motywy ochrony środowiska a zachowania proekologiczne ...

More documents

Recommendations

Info

50 gospodarce naturalnej mają swoje wyraźne przyczyny w działalności człowieka. Bardzo ważnym motywem gospodarczym ochrony środowiska jest obecnie potrzeba ochrony środowisk eksploatowanych gospodarczo. Zasoby materialne przyrody wykorzystywane przez człowieka to produkty gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej, łowieckiej, a także woda i tlen. Dotyczy to także bogactw naturalnych- kopalin, które są nadmiernie eksploatowane. Część zasobów ulega nieodwracalnemu zużyciu, część zaś rozproszeniu w stopniu uniemożliwiającym ich ponowne użycie. Zrównoważoność funkcjonowania cywilizacji ludzkiej oznaczająca „zapewnienie niezbędnych warunków dla rozwoju przyszłych pokoleń”, wymaga zachowania dostępności zasobów, tak dzisiaj jak i w przyszłości (A. Pawłowski, 2009). Ochrona musi więc polegać na optymalizacji produkcji układów oraz na stabilizacji eksploracji i produkcji uzyskiwanych produktów. Stabilizacja jest możliwa przy zachowaniu warunków stałości czynników siedliskowych oraz hamowaniu rozwoju szkodników korzystających z tych samych zasobów. Mimo różnych prób podejmowanych w celu urealnienia modelu gospodarki opartej na rozwoju zrównoważonym i wdrażania go pozostaje on stale w sferze projektu, pomysłu, oczekiwania. Występuje w roli idei, dzięki której chce się zbudować jakiś lepszy świat na podstawie gospodarki zrównoważonej albo wyważonej. Jest to więc idea, która ma służyć odwróceniu tendencji rozwoju gospodarki od niezrównoważonej do zrównoważonej (W. Sztumski, 2009). Obok wymienionych wcześniej motywów, pojawiło się działanie czysto bezinteresowne, o motywach estetycznych i etycznych. Motywy bezinteresowne, wypływające z odczucia potrzeby ochrony przyrody, uzyskały pewne sformalizowanie poprzez wprowadzenie pojęcia „pomnika przyrody’’ przez A. Humboldta, który w Wenezueli nazywał tak olbrzymie i stare drzewa. Na rozszerzenie się motywacji estetycznych w ruchu ochrony przyrody duży wpływ wywarł w XVIII wieku kult natury zainicjowany przez Jana Jakuba Rousseau, a także poglądy epoki romantyzmu, szczególnie w Polsce, w której wzrastały uczucia patriotyczne. W XX wieku rozwija się kierunek konserwatorski ochrony przyrody. Wagę motywów naukowych podnieśli wybitni przyrodnicy- działacze na rzecz ochrony przyrody- którzy rozumieli, że nic nie zastąpi naturalnego środowiska jako pola badań naukowych, mających na celu opis zjawisk z zakresu historii i geografii flory i fauny, ustalenie zależności i prawideł rządzących światem przyrody, zgłębienie zagadnień taksonomii i genetyki. Motywy naukowe wspierane są niejednokrotnie przez względy estetyczne , mające na celu zachowanie różnorodności i bogactwa barw, kształtów świata organizmów żywych, radujących oczy ludzkie i będące źródłem odprężenia i wypoczynku, co ma szczególny wyraz w ideologii Laudolta 1 . Z powyższych tendencji wyłania się szeroki zakres badań naukowych nad środowiskiem, a w szczególności człowieka i jego uwarunkowaniami. Ewolucja koncepcji ochrony przyrody, opisywana przez wielu autorów (A. Leńkowa, 1986) przebiegała od działań zindywidualizowanych, jednostkowych, przez ochronę obiektową i obszarową w rozumieniu konserwatorskim, do złożonych systemów ochrony przyrody o wysokim stopniu skomplikowania. Współczesny sukces ochrony przyrody, jako jednej z płaszczyzn dochodzenia do zrównoważonego rozwoju, zależy w coraz większym stopniu od uzyskania równowagi gospodarczej w zakresie produkcji oraz równowagi społecznej w zakresie konsumpcji (M.Carley, P.Spapens, 2000). Naruszenia przyrody stanowiące dziś największy problem w krajach rozwijających się mogą zostać powstrzymane tylko jako efekt globalnego równoważenia rozwoju. Jednocześnie okazuje się, że przyjęcie technokratycznych norm i standardów- nawet jeśli mają one służyć ochronie przyrody- nie wystarczy, gdy ich inicjatorzy nie posiadają równowagi osobistej- wewnętrznej, rozumianej jako zgodność postępowania z wyznawanymi przez siebie i powszechnie akceptowanymi społecznie systemami wartości. Jeśli te systemy wartości istnieją i są zgodne z regułami etyki ekologicznej, sukces jest coraz bliższy. Samo uznawanie systemu wartości to jednak za mało- należy go jeszcze przestrzegać w życiu. Zasady tego systemu wartości powinny się znaleźć w przestrzeganym powszechnie systemie wartości narodów. Zatem ważne wydaje się poznanie postaw etycznych, leżących u podstaw ochrony przyrody, uzmysłowienie aksjologicznych motywów tej ochrony i wskazanie głównych ścieżek edukacyjnych w tym zakresie, aby nie zatracić ducha ochrony przyrody we wszech ogarniającym nas morzu realnego, zrównoważonego rozwoju. Uznając, że współczesna ochrona przyrody dąży do ujęć holistycznych i kompleksowego traktowania 1 Szwajcarski botanik, który zwracał uwagę na walory wychowawcze, zdrowotne oraz ekonomiczne przy korzystaniu z dóbr przyrody.
środowiska przyrodniczego, warto zaznaczyć, że każdy motyw skłaniający ludzi do zachowań proekologicznych opiera się w pewnej części na przyjętym systemie wartości uznawanych przez grupę optującą za ochronę. Wśród najczęściej wymienianych motywów ochrony przyrody wymieniane są przesłanki: naukowe, 51 wychowawczo - dydaktyczne, społeczne, historyczno - patriotyczne, estetyczne, turystyczno - wypoczynkowe, ekologiczne, gospodarowania zasobami przyrody oraz zdrowotne (tabela 1). Tabela 1. Motywy ochrony przyrody a dychotomia postaw etycznych Motywy ochrony przyrody Postawy proochronne Postawy antyochronnej Naukowe Ujęcia holistyczne, dynamiczne (funkcjonalne ), postawy progresywne Wychowawczo- dydaktyczne Preferencje optymalizacji (zrównoważenia) rozwoju i W środowisku naukowym przyrodników od wielu lat toczy się dyskusja nad sposobami ochrony przyrody. Ochronę statystyczną (konserwatorską) przeciwstawia się ochronie dynamicznej (aktywnej),ochronę stanu (struktury) przyrody- ochronie procesów funkcjonowania przyrody. Przyjęcie postawy bardziej konserwatywnej lub progresywnej uzależnione jest często od uznawanego systemu wartości- myślenia o „dniu dzisiejszym’’, czy bardziej o „jutrze’’. Przyjęty system wychowania i edukacji- w zależności od tego czy jest oparty na kulcie nieograniczonego rozwoju i ekonomizacji życia, czy też na ograniczaniu rozwoju i respekcie lub szacunku do przyrody- jest także w państwie demokratycznym kwestią wyborów etycznych. Społeczne motywy ochrony przyrody zależą w przeważającej części od przyjętego systemu wartości- trudno liczyć, aby społeczeństwa nastawione na konsumpcję dbały jednocześnie o ochronę przyrody, w przeciwieństwie do społeczności dążących do korzystania z odnawialnych źródeł energii i stosowania obiegów zamkniętych w gospodarstwach domowych. szacunku- respektu dla przyrody Społeczne Ekologizm, energooszczędność, Historyczno- patriotyczne obiegi zamknięte w gospodarstwie domowym Paatriotyzm, znajomość „małej ojczyzny’’ Wizualno- estetyczne Preferowanie krajobrazów otwartych, wiejskich, naturalnych i seminaturalnych Turystyczno- wypoczynkowe Preferowanie „miękkich’’ form turystyki rekreacyjnych i zachowań Ekologiczne Skłonność do altruistycznych Gospodarowanie zasobami przyrody postaw wobec przyrody Gospodarowanie „racjonalne’’postawa „mądrego’’gospodarza (zarządcy) przyrody Ujęcia redukcjonistyczne, statyczne, postawy konserwatywne Gloryfikacja nieograniczonego rozwoju i ekonomizacji życia Konsumeryzm Kosmopolityzm Preferowanie krajobrazów miejskich, przemysłowych, zdegradowanych Preferowanie ‘’twardych’’ form turystyki i zachowań turystycznych Skłonność do egoistycznych postaw wobec przyrody Skłonności do rabunkowej gospodarki środowiskiem przyrodniczym Dbałość o przyrodę w otoczeniu można także oczekiwać od osób o głębiej rozwiniętym poczuciu patriotyzmu, niż od tych reprezentujących postawy kosmopolityczne. Pomimo, że sfera odczuć wizualno- estetycznych związanych z percepcją przyrody należy do szczególnie subiektywnych, można się spodziewać, że osoby preferujące krajobrazy wiejskie, otwarte, bardziej naturalne będą bliższe ochronie przyrody, niż te wybierające krajobrazy miejskie, uprzemysłowione, zdegradowane i zatłoczone. Dychotomia postaw jest szczególnie wyraźnie widoczna na przykładzie motywów turystyczno- wypoczynkowych, gdyż od dawna mówi się o turystach „miękkich’’- sprzyjających przyrodzie i jej ochronie oraz „twardych’’- najsilniej ją degradujących (M. Pietrzak, 2001). Najważniejsze z punktu widzenia wyboru postaw etycznych wydają się dwa ostatnie z motywów ochrony przyrody wymienionych w tabeli 1: motyw „czysto’’ ekologiczny, czyli ochrona przyrody „dla samej siebie’’ oraz ochrona w ramach racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody.
Page 1: MOTYWY OCHRONY ŚRODOWISKA A ZACHOW
Page 5 and 6: Tabela 2. Motywy skłaniające do o

motywy ochrony środowiska a zachowania proekologiczne ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?