agrobiznesi 69 - KASH | Keshilli Agrobiznesit shqiptar

More documents

Recommendations

Info

12 Agrobiznesi 8 - 21 Gusht 2008 PERIMTARI VRESHTARI BUJQESIA PRAKTIKE erimet: Roli i mikro elementëve (Vijon nga numri i kaluar) 30 – 160 ppm. Kjo formë jonike më parë fi kso- anëve të gjethes që janë më të zbe- bimëve, klorofi la nuk ka mundësi ROLI FIZIOLOGJIK I ZINKUT (Zn) Zinku merr pjesë në procesin e ormimit të karbohidrazes, koponim organik ky mjaft i rëndëishëm, i cili merr pjesë në realizmin e fotosintezës. Gjithashtu ky lement merr pjesë aktive në proesin e frymemaerrjes nëpërmjet ermentit katalaze. Zinku merr jesë në mënyrë specifi ke në sinezën dhe aktivizimin e fermentëve ë auksinës dhe të gibërëlinës, ferente këto që janë të përqëndrura kryesisht në indet meristemaike të konusëve të rritjes. Shënjat tipike të mungesës së inkut te perimet është se në onuesin e rritjes sidomos gjethet majës ngelin shumë më të vogla ga ato normalet dhe më pas shaktohen shënjat e klorozës së yre. Kjo sidomos në mes neraturave. Mbi gjethet e klorotiuara zhvillohen njolla kafe dhe jesa e llapës së gjethes mblidhet. ëkroza zhvillohet me shpejtësi he brënda pak ditëve gjethet ëmtohen. Gjithashtu vihet re se ritja e ndërnyjeve është më e kufi uar. Duke qënë se këto bimë nuk anë mundësi të realizojnë normalsht aktivitetet e tyre jetësore, rrjehimisht që prodhimi dhe cilësia e yre bie ndjeshëm. Sasia optimale elementit Zn në bimë llogaritet të etë në vlerat 27; 20-40; 65-198 ppm. dërsa shënjat e mungesës së ëtij elementi ndihen nëse sasia e ij zbret në 6-15 ppm. Mungesa e ingut është karakteristike në tokat gërryera dhe të varfëra. Tokat e pasura me elementin n, janë ato toka që kanë origjinën ga shkembijtë magmatike dhe baaltët. Këto lloje tokash përveç inkut, janë të pasura edhe me eleentët bakër (Cu) dhe magnez Mg). Përmbajtja e Zn në këto toka, rrin rreth 110 ppm. Tokat argjilore he subargjilore veçanërisht kur anë të pasura me humus, përmajnë zakonisht rreth 60 ppm të elmentit Zn. Sipas studimeve të niversitetit të Tokave Tiranë, okat e Shqipërisë përmbajnë nga Shënjat dalluese të tepricës së Zn Te bimët e perimeve, është nëse bimët mbeten të vogla dhe rritja ndërpritet. Gjethet e reja mbeten tepër të vogla dhe në to vërehet kloroza ndërmjet nervaturave, kurse nga ana e poshtme e gjethes merr ngjyrë të purpurt. Këto tipare ndryshojnë nga ato të shkaktuara nga mungesa e hekurit. Nëse nga mungesa e hekurit ngjyra e purpurt kalon nga maja për në bazë të llapës së gjethes, në mungesë të Zn ngjyra e purpurt vërehet edhe në anën e poshtëme. Në rastin e tepricës së zingut në tokë, gjethet e bimëve përmbajnë rreth 526-1489 ppm Zn. Shënjat e toksicitetit nga zingu të këto bimë, ndodh kryesisht në serra. Për të parandaluar apo menjanuar efektin e tepricës apo të mungesës së zingut, bëhet gëlqerimi i tokës. Nëpërmjet këtij procesi pakësohet përmbajtja e fosfateve të pa asimilueshme për bimën. Zinku absorbohet mirë nga kompleksi thithes i tokës. Madje ai zën vëndin e dytë menjëherë pas hirogjenit. Radha e absorbimit të disa mikroelementëve nga koloidet e tokës është respektivisht sipas radhitjes: H > Zn > Ca > Mg > K, e me radhë elementët e tjerë. Në tokat lehtësisht acide, Zn është më i asimilueshëm nga bimët. Ndërsa në toka lehtësisht bazike ose më pak neutrale, bimët kanë vështirësi në asimilimin e këtij elementi. Kjo vërtetohet me faktin se në tokat e Myzeqesë, edhe pse ato kanë përmbajtje relativisht të lartë të zinkut, përsëri bimët vuajnë nga asimilimi. Kjo ndodh sepse reaksioni toksor është gati neutral ose lehtësisht bazik. Gjithashtu është vërtetuar se tëprimi me plehëra fosforike, bimët ulin aftësinë e asimilimit të Zn. ROLI FIZIOLOGJIK I MOLIBDENIT (Mo) Molibdeni luan një rol të rëndësishëm në jetën e bimëve të perimeve. Bimët e asimilojnë këtë element, në formën e jonit MoO3 het në kompleksin thithes të tokës. Sasia e molibdenit në bimët e perimeve është relativisht më e vogël se mikroelementët e tjerë. Në përbërjen e lëndës së thatë ky element, gjëndet në rreth 0.19 – 0.22 ppm. Mo merr pjesë në reaksionet oksidoreduktive të azotit dhe transportimin e tij në organet më të reja të bimës. Ai ndikon veçanërisht në intensitetin e sintezës së klorofi lës dhe të fotosintezës në përgjithësi. Ai merr pjesë gjithashtu në sintezën e acidit askorbik dhe të vitaminës C. Mungesa e molibdenit ndodh në tokat ranore dhe ato që janë të pasura me hekur, në tokat torfi ke, në ato acide dhe që kanë pak kripra fosfatike. Sasia e këtij elementi në tokë është shumë e vogël dhe lëkundet në 0.03 – 0.4 ppm. Eshtë interesante të theksohet se në shumicën e mikroelementëve të tjerë, në reaksionet acide ose lehtësisht acide, ato bëhen më të asimilueshme nga bimët, të Mo kjo aftësi ulët. Kështu që gëlqerizimi i tokave me reaksion acid apo lehtësisht acid, rrit në mënyrë të ndjeshme shkallën e asimilimit të Mo nga këto bimë. ROLI FIZIOLOGJIK I KALCIUMIT (Ca). Roli i kalciumit Te bimët e perimeve është i lidhur ngushtë me ndërtimin e acideve të rëndësishme organike, të cilat shërbejnë për transformimin e lëndëve organike në karbohidrate dhe proteina. Ca merr pjesë në ndërtimin e përbërjeve pektinoze që janë më të përhapura në hapsirat ndërqelizore. Roli më i rëndësishëm i tij, qëndron në faktin që ky element, neutralizon veprimet e dëmshmë të joneve të tepërta të Na, K, Mg, Fe, etj. TE BIMËT QË VUAJNË NGA MUNGESA E KALCIUMIT (CA) Ne fillim ana e sipërme e gjetheve të reja ka ngjyrë të gjelbërt në të errët, me përjashtim të hta. Ana e poshtme e tyre merr ngjyrë të purpurt. Gjethet e reja mbeten të vogla, deformohen, përdridhen, zverdhen dhe marrin ngjyrë kafe në anët e tyre. Pika e rritjes së bimëve shkatërrohet. Në këtë fazë zhvillohet kloroza ndërmjet nervaturave të llapës së gjetheve të vjetra dhe formohen njolla të vogla nekrotike të cilat janë të shpërndara. Në fund këto gjethe shkatërrohen. Frutat japin shënja kalbëzimi. Rrënjët zhvillohen të dobëta dhe marrin ngjyrë kafe. Nëse në gjethe sasia e Ca që gjëndet është ulët në 0.8 % kalcium në formën e CaO (ndaj peshës së thatë), kjo do të thotë që bima ka mungesë të këtij elementi. Në praktike mungesa e kalciumit në pjesët vegjetative ndodh shumë rrallë. Kjo gjë mund të ndodhe në tokat torfi ke të pagëlqeruara. Ndërsa kalbja e frutave vihet re në tokat acide apo kur përqëndrimi i acidit është i lartë dhe shkaku kryesor është mungesa e kalciumit. Në mungesë të Ca, dëmtohet sistemi rrënjor dhe sidomos ai i formimit të qimeve thithëse. Qimet thithëse hidratohen sidomos në tëpricë të jonëve një valentë të elementëve të Na, K, Mg, Fe, etj. Në këtë rast sistemi rrënjor kthehet në një masë të qullët. Pas dëmtimit të sistemit rrënjor, dëmtohet dhe pjesa mbitoksore. Gjethet e reja humbin ngjyrën normale, që më pas bëhen më të nGushta. Gjethet më të vjetra e ruajnë gjëndjen normale për një kohë më të gjatë. Kalciumi shërben gjithashtu, për normalizimin e ekuilibrit fi ziologjik të solucionit ushqimor dhe atij qelizor. ROLI FIZIOLOGJIK I MAGNEZIT (Mg) Magnezi është i vetmi element i grupit të metaleve, që merr pjesë në ndërtimin e klorofi lës. Madje, Mg gjëndet në pjesën me qëndrore të klorofi lt, i cili rrethohet nga 4 unaza piroli. Nga kjo në kuptojmë së pa prezencën e Mg, në qelizat e të ekzistojë dhe të sitetizohet. Nga sasia e përgjithshme e Mg të asimiluar, rreth 5-20% merr pjesë në ndërtimin e qelizave, ndërsa pjesa tjetër me acidet organike e peptinike. Deri tani elementi i magnezit, është futur në grupin e mikroelementëve, por në fakt për nga rëndësia e tij në këto bimë, ai gati mund të krahasohet me azotin, fasforin dhe potasin. Mungesa e magnezit në tokë shfaqet me një kloroze të përgjithshme. Por shënjat e para janë zverdhja e gjetheve dhe më e theksuar është në zonën midis nervaturave të gjetheve. Shënjat dalluese të mungesës së magnezit (sipas Tanaka 1970), janë së majat e gjetheve të reja bëhen më të verdha, rrotullohen në drejtim poshtë dhe me kalimin e kohës nekrotizohen dhe rrëzohen përtokë. Me vazhdimin e mungesës së këtij elementi, bimët janë të destinuara të thahen. Ngjyra e verdhë përhapet gradualisht nga baza në majën e bimës. Mbi ngjyrën e verdhë e të ndritshme, shfaqen edhe njolla nekrotike, të cilat bashkohen dhe formojnë midis nervaturave rripa me ngjyra kafe. Mungesa e magnezit fi llon të ndihet më vonë sepse gjethet më të vjetra nuk jetojnë me dhe gjithë bima merr ngjyrë të verdhë. Nëse mungesa e Mg nuk është e madhe prodhimi i frutave nuk peson ndonjë dëm serioz. Por kur mungesa e tij është e theksuar, dëmi është i ndjeshëm. Gjethet e bimëve në rastin e mungesës së magnezit përmbajnë zakonisht 0.5 % magnez në formën e MgO ndaj masës së thatë, kur në gjëndje normale përmbajtja e tij është afërsisht 1 – 1.5 %. Mungesa e magnezit vërehet pothuajse në të gjitha serrat dhe në të gjitha tipet e tokave, por rastet më të rënda mund të priten në toka të ashpra e ranore. Shqetësimet nga mungesa e magnezit janë më të theksuara kur në tokë ph është acid, përmbajtja e potasit e lartë, si dhe përdorimi i tepruar i plehërave azotike të pakombinuara drejt me plehërat e tjerë, e sidomos me ato organike. Në Marre nga botimet e Projektit FAO - GCP/ALB/ITA ROLI FIZIOLOGJIK I HEKURIT (Fe) Rëndësia e hekurit për jetën e bimëve, është zbuluar në shekullin XIX nga shkencetari Francez Gri. Sipas tij Fe merr pjesë si katalizator në ndërtimin e stromave të kloroplasteve, të cilat janë bazë e sintezës së klorofi lës dhe të realizimit të fotosintezës. Në rastin e mungesës së hekurit, tipar karakterisik është kloroza në gjethet e majës (të rejat), kloroze që zhvillohet midis nervatures. Më vonë kloroza rritet më intensitet duke përfshirë edhe nervaturat më të vogla. Më vonë gjethet e prekura bëhen plotësisht të zbehta, të verdha e deri pothuajse të bardha. Shënjat vazhdojnë të zhvillohen edhe mbi gjethet më të vjetra. Rritja e bimës ndërpritet, kurse gjethet e porsaformuara mbeten të vogla. Përmbajtja e Fe tek gjethet që kanë mungesë Fe, është 130-210 dhe 370- 520 ppm ndaj peshës së thatë. Kurse të gjethet e bimëve të shëndosha përmbajtja e Fe arrin në 120-450 ppm. Mungesa e hekurit ndodh në tokat ranore me strukturë të keqe. Shënjat e mungesës së Fe në solucionin ushqimor të bimëve, shfaqen me simptomen e njohur të klorozës së përgjithshme të bimëve. Kjo shënjë është e ngjashme me ato të mungesës së N, P, Mg, por me një ndryshim të madh që nëqoftëse bimët e zverdhura në këtë mënyrë, pas trajtimeve me solucion të holluar 0.04- 0.08 % FeSO4.7H2O, shumë shpejt e rimarrin veten dhe bëhen si në formën normale. Në tokë hekuri gjëndet në sasira relativisht të larta, rreth 4-5%. Por në toka bazike dhe karbonike, ai kalon në gjëndje të pa asimilueshme. (Vijon ne numrin e ardhshem) ardhia: Fazat biologjike të zhvillimit të saj (Vijon nga numri i kaluar) A) Lëvizja e lëngjeve Fillon menjëherë kur fillon rritja e temperaturave të shtresës së tokës ku shtrihet masa kryesore e sistemit rrënjor. Ajo fillon kur temperartura e tokës rritet në 7-8 0 C dhe intensifikohet me rritjen e metejshme të saj. Në këto kushte qimet thithëse fillojnë të formohen dhe të kryejnë aktivitetin e tyre thithës të ujit dhe të lëndëve minerale dhe të “shtytjes” së tyre për në drejtim të sytheve. Nëse në këtë periudhë bëhet ndonjë prerje apo hapet ndonjë plagë në trupin e bimës, menjëherë do të vërehet se fillon rrjedhja pika-pika e lëngut. Ky fenomen quhet “qarje” ose “lotim”. Gjatë kësaj periudhe në vreshtat duhet të merren këto masa agroteknike: 1) Duhet të ketë përfunduar krasitja dimërore; 2) Të përfundojnë lidhjet dhe stabilizimi i sistemit mbështetës; 3) Të vazhdojë plehrimi me plehrat organike dhe minerale si dhe punimi i sipërfaqes së tokës; 4) Të vazhdojnë plotësimet e boshllëqeve me anë të shumëzimit me an vazhdojne të përpanjave; 5) Të vazhdojnë trajtimet kimike dimërore pas krasitjeve me lëng bordulez, selinon e të tjera preparate dimërore; 6) Në fund të kësaj faze të përfundojnë shartimet me kalem te bimët që deshirohen të shartohen, etj. B) Çelja e sytheve Fillon menjëherë kur temperatura e ajrit ritet në mbi 10 0 C dhe intensifikohet me rritjen e mëtejshme të saj. Kjo periudhë fillon nga fundi i muajit Mars dhe vazhdon në fillim të Prillit për zonën e ngrohtë dhe rreth një muaj me vonë për zonën e ftohtë. Gjatë kësaj periudhe në vreshtat duhet të merren këto masa agroteknike: 1) Të vazhdohet me plehrimet organo-minerale; 2) Punimi i sipërfaqes së tokës me qëllim ruajtjen e vlagës dhe të zhdukjes së barërave të këqia; 3) Të vazhdohet me përmbysjen e bimëve pleheruese të gjelbërta si bathë apo të tjera legominoze, etj. C) Rritja e llastarëve Karakterizohet me zgjatjen e tyre. Pas formimit të 4-5 gjetheve të para, shfaqen lulesat. Rritja intensive e llastarëve vazhdon deri në fazën e lulëzimit, më pas in- tensiteti i rritjes së tyre ulët. Gjatësia vjetore e rritjes së llastarëve në vreshtat e shërbyera mirë arrin në 1,5-2m, ndërsa tek hardhitë antifilokserike, ajo shkon nga 8-15 m. Fenofaza e rritjes së llastarve te hardhia, ashtu si te bimët e pemëve frutore, vërehet e bash- Figure 1. Fazat e rritjes së llastarëve nga momenti i çeljes së sytheve keshoqëruar me fenofazën e lulëzimit, ate të rritjes së kokrrave të rrushit, madje edhe të pjekjes dhe të pas vjeljes. përgjithësi tokat tona, janë mjaft të pasura me Mg. Përmbajtja normale e tij në tokë duhet të jetë rreth 0.2- 0.4%. Më tepër ky element, është në tokat gëlqerore. Në kompleksin koloidal të tokës, Mg zën vënd menjëherë pas kalciumit. Në tokat me reaksionin acid dhe lehtësisht acid, sidomos ato toka me përbërje fi zike ranore, niveli i magneziumit të asimilueshëm ulët ndjeshëm. Temperatura e fillimit të rritjes së llastarëve është mbi 10 0 C. Ndërsa në 28-30 0 C rritja e tyre është intensive dhe në 40-42 0 C rritja ndërpritet. Fenofaza e rritjes së llastarve gjatë të gjithë periudhës së vegjetacionit kalon në këto peiudha: i) Rritja fillestare e ngadalshme; ii) Rritja intensive (e vrullshme) e kërcejve dhe të gjetheve; iii) Trashja llastarëve; iv) Pjekja ose drunjëzimi i llastarëve, dhe v) Përgaditja për dimërim. Njohja e këtyre periudhave për kultivuesin, ka një rëndësi praktike, sepse sa më mirë të ushqehen dhe të trajtohen bimët gjatë periudhës së rritjes intensive të llastarve, aq më e lartë është edhe lënda organike e prodhuar në dobi të frutave dhe të fuqizimit e të
8 - 21 Gusht 2008 PEMTARI BUJQESIA PRAKTIKE Agrobiznesi Pemët frutore: Kërkesat për ushqim. Shtimi i tyre (Vijon nga numri i kaluar) Niveli i ulet i N në solucionin ushqimorë të tokës, ndikon në atë që bimët të zhvillohen te dobëta dhe të vonojnë proceset e rritjes dhe të zhvillimit të tyre. Simptomat e mungesës së këtij elementi në fazat e para të rritjes, shoqërohet me çngjyrosjen e gjetheve të poshtme. Ngjyra kalon nga ngjyra jeshile e errët, në jeshile të verdhë. Nëqoftëse ky element vazhdon të mungojë akoma edhe për një kohë më të gjatë, atëhere kjo zverdhje pushton gati të gjithë bimën. Bimët rriten dhe zhvillohen më vonëse dhe sasia e gjetheve dhe frutave për bimë, është mjaft e ulet. Gjethet ngelin të vogla dhe bëhen më shumë vringuj. Kur elementi N vazhdon te mungojë akoma më shumë në tokë, bimët pesojnë një ulje të theksuar të aktivitetit jetësor dhe veçanërisht atë të fotosintezës. Kjo ndodh sepse kloroplastet që ndodhen në gjethe e ulin aftësinë e sistezes së lëndëve organike dhe bimët në përgjithësi zhvillohen të dobëta. Roli fiziologjik i fosforit (P 2 O 5 ). Në indet bimore të pemëve frutore, fosforin e gjejmë në formën e komponimeve organike siç janë: ortofosfatet e kaliumit, të kalciumit, të magneziumit, si dhe në shumë komponime të tjera organike. Pa prezencën e këtyre të fundit, është vështirë të gjëndet ndonjë proces sadopak i rëndësishën në jetën dhe metabolizmin e qëlizave të indeve bimore. Komponimet më të rëndësishme të cilat zënë vëndin e parë në jetën e kësaj bimë, janë acidet nukleike, të cilat përbëjnë bazën e makromolekulave për sintezën e nukleotideve dhe të acideve më kryesore të ARN e ADN. Përsa i përket rëndësisë së forsforit në proceset jetësore të kësaj bimë, sipas një grupi au- depozitimit të lëndës organike në trupin e bimëve. Në periudhën e trashjes së llastarve dhe të pjekjes së tyre, nëpër sqetullat e gjetheve fillojnë të diferencohen sythat të cilat përmbajnë elementët vegjetative dhe ato frutore, të cilat përfaqësojnë llastarët në vitin e ardhshëm. Në këtë periudhë shërbimet agroteknike duhen të intensifikohën me qëllim që diferencimi i sytheve të bëhet sa më normal. Gjatë periudhës së pjekjes së llastarve, bimët fillojnë të përgaditen për t’u utur në dimërim. Më pas vjen peiudha e rënies së gjetheve, proces iziologjik ky që tregon se sinteza lëndës organike prej tyre ka përfunduar dhe se qëndrimi i tyre ë pemë është i pa nevojshëm. Për të patur suksese në prohimin e rrushit, gjatë kësaj peridhe në vreshtat duhet të merren ëto masa agroteknike: 1) Të realizohet t’harrja e lastarëve të tepërt dhe sidomos to që nuk kanë lulesa. Kjo realiohet më mirë kur shfaqen/duken qartë lulesat; torësh si; Parker, 19<strong>69</strong>; Le Compte, 1962; etj, këtë element e kanë cilësuar si elementin me përcaktues si në rritjen dhe zhvillimin normal të bimëve, ashtu edhe në nivelin e prodhimtarisë së tyre. Qënia e këtij elementi në sasinë optimale në solucionin ushqimor të tokës, ndikon ndjeshëm në rritjen e sasisë së gjetheve, ne daljen e filizave të rinj, në sasinë e frutave të lidhura dhe në pjekjen e hershme të tyre. Disa studiues të tjerë si: Baca e Castillo, 1964; Ozaki, 1956; kanë vërtetuar se teprimi me plehra fosforike pengon rritjen dhe zhvillimin normal të bimëve. Veç faktorëve të tjerë si: lagështira e tokës, gjëndja e fizike e saj, karakteristikat e formës bimore, etj, asimilimi i mirë i fosforit është i lidhur drejtëpërsëdrejti edhe më intensitetin e ndriçimit diellor, temperaturat e ajrit dhe të tokës. Lidhur me ndriçimin diellor, pemët e kultivuar në të gjithë zonat e vëndit tonë nuk paraqesin ndonjë shqetësim. Kjo sepse, sasia e ndriçimit diellor gjatë periudhës së kultivimit të këtyre bimëve, është e mjaftueshme. Lidhur me ndikimin e temperaturave të tokës dhe të ajrit, kjo varet kryesisht nga zonat agroekologjike, mikrozonat e vëndit tonë dhe mbi të gjitha nga stinat e vitit. Mungesa e fosforit në tokë ose pamundësia e tij për tu asimiluar nga bima, në përgjithësi ndikon ndjeshëm në rritjen dhe zhvillimin normal të pemëve frutore. Efekti i mungesës së këtij elementi, shfaqet me uljen e theksuar të aktivitetit jetesor dhe shenjat e para të mungesës së fosforit, shfaqen me mos pjekjen e indeve të degëzave jo vetëm te bimët me mosha të avancuara, por edhe në bimët e moshave më të reja. Kërcejtë mbeten të hollë, gjethet e vjetra marrin një zbehje me njolla të verdha dhe të nekrotizuara, të cilat bien parakohë. Ndërsa, të 2) Punimi i sipërfaqes së tokës me qëllim ruajtjen e vlagës dhe të zhdukjes së barërave të këqia; 3) Kontrolli dhe lufta kundër sëmundjeve dhe dëmtuesve të ndryshëm; 4) Të vazhdohet me lidhjet e gjelbërta duke i vendosur ato në pozicionin vertikal ose duke i vendosur në çiftin e telave të ndërtuara enkas për këtë qëllim; 5) Të vazhdohet me plehërimet kimike plotësuese, veçanërisht ato azotike; 6) Të fillohet me aplikimin e operacioneve të gjelbërta si: heqja e sqetullorëve, heqja e 3-4 gjetheve të para të vjetra zakonisht deri në gjethen paralel me lulesën e parë; 7) Lënja e llastarëve të rinj në cung me qëllim ripërtëritjen e krahëve dhe të elementëve të prodhimit, si dhe e llastarëve me qëllim aplikimin e shumëzimit me përpanja, kjo nëse në vendin fqinjë ka boshllëqe, etj. D) Pjekja e llastarëve Pjekja e llastarëve vërehet me ndryshimin e ngjyrës në bazën e tyre nga jeshile e hapur, në kafe të gjethet e reja majat e tyre qëndrojnë të varura dhe në faqen e sipërme ato marrin ngjyrë blu në të hapur. Ndërsa nervaturat marrin ngjyrë të purpurt. Prandaj për ta eleminuar këtë dukuri, është e domosdoshme që krahas masave për sigurimin e ndriçimit diellor, duhet të synohet në ekuilibrimin e dozave të plehrave azotike me ato fosforike. Roli fiziologjik i potasit (K 2 O). Lidhur me rolin fiziologjik të elementit K të pemët frutore, nga studiues dhe autorë të ndryshem ka patur mjaf debate, mendime të cilat shpesh herë kanë qënë edhe kondradiktore. Ato japin mjaf konkluzione dhe rekomandime të ndryshme, por është vërtetuar se prania në sasira normale të potasit në substratin ushqimor, prodhimi dhe cilësia e frutave është rritur dhe përmirësuar ndjeshëm. Plehrimet potasike kanë ndikuar në rritjen hershmërisë së pjekjes së frutave, në përmirësimin e shijes, në përmirësimin e ngjyrës së gjetheve dhe frutave, në rritjen e përmbajtjes së sheqerit në fruta, në rritjen e përmbajtjes së karotenit, acidit askorbik në fruta, si dhe të vitaminave të ndryshme. Madje, prania e potasit në tokë e rrit qëndrueshmërinë e bimëve ndaj disa sëmundjeve me origjinë kërpudhore, si dhe qëndrueshmërinë e tyre ndaj ngricave të forta te Dimërit. Është vërtetuar se në indet bimore, kaliumi është i shpërndarë pothuajse në të gjithë trupin e bimës, por disi më i përqëndruar gjëndet në indet meristematike të rritjes. Roli kryesor i potasit në bimë, është se ky element merr pjesë në neutralizimin e pehashit acid të lëngut qëlizor, në rritjen e presionit ozmotik, në hidratimin e plazmës, etj. Në prezencë të mjaftueshme të kriprave të fosfateve dhe atyre potasike, plehrimi i bollshëm me plehra azotike, mund kuqerremët dhe më pas në ngjyrë gështenjë. Pjekja e llastarit fillon nga baza dhe ngjitet në drejtim të majës. Kjo dukuri njihet drunjëzim. Sa më e pjekur të jetë llastari, aq më rezistent është ndaj temperaturave të ulëta të dimërit. Në fund të kësaj faze lëndët ushqimore kalojnë nga gjethet në llastar, pastaj nga llastarët në drejtim të krahëve, cungut dhe me në fund në drejtim të rrënjëve. Në këtë periudhë bima është e gatshme të hyje në fazën e qetësisë dimërore. Kjo fazë ka rëndësi të madhe në jetën e bimëve, sepse sa më e pjekur të jenë llastarët aq më rezistente dhe të fuqishme janë ato për t’i qëndruar temperaturave të ulëta. Njëkohesisht në këtë fazë, edhe sythet piqen plotësisht dhe kanë të diferencuara mirë të gjithë elementët vegjetative dhe prodhues të llastarit të vitit të ardhshëm. Një rëndësi e veçante për këtë fazë, është edhe tek hardhitë antifilokserike. Sa më të pjekura të jenë llastarët e tyre, aq më shumë është mundësia e kallusimit gjatë periudhës së shartimit. Për të patur suksese në pjekjen sa më të mirë të llastarëve, gjatë të asimilohet mirë nga bima. Por ndikimi më i madh i këtij elementi në bimë, shfaqet në drejtim të sintezës dhe të transformimeve të karbohidrateve. Gjithashtu është vërtetuar se, elementi i kaliumit rrit intensitetin e fotosintezës dhe kjo më e dukshme është në ditët me vranësira ku ndriçimi diellor është më i kufizuar. Në grupin e mikroelementëve më kryesoret janë:Magnezi, Mangani, Calciumi, Bori, Bakri, Hekuri, Zinku, Natriumi, Squfuri, etj. Influenca e mikroelementëve në jetën e pemëve frutore, ka qënë më pak te studiuara në krahasim më elementët e grupit të makroelementëve. Kërkimet e realizuara dekada e fundit, kanë vërtetuar se për rritjen dhe zhvillimin normal të pemëve, veç makroelementëve janë të domosdoshëm edhe mikroelementët. Në indet bimore sasitë e tyre leviz nga 0.001 - 0.0001%. Është vërtetuar gjithashtu se, megjithëse në bimë ato gjënden në sasira shumë të vogla, nga pikpamja jetësore ato janë po aq të domosdoshëm, sa edhe azoti, fosfori, potasi, etj. Për ta vërtetuar këtë, është provuar se në kushtet e mungesës së plotë të njërit apo tjetrit mikroelement apo të disave prej tyre, bimët janë rritur deri në atë moment, aq sa sasia e atij mikroelementi ka qënë i pranishëm në lëndën rezerve të embrionit të farës. Më pas bima është tharë. Kur prania e njërit prej mikroelementëve në tokë është e pamjaftueshme, atëhere në bimë shfaqen çrregullime metabolike, uljen e qëndrueshmërisë së bimëve ndaj sëmundjeve të ndryshme dhe me shënja karakteristike si: kloroza të gjetheve, tharja e konusit të rritjes, formimin e gjetheve të imëta dhe të përdredhura, etj, të cilat më vonë mund të çojnë deri në tharjen e bimëve. periudhës së vegjetacionit, duhet të kihet kujdes në aplikimin e këtyre masave agroteknike, që janë: 1) Për rastet e llastarëve që e vazhdojnë rritjen intensive duhet aplikuar këputja e majës së tyre. Me prerjen e majës ato frenojne rritjen e tyre dhe asimilatet e prodhuara nga gjethet drejtohen për në kërcell duke ndikuar në pjekjen e tyre; 2) Pas prerjes së majave, fillojnë të aktivizohen edhe sythet anësore të cilat edhe këto duhet të eliminohen. Në rast se shpërthimi i sytheve sqetullorë vazhdon përsëri, atëhere këshillohet të lihen 2 sqetullorët afër majës së prerë, me qëllim frenimin e shpërthimit të sqetullorëve të bazës. Kjo masë ndikon në pjekjen e llastarit deri në pikën e prerë; 3) Nëse vegjetacioni në mesin e Gushtit është i vrullshëm, atëhere synohen në kufizimin deri në zerro i përdorimit të plehrave kimike sidomos ato azotike; 4) Të vazhdohet me lidhjet e gjelbërta duke i vendosur ato në pozicionin vertikal ose duke i vendosur në çiftin e telave të ndërtuara enkas për këtë qëllim, për ar- SHTIMI I PEMËVE FRUTORE Shtimi i pemëve frutore bëhet nëpërmjet dy mënyrave kryesore që janë: i) Me farë (seksuale ose gamike); ii) Me pjesë vegjetative (agamike). Për të realizuar filiza dhe fidana cilësore, është e domosdoshme sigurimi i materialit mbjellës bazë. Kjo do të thotë që elementët prodhues (fillesat) te filizave/fidanave, duhet të merren nga individe të cilët manifestojne elementët më të mirë të prodhimit dhe që i përgjigjen plotësisht destinacionit të kultivimit. Bimët e prodhuara nëpërmjet farës.Në praktikë shtimi i pemëve frutore nëpërmjet farës është shumë i rrallë. Kjo sepse filizat e marra nëpërmjet mbirjes së farës, zakonisht japin pasardhes të pa përshtatshem për kultivim, sepse: i) Nuk i transmetojnë vlerat dhe cilësite e mira të bimëve mëma; ii) Hyjne vonë në prodhim. Rastet e shumëzimit me anë të farës bëhen vetëm atëhere kur farërat janë marrë nga bimët mëma, të cilët këto të fundit janë të përfituara si rezultat i kryqëzimeve prindërore te kontrolluara dhe të seleksionuara me kriterë shkencore. Gjithashtu rastet e shumëzimit me farë bëhen edhe atëhere kur prodhohen nga farërat heterozë (F1). Filizat e marra nga mbirja e farërave, përdoren vetëm atëhere kur këto përdoren si nënshartesa. Në këtë mënyrë përgaditen pothuajse të gjithë llojet e pemëve frutore si tëk farorët ashtu edhe tek bërthamoret. Bimët e prodhuara nëpërmjet shtimit me anë të pjesëve vegjetative.Përveç mënyres se shtimit me farë, fidanat e pemëve frutore përgaditen edhe me Metodën e Shumëzimit Vegjetativ. Shumëzimi vegjetativ të pemët frutore, bëhet ne 3 rrugë: i) Me rrënjëzimin e çdo pjesë vegjetative të kurorës; ii) Me anë të shartimeve te filizave te prodhuara nga fara me sye të ndriçimit dhe të ajrimit në maksimum të gjetheve dhe të gjithë kurorës; 5) Të evitohen ujitjet e tepërta dhe pa kriter, sepse ato shkaktojnë vegjetacione të panevojshme; 6) Duhet të zbatohet një plehërim i rregullt dhe i kombinuar me të gjithë elementët ushqimore NPK dhe me mikroelementët e tjerë. E) Rrëzimi i gjetheve Rrëzimi i gjetheve, shënon mbarimin e periudhës së vegjetacionit. Me uljen e temperaturave zakonisht gjatë fundit të muajit Nëndor dhe fillimin e Djetorit për zonat e ngrohta, ndërsa për zonën e ftohtë gjatë muajit Nëndor, gjethet e ndalojne procesin e fotosintezës, të frymëmarrjes dhe të transpirimit. Ato ndryshojne ngjyrën duke e humbur klorofilin nga jeshile, në ngjyrë të verdhë për kultivarët e më rrush të bardhë dhe nga jeshile në të kuqerremet për kultivarët me rrush të zinj (përveç Sangioveze). Llastarët shëndërrohen në shamenta. Me vazhdimin e uljes së temperaturave në 10 0 C, 13 mbishartesa (sytha, kalema) te individeve te seleksionuar; iii) Shtimi nëpërmjet mënyres “in vitro”. Mënyra e shumëzimit vegjetativ të fidanave, përdoret gjërësisht pasi nëpërmjet kësaj mënyre sigurohen këto avantazhe: a) Përfitohen fidana direkt dhe në një kohë relativisht të shkurtër, me vlerat me pozitive të cilët vijne nga një bimë tjetër mëmë me tregues më të lartë sasior dhe cilësor të prodhimit të dëshiruar, vlera të cilët ruhen në mënyrë të padiskutueshme; b) Shumëzohen forma bimore me vlera më të mira në përputhje me destinacionin e kultivimit; c) Shumëzohet një individ i cili ka dale si më i miri nga puna seleksionuese e eksperimentale; d) Ruhen në mënyrë të pandërprerë veçoritë e një formë bimore e cila për momentin nuk është e nevojshme, por që më vonë duhet si e tille për të qenë në bankën gjenetike të koleksionit; e) Futen shumë më shpejt në prodhim, etj. Bimët e prodhuara nëpërmjet shtimit “in vitro”, kanë këto avantazhe: i) Shtim shumë të shpejtë dhe në një kohë shumë të shkurtër të formës bimore te dëshiruar; ii) Në një sipërfaqetë vogël merren një sasi tëpër e madhe bimësh. Ne 1m 2 shtrat mund të merren rreth 20-25 mije bimë/pasardhes; iii) Shtim pa ndërprerje gjatë të gjithë vitit; iv) Shtim i formave bimore nëpërmjet copave të rrënjëzuara pa qenë nevoja e shartimeve; v) Sigurohen bimë sterile dhe absolutisht të pastërta nga bakteriozat, virozat dhe sëmundjet e tjera kriptogamike; vi) Sigurohet një kosto shumë e ulet prodhimi; vii) Krijon mundësine e marrjes së materialit të pastër nga mëmat, nëpërmjet përzgjedhjes së tyre nga individet më të mirë, etj. (Vijon ne numrin e ardhshem) gjethet bien natyrshem në tokë. Për efekt të prekjes nga sëmundjet dhe dëmtuesit e ndryshëm, disa herë në praktikë, ndodh që gjethet të dëmtohen para se të vijë rrëzimi natyral biologjik. Kjo vjen nga që në disa raste, sapo realizohet vjelja e prodhimit, vreshtave nuk i’u realizomet më kujdesi i duhur në drejtim të mbrojtjes së kurorës. Kjo ndodh shpesh herë në kultivarët e hershëm që vilen 3- 4 muaj para rënjes natyrale të gjetheve. Ato duke u prekur nga sëmundjet dhe dëmtuesit gjethet bien parakohe dhe llastarët nuk e kalojnë si duhet procesin e pjekjes dhe sythat dimërore nuk i kanë diferencuar si duhet elementët vegjetative dhe prodhues të llastarit të ardhshëm. Për të patur suksese në ruajtjen e gjetheve, gjatë periudhës së pas vjeljes duhet të kihet kujdes në aplikimin e disa masave agroteknike, që janë: i) Vazhdimi i shërbimeve agroteknike në drejtim të luftimit të barërave të këqia; ii) Trajtimet kimike sipas llojit të infeksioneve, me qëllim ruajtjen e gjetheve deri në fund të vegjetacionit; iii) Ujitje pa teprime, etj. (Vijon ne numrin e ardhshem)
Page 1 and 2: Këshilli i Agrobiznesit Shqiptar A
Page 3 and 4: 8 - 21 Gusht 2008 PROJEKT PROJEKT Z
Page 5 and 6: 8 - 21 Gusht 2008 FOKUS FOKUS NGA N
Page 7 and 8: 8 - 21 Gusht 2008 FOKUS FOKUS NGA N
Page 9 and 10: 8 - 21 Gusht 2008 REKLAME Agrobizne
Page 11: 8 - 21 Gusht 2008 TË FRUTA - PERIM
Page 15 and 16: 8 - 21 Gusht 2008 TURIZEM Porti i j

agrobiznesi 69 - KASH | Keshilli Agrobiznesit shqiptar

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?