???????????? - Hol.gr
???????????? - Hol.gr
???????????? - Hol.gr
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
2<br />
ROOSTER EDITORIAL<br />
Rooster Review<br />
Σχεδιάσαµε µια νέα ηλεκτρονική έκδοση pdf<br />
που περιέχει συγκεντρωτικά τα κυριότερα<br />
άρθρα του τελευταίου τριµήνου στην ιστοσελίδα<br />
µας www.e-rooster.<strong>gr</strong>. Με αυτήν µπορείτε να<br />
αποθηκεύσετε εύκολα και πρακτικά το<br />
πρόσφατο περιεχόµενο της σελίδας µας, αλλά<br />
και να το τυπώσετε και να το φωτοτυπήσετε<br />
ελεύθερα.<br />
Τα άρθρα είναι ελαφρώς τροποποιηµένα για<br />
της ανάγκες της έντυπης έκδοσης. Αν θέλετε να<br />
τα δείτε µε περισσότερες εικόνες, πίνακες,<br />
παραποµπές και συνδέσεις µπορείτε να τα<br />
βρείτε στην διαδικτυακή html τους έκδοση<br />
www.e-rooster.<strong>gr</strong>.<br />
Είναι µια πρώτη προσπάθεια να συνδυάσουµε<br />
διαδικτυακή και έντυπη παρουσίαση της<br />
αρθρογραφίας µας και ελπίζουµε να δείξετε και<br />
σ’αυτήν µας την έκδοση το ίδιο ενδιαφέρον που<br />
δείχνετε στην ιστοσελίδα µας.<br />
Η πνευµατική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καµία διατύπωση<br />
και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των<br />
προσβολών της. Επισηµαίνεται πάντως ότι σύµφωνα µε το<br />
ν.2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί µε τον ν.2121/93,<br />
ν.2819/00 και ισχύει σήµερα) απαγορεύεται κάθε<br />
παραµόρφωση,περικοπή ή άλλη τροποποίηση του έργου και<br />
απαιτείται πάντα η µνεία του δηµιουργού και της πηγής.<br />
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ<br />
• Ο ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΟΣ ΑΝΤΙΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ<br />
∆ΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ - Χάρης Πεϊτσίνης ……………..3<br />
• Ο CHIRAC ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΕΚ<br />
∆ΕΞΙΩΝ - ∆ηµήτρης Σκάλκος……………………….5<br />
• ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΦΟΡΤΙΟΥ -<br />
Σωτήρης Γεωργανάς ..…………………………………6<br />
• ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ Ι∆ΕΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝ∆ΕΙΑ<br />
-∆ηµήτρης Σκάλκος …………………………………..8<br />
• Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΟΥΕΛ - ∆ηµήτρης<br />
Σκάλκος ……………………………………………….11<br />
• Η ΑΘΗΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΕ ΑΠΟ ΤΑ<br />
ΨΗΛΑ/ΜΕΓΑΛΑ ΚΤΙΡΙΑ - Σωτήρης Γεωργανάς ..13<br />
• ΛΙΓΟ ΑΚΟΜΑ, ΝΑ ΣΗΚΩΘΟΥΜΕ ΛΙΓΟ<br />
ΨΗΛΟΤΕΡΑ - Φώτης Περλικός ……………………16<br />
• Ε, ∆ΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΓΙΝΟΥΜΕ ΟΛΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ<br />
ΚΑΙ ∆ΙΚΗΓΟΡΟΙ! - Σωτήρης Γεωργανάς ……….. 18<br />
• EUROPE’S LAST MARXIST STATE - Takis<br />
Michas………………………………………………….20<br />
• Ο ΛΕΝΙΝ ΚΑΙ Ο ΑΛΟΓΟΣΚΟΥΦΗΣ του συντρόφου<br />
Ρουµπασώφ ………………………………………….. 21<br />
• ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ; Γεώργιος<br />
Σαρηγιαννίδης ………………………………………..23<br />
• ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΕΝΝΑ ΦΤΩΧΕΙΑ<br />
ΚΑΙ ΕΞΑΘΛΙΩΣΗ; - Φώτης Περλικός …………….25<br />
• O ΜΠΛΕΡ ΚΑΙ Ο ΜΕΣΑΙΟΣ ΧΩΡΟΣ - ∆ηµήτρης<br />
Σκάλκος ……………………………………………….27<br />
• ΑΡΡΩΣΤΗΜΕΝΟΣ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ - Σωκράτης<br />
Μεταξάς ………………………………………………..29<br />
• ΤΟ ΟΥΖΜΠΕΚΙΣΤΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΩΝ<br />
ΝΕΟΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΩΝ – ∆ηµήτρης Σκάλκος ……30<br />
• ΙΣΤΟΡΙΑ ∆ΥΟ ΠΟΛΕΩΝ - Σωτήρης Γεωργανάς ...34<br />
• ΤΑ ΦΑΟΥΛ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΜΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ -<br />
Σωτήρης Γεωργανάς …………………………………36<br />
• ΤΙ ΣΧΕΣΗ ΕΧΟΥΝ ΤΑ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΑΤΑ, ΟΙ<br />
ΛΙΜΝΕΣ, Ο JOHN NASH KAI O ADAM SMITH; -<br />
Σωτήρης Γεωργανάς …………………………………38<br />
• ΤΟ «ΑΝΗΘΙΚΟ» ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
ΚΑΙ ΟΙ ΘΑΥΜΑΣΙΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ - Σωτήρης<br />
Γεωργανάς …………………………………………….42<br />
• Ο ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ∆ΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ∆ΟΥΛΕΙΑ -<br />
Φώτης Περλικός ……………………………………...45<br />
• Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ∆ΥΣΗ - Χάρης Πεϊτσίνης ….47<br />
• Η ΓΗ ΤΟ 2100 – ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ<br />
ΜΕΛΛΟΝ - Σωτήρης Γεωργανάς …………………..49<br />
• 2100 – ΜΙΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ<br />
ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΜΑΣ - Φώτης Περλικός …………..50<br />
• ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΜΑΣ ………….52
Ο ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΟΣ<br />
ΑΝΤΙΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ<br />
∆ΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ<br />
Από τον πειρασµό του κοµφορµισµού<br />
στην παρωδία της συνθηκολόγησης<br />
Χάρης Πεϊτσίνης<br />
Γενιές και γενιές διανοούµενων ανδρώθηκαν<br />
πνευµατικά κριτικάροντας την ελεύθερη οικονοµία .<br />
Ακόµη και σήµερα που ο αντι-καπιταλισµός έχει<br />
περιπέσει στην ανυποληψία της στείρας<br />
επανάληψης, του κούφιου πολιτικού λόγου, του<br />
αγοραίου λαϊκισµού, χιλιάδες συµπολίτες µας<br />
συνεχίζουν αγόγγυστα να πλουτίζουν αυτήν την<br />
µακρά παράδοση. Μέσα από τη µαγεία των λέξεων<br />
τους κόσµοι ανατινάζονται και ξαναχτίζονται,<br />
συστήµατα εξουσίας ανατρέπονται σε απόσταση<br />
λίγων γραµµών και πολύχρωµες ουτοπίες βρίσκουν<br />
τον δρόµο τους από την πλατωνική ιδεόσφαιρα στα<br />
εξώφυλλα πολιτικών επιθεωρήσεων και<br />
φρεσκοτυπωµένων βιβλίων. Από την ανάλυση µας<br />
που ακολουθεί οφείλουµε να εξαιρέσουµε εκ των<br />
προτέρων τους αφανείς αγωνιστές, τους<br />
ασυµβίβαστους ιδεολόγους, τους ανιδιοτελείς<br />
µαχητές των υπέρτατων σκοπών. Για εκείνους , οι<br />
όποιες αντιρρήσεις µας ανήκουν στη σφαίρα των<br />
ιδεολογικών διαφορών. Βέβαια καθώς ανηφορίζουµε<br />
τα σκαλοπάτια της αντικαπιταλιστικής πυραµίδας η<br />
αντιπροσώπευση των προαναφερθεισών κατηγοριών<br />
µειώνεται µε εφιαλτικούς ρυθµούς.<br />
Αν εξετάσουµε την πορεία της επαναστατικής<br />
διανόησης στη βάση του µοντέλου ζωής των<br />
εκπροσώπων της δεν είναι δύσκολο να διακρίνουµε<br />
µια διαρκώς εξελισσόµενη ηθική κατάπτωση που<br />
κορυφώνεται στη σύγχρονη εποχή. Η αποστροφή των<br />
πιο διάσηµων διανοούµενων µας για τον<br />
καπιταλισµό φαίνεται δυσανάλογη µε τη θέση τους<br />
στο σύστηµα εξουσίας. Ξοφληµένοι πρώην<br />
επαναστάτες, νυν αξιοσέβαστοι µικροαστοί,<br />
αποκοµίζουν τη µηνιαία µισθοδότηση τους από τα<br />
ανατρεπτικά αρθράκια τους και τις ογκώδεις<br />
µπροσούρες τους. Αποτυχηµένοι πρώην σωτήρες της<br />
ανθρωπότητας λουφάζουν σήµερα στα πολυτελή<br />
διαµερίσµατά τους τεµαχίζοντας µε τη φαρµακερή<br />
τους πένα το σύστηµα που δεν τους έδωσε όσα τους<br />
Rooster Review<br />
όφειλε (κοινώς τα πάντα). Καθηγητές πανεπιστηµίων<br />
εξαπολύουν µύδρους κατά του καπιταλισµού στους<br />
πάµπλουτους χορηγούς τους εν µέσω ελαφρώς<br />
βαρετών πλην απαραίτητων δεξιώσεων. Σ’όλες αυτές<br />
τις αξιοθρήνητες περιπτώσεις ο νεανικός λιονταρίσιος<br />
βρυχηθµός κατάντησε τελικά κλαψούρισµα<br />
πληγωµένου σκύλου..<br />
Η θεµελιώδης απογοήτευση που κινεί τα<br />
νήµατα του αντικαπιταλιστικού διανοουµενισµού<br />
εξηγήθηκε από τους φιλελεύθερους φιλοσόφους µε<br />
όρους ψυχολογικούς και κοινωνικούς. Ο Φον Μίζες<br />
θεώρησε τον αντικαπιταλισµό των διανοουµένων<br />
αποτέλεσµα ενός αισθήµατος κατωτερότητας που<br />
ανυψωµένο σε φιλοσοφική θεωρία, παίρνει τη µορφή<br />
της θανάσιµης έχθρας απέναντι στην κατεστηµένη<br />
τάξη πραγµάτων . O Νόζικ πρόσφερε µια πιο<br />
ενδιαφέρουσα λύση εξειδικεύοντας την<br />
προβληµατική του. Οι διανοούµενοι κατ’ αυτόν<br />
οφείλουν το µίσος τους για το σύστηµα στην εποχή<br />
της σχολικής τους εκπαίδευσης. Αντιµετώπισε τον<br />
αντικαπιταλισµό των διανοουµένων ως συνέπεια της<br />
αντίθεσης του σχολικού τους κόσµου µε τον<br />
πραγµατικό. Ο κεντρικός σχεδιασµός της<br />
εκπαίδευσης, η προσωποκεντρική οργάνωση της<br />
τάξης µε τα ιεραρχικά υποσυστήµατα που γεννά<br />
παράγει µια πλαστή εντύπωση της πραγµατικότητας.<br />
Η διάκριση σ’αυτόν τον ανεστραµµένο καθρέφτη της<br />
αληθινής κοινωνίας είναι ζήτηµα πειθαρχίας,<br />
υπακοής, εµπιστοσύνης στον δάσκαλο-ηγέτη, στείρας<br />
αποστήθισης και άχρηστης γνώσης. Οι µελλοντικοί<br />
διανοούµενοι, οξύνοες και διεισδυτικοί δεν αργούν<br />
να αναπτύξουν αυτές τις αρετές και να ξεχωρίσουν<br />
στην τάξη. Όµως η πραγµατική ζωή τους<br />
επιφυλάσσει σκληρές εκπλήξεις. Η ελεύθερη<br />
οικονοµία απαιτεί διαφορετικές αξίες. Η διάκριση<br />
εκεί είναι ζήτηµα εξυπηρέτησης των καταναλωτικών<br />
αναγκών του άλλου και µετριέται µε όρους<br />
οικονοµικής συνεισφοράς και όχι πάντα προσωπικής<br />
αξίας. Η αντίθεση αυτή αποδεικνύεται τελικά<br />
τραυµατική για το νεαρό διανοούµενο. Ένα µίσος για<br />
τη «φαυλότητα» του συστήµατος αναδύεται µέσα από<br />
το αδικηµένο του εγώ. Φυσικά αυτή η ανάλυση του<br />
Νόζικ δεν καλύπτει όλες τις πτυχές του φαινοµένου,<br />
είναι κάπως µονόπλευρη και ατελής . Φανερώνει<br />
όµως κάποια από τα βαθύτερα ψυχοκοινωνιολογικά<br />
του αίτια , που εδράζονται στην αδυναµία των δοµών<br />
να αφοµοιώσουν το νόηµα και την εξέλιξη της<br />
οικονοµίας της αγοράς. Αυτές οι ερµηνείες, χρήσιµες<br />
ως εργαλεία δεν πρέπει να διεκδικούν τη θέση του<br />
δόγµατος. Στον αντικαπιταλισµό των διανοουµένων<br />
οδηγούν και άλλοι παράγοντες, η κοινωνική<br />
ευαισθησία που πληγώνεται από τα προβλήµατα του<br />
σύγχρονου κόσµου , η ταξική καταπίεση, η εγγενής<br />
επαναστατικότητα του ανθρώπινου όντος. Η<br />
3
4<br />
προσωπική αποτυχία βέβαια σαν παράγοντας<br />
ανάπτυξης της επαναστατικής συνείδησης δε θα<br />
πρέπει να παραβλεφθεί ούτε στιγµή. Ο Έρικ Χόφφερ<br />
πρώτος διαπίστωσε ότι οι µεγαλύτεροι επαναστάτες<br />
διεκδίκησαν κάποτε την ευκαιρία τους να<br />
διεισδύσουν στο σύστηµα οµαλά αλλά δεν τα<br />
κατάφεραν. Ο επαναστάτης Hong Xiuquan που<br />
παρέσυρε τον Κινέζικο λαό στον πιο σκληρό εµφύλιο<br />
πόλεµο της παγκόσµιας Ιστορίας είχε αποτύχει<br />
προηγουµένως τέσσερις συνεχόµενες φορές να<br />
διοριστεί κρατικός αξιωµατούχος .<br />
Όµως τι συµβαίνει µε την επαναστατική<br />
συνείδηση όταν η αρχική αποτυχία ανατρέπεται<br />
τελικά προς όφελος της επαγγελµατικής καταξίωσης<br />
? Η διάρκεια της σ’αυτήν την περίπτωση είναι<br />
απόλυτα εξαρτηµένη από την χρονική διάρκεια της<br />
προσωπικής αποτυχίας του διανοουµένου. Όταν –και<br />
αυτό είναι το σηµαντικό- εξαιτίας της επαναστατικής<br />
συνείδησης εκείνος γίνεται ευρέως γνωστός και η<br />
αξία του πληρώνεται µε τσεκ για οµιλίες, συνέδρια,<br />
συνεντεύξεις και βιβλία η αληθινή<br />
επαναστατικότητα σβήνει σαν κερί. Αργά και<br />
σιωπηλά η αγορά παίρνει την εκδίκηση της από τους<br />
εχθρούς της ...<br />
Οι αδικίες και οι αντιφάσεις του<br />
κοινωνικοπολιτικού µας συστήµατος είναι ικανές να<br />
γεννήσουν επαναστατικά κινήµατα. Η ανοιχτή<br />
κοινωνία µπορεί να απορροφήσει αυτές τις αρνητικές<br />
δυνάµεις και ακόµη περισσότερο, να αφουγκραστεί<br />
τον παλµό τους, να αισθανθεί το αντιφέγγισµα τους<br />
στις λαϊκές µάζες, να διδαχτεί από αυτές. Κι όµως<br />
αυτός ο κινητήρας της παγκόσµιας κοινότητας έχει<br />
αγκυλωθεί σε βαθµό απελπιστικό. Οι επαναστατικές<br />
φωνές ακούγονται όλο και πιο ουτοπικές στα αυτιά<br />
του µέσου ανθρώπου. Το αξιοπερίεργο δε είναι ότι<br />
ακόµη και οι κεφαλές των πολιτικών άκρων που<br />
επιζητούν την πλήρη καταστροφή των υπαρχουσών<br />
κοινωνικών δοµών είναι σε τελική ανάλυση<br />
αναπόσπαστα µέρη τους . Η πώληση των<br />
πνευµατικών τους έργων έχει αναχθεί σε κύριο<br />
βιοποριστικό τους µέσο πάντα εντός πλαισίου της<br />
ελεύθερης οικονοµίας . Το πρόσωπό τους<br />
πρωταγωνιστεί στις φτηνές τηλεοπτικές συζητήσεις<br />
των δελτίων, η πένα τους κατέχει εξέχουσα θέση στις<br />
πλέον εµπορικές mainstream εφηµερίδες. Η<br />
επαναστατικότητα τους τώρα πια µετράται µε τη<br />
µεζούρα του τηλεοπτικού χρόνου και των µετρητών<br />
της AGB.<br />
Ανάµεσα σ’αυτές τις δύο καταστάσεις<br />
υφίσταται µια µυστική αιτιώδης σχέση. Τη στιγµή<br />
που ο αντικαπιταλισµός γίνεται επιχείρηση η<br />
επανάσταση εκποιείται µε αντίτιµο την προνοµιακή<br />
Rooster Review<br />
ένταξη των ιερουργών της στο συντηρητικό σύστηµα<br />
εξουσίας. Οι πιο σάπιες απολήξεις της σύγχρονης<br />
κοινωνίας ( γραφειοκρατική αλαζονεία, φυσική<br />
αντιπαλότητα στην καινοτοµία, , απολίθωση των<br />
δοµών) βρίσκουν την τελειότερη έκφραση τους στην<br />
πνευµατική πρωτοπορία των υποτιθέµενων εχθρών<br />
της. Αφού η βίαιη επανάσταση, δηλαδή η βάση του<br />
ριζοσπαστικού αντικαπιταλισµού ξέφτισε και το<br />
πηδάλιο του, ο υπαρκτός σοσιαλισµός, , χάθηκε στις<br />
καταιγίδες της Ιστορίας, οι σύγχρονοι εκπρόσωποι<br />
του νιώθουν το λιγότερο ηθικά υποχρεωµένοι να<br />
αναχαιτίσουν τουλάχιστον κάθε φιλελεύθερη αλλαγή<br />
που σχετίζεται άµεσα ή έµµεσα µε την ελεύθερη<br />
οικονοµία. Με λίγα λόγια υποχωρούν στη δεύτερη<br />
σειρά χαρακωµάτων όπου συναντούν τους παλιούς<br />
τους εχθρούς, τους αντιδραστικούς<br />
υπερσυντηρητικούς, τους νοσταλγούς του<br />
πατερναλιστικού κράτους, τους τροµοκρατηµένους<br />
γραφειοκράτες , σε µια σχεδόν σουρεαλιστική<br />
συµµαχία. Από το νέο της οχυρό η «επαναστατική»<br />
ιντελιγκέντσια απορρίπτει την πιθανότητα<br />
φιλελεύθερων µεταρρυθµίσεων και δίχως το όπλο της<br />
επανάστασης τώρα πια εκλιπαρεί το συγκεντρωτικό<br />
κράτος, τις «κυβερνήσεις» να απλώσουν την τρυφερή<br />
τους αγκαλιά σ’όλους τους καταπιεσµένους αυτού<br />
του κόσµου. Όλες οι διακηρύξεις της<br />
συµπυκνώνονται σε µια φράση.. «µειώστε την αγορά,<br />
αυξήστε το Κράτος!!». Σ ‘αυτό το δρόµο οι<br />
αντικαπιταλιστές της αριστεράς πατούν -κάπως<br />
απρόθυµα είναι η αλήθεια- στα χνάρια της<br />
λαϊκιστικής δεξιάς. Τα πρώτα θύµατα στις συµµαχίες<br />
των άκρων είναι ως συνήθως οι λιµπεραλιστές που<br />
εξορίζονται στο πυρ το εξώτερον σαν πράκτορες ξένων<br />
συµφερόντων και πιόνια της αγοράς. Τι ειρωνεία! Οι<br />
λυσσασµένοι κατήγοροι του φιλελευθερισµού<br />
µπορούν να σπαταλήσουν σε χαρτί ολόκληρο το<br />
δάσος του Αµαζονίου γράφοντας κατάρες για τον<br />
σατανικό καπιταλισµό αλλά οι κάρτες visa και τα<br />
κλειδιά της καινούργιας ΒΜW στις τσέπες τους<br />
αποδεικνύουν απλά µια υποκρισία που µάλλον<br />
διέλαθε ολοκληρωτικά της προσοχής τους. Ας µην<br />
είµαστε πολύ σκληροί µαζί τους. Μέσα στην<br />
ιδεαλιστική τους µέθη συχνά δεν καταλαβαίνουν και<br />
αυτοί οι ίδιοι τι κάνουν.<br />
Στο γραφτό αυτό δεν περιοριζόµαστε απλά σε<br />
µια κριτική θεώρηση µιας δήθεν µειοψηφίας<br />
«ξεπουληµένων» επαναστατών. Τολµάµε να<br />
ισχυριστούµε ότι οι προβεβληµένες κεφαλές της<br />
αντικαπιταλιστικής διανόησης, αυτή η προνοµιούχα<br />
τάξη της πνευµατικής γραφειοκρατίας στο σύγχρονο<br />
κόσµο είναι όχι απλά φίλα προσκείµενοι αλλά<br />
οργανικό µέρος του συστήµατος εξουσίας,<br />
απαραίτητο συστατικό των εδραιωµένων δοµών,<br />
εχθροί κατά βάθος κάθε αλλαγής και προόδου. Είναι
µε λίγα λόγια ακούσιοι σύµµαχοι του πολιτικού<br />
συντηρητισµού. Η θεωρητική τους σκέψη<br />
καθηλωµένη από τη νοητική αδράνεια του χρόνιου<br />
σχιζοφρενώς αντιφατικού συµβιβασµού τους µε τον<br />
καπιταλισµό δεν έχει τίποτα πια να προσφέρει στο<br />
σύγχρονο κόσµο. Ενώ οι προοδευτικές δυνάµεις<br />
αναλύουν την παγκόσµια κατάσταση, αναζητούν<br />
λύσεις και ανιχνεύουν κατευθύνσεις οι «επαναστάτες»<br />
µας απλά εθελοτυφλούν . Στα έργα τους αρνούνται<br />
τις αρετές τις ελεύθερης οικονοµίας, αρνούνται τα<br />
θετικά στοιχεία της παγκοσµιοποίησης, αρνούνται τις<br />
αρχές της ανοιχτής κοινωνίας. Αρνούνται την αγορά<br />
και το εµπόριο, αρνούνται την τεχνολογία και το<br />
σύγχρονο πολιτισµό. Αν όµως δύο αρνήσεις οδηγούν<br />
σε µία κατάφαση, τότε η συµπεριφορά των<br />
αντικαπιταλιστών διανοουµένων αποδεικνύει ότι<br />
πολλαπλές αρνήσεις οδηγούν τελικά στην άνευ όρων<br />
αποδοχή. Εξαιτίας των συµφερόντων τους που είναι<br />
σφιχτά δεµένα µε την ελεύθερη αγορά αδυνατούν να<br />
µηχανευτούν τη διάλυση της σε πρακτικό επίπεδο .<br />
Οι ιδεολογικές αγκυλώσεις τους όµως τους<br />
εµποδίζουν να την αποδεχτούν συνειδητά . Η<br />
αντίφαση που αναπαράγουν είναι από µόνη της<br />
κωµικοτραγική.<br />
Η προδοσία των επαναστατικών δυνάµεων<br />
της κοινωνίας, η προσάραξη τους στους υφάλους του<br />
αρνητισµού και της υποκρισίας φανερώνει µια άνευ<br />
προηγουµένου οπισθοδρόµηση της πολιτικής ζωής.<br />
Είναι ώρα να διερωτηθούµε, µήπως χρειαζόµαστε<br />
µια επαναξιολόγηση των προσφιλών µας πολιτικών<br />
στερεοτύπων . Ένας άλλος κόσµος είναι εφικτός όχι<br />
ως σύνθηµα σε πανώ αλλά στη βάση ρεαλιστικών<br />
προοπτικών και βιώσιµων λύσεων. Η φιλελεύθερη<br />
κοινωνία και η ανοιχτή οικονοµία αποδείχτηκε ότι<br />
προσφέρουν ένα µοντέλο κοινωνικής ύπαρξης που<br />
παρά τα µειονεκτήµατα του ωθεί τις παραγωγικές<br />
δυνάµεις της ανθρωπότητας σε µια διαρκή πορεία<br />
προς τα εµπρός. Το ζήτηµα είναι πώς θα<br />
επενδύσουµε τον πυρήνα αυτού του συστήµατος µε<br />
στοιχεία ικανά να τον βελτιώσουν. Οι συµβιβασµένοι<br />
διανοούµενοι του αντι-καπιταλισµού χτίζουν ένα<br />
δυσθεώρητο ανάχωµα σ’αυτήν την πορεία.. Ο<br />
εξωπραγµατικός µηδενισµός τους που κατεδαφίζει<br />
κάθε απόπειρα ρεαλιστικής προσέγγισης των<br />
παγκόσµιων προβληµάτων προκαλεί θυµηδία.. Η<br />
κοινωνική εξέλιξη δεν είναι ζήτηµα αναπαραγωγής<br />
κοινότυπων δογµάτων αλλά λογικά αρθρωµένου<br />
πολιτικού λόγου. Υπάρχει λοιπόν κάποια πιθανότητα<br />
να υπερβούµε τον δογµατισµό και να δώσουµε στην<br />
αµφισβήτηση µορφή δηµιουργική ? Τα διδάγµατα<br />
της ιστορίας µας επιτρέπουν να αισιοδοξούµε. ∆εν<br />
είναι µικρή παρηγοριά να ξέρεις ότι οι προοδευτικές<br />
δυνάµεις του ανθρώπινου γένους τολµούν πού και<br />
Rooster Review<br />
πού να υπερφαλαγγίζουν τους αυτοαποκαλούµενους<br />
ταγούς τους.<br />
Ο CHIRAC ΚΑΙ ΟΙ<br />
ΑΝΤΙΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΕΚ ∆ΕΞΙΩΝ<br />
(ένα σύντοµο σχόλιο)<br />
∆ηµήτρης Σκάλκος<br />
Οι πρόσφατες δηλώσεις του Γάλλου<br />
Προέδρου Jacques Chirac σύµφωνα µε τις οποίες ο<br />
«υπερ- φιλελευθερισµός (ultra-liberalism) αποτελεί<br />
τον κοµµουνισµό της εποχής µας», πέρα από τα<br />
όποια εννοιολογικά τους προβλήµατα, δίνουν την<br />
αφορµή για µία σειρά χρήσιµων παρατηρήσεων.<br />
Αν και ο λαϊκισµός δεν αποτελεί<br />
αχαρτογράφητο µονοπάτι για τον Γάλλο πολιτικό,<br />
ιδιαίτερα καθώς βαδίζει προς τις προεδρικές εκλογές<br />
του 2007, δεν πρέπει να οδηγηθούµε στο<br />
λανθασµένο συµπέρασµα πως ανακάλυψε, έστω και<br />
καθυστερηµένα, την στρατηγική του «µεσαίου<br />
χώρου».<br />
Αντίθετα, οι πολιτικές θέσεις και επιλογές του<br />
κινήθηκαν στις περισσότερες των περιπτώσεων εντός<br />
του πλαισίου ενός σοσιαλιστικού/ συντηρητικού<br />
κορπορατισµού παρά ενός σύγχρονου, έστω και<br />
γαλλικού, φιλελευθερισµού. Από τις «κορώνες» κατά<br />
της παγκοσµιοποίησης έως την πρόσφατη αντίθεση<br />
του στην απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας στην<br />
Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέχρι και η αριστερή Liberation<br />
παρατηρεί την πρόθυµη ικανοποίηση των αιτηµάτων<br />
των γαλλικών συνδικάτων για αύξηση των κατώτερων<br />
ηµεροµισθίων του δηµόσιου τοµέα, για δεύτερη<br />
συνεχή χρονιά, έπειτα από διαδηλώσεις ενός<br />
εκατοµµυρίου ατόµων, υπογραµµίζοντας πως στέλνει<br />
λανθασµένα µηνύµατα διεκδίκησης σε µία περίοδο<br />
που τα δηµόσια οικονοµικά δεν βρίσκονται στην<br />
καλύτερη δυνατή κατάσταση. ∆ιόλου τυχαία λοιπόν,<br />
ο βρετανικός Economist σπεύδει να του αποδώσει τον<br />
χαρακτηρισµό του «σοσιαλιστή», την οικονοµική<br />
πολιτική του οποίου τοποθετεί «στα αριστερά» του<br />
Tony Blair («Jacques Chirac, socialist»,<br />
19/3/2005).<br />
Σε ένα δεύτερο επίπεδο ωστόσο, πρέπει να<br />
επισηµάνουµε ότι οι απόψεις Chirac δεν<br />
5
6<br />
περιορίζονται στο πλαίσιο του γαλλικού<br />
συντηρητισµού. Αντίθετα, εντάσσονται στη µακρά<br />
παράδοση του ευρωπαϊκού, και όχι µόνο γκωλικού,<br />
συντηρητισµού, ο οποίος είναι επιφυλακτικός<br />
απέναντι στην ελεύθερη οικονοµία αλλά και στο<br />
σύνολο σχεδόν των αξιακών παραδοχών που<br />
συγκροτούν τον κλασσικό φιλελευθερισµό. Άλλωστε,<br />
ιστορικά, η φιλελεύθερη και η συντηρητική<br />
κοµµατική οικογένεια υπήρξαν, περισσότερο ή<br />
λιγότερο, πολιτικά και εκλογικά διακριτές.<br />
Έτσι, είναι φανερό πως το µεταπολεµικό<br />
µοντέλο της «φιλελεύθερης/ συντηρητικής<br />
συναίνεσης», η οποία εκφράστηκε επιτυχηµένα στο<br />
εκλογικό επίπεδο µε τακτικές πολιτικές/ κοµµατικές<br />
συµµαχίες (ο Girvin µιλά για «φιλελεύθερο<br />
συντηρητισµό»), διέρχεται κρίση καθώς εξέλειπαν οι<br />
συνθήκες που επέβαλαν την συµπόρευση των δύο<br />
ρευµάτων, ήτοι η αντιπαράθεση µε το µεγάλο κράτος<br />
και τις κολεκτιβιστικές πρακτικές (οικονοµικό πεδίο)<br />
καθώς και τις διπολικές λογικές του διεθνούς<br />
συστήµατος την περίοδο του Ψυχρού Πολέµου<br />
(πολιτικό-γεωστρατηγικό πεδίο). Σε αυτές τις αλλαγές<br />
πρέπει να προστεθούν µια σειρά από νέα ζητήµατα<br />
(µετανάστευση, κ.λπ), επιµέρους µεταβολές µεταυλιστικές<br />
ευαισθησίες (post-material concerns) και<br />
ζητήµατα πολιτισµικού φιλελευθερισµού, το σύνολο<br />
των οποίων δηµιουργεί ένα εντελώς διαφορετικό<br />
πλαίσιο, που συχνά επιβάλει διαφορετικές πολιτικές<br />
επιλογές για συντηρητικούς και φιλελεύθερους,<br />
υπερβαίνοντας τις παραδοσιακές παραταξιακές<br />
λογικές.<br />
Από τη δεκαετία του 1990, καθώς τα<br />
πολιτικά συστήµατα καλούνται να διαχειριστούν,<br />
µεταξύ άλλων, την κρίση του κοινωνικού κράτους,<br />
την ανάδυση ζητηµάτων «νέας» πολιτικής, και τα<br />
πιεστικά ζητήµατα που θέτει η διαδικασία της<br />
παγκοσµιοποίησης, παρατηρούνται «τριγµοί» στο<br />
µοντέλο της φιλελεύθερης-συντηρητικής συναίνεσης.<br />
Οι εξελίξεις αυτές, κατά περίπτωση, θέτουν σε κρίση<br />
το παραπάνω µοντέλο, λειτουργώντας φυγόκεντρα<br />
για τη συνοχή του, καθώς επιτρέπουν την εκ νέου<br />
ανάδυση παραδοσιακών αξιακών διαφορών του<br />
φιλελεύθερου και του συντηρητικού διανοητικού<br />
ρεύµατος, στο βαθµό που τα νέα ζητήµατα θέτουν<br />
ερωτήµατα οι απαντήσεις στα οποία προϋποθέτουν<br />
αναγωγές σε κέντρα αναφοράς, σε αξιακές<br />
αφετηρίες.<br />
∆ιόλου τυχαία λοιπόν, παρατηρείται στον<br />
ευρωπαϊκό χώρο µία στροφή των συντηρητικών<br />
κοµµάτων σε εθνικιστικές/ κοινοτιστικές θέσεις και<br />
αυταρχικές/ πατερναλιστικές επιλογές<br />
(µετανάστευση, κλπ), την στιγµή που οι φιλελεύθεροι<br />
Rooster Review<br />
κινούνται προς την επαναβεβαίωση του κλασσικού<br />
φιλελεύθερου κοσµοπολιτισµού και του πρωτείου<br />
των ατοµικών επιλογών.<br />
Ο Keynes συνήθιζε να λέει ορθά ότι, τίποτε<br />
δεν είναι πιο χρήσιµο από µία καλή θεωρία. Ισχύει<br />
εξίσου βέβαια και το αντίστροφο. Μία λανθασµένη<br />
θεωρία αποτελεί εγγυηµένη συνταγή αποτυχίας. Οι<br />
εσφαλµένες αντιλήψεις που κυριαρχούν στο<br />
µεγαλύτερο τµήµα της Ευρώπης (µε τις φωτεινές<br />
εξαιρέσεις της Βρετανίας και της ∆ανίας) αναφορικά<br />
µε το ρόλο των αγορών και τις προτεραιότητες της<br />
κυβερνητικής πολιτικής, εξηγούν σε µεγάλο βαθµό<br />
την αδυναµία των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να<br />
µεταρρυθµίσουν το προβληµατικό κοινωνικό κράτος<br />
και να προσδώσουν στις ευρωπαϊκές οικονοµίες την<br />
χαµένη τους ανταγωνιστικότητα και στις ευρωπαϊκές<br />
κοινωνίες το όραµα και την προοπτική για ένα<br />
καλύτερο αύριο.<br />
Το δυστύχηµα είναι πως τα συντηρητικά<br />
κόµµατα, στις περισσότερες περιπτώσεις, συναινούν,<br />
όταν δεν πρωτοστατούν, στις αντιφιλελεύθερες<br />
επιλογές. Για τους γνωρίζοντες όµως την πολιτική<br />
ιστορία και τις αξιακό σύστηµα και τις αφετηριακές<br />
παραδοχές του συντηρητισµού, τα παραπάνω είναι<br />
λίγο-πολύ γνωστά. Η ύπαρξη των εκ δεξιών<br />
αντιφιλελεύθερων σε καµία περίπτωση δεν αποτελεί<br />
έκπληξη. Σήµερα, µάλιστα, µε την µετακίνηση των<br />
σοσιαλιστικών/ σοσιαλδηµοκρατικών κοµµάτων προς<br />
φιλελεύθερες θέσεις (ώστε πολλοί αναλυτές να<br />
κάνουν λόγο για µία υπό διαµόρφωση φιλελεύθερη<br />
σοσιαλδηµοκρατία) ίσως να αποτελούν µελλοντικά<br />
και τον κύριο αντίπαλο του φιλελευθερισµού.<br />
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΤΟΥ<br />
ΦΟΡΤΙΟΥ<br />
Γιατι ο ακριτος πιθηκισµος δεν ειναι<br />
παντα καλος<br />
Σωτήρης Γεωργανάς<br />
Το βιβλιο που περισσοτερο απολα µε<br />
εσπρωξε προς την αγαπη για την ακαδηµαϊκη ζωη<br />
ειναι η βιογραφια του Νοµπελιστα φυσικου Ριτσαρντ<br />
Φαϋνµαν. Σε ενα απο τα τελευταια κεφαλαια, µετα<br />
απο πολλες χιουµοριστικες ιστοριες σε ιστορικα<br />
µερη (µεταξυ αλλων στο Λος Αλαµος που
κατασκευαστηκε η πρωτη πυρηνικη βοµβα), ο κ.<br />
Φαϋνµαν µιλουσε για τον κινδυνο η φυσικη να<br />
µετατραπει σε επιστηµη «λατρειας του φορτιου». Μου<br />
πηρε χρονια για να καταλαβω τι εννοουσε αυτος ο<br />
εξαιρετος επιστηµονας και ποσο ευρεια εφαρµογη<br />
εχει η κριτικη του.<br />
Η ιστορια του εχει ως εξης:<br />
Σε ενα νησι του Ειρηνικου κατα τον Β ΠΠ οι<br />
Αµερικανοι ειχαν κατασκευασει µια προχειρη<br />
στρατιωτικη βαση και ενα αεροδροµιο. Οι ιθαγενεις<br />
που πρωτη φορα ερχοντουσαν σε επαφη µε τον<br />
δυτικο πολιτισµο, πιστεψαν οτι αυτα τα τεραστια<br />
ασηµενια αεροπλανα ηταν υπερφυσικα πουλια<br />
σταλµενα απτους θεους. Οταν τελειωσε ο πολεµος<br />
και οι Αµερικανοι τα µαζεψαν και εφυγαν, οι<br />
ιθαγενεις συνεχισαν να λατρευουν αυτα τα πουλια.<br />
Συντηρουσαν τακτικα τον αεροδιαδροµο,<br />
κατασκευασαν ενα ξυλινο οικοδοµηµα που εµοιαζε<br />
µε πυργο ελεγχου, εφτιαξαν εως και οµοιωµατα των<br />
ακουστικων που φορουσαν οι τεχνικοι εδαφους. Τα<br />
πουλια φυσικα δεν ηρθαν ποτε ξανα και οι ιθαγενεις<br />
εµειναν µε την απορια γιατι τους παρατησαν οι<br />
θεοι...<br />
Οποιος γελαει µε την αφελεια αυτων των<br />
ανθρωπων οµως, που λατρευαν το φορτιο αντι για τον<br />
πολιτισµο που το κατασκευασε, πρεπει να σκεφτει<br />
οτι το λαθος τους επαναλαµβανεται παντου! Ο κ.<br />
Φαϋνµαν µιλουσε για τον κινδυνο να µετατραπει η<br />
φυσικη σε επιστηµη λατρειας της µεθοδου αντι του<br />
αποτελεσµατος καθως πολλοι λατρευουν την φορµα<br />
της επιστηµης και οχι την ουσια. Αλλα και στην<br />
καθηµερινη ζωη πιστευω οτι παρα πολλοι ανθρωποι,<br />
σε υψηλες θεσεις µπερδευουν το αποτελεσµα (τον<br />
ερχοµο των πουλιων), µε τα εργαλεια που<br />
φαινοµενικα το φερνουν (το αεροδροµιο).<br />
• Ενα ωραιοτατο παραδειγµα απο τον τοµεα των<br />
οικονοµικων φερνει ο Τσαβιερ Σαλα-ι-Μαρτιν*. Το<br />
1980 περιπου, οι Ισπανοι πολιτικοι που θαυµαζαν<br />
την ευηµερια των Σκανδιναβικων χωρών,<br />
αποφασισαν να προωθησουν το σουηδικου τυπου<br />
κοινωνικο κρατος στην Ισπανια, µε πλουσια<br />
επιδοµατα ανεργιας και προστατευµενη αγορα<br />
εργασιας.<br />
Εκαναν το λαθος να νοµισουν οτι οι παροχες<br />
κανουν την Σουηδια ευηµερουσα αντι για το αντιθετο,<br />
οτι δηλαδη η δυνατοτητα των Σκανδιναβικων<br />
χωρων να προσφερουν τετοιες παροχες πηγαζει<br />
απο την ανεπτυγµενη οικονοµια τους και την<br />
υψηλοτατη παραγωγικοτητα τους. Προφανως<br />
αυτο που φαινοµενικα λειτουργουσε στην<br />
Rooster Review<br />
Σκανδιναβια, δεν λειτουργησε στην Ισπανια, η οποια<br />
πληρωσε τις µεταρρυθµισεις µε εκτιναξη της<br />
ανεργιας στο 25%! Ακριβως οπως ειχαν προβλεψει οι<br />
οικονοµολογοι, οι Ισπανοι που ξαφνικα απεκτησαν<br />
το δικαιωµα να αραζουν σε ενα καφενειο και να<br />
παιρνουν 80% του µισθου τους, αρχισαν να κανουν<br />
ουρες εξω απο τα καφενεια!<br />
Η ιστορια οµως δεν τελειωνει εδω. Παραµενει<br />
ενα µυστηριο γιατι η Σουηδια µε τετοιο κοινωνικο<br />
κρατος δεν εχει µεγαλη ανεργια, παρα µονο περιπου<br />
5%. ∆εν ειναι οι Σουηδοι κανονικοι ανθρωποι, να<br />
προτιµουν την χαλαρωση απο την δουλεια? Η<br />
απαντηση ηρθε παλι απο τον κ. Σαλα-ι-Μαρτιν σε<br />
µορφη ανεκδοτου:<br />
Προ µιας βδοµαδας πηγα λοιπον στην Στοκχολµη για<br />
ενα συνεδριο. Εφτασα στο αεροδροµιο κατα τις 7 το<br />
πρωι µιας χιονισµενης Κυριακης. Οι επιβατες<br />
περιµεναν στο αεροπλανο να συνδεθουν µε τον<br />
βραχιονα του αεροδροµιου για να αποβιβαστουν.<br />
Περιµεναν 20, 30 λεπτα... Στην µια ωρα ηρθε η<br />
ανακοινωση απο τα µεγαφωνα: ∆εν υπηρχε σε<br />
ολοκληρο το αεροδροµιο κανεις χειριστης για αυτα τα<br />
µηχανηµατα µια και ειχαν δηλωσει ολοι αρρωστοι<br />
εκεινη την ηµερα. Απο συζητησεις µαθαµε µετα οτι<br />
αυτο ειναι απολυτως συνηθισµενο φαινοµενο στην<br />
Σουηδια, οπου ο καθενας µπορει να παρει 6 µερες<br />
αναρρωτικη αδεια χωρις καµια βεβαιωση απο γιατρο!<br />
Αποτελεσµα η Σουηδια να χανει περιπου 10% των<br />
εργατοωρων σε «αναρρωτικες αδειες»!<br />
Αρα στην πραγµατικοτητα η ανεργια στην<br />
Σουηδια του περιφηµου κοινωνικου κρατους ειναι<br />
15% (αν οχι 25% οπως υποστηριζουν αλλοι, λογω<br />
των υπερβολικα πολλων προωρων συνταξιοδοτησεων)!<br />
• Ενα αλλο παραδειγµα ειναι η υψηλη γεννητικοτητα<br />
στην Αφρικη. Πολλοι οικονοµολογοι θεωρησαν οτι η<br />
υψηλη γεννητικοτητα φερνει χαµηλα εισοδηµατα,<br />
µια και ολες οι πλουσιες χωρες εχουν πολυ<br />
χαµηλοτερη γεννητικοτητα. Αποτελεσµα ηταν να<br />
ξοδευτουν ποταµοι δολλαριων στην Αφρικη για<br />
προφυλακτικα και σεξουαλικη διαπαιδαγωγηση. Το<br />
αποτελεσµα οµως ηταν µηδενικο! Γιατι οι<br />
οικονοµολογοι δεν ειχαν καταλαβει οτι η φτωχεια, οι<br />
χαµηλοι µισθοι και η ελλειψη κοινωνικης προνοιας<br />
ειναι που κανουν εναν Αφρικανο να θελει να εχει 6<br />
παιδια που θα εργαζονται και θα φερνουν χρηµα<br />
οταν ειναι µικρα και θα τον φροντισουν οταν<br />
µεγαλωσει. Σαν την Ελλαδα του 50, η ελλειψη<br />
αναπτυξης προκαλει την υπεργεννητικοτητα, οχι<br />
τουµπαλιν!<br />
7
8<br />
• Ενα τριτο παραδειγµα εξισου ατυχες ηταν παλι απο<br />
τον χωρο της αναπτυξιακης βοηθειας στην Αφρικη. Η<br />
Παγκοσµια τραπεζα υπεθεσε καποτε οτι η Αφρικη<br />
ειναι φτωχη επειδη δεν εχει καλη εκπαιδευση. Και<br />
δεν εχει καλη εκπαιδευση γιατι καταρχας δεν εχει<br />
αρκετα σχολεια. Ετσι χρηµατοδοτηθηκε ενα τεραστιο<br />
προγραµµα κατασκευης σχολειων στην Αφρικη και η<br />
Παγκοσµια Τραπεζα υπερηφανευοταν για το<br />
κατορθωµα της να κατασκευασει τοσα σχολεια !<br />
Συντοµα οµως καταλαβαµε οτι ειχαµε κανει λαθος!<br />
Ο στοχος προφανως δεν ειναι η κατασκευη σχολειων,<br />
αλλα τα παιδια να µορφωνονται. Τα παιδια δεν πανε<br />
σχολειο στην Αφρικη, επειδη πρεπει να δουλεψουν<br />
µε τους γονεις τους για να µην πεθανουν της πεινας,<br />
οχι επειδη τους λειπουν τα κτιρια! Ετσι το πειραµα<br />
απετυχε και αυτα τα σχολεια σαπιζουν σηµερα σε<br />
καποιες ερηµιες της Αφρικης, γιατι για µια ακοµη<br />
φορα λατρεψαµε τα εργαλεια και οχι το<br />
αποτελεσµα...<br />
Το διδαγµα απο τις ιστοριουλες αυτες ειναι απλο.<br />
Α) Οτι δουλευει σε µια χωρα δεν δουλευει<br />
απαραιτητα σε µια αλλη. Για να βοηθησουµε µια<br />
χωρα, αυτο που πρεπει κυριως να µελεταµε ειναι οι<br />
αποτυχιες ενος οικονοµικου συστηµατος και να<br />
ψαχνουµε για καλες λυσεις (ανατρεχοντας και στην<br />
διεθνη εµπειρια), οχι απλα να αντιγραφουµε ακριτα<br />
αλλα συστηµατα που θεωρουµε επιτυχιες.<br />
Β) ∆εν πρεπει να συγχεουµε τα συµπτωµατα µε τις<br />
αιτιες. Η Σουηδια (και γενικα η Β.Ευρωπη) εχει<br />
µεγαλο κοινωνικο κρατος, επειδη το σηκωνει η<br />
υψηλοτατη παραγωγικοτητα της. Ειναι µια συνειδητη<br />
επιλογη, να θυσιασει την περαιτερω οικονοµικη<br />
προοδο της στον βωµο αλλων στοχων. Αυτη η<br />
επιλογη δεν υπαρχει οµως για µια χωρα που δεν<br />
ειναι παραγωγικη οσο η Σουηδια!<br />
Με λιγα λογια, οπως εχουµε εξηγησει και<br />
αλλου, αν η Ελλαδα θελει να γινει Σουηδια, πρεπει<br />
πρωτα να αναπτυχθει και να φτιαξει την οικονοµια<br />
της και µετα να αναζητησει την βελτιωση του<br />
κοινωνικου κρατους!<br />
-------------------<br />
*Xavier Sala-i-Martin: Καθηγητης του Πανεπιστηµιου Columbia µε<br />
πλουσιο ερευνητικο εργο στον τοµεα της Αναπτυξης και Προoδου<br />
Αναπτυσσοµενων Χωρών. Γνωστος για το δυσκολοπροφερτο ονοµα<br />
του, αλλα κυρίως για την εµπειρικη του δουλεια που µετραει την<br />
εξελιξη των Παγκοσµιων Ανισοτητων. Η δουλεια του εχει αναφερθει<br />
πολλακις στον Εκονοµιστ, στους ΦΤ και αλλου και εχει<br />
Rooster Review<br />
χρησιµοποιηθει για να διορθωσει τις µεθοδους της Παγκοσµιας<br />
Τραπεζας.<br />
Πηγες:<br />
Richard P. Feynman, Σιγουρα θα αστειευεστε κυριε Φαϋνµαν.<br />
Barro R. J. and X. Sala-i-Martin, "Economic Growth", MIT<br />
Press, 1998 (BX).<br />
ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ<br />
Ι∆ΕΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝ∆ΕΙΑ<br />
∆ηµήτρης Σκάλκος<br />
«Αµφιβάλω αν µπορεί να υπάρξει κάτι που να<br />
ονοµάζεται συντηρητική πολιτική φιλοσοφία»<br />
Friedrich Hayek<br />
Ο Τάκης Μίχας, στο κείµενο του «Η<br />
ιδεολογική σύγκλιση Νέας ∆ηµοκρατίας και ΚΚΕ»<br />
στην ιστοσελίδα της Προοδευτικής Πολιτικής<br />
(14.5.2005) περιγράφει, µε τον πραγµατικά<br />
µοναδικό προβοκατόρικο και τεκµηριωµένο τρόπο<br />
του, την ιδεολογική σύµπλευση που παρατηρείται<br />
στις µέρες µας ανάµεσα στην µαρξιστική Αριστερά<br />
και την συντηρητική ∆εξιά στη χώρα µας, όπως αυτές<br />
εκφράζονται κύρια από το ΚΚΕ και τη Νέα<br />
∆ηµοκρατία.<br />
Σε γενικές γραµµές πρόκειται για ένα<br />
φαινόµενο που δεν περιορίζεται στην Ελλάδα, αλλά<br />
αντίθετα συναντάται σε πανευρωπαϊκό, και όχι µόνο,<br />
επίπεδο, φέρνοντας κοντά τα πολιτικά άκρα. Καθώς<br />
οι βεβαιότητες του παρελθόντος εξέλειπαν και οι<br />
γεωπολιτικές αναγκαιότητες του διπολικού κόσµου<br />
δεν επιβάλουν πλέον την συµπόρευση συντηρητικών<br />
και φιλελεύθερων, συντελείται βαθµιαία η<br />
αποµάκρυνσή τους. Ένα κοµµάτι του συντηρητικού<br />
χώρου ακολουθεί τις αρχές του φιλελευθερισµού<br />
κινούµενο στην κατεύθυνση ενός ατοµοκεντρικού<br />
(φιλελεύθερου) συντηρητισµού (Girvin) ενώ ένα άλλο<br />
κοµµάτι ριζοσπαστικοποιείται σε συντηρητική<br />
κατεύθυνση υιοθετώντας κοινοτιστικές, εθνικιστικές<br />
και αυταρχικές θέσεις.<br />
Ο Hayek στο καταληκτικό κεφάλαιο του<br />
σπουδαίου έργου του The Constitution of Liberty<br />
(1960) που επιγράφεται µε τον χαρακτηριστικό τίτλο<br />
Γιατί ∆εν Είµαι Συντηρητικός, δεν αφήνει καµία<br />
αµφιβολία για τις εγγενείς αδυναµίες του
συντηρητισµού να κυριαρχήσει στο χώρο των ιδεών.<br />
Οι συντηρητικοί, στερούµενοι δικών τους διακριτών<br />
πολιτικών αρχών, περιορίζονται στο να καθυστερούν<br />
τις επερχόµενες αλλαγές, ακολουθώντας απλά τις<br />
κινήσεις του πολιτικού εκκρεµούς.<br />
Στο βαθµό που οι επερχόµενες αλλαγές σε<br />
παγκόσµιο επίπεδο κινούνται στην κατεύθυνση των<br />
ανοικτών αγορών και των πολυ-πολιτισµικών<br />
κοινωνιών, προκαλώντας- παράλληλα µε τις<br />
ευκαιρίες που δηµιουργούν- δικαιολογηµένη<br />
ανασφάλεια στις οµάδες που θίγονται, οι<br />
συντηρητικοί σχεδόν ενστικτωδώς οπισθοχωρούν<br />
στην ψευδαίσθηση της ασφάλειας της κοινότητας και<br />
του οικονοµικού προστατευτισµού. Ο Raymond<br />
Aron, ίσως ο σπουδαιότερος συντηρητικός στοχαστής<br />
του εικοστού αιώνα, συνήθιζε άλλωστε να λέει πως ο<br />
συντηρητισµός είναι περισσότερο µία στάση ζωής<br />
παρά µια πολιτική ιδεολογία. Έτσι εξηγείται σε<br />
µεγάλο βαθµό το γεγονός πως συντηρητικά κόµµατα<br />
από τους Γάλλους γκωλικούς ως την Ν∆, αντί να<br />
επωφεληθούν ιδεολογικά από την κατάρρευση του<br />
σοβιετικού ολοκληρωτισµού και την νίκη του<br />
φιλελεύθερου κοσµοπολιτισµού, έσπευσαν να<br />
επιβιβαστούν στο όχηµα της αντιπαγκοσµιοποίησης.<br />
Ο Γ. Κ. Βλάχος, ένας από τους ελάχιστους<br />
συντηρητικούς διανοούµενους της χώρας µας µε<br />
τους οποίους αξίζει να ασχοληθεί σοβαρά κανείς,<br />
έγραφε στα 1932 χαρακτηριστικά, απηχώντας τον<br />
Hayek, αν και από το απέναντι στρατόπεδο: «Το<br />
Λαϊκόν Κόµµα είναι το κόµµα των παλαιών<br />
συνηθειών, των παλαιών µεθόδων, των παλαιών<br />
παραδόσεων, του κοινοβουλευτισµού, της<br />
νοικοκυροσύνης, της τάξεως, µε όλα τα αγαθά, όλα<br />
τα προτερήµατα και όλα τα ελαττώµατα αυτών των<br />
ιδιοτήτων του. ∆εν θα κάµει µεγάλην πολιτική, αλλά<br />
δε θα πληρώσει και τας συνεπείας τας µεγάλας και<br />
τας δυσβαστάκτους» (περιλαµβάνεται στο Μ.<br />
∆ραγούµη, Πορεία προς τον Φιλελευθερισµό,<br />
Ελληνική Ευρωεκδοτική,1991, σελ. 481).<br />
Θυµίζουµε, επίσης, ότι ο «µεσαίος χώρος» δεν<br />
αποτελεί αποτέλεσµα ρηξικέλευθων ιδεολογικών<br />
αναζητήσεων αναλυτών της εγχώριας φωτισµένης<br />
∆εξιάς, αλλά αντίθετα είναι παλαιός όσο και η<br />
ιδεολογική ένδεια του συντηρητικού χώρου από τον<br />
οποίο προέρχεται. Έτσι, ήδη από το πρώτο µισό του<br />
περασµένου αιώνα, ο βρετανός πρωθυπουργός και<br />
ηγέτης των συντηρητικών Τόρυδων Harold<br />
Macmillan (1894-1986), εξέδιδε βιβλίο µε τίτλο The<br />
Middle Way (1938). Και βέβαια δεν είναι να απορεί<br />
κανείς που ο Macmillan, γνωστός για τις αριστερές<br />
ιδέες του (και την ιδεολογική του σύγχυση, θα<br />
Rooster Review<br />
προσθέταµε εµείς), όχι µόνο γνώρισε την συντριβή<br />
στις εκλογές του 1945 αλλά έχασε ακόµη και την<br />
βουλευτική έδρα του.<br />
Τα παραπάνω βέβαια δεν σηµαίνουν πως η<br />
συντηρητική σκέψη δεν είναι σε θέση να παράγει<br />
πνευµατικό έργο. Αρκεί να αναλογιστεί κάποιος<br />
σπουδαίους συντηρητικούς στοχαστές όπως o<br />
Edmund Burke, o Alexis de Tocqueville, ακόµη και<br />
ο Joseph de Maistre και ο Carl Schmitt.<br />
Έτσι, σε χώρες µε σπουδαία αστική τάξη,<br />
όπως η Γαλλία, η συντηρητική σκέψη υπήρξε<br />
πάντοτε σηµαντική και παραµένει ακόµη και<br />
σήµερα ασκώντας επιρροή, ακόµη και αν αυτή δεν<br />
εκφράζεται εκλογικά.<br />
Αντίθετα, σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η<br />
αστική τάξη δεν είναι επαρκώς αναπτυγµένη, η<br />
συντηρητική πολιτική σκέψη παραµένει σε<br />
λανθάνουσα µορφή. Έτσι δεν θα συναντήσει κανείς<br />
ελληνικούς Times, Le Figaro, Suddeutsche Zeitung<br />
(διάολε, ούτε ένα συντηρητικό Βήµα).<br />
∆ιόλου τυχαία ο ταλαίπωρος Ροΐδης,<br />
χαρακτηριστικός τύπος φιλελεύθερου αστού της<br />
εποχής του, έβρισκε βολικότερο και πιο φυσιολογικό<br />
να εκφράζει τις ανησυχίες του µέσα από<br />
ριζοσπαστικά και σοσιαλιστικά έντυπα της εποχής<br />
όπως ο Ραµπαγάς, παρά στον αφιλόξενο προς τις<br />
ιδέες του συντηρητικό χώρο. Από την εποχή βέβαια<br />
του Ροΐδη ελάχιστα έχουν αλλάξει για τους<br />
εναποµείναντες εκπροσώπους της σκεπτόµενης<br />
∆εξιάς.<br />
Το πρόβληµα, λοιπόν, της σύγκλισης<br />
ανάµεσα στην µαρξιστική Αριστερά και στη<br />
συντηρητική ∆εξιά στην Ελλάδα, δεν οφείλεται<br />
αποκλειστικά σε µία ευκαιριακή λαϊκιστική<br />
συµπόρευση µε στόχο άµεσα εκλογικά οφέλη. Ούτε<br />
στις κοινές αφετηριακές παραδοχές των δύο<br />
πολιτικών ρευµάτων (µεταφυσικός κοινοτισµός,<br />
πολιτικός ανορθολογισµός, ιστορικός<br />
µεγαλοϊδεατισµός), όπως ορθά, πλην όµως<br />
περιοριστικά, επισηµαίνει ο Τάκης Μίχας. Και<br />
βέβαια δεν οφείλεται στο ότι η αστική τάξη έχασε την<br />
ιδεολογική µάχη, όπως υποστηρίζει ο φίλος Πάσχος<br />
Μανδραβέλης. Απλούστατα διότι ποτέ δεν έδωσε µια<br />
τέτοια µάχη.<br />
Ο Brian C. Anderson, συγγραφέας του<br />
πολύκροτου έργου South Park Conservatives- the<br />
Revolt against Liberal Media Bias (2005) που αξίζει<br />
να διαβαστεί µε προσοχή, περιγράφει την ανάδειξη<br />
9
10<br />
συντηρητικών πολιτικών ιδεών την τελευταία<br />
δεκαπενταετία σε πείσµα της αριστερής (liberal)<br />
µηντιακής ηγεµονίας, υπεύθυνη σε µεγάλο βαθµό<br />
για την ιδεολογική ηγεµονία των αµερικανών<br />
συντηρητικών που µεταφράζεται σε εκλογικές νίκες<br />
για τους Ρεπουµπλικάνους.<br />
Φυσικά, η ιδεολογική ένδεια του ελλαδικού<br />
συντηρητικού χώρου δεν µπορεί να αποδοθεί σε<br />
αποκλεισµούς που έχει επιβάλει η συνοµωσία των<br />
διαπλεκοµένων στο χώρο του Τύπου και των<br />
εκδόσεων, αν και οι µικρότητες, οι εγωισµοί, οι<br />
δηµόσιες σχέσεις και τα συµφέροντα είναι και εδώ,<br />
όπως άλλωστε σε όλους τους χώρους της κοινωνικής<br />
δραστηριότητας, υπαρκτά.<br />
Έχει λεχθεί µε κάποια δόση υπερβολής<br />
οµολογούµενα ότι, τα σπουδαία πνευµατικά έργα<br />
είναι προϊόν κάποιας εσωτερικής πίεσης<br />
(frustration). Είναι βέβαια εξίσου αληθές πως,<br />
µεταπολεµικά οι εκπρόσωποι της συντηρητικής<br />
διανόησης δεν είχαν πολλές τέτοιες εσωτερικές<br />
παρορµήσεις ή εξωτερικές αναγκαιότητες. Η<br />
επαγγελµατική και κοινωνική ανέλιξη καθορίζονταν<br />
σε µεγάλο βαθµό από το πλέγµα των τζακιών, της<br />
οικογενειοκρατίας και των κοινωνικών φρονηµάτων,<br />
και ως εκ τούτου η συµµετοχή τους εξασφαλίζονταν<br />
δικαιωµατικά. Ο κατάλογος των ηµιµαθών<br />
απαίδευτων που σταδιοδρόµησαν άκοπα, είναι<br />
µακρύς στη σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία.<br />
Πρέπει ωστόσο να επισηµανθεί ότι, οι<br />
µεταπολιτευτικές κοινωνικές αλλαγές δεν<br />
περιορίστηκαν να διαρρήξουν τα απαράδεκτα<br />
κοινωνικά στεγανά ως όφειλαν, αλλά σε αρκετές<br />
περιπτώσεις οδήγησαν στο αντίθετο άκρο, στην<br />
υιοθέτηση δηλαδή ενός στείρου αντιδεξιού λόγου ως<br />
διαβατηρίου επαγγελµατικής, κοινωνικής και<br />
πολιτικής ανόδου (εξίσου µακρύς κατάλογος, αρκεί<br />
να περιοριστεί κανείς στα πανεπιστηµιακά<br />
ιδρύµατα).<br />
Οι πολιτικοί φορείς της συντηρητικής<br />
παράταξης από την πλευρά τους φέρουν σηµαντικές<br />
ευθύνες, καθώς όχι µόνο δεν έκαναν τίποτε<br />
προκειµένου να διορθώσουν κάπως την κατάσταση,<br />
αλλά αντίθετα προσυπέγραψαν το διαζύγιο του<br />
χώρου τους από την πολιτική σκέψη. Έτσι, ενώ στο<br />
συνέδριο της Χαλκιδικής (Απρίλιος 1994) ο<br />
Μιλτιάδης Έβερτ αποκήρυξε τον νεοφιλελευθερισµό<br />
(«δεν είµαστε νεοφιλελεύθεροι»- λες και υπήρχε η<br />
παραµικρή αµφιβολία γι’ αυτό) που θα µπορούσε να<br />
ανανεώσει το γερασµένο ιδεολογικό οπλοστάσιο της<br />
παράταξης, ο Κώστας Καραµανλής στο πρόσφατο<br />
Rooster Review<br />
συνέδριο του κόµµατος του (Ιούνιος 2004)<br />
ξεµπέρδεψε µε τις πολιτικές ιδέες στο σύνολό τους.<br />
Όρισε, έτσι, την Νέα ∆ηµοκρατία ως το<br />
«κόµµα του κοινωνικού κέντρου» και έκφραση της<br />
«γνήσιας δηµοκρατικής παράταξης». Αν<br />
απορρίψουµε το ενδεχόµενο (πάντοτε υπαρκτό,<br />
βέβαια) ο πρόεδρος της Ν∆ να υιοθετεί τον πολιτικό<br />
λόγο του Ανδρέα Παπανδρέου µε είκοσι χρόνια<br />
καθυστέρηση, τότε αβίαστα συµπεραίνουµε ότι η Ν∆<br />
κινείται πλέον εντός του ιδεολογικού πλαισίου µίας<br />
δογµατικής Αριστεράς. Αν µάλιστα δεχτούµε πως<br />
κινείται στο µεσαίο χώρο του πραγµατισµού,<br />
απορρίπτοντας τους ιδεολογικούς αναχρονισµούς,<br />
όπως υποστηρίζουν οι ιδεολογικοί γκουρού της, τότε<br />
καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι η αριστερή<br />
ρητορική έχει εσωτερικευθεί ως ουδέτερος, µέσος<br />
πολιτικός λόγος. Η σηµειολογία του<br />
νεοδηµοκρατικού πολιτικού λεξιλογίου είναι<br />
αρκούντως αποκαλυπτική. Τέτοια επιτυχία δεν θα<br />
µπορούσε να φανταστεί ούτε ο πλέον φιλόδοξος<br />
εισοδιστής.<br />
Αν λοιπόν για τον Κωνσταντίνο Καραµανλή, η<br />
Ν∆ δανειζόταν από την φαρέτρα της ∆εξιάς και της<br />
Αριστεράς, η σηµερινή Ν∆ δανείζεται αποκλειστικά<br />
από την Αριστερά. Και σαν πρωτοετής φοιτητής<br />
µοιάζει προσηλωµένη στην άκριτη αποδοχή βασικών<br />
θέσεων, αγνοώντας τις σύγχρονες αναζητήσεις στο<br />
χώρο της σοσιαλδηµοκρατίας, µένοντας<br />
προσκολληµένη στις βασικές έννοιες του δογµατικού<br />
µαρξισµού, µε την πίστη του νεοφώτιστου. Εάν, για<br />
παράδειγµα, άκουγε κάποιος τον υφυπουργό<br />
Απασχόλησης Γ. Γιακουµάτο να τοποθετείται προ<br />
ηµερών σε τηλεοπτικό παράθυρο για την εργατική<br />
Πρωτοµαγιά, θα νόµιζε πως βρισκόταν στο Σικάγο<br />
πριν την κατοχύρωση των εργασιακών δικαιωµάτων.<br />
∆εν είναι λοιπόν να απορεί κανείς που, η<br />
συντηρητική διανόηση τείνει να αποτελέσει στη χώρα<br />
µας εννοιολογική αντίφαση καθαυτή (contradiction<br />
in terms).<br />
∆ίκαια λοιπόν παραπονείται ο Γ. Κύρτσος (Ο<br />
Μυστικός Πόλεµος των Εξουσιών, Καστανιώτης, 2003,<br />
σελ. 46)- αναφερόµενος στη Ν∆ της περιόδου 1990-<br />
93 όταν και συµµετείχε στην επικοινωνιακή οµάδα<br />
Έβερτ- γιατί, «το πολιτικό, ιδεολογικό επίπεδο ήταν<br />
εξαιρετικά χαµηλό», καθώς και για τις µάταιες<br />
προσπάθειες του να καθιερώσει τον Ελεύθερο Τύπο<br />
ως µια ποιοτική εφηµερίδα γνώµης. Είναι βέβαιο ότι<br />
ο αξιόλογος αρθρογράφος, παρά τις αναµφισβήτητες<br />
επαγγελµατικές επιτυχίες του, τα χρόνια που<br />
θήτευσε στον συντηρητικό χώρο, πρέπει να έζησε ένα<br />
ιδεολογικό δράµα.
Ο Anderson, σε πρόσφατο άρθρο του στους<br />
Los Angeles Times (15.5.2005) απευθύνεται στους<br />
αµερικανούς φιλελεύθερους ισχυριζόµενος πως, «η<br />
∆εξιά µπορεί πραγµατικά να γράφει» (the Right<br />
really can write). Για την εγχώρια ∆εξιά, ωστόσο, ας<br />
µας επιτρέψει να διατηρήσουµε τις επιφυλάξεις µας.<br />
Τέλος, όσον αφορά τον υπουργό Επικρατείας που<br />
δηλώνει µε αυταπάρνηση πως, «θα γίνει ακόµη και<br />
κοµµουνιστής για χάρη του λαού», τον ευχαριστούµε<br />
για την θυσία, δεν χρειάζεται όµως να κοπιάσει<br />
ιδιαίτερα. Είναι, ακόµη και αν δεν το γνωρίζει ο<br />
ίδιος.<br />
Η ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΟΥΕΛ<br />
∆ηµήτρης Σκάλκος<br />
Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά κάποια ζώα είναι<br />
περισσότερο ίσα από τα άλλα.<br />
Η Φάρµα των Ζώων<br />
Καθώς συµπληρώνονται εβδοµήντα πέντε<br />
χρόνια από τον θάνατο του βρετανού συγγραφέα<br />
George Orwell (1903-1950) είναι, αν µη τι άλλο,<br />
ευκαιρία να αφιερώσουµε λίγες γραµµές στον<br />
συγγραφέα, η σκέψη του οποίου σφράγισε τα<br />
λογοτεχνικά και πολιτικά πράγµατα του ευρωπαϊκού<br />
εικοστού αιώνα.<br />
Ο Alexis de Tocqueville έλεγε πως οι<br />
δεξιότητες που παράγουν θαυµάσια λογοτεχνία, δεν<br />
παράγουν απαραίτητα και ορθή πολιτική, και στις<br />
περισσότερες των περιπτώσεων είχε δίκιο. Ωστόσο,<br />
δεν υπήρξε τέτοια η περίπτωση του Orwell, το έργο<br />
του οποίου χαρακτηρίζεται από πολιτική<br />
διεισδυτικότητα, νοηµατική σαφήνεια και<br />
αδιαµφισβήτητη λογοτεχνική αξία.<br />
Συγγραφέας που «σφράγισε το βρετανικό<br />
δοκίµιο όπως κανείς άλλος από την εποχή του<br />
HenryHazlitt», σύµφωνα µε το περιοδικό Newsweek,<br />
ο Eric Arthur Blair, όπως ήταν το πραγµατικό του<br />
όνοµα, εµπνευστής εκφράσεων που έµειναν στην<br />
ιστορία (όπως µεταξύ άλλων ο όρος «ψυχρός<br />
πόλεµος»), υπήρξε παράλληλα οξυδερκής αναλυτής<br />
της πολιτικής πραγµατικότητας της εποχής του, που<br />
οι κατοπινές εξελίξεις, το δίχως άλλο, τον δικαίωσαν<br />
Rooster Review<br />
Πενήντα χρόνια από την έκδοση της<br />
περίφηµης Φάρµας των Ζώων (1945), η οποία<br />
καθυστέρησε λόγω της αρχικής της απόρριψης από<br />
τον T.S. Eliot, ο Orwell προσφέρει µία αξεπέραστη<br />
αλληγορική πολιτική σάτιρα που περιγράφει την<br />
τραγικότητα της διάψευσης των προσδοκιών της<br />
Οκτωβριανής Επανάστασης, και ταυτόχρονα κάθε<br />
επανάστασης που δίνει υπέρµετρες και δίχως έλεγχο<br />
εξουσίες σε µία µικρή οµάδα αντιπροσώπων.<br />
Στο σύντοµο αυτό έργο του, ο Orwell<br />
εξιστορεί τις περιπέτειες των ζώων µίας φάρµας, τα<br />
οποία υπό την ηγεσία των γουρουνιών εξεγείρονται<br />
κατά του ιδιοκτήτη της και εκµεταλλευτή τους κ.<br />
Jones, µόνο για να βρουν στη συνέχεια µία εξίσου<br />
αφόρητη κατάσταση υπό τη νέα- «δική τους»-<br />
διοίκηση.<br />
Όταν τελικά ο Napoleon, το γουρούνι-ηγέτης<br />
της φάρµας, συµµαχεί µε τους ανθρώπους<br />
προκειµένου να διαφυλάξουν από κοινού την<br />
εξουσία τους απέναντι στους καταπιεζόµενους<br />
ανθρώπους και ζώα, ο συγγραφέας δεν αφήνει την<br />
παραµικρή αµφιβολία για το κεντρικό µήνυµα του<br />
έργου του: η εξουσία διαφθείρει και προωθεί τα<br />
συµφέροντα αυτών που την ασκούν.<br />
Στην εισαγωγή που έγραψε ο Orwell το 1947,<br />
ειδικά για την ουκρανική έκδοση της Φάρµας των<br />
Ζώων, που διανεµήθηκε στους Ουκρανούς<br />
πρόσφυγες, η Σοβιετική Ένωση χαρακτηρίζεται ως<br />
µία ιεραρχική κοινωνία όπου οι εξουσιαστές δεν<br />
έχουν κανένα λόγο να παραχωρήσουν τις εξουσίες<br />
τους, όπως άλλωστε και κάθε άλλη κυρίαρχη τάξη.<br />
Ο Orwell είχε επηρεαστεί- αν και επικριτικός<br />
απέναντι του- από το γνωστό έργο του James<br />
Burnham (1905-1987) The Managerial Revolution<br />
(1941) που προέβλεπε την αντικατάσταση της<br />
πολιτικής αντιπαράθεσης από το διαχειριστικό<br />
κράτος που ελέγχει µία κάστα τεχνοκρατών, η οποία<br />
κυριαρχεί σε µία κοινωνία όπου ο καπιταλισµός δεν<br />
λειτουργεί και ο σοσιαλισµός δεν έρχεται. Οι<br />
αναλογίες είναι προφανείς.<br />
Αξίζει να σηµειωθεί ότι, ο Burnham<br />
διαφωνούσε µε όσους υποστήριζαν στους κόλπους<br />
του αµερικανικού τροτσκιστικού Σοσιαλιστικού<br />
Εργατικού Κόµµατος, του οποίου υπήρξε ιδρυτικό<br />
στέλεχος, ότι η Σοβιετική Ένωση είναι κράτος των<br />
εργατών χωρίς όµως η εξουσία να ασκείται από τους<br />
ίδιους (degenerated worker’s state, σύµφωνα µε την<br />
τροτσκιστική ορολογία) και άρα θα έπρεπε να<br />
στηρίζεται κριτικά. Αντίθετα επέµενε στην άποψη ότι<br />
η ΕΣΣ∆ δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ένα<br />
11
12<br />
γραφειοκρατικό κολλεκτιβιστικό κράτος που δεν<br />
έπρεπε να τύχει ουδεµίας υποστήριξης.<br />
Αν ο Marx έγραψε για την «δικτατορία του<br />
προλεταριάτου» και ο Lenin την όρισε ως την<br />
απεριόριστη εξουσία βασισµένη στη δύναµη και όχι<br />
στους νόµους, o Orwell επέµεινε στη φύση της<br />
εξουσίας καθεαυτής, απογυµνωµένης από κάθε<br />
ιδεολογικό µανδύα- µία σιδερένια και απρόσωπη<br />
δύναµη (macht), ένα αυτό-αναφορικό χοµπσιανό<br />
σύστηµα κυριαρχίας, «το πιο παγωµένο από όλα τα<br />
κρύα τέρατα» για τον Nietzsche.<br />
Μερικές δεκαετίες µετά, τα Θεσµικά<br />
Οικονοµικά (James Buchanan, Gordon Tullock,<br />
κ.ά.) µέσα από την οικονοµική ανάλυση των θεσµών<br />
κατέδειξαν εκείνες τις περιπτώσεις όπου η επιδίωξη<br />
της εξυπηρέτησης των στενά προσδιοριζόµενων<br />
συµφερόντων αποτελεί την ορθολογική επιλογή των<br />
κυβερνώντων («where you stand is where you sit»).<br />
Αν και ο Orwell σε όλη τη διάρκεια του<br />
σύντοµου βίου του δεν σταµάτησε να ακολουθεί τις<br />
αρχές του δηµοκρατικού σοσιαλισµού, δεν µπορεί<br />
κανείς να παραγνωρίσει τις ιδεολογικές συγγένειες<br />
των απόψεων του µε τη φιλελεύθερη σκέψη του<br />
στοχαστή λόρδου Acton («η εξουσία διαφθείρει, και η<br />
απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα») καθώς επίσης<br />
και µε το έργο συγγραφέων όπως ο Edmund Burke<br />
(Reflections on the Revolution in France) και ο Alexis<br />
de Tocqueville (Democracy in America), οι οποίοι,<br />
από διαφορετικές βέβαια οπτικές γωνίες, στέκουν<br />
επικριτικά απέναντι στον κολεκτιβισµό. Παρόµοιες<br />
αντιλήψεις µε αυτές του Orwell µοιράζεται ένα<br />
πλήθος σηµαντικών µη µαρξιστών σοσιαλιστών, όπως<br />
ο Bertrand Russell.<br />
Ο πολωνός, και παλαιός αντικαθεστωτικός,<br />
φιλόσοφος Leszek Kolakowski, σπουδαίος ανατόµος<br />
του φαινόµένου του ολοκληρωτισµού, έχει<br />
επισηµάνει ότι δεν γνωρίζουµε πώς να εναρµονίζουµε<br />
τα συγκρουόµενα συµφέροντα των µελών µίας<br />
κοινωνίας καθώς, «δεν υπάρχει ένα σχέδιο<br />
(blueprint) µιας ασφαλούς και χωρίς συγκρούσεις<br />
κοινωνίας». Και φυσικά, η βίαιη κατάργηση των<br />
αντιτιθέµενων συµφερόντων δεν αποτελεί σε καµία<br />
περίπτωση τη λύση των κοινωνικών ζητηµάτων.<br />
Στο 1984 (1948) περιγράφει το εφιαλτικό<br />
σενάριο µίας ολοκληρωτικής δυστοπίας, όπου ο<br />
Μεγάλος Αδελφός ρυθµίζει στην παραµικρή<br />
λεπτοµέρεια τους την κοινωνική αλλά ακόµη και την<br />
προσωπική ζωή των πολιτών της φανταστικής<br />
Ωκεανίας. Σήµερα το επίθετο «οργουελικός»<br />
χρησιµοποιείται προκειµένου να περιγραφεί ο<br />
Rooster Review<br />
απόλυτος έλεγχος και παρακολούθηση κάθε<br />
ανθρώπινης δραστηριότητας.<br />
Το 1984, ουσιαστικά αποτελεί την συνέχεια<br />
της Φάρµας των Ζώων. Αν και επικεντρώνεται στους<br />
µηχανισµούς διαφύλαξης και αναπαραγωγής της<br />
εξουσίας του Μεγάλου Αδελφού, κύρια µέσω του<br />
απόλυτου ελέγχου της επικοινωνίας, δεν είναι ένα<br />
βιβλίο για την προπαγάνδα και τη «διπλή γλώσσα»,<br />
αλλά αντίθετα µία καταγγελία ενάντια στον<br />
πατερναλισµό και την κυριαρχία της Μοναδικής<br />
Σκέψης που συνθλίβουν το άτοµο.<br />
Ο γνωστός δηµοσιογράφος Christopher<br />
Hitchens, στο θαυµάσιο έργο του Ο Θρίαµβος του<br />
Όργουελ (Why Orwell Matters, 2003), αναφέρει<br />
σχετικά πως όταν, «η λιγότερη λογοτεχνική από όλες<br />
τις εφηµερίδες στη Νέα Υόρκη, η Daily News,<br />
έγραψε ένα άρθρο λέγοντας πως το 1984 ήταν µια<br />
επίθεση στην Εργατική Κυβέρνηση της Αγγλίας, ο<br />
Francis Henson ζήτησε από τον Orwell να γράψει<br />
µια δήλωση: Το τελευταίο µου µυθιστόρηµα δεν<br />
σχεδιάστηκε ως µια επίθεση στον σοσιαλισµό ή στο<br />
Βρετανικό Εργατικό Κόµµα (το οποίο υποστηρίζω)<br />
αλλά ως µια επίδειξη των διαστρεβλώσεων στις οποίες<br />
υπόκειται µια συγκεντρωτική οικονοµία και οι<br />
οποίες έγιναν ήδη αντιληπτές, µέσω του<br />
Κοµµουνισµού και του Φασισµού».*<br />
Όπως λέει χαρακτηριστικά ένας από τους<br />
ήρωες του 1984 που εκπροσωπεί την κοµµατική<br />
νοµενκλατούρα, «το κόµµα επιζητά την εξουσία για<br />
την εξουσία. ∆εν µας ενδιαφέρει το καλό των άλλων.<br />
Ενδιαφερόµαστε µόνο για την δύναµη…Γνωρίζουµε<br />
ότι κανείς δεν αποκτά την εξουσία προκειµένου να<br />
την παραδώσει…Η εξουσία δεν είναι µέσο, είναι<br />
αυτοσκοπός….Το αντικείµενο της εξουσίας είναι η<br />
εξουσία».<br />
Είναι αυτή ακριβώς η έλλειψη ελευθερίας<br />
της έκφρασης και πλουραλισµού που επιτρέπει την<br />
ανεµπόδιστη κυριαρχία του διαχειριστικού<br />
µηχανισµού (apparatus). Μέσα από την τροµακτική<br />
σκιαγράφηση του κολεκτιβιστικού ολοκληρωτισµού,<br />
ο Orwell µας στέλνει ένα ηχηρό µήνυµα ελευθερίας.<br />
Σε αυτό το σηµείο, ο δηµοκρατικός<br />
σοσιαλισµός του Orwell συναντά τον κλασσικό<br />
φιλελευθερισµό. Η εµπιστοσύνη στο άτοµο και η<br />
δυσπιστία προς κάθε εξουσία αποτελούν αρχές που<br />
µοιράζονται τα δύο ρεύµατα τα οποία- παρά τις<br />
όποιες συχνά σηµαντικές διαφορές τους- µιλούν την<br />
ίδια γλώσσα. Άλλωστε ας µην ξεχνούµε ότι ο πρώιµος<br />
βρετανικός σοσιαλισµός υπήρξε βαθιά αντι-<br />
µαρξιστικός.
Την ίδια περίπου εποχή, ο Friedrich Hayek<br />
συγγράφει το σηµαντικό του έργο Ο ∆ρόµος Προς τη<br />
∆ουλεία (The Road to Serfdom, 1944) που επηρέασε<br />
όσο λίγα την µεταπολεµική ανάκαµψη του<br />
ευρωπαϊκού φιλελευθερισµού. Ο Orwell αναφέρεται<br />
στη κριτική του σε αυτό µε τα εξής χαρακτηριστικά<br />
λόγια: «Στο αρνητικό µέρος της διατριβής του<br />
καθηγητή Hayek υπάρχει πολλή αλήθεια. ∆εν<br />
µπορεί να ειπωθεί πάρα πολύ συχνά- οπωσδήποτε,<br />
δεν λέγεται όσο συχνά θα έπρεπε- ότι ο<br />
κολεκτιβισµός δεν είναι εγγενώς δηµοκρατικός,<br />
αλλά, αντιθέτως, δίνει σε µια τυραννική µειονότητα<br />
τέτοιες δυνάµεις, που οι Ισπανοί Ιερό-Εξεταστές δεν<br />
είχαν ονειρευτεί ποτέ».*<br />
Στις µέρες µας, το έργο του Orwell αποκτά<br />
ιδιαίτερη επικαιρότητα. Καθώς οι θεσµοί της<br />
ανοικτής κοινωνίας δέχονται τα οµαδικά πυρά των<br />
οπαδών του δογµατισµού, του ανορθολογισµού και<br />
της µισαλλοδοξίας, η στοιχειώδης ιδεολογική<br />
εντιµότητα και ορθή κρίση επιβάλουν την<br />
αναγνώριση του γεγονότος ότι η ανθρώπινη<br />
ελευθερία και η κοινωνική ευηµερία προϋποθέτουν<br />
την απαγκίστρωση του ατόµου από τον ασφυκτικό<br />
εναγκαλισµό των κρατικών εξουσιών και την<br />
υιοθέτηση αποκεντρωµένων µορφών διακυβέρνησης.<br />
Και αυτό, η πένα του Orwell το ανέδειξε κατά τρόπο<br />
µοναδικό.<br />
-------------------<br />
Τα αποσπάσµατα προέρχονται από το βιβλίο του Christopher<br />
Hitchens Ο Θρίαµβος του Όργουελ, το οποίο θα κυκλοφορήσει στα<br />
ελληνικά, από τις εκδόσεις «Ελάτη», τις προσεχείς εβδοµάδες.<br />
Η ΑΘΗΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΕ ΑΠΟ<br />
ΤΑ ΨΗΛΑ/ΜΕΓΑΛΑ ΚΤΙΡΙΑ<br />
Μια ελεγεια στους ουρανοξυστες<br />
Σωτήρης Γεωργανάς<br />
Ενα απο τα βαθυτερα συλλογικα τραυµατα<br />
στην σηµερινη Αθηνα ειναι η απωλεια του<br />
συµπαθητικου, νεοκλασικου της κεντρου και η<br />
παραδοση της πολης στα γκριζα, τσιµεντενια<br />
µεγαθηρια της αντιπαροχης. Ο κοινα αποδεκτος<br />
µυθος λεει οτι η Αθηνα καταστραφηκε απο τα ψηλα<br />
κτιρια. Σχεδον ολα τα δεινα της συγχρονης πολης<br />
συνδεονται στο µυαλο των κατοικων της µε τις<br />
«γκριζες πολυκατοικιες» και ετσι τεραστιο κοµµατι<br />
Rooster Review<br />
της κοινης γνωµης αντιτιθεται σε οποιοδηποτε<br />
µεγαλο κτιριο.<br />
Χαρακτηριστικη εκφανση αυτης της<br />
νοοτροπιας ειναι ενα αρθρο της Ελευθεροτυπιας µε<br />
τιτλο: Μανχαταν χτιζουν στο Χαλανδρι. Ετυχε να<br />
περασω κοντα στην περιοχη και εριξα µια µατια. Ο<br />
αρθρογραφος της «Ε» λοιπον, δεν ντραπηκε να<br />
χαρακτηρισει Μανχαταν ενα µαλλον αραιοχτισµενο<br />
συµπλεγµα κτιριων µε µεγιστο υψος τους 5 οροφους!<br />
Αυτην την νοοτροπια φαινεται να την<br />
συµµεριζονται πολλοι, αφου η συντριπτικη<br />
πλειονοτητα φαινεται να θεωρει οτι η Αθηνα εχει<br />
υπερβολικα πολλα µεγαλα κτιρια. Σε εναν κατοικο<br />
αλλης µεγαλης πολης οµως, αυτο φαινεται αστειο.<br />
Επισκεπτες απο µια συγκρισιµη πολη σε εισοδηµα<br />
και πληθυσµο, την Μαδριτη, απορουσαν µε το ποσο<br />
χαµηλα ειναι τα αθηναικα κτιρια. Μερικοι<br />
παροµοιαζαν πολυ πετυχηµενα την Αθηνα µε ενα<br />
τεραστιο χωριο.<br />
Και η αληθεια ειναι οτι η Αθηνα (και οι αλλες<br />
µεγαλες πολεις της Ελλαδος) ειναι απο πολλες<br />
µεριες µεγαλοχωρια, οχι µεγαλες πολεις. Πραγµα<br />
που εχει φερει πολλα µειονεκτηµατα. Και οι Ελληνες<br />
ποτε δε θα ξεπερασουν το συµπλεγµα κατα των<br />
ψηλων κτιριων αν δεν συνειδητοποιησουν καποια<br />
πραγµατα:<br />
Κανενα κεντρο µεγαλης πολης στον κοσµο δεν<br />
εχει χαµηλα κτιρια<br />
Ας ορισουµε το κεντρο µιας πολης σαν εκεινη<br />
την περιοχη που εχει την µικροτερη αποσταση απο<br />
ολες τις αλλες γειτονιες και εχει σχετικα µεγαλη<br />
πληθυσµιακη πυκνοτητα. Κοιταξτε τις φωτογραφιες<br />
απο το κεντρο της Βαρκελωνης. Μαδριτης, Παρισιου,<br />
Λονδινου, Βερολινου, Πραγας, ΝΥ. Ακοµα και στις<br />
ευρωπαικες πολεις µε πολυ µεγαλη ιστορια τα κτιρια<br />
στο κεντρο ειναι πολυ µεγαλα. Μπορει να ειναι<br />
παλια, οµορφα, νεοκλασικα, αρ νουβο, ροκοκο,<br />
µπαροκ, γοτθικου ή οποιουδηποτε αλλου ρυθµου<br />
κυριαρχουσε την εποχη που χτιστηκαν. Αλλα δεν<br />
ειναι µικρα!<br />
Ο λογος ειναι προφανης: Το κεντρο µιας<br />
µεγαλης πολης ειναι το µερος που συναντιουνται<br />
ολες οι δραστηριοτητες της. Η ζητηση για χωρους<br />
ειναι µεγαλη*, τα ενοικια ειναι υψηλα, η πιεση για<br />
µεγαλυτερες κατασκευες διαρκης.<br />
13
14<br />
Το κεντρο της Αθηνας δεν ηταν φτιαγµενο για<br />
κεντρο µεγαλης πολης<br />
Εδω εχουµε µια πρωτη εξηγηση, γιατι δεν<br />
µπορουσαν ποτε να επιζησουν οι µονοκατοικιες του<br />
Αθηναικου κεντρου. Αντιθετα µε τις περισσοτερες<br />
ευρωπαικες πρωτευουσες η Αθηνα αναπτυχθηκε<br />
σχετικα αργα. Το πραγµατικα οµορφο κεντρο της<br />
κατα το 1900 ηταν φτιαγµενο για µια µικρη πολη<br />
περιπου 150.000 κατοικων, πρωτευουσα µιας πολυ<br />
µικροτερης Ελλαδας. Μια πολη µε µικρα κτιρια ενος<br />
µεχρι το πολυ δυο οροφων. Το ιδιο το ανακτορο<br />
(σηµερινη Βουλη) εχει µολις 3 οροφους!<br />
Οµως µετα την Μικρασιατικη Καταστροφη<br />
και µετα τον Β ΠΠ ειχαµε δυο µεγαλα<br />
µεταναστευτικα ρευµατα προς την πολη που την<br />
βρηκαν πληρως απροετοιµαστη. Οι επιπτωσεις απο<br />
το πρωτο ρευµα ειναι ακοµα εµφανεις στους<br />
προσφυγικους οικισµους και στην γενικοτερη ανοχη<br />
που παραδοσιακα δειχνει η πολιτεια στην αυθαιρετη<br />
δοµηση χωρις σχεδιο και προβλεψεις. Το δευτερο<br />
ρευµα εφερε και το µεγαλυτερο πληγµα στους<br />
Αθηναιους. Οι κακες µεταφορικες υποδοµες (λιγα<br />
αυτοκινητα, λιγοτερα λεωφορεια) και η ελλειψη<br />
πολεοδοµηµενων χωρων εκτος κεντρου, εκαναν του<br />
Αθηναιους να θελουν να µενουν πολυ κεντρικα. Η<br />
αυξηση του πληθυσµου, τα χαµηλα εισοδηµατα και<br />
η ακαταλληλοτητα των παλιων µονοκατοικιων σαν<br />
κατοικιες χωρις πολυεξοδες επισκευες** εφεραν την<br />
επελαση των σχετικα µονοτονων*** κτιριων που<br />
ακοµα και σηµερα χαρακτηριζουν το κεντρο. Το<br />
περασµα των ετων, η ατµοσφαιρικη µολυνση και η<br />
µαλλον ανεξηγητη πληρης ελλειψη συντηρησης<br />
εφερε το τελειωτικο χτυπηµα στην Αθηνα, µε<br />
αποτελεσµα το σηµερινο αρχιτεκτονικο εκτρωµα να<br />
µην θυµιζει σε τιποτα µια πολη καποτε υπηρξε<br />
αρχιτεκτονικο προτυπο µεγαλης ακτινοβολιας,<br />
χτισµενη απο κατοικους λατρεις του ωραιου****.<br />
Πληθυσµος της Αθηνας (απο την βικιπαιδεια)<br />
1853 30,600<br />
1879 65,500<br />
1896 123,000<br />
1925 443,000<br />
1961 1,800,000<br />
1981 2,550,000<br />
2001 3,761,810<br />
Rooster Review<br />
Μια βαρυτατη συνεπεια αυτης της αναρχης<br />
και ασχηµης δοµησης ειναι, οπως προανεφερα, η<br />
µεγαλη αποστροφη των Ελληνων στα µεγαλα κτιρια.<br />
Ετσι σαν απαντηση στο τραυµα αυτου που<br />
εκλαµβαναν οι Αθηναιοι σαν «καταστροφη της πολης<br />
απο τις πολυκατοικιες» ηρθε η καθολικη<br />
απαγορευση στην Αθηνα (και στην υπολοιπη<br />
Ελλαδα) των πραγµατικα µεγαλων κτιριων γραφειων<br />
και κατοικιας. Συγκεκριµενα φαινεται να υπαρχει<br />
µια απαγορευση στην πραξη των κτιριων πανω απο<br />
12 οροφους. Οµως αυτη η απαγορευση ειναι λαθος,<br />
αφου η δοµηση µεγαλων κτιριων δεν χρειαζεται να<br />
ειναι ασχηµη και αναρχη!<br />
Μια δευτερουσα συνεπεια ειναι η αστυφιλια<br />
και ολες οι µεγαλες πολεις να κακοχαρακτηριστουν<br />
στο µυαλο των Ελληνων. Αυτο ειναι κατι εξισου<br />
λανθασµενο.<br />
Ειναι οι ουρανοξυστες µερος του προβληµατος<br />
ή µερος της λυσης?<br />
Η απαγορευση των «ουρανοξυστων» (µονο<br />
στην Ελλαδα λεγεται ενα 15οροφο κτιριο<br />
ουρανοξυστης) ειναι τοσο ακατανοητη οσο και<br />
απολυτα λανθασµενη. Τα ψηλα κτιρια<br />
απελευθερωνουν χωρους για αλλες χρησεις. Η<br />
ελλειψη τους στην Αθηνα εχει προκαλεσει της<br />
εξαπλωση της πολης σε πλατος, πραγµα που<br />
σηµαινει λιγοτερες πλατειες, δροµους και<br />
ελευθερους χωρους. Κοιταξτε για παραδειγµα ποσο<br />
πολυτιµο χωρο καταλαµβανει το κεντρικο κτιριο<br />
µιας µεσαιας προς µεγαλης ετιαρειας, της Εθνικης<br />
Ασφαλιστικης.<br />
Αντιθετα η αναπτυξη σε υψος εχει µεγαλα<br />
πλεονεκτηµατα.<br />
Φερνει πλεονεκτηµα στους κατοικους: Εκτος<br />
απο τους ελευθερους χωρους, βοηθαει στην<br />
δηµιουργια µεγαλυτερων οικοδοµικων τετραγωνων.<br />
Αυτο σηµαινει µεγαλυτερα πεζοδροµια και<br />
µεγαλυτερους δροµους. Ειναι διαπιστωµενο γεγονος<br />
στους συγκοινωνιολογους οτι οι µεγαλυτεροι δροµοι<br />
ειναι πιο αποτελεσµατικοι. ∆ηλαδη ενας µονοδροµος<br />
δυο λωριδων ειναι πιο αποτελεσµατικος απο δυο<br />
δροµους µονης λωριδας. Στην Αθηνα δεν λειπουν οι<br />
δροµοι (οι οποιο καλυπτουν πολυ µεγαλο µερος της<br />
επιφανειας της πολης), λειπουν οι µεγαλοι δροµοι.<br />
Πραγµα που εξηγει εν µερει το φρικτο κυκλοφοριακο<br />
της Αθηνας και την σχετικη ελλειψη του σε πολεις<br />
σαν την Βαρκελωνη ή ακοµα και το Μανχαταν.
Φερνει επισης πλεονεκτηµατα στις<br />
επιχειρησεις και στην δηµοσια διοικηση: Ειδικα στα<br />
επιχειρηµατικα κεντρα η απαγορευση των µεγαλων<br />
κτιριων ειναι εγκληµατικη. Αυτο γιατι πολλοι κλαδοι<br />
ευνοουνται απο την συγκεντρωση παροµοιων<br />
εταιρειων σε κοντινη αποσταση (το φαινοµενο ειναι<br />
γνωστο σαν clustering). Ακοµα περισσοτερο<br />
υπαρχουν εταιρειες των οποιων το µεγεθος καθιστα<br />
πληρως αδυνατη την εγκατασταση τους σε πολλα<br />
χαµηλα κτιρια. ∆εν ειναι υπερβολη αν πει κανεις οτι<br />
πολλες πολυεθνικες δεν εγκαθιστανται στην Ελλαδα<br />
ή δεν την διαλεγουν για περιφερειακο κεντρο, λογω<br />
της ελλειψης καταλληλων γραφειακων κεντρων! Και<br />
βεβαια δεν πρεπει να παραµελειται η σπουδαιοτητα<br />
του εµβληµατικου χαρακτηρα των µεγαλοπρεπων<br />
κτιριων. Πολλες επιχειρησεις θελουν τα κεντρικα<br />
τους κτιρια να προβαλουν τον χαρακτηρα και τον<br />
δυναµισµο της επιχειρησης. Κλασικο παραδειγµα ο<br />
θαυµασιος αρ νουβο πυργος της Κραισλερ στην ΝΥ:<br />
Αλλα κτιρια, οπως µεγαλειωδη ξενοδοχεια,<br />
λειτουργουν σαν µαγνητες προσελκυσης πελατειας.<br />
∆ειτε το Hotel Arts στην Βαρκελωνη (45 οροφων,<br />
σχεδια του Φρανκ Γκερι), ή το (50 οροφων) Μπουρτζ<br />
αλ Αραµπ στο Ντουµπαι:<br />
Σε καποιες περιπτωσεις µαλιστα µεγαλα<br />
µνηµειακα κτηρια φιλοδοξουν να γινουν σηµειο<br />
αναφορας µιας ανερχοµενης πολης, συµβολο<br />
ανελιξης και δυναµης οπως σε πολλες πολεις της<br />
Κινας, ή πιο κοντα σε µας, στο Βερολινο, µια πολη<br />
µε παρελθον αλλα και εκρηκτικο µελλον.<br />
Ακοµα και σε ευρωπαικες πολεις οπου δεν<br />
συνηθιζονται οι ουρανοξυστες, συχνα<br />
χρησιµοποιουνται σε συγκεκριµενα σηµεια σαν<br />
συµβολικη πυλη της πολης οπως στην Μαδριτη, ή<br />
για να σηµατοδοτησουν το επιχειρηµατικο κεντρο<br />
της πολης.<br />
Η δηµοσια διοικηση θα ωφεληθει επισης.<br />
Ολα τα υπουργεια της Ελλαδος στεγαζονται σε<br />
πολλαπλα κτιρια, µε αποτελεσµα οι πολιτες να<br />
τρεχουν απο το ενα στο αλλο και η αµεση<br />
επικοινωνια των υπηρεσιων να δυσκολευεται. Η<br />
στεγαση τους σε ενα κτιριο θα βοηθουσε πολυ και θα<br />
οµορφαινε και τη πολη (θα αφηνε επισης ελευθερα<br />
τα παλια κτιρια τα οποια θε επρεπε να γκρεµιστουν).<br />
Περιττο να πουµε οτι η κατασκευη νεων,<br />
µεγαλων κτιριων θα αναζωογονησει την<br />
κατασκευαστικη βιοµηχανια που χειµαζεται µετα<br />
τους Ολυµπιακους και θα προσφερει δουλειες σε<br />
πολλους αρχιτεκτονες, µηχανικους και εργατες.<br />
Rooster Review<br />
Τελος δεν πρεπει να ξεχνουµε οτι η Αθηνα<br />
φιλοδοξει να γινει ενας δυνατος τουριστικος<br />
προορισµος. Μερικα µνηµειακα κτιρια, γνωστων<br />
αρχιτεκτονων, χωρις να χρειαζεται το δηµοσιο να<br />
δωσει δεκαρα (αντι για τα εκατοµµυρια που δοθηκαν<br />
σε καποιες αλλες κατασκευες Ισπανων<br />
αρχιτεκτονων), θα βοηθουσαν σιγουρα...<br />
Ακοµα και αν για το κεντρο της Αθηνας ειναι<br />
σχετικα αργα και υπαρχει και το πολυδιατυπωµενο<br />
(και συχνα διαστρεβλωµενο) επιχειρηµα της<br />
αισθητικης προστασιας της Ακροπολης απο<br />
µεγαλους ογκους διπλα της, υπαρχουν πολλα νεα<br />
κεντρα στην Αθηνα στα οποια επαναλαµβανονται τα<br />
ιδια λαθη.<br />
Περιοχες σαν το Μαρουσι που ακοµα<br />
διαµορφωνονται σαν επιχειρηµατικα κεντρα, η<br />
παραλια του Πειραια που φιλοδοξει να γινει<br />
ναυτιλιακο κεντρο, η Θεσσαλονικη που προσπαθει<br />
να γινει κεντρο των Βαλκανιων, δεν σηκωνουν αλλη<br />
καθυστερηση. Πρεπει να γινουν µελετες,<br />
διαπλατυνσεις δροµων*****, καθορισµος χρησεων<br />
και επιτελους η απαγορευση του χτισιµατος σε υψος<br />
πρεπει να καταργηθει.<br />
Ελπιζω λοιπον να ερθει η στιγµη που η<br />
Αθηναιοι και η διοικηση τους θα κοιτανε ψηλα, θα<br />
γινουν ουρανοχτιστες και θα αναφωνησουν: Ζητω οι<br />
ουρανοξυστες!<br />
-------------------<br />
*Κοιταξτε και αυτα τα αρθρα για µια εξηγηση γιατι το κεντρο µιας<br />
πολης εχει τοση ζητηση: O' Sullivan, Arthur (2002), Urban<br />
Economics, McGraw-Hill (5. Edition) κοιταξτε το κεφαλαιο 8 και<br />
Fujita, M. (1989), "Urban Land Use Theory'" in Location Theory by<br />
Gabszewicz, J. et al. Harwood Academic Publishers.<br />
Η κεντρικη ιδεα ειναι οτι βεβαια το κεντρο της πολης χαρη στην<br />
πληθυµσιακη πυκνοτητα του και την γεωγραφικη του θεση<br />
προσφερει την καλυτερη προσβαση σε ολες τις υπολοιπες<br />
γειτονιες, προσφερει τις πυκνοτερες δηµοσιες υπηρεσιες, τις<br />
περισσοτερες ευκαιριες διασκεδασης κτλ<br />
**Σε ελληνικες ταινιες της εποχης, το παραπονο: Θελω να φυγουµε<br />
απο αυτο το ερειπιο, θελω διαµερισµα σε πολυκατοικια! ακουγεται<br />
συνεχως απο τα χειλια των νοικοκυρων και µας θυµιζει οτι συχνα<br />
αυτα τα οµορφα κτιρια δεν ειχαν ουτε τις βασικοτερες<br />
εγκαταστασεις υγιεινης.<br />
*** Αξιζει να σηµειωθει σαν επιπλεον παραγοντας οτι η<br />
µεταπολεµικη αρχιτεκτονικη της Ευρωπης χαρακτηριζοταν κατα<br />
το µεγαλυτερο µερος της απο παροµοια χαρακτηριστικα. Απλως<br />
ηταν τυχερες οι περισσοτερες πολεις και δεν ειχαν µαζικη<br />
κατασκευη κτιριων εκεινη την εποχη. Μεγαλη εξαιρεση ειναι ισως<br />
η Γερµανια, οπου το βοµβαρδισµενο κεντρο των πολεων<br />
αντικατασταθηκε απο επισης πολυ µονοτονα, λειτουργικα κτιρια.<br />
**** Οι γενικες λυσεις, ή µαλλον θεραπειες (γιατι λυσεις θαυµατα<br />
ανηκουν στην σφαιρα της φαντασιας) για αυτην την κατασταση<br />
15
16<br />
υπαρχουν, αλλα δεν ειναι αντικειµενο του αρθρου αυτου (κοιταξτε<br />
πως να σωσετε την Αθηνα).<br />
***** Σιγουρα η διαπλατυνσεις των δροµων θα γινουν αποδεκτες<br />
απο τους ιδιοκτητες, αν εχουν το δικαιωµα να χτισουν<br />
περισσοτερα τετραγωνικα!<br />
ΛΙΓΟ ΑΚΟΜΑ, ΝΑ ΣΗΚΩΘΟΥΜΕ<br />
ΛΙΓΟ ΨΗΛΟΤΕΡΑ<br />
Φώτης Περλικός<br />
A building is not just a place to be.<br />
It is a way to be.<br />
Frank Lloyd Wright<br />
Με αφορµή το πρόσφατο άρθρο του Σωτήρη<br />
(1), να προσθέσω µερικές επισηµάνσεις για τα ψηλά<br />
κτήρια και την έλλειψή τους στην Αθήνα. Κανείς<br />
λογικός άνθρωπος δεν µπορεί να παραγνωρίσει τη<br />
χρησιµότητα των ουρανοξυστών τα τελευταία 100+<br />
χρόνια. Όχι µόνο µειώνουν τις ανάγκες σε κατά<br />
πλάτος επέκταση, αλλά επιτρέπουν την δηµιουργία<br />
πολύ ορθολογικότερων υποδοµών (µεγαλύτεροι<br />
δρόµοι, περισσότερα υπόγεια πάρκιγκ, περισσότεροι<br />
χώροι αναψυχής κτλ). Το κέντρο της Αθήνας θα<br />
µπορούσε να έχει πολύ φαρδύτερους δρόµους,<br />
µεγαλύτερα πεζοδρόµια, πολύ πιο όµορφα κτίσµατα<br />
και πολλούς χώρους πρασίνου αν είχαν επιτραπεί<br />
πιο ψηλά κτήρια. Προφανώς αυτά όµως είναι<br />
ασήµαντα µπροστά στην ποιότητα ζωής που µας<br />
εξασφαλίζουν τα άθλια πενταόροφα!<br />
Η συγκέντρωση των επιχειρηµατικών,<br />
εµπορικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων<br />
δηµιουργεί κέντρα τεχνολογίας, πληροφοριών και<br />
δεξιοτήτων. Αν και η εγγύτητα χώρου δε θα παίζει<br />
τόσο σηµαντικό ρόλο στη µεταφορά προϊόντων ή<br />
υλικών, παραµένει ζωτική για την ανταλλαγή των<br />
ιδεών. Αυτή άλλωστε είναι η αρχή µε την οποία<br />
ιδρύονται πανεπιστήµια, κατασκευάζονται<br />
βιοµηχανικά πάρκα ή οργανώνονται "δεξαµενές<br />
σκέψης" (χαρακτηριστικό παράδειγµα η Île-de-<br />
France στη Γαλλία). Για τον ίδιο λόγο, εταιρείες που<br />
δραστηριοποιούνται σε ιδιαίτερα εξειδικευµένα<br />
αντικείµενα τείνουν να συγκεντρώνονται η µία κοντά<br />
στην άλλη. Είναι χαρακτηριστικό πως όλες οι<br />
εταιρείες υψηλής τεχνολογίας είναι µαζεµένες στη<br />
Silicon Valley, ενώ τις περισσότερες εταιρείες<br />
χρηµατοοικονοµικών υπηρεσιών στο Μανχάταν. Όσο<br />
Rooster Review<br />
για τους εργαζόµενους που έχουν ήδη κάνει<br />
πραγµατικότητα την "τηλε-εργασία", τα µεγαλύτερα<br />
ποσοστά αυτών, εντοπίζονται όλα σε µεγαλοαστικές<br />
περιοχές, και µάλιστα έξι από τα δέκα µεγαλύτερα<br />
τα συναντάµε σε τοµείς της Νέας Υόρκης και του Λος<br />
Άντζελες.<br />
Ακόµα, δίχως την δυνατότητα να χτιστούν<br />
ψηλά κτήρια η πόλη ολόκληρη χάνει την ισορροπία<br />
στην ανάπτυξή της. ∆ιότι οι χώροι στο κέντρο της<br />
είναι ελάχιστοι και ο κορεσµός έρχεται πολύ<br />
γρήγορα. Αντί να µπορεί να αναπτυχθεί το κέντρο σε<br />
ύψος, αφήνοντας τα προάστια ελεύθερα για άλλες<br />
χρήσεις, η ασφυκτική ζήτηση για επαγγελµατικούς<br />
χώρους δηµιουργεί διαρκώς νέα κέντρα στην<br />
περιφέρεια διασπώντας τον ιστό της πόλης. Αντί να<br />
έχουµε ένα εµπορικό και επαγγελµατικό κέντρο και<br />
προάστια κατοικίας, καταλήγουµε σε δεκάδες µικρά<br />
κέντρα όλων των χρήσεων µε όλες τις δυσκολίες και<br />
το κόστος που αυτό δηµιουργεί και στις µετακινήσεις<br />
και στην κατοικία.<br />
Κλασικό παράδειγµα τέτοιας άθλιας<br />
ανάπτυξης είναι φυσικά η Αθήνα. Αντί να επιτραπεί<br />
η δηµιουργία ψηλότερων κτηρίων στο κέντρο,<br />
δηµιουργούνται διαρκώς νέα επιχειρηµατικά κέντρα<br />
(Κηφισίας, Συγγρού, Μεσογείων κτλ). Έτσι<br />
γιγαντώνονται παράλογα οι ανάγκες σε υποδοµές<br />
(και πρακτικά η σπατάλη κι άλλου δηµόσιου<br />
χρήµατος, που στην Ελλάδα κυριαρχεί η εντύπωση<br />
ότι έρχεται από τον ουρανό και όχι από την τσέπη<br />
µας), επιβαρύνεται η ποιότητα ζωής, εξαφανίζονται οι<br />
χώροι αναψυχής, επιτείνεται το κυκλοφορικό κτλ. Η<br />
ανάγκη για ψηλά κτήρια δεν πρωτοπαρουσιάζεται<br />
σήµερα. Υπάρχει από τότε που κορέστηκε το κέντρο<br />
και άρχισε η αναζήτηση εναλλακτικών χώρων<br />
επαγγελµατικής στέγης, δηλαδή από την δεκαετία<br />
του ’60. Αντί για τη χρήση του ελεύθερου και<br />
απεριόριστου αττικού ουρανού, οι φωστήρεςγραφειοκράτες<br />
οδήγησαν µε τις παράλογες ρυθµίσεις<br />
τους στην υποβάθµιση όλου του λεκανοπεδίου.<br />
Επιπλέον, οι ουρανοξύστες κοσµούν µια<br />
πόλη. Έχουν το κατάλληλο µέγεθος ώστε να<br />
µπορέσει ο καλλιτέχνης/αρχιτέκτονας να ξεδιπλώσει<br />
το ταλέντο του και να δηµιουργήσει στολίδια. Και τα<br />
σχεδόν κρυσταλλικά σχήµατά τους, δεν είναι µόνο<br />
πολύ πιο κοντά στα µοτίβα της φύσης από<br />
παλαιότερες τεχνοτροπίες, αλλά εκφράζουν µια<br />
απίστευτη πολυπλοκότητα µέσα από τις λιτές τους<br />
γραµµές. Ένας τετράγωνος κρύσταλλος είναι πολύ<br />
πιο εντυπωσιακός, και πολύ πιο δύσκολος να<br />
δηµιουργηθεί από έναν πολύεδρο. Η δε εικόνα των<br />
ουρανοξυστών το βράδυ είναι µαγευτική. Αντίθετα τα<br />
άθλια οµοιόµορφα πενταόροφα της Αθήνας,
κολληµένα το ένα δίπλα στο άλλο και µε πολύ λίγα<br />
διαθέσιµα τετραγωνικά, δεν αφήνουν πολλά<br />
περιθώρια καλλιτεχνικής δηµιουργίας.<br />
Οι ουρανοξύστες πάντως είναι προϊόντα<br />
υλικών που απαιτούν διαφορετικές φόρµες και<br />
διαφορετικά σχέδια σε σχέση µε αυτά που έχουµε<br />
συνηθίσει. Όπως το µάρµαρο δεν µπορεί να<br />
χρησιµοποιηθεί για σχέδια κατάλληλα για ξύλο,<br />
όπως το τσιµέντο δεν είναι το ίδιο µε την πέτρα, έτσι<br />
και ο γρανίτης, το ατσάλι και το γυαλί απαιτούν µια<br />
δική τους αισθητική. Είναι κακάσχηµο να βλέπεις<br />
κίονες σε έναν ουρανοξύστη. ∆εν µπορείς να<br />
χρησιµοποιείς φόρµες άλλων υλικών, που<br />
προορίζονται για άλλα κτίσµατα, σε ένα σύγχρονο<br />
κτήριο. Όχι για κανένα µεταφυσικό λόγο, αλλά διότι<br />
δεν εξυπηρετούν τους πρακτικούς σκοπούς για τους<br />
οποίους αναπτύχθηκαν (η αισθητική είναι άρρηκτα<br />
δεµένη µε τη λειτουργικότητα). Η αντιγραφή του<br />
παρελθόντος και ο «δανεισµός» από αυτό δείχνει<br />
πνευµατική στειρότητα και έλλειψη φαντασίας. Τα<br />
νέα υλικά διαµορφώνουν νέα αισθητικά πρότυπα.<br />
Οι ουρανοξύστες όµως δεν είναι απλώς<br />
πρακτικά κτίσµατα. Είναι και µνηµεία. Μνηµεία του<br />
ανθρώπινου πνεύµατος, του ορθολογισµού, της<br />
ελευθερίας και της επιτυχίας. Της απελευθέρωσης<br />
του ανθρώπου από τους περιορισµούς της φύσης και<br />
της επικράτησης στη συνεχή πάλη µε τα στοιχεία<br />
της. Από την ανακάλυψη του ανελκυστήρα, του<br />
ηλεκτρισµού, της κατεργασίας του χάλυβα και του<br />
γυαλιού έως τις καινοτοµίες που επέβαλαν στην<br />
αρχιτεκτονική τέχνη, οι ουρανοξύστες είναι το<br />
αποτέλεσµα της εφευρετικότητας, της<br />
δηµιουργικότητας και της τεχνολογικής εξέλιξης του<br />
ανθρώπου. Είναι τα σύµβολα της επιστήµης, της<br />
ευηµερίας, της εξέλιξης και της προόδου των<br />
τελευταίων 130 χρόνων. Μιας προόδου στηριγµένης<br />
όχι στην υποδούλωση του ανθρώπου αλλά στην<br />
απελευθέρωση των ατοµικών του ικανοτήτων και την<br />
αξιοποίηση της ανεξάρτητης σκέψης του.<br />
Οι ουρανοξύστες δεν είναι αιγυπτιακές<br />
πυραµίδες, χτισµένες µε την καταναγκαστική<br />
εργασία χιλιάδων δούλων για την προβολή του<br />
µεγαλείου του Φαραώ. Ούτε είναι ναοί και<br />
εκκλησίες, χτισµένες για να προβάλουν το κύρος της<br />
θρησκείας και να εξασφαλίζουν την ταπείνωση του<br />
ανθρώπου µπροστά σε υπερφυσικές δυνάµεις (και τα<br />
αντίστοιχα ιερατεία που τα εκπροσωπούν). ∆εν είναι<br />
παλάτια κάποιου βασιλιά, όπως οι Βερσαλλίες, για<br />
να εξασφαλίσουν την πολυτελή του διαβίωση. Ούτε<br />
είναι σύµβολα προβολής της ισχύος κάποιου<br />
επιθετικού κράτους σε βάρος άλλων λαών, όπως η<br />
Πύλη του Βρανδεµβούργου ή η Αψίδα του<br />
Rooster Review<br />
Θριάµβου. ∆εν είναι µαυσωλεία, αφιερωµένα σε<br />
«οραµατιστές» ηγέτες ολοκληρωτικών καθεστώτων, για<br />
να συµβολίσουν την διαρκή καταπιεστική παρουσία<br />
τους στη ζωή των θυµάτων τους. Ούτε τέλος είναι<br />
αυθαίρετα «έργα τέχνης» πληρωµένα από τους<br />
φόρους των ανώνυµων πολιτών, για να<br />
ικανοποιήσουν τη µεγαλοµανία κάποιων<br />
γραφειοκρατών, που στην καλύτερη περίπτωση<br />
µπορεί να γίνουν ατραξιόν για τουρίστες.<br />
Αντίθετα, οι ουρανοξύστες είναι κτίσµατα<br />
λειτουργικά. Χτισµένα, σχεδόν πάντα, από ιδιωτικά<br />
κεφάλαια µε σκοπό να είναι κερδοφόρες επενδύσεις,<br />
όχι σπατάλες δηµοσίων χρηµάτων. Χτισµένοι χάρη<br />
στην ιδιοφυΐα ατόµων που κατάφεραν να<br />
µετατρέψουν τις πρώτες ύλες της γης σε ατσάλινες<br />
δοκούς και ανελκυστήρες, αλλά και να σηκώσουν<br />
την ευθύνη του οικονοµικού βάρους τέτοιων<br />
τεράστιων επενδύσεων. Είναι χώροι ζωντανοί,<br />
κυψέλες γεµάτες ενεργητικότητα, που φιλοξενούν την<br />
παραγωγική εργασία χιλιάδων ανθρώπων που<br />
δηµιουργούν πλούτο. Έναν πλούτο που διαχέεται σε<br />
όλη την πόλη και ανεβάζει το επίπεδο της ζωής της.<br />
∆εν είναι τυχαίο ότι σε κάθε γρήγορα αναπτυσσόµενη<br />
πόλη στον κόσµο, ξεφυτρώνουν νέοι ουρανοξύστες.<br />
Σύµβολα των αναπτυξιακών τους δυναµικών, της<br />
οικονοµικής τους επιτυχίας και του δηµιουργικού<br />
κλίµατός τους.<br />
Ας δούµε πώς βιώνει αυτό το κλίµα στην Νέα<br />
Υόρκη ένας Έλληνας αρχιτέκτονας, από τους<br />
κορυφαίους σχεδιαστές ουρανοξυστών παγκοσµίως<br />
(µε πάνω από 60 κατασκευές), ο Κώστας Κονδύλης:<br />
«Στη Νέα Υόρκη υπάρχει µια ένταση. ∆ηµιουργική.<br />
Υπάρχει πάθος για τη δουλειά. Είναι ερεθιστική<br />
πόλη. Υπάρχει ανταγωνισµός ή συναγωνισµός. Και<br />
είναι θετικός. ∆ιότι ψάχνεις συνεχώς να βρεις λύσεις,<br />
να κάνεις καινούργια πράγµατα. Εάν είσαι<br />
πετυχηµένος, εντάξει, είναι σπουδαίο. Αλλά αυτό δεν<br />
φτάνει. Αντιθέτως, είναι κίνητρο για να προχωρήσεις<br />
στο επόµενο έργο. Υπάρχει, λοιπόν, µια συνεχής<br />
πρόκληση, που σπρώχνει όλους τους επαγγελµατίες.<br />
Η Νέα Υόρκη, λοιπόν, µε αυτά της τα κτίρια είναι<br />
ιδανική πόλη για έναν αρχιτέκτονα. Που έρχεται εδώ<br />
να παλέψει και να κυριαρχήσει. » (2)<br />
Φυσικά τέτοια κτίσµατα και περιβάλλοντα<br />
είναι λογικό να απουσιάζουν σχεδόν παντελώς από<br />
την άγονη καθυστερηµένη γωνιά της παγκόσµιας<br />
επαρχίας όπου ζούµε. Μια µατιά στον ουρανό της<br />
Αθήνας φτάνει για να δούµε πόσο λίγο έχουµε<br />
επηρεαστεί από τα σύγχρονα ρεύµατα και πόσο<br />
φοβικά προσεγγίζει η χώρα µας τις διεθνείς εξελίξεις.<br />
Μάλιστα έχουµε καταφέρει να ιδεολογικοποιήσουµε<br />
τις ελλείψεις µας µε το να λοιδωρούµε τους<br />
17
18<br />
ουρανοξύστες και να απαγορεύουµε την δηµιουργία<br />
τους (µε την θεσµοθέτηση γελοίων συντελεστών<br />
δόµησης, που από µόνοι τους είναι µια τραγική<br />
καταπάτηση των ιδιοκτησιακών δικαιωµάτων και της<br />
οικονοµικής µας ελευθερίας). Αυτή είναι διαχρονικά<br />
η χαρακτηριστική στάση των ανίκανων κάθε εποχής<br />
µπροστά στο µεγαλείο των πρωτοπόρων και των<br />
δηµιουργών. Όταν η Αθήνα έχτιζε Παρθενώνες, οι<br />
Σπαρτιάτες τους ειρωνεύονταν µε αντίστοιχα σχόλια<br />
µε αυτά που ακούµε σήµερα εναντίον των<br />
κορυφαίων επιτευγµάτων της σύγχρονης<br />
αρχιτεκτονικής. Όταν η Ρώµη έχτιζε πόλεις, δρόµους<br />
και υδραγωγεία οι γύρω λαοί σκέφτονταν µόνο πώς<br />
θα τα λεηλατήσουν. Οι εχθροί του ανθρώπινου<br />
πνεύµατος σε κάθε εποχή δεν είναι δύσκολο να<br />
αναγνωριστούν. Φαίνονται πεντακάθαρα µέσα από<br />
τις κατηγορίες τους εναντίον των επιτευγµάτων του.<br />
Το ζήτηµα είναι ως πότε θα τους αφήνουµε<br />
να καθορίζουν τις τύχες της πόλης και της χώρας<br />
µας. Λύσεις υπάρχουν ακόµα και τώρα και οι<br />
πρόσφατες περιπτώσεις αναδιαµόρφωσης του<br />
Λίβερπουλ, της Λισσαβώνας, της Αµβέρσας, του<br />
Λονδίνου, της Γένοβας, του Μπιλµπάο και πάνω<br />
απ’όλα της µεταολυµπιακής Βαρκελώνης το<br />
απέδειξαν. Αναλογιζόµενοι βέβαια την πνευµατική<br />
ακαµψία και την αδιαφορία για νέες σύγχρονες<br />
επενδύσεις (3), µάλλον δύσκολα θα µας εµπνεύσει ο<br />
Σεφέρης:<br />
Λίγο ακόµα,<br />
να σηκωθούµε λίγο ψηλότερα.<br />
-------------------<br />
(1) Σωτήρης Γεωργανάς, Η Αθηνα καταστραφηκε απο τα<br />
ψηλα/µεγαλα κτιρια (µια ελεγεια στους ουρανοξυστες)<br />
(2) Συνέντευξη στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 13/05/2002<br />
(3) Βλ. τις πρόσφατες χαρακτηριστικές δηλώσεις του ΥΕΝ κ<br />
Κεφαλογιάννη.<br />
Ε, ∆ΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΓΙΝΟΥΜΕ<br />
ΟΛΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ ΚΑΙ ∆ΙΚΗΓΟΡΟΙ!<br />
Σωτήρης Γεωργανάς<br />
Η νοοτροπια οτι δεν γινεται ολοι να γινουµε<br />
επιστηµονες εχει τις ριζες της αρκετα βαθια, µαλλον<br />
στα χρονια µετα τον πολεµο που αρχισε η ελληνικη<br />
Rooster Review<br />
κοινωνια να εκπαιδευεται µαζικα, ενω πριν ηταν<br />
µονο προσον καποιων ελαχιστων.<br />
Η «συµβατικη σοφια» ηθελε οι ρολοι στην<br />
κοινωνια να ειναι καλα καθορισµενοι. Γινεσαι<br />
γιατρος, εχεις δουλεια για παντα, αµειβεσαι<br />
πλουσιοπαροχα. Αυτο βεβαια βασιζοταν στο οτι ηταν<br />
σχετικα λιγοι αυτοι που κατορθωναν να τελειωσουν<br />
το Λυκειο, µε καλες γνωσεις, ωστε να ειναι ικανοι να<br />
ανταπεξελθουν σε µια πανεπιστηµιακη εκπαιδευση.<br />
Η εκφραση «αυτουνου δεν του πηγαινουν τα<br />
γραµµατα», οσο αντιεπιστηµονικη και να ειναι, δεν<br />
προκαλουσε απορια ουτε αγανακτηση σε κανεναν!<br />
∆εν ειχαν καταλάβει δυστυχως οτι ολοι οι ανθρωποι<br />
αξιζουν µια καλη εκπαιδευση, ολοι µε την<br />
καταλληλη εκπαιδευση ειναι ικανοι να γινουν<br />
επαγγελµατιες. Ουδεις ανθρωπος ειναι<br />
γεννηµενος για χειρωνακτικη εργασια!*<br />
Αυτη η πλανη εχει µεινει ως σηµερα και εχει<br />
γινει ενας απο τους δυνατοτερους νεοελληνικους<br />
µυθους που οδηγει σε µια κακιστη προστατευτικη<br />
νοοτροπια, που εµποδιζει την αναµορφωση της<br />
παιδειας µας και την συνεπαγοµενη ενδυναµωση της<br />
οικονοµιας. Ισως βεβαια εχουν αλλαξει λιγο τα<br />
ονοµατα, καθως σηµερα θα ακουσει κανεις: Ε, δεν<br />
µπορει ολοι να γινουµε µηχανικοι και πληροφορικοι.<br />
Η ουσια παραµενει οµως παντα η ιδια.<br />
Ο µυθος βασιζεται στην ιδεα, οτι οι δουλειες<br />
στην οικονοµια ειναι δεδοµενες, γνωστο και ως lump<br />
of labour fallacy. Ο µυθος λεει οτι χρειαζοµαστε<br />
ακριβως τοσους µηχανικους, τοσους µαθηµατικους,<br />
τοσους γιατρους και τοσους δικηγορους. Τιποτα δεν<br />
θα µπορουσε να ειναι πιο µακρια απο την αληθεια...<br />
Μια µικρη, ανοιχτη αγορα οπως η ελληνικη<br />
σε εναν κοσµο µε χαµηλα εµποδιο, δεν υπαρχει<br />
κανενα εµποδιο στο να προµηθευουµε πχ ολη την<br />
ΕΕ ή ολον τον κοσµο µε εφαρµογες και εφευρεσεις<br />
στον κοσµο<br />
των ΗΥ (οπως η Βορεια Καλιφορνια). ∆εν υπαρχει<br />
κανενα εµποδιο να παραγουµε κινητα τηλεφωνα για<br />
ολον τον κοσµο (οπως η Φινλανδια). ∆εν υπαρχει<br />
κανενα εµποδιο να παραγουµε λογισµικο για ολον<br />
τον κοσµο (οπως κανουν µερικα µερη στην Ινδια,<br />
οπως η Μπανγκαλορη**). ∆εν υπαρχει κανενα<br />
εµποδιο να προµηθευουµε µε ηµιαγωγους ολον τον<br />
κοσµο, οπως η Ταιβαν.***<br />
Γιατι υπαρχουν χωρες µε πολυ<br />
περισσοτερους αποφοιτους ΑΕΙ απο την Ελλαδα<br />
(βλεπε πινακα 1)? Επειδη ειχαν, εκ θαυµατος, θεσεις
για περισσοτερους αποφοιτους? Ή επειδη<br />
εκπαιδευσαν τον πληθυσµο τους, ξοδεψαν χρηµατα<br />
για ερευνα και δηµιουργησαν θεσεις εργασίας;<br />
Η εκπαιδευση φερνει τις δουλειες...<br />
Μπορουµε να δουµε οτι η ανεργια στους<br />
αποφοιτους ανωτερης εκπαιδευσης ειναι χαµηλοτερη<br />
απο την µεση ανεργια της καθε χωρας. Και στην<br />
γραφικη παρασταση βλεπουµε οτι δεν υπαρχει<br />
καποια συσχετιση µεταξυ του ποσοστου πτυχιουχων<br />
και της ανεργιας τους.<br />
Η αληθεια ειναι µαλιστα οτι στις<br />
περισσοτερες χωρες που αναπτυσσουν την ανωτερη<br />
εκπαιδευση τους, η ανεργια µειωνεται και οι µισθοι<br />
ανεβαινουν, οπως δειχνει µελετη του ΟΟΣΑ! Θαυµα?<br />
Οχι βεβαια...<br />
Η παιδεια, η ερευνα, φερνουν νεες εταιρειες,<br />
φερνουν επενδυσεις, δηµιουργουν βιοµηχανιες. ∆εν<br />
Rooster Review<br />
Πινακας 1: Ποσοστο του πληθυσµου απο 25 µεχρι 64<br />
χρονων µε πτυχιο τριτοβαθµιας εκπαιδευσης και ανεργια<br />
της ιδιας οµαδας πληθυσµου, 2002<br />
Ανωτερη<br />
Εκπαιδ. Ανεργια<br />
Ανωτ Ανερ<br />
Εκπ για<br />
Αυστραλ. 30,8 2,8 Ολλανδ. 24,4 1,9<br />
Βελγιο 28,1 3,0 N. Ζηλ. 29,8 2,8<br />
Καναδας 42,6 4,4 Nορβηγ. 31,0 1,9<br />
∆ανια 27,4 3,2 Πολωνια 12,1 5,7<br />
Φινλανδια 32,6 4,0 Πορτογ. 9,3 3,6<br />
Γερµανια 23,4 3,9 Σλοβακ. 11,0 3,2<br />
Ελλας 18,3 5,5 Ισπανια 24,4 6,8<br />
Ουγγαρια 14,2 1,3 Σουηδια 32,6 2,7<br />
Ισλανδια 26,3 1,5 Ελβετια 25,2 2,0<br />
Iρλανδια 25,4 1,6 Τουρκια 9,3 6,0<br />
Iταλια 10,4 4,6 ΗΒ 26,9 2,2<br />
Ιαπωνια 36,3 3,2 ΗΠΑ 38,1 2,6<br />
Κορεα 26,0 2,4<br />
ειναι τυχαιο οτι ακοµα ενα τεραστιο ποσοστο των πιο<br />
πρωτοποριακων εφαρµογων της πληροφορικης<br />
πηγαζουν σε ενα µικρο, ξερο κοµµατι γης στην<br />
Βορεια Καλιφορνια, στην Σιλικον Βαλεϋ. ∆εν<br />
ειναι τυχαιο οτι αυτο το κοµµατι ξεκινησε απο<br />
αποφοιτους τους γειτονικου Στανφορντ, δεν ειναι<br />
τυχαιο οτι πολλοι νεοι επιχειρηµατιες ξεπηδησαν<br />
απο το Κεντρο Ερευνων της Xerox στο διπλανο<br />
Παλο Αλτο.<br />
19<br />
∆εν ειναι τυχαιο οτι στην Ευρωπη, ενας<br />
απο τους λιγους, δυνατους πολους υψηλης<br />
τεχνολογιας ειναι διπλα στο πανεπιστηµιο του<br />
Cambridge!<br />
Μαλιστα πολλοι οικονοµολογοι<br />
υπολογιζουν οτι ο σηµαντικοτερος παραγοντας<br />
για την αναπτυξη µιας οικονοµιας σηµερα, ειναι<br />
το λεγοµενο «ανθρωπινο κεφαλαιο». ∆εν ειναι τα<br />
τσιµεντα και τα κτιρια, τα πολυαγαπηµενα<br />
«Μεγαλα (Τσιµεντενια) Εργα» στην Ελλαδα. Ειναι<br />
οι ανθρωποι που εργαζονται και δηµιουργουν,<br />
ειναι η ερευνα, τα σχολεια και τα πανεπιστηµια!<br />
Ειναι τα προγραµµατα συνεχους εκπαιδευσης και<br />
καταρτισης, απο ιδιωτικες εταιρειες και µη<br />
κερδοσκοπικα ιδρυµατα.<br />
Και σε ολα αυτα η απαντηση της Ελλαδας<br />
ειναι να περιοριζει τον αριθµο εισακτεων στις<br />
καλυτερες σχολες αντι να κλεινει τις τοσες αχρηστες<br />
σχολες που εχουν ανοιξει σε καθε χωριο της χωρας.<br />
Ειναι να εχει µια πληρως ανεπαρκη δηµοσια<br />
εκπαιδευση και να απαγορευει την ιδιωτικη. Ειναι<br />
να ξοδευει µολις 0,7 % του εθνικου εισοδηµατος σε<br />
ερευνα και 3,5 % περιπου σε παιδεια οταν τα<br />
ποσοστα στον ΟΟΣΑ ειναι αντιστοιχα, περιπου 2%<br />
και 5% (ενος µεγαλυτερου ΑΕΠ). Η Ελλαδα ειναι<br />
απο τις λιγες χωρες του κοσµου που εχουν δωσει την<br />
εθνικη τους ανωτατη εκπαιδευση υπεργολαβια στο<br />
εξωτερικο, στελνοντας περιπου 60.000 φοιτητες σε<br />
ΑΕΙ της Ευρωπης και των ΗΠΑ.<br />
Και η παραλογη δικαιολογια για αυτο ειναι<br />
οτι, δεν µπορουµε να γινουµε ολοι επιστηµονες!<br />
Εκτος απο την µυωπια αυτων των ανθρωπων, µια και<br />
αν δεν γινουν εδω τα πανεπιστηµια, οι φοιτητες θα<br />
πανε απλα σε καποια αλλη χωρα, δεν καταλαβαινω:<br />
Γιατι δεν αφηνετε τους πολιτες να επιλεξουν οι<br />
ιδιοι αν θελουν να γινουν επιστηµονες? Γιατι<br />
αρνουµαστε σε µεγαλο ποσοστο του ελληνικου<br />
πληθυσµου καλυτερες γνωσεις και υψηλοτερα<br />
εισοδηµατα? Και αν το κοστος ειναι το προβληµα,<br />
γιατι δεν βαζετε τους χειροτερους φοιτητες να
20<br />
πληρωσουν το κοστος που προκαλουν στο ελληνικο<br />
δηµοσιο? ∆εν ειναι αυτη µια προφανως πιο<br />
αποτελεσµατικη λυση, που ικανοποιει ολα τα<br />
εµπλεκοµενα µερη? Ατοµα που σηµερα δεν<br />
σπουδαζουν θα εχουν την επιλογη να πληρωσουν για<br />
να σπουδασουν. Οι καλοι φοιτητες δεν χανουν<br />
τιποτα, δηµιουργουνται περισσοτερες θεσεις για<br />
καθηγητες και ερευνητες και ειµαστε ολοι<br />
ευχαριστηµενοι.<br />
Σιγουρα υπαρχουν καποιοι που διαφωνουν.<br />
Λογικο ειναι οι συνδεσµοι δικηγορων, γιατρων,<br />
µηχανικων, ταξιτζηδων και καθε αλλου κλειστου<br />
επαγγελµατος να θελουν περιορισµους στην εισοδο<br />
νεων επαγγελµατιων για να προστατευσουν την<br />
Συντεχνια τους. Ειναι επισης λογικοτερο µια<br />
κυβερνηση να κωφευει στα αιτηµατα τους και να<br />
κοιταζει το συµφερον της χωρας. Μια λογικη οµως<br />
που λειπει απο ολες τις ελληνικες κυβερνησεις µεχρι<br />
σηµερα...<br />
-------------------<br />
*Και µια σηµειωση για τις ικανοτητες των ανθρωπων απο τον<br />
Παυλο Μσαουελ:<br />
... υπάρχουν τοµείς της γνώσης, όπου ορισµένοι άνθρωποι απλά<br />
δεν τραβάνε. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι είναι γεννηµένοι<br />
µαθηµατικοί, χειρουργοί, µηχανικοί, µουσικοί κ.ο.κ. µε την<br />
έννοια των ταλέντων. Ωστόσο µπορεί κάποιος δίχως ταλέντο<br />
να φτάσει και να ξεπεράσει κάποιον πιο "προικισµένο"<br />
σε µία ειδικότητα (αν θέλει) απλά µε περισσότερο κόπο.<br />
Γενικά, αυτό που έχει παρατηρηθεί είναι ότι µπορούµε να<br />
χωρίσουµε σε δύο κατηγορίες τους ανθρώπους: στους<br />
βραδύστροφους (πολύ κάτω του µέσου όρου - άνθρωποι µε ειδικές<br />
ανάγκες) που όσο κι αν προσπαθήσουν ακαδηµαϊκοί δε γίνονται,<br />
και στους υπόλοιπους, όπου η µεταβλητότητα σε<br />
ακαδηµαϊκές/νοητικές επιδόσεις δεν είναι τόσο έντονη και<br />
δεν αρκεί για να αποθαρρύνει από οποιαδήποτε εξειδίκευση (µε<br />
την απαραίτητη προσπάθεια, όσο µικρότερο το "ταλέντο" τόσο πιο<br />
πολύ κόπο χρειάζεται). Μπορούµε ίσως να προσθέσουµε και µία<br />
τρίτη κατηγορία, exceptionally gifted ανθρώπων (η παρέκκλισή<br />
τους από το φυσιολογικό είναι τόση, όση η παρέκκλιση των<br />
βραδύστροφων αλλά από την αντίθετη) στους οποίους συνήθως το<br />
υπερφυσικό ταλέντο περιορίζεται σε συγκεκριµένους τοµείς. Ένας<br />
αληθινός all-around υπερ-ταλαντούχος είναι µία στο εκατοµµύριο<br />
περίπτωση και δε µας απασχολεί εδώ...<br />
**Βλεπε και τι λεει ο Εκονοµιστ περι της εκρηξης της βιοµηχανιας<br />
ΙΤ στην Ινδια.<br />
http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=3886743<br />
***Απο την αλλη δεν υπαρχει και κανενα εµποδιο να εχουµε<br />
ελαχιστους πελατες και να τους προµηθευουµε µε κακης<br />
ποιοτητας προιοντα, οπως κανει η Ελλαδα εδω και χρονια. ∆εν<br />
υπαρχει κανενα εµποδιο στο να εξαγοραζουµε εταιρειες χωρις<br />
κανενα σχεδιο και να τους εξαγουµε την εγχωρια διαφθορα µας<br />
οπως κανει ο ΟΤΕ.<br />
Πηγες:<br />
Μελετη του ΟΟΣΑ για την εκπαιδευση και τις επιδρασεις της στην<br />
οικονοµια<br />
Rooster Review<br />
http://www.oecd.org/document/31/0,2340,en_2649_201185_3<br />
3710751_1_1_1_1,00.html<br />
Περι ανθρωπινου κεφαλαιου απο τον ανθρωπο που δηµιουργησε<br />
τον ορο, Γκαρυ Μπεκερ<br />
http://www.econlib.org/library/Enc/HumanCapital.html<br />
EUROPE’S LAST MARXIST STATE<br />
Takis Michas<br />
18 May 2005<br />
The Wall Street Journal Europe<br />
ATHENS -- Just over a year ago the<br />
conservative New Democracy party was swept into<br />
power in Greece, ending the Socialists' almost<br />
uninterrupted 24-year run in office. Since then,<br />
little has changed.<br />
New Democracy last March won a sizeable<br />
majority, and a mandate, to take on the country's<br />
immense economic problems, claiming 165 seats<br />
in the 300-seat legislature. Greece suffers from a<br />
public deficit of over 6%, double-digit<br />
unemployment, a large and corrupt public sector<br />
and a totally dysfunctional incentive structure.<br />
High social security contributions and restrictive<br />
labor laws prevent businesses from hiring new<br />
workers. A myriad of regulations and red tape<br />
discourages businessmen from setting up new<br />
enterprises -- as does rampant corruption.<br />
Those problems cry out for free-market<br />
remedies, such as liberalizing the labor market,<br />
reducing the size of the public sector, privatization<br />
and outsourcing. Yet Costas Karamanlis's ND<br />
government isn't tackling any of these needed<br />
reforms. Far from it, this "pro-market" party didn't<br />
challenge Greece's statist economic regime. During<br />
the campaign, Mr. Karamanlis promised to expand<br />
the public sector by creating 50 new regulatory<br />
bodies.<br />
From the very start of his term, the new<br />
prime minister said that he strived for "ipia<br />
prosarmogi" (soft landing), no radical overhaul of<br />
existing structures. His minister of the economy,<br />
George Alogoskoufis, has tried hard to distance
himself from "ultraliberalism" (i.e. classical<br />
liberalism). Cynics like to point out that the only<br />
ideological reference points of the new government<br />
are its poll ratings. Though this may be unfair, it's<br />
certainly the case that its reference points aren't<br />
Adam Smith or Friedrich Hayek.<br />
Even where the government had promised<br />
radical change, such as its pledge to combat<br />
corruption, the results have been mixed at best. A<br />
media bill adopted last January was intended to<br />
spearhead the government's anti-corruption<br />
campaign. It limits the ability of mediaconstruction<br />
conglomerates to bid for state<br />
contracts as these companies have used their<br />
media power in the past to influence public opinion<br />
to get the most lucrative deals. But the European<br />
Commission has demanded changes, saying that<br />
the bill conflicts with internal market rules on<br />
public procurement and fair competition.<br />
According to Transparency International, in<br />
the EU, only Italy and some new member states<br />
like Slovenia and Estonia are rated worse than<br />
Greece in their ranking of perceptions of<br />
corruption. The problem with the current approach<br />
is that the government views corruption foremost<br />
as an ethical legacy of previous Socialist, or<br />
PASOK, governments.<br />
Although the moral failings of politicians<br />
and civil servants are important factors in<br />
determining the level of corruption in a country,<br />
equally important is the size of the public sector<br />
and the role it plays in the economy. Former EU<br />
Commissioner and leading PASOK member Anna<br />
Diamantopoulou called Greece "the last remaining<br />
state of existing socialism in Europe."<br />
With the state controlling over 60% of the<br />
country's GDP, it's not surprising that interest<br />
<strong>gr</strong>oups, businesses and individuals would invest<br />
considerable energy and resources to influence<br />
government decisions related to the economy. The<br />
resulting collusion of the state with private<br />
interests, as Adam Smith was first to point out, is<br />
what creates the breeding <strong>gr</strong>ound for corruption.<br />
Only the radical reduction of the state's<br />
involvement in the economy can eradicate it. It is<br />
re<strong>gr</strong>ettable that Mr. Karamanlis has not even<br />
contemplated following this approach.<br />
Aside from the fact that it conflicts with EU<br />
law and fails to get to the heart of the problem, the<br />
media bill is also far removed from the real<br />
Rooster Review<br />
concerns of the population and does little to<br />
address the low-level corruption that the average<br />
citizen faces in his everyday dealings with the<br />
state.<br />
Owners of small- and medium-sized<br />
enterprises complain about the kickbacks they<br />
have to pay to tax officials -- for instance, to avoid<br />
a tax investigation. Another wide-spread example<br />
of low-level corruption relates to public health.<br />
Doctors working in public hospitals often demand<br />
huge illegal fees from patients to perform<br />
operations.<br />
There are some signs that Prime Minister<br />
Karamanlis may have finally gotten the message.<br />
During the last few weeks he has given up talk<br />
about a "soft landing" and has instead declared<br />
"war" against the various interests blocking the<br />
road to reforms. But, as long as he and his<br />
government lack a clear vision concerning the sort<br />
of society they want, much less the policies needed<br />
to bring it to life, they will find their efforts<br />
continuously frustrated.<br />
It may already be too late to push for<br />
change. In recent opinion polls, ND's comfortable<br />
six percentage point lead over PASOK has all but<br />
disappeared. Having failed to build a momentum<br />
for radical reforms in the first and crucial year, the<br />
government now finds itself increasingly fighting<br />
with its back against the wall. It looks like<br />
Europe's last remaining Marxist economy will be<br />
around for some time longer.<br />
Ο ΛΕΝΙΝ ΚΑΙ Ο ΑΛΟΓΟΣΚΟΥΦΗΣ<br />
του συντρόφου Ρουµπασώφ<br />
Το 1921, ο Βλάντιµιρ Ίλιτς Λένιν, υπό το<br />
βάρος των δυσεπίλυτων προβληµάτων που είχαν<br />
συσσωρεύσει οι οικονοµικές επιλογές του λεγόµενου<br />
«πολεµικού κοµµουνισµού», εισήγαγε την περίφηµη<br />
Νέα Οικονοµική Πολιτική (ΝΕΠ).<br />
Εκκινώντας από το 1918, οι οικονοµικές<br />
εξουσίες περνούν στα τοπικά συµβούλια και τα<br />
σοβιέτ, µε στόχο την άµεση µετάβαση στην<br />
21
22<br />
κοµµουνιστική κοινωνία. Ο επαναστατικός οίστρος<br />
των µπολσεβίκων έφτασε µέχρι την προσπάθεια<br />
αντικατάστασης του χρήµατος και την εγκαθίδρυση<br />
της ανταλλακτικής οικονοµίας. Τα αποτελέσµατα<br />
ήταν καταστροφικά και σύντοµα κατέστη αναγκαίο<br />
να αποκατασταθούν µερικώς οι εµπορευµατικές<br />
σχέσεις και να επιτραπεί η περιορισµένη ατοµική<br />
ιδιοκτησία. Όλα αυτά βέβαια υπό τον δρακόντειο<br />
έλεγχο του κράτους, σύνθεση που οδήγησε σε αυτό<br />
που οι µαρξιστές συχνά ονοµάζουν<br />
κρατικοµονοπωλιακό καπιταλισµό.<br />
Η σηµερινή κυβέρνηση του Κ. Καραµανλή<br />
φαίνεται να αντιλήφθηκε έστω και καθυστερηµένα<br />
πως, υπό το βάρος των οικονοµικών αδιεξόδων<br />
(συνέπεια ως ένα βαθµό της δικής της οικονοµικής<br />
απογραφής), η απραξία ως επιλογή διακυβέρνησης,<br />
καλυπτόµενη από το µετέωρο ιδεολόγηµα του<br />
«µεσαίου χώρου», και εµφανίζεται αποφασισµένη «να<br />
σπάσει αβγά», άλλη µία περίφηµη φράση του<br />
λενινιστικού λεξιλογίου.<br />
Η ΝΕΠ του Καραµανλή<br />
∆εν γνωρίζουµε σε ποιο βαθµό η οικονοµική<br />
σκέψη του Λένιν επηρέασε τον υπουργό Οικονοµίας<br />
& Οικονοµικών Γ. Αλογοσκούφη, ο οποίος,<br />
ξεκινώντας από τον ΟΤΕ, επιχειρεί να συµβιβάσει<br />
τις απαιτήσεις λειτουργίας των ∆ΕΚΟ υπό το<br />
καθεστώς των ελεύθερων αγορών, διαφυλάσσοντας<br />
ταυτόχρονα τον κρατικό χαρακτήρα τους, εισάγοντας<br />
κατ’ αυτό τον τρόπο την καραµανλική ΝΕΠ.<br />
Έτσι, αντί να ιδιωτικοποιηθεί ο ΟΤΕ (ή<br />
καλύτερα, να αποκρατικοποιηθεί, καθώς ο όρος<br />
«ιδιωτικοποίηση» αποφεύγεται στο λεξιλόγιο της<br />
εγχώριας οικονοµικής ορθότητας, ακόµη µία<br />
ένδειξη της καχυποψίας µε την οποία<br />
αντιµετωπίζεται η αγορά), µε τον νέο ιδιοκτήτη να<br />
αναλαµβάνει το κόστος της αναδιάρθρωσης του<br />
οργανισµού και µε παράλληλη µέριµνα από την<br />
πλευρά του κράτους για τα συµφέροντα των<br />
εργαζοµένων στην επιχείρηση, επιλέγεται ο<br />
εκσυγχρονισµός του ΟΤΕ µε παράλληλη διασφάλιση<br />
της κρατικής ιδιοκτησίας της επιχείρησης µε το<br />
κόστος να µετακυλύεται, έστω και µερικώς στον<br />
κρατικό προϋπολογισµό, δηλαδή στους έλληνες<br />
φορολογουµένους. Όπως ορθά το έθεσε ο Γ.<br />
Αλογοσκούφης, «γίνεται ένα πρόγραµµα εξυγίανσης<br />
σηµαντικό. Το θέµα είναι ποιος πληρώνει…».<br />
Οι αιτιάσεις του γραµµατέα της Ν∆, Ευ.<br />
Μεϊµαράκη, περί σύνταξης «κοινωνικού<br />
προϋπολογισµού» (κατ’ ουσία δηλαδή<br />
ελλειµµατικού), αν µη τι άλλο δείχνουν πως στο<br />
Rooster Review<br />
κυβερνών κόµµα έχουν εντρυφήσει έως και στις<br />
λεπτοµέρειες της παλαιοπασοκικής πολιτικής<br />
επικοινωνίας.<br />
Την ίδια στιγµή άνοιξε (και µάλλον<br />
ξανάκλεισε) η σχετική συζήτηση για το µέλλον του<br />
ΟΠΑΠ, όπου προκειµένου να ενταχθούν οι ελληνικές<br />
οµάδες στο κουπόνι του Στοιχήµατος και να<br />
ξεπεραστεί ο σκόπελος της ΙΝΤΡΑΛΟΤ, ο οργανισµός<br />
εξετάζει τη περίπτωση να αναλάβει εξ ολοκλήρου την<br />
διεξαγωγή του, σύµφωνα µε τα λεγόµενα του δ/ντος<br />
συµβούλου του. Αξίζει να σηµειωθεί ότι, η ΟΠΑΠ ΑΕ<br />
έχει το µονοπώλιο, σύµφωνα µε τη σύµβαση που<br />
συνήψε µε το ελληνικό ∆ηµόσιο (2000), της<br />
διεξαγωγής όλων των τυχερών παιχνιδιών που<br />
σχετίζονται µε αθλητικές διοργανώσεις. Στην<br />
προκειµένη περίπτωση, αντί η κυβέρνηση να<br />
προχωρήσει στην απελευθέρωση της αγοράς τυχερών<br />
παιγνίων (το ∆ηµόσιο διατηρεί το 50,8%)<br />
περιορίζοντας τις αρµοδιότητες της στην τήρηση του<br />
απαραίτητου θεσµικού πλαισίου, ενισχύει τον<br />
κρατικό χαρακτήρα του ΟΠΑΠ, προσδοκώντας<br />
πρόσκαιρα οικονοµικά οφέλη που βεβαίως δεν<br />
επιλύουν τα ζητήµατα της ανταγωνιστικότητας.<br />
Ας µας επιτραπεί µία επισήµανση. Αν και<br />
πολλά µπορούν να ειπωθούν αναφορικά µε το τι<br />
συνιστά µία φιλελεύθερη οικονοµική πολιτική στις<br />
µέρες µας, είναι ευκολότερο να συµφωνήσουµε στο<br />
τι δεν είναι. Έτσι λοιπόν, µία φιλελεύθερη<br />
οικονοµική πολιτική δεν επιβάλει φόρους (όπως µε<br />
τα πρόσφατα φορολογικά µέτρα), δεν νοθεύει τον<br />
ανταγωνισµό (όπως µε τον βασικό µέτοχο), δεν ιδρύει<br />
νέους κρατικούς φορείς (σύµφωνα µε το κυβερνητικό<br />
πρόγραµµα της Ν∆), δεν παρεµβαίνει προς όφελος<br />
των πλέον ευνοηµένων οµάδων πίεσης.<br />
Και βέβαια σε καµία περίπτωση δεν αποτελεί<br />
ολοκληρωµένη αναπτυξιακή πολιτική η µείωση της<br />
σπατάλης των υπουργείων, οι οριακές<br />
µετοχοποιήσεις, ο αναπτυξιακός νόµος, το συνεχές<br />
ωράριο των καταστηµάτων, και εσχάτως η<br />
οικονοµική εκµετάλλευση της Eurovision.<br />
Ε, όχι και φιλελεύθερη!<br />
Το συµπέρασµα είναι προφανές. Πολλούς<br />
χαρακτηρισµούς µπορεί να αποδώσει κάποιος στην<br />
οικονοµική πολιτική της κυβέρνησης, σε καµία<br />
περίπτωση όµως αυτόν της φιλελεύθερης.<br />
Είναι αυτονόητο πως, η κυβέρνηση δεν<br />
προτίθεται να επαναλάβει την επώδυνη εµπειρία της<br />
µητσοτακικής διακυβέρνησης, ερχόµενη σε
σύγκρουση µε τις κυρίαρχες οµάδες πίεσης και το<br />
κόστος που η αντιπαράθεση συνεπάγεται.<br />
Αντ’ αυτού, είναι αποφασισµένη να διατηρήσει µε<br />
κάθε τρόπο το modus vivendi µε τα συνδικάτα, έστω<br />
και αν αυτό απαιτεί «ένα τσουβαλάκι λίρες» σε κάθε<br />
προνοµιούχο εργαζόµενο των συντεχνιών, όπως<br />
εύστοχα επεσήµανε ο Στ. Μάνος στην περίπτωση των<br />
αποχωρούντων εργαζοµένων του ΟΤΕ.<br />
Έτσι, ενώ σήµερα στις χώρες της (πρώην<br />
κοµµουνιστικής) Ανατολικής Ευρώπης συζητούν και<br />
εισάγουν τον «ενιαίο φόρο» (flat tax), το οικονοµικό<br />
επιτελείο της κυβέρνησης δεν στρέφεται στα<br />
επιτυχηµένα παραδείγµατα της Ιρλανδίας, της<br />
Αυστραλίας ή της Νέας Ζηλανδίας, αλλά περιορίζεται<br />
να συντάσσει…κοινωνικούς προϋπολογισµούς,<br />
επιζητώντας οικονοµικούς πόρους που θα της<br />
επιτρέψουν να φτάσει ως τις επόµενες εθνικές<br />
εκλογές µε τις µικρότερες δυνατές απώλειες. ∆εν<br />
είναι έπειτα να απορεί κανείς που οι χώρα µας<br />
υστερεί σε άµεσες ξένες επενδύσεις ακόµη και από<br />
την Λιβύη του Καντάφι (Helena Smith, «The face to<br />
launch 1.000 trips?», The Guardian, 24.5.2005).<br />
Υπό αυτό το πρίσµα λοιπόν, είναι εντελώς<br />
άστοχες οι καταγγελίες των κινήσεων του<br />
οικονοµικού επιτελείου της κυβέρνησης ως<br />
«θατσερικές» ή «νεοφιλελεύθερες». ∆υστυχώς για την<br />
ίδια, η επονοµαζόµενη και «σιδηρά κυρία» δεν<br />
γνώριζε τα µυστικά της αλογοσκούφιας εθελουσίας<br />
εξόδου, ώστε να αποφύγει τις κοινωνικές εντάσεις<br />
και το πολιτικό κόστος που επέφερε η ρήξη µε το<br />
ισχυρό συνδικάτο των ανθρακωρύχων.<br />
Στο βαθµό που οι αντι-θατσερικές κορώνες<br />
εκπορεύονται από φιλοπασοκικά µέσα ενηµέρωσης,<br />
γίνεται αντιληπτό πως στο κόµµα της αξιωµατικής<br />
αντιπολίτευσης επικρατεί παντελής ιδεολογική<br />
ένδεια, η οποία είναι κατά κύριο λόγο υπεύθυνη για<br />
την εικόνα αµηχανίας, πολυγλωσσίας και<br />
καθυστερηµένων αντιδράσεων που παρουσιάζει το<br />
ΠΑΣΟΚ. Οι απελπισµένες διαβεβαιώσεις του Γ.<br />
Παπανδρέου πως είναι «αντικρατιστής», αν και<br />
συµπαθείς κα προς τη σωστή κατεύθυνση, δεν<br />
επιλύουν το πρόβληµα.<br />
Έπειτα από τα παραπάνω, διερωτόµαστε πώς<br />
νοιώθει άραγε ο πάλαι ποτέ φιλελεύθερος<br />
οικονοµολόγος Γ. Αλογοσκούφης, ως υπουργός<br />
Οικονοµίας του τελευταίου µαρξιστικού κράτους της<br />
Ευρώπης.<br />
Rooster Review<br />
Όταν προεκλογικά ο σηµερινός υπουργός<br />
Επικρατείας διαβεβαίωνε ότι «θα γίνουµε ακόµη και<br />
κοµµουνιστές για χάρη του λαού», αρκετοί έσπευσαν<br />
να αποδώσουν τη φράση του σε µία έξαρση<br />
λαϊκισµού και ανοίγµατος προς τα αριστερά,<br />
επηρεασµένος ίσως και από το πολιτικό παρελθόν<br />
του.<br />
Ωστόσο, το δυστύχηµα όπως αποδεικνύεται<br />
είναι πως µάλλον το εννοούσαν.<br />
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ;<br />
Γεώργιος Σαρηγιαννίδης<br />
Τον ∆εκέµβριο του 2003, και στα πλαίσια της<br />
έκθεσης Outlook, παρουσιάστηκε στο κοινό της<br />
Αθήνας ένα έργο του Βέλγου ζωγράφου Τιερί ντε<br />
Κορντιέ, που προκάλεσε «έντονες αντιδράσεις ως<br />
προσβλητικό του σταυρού, δηλαδή του συµβόλου της<br />
Χριστιανικής Θρησκείας» [1], όπως δήλωσε τότε ο υπ.<br />
Πολιτισµού Ε. Βενιζέλος. Ο κ. Έβερτ ζήτησε άµεσα<br />
την απόσυρση του εν λόγω πίνακα τονίζοντας ότι ο<br />
«πίνακας προσβάλλει βάναυσα το Χριστιανισµό και<br />
κατά συνέπεια δεν µπορεί να παραµείνει αναρτηµένος<br />
σε δηµόσιο χώρο» [1] και δήλωσε ότι αν δεν κατέβει ο<br />
πίνακας θα πάει να τον κατεβάσει ο ίδιος [2].<br />
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ.<br />
Από τις πολλές φωνές διαµαρτυρίας που ακούστηκαν<br />
εκείνη την εποχή, η πιο νηφάλια ίσως ήταν αυτή του<br />
ευρωβουλευτή της Ν.∆. κ. Χατζηδάκη, που δήλωσε<br />
[3]: «Το συγκεκριµένο έργο προσβάλλει την αισθητική<br />
µου. Σε µια ιδιωτική γκαλερί ίσως να είχε θέση. Το<br />
πρόβληµα προκύπτει από την “ευλογία” του κράτους<br />
µε την επίσηµη έκθεση». Το σκεπτικό αυτό φαίνεται,<br />
εκ πρώτης όψεως τουλάχιστο, απολύτως λογικό. Ο κ.<br />
Χατζηδάκης δε ζητάει την εκδίωξη κανενός. Απλά<br />
ισχυρίζεται ότι το κράτος δε θα έπρεπε να<br />
‘νοµιµοποιεί’ και/ή να χρηµατοδοτεί την προβολή<br />
έργων που προσβάλουν τους πολίτες του.<br />
Πότε όµως ένα έργο τέχνης µπορεί να χαρακτηριστεί<br />
προκλητικό και ποιος µπορεί να είναι αυτός που θα<br />
αποφασίζει για την τύχη του; Για να απαντήσουµε<br />
όµως ολοκληρωµένα σε αυτό το ερώτηµα θα πρέπει<br />
να ξεκαθαρίσουµε το αν το κράτος έχει το δικαίωµα,<br />
23
24<br />
ή την υποχρέωση, αν θέλετε, να χρηµατοδοτεί άµεσα<br />
(µέσω επιχορηγήσεων) έργα τέχνης;<br />
Αν η απάντησή µας είναι θετική, τότε πρέπει η<br />
απόφαση του αν ένα έργο τέχνης έχει ή δεν έχει<br />
καλλιτεχνική αξία να αφεθεί στην καλλιτεχνική<br />
κοινότητα αποκλειστικά. Σε κάθε άλλη περίπτωση, η<br />
χειραγώγηση των τεχνών από την κρατική µηχανή θα<br />
ήταν αναπόφευκτη, όπως πολλές φορές έχει συµβεί<br />
στο παρελθόν.<br />
Το κράτος όµως δε θα έπρεπε να έχει το δικαίωµα να<br />
χρηµατοδοτεί άµεσα έργα τέχνης, ή τους<br />
δηµιουργούς τους. Η αξία ενός έργου θα πρέπει να<br />
αποδίδεται από την αγορά – τους φιλότεχνους<br />
πολίτες και τις οργανώσεις τους. Ο πολιτισµός είναι<br />
πολύ σηµαντική υπόθεση για να την αφήνουµε στα<br />
χέρια των πολιτικών και θα ήταν τραγικό να<br />
αποφασίζουν γραφειοκράτες, ή οι ευνοούµενοί τους,<br />
για την πορεία των τεχνών. Η άµεση χρηµατοδότηση<br />
είναι καταδικασµένη να οδηγεί, σχεδόν πάντα, στη<br />
στήριξη της µετριότητας.<br />
Και είναι βέβαια αδιανόητο να στηρίζει το κράτος µε<br />
το µόχθο µας το έργο κάποιας επαγγελµατικής<br />
οµάδας σε βάρος των υπόλοιπων πολιτών, αλλά και<br />
των συναδέλφων τους που δεν εγκρίνονται από την<br />
εκάστοτε γραφειοκρατία. Γιατί δε χρηµατοδοτούνται<br />
µε τον ίδιο ζήλο οι µαθηµατικοί, οι µηχανικοί, οι<br />
φυσικοί; Είναι άραγε λιγότερο σηµαντικό το έργο<br />
τους;<br />
Το επιχείρηµα λοιπόν του κ. Χατζηδάκη µπορεί να<br />
ισχύει µόνο συνολικά, και όχι κατά περίπτωση. Ή<br />
στηρίζουµε τις τέχνες χωρίς παρεµβάσεις, ή παύουµε<br />
άµεσα κάθε κρατική χρηµατοδότηση και<br />
παρέµβαση. Αν µια κοινωνία θέλει πραγµατικά να<br />
στηρίξει την παραγωγή πολιτισµού, τότε µπορεί να<br />
δώσει τη δυνατότητα στους πολίτες της (π.χ. µέσω<br />
φορολογικών κινήτρων) να τη στηρίξουν. Είναι<br />
αναµενόµενο λοιπόν, όταν το κράτος χρηµατοδοτεί<br />
άµεσα, να παρεµβαίνει και άµεσα. Στη<br />
συγκεκριµένη περίπτωση η παρέµβαση του κράτους<br />
(του Υπ. Πολιτισµού) οδήγησε στην απόσυρση του<br />
πίνακα του Τιερί ντε Κορντιέ και τη δικαίωση της<br />
ηθικολογίας και της σεµνοτυφίας. Έγραφε τότε, πολύ<br />
εύστοχα, ο κ. Νίκος ∆ήµου [4]: «Τι τα θέλουµε τα<br />
διεθνή πνευµατικά γεγονότα, όταν είµαστε επαρχιώτες,<br />
σεµνότυφοι, θρησκόληπτοι και στενοκέφαλοι;»<br />
ΜΕΡΟΣ ∆ΕΥΤΕΡΟ.<br />
Η απόσυρση όµως του ‘προσβλητικού’ ζωγραφικού<br />
πίνακα δεν ήταν φαίνεται αρκετή για τους<br />
Rooster Review<br />
ηθικολόγους εκείνης της περιόδου. Ο κ. Έβερτ<br />
δήλωνε: «οι ‘άσχετοι’ που επέτρεψαν την παρουσίαση<br />
ενός τέτοιου πίνακα ζωγραφικής θα υποστούν τις<br />
δέουσες συνέπειες και θα τιµωρηθούν».<br />
Ο εισαγγελέας τότε του Αρείου Πάγου κ. ∆. Λινός,<br />
µετά την προτροπή του κ. Καρατζαφέρη, αποφάσισε<br />
να αναζητήσει τους «τυχόν υπαίτιους» για να τους<br />
οδηγήσει στη δικαιοσύνη. Το αποτέλεσµα ήταν η<br />
παραποµπή σε δίκη, από την εισαγγελέα<br />
Πρωτοδικών Βασιλική Λένη του, διοργανωτή της<br />
έκθεσης που φιλοξένησε τον πίνακα του Τιερί ντε<br />
Κορντιέ, Χρήστου Ιωακειµίδη. Αυτό που βέβαια είναι<br />
θλιβερό, δεν είναι το ότι υπάρχουν δικαστές που<br />
πιστεύουν στην ποινικοποίηση της καλλιτεχνικής<br />
δηµιουργίας (τέτοιοι υπάρχουν σε όλες τις χώρες του<br />
κόσµου και µάλλον πάντα θα υπάρχουν) – είναι το<br />
ότι το Ελληνικό Σύνταγµα και η αντίστοιχη<br />
νοµοθεσία τους παρέχει αυτό το δικαίωµα.<br />
Το κατηγορητήριο (βλέπε [5] ή [6]) είναι<br />
χαρακτηριστικό του επιπέδου και των διαθέσεων των<br />
‘υπερασπιστών’ των χρηστών ηθών και της δηµόσιας<br />
αιδούς. Στο πρώτο µέρος, η κ. Λένη, αφού<br />
αποφάσισε ότι ο συγκεκριµένος πίνακας «ήταν δήθεν<br />
έργο τέχνης καθ’ ότι δεν ανήκε στην πολιτιστική<br />
δηµιουργία της ανθρωπότητος», καταλήγει<br />
(χρησιµοποιώντας τη γνωστή σοβαροφανή<br />
καθαρευουσοδηµοτική γλώσσα των ελλήνων<br />
νοµικών): «Είναι δε ο ανωτέρω άσεµνος πίνακας<br />
δηµιουργία διεστραµµένης καλλιτεχνικής διανόησης,<br />
που προσβάλλει σαφώς την ανθρώπινη αιδώ». Στο<br />
δεύτερο µέρος της παραποµπής, κατηγορείται ο κ.<br />
Ιωακειµίδης ότι: «Με την ενέργειά του αυτή εξεδήλωσε<br />
ευθέως κακή βούληση περιφρονήσεως και χλευασµού,<br />
δηµόσια, της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας του<br />
Χριστού, […]». Εξεδήλωσε λοιπόν κακή βούληση, και<br />
µάλιστα δηµόσια, ο κ. Ιωακειµίδης!<br />
Η φιλελεύθερη αρχή όµως της ελευθερίας του λόγου,<br />
µέρος της οποίας είναι φυσικά και η ελευθερία της<br />
καλλιτεχνικής έκφρασης, πρέπει να είναι<br />
αδιαπραγµάτευτη. Και η αξία της δε βρίσκεται στην<br />
προστασία απόψεων µε τις οποίες όλοι συµφωνούµε<br />
(αυτές δε χρειάζονται την προστασία µας), αλλά στην<br />
προστασία ακριβώς θέσεων που θεωρούνται<br />
προσβλητικές και ‘εκτός ορίων’. Αν θέτουµε όρια<br />
στην απαγόρευση της λογοκρισίας, τότε ουσιαστικά<br />
ακυρώνουµε πλήρως το δικαίωµα της ελευθερίας του<br />
λόγου.<br />
Θυµάµαι ότι µε µεγάλη ευκολία χλευάζανε οι<br />
έλληνες πολίτες τους µουσουλµάνους<br />
φανταµενταλιστές όταν απαγόρευαν τους ‘Σατανικούς<br />
Στίχους’ του Salman Rushdie. Ακόµη και αυτοί, που
τώρα ζητάνε τη δίωξη και τιµωρία του κ. Ιωακειµίδη,<br />
κατηγορούσανε µε µανία τη Σοβιετική Ένωση για τις<br />
διώξεις που ασκούσε σε αντιφρονούντες συγγραφείς<br />
και καλλιτέχνες. Σε τι διαφέρει ακριβώς η περίπτωση<br />
του Salman Rushdie από αυτή του Τιερί ντε Κορντιέ;<br />
Η ελευθερία του λόγου έχει κεντρική θέση στα<br />
θεµέλια της φιλελεύθερης δηµοκρατίας. Η<br />
κατάργησή της οδηγεί αναγκαστικά στον<br />
απολυταρχισµό. Αν αναγνωρίζουµε το δικαίωµα της<br />
έκφρασης µόνο σε όσους συµφωνούνε µαζί µας (ή<br />
έστω διαφωνούνε µε τους αντιπάλους µας), τότε<br />
καταργούµε πλήρως το νόηµα του δικαιώµατος<br />
αυτού. Καταργούµε όµως δυστυχώς έτσι και<br />
ολόκληρο το οικοδόµηµα του φιλελεύθερου<br />
διαφωτισµού, καθώς και κάθε ελπίδα προόδου.<br />
-------------------<br />
[1] http://www.in.<strong>gr</strong>/news/article.asp?lngEntityID=502426<br />
[2] Εφηµερίδα ‘Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ’: Tο χρονικό του «σκανδάλου», 3<br />
Ιουνίου 2005<br />
[3] http://www.khatzidakis.<strong>gr</strong>/dynamic/interview.asp?id=85<br />
[4] http://www.ndimou.<strong>gr</strong>/newsarticle_<strong>gr</strong>.asp?news_id=43<br />
[5] Εφηµερίδα ‘Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ’: Tο κλητήριον θέσπισµα», 3<br />
Ιουνίου 2005<br />
[6] Εφηµερίδα ‘ΤΟ ΒΗΜΑ’: H τέχνη ξανασταυρώνεται, 29 Μαΐου<br />
2005<br />
ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ<br />
ΓΕΝΝΑ ΦΤΩΧΕΙΑ ΚΑΙ<br />
ΕΞΑΘΛΙΩΣΗ;<br />
Φώτης Περλικός<br />
Ίσως µια από τις πιο πολυχρησιµοποιηµένες<br />
αυταπάτες των εχθρών της ελεύθερης οικονοµίας και<br />
των ανοιχτών αγορών είναι ότι το αµερικανικό<br />
µοντέλο παράγει ανισότητες, φτώχεια και εξαθλίωση.<br />
Παλαιότερα µάλιστα την προσδιόριζαν και ποσοτικά<br />
στο ένα τρίτο του πληθυσµού (οι περίφηµες θεωρίες<br />
της κοινωνίας των δύο τρίτων). Όλα αυτά φυσικά<br />
χάρη στον δαιµονικό νεοφιλελευθερισµό. Βέβαια<br />
τελευταία δεν ακούµε πολλές τέτοιες υπερβολές διότι<br />
η αλήθεια γίνεται όλο και πιο δύσκολο να αλλοιωθεί.<br />
Υπάρχουν άνθρωποι κάτω από το όριο της<br />
φτώχειας στις ΗΠΑ; Ασφαλώς και υπάρχουν.<br />
Αντιστοιχούν στο 12% περίπου. Τι ορίζεται όµως ως<br />
όριο φτώχειας; Χοντρικά, θεωρείται κάποιος κάτω<br />
από το όριο αυτό όταν έχει εισόδηµα λιγότερο από το<br />
Rooster Review<br />
µισό του µισού του µέσου εισοδήµατος της χώρας.<br />
Αυτό όµως είναι απλά µια στατιστική κατανοµή. ∆εν<br />
είναι σε θέση να περιγράψει την αγοραστική δύναµη<br />
και το βιοτικό επίπεδο που εξασφαλίζει το εισόδηµα<br />
αυτό, πράγµα που αποδεικνύεται από τα ποσοστά<br />
κατοχής σειράς καταναλωτικών αγαθών (αυτοκίνητα,<br />
τηλεοράσεις, ψυγεία, κ.ά.), ιδιοκατοίκησης,<br />
προσδόκιµου επιβίωσης κτλ. Πχ. για µια τετραµελή<br />
οικογένεια µε 2 παιδιά το όριο είναι 18,660$, ποσό<br />
που επιτρέπει µια διαβίωση που στις περισσότερες<br />
από τις υπόλοιπες χώρες του πλανήτη θα<br />
χαρακτηρίζονταν υπερπολυτελής. Ας δούµε λίγα<br />
γραφήµατα µε στατιστικά:<br />
Τα επίσηµα στοιχεία της αµερικανικής<br />
στατιστικής υπηρεσίας δείχνουν την τάση µείωσης<br />
της φτώχειας και όχι την αύξηση των ανισοτήτων. Η<br />
µόνη κατηγορία που αυξάνεται το ποσοστό φτώχειας<br />
είναι οι νέοι και αυτό κυρίως λόγω της µεθόδου που<br />
χρησιµοποιείται για τη συλλογή των στοιχείων.<br />
Η έρευνα γίνεται µετρώντας νοικοκυριά. Αν<br />
κάποιος έχει πχ 5 παιδιά αυτόµατα το όριο γίνεται<br />
27,538$ και ευκολότερα πέφτει κάτω από το όριο<br />
της φτώχειας, άρα µια πολύτεκνη οικογένεια είναι<br />
πιο εύκολο να χαρακτηριστεί φτωχή. Επίσης πολλοί<br />
νέοι ανοίγουν δικό τους νοικοκυριό σε µικρότερη<br />
ηλικία σε σχέση µε το παρελθόν και φυσικά έχουν<br />
χαµηλές αποδοχές µε αποτέλεσµα να πέφτουν κάτω<br />
από το όριο (ενώ αν έµεναν µε τους γονείς τους δεν<br />
θα συµπεριλαµβάνονταν). Ακόµη, χιλιάδες φοιτητές<br />
έχουν µεν νοικοκυριό αλλά ελάχιστες αποδοχές,<br />
άσχετα αν η ζωή τους δεν είναι καθόλου φτωχή. Ας<br />
µην ξεχνάµε βέβαια και τα εκατοµµύρια των νέων σε<br />
ηλικία φτωχών µεταναστών οι οποίοι έρχονται<br />
διαρκώς, µπαίνουν στην αρχή στη βάση της<br />
πυραµίδας και συντηρούν το ποσοστό φτώχειας.<br />
25
26<br />
Το εντυπωσιακό όµως που πρέπει να<br />
παρατηρήσουµε είναι ότι η φτώχεια αυτή είναι<br />
εντελώς προσωρινή. Βλέπουµε ότι περισσότεροι από<br />
τους µισούς δεν παραµένουν εντός του ορίου για<br />
πάνω από 2-4 µήνες. Μόλις το 5,7% αυτών (δηλαδή<br />
ούτε 0,8% του συνόλου της αµερικανικής κοινωνίας)<br />
δεν παραµένει σε κατάσταση φτώχειας (µε βάση τα<br />
οριζόµενα κριτήρια) για πάνω από τρία χρόνια (ενώ<br />
πάνω από 4 χρόνια είναι το 2% ή 0,24% του<br />
συνόλου)! ∆ιότι όχι µόνο έχουµε συνολική βελτίωση,<br />
αλλά έχουµε και τεράστια κινητικότητα µεταξύ των<br />
στρωµάτων που σηµαίνει ότι υπάρχουν πολλαπλές<br />
ευκαιρίες ο φτωχός να ξεφύγει από τη θέση του, όχι<br />
απλά να περιµένει την βελτίωση του εισοδήµατος των<br />
κατώτερων στρωµάτων.<br />
Οι ΗΠΑ δεν είναι βέβαια ένα νεοφιλελεύθερο<br />
κράτος. Είναι η χώρα µε την µεγαλύτερη οικονοµική<br />
ελευθερία (αν και πέρυσι κατάφερε να πέσει από την<br />
πρώτη θέση χάρη στις επιλογές της τωρινής της<br />
ηγεσίας) αλλά µε έντονα παρεµβατικά στοιχεία στην<br />
οικονοµία. Την δεκαετία του ’80 όµως εφαρµόστηκαν<br />
µε κάποια συνέπεια αρκετές νεοφιλελεύθερες<br />
πολιτικές (βέβαια ο Ψυχρός Πόλεµος επέβαλε<br />
µεγάλα κονδύλια στον αµυντικό προϋπολογισµό) και<br />
τα αποτελέσµατά τους είναι χαρακτηριστικά των<br />
«ανισοτήτων» που προκαλεί ο νεοφιλελευθερισµός.<br />
Όπως για παράδειγµα ότι δεν υπήρξε καµία µείωση<br />
των πραγµατικών εισοδηµάτων σε κανένα στρώµα της<br />
αµερικανικής κοινωνίας αλλά αντίθετα όλες οι<br />
βαθµίδες εισοδηµάτων επωφελήθηκαν.<br />
Rooster Review<br />
Επίσης, η τεράστια κινητικότητα µεταξύ των<br />
στρωµάτων δείχνει την συνεχή ανοδική τάση του<br />
ατοµικού εισοδήµατος. Μπορεί το κατώτερο 20% να<br />
µην βελτιώθηκε αισθητά, όµως το 85% όσων άνηκαν<br />
στο κατώτερο 20% το 1979 το 1988 άνηκαν σε<br />
ψηλότερο, ενώ η βάση διαρκώς γεµίζει από νέους<br />
µετανάστες.<br />
Όσο για τις περίφηµες φοροαπαλλαγές, αυτές<br />
δεν κατέληξαν στο να πληρώνουν τα φτωχότερα<br />
στρώµατα περισσότερους φόρους, αλλά λιγότερους!
Ο αναθεµατισµός και η δαιµονοποίηση του<br />
νεοφιλελευθερισµού, και η στρεβλή γνώµη που<br />
έχουµε στην Ελλάδα, προέρχεται κύρια από την<br />
άγνοια, αφού η µόνη επαφή που έχουµε είναι µέσω<br />
της κριτικής των πολέµιών του και τις πλάνες που<br />
καλλιεργούν. H ρητορική εναντίον του στόχο έχει να<br />
διατηρήσει τον αντιπαραγωγικό µηχανισµό που<br />
συντηρεί και µεγαλώνει τα προνόµια κάποιων<br />
προµηθευτών του δηµοσίου, διεφθαρµένων κρατικών<br />
λειτουργών, αργόσχολων δηµοσίων υπαλλήλων,<br />
συνδικαλιστών, και όλων εκείνων που φοβούνται να<br />
αποδείξουν στον στίβο της ελεύθερης οικονοµίας ότι<br />
αξίζουν τις απολαβές τους. Όµως µέχρι τώρα κανείς<br />
δεν έχει να επιδείξει ένα ρεαλιστικό µηχανισµό<br />
ανάπτυξης και ευηµερίας καλύτερο από την<br />
ελεύθερη αγορά και τους θεσµούς της.<br />
O ΜΠΛΕΡ ΚΑΙ Ο ΜΕΣΑΙΟΣ ΧΩΡΟΣ<br />
∆ηµήτρης Σκάλκος<br />
Ο Disraeli συνήθιζε να λέει πως στην<br />
πολιτική υπάρχουν τα ψέµατα, τα κακά ψέµατα και<br />
οι στατιστικές. Οι ενστάσεις του βρετανού πολιτικού<br />
αφορούσαν φυσικά περισσότερο στην ερµηνεία, στην<br />
«αλήθεια» των αριθµών, παρά στα νούµερα καθαυτά.<br />
Έτσι, αν και τα αποτελέσµατα των πρόσφατων<br />
δηµοσκοπήσεων που φέρνουν την Ν.∆. και τον<br />
πρωθυπουργό κ. Κ. Καραµανλή να προηγούνται,<br />
Rooster Review<br />
έστω και µε µειούµενη διαφορά, από το ΠΑΣΟΚ και<br />
τον κ. Γ. Παπανδρέου, δεν τίθενται υπό<br />
αµφισβήτηση, δεν µπορούµε να πούµε το ίδιο και<br />
για τα πολιτικά συµπεράσµατα που εξάγονται από<br />
αυτά.<br />
Με έκπληξη, λοιπόν, διαβάσαµε σε πρόσφατο<br />
άρθρο του αξιόλογου πολιτικού αναλυτή Γ. Λούλη<br />
πως, «ο Κ. Καραµανλής έκανε στο κόµµα του ό,τι ο<br />
Τόνι Μπλερ έκανε στο δικό του. Και έτσι “κατέλαβε”<br />
τον κρίσιµο µεσαίο χώρο του πραγµατισµού, της<br />
µετριοπάθειας και της κοινωνικής ευαισθησίας».<br />
Ωστόσο, εάν κάτι χαρακτηρίζει το πολιτικό<br />
στίγµα των Εργατικών του Μπλερ, αυτό είναι η<br />
υιοθέτηση ενός ιδεολογικοποιηµένου πολιτικού<br />
λόγου, αποµακρυσµένο βέβαια από τον<br />
απαρχαιωµένο κρατισµό των παλαιών Εργατικών,<br />
εξίσου όµως- αν όχι περισσότερο- ιδεολογικό. Η<br />
θεωρητική τεκµηρίωση της ιδεολογικής ταυτότητας<br />
των νέων Εργατικών βρίσκεται στις αναζητήσεις του<br />
Τρίτου ∆ρόµου (προεξάρχοντος του Άντονυ Γκίντενς),<br />
που συνιστά περισσότερο προσπάθεια προσαρµογής<br />
της Αριστεράς στις νέες συνθήκες και διαφύλαξη του<br />
ριζοσπαστισµού της, παρά µετριοπάθεια και µεσαίο<br />
χώρο. Σε αυτή τη νέα ιδεολογική σύνθεση,<br />
χρησιµοποιήθηκαν θέσεις και αρχές του θατσερικού<br />
φιλελευθερισµού– όχι όµως τα πραγµατιστικά ή<br />
µετριοπαθή στοιχεία, όπως ίσως θα ανέµενε κάποιος,<br />
αλλά µάλλον τα πλέον ριζοσπαστικά.<br />
Ο έγκυρος και πάντοτε πιστός τις ιδεολογικές<br />
αρχές του Economist πιστώνει στους Εργατικούς του<br />
Τόνυ Μπλερ την συνέχιση των πολιτικών ελεύθερης<br />
αγοράς της Μάργκαρετ Θάτσερ, την προσπάθεια<br />
συγκράτησης των δηµόσιων δαπανών και της<br />
φορολογίας. Μάλιστα, η προσπάθεια του Μπλερ να<br />
επιτρέψει την εισαγωγή διδάκτρων των<br />
πανεπιστηµίων στους βρετανούς µαθητές είναι για<br />
την βρετανική επιθεώρηση «βγαλµένη µέσα από<br />
θατσερικό textbook».<br />
Στην πρόσφατη βιογραφία του Τόνυ Μπλερ<br />
από τον Άντονυ Σέλντον (Blair, Free Press, 2004,<br />
σελ.784) αφιερώνεται ένα ολόκληρο κεφάλαιο στη<br />
Θάτσερ και αναγνωρίζονται οι οφειλές του βρετανού<br />
πρωθυπουργού στον φιλελευθερισµό της. Σύµφωνα<br />
µε τον συγγραφέα, η στροφή του Μπλερ προς τον<br />
θατσερισµό δεν ήταν απόρροια ενός εκλογικά<br />
επιβεβληµένου κυνικού πραγµατισµού, αντίθετα<br />
υπήρξε αποτέλεσµα συνειδητής υιοθέτησης<br />
πολιτικών ιδεών και αρχών. Ο Μάρτιν Ζακ, εκδότης<br />
της επιθεώρησης Marxism Today, επισηµαίνει πως η<br />
παγκοσµιοποίηση, η απελευθέρωση των αγορών, ο<br />
επαναπροσδιορισµός του κράτους, η άνοδος του<br />
27
28<br />
ατοµικισµού, υπήρξαν και αναγνωρίστηκαν από<br />
νωρίς ως επιθυµητές εξελίξεις από τον Μπλερ, υπό<br />
την επίδραση της Θάτσερ. Ακόµη, οι σύµβουλοι του<br />
Μπλερ χαριτολογούν µιλώντας για «ερωτική σχέση»<br />
µε τη γηραιά πολιτικό.<br />
Εάν παρόλα αυτά επιµείνουµε στις, µάλλον<br />
αδόκιµες, συγκρίσεις µε την βρετανική πολιτική<br />
πραγµατικότητα, θα λέγαµε πως η στρατηγική<br />
Καραµανλή οµοιάζει περισσότερο µε αυτήν του<br />
αρχηγού των Συντηρητικών Μάικλ Χάουαρντ, οι<br />
οποίοι «δεν έχουν ξεκάθαρο όραµα…µετά την εποχή<br />
της Μάργκαρετ Θάτσερ, µοιάζουν µε το ∆ηµοκρατικό<br />
Κόµµα, µετά την εποχή του Μπιλ Κλίντον. Καθένα<br />
από τα δύο αγωνίζεται να βρει ένα καθοριστικό<br />
ιδεολογικό στίγµα» («Το µεγάλο των Συντηρητικών<br />
χάσµα», The New York Times- αναδηµοσίευση από<br />
Τα Νέα, 29.4.2005, σελ 23). Μάλλον λοιπόν οι<br />
Συντηρητικοί δεν είναι «κολληµένοι σε ένα<br />
ξεπερασµένο θατσερισµό» και «παγιδευµένοι σε<br />
δόγµατα (νεοφιλελευθερισµός) που έχουν κλείσει τον<br />
κύκλο τους», όπως ισχυρίζεται ο Γ. Λούλης.<br />
Η πρόσφατη αποποµπή του αντιπροέδρου<br />
του κόµµατος Χάουαρντ Φλάιτ επειδή δεν απέκλεισε<br />
το ενδεχόµενο περικοπής δηµοσίων δαπανών από<br />
µία ενδεχόµενη κυβέρνηση Συντηρητικών, όπως και<br />
οι προεκλογικές θέσεις του κόµµατος για την<br />
µετανάστευση, και η αντίθεση τους στη «θατσερική»<br />
εισαγωγή διδάκτρων στα πανεπιστήµια, εκφράζουν<br />
την επιστροφή στον παραδοσιακό λαϊκισµό των<br />
Συντηρητικών.<br />
Αντίθετα, ο Τόνυ Μπλερ δεν δίστασε να έρθει<br />
σε αντίθεση µε τις διαθέσεις της βρετανικής κοινής<br />
γνώµης, όπως µε την ενεργή στήριξη των Η.Π.Α. στο<br />
Ιράκ, κάτι που έπληξε σηµαντικά την δηµοτικότητα<br />
του και αναµένεται να εκφραστεί στις εκλογές,<br />
ενισχύοντας κύρια τα ποσοστά των Liberal<br />
Democrats.<br />
Μία ιδεολογικοποιηµένη πολιτική ατζέντα<br />
δεν αποτελεί περιορισµό της εµβέλειας του<br />
κοµµατικού µηνύµατος. Τουναντίον, µπορεί να<br />
αποτελέσει οδηγό εκλογικής επιτυχίας. Σύµφωνα µε<br />
τον καθηγητή του Harvard, Έντουαρτ Γκλάισερ,<br />
ακραίες πολιτικές πλατφόρµες που αποκλίνουν<br />
χαρακτηριστικά από τις προτιµήσεις του µεσαίου<br />
ψηφοφόρου µπορούν υπό προϋποθέσεις, να είναι<br />
εκλογικά αποτελεσµατικές (Strategic Extremism:<br />
Why Republicans and Democrats Divide on<br />
Religious Values, Harvard Institute of Economic<br />
Research, Οκτώβριος 2004).<br />
Rooster Review<br />
Απόδειξη η στρατηγική του Καρλ Ρόουβ,<br />
συµβούλου και αρχιτέκτονα του εκλογικού θριάµβου<br />
του Τζωρτζ Μπους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο<br />
ίδιος, «ο µεσαίος χώρος είναι η λάθος λέξη. Οι<br />
απλησίαστοι (unattached) είναι καλύτερος τρόπος να<br />
το θέσω. ∆ιότι το να λες “µεσαίο” υπονοεί ότι<br />
υπάρχουν φιλοσοφικά κεντρώοι, που δεν υπάρχουν»<br />
(New Yorker, 12.5.2003). Αποτέλεσµα αυτής της<br />
ριζοσπαστικής στρατηγικής ήταν ένας σηµαντικός<br />
αριθµός ψηφοφόρων να µετακινηθεί «προς τα δεξιά».<br />
Έτσι, οι «µετριοπαθείς» (moderates) ψηφοφόροι<br />
µειώθηκαν από το 50% στο 45%, ενώ οι<br />
«συντηρητικοί» (conservatives) ανήλθαν από το 29%<br />
στο 33% (The Economist, 4/11/2004).<br />
Αντίθετα, ο άχρωµος Τζων Κέρυ, καθ’ όλη τη<br />
διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, εξέφραζε την<br />
συµφωνία του στην επέµβαση στο Ιράκ και την πίστη<br />
του στο Θεό αλλά…µε µέτρο. Στο τέλος, η<br />
αναµέτρηση του «συγκρουσιακού» (divider) Μπους<br />
µε τον «ενωτικού» (uniter) Κέρυ, σύµφωνα µε το<br />
περιοδικό Time (15.11.2004), ολοκληρώθηκε µε την<br />
δικαίωση των partisan politics (µαχητική πολιτική)<br />
σε βάρος της κενής περιεχοµένου συναίνεσης.<br />
Όσοι λοιπόν αρέσκονται στην ανάλυση των<br />
εκλογικών αριθµών, ας ασχοληθούν ως άσκηση µε<br />
την επίδραση του ζητήµατος των ταυτοτήτων στα<br />
αποτελέσµατα των τελευταίων εθνικών εκλογών. Ίσως<br />
τότε αντιληφθούν τα όρια της στρατηγικής του<br />
µεσαίου χώρου. Εκτός και αν µε τον όρο στρατηγική<br />
του µεσαίου χώρου εννοούµε την συµπόρευση µε τις<br />
πλέον συντηρητικές, µισαλλόδοξες και<br />
οπισθοδροµικές φωνές της ελληνικής κοινωνίας.<br />
Εάν εκτιµά κάτι το εκλογικό σώµα, αυτό δεν<br />
είναι άλλο παρά η αίσθηση πως ο πολιτικός αρχηγός<br />
ξέρει τι κάνει, διαθέτει όραµα για τον τόπο, σχέδιο<br />
και µέθοδο για να το πραγµατοποιήσει. Κάτι τέτοιο<br />
προϋποθέτει βέβαια µία πολιτική αρχών και<br />
ξεκάθαρων πολιτικών ιδεών. Τότε µόνο είναι σε θέση<br />
να ηγείται, αντί να άγεται από τις εφήµερες και<br />
µεταβαλλόµενες διαθέσεις της κοινής γνώµης.<br />
(Και ένα εύκολο κουίζ για το τέλος: τι<br />
νοµίζετε πως θα έκανε ο «πραγµατιστής και<br />
κοινωνικά ευαίσθητος» Μπλερ στο σχέδιο Ανάν, εάν<br />
υποτεθεί πως ήταν ο πρωθυπουργός της χώρας µας;)<br />
Συµπερασµατικά, στο βαθµό που η Ν∆<br />
συνεχίζει να αποδίδει την κυριαρχία της στις<br />
επιλογές του µεσαίου χώρου, δεν έχει αντιληφθεί<br />
πλήρως την σηµερινή σύνθετη και µεταβαλλόµενη<br />
ελλαδική πολιτική και κοινωνική πραγµατικότητα.<br />
Ενώ λοιπόν είναι φανερό πως, η Ν∆ δεν κέρδισε τις
εκλογές λόγω της στρατηγικής Λούλη, είναι<br />
εξαιρετικά πιθανό να ηττηθεί στις επόµενες εκλογές<br />
ακριβώς λόγω αυτής. Αρκεί εν τω µεταξύ στη<br />
Χαριλάου Τρικούπη να µην αρχίσουν να αναζητούν<br />
τον δικό τους…Λούλη.<br />
ΑΡΡΩΣΤΗΜΕΝΟΣ<br />
ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ<br />
Σωκράτης Μεταξάς<br />
∆εν µε ενδιαφέρουν οι ορισµοί. Τι είναι ο Σιωνισµός,<br />
τι είναι ο αντισηµιτισµός κτλ. Αυτό που µε<br />
ενδιαφέρει, γιατί µου έκανε εντύπωση, είναι τα<br />
επιχειρήµατα που άκουσα (όχι ενν. στα Μ.Μ.Ε.)<br />
κατά το περασµένο εικοσαήµερο, µε αφορµή τον<br />
εορτασµό εδώ στην Αυστρία και στη Γερµανία της<br />
συνθηκολόγησης του ναζιστικού καθεστώτος κατά<br />
την 7 η Μαΐου 1945 µε τα συµµαχικά στρατεύµατα<br />
και το τέλος εννοείται του 2 ου Παγκοσµίου Πολέµου.<br />
-Ο Χίτλερ και το σύστηµά του δεν διέπραξαν σοβαρά<br />
εγκλήµατα κατά κανενός και άρα ούτε ιδιαιτέρως<br />
κατά των Εβραίων!<br />
-Ο Χίτλερ εφάρµοσε µια πολιτική εξολόθρευσης των<br />
Εβραίων, όµως το σφάλµα του είναι, ότι δεν<br />
ολοκλήρωσε µεθοδικά και αποτελεσµατικά το έργο<br />
που υποσχέθηκε!<br />
-Είναι αδιάφορο τι έπραξε ο Χίτλερ, όµως οι Εβραίοι<br />
κυβερνούν όλο τον κόσµο και µάλιστα όπως θέλουν,<br />
τουτέστιν είναι κακοί, επικίνδυνοι και ανεπιθύµητοι.<br />
Καιρός να τους εξολοθρεύσουµε τώρα!!!<br />
-Ο κόσµος µας έγινε χειρότερος, γιατί µας<br />
κυβερνούν οι Εβραίοι!<br />
-Αυτά τα άκουσα τόσο από νέους όσο και από<br />
ενήλικες!<br />
-Αυτή η επιχειρηµατολογία βρίσκεται στα χείλη τόσο<br />
των «∆εξιών» όσο και των «Αριστερών», «Συντηρητικών»<br />
και «Σοσιαλδηµοκρατών», ενν. ψηφοφόρων και<br />
στελεχών όχι ευτυχώς υψηλόβαθµων!<br />
Rooster Review<br />
-Τα άκουσα από Έλληνες όχι όµως από Γερµανούς ή<br />
Αυστριακούς!<br />
-Οι Παλαιστίνιοι είναι θύµατα της εβραϊκής<br />
θηριωδίας. Οι Εβραίοι είναι οι θύτες και ούτε καν οι<br />
πολίτες ή η κυβέρνηση του Ισραήλ και οι<br />
Παλαιστίνιοι οι έντιµοι αγωνιστές της Ελευθερίας. Οι<br />
Εβραίοι είναι οι τροµοκράτες!<br />
-Αυτό το άκουσα και από Γερµανούς και<br />
Αυστριακούς!<br />
-Η Παγκοσµιοποίηση, ο Καπιταλισµός, ο Μαρξισµός,<br />
η ∆ηµοκρατία και η Φιλελεύθερη παράδοση και<br />
Ιδεολογία είναι ο σιωνιστικός κεκαλυµµένος τρόπος<br />
που σκοπό έχει την εξαφάνιση του πολιτισµού µας<br />
και του µετασχηµατισµού των εθνών µας σε<br />
χειραγωγούµενες κοινωνίες υπό των πονηρών και<br />
υποχθόνιων σκοπών του Σιωνισµού.<br />
∆εν ξέρω, αν ένας τέτοιος κατάλογος έχει τέλος. Ένα<br />
όµως µε απορεί. Γιατί τούτο το µίσος εναντίον των<br />
Εβραίων, του Ισραήλ κτλ. όταν:<br />
1. Οι θρησκείες της ∆ύσης και της Ανατολής<br />
έχουν τη βάση τους στη µονοθεϊστική πρωτοτυπία<br />
των δώδεκα φυλών του Ισραήλ, για τους Χριστιανούς<br />
βεβαίως για ένα λόγο παραπάνω, αφού Ο Ιησούς,<br />
Παναγία και οι δώδεκα µαθητές του ήταν όλοι<br />
«Εβραίοι».<br />
2. Η εθνοκάθαρση µόνο εβραϊκή ανακάλυψη δεν<br />
είναι. Το πρώτο εθνικό κράτος που ιδρύθηκε σε όλο<br />
τον κόσµο µετά τη γαλλική επανάσταση ήταν το<br />
ελληνικό. Το σύνθηµα της παλιγγενεσίας ήταν το<br />
γνωστό να µην µείνει Τούρκος στο Μωριά και σ’ όλη<br />
την οικουµένη.<br />
3. Τους σοσιαλιστές και σοσιαλδηµοκράτες τους<br />
καταλαβαίνω, τους κατανοώ αλλά δεν τους<br />
συµµερίζοµαι. Οι Ναζιστές εθνικοσοσιαλιστές ήταν<br />
και δεν το απέκρυπταν. ∆ηλ. µισούσαν κυριολεκτικά<br />
την εµποριοκρατία και τον κοινοβουλευτισµό της<br />
Αγγλίας. Οι δε σοσιαλιστές στη ∆ύση όπως και στην<br />
Ανατολή (και σήµερα θα έλεγα εγώ) δεν πίνουν κρασί<br />
στο όνοµα και στην ουσία αυτών των δύο θεσµών. Οι<br />
συντηρητικοί όµως φαίνεται πως αµέλησαν τις αξίες<br />
τους, τα µέλη και οι ψηφοφόροι τους δε είτε έλκονται<br />
από λαϊκιστικές κορώνες είτε µεταναστεύουν πιο<br />
άνετα σήµερα σε ακροδεξιούς πολιτικούς χώρους.<br />
4. Τελικά δεν κατάλαβα, ποια ήταν η θηριωδία<br />
του χιτλερικού σηστήµατος, το ότι δολοφόνησαν ή<br />
29
30<br />
όχι τα εκατοµµύρια των Εβραίων και λοιπών<br />
αντιφρονούντων; Έµεινε το έργο τους ηµιτελές;<br />
5. Εβραίοι ίσον καπιταλισµός και δηµοκρατία<br />
σήµερα. ∆υστυχούµε διότι αυτά τα συστήµατα µας<br />
κυβερνούν τώρα. Λένε µερικοί. Γιατί όµως οι<br />
άνθρωποι και οι λαοί που δεν έχουν εισάγει αυτούς<br />
τους θεσµούς στη χώρα τους, ζουν στην εξαθλίωση<br />
και µονίµως ζητούν λυτρωµό και ανακούφιση<br />
ακριβώς από αυτές τις χώρες που ζουν δηµοκρατικά<br />
και φιλελεύθερα;<br />
6. Έγινε ο κόσµος µας καλύτερος ή χειρότερος,<br />
ακόµη και για µας τους Έλληνες; Στην πλατεία του<br />
Αγίου Στεφάνου της Βιέννης τα Χριστούγεννα του<br />
2004 και την Πρωτοχρονιά του 2005 άκουγε κανείς<br />
σχεδόν ελληνικά, µέχρι που έµαθαν και οι<br />
σερβιτόροι όπως διαπιστώσαµε στην Gloriette στο<br />
παλάτι του Schönbrunn, όπου µπορούσε κανείς να<br />
παραγγείλει κανείς στα ελληνικά και να πληρώσει<br />
κίολας!! Πόσο βλάπτει η παγκοσµιοποίηση και η<br />
πολιτική των ανοιχτών συνόρων;<br />
7. Κατά πόσο είναι οι Παλαιστίνιοι µόνο τα<br />
θύµατα των Ισραηλινοαραβικών διενέξεων, όταν για<br />
παράδειγµα ακούµε επανειληµµένα για ισραηλινούς<br />
πολίτες ακόµη και εφέδρους αξιωµατικούς που<br />
κριτικάρουν σθεναρά την πολιτική της χώρας τους<br />
και του στρατού, επιδιώκουν από την άλλη την<br />
ειρήνευση στη Μέση Ανατολή και επιδιώκουν το<br />
συµβιβασµό, το διάλογο και αναλαµβάνουν τη λήψη<br />
των εθνικών ευθυνών του κράτους του Ισραήλ, όταν<br />
µια ανάλογη κίνηση πολιτών στα παλαιστινιακά<br />
εδάφη είναι ανύπαρκτη; Απλά υπάρχουν οι Άραβες<br />
που καταπίνουν την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ<br />
και εκείνοι που ούτε να το ακούσουν δεν θέλουν!<br />
Κάποτε είχα γράψει πως το Ισραήλ µόνο κοιτίδα του<br />
Φιλελευθερισµού δεν είναι. Εµµένω σ’ αυτό τον<br />
ισχυρισµό µου. Όµως µ’ αυτό δεν εννούσα, α) οι<br />
Παλαιστίνιοι είναι οι λάτρεις της Ελευθερίας, β) οι<br />
Παλαιστίνιοι δικαιούνται να δολοφονούν γιατί και οι<br />
άλλοι κάνουν το ίδιο, γ) πως όλοι οι Εβραίοι του<br />
κόσµου εγκρίνουν την πολιτική του Ισραήλ. Ακόµη<br />
και οι πολίτες του δεν την εγκρίνουν!<br />
8. Τελειώνω µε την εξής σκέψη. Χαρακτηριστικό<br />
όλων όσων µισούν τους Εβραίους ή µε ότι αυτοί<br />
συνδέουν µε τον «Εβραϊσµό» δεν είναι µόνο<br />
ψυχολογικά χαρακτηριστικά τύπου φόβου ή<br />
ανασφάλειας ή ακόµη και συνδρόµου κατωτερότητας<br />
αλλά η φόρµουλα τύπου κλάσης που ορίζουν οι<br />
µαθηµατικοί. ∆ηλαδή αν ένας Εβραίος έιναι ας<br />
υποθέσουµε έµπορος και κλέφτης, τότε όλοι οι<br />
Εβραίοι είναι αναγκαστικά κλέφτες, άσχετα αν είναι<br />
έµποροι ή όχι, το δε καλύτερο, κάθε έµπορος άσχετα<br />
Rooster Review<br />
αν είναι Εβραίος ή όχι, είναι και αυτός κλέφτης, τι<br />
κρίµα που δεν έγινε ακόµη Εβραίος!!!<br />
Το πρόβληµα για µένα του αντισηµιτισµού βρίκεται<br />
στη Λογική ως Όργανο. Και επιδή ακριβώς η Λογική<br />
είναι Όργανο ας µην λησµονούµε στο πολιτισµικόπολιτικό<br />
µας χώρο και τους κανόνες χρήσης της.<br />
ΤΟ ΟΥΖΜΠΕΚΙΣΤΑΝ ΚΑΙ ΤΟ<br />
ΛΥΚΟΦΩΣ ΤΩΝ<br />
ΝΕΟΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΩΝ<br />
∆ηµήτρης Σκάλκος<br />
Τα πρόσφατα γεγονότα στην πόλη Andijhan<br />
του Uzbekistan, όπου τουλάχιστον 500 άτοµα<br />
βρήκαν τον θάνατο, όταν οι κρατικές δυνάµεις<br />
ασφαλείας άνοιξαν αδιάκριτα πυρ ακόµη και µε<br />
ελικόπτερα κατά διαδηλωτών, σύµφωνα µε αναφορές<br />
οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωµάτων, σε µία<br />
επιχείριση που ο έγκυρος Economist χαρακτήρισε<br />
«σφαγή» και είχαν ως αφορµή τη σύλληψη 23<br />
τοπικών επιχειρηµατιών µε χαλκευµένες κατηγορίες,<br />
απεικονίζουν ανάγλυφα τα αδιέξοδα του<br />
νεοσυντηρητικού δόγµατος της εξωτερικής πολιτικής<br />
των ΗΠΑ.<br />
Όπως επισηµαίνουν οι Financial Times, ήταν<br />
θέµα χρόνου ο διακηρυγµένος πόθος της<br />
κυβέρνησης Bush να διαδώσει την δηµοκρατία, να<br />
έρθει σε σύγκρουση µε τους αυταρχικούς<br />
παραδοσιακούς συµµάχους των ΗΠΑ, όπως ο<br />
Karimov.<br />
Η διακυβέρνηση του Islam Karimov δεν<br />
αποκαλύφτηκε µε τα γεγονότα της πόλης Andijhan.<br />
Ο βρετανικός Guardian παλαιότερα είχε επισηµάνει<br />
την ύπαρξη 1500 πολιτικών κρατουµένων ορισµένοι<br />
από τους οποίους βασανίζονται µέχρι θανάτου, µε<br />
ευφάνταστους τρόπους όπως µεταξύ άλλων,<br />
ο…βρασµός των θυµάτων.<br />
Ο έλεγχος της πληροφόρησης είναι σχεδόν<br />
απόλυτος. Η οικονοµία είναι κατευθυνόµενη και η<br />
επιχειρηµατικότητα υπό διωγµό. Η µετακίνηση στις<br />
πόλεις απαιτεί ειδική άδεια, όπως και η έξοδος από<br />
τη χώρα.
Ο πρώην βρετανός πρεσβευτής στο<br />
Uzbekistan, Craig Murray, είναι αποκαλυπτικός:<br />
«Στο Foreign Office µε προετοίµασαν µε µαθήµατα<br />
γλώσσας, κανείς όµως δεν ανέφερε ποτέ τους δέκα<br />
χιλιάδες πολιτικούς και θρησκευτικούς<br />
κρατουµένους».<br />
Αυτή η παράβλεψη των ΗΠΑ και των<br />
συµµάχων τους προς τις κυβερνητικές πρακτικές του<br />
καθεστώτος Karimov έχει βέβαια την προφανή<br />
εξήγησή της. Η αντίθεση του Karimov στον ισλαµικό<br />
φονταµενταλισµό και οι γεωπολιτικές αναγκαιότητες<br />
της µετά την τραγωδία της 11/9 περιόδου,<br />
εξασφάλισαν την ανοχή των ΗΠΑ απέναντι στον<br />
αυταρχισµό του. Έτσι, στο έδαφος του Uzbekistan<br />
βρίσκεται η επιχειρησιακή βάση των ΗΠΑ για το<br />
Afghanistan. Με τη σειρά τους οι µυστικές<br />
υπηρεσίες της χώρας που χρησιµοποιούν τα<br />
βασανιστήρια ως το συνηθισµένο τρόπο ανάκρισης<br />
έλαβαν οικονοµική βοήθεια, µόνο για το έτος 2002,<br />
ύψους 79 εκατοµµυρίων δολαρίων.<br />
Μάλιστα, η Dana Rohrabacher, µέλος της<br />
ρεπουµπλικανικής οµάδας του Κογκρέσου, φτάνει<br />
στο σηµείο να παροµοιάζει την υποστήριξη προς τον<br />
Karimov µε αυτήν προς τον Stalin κατά τον β΄ π.π.<br />
(η συνέχεια υπήρξε βέβαια γνωστή και µάλλον<br />
οδυνηρή για όλους).<br />
Ο Karimov βέβαια χρησιµοποιεί έντεχνα το<br />
χαρτί του ισλαµικού κινδύνου προκειµένου να<br />
κερδίσει την υποστήριξη των ΗΠΑ και να<br />
νοµιµοποιήσει την ωµή εξουσία του. Μάλλον<br />
αναµενόµενα λοιπόν κατηγόρησε το Ισλαµικό<br />
Κίνηµα του Uzbekistan (Islamic Movement of<br />
Uzbekistan- IMO) για διασυνδέσεις µε την Al-Qaida.<br />
∆ιόλου τυχαία τον Karimov έσπευσε να<br />
στηρίξει ο Vladimir Putin, προκειµένου να τον<br />
προσδέσει στο άρµα της ρωσικής επιρροής και ο<br />
οποίος χρησιµοποιεί τον κίνδυνο της ισλαµικής<br />
τροµοκρατίας για να ισχυροποιήσει την εξουσία του.<br />
Από κοντά και η Κίνα που, όπως µας έδειξε την<br />
εποχή των φοιτητικών κινητοποιήσεων στην πλατεία<br />
Tiananmen, επικροτεί την εφαρµογή σύγχρονων<br />
µεθόδων ελέγχου του πλήθους.<br />
Πρέπει να επισηµάνουµε ότι, η εξωτερική<br />
πολιτική Bush θα συναντούσε σηµαντικά εµπόδια<br />
χωρίς την υποστήριξη της- ισχυρής στον ακαδηµαϊκό<br />
και πολιτικό χώρο των ΗΠΑ- κοινότητας των<br />
λεγόµενων πολιτικών ρεαλιστών (realists), µε<br />
ορισµένες βέβαια σηµαντικές εξαιρέσεις όπως του<br />
Zbigniew Brzezinski. Κοινό σηµείο συµφωνίας, οι<br />
διάφορες θεωρίες ηγεµονίας των νέο-ρεαλιστών<br />
Rooster Review<br />
(Gilpin, Waltz, Mearsheimer, κ.ά.), που σε γενικές<br />
γραµµές πρεσβεύουν ότι η διεθνής τάξη προϋποθέτει<br />
την ύπαρξη µίας κυρίαρχης δύναµης, ικανής να<br />
επιβάλει τη θέλησή της καθώς και τη χοµπσιανή<br />
προσέγγιση της πραγµατικότητας ως ένα παίγνιο<br />
µηδενικού αθροίσµατος (zero sum game) βασισµένο<br />
στο δίπολο «εχθρός-φίλος». Τέλος, κοινή υπήρξε η<br />
αντιπάθεια τους προς τον φιλελεύθερο ιδεαλισµό του<br />
Bill Clinton.<br />
Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η<br />
συµφωνία νεοσυντηρητικών και ρεαλιστών στο δόγµα<br />
της «προληπτικής επίθεσης» (Jeet Heer, «Trotsky’s<br />
ghost wandering the White House- Influence on<br />
Bush aides: Bolshevik’s writings supported the<br />
idea of pre-emptive war», National Post, 7/6/2003),<br />
κάτι που απορρίπτεται από την δηµοκρατική<br />
ιδεολογία κα πρακτική.<br />
Ωστόσο, ανάµεσά τους υπάρχει µία<br />
θεµελιώδης διαφορά που υποσκάπτει τις σχέσεις<br />
τους. Οι ρεαλιστές, κατά βάση, αντιτίθενται στην<br />
αλλαγή καθεστώτων (regime change), η οποία<br />
βρίσκεται στον πυρήνα του πολιτικού προγράµµατος<br />
των νεοσυντηρητικών, κύρια για την περιοχή της<br />
Μέσης Ανατολής. Αντίθετα, οι ρεαλιστές προκρίνουν<br />
αλλαγές πολιτικής (policy change), µέσα από<br />
συµµαχίες και εξισορροπήσεις ισχύος. Και βέβαια<br />
προσεγγίζουν το διεθνές περιβάλλον και την ανάλυση<br />
τους µε βάση την περιοριστική και προβληµατική<br />
έννοια του «εθνικού συµφέροντος» (national interest)<br />
και της ισχύος (power) και όχι στη βάση αρχών και<br />
ιδεών όπως οι νεοσυντηρητικοί.<br />
Για να το πούµε και διαφορετικά, η<br />
παραπάνω διαφορά µοιάζει µε το γνωστό παλαιό<br />
µαρξιστικό δράµα της επιλογής ανάµεσα στον<br />
«σοσιαλισµό σε µία χώρα» (socialism in one country)<br />
του Stalin και την «παγκόσµια επανάσταση» του<br />
Trotsky (από όπου έλκουν την πολιτική καταγωγή<br />
τους πολλοί από τους νεοσυντηρητικούς, όσο και αν<br />
ακούγεται παράδοξο). Στον µετά την 11/9 κόσµο, οι<br />
ρεαλιστές είδαν την ευκαιρία να µεταβάλλουν την<br />
παγκόσµια κατανοµή ισχύος προς όφελος των<br />
αµερικανικών συµφερόντων όπως αυτοί τα<br />
αντιλαµβάνονται, και οι νεοσυντηρητικοί την<br />
ευκαιρία να σχεδιάσουν τον παγκόσµιο χάρτη<br />
(ορισµένοι δε εξ αυτών, και να εφαρµόσουν το<br />
επαναστατικό πρόγραµµα µιας συντηρητικής<br />
Τέταρτης ∆ιεθνούς).<br />
Έτσι, σχετικά πρόσφατα, δέκα<br />
νεοσυντηρητικά µέλη του editorial board της<br />
σηµαντικής πολιτικής επιθεώρησης National<br />
Interest, ανάµεσα τους οι Francis Fukuyama και<br />
31
32<br />
Samuel Huntington, αποχώρησαν διαµαρτυρόµενοι<br />
για τις ρεαλιστικές θέσεις που ακολουθεί η<br />
ιδιοκτησία του εντύπου (David D. Kirkpatrick,<br />
«Battle Splits Conservative Magazine», New York<br />
Times, 13/3/2005). Σε πρόσφατο editorial της<br />
επιθεώρησης µε τον τίτλο «Realism’s Shining<br />
Morality», γίνεται λόγος για υπερβάλλοντα ζήλο στην<br />
επιδίωξη της δηµοκρατίας την στιγµή που τα<br />
συµφέροντα των ΗΠΑ επιβάλουν συχνά τη<br />
συνεργασία µε αυταρχικά καθεστώτα.<br />
Γεγονότα ανάλογης σηµασίας µε αυτά του<br />
Uzbekistan, που θα πυροδοτήσουν αντιδράσεις και<br />
θα φέρουν στην επιφάνεια υποβόσκουσες αντιθέσεις,<br />
θα πρέπει ίσως να αναµένουµε στο περισσότερο ή<br />
λιγότερο κοντινό µέλλον, στο πλούσιο σε κοιτάσµατα<br />
φυσικού αερίου και πετρελαίου Turkmenistan, όπου<br />
ο ισόβιος (!) πρόεδρος Separmurat Niyazov, που<br />
αρέσκεται να αποκαλεί τον εαυτό του<br />
«Turkmenbashi» (πατέρα όλων των τουρκµένων) και-<br />
ως άλλος Κόµοδος- να εµπλουτίζει τον πολιτιστική<br />
κληρονοµιά της χώρας µε µνηµεία αφιερωµένα σε<br />
αυτόν, το 58% του πληθυσµού των 5 εκατοµµυρίων<br />
πολιτών ζει κάτω από το όριο της φτώχιας, η ανεργία<br />
πλησιάζει το 60% και φυσικά η αντιπολίτευση<br />
απαγορεύεται.<br />
Φυσικά, όπως και όλοι οι µεγάλοι ηγέτες ο<br />
Niyazov καταπιάνεται µόνο µε ζητήµατα υψηλής<br />
πολιτικής. Έτσι, οι κρατικές υπηρεσίες προκειµένου<br />
να επιτρέψουν την εγγραφή στις πανεπιστηµιακές<br />
σχολές της χώρας, εφαρµόζουν έλεγχο τριών γενεών,<br />
ώστε να διαπιστωθεί η «τουρκµενικότητα» των<br />
φοιτητών, καθώς σύµφωνα µε τον Niyazov, «όποτε το<br />
αίµα των προγόνων µας αναµείχθηκε µε άλλα, το<br />
εθνικό πνεύµα υπήρξε χαµηλό».<br />
Η ∆ιεθνής Αµνηστία σε πρόσφατη έκθεση της<br />
(«Turkmenistan: the Clampdown on dissent and<br />
religious freedoms continues») καλεί τον Οργανισµό<br />
των Ηνωµένων Εθνών να αναλάβει δράση. Ωστόσο, οι<br />
περιφερειακές ισορροπίες και οι πολιτικές επιδιώξεις<br />
επιβάλουν µία διαφορετική αντιµετώπιση που<br />
µάλλον αποθρασύνει και νοµιµοποιεί παρά συνετίζει<br />
και περιορίζει τον Niyazov (στην ιστοσελίδα<br />
www.eurasianet.org µπορεί κάποιος να διαβάσει<br />
σπαρταριστά επεισόδια από τη συµπεριφορά του<br />
Niyazov προς τους ηγέτες των χωρών της Κεντρικής<br />
Ασίας κατά τις διµερείς και πολυµερείς επαφές του,<br />
όπου ακόµη και ο Putin φαίνεται να ακολουθεί το<br />
«πρωτόκολλο Niyazov»).<br />
Τελικά όµως, οι προτεραιότητες της<br />
εξωτερικής πολιτικής των νεοσυντηρητικών θα<br />
κριθούν στην πολιτική στάση τους απέναντι στον<br />
Rooster Review<br />
νεαντερντάλειο ολοκληρωτισµό του βορειοκορεάτη<br />
τυράννου Kim Jong-Il.<br />
Ο γνωστός αρθρογράφος Christopher<br />
Hitchens χαρακτηρίζει την Βόρεια Κορέα ως ένα<br />
απέραντο στρατόπεδο συγκέντρωσης («Worse Than<br />
1984», Slate, 2/5/2005) ενώ το Newsweek, σε<br />
παλαιότερο αφιέρωµά του, της απονέµει τον<br />
αποκρουστικό τίτλο της χειρότερης χώρας του<br />
κόσµου («Worst of the worst», 9/7/2001) όπου ο<br />
χρόνος έχει σταµατήσει σε ένα διαρκές παρόν<br />
κακοτυχίας και καταγράφει εφιαλτικές εικόνες-<br />
ανάµεσά τους και τις διάχυτες φήµες…<br />
κανιβαλισµού στα σύνορα µε τη Κίνα.<br />
Είναι πραγµατικά συγκλονιστικό το θέαµα<br />
της νυχτερινής Κορέας µε δορυφορική λήψη όπου,<br />
ενώ η Νότια Κορέα δείχνει φωτεινή όπως και κάθε<br />
άλλη κατοικηµένη περιοχή του πλανήτη, το έδαφος<br />
της Βόρειας Κορέας παραµένει βυθισµένο στο<br />
σκοτάδι, όπως και οι ζωές των ταλαίπωρων κατοίκων<br />
της.<br />
Ωστόσο, η επιλογή της πίεσης στον Kim<br />
Jong-Il δεν φαίνεται να είναι αυτονόητη καθώς<br />
επικρατούν περισσότερο ρεαλιστικές προσεγγίσεις.<br />
Έτσι, στο βαθµό που η προτεραιότητα δοθεί στην<br />
αντιµετώπιση της δυνητικής πυρηνικής απειλής που<br />
αντιπροσωπεύει η Βόρεια Κορέα, αναπόφευκτα οι<br />
ΗΠΑ οδηγούνται στην συνεννόηση/ διαπραγµάτευση<br />
µαζί του και την παροχή κάποιων εγγυήσεων<br />
ασφάλειας (security assurances) και ως εκ τούτου<br />
στη νοµιµοποίηση/ στήριξη και όχι βέβαια την πίεση<br />
για µεταρρυθµίσεις πόσο µάλλον την αποµάκρυνσή<br />
του.<br />
Αξίζει να επισηµάνουµε πως, το Uzbekistan<br />
και το Turkmenistan δεν περιλαµβάνονται στη λίστα<br />
των ΗΠΑ µε τα τυραννικά καθεστώτα, αντίθετα<br />
βέβαια µε την Κούβα. Η υιοθέτηση διαφορετικών<br />
κριτηρίων (double standards) αν µην τι άλλο,<br />
αδυνατίζει τα επιχειρήµατα της πολιτικής Bush και<br />
εγείρει σοβαρά ερωτήµατα για τις «δηµοκρατικές<br />
επιδιώξεις» της.<br />
Το κύµα εκδηµοκρατισµού που σαρώνει την<br />
περιοχή της Κεντρικής Ασίας, από την «επανάσταση<br />
των ρόδων» στη Γεωργία και την «πορτοκαλί<br />
επανάσταση» στην Ουκρανία, ως την ανατροπή του<br />
Askar Akaev στο Kyrgyzstan και τις απελπισµένες<br />
κινητοποιήσεις στο Uzbekistan, πρέπει να τύχει της<br />
στήριξης της διεθνούς κοινότητας. ∆υστυχώς, η<br />
µεγάλη δύναµη της περιοχής, η Ρωσία που µε το<br />
παράδειγµα και την επιρροή της θα µπορούσε να<br />
προσφέρει τα µέγιστα στον εκδηµοκρατισµό των
χωρών της Κεντρικής Ασίας, ακολουθεί µία<br />
ανησυχητική πορεία προς τον αυταρχισµό, όπως<br />
καταδεικνύει η πρόσφατη περίπτωση των διώξεων<br />
κατά του, µεγιστάνα και χρηµατοδότη<br />
αντιπολιτευτικών προς τον Putin κοµµάτων, Mikhail<br />
Khodorkovsky.<br />
O εκδηµοκρατισµός αποτελεί την αναγκαία<br />
συνθήκη ώστε η Κεντρική Ασία να εισέλθει συνολικά<br />
σε µία µακροχρόνια περίοδο ειρήνης και ευηµερίας.<br />
Εάν υπάρχει ένας εµπειρικός νόµος στις διεθνείς<br />
σχέσεις, αυτός είναι πως οι ανοικτές κοινωνίες και<br />
οικονοµίες δεν πολεµούν µεταξύ τους, συνέπεια του<br />
ελέγχου των κυβερνώντων από τους πολίτες, τις<br />
κοινές πολιτικές αξίες και τα αµοιβαία συµφέροντα<br />
των αλληλεξαρτώµενων οικονοµιών (Rummel, Dole,<br />
Kober, κ.ά.).<br />
Πρόκειται για τον πυρήνα του φιλελεύθερου<br />
ιδεαλισµού (liberal idealism) ή κοσµοπολιτισµού<br />
(cosmopolitanism) στις διεθνείς σχέσεις στη βάση<br />
της καντιανής «διαρκούς ειρήνης» (Perpetual Peace,<br />
1795).<br />
O Stephen Schwartz, εκ των πλέον γνωστών<br />
νεοσυντηρητικών αρθρογράφων (και παλαιότερα<br />
τροτσκιστής, γνωστός ως «σύντροφος Sandalio»),<br />
ασκεί κριτική στους παρατηρητές του ΟΑΣΕ στις<br />
τελευταίες εκλογές του Uzbekistan, οι οποίοι<br />
εξέφρασαν αµφιβολίες για τις εκλογικές διαδικασίες<br />
που διατήρησαν στην εξουσία τον Karimov («Ripples<br />
Beyond Ukraine», www.techcentralstation.com ,<br />
30/12/2004). Όχι όµως στη βάση των γεωπολιτικών<br />
συµφερόντων, όπως οι περισσότεροι εκ των κυνικών<br />
ρεαλιστών, αλλά αντίθετα ως τον εγγυητή της πορείας<br />
της χώρας προς τον εκδηµοκρατισµό.<br />
Η προθυµία µε την οποία οι νεοσυντηρητικοί<br />
απονέµουν τα εύσηµα της «δηµοκρατικότητας»<br />
απλόχερα σε κάθε έναν που είναι αντίθετος µε τον<br />
ισλαµικό φονταµενταλισµό, όπως ο Karimov, δείχνει<br />
πως ακολουθούν περισσότερο το ερµηνευτικό σχήµα<br />
της «σύγκρουσης των πολιτισµών» του Huntington,<br />
παρά το επιχείρηµα της δηµοκρατικής ειρήνης<br />
(democratic peace argument).<br />
Πριν ακόµη από την εποχή του Τιβέριου, οι<br />
Ρωµαίοι έκαναν τη θεµελιώδη διάκριση ανάµεσα στο<br />
imperium και στη libertas, µε το πρώτο να έχει την<br />
έννοια της παρέµβασης (επιβολής) σε εξαιρετικές<br />
περιπτώσεις, και τη δεύτερη να απονέµεται σε όλους<br />
ανεξαιρέτως τους ελεύθερους πολίτες και να<br />
καθορίζεται από την κυριαρχία των νόµων. Το<br />
imperium αντιµετωπιζόταν µε ιδιαίτερη<br />
επιφυλακτικότητα καθώς ενισχύει τις έκτακτες<br />
Rooster Review<br />
εξουσίες της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Η<br />
δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα (44 π.Χ.) µπορεί ως<br />
ένα βαθµό να ερµηνευτεί σαν µια προσπάθεια να<br />
αποτραπεί η συγκέντρωση όλων των εξουσιών στο<br />
πρόσωπο του δικτάτορα, κάτι που δεν αποτράπηκε<br />
βέβαια από τον διάδοχό του Γάιο Οκταβιανό (31<br />
π.Χ.-14 µ.Χ.), ο οποίος µε την βοήθεια των<br />
ρωµαϊκών λεγεώνων του έγινε ο πρώτο ρωµαίος<br />
αυτοκράτορας, παίρνοντας τον τίτλο του Αυγούστου.<br />
Η υιοθέτηση της Homeland Security Act<br />
(2002) και η σύσταση ενός νέου γραφειοκρατικού<br />
φορέα, του υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας<br />
(Department of Homeland Security) που απασχολεί<br />
170 χιλιάδες εργαζοµένους και συνενώνει τις<br />
λειτουργίες 22 υπηρεσιών, µε προϋπολογισµό<br />
περίπου 40 δισεκατοµµυρίων δολαρίων, οδηγεί σε<br />
συγκέντρωση εξουσιών µε προφανείς κινδύνους<br />
κατάχρησης για τα ατοµικά δικαιώµατα (Gail<br />
Russell Chaddock, «Security act to pervade daily<br />
lives», Christian Science Monitor, 21/11/2002).<br />
Ελάχιστη σηµασία όµως έχουν τα παραπάνω.<br />
Αυτό που πρέπει περισσότερο να µας ενδιαφέρει<br />
είναι ότι, στο βαθµό που η πολιτική των ΗΠΑ<br />
αποσκοπεί πρώτιστα στην προώθηση των<br />
αµερικανικών συµφερόντων, όπως γίνεται φανερό,<br />
µεταξύ άλλων, στην περίπτωση του Karimov,<br />
πρόκειται περισσότερο για µία εθνικιστική<br />
ιµπεριαλιστική πολιτική, µε την οποία δεν µπορεί να<br />
συµφωνεί ένας φιλελεύθερος ιδεαλιστής.<br />
Ο Franklin D. Roosevelt, σε µία έξαρση<br />
αποθέωσης του διεθνολογικού ρεαλισµού και του<br />
πολιτικού κυνισµού, αναφερόµενος στο δικτάτορα<br />
της Νικαράγουα Somoza έλεγε χαρακτηριστικά ότι,<br />
«µπορεί να είναι ένας sonofabitch αλλά είναι ο δικός<br />
µας sonofabitch». Η λαϊκή παροιµία «δείξε µου τον<br />
φίλο σου να σου πω ποιος είσαι», που συχνά βρίσκει<br />
εφαρµογή και στην εξωτερική πολιτική, φαίνεται να<br />
ταιριάζει στην πολιτική των αµερικανών<br />
νεοσυντηρητικών. Η καθολική αναγνώριση αυτού του<br />
γεγονότος θα σηµάνει το λυκόφως της νέοιακωβίνικης<br />
και αντιφιλελεύθερης πολιτικής Bush.<br />
33
34<br />
ΙΣΤΟΡΙΑ ∆ΥΟ ΠΟΛΕΩΝ<br />
Παρισι εναντιον Νεας Υορκης, ιδιωτικη<br />
πρωτοβουλια εναντιον κρατισµου!<br />
Σωτήρης Γεωργανάς<br />
Υπαρχουν µερικες πολεις στον κοσµο που<br />
εντυπωσιαζουν τον επισκεπτη, οσο εµπειρος<br />
ταξιδιωτης και να ειναι. Αναµφισβητητα πανω-πανω<br />
στην λιστα αυτων των πολεων, φιγουραρουν το<br />
Παρισι και η Νεα Υορκη.<br />
Το Παρισι ειναι µια πολη σχεδιασµενη και<br />
φτιαγµενη για να εντυπωσιαζει. Το συµπλεγµα<br />
µνηµειων και κτιριων στα Ηλυσια Πεδια, προς την<br />
Αψιδα του Θριαµβου, ο πυργος του Αϊφελ, εχουν<br />
σχεδιαστει προσεκτικα για να προκαλουν δεος*.<br />
Αλλα και τα υπολοιπα διασηµα κτιρια της<br />
πολης, το Λουβρο, το κεντρο Ποµπιντου, οι<br />
βιβλιοθηκες του Μιτεραν ειναι ολα δηµοσια κτιρια!<br />
Ακοµα και το νεο, µοντερνο επιχειρηµατικο κεντρο<br />
της πολης, στην Ντεφανς, ειναι σχεδιασµενο απο την<br />
αρχη απο δηµοσιες υπηρεσιες, στεγαζει αρκετες<br />
εταιρειες ελεγχοµενες απο το κρατος (EdF, Total,<br />
Elf, Fina, Renault) και ειναι και εδρα του<br />
Υπουργειου Μεταφορων της Γαλλιας. Εως και τα<br />
σταδια της Σταντ ντε Φρανς, Παλαι ντε Μπερσυ ειναι<br />
κατασκευασµενα απο το κρατος.<br />
Αυτο δεν ειναι τυχαιο. Η Γαλλια ηταν και<br />
ειναι ακοµα απο τις πιο συγκεντρωτικες χωρες στον<br />
κοσµο. Οπως παρατηρουσε ενας οικονοµολογος (ο<br />
Πωλ Κρουγκµαν νοµιζω) ολα τα παλια αρχοντικα<br />
µνηµεια της Ευρωπης ειναι φτιαγµενα απο<br />
τυραννους, ανθρωπους που συγκεντρωναν ολη την<br />
εξουσια του κρατους στο προσωπο τους, ατοµα που<br />
φορολογουσαν τους φτωχους υπηκοους τους για να<br />
φτιαχνουν Βερσαλλιες. Μπορει σηµερα να µην<br />
εχουµε πια αριστοκρατιες αλλα το κρατιστικο και<br />
συγκεντρωτικο παρελθον της Ευρωπης φαινεται<br />
ακοµα εντονα ειδικα σε χωρες σαν την Γαλλια. Αν<br />
θες να ταξιδεψεις απο µια γαλλικη πολη σε σχεδον<br />
οποιαδηποτε αλλη, εισαι υποχρεωµενος να παρεις<br />
ενα τρενο του κρατικου µονοπωλιου το οποιο σχεδον<br />
παντα θα σε πηγαινει µεσω της γαλλικης<br />
πρωτευουσας στον προορισµο σου<br />
Rooster Review<br />
Η Νεα Υορκη των υπερθετικων αντιθετα ειναι µια<br />
πολη, δηµιουργηµενη απ’το µηδεν, απο ιδιωτες.<br />
Μεσα σε λιγους αιωνες οµως εχει γινει ισως η<br />
πρωτευουσα του κοσµου. Οπως δεν βαριουνται να<br />
διηγουνται οι ξεναγοι, διαθετει µερικα απο τα<br />
µεγαλυτερα και πιο φηµισµενα µουσεια του κοσµου.<br />
Ειναι σχεδον ολα ιδιωτικα!<br />
Το Μουσειο Φυσικης Ιστοριας, πραγµατικα το<br />
µεγαλυτερο και πιο εντυπωσιακο του κοσµου, ειναι<br />
φτιαγµενο χαρη σε δωρεες πλουσιων Νεουορκεζων.<br />
Το περιφηµο ΜΟΜΑ, ισως το καλυτερο Μουσειο<br />
Μοντερνας Τεχνης στον κοσµο, εχει ωφεληθει<br />
πολλαπλα απο τους ιδιωτες ευεργετες του. Το<br />
µουσειο Whitney, το σπουδαιοτερο µουσειο<br />
συγχρονης αµερικανης τεχνης, ειναι φτιαγµενο<br />
εξολοκληρου απο την Gertrude Vanderbilt Whitney.<br />
Το κεντρο του Μανχαταν ειναι επισης ενα<br />
απο τα πιο εντυπωσιακα αστικα τοπια στον κοσµο.<br />
Αλλα σχεδον κανενα κτιριο δεν ειναι φτιαγµενο απο<br />
καποιον δηµοσιο οργανισµο (µε την εξαιρεση των<br />
διδυµων που ανηκαν στον Οργανισµο Λιµενος ΝΥ).<br />
Ειναι συµβολα της δυναµικοτητας και της προοδου<br />
που φερνει η ιδιωτικη πρωτοβουλια. Το κεντρικοτερο<br />
συµπλεγµα κτιριων στην πολη ειναι το εντυπωσιακο,<br />
νεογοτθικο** κεντρο Ροκεφελερ. Αλλα και ο δικος<br />
µας Αριστοτελης Ωνασης εχει προσφερει τον οµορφο<br />
Olympic Tower στην 6 η οδο.<br />
Γενικα τα συµβολα της πολης, εκτος απο το<br />
(γαλλικο!) Αγαλµα της Ελευθεριας εχουν γινει απο<br />
ιδιωτες. Το Empire State Building, ο σταθµος Grand<br />
Central, ακοµα και το ιδιο το κεντρο της πολης, η<br />
εκτυφλωτικη πλατεια των Ταϊµς, εχει δηµιουργηθει<br />
απο ιδιωτες (τους New York Times και οσους<br />
ακολουθησαν).<br />
Εως και στον αθλητισµο οι ΝεοΥορκεζοι<br />
εχουν διαλεξει αλλο δροµο. Το µεγαλυτερο Σταδιο<br />
σηµερα ειναι των Γιανκης και σχεδιαζεται το νεο,<br />
ακριβοτερο ολων των εποχων, γηπεδο των Νετς. Και<br />
τα δυο φτιαγµενα κυριως χαρη σε ιδιωτες.<br />
Απτην αλλη τα δηµοσια εργα στο κεντρο της<br />
πλουσιοτερης πολης, ισως, στον κοσµο, µαλλον<br />
πασχουν. Οι δροµοι και τα πεζοδροµια απεχουν<br />
σιγουρα απο τα ευρωπαϊκα προτυπα.<br />
Ουτε αυτο ειναι τυχαιο. Οι ΗΠΑ ειναι µια<br />
χωρα χτισµενη απο το µηδεν, απο σκληροτραχηλους<br />
ανθρωπους που δουλεψαν κοντρα σε χιλιες<br />
αντιξοοτητες για να δηµιουργησουν κατι. Και η ΝΥ<br />
σαν συµβολο ολου του αµερικανικου ονειρου, σε
ελαχιστο χρονο, µεσα σε 500 χρονια απο την ιδρυση<br />
της, οντως εχει γινει περισσοτερο απο απλα κατι...<br />
Τετοια θαυµατα µονο µε την δυναµη της<br />
ιδιωτικης πρωτοβουλιας γινονται. Αυτοι οι ανθρωποι<br />
πιστευουν στην δυναµη του ατοµου, οχι στην<br />
καθοδηγηση του κρατους. Και γενικοτερα µπορεις να<br />
παρατηρησεις στην ΝΥ οτι οι ανθρωποι<br />
χαλιναγωγουν την δυναµη των ιδιωτων για να<br />
προσφερουν ωραια δηµοσια εργα. Και το νοµισµα<br />
εχει δυο πλευρες. Η πολη εµπιστευεται περισσοτερο<br />
τα ατοµα και τα ατοµα προσφερουν περισσοτερο<br />
στην πολη. Ενας Γαλλος φιλος, που το συζητουσαµε,<br />
µου ελεγε για παραδειγµα οτι στην Γαλλια κανεις δεν<br />
πληρωνει κατι αν ειναι εθελοντικο. Στην ΝΥ αντιθετα<br />
πολλα µουσεια εχουν µερες που πληρωνεις οσο θες!<br />
Και τα «χαζοαµερικανακια» πληρωνουν! Το ιδιο<br />
συµβαινει και µε τα πανεπιστηµια (τα καλυτερα<br />
πανεπιστηµια της ΝΥ ειναι ιδιωτικα και στηριζονται<br />
τροµερα στις εθελοντικες δωρεες), τα ΜΜΕ (σχεδον<br />
ολα τα δηµοσια στηριζονται σε δωρεες) και πολλους<br />
αλλους οργανισµους. Μεχρι και στα µπαρ το<br />
φιλοδωρηµα δεν ειναι υποχρεωτικο (δεν<br />
περιλαµβανεται στον λογαριασµο οπως στην<br />
Ευρωπη), αλλα οι σερβιτοροι µοιραζονται οσο τους<br />
δινεις εσυ, εθελοντικα!<br />
Ποιο ειναι το διδαγµα για µας?<br />
Αν το σκεφτουµε λιγο, παρα την γεωγραφικη<br />
αποσταση, η Αθηνα µοιαζει περισσοτερο µε την Νεα<br />
Υορκη σε αναπτυξιακη φιλοσοφια, παρα µε το<br />
Παρισι.<br />
Στην καθηµερινη µας ζωη οι Ελληνες ειµαστε<br />
πολυ πιο ατοµικιστες απο τους περισσοτερους<br />
Ευρωπαιους (και Αµερικανους θα ελεγα). Οδηγουµε,<br />
παρκαρουµε χωρις να σκεφτοµαστε κανεναν αλλο.<br />
Σεβοµαστε ελαχιστα τους δηµοσιους θεσµους και<br />
τους στηριζουµε ακοµα λιγοτερο. Φορους δεν<br />
πληρωνουµε. Η λεξη «κρατικο» ή «εθνικο» σαν<br />
προθεµα ενος ιδρυµατος, ινστιτουτου ή νοσοκοµειου<br />
ειναι σιγουρος δεικτης µιζεριας και βρωµιας. Και<br />
οταν το κρατος παει να κανει κατι δηµιουργικο<br />
καταληγουµε παντα µε ενα σωρο παλιοσιδερα και<br />
τεραστια χρεη (βλεπε Ολυµπιακους 2004).<br />
Απτην αλλη αν το σκεφτειτε παραδοσιακα<br />
στηριζοµασταν στην ευεργεσια πλουσιων Ελληνων***<br />
για λεωφορους, παρκα (Αλσος Συγγρου), για το<br />
χτισιµο γηπεδων (το Καλλιµαρµαρο απο τον<br />
Αβερωφ), για τα µισα µουσεια της πολης (Μπενακη,<br />
Γουλανδρη, Φρισυρα στην Πλακα, Ιδρυµα Μειζονος<br />
Ελληνισµου του κ. Εµφιετζογλου). Ο µοναδικος<br />
σωστος συναυλιακος χωρος στην πολη (αν και<br />
Rooster Review<br />
αµφιβολου αρχιτεκτονικης αξιας), το Μεγαρο<br />
Μουσικης, ειναι αποτελεσµα ιδιωτικων κινησεων.<br />
Ακοµα και το τοσο κρισιµο εργο της αναπλασης της<br />
οδου Πειραιως απο βιοµηχανικη σε πολιτιστικο<br />
αξονα, σηµερα γινεται χαρη σε ιδιωτες που<br />
αγοραζουν παλια κτιρια και τα µετατρεπουν σε<br />
µουσεια. Αντιθετα οµως µε την Νεα Υορκη, που τιµα<br />
τους επιχειρηµατιες της (ο Ντ.Τραµπ ειναι<br />
πρωταγωνιστης µιας απο τις πιο δηµοφιλεις<br />
εκποµπες στις ΗΠΑ, παρολο οτι ουσιαστικα ειναι<br />
χρεοκοπηµενος σηµερα!) και τους ανοιγει τον δροµο<br />
για να κανουν δηµοσιο καλο, στην Ελλαδα για<br />
καποιον περιεργο λογο υπαρχει µια τροµερη<br />
εχθρικοτητα στους πλουσιους συµπολιτες µας,<br />
πραγµα που εχει κανει πολλους να φυγουν, µαζι µε<br />
τα κεφαλαια τους, για το εξωτερικο (βλεπε ναυτιλια<br />
στο Λονδινο). Ακοµα και αυτοι που προσπαθουν να<br />
προσφερουν, εµποδιζονται απο µικρονοους φθονους<br />
και µυωπικους ανθρωπους, στο να κανουν καλο στην<br />
πολη. Ενα απο τα πιο χαρακτηριστικα παραδειγµατα<br />
ειναι Μουσειο Μοντερνας Τεχνης Γουλανδρη που<br />
εδω και τοσα χρονια διατιθεται να προσφερει η<br />
Ντολλυ Γουλανδρη, ενα µουσειο σε σχεδια του<br />
Ι.Μ.Πει µε µια πολυ αξιολογη συλλογη, στην<br />
πρωτευουσα των Ελληνων που δεν εχει ενα<br />
στοιχειωδες Μουσειο Μοντερνας Τεχνης**** αλλα<br />
που η ιδεοληπτικη ελληνικη κοινωνια ακοµα<br />
αρνειται να δεχτει!<br />
Πως περιµενει αυτη η πολη ανωτερου<br />
επιπεδου τουρισµο, αν το µονο που προσφερει ειναι<br />
χαος και γκρικ σουβλακι? Γιατι επιµενουµε να<br />
διωχνουµε τους καλυτερους απο µας, γιατι δε<br />
θελουµε να χαλιναγωγησουµε την ιδιωτικη<br />
πρωτοβουλια προς οφελος της κοινωνιας οπως<br />
καναµε µεχρι πριν καποια χρονια (βλεπε απο Αθηνα<br />
που στηριζοταν στους εµπορους για τον πλουτο της,<br />
µεχρι τους προσφατους εθνικους ευεργετες) που<br />
αρχισε να µας κυριευει η θολοκουλτουρα και το<br />
µισος για τους πετυχηµενους ιδιωτες? Οπως ελεγε<br />
ενας καθηγητης στο Λυκειο µου, η Ελλαδα εχει γινει<br />
µια χωρα που θυσιαζει τους αετους για να επιζησουν<br />
οι κοτες.<br />
Η Αθηνα δεν ειναι φτιαγµενη ωραια. Και το<br />
ελληνικο κρατος δεν ειναι παµπλουτο ουτε καλα<br />
οργανωµενο. Η µεγαλυτερη ελπιδα µας για µια<br />
ακοµη φορα ειναι στην απελευθερωση της ιδιωτικης<br />
φαντασιας και την προσελκυση των ιδιωτικων<br />
κεφαλαιων. Στοχος µας η εξυπνη καθοδηγηση τους<br />
ωστε να ωφελησουν για µια ακοµη φορα την πολη.<br />
∆εν µπορουµε να περιµενουµε ξαφνικα οι Ελληνες<br />
να αρχισουν να σκεφτονται οµαδικα. Μπορουµε<br />
οµως το προσωπικο τους ταλεντο να το<br />
35
36<br />
αξιοποιησουµε, οπως οπως καναν καποιοι πριν 2500<br />
χρονια που θεωρουµε προγονους µας.<br />
∆υστυχως οµως οι κυβερνησεις µας φαινεται<br />
να εµπνεονται πιο πολυ απο τον αποτυχηµενο<br />
γαλλικο κρατισµο, παρα απο την αµερικανικη<br />
δυναµικοτητα. Και ειναι κριµα γιατι δεν µας<br />
ταιριαζει...<br />
-------------------<br />
*Συµφωνα µε τον Αγγελο Γ.Βλαχο, παλιο κοσµογυρισµενο<br />
διπλωµατη, ειναι το ωραιοτερο αστικο τοπιο στον κοσµο. Πολλοι<br />
Αµερικανοι τουριστες συµφωνουν και το ψηφιζουν καθε χρονο µε<br />
τα πορτοφολια τους...<br />
**Ισως θα θυµοσαστε να χετε ακουσει καπου (στον Μπατµαν?) για<br />
το Γκοθαµ Σιτυ. Γκοθαµ λεγοταν παλια η Νεα Υορκη λογω του<br />
πληθους των γοτθικων κτιριων της (θυµαστε εκεινο που ηταν πυλη<br />
σε εναν αλλο κοσµο στην ταινια Γκοστµπαστερς?).<br />
***Μαλιστα αποτι φαινεται οι πλουσιοι Ελληνες τοχουν καταλαβει<br />
καλα αυτο. Συµφωνα µε αυτα που διαβαζα στο βιβλιο «Ο<br />
δικηγορος» , ο Ωνασης συνειδητα ηθελε να κανει δωρεες και να<br />
παρασερνει και αλλους κροισους σαν τον Νιαρχο, για να<br />
προσφερει κατι στην χωρα του.<br />
****Σε συνεντευξη του ο κ. Αλογοσκουφης δηλωνε οτι σε οποια<br />
ευρωπαικη πολη επισκεπτεται, παει κατευθειαν στο Μουσειο<br />
Μοντερνας Τεχνης. ∆εν τον ενοχλει οτι κανενας συναδελφος του<br />
δεν προκειται να πει κατι τετοιο για την Αθηνα?<br />
ΤΑ ΦΑΟΥΛ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ<br />
ΜΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ<br />
Σωτήρης Γεωργανάς<br />
∆εν ειναι η πρωτη φορα που ο κυριος Μουλοπουλος<br />
εκφραζεται µε τοση σιγουρια σε ενα θεµα για το οποιο<br />
δεν εχει ιδεα. Αλλα αυτην την φορα νοµιζω το<br />
παρακανε...<br />
Τι καθοριζει την τιµη του πετρελαιου και<br />
γιατι θα επρεπε να µας νοιαζει αυτο? Για τον κ.<br />
Μουλοπουλο, αρθρογραφο στο ΒΗΜΑ, η απαντηση<br />
βεβαια ειναι πολυ απλη και στα δυο ερωτηµατα. Οι<br />
τιµές του πετρελαίου δεν καθορίζονται µε βάση την<br />
προσφορά και τη ζήτηση. Καθοριζονται απο τις<br />
σατανικες Επτα Αδελφες (επτα µεγαλυτερες δυτικες<br />
εταιρειες πετρελαιου) και τις ακοµα πιο σατανικες<br />
χρηµαταγορες παραγώγων (options, futures κτλ).<br />
Rooster Review<br />
Και αυτη η κακοβουλη χειραγωγηση των<br />
τιµων πρεπει να µας νοιαζει γιατι η τιµη του<br />
πετρελαιου εχει φτασει σε δυσθεωρητα υψη µε αµεσο<br />
κινδυνο για «τη ζωή και την ευηµερία όλων των<br />
κατοίκων του πλανήτη».<br />
Για τον κ. Μουλοπουλο η θολη<br />
επιχειρηµατολογια, χωρις πηγες ή επιστηµονικες<br />
αποδειξεις, φαινεται να ειναι αρκετη.<br />
Ετσι το οτι η τιµη του πετρελαιου εχει φτασει<br />
κοντα στα 60 δολλαρια και θα σταθεροποιηθει στα<br />
περιπου 50, συµφωνα «µε σενάρια που εκπονούν<br />
οικονοµολόγοι και διεθνείς οργανισµοί» (ποιοι<br />
αραγε?), ειναι σιγουρο οτι θα καταστρεψουν τη ζωη<br />
µας! Ο κ. Μουλοπουλος δεν αναφερει βεβαια οτι η<br />
τιµη του πετρελαιου σε ευρω ειναι πολυ χαµηλοτερη.<br />
Ετσι η ανοδος της τιµης του πετρελαιου σε δολλαρια<br />
τα τελευταια δυο χρονια, εχει αντισταθµιστει απο την<br />
πολυ µεγαλη πτωση του δολλαριου, γυρω στο 40%,<br />
σε σχεση µε ολα τα κυρια νοµισµατα. Ακοµα και<br />
αν υποθεσουµε οτι ο κ. Μουλοπουλος µιλουσε απο<br />
ειλικρινο ενδιαφερον για τους κατοικους των ΗΠΑ<br />
και οχι για τους Ελληνες αναγνωστες του (που<br />
ενδιαφερονται για την τιµη σε ευρω), παραλειπει να<br />
µας πληροφορησει οτι ακοµα και σε δολλαρια, η<br />
τιµη του πετρελαιου απεχει πολυ απο πραγµατικα<br />
ανησυχητικα επιπεδα. Οπως βλεπετε στο διαγραµµα<br />
η τιµη του πετρελαιου σε πραγµατικες τιµες* απεχει<br />
πολυ απο τα ιστορικα υψηλα επιπεδα των 90 σχεδον<br />
δολλαριων το 1980 περιπου.<br />
Ειτε απο αγνοια, ειτε µε δολο, ο αρθρογραφος<br />
παραπληροφορει το κοινο του.<br />
Πρωτο φαουλ κυριε Μουλοπουλε!
Κατα δευτερον ειναι αυτονοητο, συµφωνα µε<br />
το αρθρο, οτι οι µεγαλες δυτικες εταιρειες πετρελαιου<br />
εχουν αµεσο µονοπωλιακο ελεγχο των πετρελαικων<br />
αποθεµατων τον οποιο και εκµεταλλευονται για να<br />
εκτοξευσουν τις τιµες. Φυσικα δεν αναφερεται<br />
πουθενα οτι η µεγαλυτερη πετρελαικη εταιρεια στον<br />
κοσµο δεν ειναι δυτικη, ειναι η Σαουδαραβικη<br />
Αραµκο µε µεριδιο αγορας κοντα στο 20%!. ∆εν<br />
αναφερεται οτι ο ΟΠΕΚ ειναι το πραγµατικο καρτελ<br />
του πετρελαιου και ουτε για αστειο οι 7 µεγαλες<br />
δυτικες εταιρειες οι οποιες απλα εκµεταλλευονται<br />
κοιτασµατα σε διαφορες χωρες, χωρις αποκλειστικο<br />
ελεγχο και χωρις την δυνατοτητα συνεννοησης για<br />
την χειραγωγηση των τιµων. Ο ΟΠΕΚ ειναι που<br />
διοργανωνει τακτικα συναντησεις µε ξεκαθαρο<br />
δηλωµενο σκοπο τον ελεγχο της τιµης του<br />
πετρελαιου και µε ζωνη-στοχο τα 22-28 δολλαρια.<br />
Εως προσφατα ο ΟΠΕΚ ηταν µαλιστα αρκετα<br />
πετυχηµενος στον µονοπωλιακο του ελεγχο. Οµως<br />
λογω των εξελιξεων στο Ιρακ και της πτωσης του<br />
δολλαρια, προσφατα θεωρησε οτι οι στοχοι του δεν<br />
ειναι πλεον ρεαλιστικοι και ειναι τωρα σε διαδικασια<br />
αναθεωρησης τους (προς τα πανω βεβαια).<br />
∆ευτερη παραπληροφορηση, ∆ευτερο φαουλ!<br />
Η τριτη θεση του αρθρου ειναι και η πιο<br />
αδυναµη, µε σαθρη εως ανυπαρκτη<br />
επιχειρηµατολογια. Λεει λοιπον το αρθρο, οτι η<br />
αναπτυξη των αγορων που ασχολουνται µε τα<br />
παραγωγα, ευθυνεται αµεσα για την ανοδο των τιµων!<br />
Ετσι «ένας µικρός φόρος - ένας oil tax - λίγων σεντς<br />
Rooster Review<br />
σε όλες τις κερδοσκοπικές πράξεις θα περιόριζε<br />
(όπως ο «κόφτης» στα αυτοκίνητα) την τρελή κούρσα<br />
του πετρελαίου και θα έσωζε αρκετές ζωές.»<br />
Πραγµατικα παραλογη προταση και η χρηση δυο<br />
αγγλικων λεξεων δεν νοµιζω οτι την κανει πιο<br />
πειστικη... Το µονο (ψευδο-)επιχειρηµα που ερχεται<br />
να στηριξει αυτην την θεση, ειναι ο ισχυρισµος οτι «H<br />
ποσότητα του πετρελαίου που τίθεται υπό<br />
διαπραγµάτευση (εικονικά) καθηµερινά µέσω των<br />
futures είναι άγνωστη αλλά υπολογίζεται από 100 ως<br />
1.000 φορές περισσότερο από την πραγµατική<br />
κατανάλωση στον κόσµο.» Φυσικα ακριβεις αριθµοι<br />
και πηγες παραλειπονται και παλι. ∆εν µας εξηγει<br />
οµως ο κυριος Μουλοπουλος, απο ποτε υπαρχουν<br />
αυτες οι αγορες? Γιατι επηρεαζουν την τιµη του<br />
πετρελαιου ειδικα σηµερα και οχι πριν, ας πουµε 10<br />
χρονια? Ή πριν τρια χρονια που η τιµη του<br />
πετρελαιου πλησιαζε τα 15 δολλαρια?<br />
Μην περιµενετε την απαντηση. Ο κ.<br />
Μουλοπουλος απλα µετεφερε αφελως, αβασανιστα<br />
και σε µια ασχετη αγορα, την ιδεα ενος αλλου φορου<br />
(του φορου Τοµπιν) την οποια ο λεγοµενος πατερας<br />
της Τζεηµς Τοµπιν εχει επανειλληµενα δηλωσει, οτι<br />
προτεινε µονο σαν νοητικο πειραµα, ενα εργαλειο<br />
υπερ των ελευθερων αγορων και οχι οπλο κατα της<br />
παγκοσµιοποιησης οπως το βλεπουν οι περισσοτεροι<br />
αριστεριστες. ∆εν υπαρχει οµως κανενα στοιχειο οτι<br />
οι προθεσµιακες αγορες πραγµατικα επηρεαζουν<br />
δυσµενως τις υποκειµενες αγορες, οπως µας<br />
διαβεβαιωνει απερισκεπτα ο κ. Μ. Ισα ισα, τα<br />
παραγωγα χρησιµοποιουνται απο παρα πολλους<br />
οργανισµους, καταναλωτες και παραγωγους<br />
ενεργειας, οπως η ελληνικη ∆ΕΗ για να<br />
εξασφαλιστουν απεναντι σε µελλοντικες<br />
διακυµανσεις των τιµων. Ενας ανοητος φορος, οπως<br />
αυτος που προτεινει το αρθρο, το µονο που θα<br />
πετυχει ειναι να κανει το λογαριασµο των<br />
καταναλωτων πιο απροβλεπτο και αρα πιο<br />
δυσαρεστο.<br />
Τριτο φαουλ και φοβαµαι οτι σε οποιαδηποτε<br />
αξιοπρεπη εφηµεριδα ενας τοσο παραβατικος<br />
αρθρογραφος θα ειχε παρει την κοκκινη καρτα...<br />
-------------------<br />
*Ενα τυπικο οικονοµικο µεγεθος που βρισκουµε<br />
συνυπολογιζοντας και την επιδραση του πληθωρισµου. Ειναι<br />
σαφες οτι 30 δολλαρια το 1970 δεν ειναι το ιδιο µε 30 δολλαρια το<br />
2000.<br />
Πηγες:<br />
Πορεια των τιµων του πετρελαιου (ονοµαστικες και πραγµατικες)<br />
απο το 1970 εως σηµερα απο την επιτροπη ενεργειας των ΗΠΑ. Η<br />
ιστοσελιδα:<br />
http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/chron.html<br />
Και οι στατιστικες σε µορφη Excel:<br />
37
38<br />
http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/chron_march2005.xls<br />
Ενα καλο αρθρο του Πωλ Κρουγκµαν για τον Τζ.Τοµπιν:<br />
http://www.pkarchive.org/column/031202.html<br />
ΤΙ ΣΧΕΣΗ ΕΧΟΥΝ ΤΑ<br />
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΑΤΑ, ΟΙ<br />
ΛΙΜΝΕΣ, Ο JOHN NASH<br />
(ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ) ΚΑΙ Ο ADAM<br />
SMITH?<br />
∆υο λογια για τις εξωτερικες επιρροες<br />
Σωτήρης Γεωργανάς<br />
Κατα τον Μεσαιωνα οι ευρωπαϊκες πολεις και<br />
χωρια µοιραζοντουσαν ενα µεγαλο κοµµατι γης µε<br />
χορταρι, τροφη για τα προβατα τους. Το προβληµα<br />
ειναι οτι ο καθενας χρησιµοποιουσε περισσοτερο<br />
χορταρι αποτι του αναλογουσε, µε αποτελεσµα να<br />
µην µενει ουτε µισο φυλλαρακι στην γη. Μαλιστα<br />
οσο λιγοτερο γρασιδι εµενε, τοσο πιο φανατικα<br />
εστελναν τα προβατα τους οι χωρικοι να<br />
αποτελειωσουν οτι εχει µεινει. Προφανως παραλογη<br />
τακτικη ετσι?<br />
Αυτο το προβληµα εχει µεινει στην ιστορια<br />
σαν tragedy of the commons, αλλα η εκφραση του<br />
φαινοµενου δεν περιοριζεται στον Μεσαιωνα.<br />
Το ιδιο συνεβαινε και στις λιµνες παλια ή<br />
ακοµα και στις περισσοτερες θαλασσες σηµερα. Το<br />
Αιγαιο εχει ψαρευτει τοσο πολυ που πια οι ψαραδες<br />
πιανουν περισσοτερες σαµπρελες και κουτακια Κοκα<br />
Κολα απ’οτι ζωντανους οργανισµους.<br />
Ολα αυτα φαινεται να ειναι σε ευθεια<br />
αντιθεση µε την πασιγνωστη ρηση του Ανταµ Σµιθ:<br />
δεν ειναι χαρη στην καλοσυνη του χασαπη, του<br />
ζυθοποιου ή του φουρναρη που περιµενουµε το δειπνο<br />
µας, αλλα χαρη στην αγαπη για τον εαυτο τους...<br />
Ο Σµιθ µε τα περιορισµενα του επιστηµονικα<br />
εργαλεια, ειχε διαισθανθει κατι που οι οικονοµολογοι<br />
απεδειξαν αρκετα αργοτερα σαν το Πρωτο Θεωρηµα<br />
των Οικονοµικων της Προνοιας. Αυτο που εδειξαν, µε<br />
λιγα λογια, ειναι οτι αν θελουµε να<br />
Rooster Review<br />
µεγιστοποιησουµε το οφελος µιας κοινωνιας,<br />
µπορουµε να το πραξουµε σε µια ελευθερη<br />
αγορα οπου ο καθενας κοιταει πληρως<br />
εγωϊστικα το προσωπικο του συµφερον.*<br />
Θαυµασια προταση, µας γεµιζει αισιοδοξια,<br />
αφου διατηρει τις προσωπικες ελευθεριες αλλα ειναι<br />
καλη και για την κοινωνια! Αλλα µισο λεπτο, τα<br />
ανωτερω παραδειγµατα δεν ειναι σαφεις ενδειξεις οτι<br />
οι οικονοµολογοι δεν ξερουν τι τους γινεται?<br />
Θα απαντησω µε ενα σκηνικο απο µια ταινια,<br />
το Beautiful Mind: Ο µαθηµατικος Τζον Νας (Ρασελ<br />
Κροου) βρισκεται σε ενα µπαρ µε κατι φιλους και<br />
παρατηρουν µια εντυπωσιακη κοπελα µε κατι πεζες<br />
φιλες της. Θελουν ολοι να αρχισουν να µιλανε στην<br />
εντυπωσιακη κοπελα, αλλα εκεινη την στιγµη<br />
ερχεται στον Γιαννακη η επιφοιτηση:<br />
Ο Ανταµ Σµιθ ειχε αδικο! Ειναι ηλιθιο να κοιταξει ο<br />
καθενας το συµφερον του γιατι τοτε δεν θα κερδισουν<br />
τιποτα! Πρεπει να συνεργαστουν και να αρχισουν να<br />
µιλανε µε τις φιλες της, ετσι ωστε ο καθενας να<br />
γυρισει σπιτι του µε καποιαν παρεα.<br />
∆υστυχως ο σεναριογραφος του Χολιγουντ<br />
ηξερε να γραφει καλα, αλλα δεν ειχε και ιδιαιτερα<br />
καλη κατανοηση των οικονοµικων. Η πραγµατικη<br />
δουλεια του Νας ειναι απολυτως συµβατη µε την<br />
ιδεα του Ανταµ Σµιθ. Η µεθοδος του να το αποδειξει<br />
βεβαια ηταν µια επανασταση για την οικονοµικη<br />
επιστηµη (γιαυτο και κερδισε το Βραβειο Νοµπελ µε<br />
τους αλλους δυο πρωτοπορους της θεωριας παιγνιου,<br />
Ρ.Ζελτεν και Τζ.Χαρσανυι **). Για να το εξηγησουµε<br />
αυτο πρεπει να επιστρεψουµε στο παραδειγµα µε τα<br />
χωραφια του Μεσαιωνα.<br />
Η Τραγωδια των κοινοτητων (ή σε αλλη µορφη,<br />
το διληµµα του φυλακισµενου)<br />
Ας προσπαθησουµε να αναπαραστησουµε την<br />
κατασταση που περιγραψαµε πιο πανω σαν ενα<br />
παιχνιδι. Εχουµε δυο πρωτογονους βοσκους, τον<br />
Αργκαβάρ και του Βαγκαντούγκου, που µοιραζονται<br />
ενα χωραφι. Ο καθενας τους εχει δυο επιλογες:<br />
1) να επιτρεψει στα προβατα του να<br />
υπερβοσκησουν στο κοινο χωραφι<br />
2) να τα συµµαζεψει πριν φανε τα παντα<br />
Να σηµειωσουµε οτι οι βοσκοι δεν ξερουν ακοµα<br />
να µιλανε παρα µονο να βγαζουν αναρθρες κραυγες,<br />
οποτε δεν µπορουν να συνεννοηθουν για το τι θα
κανουν. Ας αναπαραστησουµε την στρατηγικη<br />
κατασταση µε εναν πινακα, βαζοντας σε καθε<br />
κουτακι το οφελος του Αργκαβαρ απο τις<br />
συγκεκριµενες πραξεις:<br />
ΑΡΓΚΑΒΑΡ<br />
ΒΑΓΚΑΝΤΟΥΓΚΟΥ<br />
Συµµαζεµα Υπερβοσκηση<br />
Συµµαζεµα 3<br />
Υπερβοσκηση 4 0<br />
Για παραδειγµα αν ο Α συµµαζεψει τα<br />
προβατα του αλλα ο Β οχι, τοτε ο Α θα χασει ενα<br />
προβατο (αποτελεσµα -1). Αν υπερβοσκησουν και οι<br />
δυο το κοπαδι τους θα µεινει ιδιο (αποτελεσµα 0)<br />
κο.κ.<br />
Ειναι φανερο οτι αν ο Α κοιταει το συµφερον<br />
του, το καλυτερο που εχει να κανει ειναι να<br />
υπερβοσκησει. Για να το καταλαβουµε, ας<br />
υποθεσουµε οτι ο Β συµµαζευει τα προβατα του.<br />
Τοτε ο Α εχει να την κατωθι επιλογη:<br />
ΑΡΓΚΑΒΑΡ<br />
Β<br />
Συµµαζεµα<br />
Συµµαζεµα 3<br />
Υπερβοσκηση 4<br />
Προφανως πρεπει να υπερβοσκησει. Ας υποθεσουµε<br />
οτι ο Β υπερβοσκει:<br />
ΑΡΓΚΑΒΑΡ<br />
Β<br />
Υπερβοσκηση<br />
Συµµαζεµα -1<br />
Υπερβοσκηση 0<br />
Rooster Review<br />
-<br />
1<br />
Παλι η καλυτερη επιλογη για τον Α ειναι να<br />
υπερβοσκησει.<br />
Αν υποθεσουµε οτι η κατασταση για τον<br />
Βαγκαντουγκου ειναι συµµετρικη (δηλαδη εχει το<br />
ιδιο παιχνιδι µπροστα του), καταλαβαινουµε οτι θα<br />
καταληξουµε σε µια περιεργη κατασταση:<br />
Οι δυο χωρικοι θα υπερβοσκησουν και θα<br />
µεινουνε και οι δυο µε ενα οφελος 0. αν οµως<br />
συµµαζευαν τα προβατα τους θα ειχαν και οι δυο<br />
ενα οφελος 3 προβατων! Για να γινει σαφες, στον<br />
εποµενο πινακα βαζουµε σε καθε κουτακι τα οφελη<br />
των δυο χωρικων, χωρισµενα µε ενα κοµµα<br />
(αριστερα το οφελος του Α, δεξια του Β).<br />
ΑΡΓΚΑΒΑΡ<br />
39<br />
ΒΑΓΚΑΝΤΟΥΓΚΟΥ<br />
Συµµαζεµα Υπερβοσκηση<br />
Συµµαζεµα 3 , 3 -1 , 4<br />
Υπερβοσκηση 4 , -1 0 , 0<br />
Οι δυο χωρικοι θα καταληξουν στο κουτι που<br />
εχουµε σηµειωσει µε κοκκινο. Για να ειµαστε<br />
πληρεις, η θεση αυτη ειναι και η ισορροπια Νας<br />
του παιχνιδιου.<br />
Η κατασταση µοιαζει µε αληθινη τραγωδια.<br />
Αν ο καθενας κοιταξει το συµφερον του<br />
καταστρεφονται και οι δυο παικτες! Αν αντιθετα<br />
κοιτουσαν το κοινωνικο συµφερον, θα συµµαζευαν<br />
και οι δυο τα προβατα τους και θα ερχοµασταν στο<br />
µπλε κουτι (το οποιο ειναι και Παρετο<br />
αποτελεσµατικο) οπου θα ειχαν και οι δυο ενα<br />
υγιες οφελος.<br />
Με µια επιφανειακη µατια, αυτο µοιαζει να<br />
ειναι σε ευθεια αντιθεση µε το Πρωτο Θεωρηµα των<br />
Οικονοµικων της Προνοιας και κατ’επεκταση µε τα<br />
λογια του Ανταµ Σµιθ.
40<br />
Ο λογος ειναι οτι υπαρχουν εξωτερικοτητες (ή<br />
εξωγτερικες επιδρασεις) οι οποιες ακυρωνουν την<br />
ισχυ του θεωρηµατος.<br />
Εξωτερικες επιδρασεις (Εξωτερικοτητες)<br />
Εξωτερικες επιδρασεις εχουµε οταν οι<br />
κινησεις ενος οικονοµικου υποκειµενου (ή αν θελετε<br />
παιχτη, ή αλλιως απλα ανθρωπου) επηρεαζουν το<br />
οφελος ενος αλλου. Αυτη η επιρροη πρεπει να ειναι<br />
αµεση (οχι π.χ. µεσω του µηχανισµου των τιµων) και<br />
δεν πρεπει να υπαρχει αγορα για την αγοραπωλησια<br />
δικαιωµατων σε αυτην πραξη.<br />
Στο παραδειγµα µας η εξωτερικοτητα υπηρχε<br />
επειδη οι πραξεις του ενος επηρεαζουν το κοπαδι του<br />
αλλου και επειδη οι δυο βαρβαροι χωρικοι δεν<br />
µπορουν να µιλησουν. Αν µπορουσαν να µιλησουν<br />
και να συνεννοηθουν και οι πραξεις τους να<br />
ελεγχονται απο µια τριτη αρχη (εδω φαινεται και η<br />
αξια των νοµων και του κρατους δικαιου) θα<br />
µπορουσαν να ελθουν στην «καλη» κατασταση οπου<br />
θα ειχαν κερδος 3 προβατα ο καθενας.<br />
Σε αγορες µε εξωτερικοτητες οι ελευθερες<br />
αγορες αποτυγχανουν. Μπορουµε να πουµε γενικα<br />
οτι οταν υπαρχουν αρνητικες εξωτερικοτητες η<br />
ελευθερη αγορα παρουσιαζει υπερκαταναλωση του<br />
προιοντος που προκαλει εξωτερικοτητες, δηλαδη στο<br />
παραδειγµα µας οι χωρικοι υπερβοσκουν. Οι τροποι<br />
επιλυσης του προβληµατος ειναι αρκετοι. Ο πιο<br />
απλος, ειναι ο τροπος του Νοµπελιστα R.Coase, η<br />
εκδοση δικαιωµατων πανω στις πραξεις που<br />
προκαλουν εξωτερικες επιρροες.<br />
Στο παραδειγµα µας θα διναµε στους<br />
χωρικους καποια κουπονια που θα ελεγαν: εχεις<br />
δικαιωµα να βοσκεις τα προβατα σου Χ ωρες στο<br />
κοινο χωραφι. Αν ο Α ηθελε να βοσκησει παραπανω<br />
θα επρεπε να αγορασει ενα κουπονι απο τον γειτονα<br />
του, Β. Ο Β βεβαια δεν θα δεχοταν να πουλησει το<br />
κουπονι για λιγοτερο απο την ζηµια που θα του<br />
προκαλουσε η πραξη αυτη (στον πινακα µπορουµε<br />
να δουµε ευκολα οτι η διαφορα οφελους του Β αν<br />
αφησει τον Α γειτονα να υπερβοσκησει ειναι 3+1=4).<br />
Ο Α οµως αν υπερβοσκησει θα εχει επιπλεον οφελος<br />
µολις 1, οποτε ποτε δεν θα πληρωνε αυτην την τιµη.<br />
Ετσι µε αυτην την φαινοµενικα απλη κινηση θα<br />
εξασφαλιζαµε οτι οι πραξεις των βοσκων<br />
µεγιστοποιουν το κοινωνικο οφελος. Μαλιστα ειναι<br />
ευκολο να δειξει κανεις οτι το κοινωνικο οφελος<br />
µεγιστοποιειται ανεξαρτητως του ποσα κουπονια<br />
Rooster Review<br />
µοιρασουµε στους διαφορους χωρικους και<br />
ανεξαρτητως του ποιος χωρικος λαβει τα περισσοτερα<br />
κουπονια!<br />
Ενα παροµοιο συστηµα εφαρµοζεται σιγα<br />
σιγα µε τις εκποµπες αεριων που προκαλουν το<br />
φαινοµενο του θερµοκηπιου παγκοσµιως. Καµποσες<br />
χωρες προσπαθουν να στησουν ενα συστηµα για<br />
αγοραπωλησια δικαιωµατων µολυνσης.<br />
Σε µερικες περιπτωσεις ειναι οµως πολυ<br />
δυσκολο να εκδωσουµε τετοια δικαιωµατα. Ας<br />
πουµε, στο θεµα της περιβαλλοντικης ρυπανσης δεν<br />
θα ηταν πολυ πρακτικο να διναµε ενα «κουπονι<br />
καθαρου αερα» σε καθε πολιτη. Γιαυτο η κυβερνηση<br />
σε τετοιες περιπτωσεις επεµβαινει αµεσα στις αγορες,<br />
µε φορολογια και απαγορευσεις. Αυτη ειναι και η<br />
επισηµη αιτιολογια για τον φορο στην βενζινη. Οι<br />
αυτοκινητιστες καταναλωνουν υπερβολικα πολλη<br />
βενζινη επειδη δεν υπολογιζουν ποσο µας βλαπτουν<br />
µε τις εξωτερικες επιρροες των καυσαεριων τους. Το<br />
κρατος αναλαµβανει να τους φορολογει την βενζινη,<br />
ωστε να νιωθουν τις εξωτερικοτητες που προκαλουν<br />
και να περιοριζουν τις µετακινησεις τους τοσο, ωστε<br />
να µεγιστοποιειται το κοινωνικο οφελος.<br />
Το ιδιο προβληµα υπαρχει βεβαια και µε τις<br />
χωµατερες (ή χωρους υγειονοµικης ταφης<br />
απορριµατων αν προτιµατε). Κανεις δηµος δεν θελει<br />
να εγκαθισταται µια χωµατερη στα ορια του γιατι<br />
προκαλει αρνητικες εξωτερικοτητες χωρις να<br />
αποζηµιωνει κανεις τους κατοικους. Σαν αποτελεσµα<br />
η Αθηνα ακοµα δεν εχει βρει εναν ορθολογικο τροπο<br />
να διαχειριζεται τα σκουπιδι της ευηµεριας της.<br />
Παροµοιως µε τα εργοαστασια παραγωγης<br />
ηλεκτρικης ενεργειας κ.ο.κ.<br />
Να σηµειωθει οτι οι εξωτερικοτητες δεν ειναι<br />
µονο αρνητικες. Οπως ενα εργοστασιο που ερχεται<br />
και καθεται διπλα στο σπιτι σου προκαλει αρνητικες<br />
επιρροες, ενα Μουσειο που θα χτιστει ανεβαζει την<br />
περιοχη και προκαλει θετικες επιρροες. Σε αυτες τις<br />
περιπτωσεις η ελευθερη αγορα εχει υπερβολικα<br />
χαµηλη καταναλωση του προιοντος, δηλαδη ας<br />
πουµε χτιζονται υπερβολικα λιγα µουσεια.<br />
Αν δεν µπορει να βρεθει ενας<br />
αποκεντρωµενος τροπος επιλυσης του προβληµατος,<br />
µπορει το κρατος να ερθει µε επιδοτησεις, µε νοµους<br />
ή ακοµα µε δηµοσια εργα να ρυθµισει την αγορα.<br />
Συνεχιζοντας το προηγουµενο παραδειγµα, το κρατος<br />
µπορει να επιδοτει τα οµορφα κτιρια, µπορει να τα<br />
επιβαλλει µε νοµους (αµφιβολης εφαρµογης αν<br />
δουµε την σηµερινη Ελλαδα) ή τελος µπορει να τα<br />
χτιζει µονο του. Οταν εχουµε πραγµατικα δυνατες
εξωτερικοτητες, µπορει τα οφελη απο τις<br />
εξωτερικοτητες ενος δηµοσιου µνηµειου να ειναι<br />
αρκετα υψηλοτερα απο το κοστος του. Κατα την<br />
γνωµη µου µια τετοια περιπτωση ειναι η Βαρκελωνη<br />
κατα τους Ολυµπιακους του 92, οπου το κρατος σε<br />
συνεργασια µε ιδιωτες αναµορφωσε πληρως την πολη<br />
προκαλωντας ενα σπιραλ θετικων εξωτερικοτητων<br />
που φτανει ως σηµερα. Η ωραια πολη προσελκυει<br />
τουριστικες επενδυσεις, οι επενδυσεις τουριστες, οι<br />
τουριστες φερνουν λεφτα στα δηµοτικα ταµεια, η<br />
πολη επενδυει ακοµα περισσοτερο σε µουσεια και<br />
αξιοθεατα, αυτα προκαλουν νεες θετικες επιρροες,<br />
ερχονται περισσοτεροι τουριστες, περισσοτερα<br />
ξενοδοχεια κτλ<br />
Αντιθετα η Αθηνα ειναι µια πολη γεµατη<br />
αρνητικες εξωτερικοτητες. Η Ακροπολη ειναι<br />
περιστοιχισµενη απο φτηνα µαγαζια µε<br />
κλαπατσιµπανα, που µειωνουν την ελκυστικοτητα<br />
των ξενοδοχειων της περιοχης. Η πολη ολοκληρη<br />
ειναι γεµατη σκουπιδια, οι οδηγοι συµπεριφερονται<br />
σαν καννιβαλοι και ολα αυτα δεν βλαπτουν µονο<br />
τους ιδιους, αλλα και εµµεσα τον τουρισµο της<br />
πολης. Και επειδη δεν υπαρχει αγορα που να<br />
αγοραπωλειται το καλο γουστο ή η καλη<br />
συµπεριφορα των γειτονων, η ελευθερη αγορα<br />
προφανως δεν λειτουργει σωστα και χρειαζεται µια<br />
εξυπνη επεµβαση της πολιτειας. Οχι τοσο µε νοµους<br />
και νεα γραφειοκρατια, οσο µε κινητρα.<br />
Μια αλλη µορφη εξωτερικοτητων που<br />
µελετηθηκε προσφατα, ειναι οι εξωτερικοτητες<br />
δικτυου. Στα λειτουργικα συστηµατα για παραδειγµα<br />
ο καθε νεος χρηστης που χρησιµοποιει το συστηµα<br />
προκαλει θετικες εξωτερικοτητες στους υπολοιπους<br />
χρηστες, καθως µπορουν να χρησιµοποιησουν τα<br />
ιδια προγραµµατα, µεγαλωνει η αγορα, πεφτουν οι<br />
τιµες κτλ Αυτες οι εξωτερικοτητες ειναι τοσο δυνατες<br />
που καθε αγορα λειτουργικων συστηµατων θα τεινει<br />
να µονοπωλειται απο ενα προϊον (σηµερα τα<br />
Windows). Το ιδιο ισχυει µε τα περισσοτερα<br />
τεχνολογικα προτυπα (π.χ. CD, DVD, MS Word, το<br />
συστηµα κινητης τηλεφωνιας***). Οι εξωτερικοτητες<br />
δικτυου ειναι ειδικη περιπτωση, καθως συνηθως δεν<br />
χρειαζεται παρεµβαση για να φτασουµε στο ιδανικο<br />
αποτελεσµα που ειναι ολοι να χρησιµοποιουν το ιδιο<br />
προτυπο (αλλα οχι παντα, βλεπε σηµερα µαχες για<br />
το νεο προτυπο του DVD). Εκει που χρειαζεται<br />
προσοχη ειναι ο κατοχος ή διαχειριστης του<br />
προτυπου να µην εκµεταλλευεται την µονοπωλιακη<br />
του θεση (οπως καλη ωρα η Microsoft).<br />
Συνοψη: Εκει που καταληγουµε ειναι, οτι<br />
υπαρχουν λιγες περιπτωσεις που οι ελευθερες<br />
αγορες δεν µπορουν να λειτουργησουν. Η αορατος<br />
Rooster Review<br />
χειρ του Σµιθ εµποδιζεται απτο να κανει το θεαρεστο<br />
εργο της. Συχνα µπορουµε να το διορθωσουµε αυτο<br />
µε µια πολυ µικρη επεµβαση (εκδοση δικαιωµατων)<br />
αλλες φορες χρειαζεται ευθεια κυβερνητικη<br />
παρεµβαση µεσω φορολογιας ή νοµοθεσιας. Σε καθε<br />
περιπτωση ειναι καλα µελετηµενες οι καταστασεις<br />
που χρειαζονται επεµβαση και οι εξωτερικοτητες<br />
δεν µπορουν να χρησιµοποιουνται σαν<br />
δικαιολογια για ασχετες κρατικες επεµβασεις...<br />
-------------------<br />
*Μια συνηθισµενη παρεξηγηση ειναι να το εκλαµβανουµε αυτο<br />
σαν αδεια να παραβιασουµε ολους τους νοµους. Αυτο δεν ειναι<br />
σωστο. Η υπαρξη ευνοµουµενης και αδιαφθορης πολιτειας ειναι<br />
εκ των ουκ ανευ αρχη των οικονοµικων και της ελευθερης αγορας.<br />
**Ο πραγµατικος πρωτοπορος της θεωριας, Τζον Φον Νωυµαν,<br />
δυστυχως ηταν νεκρος αρκετο καιρο πριν.<br />
***Ισως σε εναν Ευρωπαιο φαινεται αυτονοητο οτι ολοι<br />
χρησιµοποιουµε το ιδιο συστηµα αλλα στις ΗΠΑ δεν ηταν παντα<br />
ετσι και ακοµα υπαρχουν συστηµατα που δεν ειναι συµβατα<br />
µεταξυ τους. Φυσικα οι εξωτερικοτητες δικτυου ειναι τοσο δυνατες<br />
που και οι ΗΠΑ οδηγουνται σε ενιαια συστηµατα.<br />
Λεξικο:<br />
Παρετο αποτελεσµατικος: Μια κατασταση ειναι αποτελεσµατικη<br />
κατα τον Βιλφρεντο Παρετο (και ολους τους µετεπειτα<br />
οικονοµολογους), αν δεν υπαρχει τροπος να καλυτερευσουµε την<br />
θεση ενος παικτη χωρις να χειροτερεψουµε την θεση ενος αλλου.<br />
Καλυτερη απαντηση: Μια κινηση ειναι η καλυτεραπαντηση σε<br />
µια στρατηγικη αν, δεδοµενης της στρατηγικης του αντιπαλου<br />
παικτη, φερνει ισο ή υψηλοτερο οφελος απο καθε αλλη κινηση<br />
που µπορει να κανει ο παικτης.<br />
Ισορροπια Νας: Μια ισορροπια κατα Νας ειναι απλα µια<br />
κατασταση οπου ο καθε παικτης παιζει την καλυτερη απαντηση<br />
στις στρατηγικες του αλλου.<br />
Εξωτερικοτητες: Εξωτερικες επιρροες ή επιδρασεις εχουµε οταν<br />
οι κινησεις ενος οικονοµικου υποκειµενου (π.χ. η καταναλωση<br />
ενος αγαθου) επηρεαζουν το οφελος ενος αλλου. Αυτη η επιρροη<br />
πρεπει να ειναι αµεση (οχι π.χ. µεσω του µηχανισµου των τιµων)<br />
και δεν πρεπει να υπαρχει αγορα για την αγοραπωλησια<br />
δικαιωµατων σε αυτην πραξη.<br />
Παραδειγµα προς ξεκαθαρισµα των εννοιων: Ενα πολυκαταστηµα<br />
εγκαθισταται διπλα στο µαγαζακι σου. Υπαρχει η εµµεση<br />
ανταγωνιστικη επιδραση µεσω των τιµων. Αυτη δεν ειναι<br />
εξωτερικοτητα, γιατι δεν ειναι αµεση η επιδραση και η ισχυς του<br />
Πρωτου Θεωρηµατος µενει ανεπαφη.<br />
Υπαρχει οµως και µια εµµεση επιδραση. Το πολυκαταστηµα µε το<br />
ωραιο κτιριο του (λεµε τωρα!) και την επιθετικη πολιτικη του<br />
τραβαει κοσµο στην περιοχη. Οσοι δεν βρουν κει αυτο που ηθελαν<br />
ερχονται µετα σε σενα. Εχουµε λοιπον µια θετικη εξωτερικοτητα.<br />
Στην αγγλοφωνη βιβλιογραφια θα βρειτε τον ορο σαν externalities<br />
ή external effects.<br />
41
42<br />
Πρωτο Θεωρηµα Οικονοµικων της Προνοιας: Οι θεσεις<br />
ισορροπιας που µας φερνει µια ελευθερη αγορα οπου ο καθενας<br />
κοιτα µονο το προσωπικο του συµφερον, ειναι Παρετο<br />
αποτελεσµατικες.<br />
Πηγες:<br />
Αδαµ Σµιθ, The Wealth of Nations, Βιβλιο 1, Κεφαλαιο 2: It is<br />
not from the benevolence of the butcher, the brewer, or the<br />
baker that we expect our dinner, but from their regard to<br />
their self-love, and never talk to them of our own<br />
necessities but of their advantages.<br />
Ελευθερη µεταφραση: ο φουρναρης δεν φτιαχνει ψωµι για την<br />
ψυχη της µανας του, αλλα για τα ευρουλακια που του δινουµε...<br />
Garrett Hardin, "The Tragedy of the Commons."<br />
Σε περιπτωση που το παιχνιδι µε τους βαρβαρους χωρικους µας<br />
σας φανηκε ενδιαφερον ή που θελετε να µαθετε κατι παραπανω<br />
γενικα για την θεωρια παιγνιου κοιταξτε και αυτες τις συνδεσεις:<br />
http://www.gametheory.net/<br />
Υλικο, σηµειωσεις, κοµµατια απο ταινιες κτλ που εχουν σχεση µε<br />
την θεωρια<br />
http://kuznets.fas.harvard.edu/~aroth/alroth.html<br />
Η πολυ καλη σελιδα του Αλ Ροθ (πειραµατικος οικονοµολογος στο<br />
Χαρβαρντ) για την θεωρια παιγνιου και τα πειραµατα. Μαλλον για<br />
πιο προχωρηµενους παικτες...<br />
ΤΟ «ΑΝΗΘΙΚΟ»<br />
ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ<br />
ΚΑΙ ΟΙ ΘΑΥΜΑΣΙΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ<br />
Πως τα χρηµατιστηρια βοηθανε την<br />
αναπτυξη<br />
Σωτήρης Γεωργανάς<br />
Πρεπει να διευκρινισω οτι ο τιτλος του<br />
αρθρου ειναι παραπλανητικος. Ειναι απολυτως<br />
αδιαφορο αν θεωρω οτι το κεφαλαιο ειναι ηθικο ή<br />
ανηθικο. Γιατι η ηθικη του καθενος µας ειναι βεβαια<br />
υποκειµενικη. Μερικοι µουσουλµανοι ισως θεωρουν<br />
οτι το κερδος καθεαυτο ειναι ανηθικο και οι τοκοι<br />
αµαρτια µπροστα στον θεο. Αλλοι οπως η Αϋν Ραντ,<br />
θεωρουν οτι ειναι ανηθικο ενας ανθρωπος να χανει<br />
Rooster Review<br />
µια ευκαιρια να παραξει, να δηµιουργησει. ∆εν θα<br />
µπω σε αυτην την συζητηση. Για µενα καθε κινηση<br />
που ειναι συµβατη µε τους νοµους µας, που σεβεται<br />
την ατοµικη ιδιοκτησια και την αρχη της µη-βιας<br />
ειναι αποδεκτη. ∆εν µε νοιαζουν τα κινητρα κανενος,<br />
ειτε ειναι αλτρουιστικα*, ειτε κυνηγαει µονο το<br />
κερδος. Το µονο που θα διαπραγµατευτω ειναι τα<br />
αποτελεσµατα των κινησεων του καθε παιχτη στην<br />
χρηµαταγορα.<br />
Η ερωτηση ειναι λοιπον: Μια χρηµαταγορα<br />
οπου ο καθενας κοιταει το συµφερον του ειναι καλη<br />
ή κακη για την αναπτυξη της οικονοµιας? Η<br />
απαντηση θα επρεπε να ειναι προφανης απο την<br />
συνεχιζοµενη υπαρξη ολο και πιο εξελιγµενων<br />
χρηµαταγορων στις πιο ανεπτυγµενες χωρες του<br />
κοσµου (αν τους κανουν κακο γιατι τις εχουν?). Αλλα<br />
ας κοιταξουµε το θεµα καπως αναλυτικα.<br />
Η φυση του χρηµατιστηριου ειναι να παιρνει<br />
βραχυπροθεσµα επενδυτικα κεφαλαια και να τα<br />
κανει µακροπροθεσµα. Θελει καποιος σηµερα να<br />
επενδυσει σε καποια µετοχη, του χρονου να<br />
πουλησει, καποιος αλλος θα αγορασει, θα πουλησει<br />
µετα απο 6 µηνες κ.ο.κ. Οι εταιρειες απο την αλλη<br />
εχουν αναγκη απο µακροπροθεσµα κεφαλαια. Το<br />
χρηµατιστηριο ειναι ο µηχανισµος που συνδυαζει τις<br />
δυο αναγκες, οι επενδυτες βαζουν τα κεφαλαια και<br />
παιρνουν ενα µερισµα καθε χρονο, η εταιρεια εχει<br />
φτηνα κεφαλαια για επενδυσεις. Μαλιστα οσο<br />
περισσοτερο πειθει τους επενδυτες για τα σχεδια της,<br />
τοσο πιο φτηνα ειναι τα κεφαλαια της. Ετσι<br />
ανεξαρτητοποιειται απο τις τραπεζες και τα δανεια<br />
τους που µπορει να ειναι µε κακους ορους, αν το<br />
τραπεζικο συστηµα δεν ειναι πληρως ανταγωνιστικο<br />
ή αν οι τραπεζες φοβουνται υπερβολικα το ρισκο**<br />
του να δανειζουν σε αγνωστους.<br />
Το αξιοπεριεργο ειναι οτι η αναγκη για<br />
κερδος των επενδυτων ειναι ακριβως αυτο που<br />
εγγυαται την αξιοκρατια και αποτελεσµατικοτητα του<br />
µηχανισµου. ∆εν αγοραζεις µετοχες µιας εταιρειας<br />
επειδη την συµπαθεις, δεν αγοραζεις για να παει<br />
καλα η χωρα ή να ανεβει η παραγωγη, αγοραζεις για<br />
το πιο αντικειµενικο κριτηριο του κοσµου: το κερδος!<br />
Αγοραζεις επειδη περιµενεις η εταιρεια να παει<br />
καλα, περιµενεις οτι θα δωσει υψηλα µερισµατα,<br />
περιµενεις να ανεβει η τιµη της. Και αυτη η<br />
εγωιστικη τακτικη εξασφαλιζει οτι τα κεφαλαια θα<br />
πανε σε αυτον που τα αξιζει, θα πανε σε αυτον που<br />
µπορει να τα αξιοποιησει καλυτερα!<br />
Σε ολα αυτα υπαρχει µια δυνατη ενσταση: Τι<br />
γινεται αν οι τιµες στην χρηµαταγορα δεν<br />
αντανακλουν πραγµατικα δεδοµενα?
Αυτο γινεται µονο σε δυο περιπτωσεις:<br />
Α) Χειραγωγηση των τιµων απο δυνατους<br />
παικτες. Σε µικρα ή ανωριµα χρηµατιστηρια ειναι<br />
δυνατον ενας µεγαλος παικτης να επηρεαζει τις τιµες<br />
για αθεµιτο οφελος. Αυτο προφανως αναιρει ολη την<br />
επιχειρηµατολογια µας, καθως η υπαρξη µιας<br />
ανταγωνιστικης αγορας ειναι προυποθεση για την<br />
αποτελεσµατικοτητα του µηχανισµου. Γιαυτο σκοπος<br />
µιας κυβερνησης ειναι να εχει τις δυνατον<br />
µεγαλυτερες, βαθυτερες χρηµαταγορες. Αυτο<br />
επιτυγχανεται προφανως οταν το θεσµικο πλαισιο<br />
ειναι ευνοϊκο για τον ανταγωνισµο, οταν η<br />
κυβερνηση δεν επεµβαινει στον χρηµατοπιστωτικο<br />
τοµεα (αρα η κυβερνηση δεν κανει να ελεγχει<br />
τραπεζες αγαπητη κυβερνηση!), οταν τα συνορα ειναι<br />
ανοιχτα για κινησεις κεφαλαιου.<br />
Β) Φουσκες. Υπαρχει πολυ µεγαλη βιβλιογραφια<br />
περι φουσκων στις χρηµαταγορες. Οταν οι τιµες<br />
πολλαπλασιαζονται ανεξελεγκτα χανεται η συνδεση<br />
των τιµων µε τις θεµελιωδεις συνθηκες (παρουσα και<br />
µελλοντικη κερδοφορια των εταιρειων). Αυτο εχει σαν<br />
αποτελεσµα τα κεφαλαια να µην πηγαινουν<br />
απαραιτητα στις εταιρειες µε τις καλυτερες<br />
προοπτικες. Οι λογοι για µια φουσκα µπορει να ειναι<br />
πολλοι. Μικρο βαθος της αγορας (βλεπε Α) µπορει<br />
να επιτρεπει σε καποιους να την χειραγωγουν. Αλλοι<br />
τους ακολουθουν και ετσι δηµιουργειται µια<br />
φουσκα. Αλλος λογος µπορει να ειναι η ψυχολογια<br />
της µαζας, οταν πολλοι επενδυτες ακολουθουν ο ενας<br />
τον αλλο, δηµιουργειται µια χιονοστιβαδα που<br />
µπορει να παρει την λαθος κατευθυνση.<br />
Οι παλαιοτερες γνωστες φουσκες ειναι η φουσκα των<br />
τουλιπων στην Ολλανδια και η φουσκα της Εταιρειας<br />
Νοτιας Θαλασσας.<br />
Rooster Review<br />
Νεοτερα παραδειγµατα ειναι η φουσκα του 29 πριν<br />
το Μεγα Κραχ ή το φαινοµενο των εταιρειων υψηλης<br />
τεχνολογιας στο NASDAQ (η ετυµηγορια δεν εχει<br />
βγει ακοµα αν επροκειτο περι φουσκας ή οχι).<br />
Με το παραδειγµα του NASDAQ µπορουµε<br />
να κατανοησουµε οτι φουσκα δεν σηµαινει απλα<br />
43
44<br />
µεγαλη ανοδος των τιµων που συνοδευεται απο<br />
πτωση. Φουσκα σηµαινει αποσυνδεση των τιµων απο<br />
τα θεµελιωδη. Στην περιπτωση του NASDAQ µερικοι<br />
ισχυριζονται οτι η µεγαλη αβεβαιοτητα σε σχεση µε<br />
τις προοπτικες των εταιρειων υψηλης τεχνολογιας<br />
δικαιολογουσε µια ανοδο των τιµων. Οταν εγινε<br />
σαφες οτι το Ιντερνετ δεν προκειται να αναπτυσσεται<br />
µε διψηφιους ρυθµους για παντα, οι τιµες επεσαν.<br />
Αυτο θα σηµαινε οτι η µεγαλη ανοδος και πτωση του<br />
NASDAQ δεν ηταν µια φουσκα, αλλα µια<br />
ορθολoγιστικη αντιδραση στην αβεβαιοτητα για το<br />
µελλον.<br />
Πολλες φορες οι φουσκες θρεφονται απο<br />
λαθη της νοµισµατικης πολιτικης. Υπερβολικα<br />
χαµηλα επιτοκια προκαλουν αυξηµενο δανεισµο,<br />
συσωρρευση ρευστοτητας που ψαχνοντας για<br />
επενδυτικες ευκαιριες θα κατευθυνθει στις<br />
χρηµαταγορες. Το Κραχ του 29 ειχε µεγαλη σχεση<br />
µε τα τροµερα λαθη της Αµερικανικης Κεντρικης<br />
Τραπεζας. Αντιθετα σηµερα η σχετικα ανωδυνη<br />
πτωση των χρηµατιστηριων κατα το 2000 οφειλεται<br />
στην µαεστρια του προεδρου της Φεντ, Αλαν<br />
Γκρηνσπαν. Σε καθε περιπτωση για να αποφευγουµε<br />
τις φουσκες και να εχουµε το δυνατον ανωδυνες<br />
προσγειωσεις χρειαζοµαστε βαθιες χρηµαταγορες και<br />
ευελικτα τραπεζικα συστηµατα, κατι που συνηγορει<br />
υπερ της απουσιας κρατικης παρεµβασης σε αυτα.<br />
Και σε καµµια περιπτωση η κυβερνηση δεν<br />
δικαιολογειται να κανει δηλωσεις περι του επιπεδου<br />
των τιµων (οπως εκαναν Ελληνες αξιωµατουχοι<br />
προσφατα). Το µονο που ειναι αποδεκτο, οταν ολα<br />
δειχνουν την παρουσια µιας φουσκας, ειναι η<br />
αυτονοµη Κεντρικη Τραπεζα να διορθωνει τα<br />
επιτοκια της ωστε να αποφευγει την διογκωση της<br />
φουσκας.<br />
Προσοχη: Η ανωτερω συζητηση περι<br />
χειραγωγησης και φουσκων δεν σηµαινει οτι η<br />
κερδοσκοπια ειναι παντα κακη. Εξηγησαµε οτι το<br />
κυνηγι του κερδους ειναι συνηθως καλο. Αλλα<br />
ακοµα και οταν εχουµε περιπτωσεις κερδοσκοπων<br />
που χρησιµοποιουν προσωπικες πληροφοριες για να<br />
κερδισουν, κατι που οι περισσοτεροι θεωρουν<br />
αθεµιτο, το αποτελεσµα δεν ειναι παντα κακο. Γιατι<br />
ενας λογος επιτυχιας των χρηµαταγορων ειναι να<br />
παιρνει κοµµατια πληροφοριας απο διαφορους<br />
κερδοσκοπους και να τα δειχνει σε ολους µεσω των<br />
τιµων (βλεπε βιβλιογραφια). Ετσι χαρη στην<br />
κερδοσκοπια καποιων αποκαλυπτονται πληροφοριες<br />
που θα εµεναν κρυµµενες.<br />
Ενα καλο παραδειγµα*** ειναι η πωληση<br />
µιας εταιρειας απο την κυβερνηση. Φανταστειτε οτι η<br />
κυβερνηση θελει να πουλησει τον ΟΤΕ, αλλα δεν<br />
Rooster Review<br />
ξερει ποσο αξιζει ο ΟΤΕ για τις εταιρεις που<br />
διαπραγµατευονται να τον αγορασουν. Στην κλασικη<br />
περιπτωση θα διαπραγµατευτει µαζι τους και θα<br />
πωλησει σε µια τιµη αρκετα χαµηλοτερη της αξιας<br />
του οργανισµου. Αυτη η ελλειψη πληροφοριας<br />
µπορει να διορθωθει στο χρηµατιστηριο. Αντι για µια<br />
κλειστη διαπραγµατευση µε τους 4-5 υποψηφιους<br />
αγοραστες, η κυβερνηση βαζει τον ΟΤΕ στο<br />
χρηµατιστηριο. Οι κερδοσκοποι που εχουν καποια<br />
πληροφορηση για το ποσο αξιζει ο ΟΤΕ για την<br />
Deutsche Telekom π.χ. θα αγοραζουν µετοχες<br />
ανεβαζοντας την τιµη. Μαλιστα αν η πληροφορια των<br />
κερδοσκοπων ειναι συµµετρικα διεσπαρµενη γυρω<br />
απο την πραγµατικη αξια (δηλαδη αν ο ενας νοµιζει<br />
οτι ειναι λιγο πανω, ο αλλος λιγο κατω κ.ο.κ.), η τιµη<br />
στο χρηµατιστηριο θα φτασει ακριβως την<br />
πραγµατικη αξια του οργανισµου!<br />
Ετσι οι κερδοσκοποι βοηθουν την κυβερνηση να<br />
αποκοµισει τα µεγιστα οφελη απο την πωληση!<br />
Συνοψη: Τα χρηµατιστηρια ειναι απαραιτητο<br />
µερος του σηµερινου οικονοµικου συστηµατος.<br />
Μαλιστα αντιθετα µε οτι νοµιζουν οι περισσοτεροι, η<br />
κερδοσκοπια στα χρηµατιστηρια σχεδον παντα<br />
βοηθαει το οικονοµικο συστηµα να ειναι πιο<br />
αποτελεσµατικο, µαζευοντας τις διασπαρτες<br />
πληροφοριες και καθρεφτιζοντας τες στις τιµες. Στις<br />
ελαχιστες περιπτωσεις που τα χρηµατιστηρια<br />
αποτυγχανουν, χρειαζεται προσοχη απο τις<br />
νοµισµατικες αρχες (κεντρικη Τραπεζα) για την οσο<br />
το δυνατον ανωδυνη επιστροφη των τιµων στα<br />
θεµελιωδη.<br />
--------------------<br />
* αληθινος αλτρουισµος βεβαια για µενα δεν υπαρχει. ∆ειτε<br />
Ντωκινς για παραδειγµατα στην βιολογια ή βιβλιογραφια περι<br />
επαναλαµβανοµενων παινχιδιων και συνεργασιας στην θεωρια<br />
παιγνιου.<br />
** η αποστροφη στο ρισκο ειναι ενα παρατηρηµενο φαινοµενο µε<br />
πολλες συνεπειες για τα οικονοµικα µοντελα.<br />
***το παραδειγµα αυτο ειναι απο την τρεχουσα δουλεια του<br />
συγγραφεα. Παρακαλεισθε να µην το αναπαραγετε χωρις ενδειξη<br />
της πηγης.<br />
ΟΡΙΣΜΟΙ<br />
Βαθος χρηµαταγορας: Μια χρηµαταγορα ειναι βαθια, αν η<br />
κινηση ενος παικτη δεν επηρεαζει πολυ τις τιµες.<br />
Λοτταρια: Στην θεωρια αποφασεων, λοτταρια ειναι ενα παιχνιδι<br />
οπου υπαρχουν διαφορα δυνατα αποτελεσµατα που καθοριζονται<br />
τυχαια. Η πιθανοτητα του καθε αποτελεσµατος ειναι γνωστη.<br />
Αποστροφη στο ρισκο: Ενας ανθρωπος αποστρεφεται το ρισκο<br />
αν µεταξυ των εποµενων δυο λοτταριων προτιµα την Β.<br />
Α: 5000 ευρω µε πιθανοτητα 100%
Β: 10000 ευρω µε πιθανοτητα 60% και 0 ευρω µε πιθανοτητα<br />
40%.<br />
Ο λογος ειναι οτι στην λοτταρια Β, αν επαιζε το παιχνιδι παρα<br />
πολλες φορες κατα µεσο ορο θα κερδιζε 60 απο τις 100 φορες,<br />
δηλαδη θα κερδιζε κατα µεσο ορο 6000 ευρω. Αλλα προτιµα τα<br />
5000 ευρω που ειναι σιγουρα, απο τα αβεβαια 6000 ευρω.<br />
Θεωρητικες εργασιες:<br />
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ<br />
Information Ag<strong>gr</strong>egation in a Noisy Rational Expectations<br />
Economy<br />
DW Diamond, RE Verrecchia - Journal of Financial Economics,<br />
1981<br />
On the Ag<strong>gr</strong>egation of Information in Competitive Markets<br />
M Hellwig - Journal of Economic Theory, 1980<br />
Was there a NASDAQ bubble in the late 1990s?<br />
L Pastor, P Veronesi, 2004<br />
Πειραµατικες εργασιες µε πραγµατικους παιχτες:<br />
Information ag<strong>gr</strong>egation in an experimental market<br />
R Forsythe, R Lundholm - Econometrica, 1990<br />
Για το Κραχ του 29 αναζητηστε το πολυ καλο βιβλιο του Τζ.<br />
Γκωλµπρεηθ: The Great Crash: 1929<br />
Ο ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ∆ΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ<br />
ΤΗ ∆ΟΥΛΕΙΑ<br />
Φώτης Περλικός<br />
Πριν από λίγoυς µήνες τέθηκε σε ισχύ το<br />
πολυσυζητηµένο Πρωτόκολλο του Κυότο. Η συνθήκη<br />
αυτή αναγκάζει τις ανεπτυγµένες µόνο χώρες να<br />
µειώσουν την εκποµπή αερίων που προκαλούν το<br />
φαινόµενο του θερµοκηπίου κατά 5,2% -σε σχέση µε<br />
το επίπεδο του 1990- στο διάστηµα 2008-2012. Οι<br />
χώρες που εκπέµπουν περισσότερα αέρια από ότι<br />
έχουν θέσει ως στόχο µέχρι το 2012, θα<br />
υποχρεώνονται στη δεύτερη περίοδο-αρχίζει το<br />
2013- να περιορίσουν την εκποµπή κατά 30%<br />
επιπλέον. Συνολικά 122 χώρες επικύρωσαν τη<br />
συνθήκη ή προσχώρησαν σ΄ αυτή, ωστόσο µόνο 39<br />
χώρες έχουν θέσει συγκεκριµένα όρια για µείωση<br />
των ρύπων. Η ΕΕ για παράδειγµα θέτει ως στόχο την<br />
επίτευξη του ποσοστού 8%.<br />
Rooster Review<br />
Το ετήσιο κόστος της εκπλήρωσης των<br />
κριτηρίων του Κυότο υπολογίζεται ότι θα ανέρχεται<br />
το 2010 στα 346 δισεκατοµµύρια $, που ισοδυναµεί<br />
µε το 1,5% του ΑΕΠ των χωρών που συµµετέχουν<br />
στη συνθήκη. Με ελεύθερη την εµπορία των<br />
δικαιωµάτων εκποµπής τότε το κόστος πέφτει στα<br />
161 δισ $. Αν όµως είχε επιτραπεί το εµπόριο<br />
δικαιωµάτων µεταξύ όλων των χωρών του πλανήτη (οι<br />
περισσότερες χώρες δεν συµµετέχουν στην συνθήκη)<br />
τότε το κόστος περιορίζεται στα 75 δισ $. Το κόστος<br />
σταδιακά θα διογκώνεται. Υπολογισµοί του ΟΟΣΑ<br />
λένε ότι το ετήσιο κόστος για τις χώρες του ΟΟΣΑ το<br />
2050 θα ξεπερνά τα 900 δισ $ ή περίπου το 2% του<br />
ΑΕΠ, ενώ το 2100 το κόστος θα υπερβαίνει το 4%<br />
του ΑΕΠ. Εύλογα αναρωτιέται κανείς ποιος θα<br />
συµµορφωθεί µε αυτό το κόστος όταν δεν<br />
προβλέπονται χρηµατικά πρόστιµα ή άλλου είδους<br />
ρεαλιστικοί µηχανισµοί ελέγχου της εφαρµογής της<br />
συνθήκης.<br />
Είναι πολύ εύκολο για κάποιον να<br />
επικυρώνει µια συνθήκη που δεν του επιβάλλει<br />
κανένα περιορισµό και κανένα κόστος σ’αυτόν, ενώ<br />
αντίθετα επιβάλλει στραγγαλιστικούς περιορισµούς<br />
σε άλλους που δεν την υπέγραψαν! Και τα κριτήρια<br />
επιλογής του «ανεπτυγµένου» από του<br />
αναπτυσσόµενου είναι εντελώς θολά. Πώς γίνεται η<br />
Σιγκαπούρη ή το Χονγκ Κονγκ να θεωρούνται<br />
αναπτυσσόµενες και χωρίς κανένα περιορισµό;<br />
Ακόµα χειρότερα, η Κίνα εκπέµπει σήµερα το 13%<br />
των παγκόσµιων εκποµπών διοξειδίου του άνθρακα<br />
(και είναι η δεύτερη χώρα στον κόσµο σε εκποµπές,<br />
αν και πιθανότατα οι πραγµατικές της εκποµπές<br />
είναι µάλλον πολύ µεγαλύτερες, έως και διπλάσιες<br />
από τις αναφερόµενες) και µε τεράστιες αυξητικές<br />
τάσεις αν αναλογιστεί κανείς τους ρυθµούς<br />
ανάπτυξης που τρέχει η κινεζική οικονοµία. Κι όµως<br />
η Κίνα εξαιρείται από κάθε περιορισµό του<br />
Πρωτοκόλλου! Για ποιο περιορισµό εκποµπών<br />
µιλάµε όταν αφήνουµε ανεξέλεγκτο τον δεύτερο<br />
µεγαλύτερο παραγωγό διοξειδίου; Αναρωτιέται κανείς<br />
εαν αυτός είναι τελικά ο πραγµατικός στόχος των<br />
εµπνευστών του Πρωτοκόλλου.<br />
Ένα από τα βασικά προβλήµατα του Κυότο<br />
είναι ακριβώς ότι δε δεσµεύει τις αναπτυσσόµενες<br />
χώρες (που τώρα έχουν µικρές εκποµπές CO2 αλλά<br />
στο άµεσο µέλλον θα ελευθερώνουν τεράστιες<br />
ποσότητες). Η Ινδία, το Μεξικό, η Βραζιλία είναι<br />
µαζί µε την Κίνα ακόµα µερικές από τις βασικές<br />
χώρες που εξαιρούνται. Όµως το 82% των παραπάνω<br />
εκποµπών µέχρι το 2100 αναµένεται να προέλθει<br />
ακριβώς από τις χώρες που εξαιρούνται σήµερα από<br />
το Πρωτόκολλο! Η αρµόδια επιτροπή του ΟΗΕ (το<br />
IPCC) υπολογίζει πώς ήδη από το 2020 η<br />
45
46<br />
πλειοψηφεία των εκποµπών διοξειδίου θα<br />
προέρχεται από τις εξαιρούµενες αναπτυσσόµενες<br />
χώρες. Επειδή ακριβώς δεν δεσµεύει όλους, έχει<br />
υπολογιστεί ότι το µόνο που θα καταφέρει η<br />
συνθήκη είναι να καθυστερήσει τα επίπεδα<br />
διοξειδίου κατά 6 χρόνια. ∆ηλαδή το 2100 θα<br />
έχουµε µε την εφαρµογή της συνθήκης το ίδιο ποσό<br />
CO2 στην ατµόσφαιρα όσο το 2094 αν δεν υπήρχε<br />
καµία συνθήκη!!<br />
Το δε κόστος της ενδεχόµενης ανόδου<br />
θερµοκρασίας κατά 1,8 - 2 βαθµούς Κελσίου το<br />
2100 υπολογίζεται περίπου στο 2% του ΑΕΠ των<br />
ανεπτυγµένων χωρών (και περιλαµβάνει όλα τα<br />
πολυδάπανα σχέδια αντιµετώπισης της ανόδου των<br />
υδάτων, των προβληµάτων στις καλλιέργιες κτλ).<br />
∆ηλαδή θα πληρώνουν 4% του ΑΕΠ τους για να<br />
αποτρέψουν µια κατάσταση που δεν µπορεί έτσι να<br />
αποτραπεί και τελικά θα κληθούν να δώσουν άλλο<br />
ένα 2% για την αντιµετώπισή της!! Γι' αυτό είναι<br />
εντελώς λογικό ότι και η Αµερικανική Γερουσία µε<br />
ψήφους 95-0 αρνήθηκε να υπογράψει µια συνθήκη<br />
µονοµερή που δεν δεσµεύει τις αναπτυσσόµενες<br />
χώρες.<br />
Η άνοδος του κόστους της ενέργειας στις<br />
χώρες υπό περιορισµό, απλά θα οδηγήσει σε µια<br />
µαζική µετακίνηση των πιο ενεργοβόρων<br />
βιοµηχανιών τους σε περιοχές όπως η Λατινική<br />
Αµερική, η Αφρική και η Ασία, όπου η παραγωγή<br />
ενέργειας γίνεται µε πολύ πιο εχθρικές στο<br />
περιβάλλον µεθόδους. Για παράδειγµα η Ινδία<br />
καταναλώνει 3 φορές περισσότερη ενέργεια και<br />
εκπέµπει 4 φορές περισσότερο διοξείδιο για κάθε<br />
δολλάριο του ΑΕΠ της σε σχέση µε τις ΗΠΑ. Η Κίνα<br />
έχει ακόµα χειρότερες επιδόσεις αφού για την<br />
παραγωγή ίδιου προϊόντος µε τις ΗΠΑ χρειάζεται 5<br />
φορές περισσότερη ενέργεια και 8 φορές<br />
µεγαλύτερες εκποµπές CO2. Το αποτέλεσµα θα είναι<br />
πώς για την παραγωγή του ίδιου ΑΕΠ µε σήµερα θα<br />
έχουµε πολύ µεγαλύτερες εκποµπές αερίων!<br />
Όποιος νοµίζει ότι το πρωτόκολλο είναι µια<br />
ευκαιρία να µειωθεί το οικονοµικό χάσµα µεταξύ των<br />
χωρών του κόσµου και να βελτιώσει τις οικονοµίες<br />
των αναπτυσσόµενων χωρών γελιέται πικρά. Ακόµα<br />
και αν δε συµµετέχουν, οι αναπτυσσόµενες θα<br />
πληρώσουν ένα τεράστιο τίµηµα. Η οικονοµική<br />
επιβράδυνση των ανεπτυγµένων χωρών, που θα έρθει<br />
αναπόφευκτα ως αποτέλεσµα την ανόδου το κόστους<br />
της ενέργειας, θα µειώσει τα περιθώρια εξαγωγών<br />
προς αυτές. Εξαγωγές που είναι ζωτικές για την<br />
επιβίωση και την ανάπτυξη των φτωχότερων χωρών.<br />
Παράλληλα το κόστος των εισαγώµενων προϊόντων<br />
από τις ανεπτυγµένες βιοµηχανικά χώρες θα<br />
Rooster Review<br />
εκτοξευθεί. Η ανάπτυξη µπορεί να έρθει µόνο µέσα<br />
από το ελεύθερο εµπόριο, όχι µέσα από<br />
καταναγκαστικούς περιορισµούς.<br />
Το µέλλον που προδιαγράφει η εφαρµογή<br />
µιας τέτοιας συνθήκης δεν µπορεί να βρει σύµφωνο<br />
κανένα φιλελεύθερα σκεπτόµενο άνθρωπο. Το<br />
Πρωτόκολλο αυτό είναι ένας τροµακτικής κλίµακας<br />
περιορισµός των οικονοµικών ελευθεριών σε<br />
παγκόσµιο επίπεδο, για τον περιορισµό των<br />
εκποµπών του CO2, για τις οποίες ο άνθρωπος<br />
ευθύνεται µόλις κατά 3%. Μία και µόνη έκρηξη<br />
ηφαιστίου απελευθερώνει τόσο διοξείδιο πού κάνει<br />
τους περιορισµούς της συνθήκης να µοιάζουν<br />
αστείοι. Η υιοθέτησή του όµως συνεπάγεται την<br />
καθόλου αστεία παράδοση σε κάποιους<br />
γραφειοκράτες της ρύθµισης των αγορών, ειδικά της<br />
ενέργειας, που θα εκτοξεύσει το κόστος παραγωγής<br />
και θα µηδενίσει την ανάπτυξη. Ο κρατικός έλεγχος<br />
στην οικονοµία, και µάλιστα µε διεθνή ισχύ και<br />
εφαρµογή, επανέρχεται από την πίσω πόρτα να<br />
περιορίσει την ανθρώπινη ανάπτυξη και δηµιουργία.<br />
Το κόστος όµως των περιορισµών δεν είναι µόνο<br />
οικονοµικό (που σε πολλές περιπτώσεις θα φανεί<br />
αβάστακτο), αλλά θα το πληρώσουµε και µε µια νέα<br />
επεκτατική γραφειοκρατική παρεµβατικότητα. Και<br />
αυτή θα είναι µόνο η αρχή για ένα σωρό παρόµοιους<br />
περιορισµούς µε πρόφαση την «προστασία του<br />
περιβάλλοντος». Η στέρηση οικονοµικών ελευθεριών<br />
συνιστά θεµελιώδη καταπάτηση των ανθρώπινων<br />
δικαιωµάτων.<br />
Ζούµε σήµερα την σύγχρονη εκδοχή του<br />
«δρόµου προς τη δουλεία» που τόσο διορατικά για<br />
την εποχή του είχε περιγράψει το 1945 ο F.A.<br />
Hayek. Οι ίδιες δυνάµεις που θέλουν να ελέγχουν το<br />
άτοµο και την ελευθερία του δρουν και σήµερα. Και<br />
πάλι στο στόχαστρό τους βρίσκονται τα ιδιοκτησιακά<br />
δικαιώµατα και οι ελεύθερες ανοιχτές αγορές, οι<br />
κολώνες που στηρίζουν την προσωπική µας<br />
ελευθερία. Επιζητούν και πάλι έλεγχο των αγορών<br />
και την ρύθµιση της οικονοµίας από µέρους τους. Το<br />
µόνο που έχει αλλάξει είναι η δικαιολογία τους. Αντί<br />
να µιλάνε πλέον για τις κοινωνικές αδικίες, την<br />
φτώχεια, την ανάγκη για «πρόοδο» κτλ, αφού και η<br />
ιστορική εξέλιξη τους διέψευσε αλλά και<br />
επιστηµονικά και φιλοσοφικά έχουν χάσει κάθε<br />
έρεισµα, σήµερα επανέρχονται µε νέα συνθήµατα.<br />
Το περιβάλλον είναι το νέο όχηµα για την ιδεολογική<br />
επικράτηση όσων πιστεύουν στον έλεγχο του ατόµου,<br />
και οι ευαισθησίες του κόσµου για τα<br />
περιβαλλοντικά προβλήµατα είναι η σύγχρονη<br />
κερκόπορτα για τον περιορισµό της ελευθερίας µας,<br />
των δυνατοτήτων ανάπτυξης και τελικά της<br />
ευηµερίας µας. Κι όπως πάντα, κάθε επίθεση στην
ελευθερία του ατόµου, συνοδεύεται από συνθήµατα,<br />
συναισθηµατισµούς, πολύ ενθουσιασµό και ελάχιστο<br />
ορθολογισµό.<br />
Βέβαια στην γηρασµένη Ευρώπη του<br />
κρατικού παρεµβατισµού και της ελεγχόµενης<br />
οικονοµίας µια τέτοια προοπτική δε διαφοροποιεί<br />
πολύ τα πράγµατα από την υπάρχουσα κατάσταση.<br />
Η Ε.Ε. της αναιµικής ανάπτυξης, του<br />
γραφειοκρατικού ελέγχου και των διογκωµένων<br />
αναδιανεµητικών συστηµάτων έχει πάψει προ<br />
πολλού να είναι πρωτοπόρος και δύναµη προόδου σε<br />
οτιδήποτε (εκτός φυσικά από κάποιες εξαιρέσεις στην<br />
περιφέρειά της). Στην ήπειρο που γέννησε δύο<br />
ολοκληρωτικά συστήµατα τον προηγούµενο αιώνα,<br />
που στηρίχθηκε σε σοσιαλδηµοκρατικά/συντηρητικά<br />
µοντέλα παρεµβατισµού, που προσπαθεί να ενωθεί<br />
δηµιουργώντας ακόµη περισσότερες γραφειοκρατικές<br />
δοµές οι οποίες πνίγουν το άτοµο, τις ελευθερίες του<br />
και τελικά την οικονοµία, ακόµα και σήµερα η<br />
κουλτούρα του πατερναλιστικού κράτους είναι<br />
δίαχυτη. Καθόλου τυχαία ένας από τους κύριους<br />
εκπροσώπους του γραφειοκρατικού πατερναλισµού,<br />
ο Πρόεδρος της Γαλλίας Ζακ Σιράκ, δήλωσε<br />
πρόσφατα ότι ο φιλελευθερισµός αποτελεί τον<br />
«σύγχρονο κοµµουνισµό» και δεν θα αφήσει τους<br />
«υπερ-φιλελεύθερους» να κυριαρχήσουν στην ΕΕ!<br />
Αυτή η διάχυτη αντίληψη είναι που δίνει την εξουσία<br />
στους γραφειοκράτες να ορίζουν ερήµην µας τις ζωές<br />
µας.<br />
Αλλά οι κρατικιστές ελάχιστα προβλήµατα<br />
µπόρεσαν ποτέ να λύσουν (ενώ είναι υπεύθυνοι για<br />
την δηµιουργία απείρων). Κάτι το οποίο όχι απλώς<br />
βλέπουµε στην πράξη και την καθηµερινότητά µας,<br />
αλλά έχει αναλυθεί επιστηµονικά και διεξοδικά,<br />
µεταξύ πολλών άλλων ακαδηµαϊκών και από τρεις<br />
κατόχους Νόµπελ οικονοµικών (Hayek, Stigler,<br />
Coase). Έτσι και στο ζήτηµα των εκποµπών του<br />
διοξειδίου του άνθρακα, λύση για το περιβάλλον δεν<br />
είναι ο κρατικός έλεγχος αλλά η ελεύθερη<br />
οικονοµική ανάπτυξη που οδηγεί στην δηµιουργία<br />
νέων, οικονοµικά αποδοτικών και πιο φιλικών στο<br />
περιβάλλον τεχνολογιών. Είναι ενδεικτικό ότι στις<br />
ΗΠΑ, τα σωµατίδια στον αέρα έχουν µειωθεί κατά<br />
65% από το 1970 µέχρι το 1998, τα τοξικά<br />
απόβλητα έπεσαν περισσότερο από το µισό µεταξύ<br />
1988 και 1998, ενώ από το 1980 και µετά τα<br />
επίπεδα διοξειδίου του θείου, µονοξείδιου του<br />
άνθρακα και µολύβδου έχουν όλα µειωθεί<br />
σηµαντικά, και όλα αυτά µε ταυτόχρονη τεράστια<br />
µεγέθυνση της αµερικανικής οικονοµίας. Επιπλέον,<br />
οι εκποµπές CO2, µπορεί να µην έχουν µειωθεί<br />
ακόµα αλλά µόνο µεταξύ 1991 και 1999 µειώθηκε<br />
πάνω από 15% η εκποµπή ανα µονάδα του ΑΕΠ,<br />
Rooster Review<br />
ενώ η απαιτούµενη κατανάλωση ενέργειας για την<br />
ίδια µονάδα ΑΕΠ έπεσε από το 1970 πάνω από 30%.<br />
Αν θα καταφέρει το πρωτόκολλο του Κυότο<br />
να πετύχει τους στόχους του είναι κάτι που θα φανεί<br />
στο απώτερο µέλλον. Σύντοµα όµως θα βρεθεί ο<br />
κόσµος να πληρώνει τον λογαριασµό µε πραγµατικές<br />
θηλιές στο λαιµό, στο όνοµα µια αβέβαιης<br />
προστασίας απέναντι σε ένα ακόµα πιο αβέβαιο<br />
κίνδυνο. Η πρόοδος και η ευηµερία του κόσµου<br />
στηρίζεται πάνω ακριβώς στην αξιοποίηση της<br />
ελευθερίας του ατόµου να καινοτοµεί, να<br />
δηµιουργεί, να βελτιώνεται, να παράγει. Στερώντας<br />
την δυνατότητα να παράγει ελεύθερα σβήνουµε κάθε<br />
δύναµη προόδου, εκσυχρονισµού και πρωτοπορίας.<br />
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ∆ΥΣΗ<br />
Σκέψεις για την τελεολογική θεώρηση<br />
της παγκόσµιας ιστορίας<br />
Χάρης Πεϊτσίνης<br />
“Aπό το νεογέννητο µέχρι το πεντάχρονο<br />
παιδί η απόσταση είναι τροµακτική’’ έγραψε κάποτε<br />
ο Τολστόι. Σ’ αυτό το κρίσιµο διάστηµα της παιδικής<br />
ηλικίας το ανθρώπινο ον έρχεται σε επαφή µε µια<br />
ανώτερη σφαίρα κατανόησης που το απελευθερώνει<br />
από τα δεσµά της φυσικής αρχέγονης ύπαρξης .<br />
Είναι η επίγνωση του θανάτου, η πρώτη γνωριµία µε<br />
την τεράστια µοναξιά στο αποκαλυπτόµενο σύµπαν.<br />
Η ανώτερη σκέψη έχει τις ρίζες τις στις<br />
σκέψεις του θανάτου. Εδώ έχει τις ρίζες της η<br />
φιλοσοφία, η θρησκεία, η φυσιογνωσία. Από την<br />
αναπόφευκτη πορεία της ύπαρξης προέρχεται και<br />
κάθε βιωνόµενη ιστορική αίσθηση. Μέσα στη βαθιά<br />
απορία για το θάνατο γεννιέται η ανάγκη της<br />
κατανόησης της παντοδύναµης αιτιοκρατίας που<br />
διέπει τον φυσικό κόσµο µε τα αδυσώπητα, διαρκώς<br />
παρόντα όρια. Έτσι το πρόβληµα του χρόνου και της<br />
κατεύθυνσης του γίνεται πιο απτό µέσα από την ιδέα<br />
του ατοµικού πεπρωµένου. Με λίγα λόγια το βίωµα<br />
του βάθους αισθητηριακά συνδέεται µε µια<br />
συνειδητοποίηση εντελώς ακούσια και αναγκαία<br />
αλλά δηµιουργική. Τελικά η έκταση προς το βάθος<br />
µεταµορφώνει την αίσθηση σε εποπτεία. Ο χώρος και<br />
ο χρόνος παρατάσσονται αντιστικτικά. Ο δεύτερος<br />
47
48<br />
γεννά τον πρώτο πριν εξοντωθεί από εκείνον. Στο<br />
στιγµιαίο παρόν ο χώρος αιχµαλωτίζει ένα<br />
απονεκρωµένο κοµµάτι χρόνου. Στην<br />
πραγµατικότητα της γιγνόµενης ύπαρξης<br />
συστεγάζονται δύο κόσµοι, δύο πτυχές, δύο<br />
αλληλοσυµπληρούµενες προοπτικές , η παρατήρηση<br />
και η εγκαρτέρηση.<br />
Η ξαφνική µατιά στο θάνατο είναι το<br />
απαραίτητο λοιπόν βήµα από την αβαθή<br />
αισθητηριακή εµπειρία στην άβυσσο της<br />
κατανόησης. Ακόµα περισσότερο, είναι το σηµείο<br />
γέννησης ενός πολιτισµού που περικλείει<br />
σπερµατικά το σύνολο της ύπαρξης του και<br />
προφητικά το τέλος του. Ο εκάστοτε πολιτισµός είναι<br />
µοιραίο να ολοκληρώσει τον κύκλο του και να<br />
εξαφανιστεί κάποτε µαζί και µε τον άνθρωπο του,<br />
όπως και το πρωτογενές φαινόµενο του πολιτισµού<br />
γενικά θα χαθεί , ο άνθρωπος ως είδος, η επίγεια<br />
βιολογική ύπαρξη, η γαία, οι πλανήτες, το ηλιακό<br />
σύστηµα. Το παν είναι θνητό και εφήµερο και αυτή<br />
είναι η βάση ενός µέλλοντος που το άτοµο<br />
συλλαµβάνει ως αναπόδραστη µοίρα. Σταδιακά<br />
σχηµατίζει την πεποίθηση ότι µπορεί να την<br />
αποφύγει, να ξεφύγει από τα πλοκάµια της, να την<br />
υποτάξει ή τουλάχιστον να την προβλέψει στην κάθε<br />
της λεπτοµέρεια.<br />
Αυτές οι τελευταίες υποθέσεις στην<br />
κορύφωση τους όπως µορφοποιείται στην<br />
τεχνοκρατική φάση ενός πολιτισµού συντείνουν σε<br />
µια ανώτερη γνωσιοθεωρητική απόπειρα, την<br />
αιτιοκρατική θεώρηση της παγκόσµιας ιστορίας. Η<br />
εικόνα µιας νοµοτελειακής φύσης εισβάλλει στο<br />
ιστορικό γίγνεσθαι στηρίζοντας την ύπαρξη της σ’ένα<br />
πλέγµα µηχανικών κανόνων, ιστορικών «νόµων». Το<br />
πεπρωµένο, αποξηραµένο, µουµιοποιηµένο,<br />
στερηµένο από την ενεργητική παρουσία του<br />
υποκειµένου καταντά αιτιότητα. Η αιτιότητα είναι<br />
ένα πεπρωµένο που έχασε τον οργανικό του<br />
χαρακτήρα και τώρα προσπαθεί να τον συντρίψει<br />
προλαβαίνοντας µε τη δύναµη των εγκεφαλικών<br />
λειτουργιών το αναπόφευκτο τέλος και<br />
εκµηχανίζοντας τελικά την πορεία της ύπαρξης. Με<br />
τη φανατική πίστη στην κυριαρχία της αιτιοκρατίας,<br />
ο φόβος του θανάτου, που σε τελική ανάλυση είναι<br />
φόβος της ζωής έντυσε τον κόσµο µε το χιτώνα της<br />
απόλυτης γνώσης. Ο οπαδός των ιστορικών<br />
συστηµάτων που η ύπαρξη τους στηρίζεται σε µια<br />
ανεξαίρετη και άκαµπτη αιτιοκρατική αρχή<br />
συµβολίζει το µίσος απέναντι στο άγνωστο και το<br />
ακατανόητο.Έτσι βρίσκει την έκφραση ή το<br />
ξέσπασµα του το πνεύµα της ∆υτικής Βιοµηχανικής<br />
Εποχής , η ωµή κυριαρχία της µηχανής , η<br />
καθυπόταξη της φύσης στη θέληση, µε µια ηρωική<br />
Rooster Review<br />
αλλά καταδικασµένη προσπάθεια να κατακτήσει την<br />
ιστορία, τεχνικά, «επιστηµονικά»<br />
Η τελεολογία είναι το αµέσως επόµενο βήµα σ’<br />
αυτήν την πορεία εξορθολογισµού της ιστορίας που<br />
στην πραγµατικότητα ανοίγει την πόρτα σε µια νέα<br />
µεταφυσική. Στο βάθος της ύπαρξης κρύβεται για<br />
τον όψιµο άνθρωπο του δυτικού πολιτισµού πάντα ο<br />
λογικός σκοπός που συναρθρώνει και σταθεροποιεί<br />
ολόκληρο το γίγνεσθαι. Η prima cause και ο τελικός<br />
προορισµός, τα ιερά δισκοπότηρα της δυτικής<br />
ιστοριογραφίας γίνονται η αιτία διαρκών<br />
συγκρούσεων, από ιστορικό σε ιστορικό, από βιβλίο<br />
σε βιβλίο, από εποχή σε εποχή. Θα µπορούσαµε να<br />
εντοπίσουµε έναν υφέρποντα εκφυλισµό σ’αυτη τη<br />
διαδικασία θεώρησης της ιστοριας µε σηµεία<br />
αναφοράς τελικούς σκοπούς... Έναν εκφυλισµό που<br />
υφαίνεται µε τα νήµατα µιας υπερβατικής Ιστορικής<br />
Νοµοθεσίας. Αλλά ο νόµος, το τεθειµένο, είναι<br />
αντιιστορικός καθώς αποκλείει τον ιστορικό<br />
αυθορµητισµό, την πολυπλοκότητα της πιθανής<br />
έκβασης και κυρίως την Τύχη εισάγοντας την τοπική<br />
ιστορία, τη εγνωσθείσα λεπτοµέρεια, την κατεύθυνση<br />
του παραµικρού γεγονότος στην εσώτερη σύσταση<br />
της φυσικής νοµοτέλειας. Eίναι η µορφή µιας<br />
αναγκαιότητας χωρίς εξαιρέσεις και κατά συνέπεια<br />
µη οργανικής. Η σύλληψη του ιστορικού «νόµου»<br />
κατ’αναλογία του φυσικού νόµου ήταν λοιπόν εκ<br />
γεννετής καταδικασµένη καθώς αντίθετα µε την<br />
Ιστορία , η φύση είναι η πεµπτουσία του<br />
νοµοτελειακά αναγκαίου. Η διαφορά τους είναι<br />
οφθαλµοφανής. Μια πραγµατικότητα είναι φύση<br />
εφόσον εντάσσει το γιγνεσθαι στο γεγονός και Ιστορία<br />
εφόσον ενσωµατώνει το γεγονός στο γίγνεσθαι.<br />
Με αυτή την οπτική θα µπορούσε να<br />
θεωρηθεί µια µορφή εξορκισµού ο εξοβελισµός του<br />
τυχαίου από την ιστορία. Κι όµως ο κόσµος της<br />
τυχαιότητας είναί υπαρκτός και µπορεί µάλιστα να<br />
νοηθεί σαν ζωντανός αντίποδας του αιτιοκρατικού<br />
σύµπαντος. Χωρίς αυτόν τον ανείπωτο συνδετικό<br />
παράγοντα, ποια ζευγνύουσα δύναµη αποµένει; Η<br />
άκαµπτη αναγκαιότητα που επισκιάζει τυρρανικά<br />
κάθε πτυχή του ιστορικώς συµβαίνοντος.<br />
Ερµηνεύσαµε το διατυπώσιµο χαρακτήρα των<br />
συµβάντων σα συνέπεια µιας αναγκαιότητας που<br />
κυριαρχεί πάνω στα συµβάντα. Προσπαθήσαµε να<br />
µεταφέρουµε τη δοµή του ζωϊκού ιστού που χρονικά<br />
απολήγει στο φυσικό του τέλος στη φυσιογνωµική<br />
κάθε ιστορικού ιστού. Αλλά στη θέση του τέλους<br />
τοποθετήσαµε τα µεταφυσικά ή υλιστικά ιστορικά<br />
οράµατα του παρατηρητή, του θεατή, του ερµηνευτή<br />
της ιστορικής κατεύθυνσης.
Τα πράγµατα λοιπόν πήραν το δρόµο τους.<br />
Οι αστοί ιστορικοί αντιµετώπισαν την ιστορία ως<br />
πορεία βελτίωσης και προόδου, οι µαρξιστές ως<br />
διαλεκτική προέλαση στην κοµµουνιστική<br />
κοινωνία,οι χριστιανοί διαννοούµενοι ως το µονοπάτι<br />
που οδηγεί στη µετααποκαλυπτική ∆ευτέρα<br />
Παρουσία. Ο σκεπτικιστής θα αντιµετωπίσει όλες<br />
αυτές τις θεωρήσεις ως ιστορική έκφραση ενός<br />
ολόκληρου πολιτισµού που αναζητεί απεγνωσµένα<br />
την οριστική υποταγή του θανάτου και της<br />
τυχαιότητας στη δύναµη της θέλησης.<br />
Η ΓΗ ΤΟ 2100 – ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ<br />
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΜΕΛΛΟΝ<br />
Σωτήρης Γεωργανάς<br />
Ο Μαξ* γιορταζει σηµερα 1.1.2100 τα 20α<br />
του γεννεθλια. Ειναι γεννηµενος στην Ινδια, απο<br />
Ελληνα πατερα και Κινεζο επισησπατερα (αυτη η<br />
ονοµασια ετεινε να γινει αποδεκτη για τα<br />
οµοφυλοφιλα ζευγαρια που ειχαν παιδια µε τεχνητη<br />
εγκυµοσυνη). Η καταγωγη των γονεων του βεβαια<br />
ειναι απλα µια ονοµασια, γιατι συνορα και<br />
εθνικοτητες δεν υπαρχουν πια εδω και 25 χρονια.<br />
Εχει µολις τελειωσει το σχολειο και την υποχρεωτικη<br />
χρονια αναζητησης του κοσµου (ο ιδιος διαλεξε 6<br />
µηνες Ευρωπη 6 µηνες Λατινικη Αµερικη), την<br />
οποια πρεπει να περασει καποιος πριν παει στο<br />
πανεπιστηµιο.<br />
Τον εχουν δεχτει µε πλουσια υποτροφια στο<br />
Τεχνολογικο Ινστιτουτο Αττικης (µεγα ιδιωτικο<br />
πανεπιστηµιο ιδρυθεν στις αρχες του αιωνα µε<br />
γενναιοδωρες προσφορες διαπλεκοµενων Ελληνων<br />
που ηθελαν να φροντισουν για την υστεροφηµια τους<br />
σαν τους Τζ.Π.Μοργκαν και Ροκεφελερ του 1900).<br />
Τον ζητανε απεγνωσµενα και στο ΜΙΤ, αλλα<br />
προτιµαει µαλλον την Αττικη για τον καλο καιρο της.<br />
Ετσι κι αλλιως µε την εξελιξη των τηλεπικοινωνιων<br />
δεν ειναι αναγκαια η φυσικη παρουσια σου καπου,<br />
οποτε µπορει και να παρακολουθει σεµιναρια στις<br />
ΗΠΑ. Ο απωτερος στοχος του ειναι µετα τις 10ετεις<br />
σπουδες του να περασει τις εξετασεις για το<br />
Παγκοσµιο Υπουργειο Οµορφων Κατασκευων και να<br />
σχεδιαζει υδροπονικους κηπους στην Νεα<br />
Ιερουσαληµ (αυτην την θαυµαστη πολη των 20<br />
εκατοµµυριων στη Σαχαρα που ιδρυσαν<br />
Rooster Review<br />
αδερφωµενοι Παλαιστινιοι και Ισραηλινοι το 2053,<br />
οταν παρατησαν το αιµατοβαµµενο Ισραηλ για να το<br />
κανουν υπαιθριο µουσειο ανθρωπινης ηλιθιοτητας)...<br />
Στην Αττικη εχει διαλεξει µια ωραια κατοικια<br />
στην Νεα Νεα Μακρη (τεχνητο προαστιο στην<br />
θαλασσα της Ν.Μακρης). Ο µαγνητικος<br />
σιδηροδροµος µπορει να τον µεταφερει οποτεδηποτε<br />
στο κεντρο µεσα σε 20 λεπτα και το ηλεκτρικο του<br />
αυτοκινητο ειναι χρησιµο για τα Σαββατοκυριακα<br />
στην Μυκονο (χαρη στην νεα γεφυρα Πειραια-<br />
Κυκλαδων ειναι θεµα 30 λεπτων).<br />
Τα καλοκαιρια σχεδιαζει να δουλεψει για τον<br />
κολοσσο ΙΒΜ (Ιntelligent Bangalore Machines). Θα<br />
εχει βεβαια ελαφρα καλυτερο µισθο απο τους<br />
Αθηναιους φιλους του που δουλευουν στην<br />
Αλβανοσταρ (κορυφαια εταιρεια ντιζαιν) και θα<br />
απολαµβανει την πλουσια πολιτιστικη ζωη της<br />
ινδικης κοσµοπολης των 45 εκατοµµυριων κατοικων.<br />
45 εκατοµµυρια! Κιοµως ολοκληρος ο πληθυσµος<br />
της γης που φτανει τα 10 δις µπορει να τραφει µε το<br />
µισο της εκτασης που καλλιεργουσαν το 2000, χαρη<br />
στην προοδο των γεντικα τροποποιηµενων καρπων...<br />
Καµµια φορα ο Μαξ θυµαται µια επισκεψη<br />
του στο λαογραφικο µουσειο της Βοµβαης, µε<br />
τρισδιαστατα ντοκιµαντερ των αρχων του αιωνα:<br />
Αγνωριστη η χωρα, τρισαθλια, µε ανθρωπινα<br />
πλασµατα να µην εχουν ακοµα ξεπερασει την Εποχη<br />
του Χαλκου. Ποσο µακρια ειναι ολα αυτα πια! Χαρη<br />
στις πολυ εξελιγµενες µεταφορες και<br />
τηλεπικοινωνιες, τα εργοστασια της Παλιας ∆υσης<br />
µπορουσαν να εγκατασταθουν οπου ηθελαν. Ωκεανοι<br />
επενδυσεων απο αυτες τις χωρες εφταναν σε οποιον<br />
ηταν ετοιµος να τις δεχτει. Οι ινδοι το καταλαβαν<br />
αυτο και ανοιχτηκαν µε σωστες υποδοµες στον<br />
κοσµο. Το µεσο εισοδηµα στην Ινδια ειχε ηδη φτασει<br />
το ευρωπαικο κατα το 2070.<br />
Βεβαια οι ανθρωποι στην Ευρωπη ηταν πιο<br />
τεµπεληδες. Ηδη απο το 2050 περιπου, δεν υπηρχε<br />
πραγµατικος εργατης στην ηπειρο, µια και ειχαν<br />
στειλει τα εργοστασια εκτος Ευρωπης. Οι<br />
περισσοτεροι ευρωπιωτες (παρωχηµενος<br />
χαρακτηρισµος του παλιου πολιτη της ΕΕ) δουλευαν<br />
σαν στρατηγικοι στοχαστες, σχεδιαστες ροµποτ,<br />
ανθρωποεπισκευαστες (η νεα πιο ακριβης ονοµασια<br />
των γιατρων), µηχανικοι, ακαδηµαικοι,<br />
καλλιτεχνες...<br />
Αν και τωρα πια την εποχη του Μαξ δεν<br />
υπαρχει ουσιαστικη διαφορα. Στην Μπανγκαλορη<br />
σχεδιαζουν τα τσιπ, στην Κινα τα κατασκευαζουν, οι<br />
Ευρωπαιοι επιβλεπουν και οι Αµερικανοι τα<br />
49
50<br />
πουλουν... Οπου και να δουλευες οµως οι µισθοι<br />
ειναι παραπλησιοι και αρκετοι για µια<br />
αξιοπρεπεσταστη ζωη ακοµα και αν δουλευεις<br />
10ωρες την βδοµαδα.<br />
∆εν ειναι λιγοι λοιπον, αυτοι που επιλεγουν<br />
την τηλεεργασια και φευγουν για εναν τροπικο<br />
παραδεισο. Σαν τον θειο του τον Πιλαφ, που στα 120<br />
του χρονια** γραφει βιβλια 3ωρες την ηµερα και τις<br />
υπολοιπες µαθαινει σερφ µε την νεα 25χρονη<br />
Πακιστανοτουρκοολλανδοβραζιλιανα κοπελα του στα<br />
κυµατα της Μελανησιας...<br />
Μα καλα, υπηρχαν αληθεια τα παλια χρονια<br />
ατοµα που δεν πιστευαν στο ελευθερο εµποριο?<br />
Υπηρξε εποχη που η λεξη παγκοσµιοποιηση ειχε<br />
αρνητικη χροιά? Υπηρχαν σοβαρα, εθνη που<br />
ηθεληµενα γυριζαν τις πλατες τους στον κοσµο?<br />
Υπηρχε κανεις τοσο τυφλος που δεν εβλεπε την<br />
θαυµαστη πορεια της Υφηλιου προς την Ουτοπια της<br />
Παγκοσµιοτητας?<br />
Κι οµως υπηρξαν αυτοι οι καρµουνιστες,<br />
κοπρουνιστες, πως τους λεγανε? Αυτοι για τους<br />
οποιους ειχε ακουσει στο µαθηµα περι θανασιµα<br />
λανθασµενων κοσµοθεωριων, στο ιδιο κεφαλαιο µε<br />
τους πιστους της 23ης παρουσιας του Μαρξιεχωβα<br />
και τους ανθρωποφαγους της Κρατιστανδης που<br />
νοµιζαν οτι το καλυτερο οικονοµικο συστηµα ειναι να<br />
τρωνε τον εγκεφαλο των ξενων επενδυτων και<br />
εκπαιδευση σηµαινε να στιβαζουν τα παιδια τους σε<br />
δηµοσιες τρυπες, γεµατες αφισες παραταξεων, 30<br />
µετρα κατω απο το εδαφος...<br />
-------------------<br />
* το πληρες ονοµα του, Μαξιµεγαλοδοντος, ισως ακουγεται αστειο<br />
σε ανθρωπους του 2000 που δεν εχουν συνηθισει την ταση για νεα<br />
ονοµατα των ανθρωπων του 2100.<br />
** Φυσικα αυτες οι ηλικιες ειναι απολυτα συνηθισµενες χαρη στην<br />
προοδο της γενετικης. Υπηρχαν λεει καποτε φονταµεταλιστες<br />
Ευρωπαιοι που ηταν αντιθετοι στην βιοτεχνολογια??<br />
Rooster Review<br />
2100 – ΜΙΑ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ<br />
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΜΑΣ<br />
Φώτης Περλικός<br />
Ο Μάσιµο καθόταν στην αναπαυτική<br />
πολυθρόνα (αντίκα του 2020, από τον παππού του)<br />
µπροστά από την ολογραφική οθόνη του «δωµατίου<br />
δραστηριοτήτων» του µικρού του διαµερίσµατος. Το<br />
δωµάτιο δραστηριοτήτων ήταν ο χώρος που δούλευε,<br />
που χαλάρωνε, που έτρωγε και που διασκέδαζε στο<br />
µικρό διαµέρισµά του, στα προάστια του Νέου<br />
Σαντιάγκο (µιας από τις εκατοντάδες ιδιωτικές<br />
υποθαλάσσιες αποικίες της Χιλής στον Ειρηνικό). Η<br />
Χιλή ήταν η πρώτη χώρα που στον 21 ο αιώνα<br />
µηδένισε τη φορολογία και επέτρεψε την ιδιωτική<br />
κατοχή εκτάσεων του βυθού του Ειρηνικού (για την<br />
ακρίβεια τα πάντα ήταν ιδιωτικά στη Χιλή, την<br />
πλουσιότερη χώρα του κόσµου).<br />
Από εκεί ξεκίνησε η τεράστια εξάπλωση των<br />
ανθρώπινων αποικιών και η εκµετάλλευση των<br />
ωκεανών. Στην αρχή µεγάλα επενδυτικά κεφάλαια<br />
αγόρασαν εκτάσεις στο βυθό και έφτιαξαν τις πρώτες<br />
αυτορρυθµιζόµενες κοινότητες. Το κόστος αρχικά<br />
ήταν υπέρογκο (και πολλοί φώναζαν για διακρίσεις<br />
και «βυθοµετρικό χάσµα» µεταξύ των λίγων<br />
προνοµιούχων κατοίκων του βυθού και των άτυχων<br />
της επιφάνειας). Καθώς όµως αυξήθηκαν οι αποικίες<br />
και ο ανταγωνισµός µεταξύ τους, το κόστος έγινε<br />
σχεδόν αµεληταίο.<br />
Υπήρχαν φυσικά και αυτοί που φώναζαν ότι<br />
έτσι «καταστρέφεται ο κόσµος», «διαταράσσεται η<br />
φυσική ισορροπία και τα οικοσυστήµατα των βυθών»,<br />
«ξεπουλιέται η κοινή κληρονοµία», «οι ωκεανοί<br />
ανήκουν σε όλους» κτλ. Όλα αυτά όµως άφηναν<br />
αδιάφορο τον Μάσιµο και τα υπολοίπα<br />
δισεκατοµµύρια των ανθρώπων που βρήκαν<br />
καταπληκτικές συνθήκες διαβίωσης στις<br />
υποθαλάσσιες αποικίες.<br />
Ο Μάσιµο σχεδίαζε µε φαντασία το νέο του<br />
αυτοκίνητο. Είχαν περάσει τόσα πολλά χρόνια από<br />
τότε που οι εταιρίες αυτοκινήτων σταµάτησαν να<br />
βγάζουν έτοιµα µοντέλα και ο κάθε πελάτης σχεδίαζε<br />
το δικό που µέσα από χιλιάδες κατασκευαστικές<br />
επιλογές, που ήταν αδύνατον πια να βρεις δύο
αυτοκίνητα ίδια. Εκτός βέβαια από κάποιες από τις<br />
πιο καθυστερηµένες περιοχές του κόσµου, όπως η<br />
Ευρώπη ή η Κεντρική Αφρική. Είχε σχεδόν<br />
καταλήξει στο σχέδιο του αµαξιού του, ένα<br />
συνδυασµό φουτουριστικών και ρετρό<br />
χαρακτηριστικών, αλλά δεν είχε επιλέξει ακόµα<br />
κατασκευαστή.<br />
Ήταν αναποφάσιστος µεταξύ της Chevrolet,<br />
µιας εταιρίας µε µίνι-εργοστάσια σε κάθε πόλη του<br />
κόσµου, που υποσχόταν παράδοση εντός 48 ωρών<br />
στο σπίτι του, και µιας µικρής, αλλά µε τεράστια<br />
φήµη για την ποιότητα κατασκευής σιαµέζικης<br />
εταιρίας, της Shaicar, που ζητούσε µια βδοµάδα<br />
περιθώριο παράδοσης. Επιπλέον η Chevrolet<br />
προσέφερε το νέο συλλέκτη εξατµίσεων, που<br />
µπορούσε να συγκρατεί τις εξατµίσεις και 20%<br />
παραπάνω θερµότητα, που απέβαλε το αµάξι, από<br />
τις κοινές συσκευές, και να τα πουλήσει σε κάποιο<br />
από τα πολλά σηµεία ανταλλαγής ενέργειας που<br />
διατηρούσαν οι διάφορες εταιρίες θέρµανσης της<br />
αποικίας.<br />
Ο χρόνος είναι χρήµα σκέφτηκε, και άφησε<br />
το ζήτηµα σε εκκρεµότητα µέχρι να συµβουλευτεί<br />
την κοπέλα του, την Αϊρίν, µια Ελληνοτουρκάλα που<br />
σπούδαζαν µαζί στο Ίδρυµα Νευροτεχνικών Σπουδών<br />
του Σαντιάγκο.Το Ίδρυµα αυτό ήταν στην αιχµή της<br />
τεχνολογίας των τηλεπικοινωνιών και οι ικανότητες<br />
των αποφοίτων στη µηχανική των νευροδικτύων ήταν<br />
αξεπέραστη. Τα νευροδίκτυα ήταν η πιο σύγχρονη<br />
µορφή τηλεπικοινωνιακών δικτύων, απου<br />
αντικατέστησαν τους κοινούς αγωγούς µε<br />
συνθετικούς νευρικούς ιστούς. Γι’αυτό οι απόφοιτοί<br />
του γίνονταν αµέσως δεκτοί ως συνεργάτες των<br />
µεγαλύτερων τηλεπικοινωνιακών εταιριών.<br />
Ο όρος υπάλληλος είχε καταργηθεί εδώ και<br />
δεκαετίες. Κανείς δεν δούλευε µε µισθό, ούτε µε<br />
ωράριο. Όλοι ήταν συνεργάτες και πληρώνονταν<br />
ανάλογα µε το αποτέλεσµα της εργασίας τους στα<br />
κέρδη της εταιρίας. Ο υπολογισµός γινόταν µέσω<br />
εξελιγµένων προγραµµάτων λογιστικής, αν και<br />
πολλοί προτιµούσαν να γίνονται µέτοχοι και όχι<br />
εξωτερικοί συνεργάτες. Άλλοι δούλευαν δύο ώρες τη<br />
µέρα και ζούσαν άνετα, άλλοι δούλευαν µανιακά 12<br />
και πλέον ώρες για πλουτίσουν.<br />
Ο Μάσιµο δούλευε και αυτός, ίσα ίσα για να<br />
µπορεί να βγάζει τα έξοδά του και τα υψηλά<br />
δίδακτρα της σχολής. ∆ούλευε 6 ώρες τη µέρα στα<br />
Gregory’s, µια από τις µεγαλύτερες εταιρίες παροχής<br />
φαγητού ως µηχανικός ελέγχου τροφίµων από το<br />
σπίτι του (µια δουλειά που είχε ήδη µάθει στο<br />
σχολείο). Αν τελείωνε τη σχολή θα έβγαζε τα ίδια<br />
Rooster Review<br />
λεφτά µε 1-2 ώρες δουλειάς. Υπολόγιζε ότι θα<br />
µπορούσε να δουλέψει ως νευροµηχανικός από τα<br />
26 που θα τελείωνε τη σχολή µέχρι τα 85 του, µε τις<br />
απαραίτητες σπουδές αναβάθµισης κάθε 6 µήνες.<br />
Αν µάλιστα δούλευε 3 ώρες τη µέρα, θα είχε<br />
στα 85 αρκετά γιουνιδολλάρια (τα unidollars ήταν το<br />
παγκόσµιο νόµισµα), για να ζήσει τα υπόλοιπα<br />
χρόνια της ζωής του άνετα και χωρίς άγχος και να<br />
αφήσει ένα γερό κοµπόδεµα επενδύσεων στους<br />
απογόνους του. Ήδη κατέθετε στον προσωπικό του<br />
επενδυτικό λογαριασµό λίγα χρήµατα κάθε µήνα και<br />
τα διαχειριζόταν ο ίδιος σε επενδύσεις κάθε µορφής<br />
σε όλο τον κόσµο.<br />
Του άρεσε να επενδύει σε µικρές<br />
ανερχόµενες αγορές. Είχαν µεγαλύτερο ρίσκο, αλλά<br />
έδιναν και µεγαλύτερα κέρδη. Ήταν έτοιµος να<br />
στοιχηµατίσει ότι η Ευρώπη, η δεύτερη πιο<br />
καθυστερηµένη ήπειρος στον κόσµο, θα ξαναέβρισκε<br />
την παλιά της αίγλη σύντοµα. Η Ε.Ε. των 334 χωρών<br />
(συνολικά ο κόσµος είχε πάνω από 1000 κράτη)<br />
προσπαθούσε να ορθοποδήσει µετά την οικονοµική<br />
καταστροφή του περασµένου αιώνα.<br />
Τον προβληµάτιζε βέβαια ότι παρά το<br />
γεγονός ότι η πλειοψηφεία των Ευρωπαίων<br />
προσπαθούσε να µιµηθεί τον υπόλοιπο κόσµο και να<br />
αναπτυχθεί, υπήρχαν ακόµα πολλοί που φώναζαν<br />
για «κοινωνικό κράτος», «προστασία των ευρωπαϊκών<br />
προϊόντων», «υπερθέρµανση του πλανήτη» και όλα<br />
εκείνα τα γραφικά που κατέστρεψαν τις ευρωπαϊκές<br />
οικονοµίες και οδήγησαν τους πληθυσµούς τους<br />
στην εξαθλίωση.<br />
Πριν τελειώσει τους συλλογισµούς του ο<br />
Μάσιµο θυµήθηκε ότι θα περνούσε σε λίγο από το<br />
σπίτι του η Αϊρίν. Θα την υποδεχόταν µε µια ζεστή<br />
πίτσα. Στο σπίτι του δεν διέθετε κουζίνα ή φούρνο.<br />
Είχε όµως µερικές αυτόµατες συσκευές έτοιµου<br />
φαγητού, όπως η InstantHut. Απλά έβαζε την<br />
παραγελλία του στην οθόνη του σαλονιού, και η<br />
συσκευή ετοίµαζε προεγκατεστηµένες πίτσες<br />
σύµφωνα µε τις επιλογές του. Μια φορά την<br />
εβδοµάδα ένας συνεργάτης της PizzaHut ξαναγέµιζε<br />
την συσκευή µε υλικά.<br />
Μπορούσε να πληρώσει την πίτσα απευθείας<br />
από τον λογαρισµό του ή µπορούσε να την αγοράσει<br />
στο µισό της τιµής µε την υποχρέωση να βλέπει<br />
συγκεκριµένες διαφηµίσεις στην οθόνη του δωµατίου<br />
δραστηριοτήτων, για όση ώρα την έτρωγε. Γενικά το<br />
σπονσοράρισµα των προϊόντων από διαφηµίσεις ήταν<br />
ένας βολικός τρόπος να µειώνεται σηµαντικά το<br />
κόστος ζωής, ειδικά για τους νέους, αν και τελικά<br />
51
52<br />
κατέληγε να αγοράζει περισσότερα πράγµατα από<br />
όσο σκεφτόταν ότι είχε απόλυτη ανάγκη.<br />
∆υστυχώς µε την Αϊρίν είχαν πολλά<br />
διαφορετικά µεταβολικά χαρακτηριστικά (όπως<br />
έδειχναν οι ιατρικές τους εξετάσεις), και έπρεπε να<br />
φάνε διαφορετικές πίτσες, οπότε επέλεξε την λύση<br />
των διαφηµίσεων. Εδώ και χρόνια η γενετική<br />
µηχανική είχε καταφέρει να προσφέρει τρόφιµα<br />
απαλλαγµένα από κάθε επικίνδυνη ουσία όπως τα<br />
«κακά» λίπη ή τους «κακούς» υδατάνθρακες, αλλά<br />
και µε τις κατάλληλες πρωτεϊνες, προσαρµοσµένες<br />
στις ιδιαιτερότητες κάθε οργανισµού.<br />
Σκέφτηκε πόσα χρόνια περισσότερα θα<br />
µπορούσε να είχε ζήσει ο παππούς του ο Μαξ, που<br />
πέθανε από καρδιά, αν µπορούσε να τρώει τις<br />
σύγχρονες τροφές. Και τότε υπήρχαν βελτιωµένα<br />
τρόφιµα, αλλά τον έφαγε το ξερό του το κεφάλι.<br />
Προτιµούσε τα «φυσικά προϊόντα» όπως τα ζωϊκά<br />
λίπη από τα προϊόντα της γενετικής µηχανικής<br />
επειδή τον είχαν πείσει, πίσω στην Ολλανδία που<br />
ζούσε, κάτι υστερικοί «οικολόγοι» για την<br />
επικινδυνότητα των «µεταλλαγµένων». Κάτι τέτοιοι<br />
κατέστρεψαν την ολλανδική (και την υπόλοιπη<br />
ευρωπαϊκή) βιοµηχανία τροφίµων, όταν έπεισαν τα<br />
κοινοβούλια να εµποδίσουν τις σύγχρονες εξελίξεις.<br />
Τι καλά που ο πατέρας του έφυγε νωρίς από κείνες<br />
τις περίεργες τότε περιοχές!<br />
Και δεν ήταν µόνο αυτός! Εκατοµµύρια<br />
Ευρωπαίοι εγκατέλειψαν την Ε.Ε. κυρίως προς τις<br />
πλούσιες νέες υποθαλάσσιες πολιτείες του<br />
Ειρηνικού. Η ΝΑ Ασία και δυτικές ακτές της<br />
Αµερικής ήταν εδώ και δεκαετίες το κέντρο του<br />
κόσµου. Ενός κόσµου πάνω από χιλιών µικρών<br />
κρατών.<br />
Οι διασπάσεις ήταν το µεγάλο<br />
χαρακτηριστικό του 21 ου αιώνα. Η Βρετανία<br />
διασπάστηκε στα 8, η Ισπανία στα 10, η Γερµανία<br />
στα 19, ακόµα οι ΗΠΑ χωρίστηκαν στα 4. Ακόµα και<br />
οι πατρίδες της κοπέλας του διασπάστηκαν. Η<br />
Ελλάδα στα 4 και η Τουρκία στα 6, ενώ µερικά<br />
κοµµάτια τους ενώθηκαν µεταξύ τους, όπως τα νησιά<br />
του ΒΑ Αιγαίου και η ∆υτική Θράκη µε την<br />
Ανατολική Θράκη, δηµιουργώντας κοινές<br />
υποθαλάσσιες αποικίες. Βέβαια η ζωή στις αποικίες<br />
της Μεσογείου δεν ήταν στο ελάχιστο τόσο πολυτελής<br />
και άνετη όσο στον Ειρηνικό, αλλά µάζευε ακόµα<br />
αρκετό τουρισµό.<br />
Όλα αυτά κάτω από την κυρίαρχη οµπρέλα<br />
του Παγκόσµιου Οργανισµού Ασφάλειας, που<br />
εξασφάλιζε (στην αρχή χρειάστηκε και αρκετή βια)<br />
Rooster Review<br />
ότι οι ανταγωνισµοί µεταξύ των αποδυναµωµένων<br />
κρατών δεν θα εµπόδιζαν την ενιαία παγκόσµια<br />
αγορά. Άλλωστε όλες οι εταιρίες είχαν πια παγκόσµιο<br />
χαρακτήρα, και δεν υπήρχαν αντικρουόµενα εθνικά<br />
συµφέροντα (εκτός από κάποιους<br />
περιθωριοποιηµένους γραφικούς που φώναζαν<br />
ακόµα για ιστορίες, φυλές, αίµατα, θρησκείες κτλ).<br />
Τα σύγχρονα κράτη έµοιαζαν πολύ µε τις πολιτείες<br />
των ΗΠΑ του 20 ου αιώνα. Ήταν πολυάριθµα, είχαν τα<br />
ιδιαίτερα φολκλορικά τους στοιχεία (απαραίτητα για<br />
τον τουρισµό), αλλά µικρή ισχύ να κάνουν<br />
οτιδήποτε.<br />
Το ότι ήταν πολίτης της σύγχρονης Χιλής<br />
ήταν κάτι που τον γέµιζε υπερηφάνια, αλλά ήταν<br />
έτοιµος να πάει οπουδήποτε εύρισκε καλύτερες<br />
ευκαιρίες µόλις τελείωνε την σχολή του. Οι<br />
περισσότερες χώρες πλέον προσέφεραν µηδενική<br />
φορολογία, απόλυτη προστασία της περιουσίας του<br />
και ελκυστικές συνθήκες διαµονής. Ο τόπος<br />
διαµονής ήταν περισσότερο θέµα γούστου παρά<br />
ανάγκης. Άλλωστε ο πατέρας του ήταν Ολλανδός, ενώ<br />
η µητέρα του ήταν Πολωνοχιλιανή. Ελάχιστοι πια<br />
διατηρούσαν µια συνέχεια αίµατος και εθνικότητας.<br />
Πώς αλλάζουν οι καιροί, µονολόγησε αφηρηµένος...<br />
Ουπς, το κουδούνι!<br />
Μία ιστορία του µέλλοντός µας<br />
Tyrell Co.<br />
LOADING..please wait...<br />
Press any key to start transmission.<br />
«∆εν µπορούµε να κάνουµε τίποτα για την περίπτωση<br />
σας. Η επιστήµη σηκώνει τα χέρια της.»<br />
Αυτά ήταν τα λόγια του γιατρού. Η επιστήµη δεν<br />
µπορεί να κάνει τίποτα για την περίπτωση µου.<br />
Πάσχω λέει από την µάστιγα της εποχής µας, αυτήν<br />
την καινούργια, ανιάτη αρρώστια του κεντρικού<br />
νευρικού συστήµατος που έχει τόσο απασχολήσει<br />
του γιατρούς, χωρίς όµως αποτέλεσµα.<br />
Μου εξήγησε ότι η ζηµία ξεκινάει από τα κύτταρα<br />
της µνήµης, αυτά είναι που καταστρέφονται πρώτα -<br />
και µάλιστα µε συγκεκριµένη σειρά: πρώτα
καταστρέφονται οι συνάψεις εκείνες που είναι<br />
υπεύθυνες για τις επιφανειακές, για τις λιγότερο<br />
σηµαντικές αναµνήσεις και σιγά σιγά, ξεκινώντας<br />
από τις λιγότερο σηµαντικές θα καταστραφούν όλες<br />
µου οι αναµνήσεις, µέχρι και την τελευταία.<br />
Πραγµατικά, έτσι νιώθω, ότι πολλά πράγµατα τα έχω<br />
ξεχάσει και όχι µόνο αυτό, αλλά και η αναπνοή µου<br />
νιώθω γίνεται βαριά, τόσο που κάνω ολόκληρο αγώνα<br />
για να φουσκώσω το στήθος µου και όταν το<br />
καταφέρω αναρωτιέµαι: θα τα καταφέρω πάλι;<br />
«Αναµενόµενο»,είπε ο γιατρός, και µε οδήγησε στον<br />
θάλαµο που βρίσκοµαι τώρα, µόνος δεµένος µε όλα<br />
αυτά τα καλώδια, τα σωληνάκια που βουίζουν γύρω<br />
µου -ο µοναδικός ήχος, που µου λέει ότι ακόµα ζω<br />
ή, αλλιώς, ότι σε λίγο πεθαίνω. Περισσότερο µε<br />
ενοχλεί αυτή η µάσκα που έδεσαν στο πρόσωπο µου<br />
για να µου φέρνει οξυγόνο και να µου παίρνει την<br />
φωνή.<br />
«Το ξέρω πόσο σκληρό είναι να µην µπορείς να<br />
µιλήσεις», είπε ο γιατρός, και µου έδωσε αυτό το<br />
chip που µόλις βάλατε στον υπολογιστή σας. Είναι το<br />
µόνο που µπορεί να κάνει η επιστήµη για την<br />
αρρώστια µου, αυτό το chip που καταγράφει µόνο<br />
του τις τελευταίες αναµνήσεις µου, καθώς σβήνουν,<br />
έτσι ώστε να µπορέσει κάποτε κάποιος να τις νιώσειίσως<br />
έτσι πολεµήσω την µοναξιά αυτού του ψυχρού<br />
θαλάµου.<br />
Νιώθω τα µάτια µου βαριά, να κλείνουν παρά την<br />
θέλησή µου. Οι λευκοί και άχαροι τοίχοι, το µόνο<br />
που µπορούσα να δω, αλλάζουν σιγά-σιγά χρώµα,<br />
γίνονται γαλάζιοι: τώρα βλέπω µπροστά µου µόνο<br />
µια θάλασσα, όχι πια τοίχο αλλά την θάλασσα που<br />
τόσο µου άρεσε. Είναι η παραλία που πήγαινα<br />
µικρός, ακριβώς έτσι όπως την θυµάµαι - σαν να<br />
βλέπω τον εαυτό µου παιδί κάπου στην άκρη. Μου<br />
άρεσε ο ήχος των κυµατών, που µου φαίνεται τώρα<br />
ότι ακούω. Αυτό που πιο πολύ µε συγκινούσε είναι<br />
να προσηλώνω το βλέµµα µου στο τέλος της<br />
θάλασσας, εκεί που αρχίζει ο ουρανός-πάντα πίστευα<br />
ότι κάτι υπάρχει εκεί.<br />
Να όµως που τελικά κάτι βλέπω εκεί! Είναι ένας<br />
σταθµός γεµάτος κόσµο, κίνηση, φασαρία. ∆υστυχώς<br />
δεν µπορώ να θυµηθώ πώς λέγεται το όχηµα που<br />
µεταφέρει τους επιβάτες, προσπαθώ -αφού ξέρω<br />
πόσο θα σας άρεσε να περιγράψω τα οχήµατα της<br />
εποχής µου, ώστε να τα συγκρίνετε µε τα δικά σαςαλλά<br />
δεν µπορώ, η ανάµνηση αυτού του οχήµατος<br />
και του ονόµατος του έχει ξεθωριάσει και µένει µόνο<br />
ο σταθµός. Ανάµεσα σε όλα αυτά τα άγνωστα<br />
πρόσωπα βλέπω σε µια γωνία και κάποιο πολύ<br />
Rooster Review<br />
γνωστό: τον εαυτό µου, µε την βαλίτσα µου-τον πιο<br />
πιστό µου σύντροφο-στο χέρι, χωρίς να µπορώ να πω<br />
αν φεύγω ή έρχοµαι-απλά υπάρχω εκεί να χαζεύω<br />
στον πίνακα ανακοινώσεων τα διάφορα ονόµατα των<br />
πόλεων. Όλος αυτός ο κόσµος γύρω µου, πόσο µου<br />
αρέσει, πόσο τους χρειάζοµαι!<br />
Ακολουθώ κάποιους από αυτούς και τελικά µπαίνω<br />
στο όχηµα µαζί τους και κάθοµαι κοιτάζοντας έξω<br />
από το παράθυρο το τοπίο να περνάει όλο και πιο<br />
γρήγορα, ενώ ο ουρανός αλλάζει χρώµα και γίνεται<br />
όλο και πιο σκοτεινός, όλο και πιο εχθρικός, τώρα<br />
που έφτασα στο τέλος. Ανοίγοντας την πόρτα<br />
αντικρίζω µια εικόνα τόσο γνώριµη, τόσο θλιβερή.<br />
Ντρέποµαι να µιλήσω γι'αυτό που βλέπω, επειδή<br />
ξέρω ότι µιλάω σε ανθρώπους µιας άλλης εποχής,<br />
µιας άλλης γενιάς και έχω αυτό το τροµερό<br />
συναίσθηµα ενοχής που έχει κανείς όταν πρέπει να<br />
µιλήσει δηµόσια, σε ανθρώπους ξένους για λάθη<br />
µεγάλα που έχει κάνει και δεν έχει συγχωρέσει τον<br />
εαυτό του. Αυτό που µε ενοχλεί περισσότερο είναι ότι<br />
τόσα βιβλία, τόση γνώση, τόση µόρφωση που<br />
απλόχερα µας δόθηκε δεν µπόρεσε να γίνει σκέψη,<br />
δεν µπόρεσε µας σώσει από τον πόλεµο .Και τα<br />
γνωρίζαµε, πόσοι πόλεµοι είχαν γίνει σε παλιότερες<br />
εποχές, πόσο αίµα είχε χυθεί, αλλά δεν βοήθησε σε<br />
τίποτα, και αυτό είναι για το οποίο ντρέποµαι, όχι<br />
µόνο για την σφαγή που έγινε, αλλά και για το ότι<br />
την βλέπαµε να έρχεται και δεν την εµποδίσαµε, το<br />
αντίθετο εµείς είµαστε που την καλλιεργήσαµε. Και<br />
να λοιπόν τώρα που ξαναβλέπω µπροστά µου αυτές<br />
τις θλιβερές εικόνες, που θα ήθελα να είναι το πρώτο<br />
που θα ξέχναγα, αλλά τελικά όχι, είναι το τελευταίο.<br />
Το κρύο αυτό δωµάτιο της εντατικής που µε<br />
φιλοξενεί λίγο πριν µε διώξει µετατρέπεται σε πεδίο<br />
µάχης, γύρω µου είναι τα χαλάσµατα, οι<br />
γκρεµισµένες πόλεις, οι βόµβες - και όλοι αυτοί οι<br />
νεκροί. Κάπου µέσα σε αυτήν την καταστροφή, πάνω<br />
στην καµένη γη, βλέπω να περπατά ένας άνθρωπος,<br />
ένας τσακισµένος άνθρωπος, αστείος έτσι όπως κρατά<br />
το σαραβαλιασµένο όπλο του-χωρίς να ξέρει τι να το<br />
κάνει έτσι µόνος που είναι στην µέση της ερήµου-<br />
µέσα στην µιζέρια, και σιγά - σιγά αρχίζω να<br />
διακρίνω το πρόσωπο του, ένα γνώριµο πρόσωπο που<br />
µου προκαλεί την περιφρόνηση, ανάµεσα από τα<br />
χέρια του που το κρύβουν: είναι το δικό µου<br />
πρόσωπο και γύρω µου, όλοι αυτοί οι νεκροί είναι<br />
πρόσωπα γνώριµα, φίλοι µου, συγγενείς µου, απλοί<br />
γνωστοί, δεν µπορώ να θυµηθώ, απλά µου είναι<br />
γνωστά. Θυµάµαι τι σκεφτόµουν τότε, εκεί που<br />
περπατούσα µόνος ανάµεσα στα χαλάσµατα:<br />
αναρωτιόµουν πού είναι ο ήλιος, πόσο εχθρικός<br />
µοιάζει ο ουρανός χωρίς αυτόν. Και ενώ σηκώνω το<br />
βλέµµα για να τον ψάξω ανάµεσα στα σύννεφα, χάνω<br />
τα πάντα από τα µάτια µου.<br />
53
54<br />
Ακούγεται ο τροµερός ήχος µίας έκρηξης, τα πάντα<br />
τινάζονται στον αέρα, αυτό ήταν: τώρα δεν µπορώ να<br />
δω τίποτα. Το µόνο που βλέπω είναι ένα µαύρο<br />
σκοτάδι που απλώνεται και καταλαµβάνει τα πάντα.<br />
Ο γιατρός µε είχε προειδοποιήσει για αυτό: ότι τα<br />
κύτταρα της οπτικής µνήµης είναι πολύ ευάλωτα. Να<br />
λοιπόν που ξέχασα όσα έχω δει, έτσι ξαφνικά δεν<br />
υπάρχει τίποτα, δεν µπορώ να ανακαλέσω καµία<br />
εικόνα από το παρελθόν, µπορώ να δω γύρω µου,<br />
τους λευκούς τοίχους, αλλά δεν µπορώ να θυµηθώ<br />
καµία εικόνα, τίποτα-το µόνο που µου µένει είναι να<br />
κλείσω εντελώς τα µάτια µου, έτσι που έγιναν<br />
άχρηστα.<br />
Η µνήµη των άλλων µου αισθήσεων όµως φαίνεται<br />
να διατηρείται γιατί νιώθω πολύ έντονα αυτό το<br />
άρωµα, το τόσο γνωστό, το τόσο επιθυµητό:είναι το<br />
άρωµά της. Προσπαθώ, αλλά δεν µπορώ να φέρω<br />
στην µνήµη µου την εικόνα του προσώπου της ή του<br />
σώµατος της. Νιώθω όµως γύρω µου την ζεστασιά<br />
που ένιωθα πάντα δίπλα της. Στις άκρες των<br />
δακτύλων µου έχω την αίσθηση του δέρµατος της,<br />
του στήθους της, σαν να την χαϊδεύω, εκεί που της<br />
άρεσε τόσο πολύ και µου φαίνεται ότι ακούω και την<br />
φωνή της, χωρίς να µπορώ να καταλάβω τι λέει, αν<br />
λέει κάτι. ∆εν µπορώ να θυµηθώ την µορφή του<br />
προσώπου της ή τα µάτια της - αφού δεν µπορώ να<br />
θυµηθώ καµία εικόνα - αλλά νιώθω το βλέµµα της,<br />
έτσι όπως µε κοίταζε όταν κάναµε έρωτα και ξαφνικά<br />
διαχέεται στο σώµα µου αυτό το τρέµουλο, αυτό το<br />
κύµα της απόλαυσης που φτάνει σε όλο το κορµί,<br />
τυλιγµένοι ανάµεσα στα σεντόνια. µόνοι και<br />
αγκαλιασµένοι...<br />
...και το νιώθω, αυτή είναι η τελευταία µου<br />
ανάµνηση, αυτό είναι το τελευταίο που θυµάµαι,<br />
πριν σβήσει εντελώς ο εγκέφαλός µου, ανάµνηση της<br />
ζωής µου.<br />
Ίσως να θέλατε να σας µιλήσω όχι για αυτά που τόσο<br />
καλά θα γνωρίζετε, τον πόλεµο, τον έρωτα, αλλά να<br />
γεµίσω αυτό το chip, αυτήν την κιβωτό µε τις<br />
τελευταίες µνήµες µου, µε περιγραφές της<br />
καθηµερινής ζωής της εποχής µου: σίγουρα τα<br />
σύγχρονα οχήµατα, οι µεγάλες κατακτήσεις της<br />
τεχνολογίας, αυτά τα καινούργια κτίρια, θα σας<br />
Rooster Review<br />
άρεσαν πολύ να µπορούσατε να δείτε, έστω και µε<br />
µια κλεφτή µατιά το µέλλον, τις επόµενες<br />
κατακτήσεις του ανθρώπου. ∆υστυχώς όµως, αυτά<br />
είναι τα πρώτα που ξέχασα, εξαφανίστηκαν από την<br />
µνήµη µου πριν καν αρχίσω την διήγηση αυτή και<br />
τώρα και να ήθελα, δεν θα µπορούσα να σας τα<br />
µεταφέρω. Συγχωρέστε µε λοιπόν, όπως θα<br />
συγχωρούσατε έναν άνθρωπο στις τελευταίες του<br />
ώρες.<br />
.<br />
.<br />
.<br />
.<br />
.<br />
.<br />
.<br />
.<br />
.<br />
.<br />
.<br />
Να όµως που έχω ακόµα µια ανάµνηση, ακόµα κάτι<br />
έχει µείνει στον εγκέφαλο µου, ενώ όλα τα άλλα<br />
χάθηκαν. ∆εν είναι ούτε εικόνα, ούτε αίσθηση. Είναι<br />
µια ακαθόριστη, ασαφής ιδέα, που λέει: «και αν δεν<br />
είχα κάνει....».∆εν είναι τίποτα συγκεκριµµένο, είναι<br />
µόνο µια εντύπωση απορίας που υπάρχει στο µυαλό<br />
µου, ότι αν δεν είχα κάνει κάτι (χωρίς να θυµάµαι τι)<br />
όλα θα ήταν αλλιώς, η ζωή µου διαφορετική.<br />
Και ενώ νιώθω την αναπνοή µου να γίνεται πιο αργή,<br />
η εντύπωση αυτή παραµένει, ίσως αφου άδειασε ο<br />
εγκέφαλος µου, να έµεινε µόνο αυτή η απορία, και<br />
µε αυτή θα σας αποχαιρετήσω...<br />
Don't set me free<br />
I'm as heavy as can be<br />
Just my librium and me<br />
I'd rather stay here<br />
With all the madmen<br />
------------------------END OF TRASMISSION--------------------<br />
-------<br />
105000 bytes free
Change language