motywy ochrony środowiska a zachowania proekologiczne ...

52
Motywy ekologiczne z pewnością są bliższe
postawom związanym z głęboką ekologią lub
przynajmniej podejściem holistycznych,
reprezentowanym przez „etykę wspólnot’’,
natomiast motywy związane z racjonalnym
gospodarowaniem zasobami bliższe są
antropocentrycznej etyce środowiskowej,
będącej jednym z filarów klasycznej koncepcji
zrównoważonego rozwoju. Pytając o motywy
ochrony przyrody podejmowanej przez równe
grupy i jednostki, można postawić kluczowe
pytanie: Na ile wynika ona z pobudek
altruistycznych (wewnętrznej potrzeby
człowieka do zachowania piękna przyrody), a
ile z chęci utrzymania zasobów dla celów
ekonomicznych i społecznych ( np. dla
rolnictwa, turystyki). Odpowiedź na to pytanie
zależy przede wszystkim od przyjętych
systemów wartości.
Środowisko przyrodnicze człowieka
jest wartością uznawaną i deklarowaną, szeroko
rozpowszechnianą w społeczeństwie polskim.
Ten deklarowany, pozytywny stosunek do
przyrody nie znajduje jednak w pełni pokrycia
w konkretnych wyborach wartości
ekologicznych i zachowań świadczących o
związkach z przyrodą. W sytuacji wyboru, gdy
rzeczywiście trzeba byłoby zrezygnować z dóbr
cywilizacji w celu ochrony przyrody czy
ograniczyć się jedynie do kontaktu z nią,
wartości ekologiczne często przegrywają.
Niektóre dobra cywilizacyjne, są tak atrakcyjne,
ze zwyciężają przyrodę, nawet na poziomie
deklaracji słownych. Dlatego też przyczyn
zaistniałych kryzysów ekologicznych należy
szukać u początku, to znaczy w analizie
stosunku człowieka do świata, w jego myślach i
postawach (B. Dymara, S. Cz. Michałowski, L.
Wollman-Mazurkiewicz, 1998). Wszakże
wszelkie przeżywane przez świat współczesny
kryzysy rodzą się w umyśle człowieka. W
takich wypadkach zanieczyszczenia są skutkiem
ograniczonego i wynaturzonego światopoglądu,
który wiąże się czasem z prawdziwą pogardą
dla człowieka. Wszelkie więc działania na rzecz
poprawy stanu środowiska bez równoczesnego
kształtowania ludzkiej świadomości w kierunku
prawdziwej etyki będą działaniami doraźnymi, i
choć koniecznymi w obecnej sytuacji nie
dosięgną samego jądra powstałego kryzysu.
Należy zatem poznać głębsze źródła
świadomości społecznej, u źródeł kryzysu
ekologicznego. Toteż współczesna
problematyka ekologiczna koncentruje się coraz
bardziej na człowieku, na motywach jego
działalności i na wartościach jakie reprezentuje.
Prawdziwy postęp gospodarczy to postęp
wolności człowieka. Znajomość motywów
skłaniających ludzi do zachowań
proekologicznych ma kapitalne znaczenie dla
tworzenia polityki ekologicznej państwa,
regionu czy nawet gminy.
W raporcie z badań nad świadomością
ekologiczną Polaków 2 wynika, iż wśród
motywów skłaniających ludzi do działań na
rzecz ochrony środowiska, pozycja motywu
zdrowotnego jest niepodważalna. Niewiele
mniejsze znaczenie ma kwestia zachowania
walorów i zasobów środowiska przyrodniczego
dla przyszłych pokoleń, zgodnie z klasyczną
definicją rozwoju zrównoważonego. Wartości
autoteliczne (same w sobie ) są ważne i stale
obecne w deklaracjach społeczeństwa.
O zachowaniach decydują jednak wartości
instrumentalne, gdyż są realizowane.
Ciekawe są także uzasadnienia
niepodejmowania przez społeczeństwo działań
na rzecz środowiska. Należą do nich: brak
zainteresowania problemem, brak wiary
w skuteczność działań, niechęć do zmiany
przyzwyczajeń, obawa przed kosztami
finansowymi działań, brak wiedzy o
możliwościach działań, obawa przed drwiną,
brakiem zrozumienia, ograniczone możliwości
podejmowania działań. Powyższe uzasadnienia
powinny być instrukcją dla odpowiednich
podmiotów, które zgodnie z zasadą
pomocniczości powinny animować i promować
działania na rzecz ochrony środowiska.
W odniesieniu do czynników poprawy
stanu środowiska obserwowany jest gwałtowny
wzrost przekonania o znaczeniu zachowań
„zwykłych ludzi”. Uwagę zwraca kilkukrotny
wzrost wskazań na lokalnych przedsiębiorców,
jako podmiotów, od których zależy stan
środowiska przyrodniczego. Z kolei mniejszą
wagę przypisuje się zagadnieniom związanym
ze stanowieniem i egzekwowaniem prawa, choć
nadal w twardym i skutecznym prawie upatruje
się głównego czynnika poprawy stanu
środowiska, oraz kwestii finansowej. Można
powiedzieć, że coraz większa grupa
społeczeństwa kładzie nacisk na prawo i jego
egzekucję, finanse, działania władz, lecz o
wszystkim zadecydują jednak postawy
obywatelskie. Kolejny istotny wzrost wskazań
na postawy społeczne oraz decyzje władz
lokalnych (chodzi tu o uznanie przez władze
lokalne czystego środowiska za ważny problem)
zaobserwowano przy okazji warunków
skutecznych działań władz lokalnych w zakresie
ochrony środowiska. Pozostaje otwartą kwestią
czy jest to wynik powstawania społeczeństwa
obywatelskiego, czy też braku zaufania do
aparatu państwowego.
2 Polacy w zwierciadle ekologicznym. Raport z badań
nad świadomością ekologiczną Polaków w 2008 r.
(redakcja naukowa dr Artur Bołtromiuk)