicende politiche e militari della regione. Subì le conseguenze, a metà del secolo XII delle feroci lotte tra <strong>Albanesi</strong> e Tuscolani e tra questi e i Romani, a cui si aggiunsero le scorrerie e le violenze normanne. Nel 1242 la Badia non poté sfuggire alle operazioni militari di Federico II contro i Romani. La rivalità tra Urbano VI e l’anti papa Clemente VII procurò all’Abbazia notevoli difficoltà. Nel 1395 Bonifazio IX soppresse l’Abbazia e la unì con tutti i suoi beni, al capitolo della basilica lateranense. L’invasione di Ladislao D’Angio; Re di Napoli e lo scisma d’oriente crearono agitazioni anche nel territorio abbaziale. Dopo quattro secoli di battaglie e rivalità, finalmente il cenobio di santa maria era diventato il più importante monastero orientale del Lazio e poté continuare per lungo tempo a tenere vive le tradizioni spirituali, liturgiche e culturali della chiesa Bizantina. Un bene attrezzato scriptorium consenti ai monaci la meritevole fatica di conservare ai posteri i pregevoli testi del patrimonio dottrinale dei padri orientali. Il tramonto dell’ellenismo nell’Italia Meridionale e l’isolamento del monastero greco in un ambiente total- P mente diverso, la crisi economica, il declino generale della vita monastica giustificano la decadenza in cui si è venuta a trovare anche Grottaferrata. La conseguenza più triste fu il assaggiò della Badia sotto il regime della commenda, perché toglieva al cenobio il privilegi concessi dalla chiesa romana, come: l’esenzione da oneri tributari, conservazione dell’estensione territoriale fino ai castelli fuori della circoscrizione grottaferratese e la relativa amministrazione. La commenda a carattere perpetuo rappresentò il governo dell’intera regione territoriale con attento controllo di ciò che avveniva dei beni patrimoniali. Il concilio di Trento riconosceva l’esistenza della parrocchia nella chiesa abbaziale; il commendatario presentava al vescovo un NAttualitàM In occasione del suo anniversario L’Abbazia di Grottaferrata Visar Zhiti dhe fundi i vetmisë së Kadaresë o qe se akoma nuk e keni lexuar romanin e Visar Zhitit “Funerali i Pafundmë” nxitoni të gjeni nje kopje. Po qe se libri nuk ështe më në qarkullim, i shkruani botue- sit menjëherë që të botojë kopje të tjera, mundësisht sa më shumë. Po qe se ribotimi do të marr kohë, më shkruani që t’iu dërgoj kopjen time. Sa më herët që ta lexoni këtë vepër, aq më shumë do të përfitoni. Sa për sqarim – ky roman nuk është argëtues. Megjithatë, pavarësisht nga kjo, ose më saktë, pikërisht për këtë gjë, ju duhet ta lexoni këtë libër, dhe sa më parë. Po qe se nuk e ndiqni këshillën time, ka të ngjarë që pa dijeninë tuaj, ju do të vazhdoni të jeni pjesëtarë sonambulistë i një funerali të cilit ju ngjitet ndoshta që kur lindët. Ndosha ju keni lindur në këtë funeral. Ndoshta ky është funerali juaj. Ndoshta ju jeni kufoma që të tjerët përcjellin në varr. Ndoshta ju jeni kufoma dhe një nga pjesëtarët e korteut në të njëjtën kohë. Në këtë roman Zhitit na rrëfen ne shqiptarëve gjëra që tradicionalisht nuk na pëlqejnë ti dëgjojmë, shikojmë dhe pranojmë, veçanërisht kur bëhet fjalë për mëkate të përbashkëta. Si çdo vepër me vlerë, ky roman ju ofron lexuesve nje trajtim terapik që do t’i ndihmojë ata ta njohin vetveten ndoshta më tepër se nga çdo libër tjetër që kanë lexuar deri tani. Si nje Froid letrar, Zhiti e drejton lexuesin me mjeshtëri, simpati por disa herë edhe me insistim në turneun e vështirë nëpër labirinthet e errëta të koshiencës dhe subkoshiencës. Me Zhitin, letërsia shqiptare ka gjetur nje stil te ri rrëfimi që u përsos nga James Joyce dhe Virginia Woolf. Shkrimtarë si Visar Zhiti janë shumë të talentuar për tu liruar nga burgu. Edhe kur artistë të tillë e kryejnë dënimin e “merituar” për “komplotet” që thurrin duke “manipuluar” fjalën, armën më të rrezikshme që disponojmë ne njerëzorët, ata duhen flijuar me ngujim të përhershëm në kullën e harresës. Për këtë të fundit ne kemi merita, veçanërisht kritika letrare shqiptare. Po qe se prisni që të informoheni nga kritika letrare shqiptare për një libër të jashtëzakonshëm si ky, ka të ngjarë që të mbeteni të patrazuar në padijen tuaj edhe për shumë kohë. Kritika letrare shqiptare, që tani për tani është në një gjendje vegjetative, ka ende shume për të bërë për tu afirmuar si një art i mirëfilltë dhe shkencë në vete. Kritika shqiptare do ta ngrinte në qiell këtë roman po qe se do të kishte tërhequr vëmendjen e kritikëve në perëndim. Tani për tani kjo nuk ka të ngjarë sepse Zhiti nuk është i interesuar të trajtojë tema folklorike dhe ekzotike që perëndimorët e interesuar për Shqipërinë dhe hapësirat shqiptare, si gjithmonë, vazhdojnë ti kenë aq shumë për zemër. Zhiti është shkrimtar shumë serioz që të shkruaj vetëm me qëllim që të tërheq vëmendjen dhe siguroj aprovimin e kritikës së huaj. Disa shkrimtarë shqiptar, me eksperiencë apo edhe pinjollë të rinj, që me sa duket e masin suksesin kryesisht me kutin e vlerësimeve të befta që vijnë nga përtej Adriatikut, duhet të mësojnë nga dinjiteti dhe integriteti profesional i Zhitit. Po qe se mendoni se një vepër e tillë duhet te ishte propaganduar nga qeveria shqiptare, në kohën tonë kjo nuk është më e mundur. Shkrimtarët dhe artistët shqiptarë trajtohen nga establishmenti politik si fëmijë ilegjitim te braktisur. Koha kur shteti shqiptar ta kuptojë sa e rëndësishme është të investojë për tu krijuar artistëve si Zhiti kushte dinjitozë për të vazhduar krijimtarinë, fatkeqësisht duket se është akoma e largët. Megjithëse në kushte jo normale, Zhiti vazhdon të di Maria Teresa Carnevali Pisani sacerdote regolare o secolare per poter svolgere il ministero della cura parrocchiale e l’amministrazione dei sacramenti; l’archimandrita può impartire la cresima. Alla morte del guadagni successe come commendatario il cardinale Borghese, solo per pochi mesi, e il cardinale Rezzonico. I proventi dei beni abbaziali finirono nelle tasche dei membri della corte pontificia e dei familiari del papa. Ricordiamo l’istituzione dei Papi – famiglia. Gradualmente il vantaggio derivante dall’affidamento alla chiesa commendata, passò al commendatario e fini per fornire ai cardinali le risorse finanziarie per provvedere alle spese della commenda, ma anche per mantenere le spese per il decoro delle corti cardinalizie, ciò diede luogo ad abusi e arricchimenti personali. Nel monastero di grottaferrata il regime della commenda fu instaurato nel 1462 per volontà di Papa Pio II, con l’attribuzione al cardinale greco Bessarione Paleologo e terminò nel 1824. In questo periodo nacquero dissidi tra abbazia e governanti. I documenti inerenti, l’andamento evolutivo dell’abbazia criptense sono depositati in un archivio particolare relativo alla vita religiosa; e nell’archivio pubblico per ciò che riguarda la cura del monastero. La documentazione catastale, notarile e giudiziaria. Parte della documentazione riguardante Grottaferrata potrebbe trovarsi negli archivi privati delle grandi famiglie, come i Colonna, i Farnese, i Barberini. Il monastero di San Nilo, prima della commenda aveva subito l’espansione delle potenti casate degli Annibaldi (Molara), Colonna (Marino), Gaetani (Sermoneta) fino a Terracina. Morto il cardinal Bessarione il 18 Novembre 1472, Papa Sisto IV conferì la commenda a Giuliano della Rovere. I Eletto Papa col nome di Giulio II. Il governo di quest’ultimo fu rivolto principalmente alla costruzione di nuovi edifici monastici e ad opere di difesa del monastero stesso. Nel 1503 alla sua morte la commenda fu conferita al cardinale Giovanni Colonna, in seguito, al Barberini e al Franese, i quali per volontà del Papa Benedetto XIV ebbero il compito di soprassedere sia a mansioni inerenti il potere temporale che spirituale. Gli ultimi commendatari furono il cardinale Borghese e nga Dr Gëzim Alpion - Universiteti i Birminghamit Angli shkruaj vepra të cilat janë pasuri kombëtare. Ky është ndoshta romani me original i botuar në gjuhën shqipe në dy dekadat e fundit. Qoftë edhe vetëm me këtë vepër, Zhiti radhitet ndër klasikët e letërsisë bashkëkohore shqiptare. E megjithatë kjo vepër pothuajse nuk është vënë re. Edhe ato pak komente që janë bërë për të theksojnë se ky është nje roman kundër diktaturës komuniste. Deri diku, kjo vepër e Zhitit vërtet është nje roman antidiktature. Diktatura që Zhiti demaskon pamëshirshëm megjithatë nuk është thjesht ajo komuniste. Si çdo shkrimtar, Zhiti pasqyron në veprat e tij eksperiencën personale. Si çdo shkrimtar i madh, ai nuk është rob i saj, por e përdor atë si platformë për të trajtuar çështje të rëndësishme që kanë të bëjnë me kombin shqiptar. Dhe jo vetëm me të. Romani i Zhitit përqëndrohet, ndër të tjera, në çështjen thelbësore të mardhënieve të njeriut me shtetin si një instrument force, indoktrinimi dhe totalitarizmi. Këto tipare janë karakteristika të shtetit ne çdo sistem shoqëror, përfshirë shtetet demokratike. Zhiti ka shkruar një vepër origjinale sa moderniste po aq edhe postmoderniste për nga konceptimi dhe ekzekutimi artistik si dhe mesazhi filozofik. Ky roman mund të krahasohet denjësisht me disa nga veprat më të mira të autorëve si Kafka, Orwell, Salinger, Heller dhe Solzhenitsi. Duke pasur parasysh historinë e romanit shqiptar, Funerali i Pafundmë është një arritje jo e vogël për letërsinë dhe kulturën shqiptare. Që ky roman ka për autor një poet të talentuar si Zhiti e bën këtë vepër edhe më të veçantë. Ky është romani i parë i suksesshëm në shqip i kompozuar në vargje të lira që për nga mesazhi, pasuria e gjuhës dhe thellësia e mendimit mund të barazohet me kryeveprën Toka e Djerrë të T. S. Eliot. E veçanta e këtij romani-poemë është se edhe pse simbolizon jetën si një korte kotësie (ndoshta Korteu i Kotësisë do të ishte një titull më domethënës për këtë vepër), Zhiti nuk e humb besimin te njerëzimi, tek vitaliteti ynë si qënie njerëzore për të ngadhnjyer në situata kur arsyja duket se ka vdekur. Zhiti gjen kuptim dhe kthen në art anët më të errëta të realitetit njerëzor. Si çdo kryevepër që përqëndrohet në temën e pesimizmit, atë e përshkon një damar elegant optimizmi. Romani i Zhitit shënon një arritje të re në letërsinë shqiptare, për të cilën duhet të gëzohemi të gjithë, veçanërisht Kadareja. Për më shumë se katër dekada, Kadareja duhet të jetë mërzitur në vetminë e tij. Nuk them se Zhiti është një Kadare i dytë. Kjo do të ishte një pasaktësi e madhe dhe nënvleftësim i pafalshëm si për Kadarenë ashtu edhe për Zhitin. Nuk duhet që ta masim vlerën dhe origjinalitetin e shkrimtarëve tanë me metrin e suksesit të Kadaresë. Kadareja është një fenomen unik në letrat shqiptare. Kur të vlerësojmë shkrimtarë të talentuar si Zhiti, nuk duhet të nisemi nga premisa që të gjejmë në veprat e tyre një Kadare të dytë. Ne nuk na duhet një Kadare i dytë. Asnjë vendi dhe asnjë letërsie nuk i duhen klonë letrare. Kur kjo vepër të përkthehet në gjuhët kryesore evropiane, veçanërisht në gjuhën angleze, Zhiti me të drejtë do të konsiderohet si një shkrimtar premtues bashkëkohorë. Me shkrimtarë si Kadareja dhe Zhiti letërsia shqiptare dhe ajo ballkanike përfaqesohet edhe më denjësisht në botë. N el caso in cui non abbiate ancora letto il romanzo di Visar Zhiti “Il funerale infinito” affrettatevi a trovarne una copia. Nel caso in cui il libro non si trovi ancora in circo- lazione, scrivete immediatamente all'editore perché possa pubblicare altre copie, possibilmente il maggior numero. Nel caso in cui la pubblicazione chieda tempo, scrivetemi e vi manderò la mia copia. Prima leggerete quest'opera, più ne guadagnerete. Giusto per chiarire – questo romanzo non è divertente. Eppure, nonostante questo, o meglio, proprio per questo, dovete leggere il libro, e il prima possibile. Nel caso in cui non seguiate il mio consiglio, può succedere che a vostra insaputa, continuerete ad essere partecipi sonnambuli di un funerale che vi segue forse dal giorno della vostra nascita. Forse voi siete nati in questo funerale. Forse questo è il vostro funerale. Forse siete voi la salma che gli altri accompagnano alla tomba. Forse siete voi la salma e uno dei partecipanti del corteo allo stesso tempo. In questo romanzo Zhiti racconta a noi albanesi cose che tradizionalmente non amiamo ascoltare, vedere ed accettare, specialmente quando si tratta di peccati comuni. Come ogni opera di valore, questo romanzo offre ai lettori un trattamento terapeutico che è d'aiuto nel conoscere se stessi forse più di ogni altro libro che ho letto finora. Come un Freud letterario, Zhiti orienta il lettore con maestria, simpatia ma a volte anche con l'istinto nel difficile torneo negli oscuri labirinti della coscienza e della subcoscienza. Con Zhiti, la letteratura albanese ha trovato uno stile di racconto perfezionato da James Joyce e Virginia Woolf. Scrittori come Visar Zhiti hanno molto talento per poter essere scarcerati. Anche quando simili artisti portano a termine la condanna “meritata” per via dei “complotti” che tessano “manipolando” la parola, l'arma più pericolosa di cui noi uomini disponiamo, devono essere sacrificati al confino eterno nella torre del dimenticatoio. Per quest'ultima abbiamo dei meriti, specialmente la critica letteraria albanese. Se vi aspettate di essere informati dalla critica letteraria albanese di un libro straordinario come questo, è possibile che rimaniate fermamente all'oscuro anche per molto tempo. La critica letteraria albanese, che per ora si trova in stato vegetativo, ha ancora molto lavoro da fare per potersi affermare come vera e propria arte e scienza a sé. La critica albanese avrebbe alzato in cielo questo romanzo se avesse attirato l'attenzione dei critici occidentali. Ora per ora non c'è motivo perché questo accada non essendo Zhiti interessato al trattamento dei temi folcloristici ed esotici che gli occidentali interessati all'Albania e agli spazi albanesi, come sempre, continuano ad amare molto. Zhiti è uno scrittore troppo serio per scrivere con l'intenzione di catturare l'attenzione ed assicurarsi l'approvazione della critica straniera. Alcuni scrittori albanesi, con esperienza oppure anche nuove leve, che evidentemente misurano il successo principalmente attraverso la scatola dei giudizi improvvisi giunti dall'altra parte dell'Adriatico, hanno molto da imparare dalla dignità e dall'integrità professionale di Zhiti. Nel caso in cui pensiate che una simile opera dovesse essere propagandata dal governo albanese, ai nostri tempi questo non è possibile. Gli scrittori e artisti albanesi vengono trattati dall'establishment politico al pari di un bambino illegittimo abbandonato. Il momento in cui lo stato albanese arriverà a comprendere quant'è Rezzanico. Dal 1834 al 1869 divenne Nunzio Apostolico Mario Mattei. Segui il ripristino del regime ordinario. Questa lunga e sofferta storia non deve offuscare lo spirito originario di preghiera, accoglienza e tradizione culturale che i monaci hanno svolto fino ai nostri tempi e continuano a svolgere. Nei primissimi anni il monastero ha rappresentato un fulcro di vita civile, accogliendo l’esiguo numero d’abitanti della cittadina nascente (le cronache locali parlano di quattro o cinque famiglie), alle stendo entro le sue mura tutto ciò che poteva occorrere a soddisfare le necessità quotidiane: inoltre i monaci si dedicavano ad impartire i primi rudimenti dell’istruzione. In seguito poiché l’agglomerato non raggiungeva il numero congruo per erigersi a comune e non possedeva il cimitero i morti civili, erano seppelliti nel cimitero riservato ai frati. Gli amanuensi copiavano testi antichi e ne abbellivano i caratteri con ori e lapislazzuli ridotti in polvere e resi liquidi attraverso un procedimento chimico. Il laboratorio per il restauro dei libri è ancora attivo; vi furono restaurati anche testi danneggiati dall’alluvione di Firenze. La biblioteca ricca di manoscritti, è affiancata da una sala di lettura molto frequentata. Oggi l’Abbazia di Grottaferrata è sotto la tutela del ministero dei beni culturali. E molto frequentato il ginnasio – liceo Benedetto XV, nato ufficialmente nel 1967 per iniziativa dell’Archimandrita congiuntamente al vescovo di Frascati. Inizialmente il liceo sorgeva come centro di formazione dei giovani candidati al sacerdozio; ma già dagli anni settanta vi accedevano studenti di Grottaferrata e dei paesi vicini, e dal 1996 anche le ragazze. L’istituto pone a fondamento della sua attività didattica i tradizionali principi uniti a cristiani a quelli etico – sociali secondo le leggi della costituzione italiana, ponendosi l’impegno di trasmettere agli studenti la cultura classica, mediata dalla tradizione dell’oriente cristiano. Oltre ai tradizionali programmi ministeriali l’istituto offre ai giovani corsi formativi e di arricchimento culturale ed umano. Tali iniziative rappresentano ancor più una garanzia per il futuro dei giovani e stabiliscono la continuità della lodevole tradizione dei padri brasiliani. Visar Zhiti e la fine della solitudine di Kadare importante investire per poter creare agli artisti come Zhiti delle condizioni dignitose ai fini di proseguire l'attività letteraria, sembra purtroppo ancora lontano. Seppure in condizioni non normali Zhiti continua a scrivere opere che costituiscono una ricchezza nazionale. Questo è forse il romanzo più originale pubblicato in lingua albanese nelle ultime due decadi. Anche solo per quest'opera, Zhiti si allinea tra i classici della letteratura contemporanea albanese. Eppure l'opera è passata quasi inosservata. Anche quei pochi commenti che sono stati fatti evidenziavano il fatto che fosse un romanzo contro la dittatura comunista. Fino ad un cert punto, quest'opera di Zhiti è davvero un romanzo anti-dittatura. La dittatura che Zhiti smaschera senza alcuna pietà non è tuttavia quella comunista. Come ogni scrittore, Zhiti rappresenta nelle sue opere la sua esperienza personale. Come ogni grande scrittore, egli non ne è schiavo, ma la utilizza come piattaforma per poter poi trattare questioni importanti legati alla nazione albanese. E non solo ad essa. Il romanzo di Zhiti si concentra, tra l'altro, nella questione essenziale del rapporto tra l'uomo e lo stato come strumento di forza, indottrinamento e totalitarismo. Simili lineamenti sono caratteristici di uno stato in ogni sistema sociale, inclusi gli stati democratici. Zhiti ha scritto un'opera originale quanto moderna, ma anche postmodernista per via del concetto e dell'esecuzione artistica così come per il messaggio filosofico. Questo romanzo può essere confrontato degnamente con alcune delle migliori opere di autori come Kafka, Orwell, Salinger, Heller e Solzhenit.Tenendo presente la storia del romanzo albanese, Il Funerale Infinito è un punto d'arrivo non modesto per la letteratura e la cultura albanese. Che questo romanzo abbia per autore un poeta talentuoso come Zhiti rende l'opera ancora più particolare. Questo è il primo romanzo di successo in albanese composto in rime libere che a causa del messaggio, della ricchezza linguistica e della profondità di pensiero può essere equiparato a La Terra Desolata di T. S. Eliot. La particolarità di questo romanzo-poema è che anche se simbolizza la vita come un corteo d'inutilità (forse Il Corteo dell'Inutilità sarebbe un titolo più significativo per l'opera), Zhiti non perde la fede nell'umanità, nella nostra vitalità come creature umane nel gioire in situazioni dove la ragione sembra essere morta. Zhiti trova un significato e trasforma in arte i lati più oscuri della realtà umana. Come ogni capolavoro che si concentra sul tema del pessimismo, viene attraversato da una vena elegante di ottimismo. Il romanzo di Zhiti segna un nuovo punto di arrivo nella letteratura albanese, per cui dobbiamo tutti gioire, specialmente Kadare. Per più di quattro decadi, Kadare dev'essersi annoiato nella sua solitudine. Non dico che Zhiti è il secondo Kadare. Sarebbe una grande inesattezza e una imperdonabile sottovalutazione come per Kadare così come per Zhiti. Non dobbiamo misurare il valore e l'originalità dei nostri scrittori con il metro del successo di Kadare. Kadare è un fenomeno unico nelle lettere albanesi. Quando dobbiamo valutare scrittori talentuosi come Zhiti, non dobbiamo partire dalla premessa di trovare nelle opere un secondo Kadare. Non ci serve un secondo Kadare. A nessun paese e a nessuna letteratura servono i cloni letterari. Quando quest'opera verrà tradotta nelle principali lingue europee, specialmente in inglese, Zhiti verrà considerato di diritto un promettente scrittore contemporaneo. Con scrittori come Kadare e Zhiti la letteratura albanese e quella balcanica vengono rappresentate ancora più degnamente nel mondo.
Page 1 and 2: ∑ Per scoprire le radici dell’a
Page 3: pagina 3 . Anno 7 . n. 3 . Giugno 2
Page 7 and 8: pagina 7 . Anno 7 . n. 3 . Giugno 2
Page 9 and 10: pagina 9 . Anno 7 . n. 3 . Giugno 2
Page 11 and 12: pagina 11 . Anno 7 . n. 3 . Giugno

Pellasge-Etruske-Shqiptare Pelasgi-Etruschi-Albanesi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?