motywy ochrony środowiska a zachowania proekologiczne ...
motywy ochrony środowiska a zachowania proekologiczne ...
motywy ochrony środowiska a zachowania proekologiczne ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
MOTYWY OCHRONY ŚRODOWISKA A ZACHOWANIA<br />
PROEKOLOGICZNE CZŁOWIEKA<br />
THE ISSUES OF ENVIRONMENTAL PROTECTION AND<br />
PRE-ECOLOGICAL BEHAVIOUR OF HUMANS<br />
Agnieszka Hłobił<br />
Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, ul. O. Lange 27b/9, 75-433 Koszalin<br />
e-mail: agnieszkahlobil@interia.pl<br />
ABSTRACT<br />
The article presents the contemporary approach to the environmental studies in the light of ethical issues<br />
and motives underlying environmental protection. The article took account of the motives of ethicallyesthetical<br />
nature, as well as scientifically – environmental and social motives, moreover nationalistic and<br />
scientifically-historical issues. Taking for granted the fact, that the contemporary environmental studies<br />
aim at holistic approaches and complex treatment of environment, the drives which force people to proecologic<br />
behaviour were stressed. These are based to a certain extent on the values acknowledged and<br />
declared. This declared, positive attitude to the environment has not been fully accompanied with, and<br />
proved by concrete choices of ecological values, neither has it been reflected in environmentally-friendly<br />
behaviour.<br />
Key words: motives of environmental protection, ecological values, pro-ecologic behaviour,<br />
sustainable development<br />
Stosunek człowieka do przyrody był od<br />
najdawniejszych czasów odbiciem stopnia<br />
świadomości społecznej i kształtujących się<br />
stosunków społeczno-ekonomicznych, które<br />
pozostawały w związku przyczynowym z<br />
panującymi sposobami produkcji.<br />
W dialektycznym rozwoju stosunku człowieka<br />
do przyrody można wyróżnić okresy<br />
charakteryzujące się różnym i stale<br />
zwiększającym się jego oddziaływaniem na<br />
otaczającą go przyrodę oraz wykorzystywaniem<br />
jej do zaspokajania stale rosnących potrzeb<br />
gospodarczych.<br />
Na kształtowanie się stosunku człowieka do<br />
przyrody i <strong>środowiska</strong> wpływały właściwości<br />
natury ludzkiej wiążące się z jej wewnętrznymi<br />
potrzebami, które w miarę rozwoju<br />
społeczeństw stawały się elementami kultury.<br />
Znalazła w nim odbicie również ocena<br />
niematerialnego znaczenia przyrody, co wiązało<br />
się z wartościowaniem jej tworów,<br />
wyróżniających się określonymi walorami<br />
kulturowymi, społecznymi i naukowymi.<br />
Motywy <strong>ochrony</strong> przyrody i <strong>środowiska</strong> oraz<br />
ich idee zostały podbudowane w okresie<br />
ostatnich dwudziestu lat obszernymi badaniami<br />
ekologicznymi. Wnioski z nich dotyczące<br />
skutków gwałtownego wzrostu degradacji<br />
<strong>środowiska</strong> przez gospodarkę człowieka<br />
znalazły wyraz w międzynarodowych<br />
konferencjach (UNESCO w Belgradzie 1975,<br />
Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w<br />
Europie w Helsinkach 1975, Konferencja<br />
UNESCO i UNEP w Tibilisi 1977 oraz inne).<br />
Pierwotne <strong>motywy</strong> <strong>ochrony</strong> przyrody<br />
miały swe źródło niewątpliwie w wierzeniach<br />
religijnych różnych narodów. Jakkolwiek<br />
byłyby interpretowane pradawne związki<br />
wierzeniowe czy obyczajowe, odnosząc je do<br />
stosunku człowiek-przyroda, to podstawą ich<br />
było miliony lat trwające życie człowieka w<br />
ścisłym związku z ekosystemami leśnymi,<br />
stepowymi, nadwodnymi, które pierwotnie<br />
użytkował prymitywnie, następnie kształtował<br />
cywilizacyjnie, wreszcie niszczył. W rozmaity<br />
sposób, zależnie od miejscowych warunków<br />
przyrodniczego otoczenia, człowiek odwiecznie<br />
łączył w swojej działalności obawę, podziw,<br />
nawet cześć oraz użytkowanie i nieszczęsną<br />
eksploatację, ale i ochronę przyrody. Na<br />
podłożu idei zbliżenia się do piękna ziemi<br />
ojczystej (S. Myczkowski, 1976) powstawało<br />
intensywne odczucie konieczności poznania<br />
całego kraju, a także lokalnego patriotyzmu<br />
dotyczącego zainteresowania „swojskimi’’<br />
zabytkami przyrody.<br />
Pojawienie się motywów<br />
gospodarczych <strong>ochrony</strong> przyrody następowało<br />
w miarę intensyfikacji wykorzystania jej<br />
walorów. Do ukształtowania się tej motywacji<br />
przyczyniło się coraz pełniejsze poznawanie<br />
praw przyrody i dostrzeżenie, że szkody w
50<br />
gospodarce naturalnej mają swoje wyraźne<br />
przyczyny w działalności człowieka. Bardzo<br />
ważnym motywem gospodarczym <strong>ochrony</strong><br />
<strong>środowiska</strong> jest obecnie potrzeba <strong>ochrony</strong><br />
środowisk eksploatowanych gospodarczo.<br />
Zasoby materialne przyrody wykorzystywane<br />
przez człowieka to produkty gospodarki rolnej,<br />
leśnej, rybackiej, łowieckiej, a także woda i tlen.<br />
Dotyczy to także bogactw naturalnych- kopalin,<br />
które są nadmiernie eksploatowane. Część<br />
zasobów ulega nieodwracalnemu zużyciu, część<br />
zaś rozproszeniu w stopniu uniemożliwiającym<br />
ich ponowne użycie. Zrównoważoność<br />
funkcjonowania cywilizacji ludzkiej<br />
oznaczająca „zapewnienie niezbędnych<br />
warunków dla rozwoju przyszłych pokoleń”,<br />
wymaga <strong>zachowania</strong> dostępności zasobów, tak<br />
dzisiaj jak i w przyszłości (A. Pawłowski,<br />
2009). Ochrona musi więc polegać na<br />
optymalizacji produkcji układów oraz na<br />
stabilizacji eksploracji i produkcji<br />
uzyskiwanych produktów. Stabilizacja jest<br />
możliwa przy zachowaniu warunków stałości<br />
czynników siedliskowych oraz hamowaniu<br />
rozwoju szkodników korzystających z tych<br />
samych zasobów.<br />
Mimo różnych prób podejmowanych w<br />
celu urealnienia modelu gospodarki opartej na<br />
rozwoju zrównoważonym i wdrażania go<br />
pozostaje on stale w sferze projektu, pomysłu,<br />
oczekiwania. Występuje w roli idei, dzięki<br />
której chce się zbudować jakiś lepszy świat na<br />
podstawie gospodarki zrównoważonej albo<br />
wyważonej. Jest to więc idea, która ma służyć<br />
odwróceniu tendencji rozwoju gospodarki od<br />
niezrównoważonej do zrównoważonej<br />
(W. Sztumski, 2009).<br />
Obok wymienionych wcześniej<br />
motywów, pojawiło się działanie czysto<br />
bezinteresowne, o motywach estetycznych i<br />
etycznych. Motywy bezinteresowne,<br />
wypływające z odczucia potrzeby <strong>ochrony</strong><br />
przyrody, uzyskały pewne sformalizowanie<br />
poprzez wprowadzenie pojęcia „pomnika<br />
przyrody’’ przez A. Humboldta, który w<br />
Wenezueli nazywał tak olbrzymie i stare<br />
drzewa. Na rozszerzenie się motywacji<br />
estetycznych w ruchu <strong>ochrony</strong> przyrody duży<br />
wpływ wywarł w XVIII wieku kult natury<br />
zainicjowany przez Jana Jakuba Rousseau, a<br />
także poglądy epoki romantyzmu, szczególnie<br />
w Polsce, w której wzrastały uczucia<br />
patriotyczne. W XX wieku rozwija się kierunek<br />
konserwatorski <strong>ochrony</strong> przyrody. Wagę<br />
motywów naukowych podnieśli wybitni<br />
przyrodnicy- działacze na rzecz <strong>ochrony</strong><br />
przyrody- którzy rozumieli, że nic nie zastąpi<br />
naturalnego <strong>środowiska</strong> jako pola badań<br />
naukowych, mających na celu opis zjawisk z<br />
zakresu historii i geografii flory i fauny,<br />
ustalenie zależności i prawideł rządzących<br />
światem przyrody, zgłębienie zagadnień<br />
taksonomii i genetyki. Motywy naukowe<br />
wspierane są niejednokrotnie przez względy<br />
estetyczne , mające na celu zachowanie<br />
różnorodności i bogactwa barw, kształtów<br />
świata organizmów żywych, radujących oczy<br />
ludzkie i będące źródłem odprężenia i<br />
wypoczynku, co ma szczególny wyraz w<br />
ideologii Laudolta 1 .<br />
Z powyższych tendencji wyłania się<br />
szeroki zakres badań naukowych nad<br />
środowiskiem, a w szczególności człowieka i<br />
jego uwarunkowaniami.<br />
Ewolucja koncepcji <strong>ochrony</strong> przyrody,<br />
opisywana przez wielu autorów<br />
(A. Leńkowa, 1986) przebiegała od działań<br />
zindywidualizowanych, jednostkowych, przez<br />
ochronę obiektową i obszarową w rozumieniu<br />
konserwatorskim, do złożonych systemów<br />
<strong>ochrony</strong> przyrody o wysokim stopniu<br />
skomplikowania. Współczesny sukces <strong>ochrony</strong><br />
przyrody, jako jednej z płaszczyzn dochodzenia<br />
do zrównoważonego rozwoju, zależy w coraz<br />
większym stopniu od uzyskania równowagi<br />
gospodarczej w zakresie produkcji oraz<br />
równowagi społecznej w zakresie konsumpcji<br />
(M.Carley, P.Spapens, 2000). Naruszenia<br />
przyrody stanowiące dziś największy problem w<br />
krajach rozwijających się mogą zostać<br />
powstrzymane tylko jako efekt globalnego<br />
równoważenia rozwoju. Jednocześnie okazuje<br />
się, że przyjęcie technokratycznych norm i<br />
standardów- nawet jeśli mają one służyć<br />
ochronie przyrody- nie wystarczy, gdy ich<br />
inicjatorzy nie posiadają równowagi osobistej-<br />
wewnętrznej, rozumianej jako zgodność<br />
postępowania z wyznawanymi przez siebie i<br />
powszechnie akceptowanymi społecznie<br />
systemami wartości. Jeśli te systemy wartości<br />
istnieją i są zgodne z regułami etyki<br />
ekologicznej, sukces jest coraz bliższy. Samo<br />
uznawanie systemu wartości to jednak za mało-<br />
należy go jeszcze przestrzegać w życiu. Zasady<br />
tego systemu wartości powinny się znaleźć w<br />
przestrzeganym powszechnie systemie wartości<br />
narodów. Zatem ważne wydaje się poznanie<br />
postaw etycznych, leżących u podstaw <strong>ochrony</strong><br />
przyrody, uzmysłowienie aksjologicznych<br />
motywów tej <strong>ochrony</strong> i wskazanie głównych<br />
ścieżek edukacyjnych w tym zakresie, aby nie<br />
zatracić ducha <strong>ochrony</strong> przyrody we wszech<br />
ogarniającym nas morzu realnego,<br />
zrównoważonego rozwoju. Uznając, że<br />
współczesna ochrona przyrody dąży do ujęć<br />
holistycznych i kompleksowego traktowania<br />
1 Szwajcarski botanik, który zwracał uwagę na<br />
walory wychowawcze, zdrowotne oraz<br />
ekonomiczne przy korzystaniu z dóbr przyrody.
<strong>środowiska</strong> przyrodniczego, warto zaznaczyć,<br />
że każdy motyw skłaniający ludzi do zachowań<br />
proekologicznych opiera się w pewnej części na<br />
przyjętym systemie wartości uznawanych przez<br />
grupę optującą za ochronę. Wśród najczęściej<br />
wymienianych motywów <strong>ochrony</strong> przyrody<br />
wymieniane są przesłanki: naukowe,<br />
51<br />
wychowawczo - dydaktyczne, społeczne,<br />
historyczno - patriotyczne, estetyczne,<br />
turystyczno - wypoczynkowe, ekologiczne,<br />
gospodarowania zasobami przyrody oraz<br />
zdrowotne (tabela 1).<br />
Tabela 1. Motywy <strong>ochrony</strong> przyrody a dychotomia postaw etycznych<br />
Motywy <strong>ochrony</strong> przyrody Postawy proochronne Postawy antyochronnej<br />
Naukowe Ujęcia holistyczne, dynamiczne<br />
(funkcjonalne ), postawy<br />
progresywne<br />
Wychowawczo- dydaktyczne Preferencje optymalizacji<br />
(zrównoważenia) rozwoju i<br />
W środowisku naukowym przyrodników od<br />
wielu lat toczy się dyskusja nad sposobami<br />
<strong>ochrony</strong> przyrody. Ochronę statystyczną<br />
(konserwatorską) przeciwstawia się ochronie<br />
dynamicznej (aktywnej),ochronę stanu<br />
(struktury) przyrody- ochronie procesów<br />
funkcjonowania przyrody. Przyjęcie postawy<br />
bardziej konserwatywnej lub progresywnej<br />
uzależnione jest często od uznawanego systemu<br />
wartości- myślenia o „dniu dzisiejszym’’, czy<br />
bardziej o „jutrze’’. Przyjęty system<br />
wychowania i edukacji- w zależności od tego<br />
czy jest oparty na kulcie nieograniczonego<br />
rozwoju i ekonomizacji życia, czy też na<br />
ograniczaniu rozwoju i respekcie lub szacunku<br />
do przyrody- jest także w państwie<br />
demokratycznym kwestią wyborów etycznych.<br />
Społeczne <strong>motywy</strong> <strong>ochrony</strong> przyrody zależą w<br />
przeważającej części od przyjętego systemu<br />
wartości- trudno liczyć, aby społeczeństwa<br />
nastawione na konsumpcję dbały jednocześnie o<br />
ochronę przyrody, w przeciwieństwie do<br />
społeczności dążących do korzystania z<br />
odnawialnych źródeł energii i stosowania<br />
obiegów zamkniętych w gospodarstwach<br />
domowych.<br />
szacunku- respektu dla przyrody<br />
Społeczne Ekologizm, energooszczędność,<br />
Historyczno- patriotyczne<br />
obiegi zamknięte w gospodarstwie<br />
domowym<br />
Paatriotyzm, znajomość „małej<br />
ojczyzny’’<br />
Wizualno- estetyczne Preferowanie krajobrazów<br />
otwartych, wiejskich, naturalnych<br />
i seminaturalnych<br />
Turystyczno- wypoczynkowe Preferowanie „miękkich’’ form<br />
turystyki<br />
rekreacyjnych<br />
i zachowań<br />
Ekologiczne Skłonność do altruistycznych<br />
Gospodarowanie zasobami<br />
przyrody<br />
postaw wobec przyrody<br />
Gospodarowanie „racjonalne’’postawa<br />
„mądrego’’gospodarza<br />
(zarządcy) przyrody<br />
Ujęcia redukcjonistyczne,<br />
statyczne, postawy<br />
konserwatywne<br />
Gloryfikacja nieograniczonego<br />
rozwoju i ekonomizacji życia<br />
Konsumeryzm<br />
Kosmopolityzm<br />
Preferowanie krajobrazów<br />
miejskich, przemysłowych,<br />
zdegradowanych<br />
Preferowanie ‘’twardych’’ form<br />
turystyki i zachowań<br />
turystycznych<br />
Skłonność do egoistycznych<br />
postaw wobec przyrody<br />
Skłonności do rabunkowej<br />
gospodarki środowiskiem<br />
przyrodniczym<br />
Dbałość o przyrodę w otoczeniu można także<br />
oczekiwać od osób o głębiej rozwiniętym<br />
poczuciu patriotyzmu, niż od tych<br />
reprezentujących postawy kosmopolityczne.<br />
Pomimo, że sfera odczuć wizualno-<br />
estetycznych związanych z percepcją przyrody<br />
należy do szczególnie subiektywnych, można<br />
się spodziewać, że osoby preferujące krajobrazy<br />
wiejskie, otwarte, bardziej naturalne będą<br />
bliższe ochronie przyrody, niż te wybierające<br />
krajobrazy miejskie, uprzemysłowione,<br />
zdegradowane i zatłoczone. Dychotomia postaw<br />
jest szczególnie wyraźnie widoczna na<br />
przykładzie motywów turystyczno-<br />
wypoczynkowych, gdyż od dawna mówi się o<br />
turystach „miękkich’’- sprzyjających przyrodzie<br />
i jej ochronie oraz „twardych’’- najsilniej ją<br />
degradujących (M. Pietrzak, 2001).<br />
Najważniejsze z punktu widzenia wyboru<br />
postaw etycznych wydają się dwa ostatnie<br />
z motywów <strong>ochrony</strong> przyrody wymienionych w<br />
tabeli 1: motyw „czysto’’ ekologiczny, czyli<br />
ochrona przyrody „dla samej siebie’’ oraz<br />
ochrona w ramach racjonalnego<br />
gospodarowania zasobami przyrody.
52<br />
Motywy ekologiczne z pewnością są bliższe<br />
postawom związanym z głęboką ekologią lub<br />
przynajmniej podejściem holistycznych,<br />
reprezentowanym przez „etykę wspólnot’’,<br />
natomiast <strong>motywy</strong> związane z racjonalnym<br />
gospodarowaniem zasobami bliższe są<br />
antropocentrycznej etyce środowiskowej,<br />
będącej jednym z filarów klasycznej koncepcji<br />
zrównoważonego rozwoju. Pytając o <strong>motywy</strong><br />
<strong>ochrony</strong> przyrody podejmowanej przez równe<br />
grupy i jednostki, można postawić kluczowe<br />
pytanie: Na ile wynika ona z pobudek<br />
altruistycznych (wewnętrznej potrzeby<br />
człowieka do <strong>zachowania</strong> piękna przyrody), a<br />
ile z chęci utrzymania zasobów dla celów<br />
ekonomicznych i społecznych ( np. dla<br />
rolnictwa, turystyki). Odpowiedź na to pytanie<br />
zależy przede wszystkim od przyjętych<br />
systemów wartości.<br />
Środowisko przyrodnicze człowieka<br />
jest wartością uznawaną i deklarowaną, szeroko<br />
rozpowszechnianą w społeczeństwie polskim.<br />
Ten deklarowany, pozytywny stosunek do<br />
przyrody nie znajduje jednak w pełni pokrycia<br />
w konkretnych wyborach wartości<br />
ekologicznych i zachowań świadczących o<br />
związkach z przyrodą. W sytuacji wyboru, gdy<br />
rzeczywiście trzeba byłoby zrezygnować z dóbr<br />
cywilizacji w celu <strong>ochrony</strong> przyrody czy<br />
ograniczyć się jedynie do kontaktu z nią,<br />
wartości ekologiczne często przegrywają.<br />
Niektóre dobra cywilizacyjne, są tak atrakcyjne,<br />
ze zwyciężają przyrodę, nawet na poziomie<br />
deklaracji słownych. Dlatego też przyczyn<br />
zaistniałych kryzysów ekologicznych należy<br />
szukać u początku, to znaczy w analizie<br />
stosunku człowieka do świata, w jego myślach i<br />
postawach (B. Dymara, S. Cz. Michałowski, L.<br />
Wollman-Mazurkiewicz, 1998). Wszakże<br />
wszelkie przeżywane przez świat współczesny<br />
kryzysy rodzą się w umyśle człowieka. W<br />
takich wypadkach zanieczyszczenia są skutkiem<br />
ograniczonego i wynaturzonego światopoglądu,<br />
który wiąże się czasem z prawdziwą pogardą<br />
dla człowieka. Wszelkie więc działania na rzecz<br />
poprawy stanu <strong>środowiska</strong> bez równoczesnego<br />
kształtowania ludzkiej świadomości w kierunku<br />
prawdziwej etyki będą działaniami doraźnymi, i<br />
choć koniecznymi w obecnej sytuacji nie<br />
dosięgną samego jądra powstałego kryzysu.<br />
Należy zatem poznać głębsze źródła<br />
świadomości społecznej, u źródeł kryzysu<br />
ekologicznego. Toteż współczesna<br />
problematyka ekologiczna koncentruje się coraz<br />
bardziej na człowieku, na motywach jego<br />
działalności i na wartościach jakie reprezentuje.<br />
Prawdziwy postęp gospodarczy to postęp<br />
wolności człowieka. Znajomość motywów<br />
skłaniających ludzi do zachowań<br />
proekologicznych ma kapitalne znaczenie dla<br />
tworzenia polityki ekologicznej państwa,<br />
regionu czy nawet gminy.<br />
W raporcie z badań nad świadomością<br />
ekologiczną Polaków 2 wynika, iż wśród<br />
motywów skłaniających ludzi do działań na<br />
rzecz <strong>ochrony</strong> <strong>środowiska</strong>, pozycja motywu<br />
zdrowotnego jest niepodważalna. Niewiele<br />
mniejsze znaczenie ma kwestia <strong>zachowania</strong><br />
walorów i zasobów <strong>środowiska</strong> przyrodniczego<br />
dla przyszłych pokoleń, zgodnie z klasyczną<br />
definicją rozwoju zrównoważonego. Wartości<br />
autoteliczne (same w sobie ) są ważne i stale<br />
obecne w deklaracjach społeczeństwa.<br />
O <strong>zachowania</strong>ch decydują jednak wartości<br />
instrumentalne, gdyż są realizowane.<br />
Ciekawe są także uzasadnienia<br />
niepodejmowania przez społeczeństwo działań<br />
na rzecz <strong>środowiska</strong>. Należą do nich: brak<br />
zainteresowania problemem, brak wiary<br />
w skuteczność działań, niechęć do zmiany<br />
przyzwyczajeń, obawa przed kosztami<br />
finansowymi działań, brak wiedzy o<br />
możliwościach działań, obawa przed drwiną,<br />
brakiem zrozumienia, ograniczone możliwości<br />
podejmowania działań. Powyższe uzasadnienia<br />
powinny być instrukcją dla odpowiednich<br />
podmiotów, które zgodnie z zasadą<br />
pomocniczości powinny animować i promować<br />
działania na rzecz <strong>ochrony</strong> <strong>środowiska</strong>.<br />
W odniesieniu do czynników poprawy<br />
stanu <strong>środowiska</strong> obserwowany jest gwałtowny<br />
wzrost przekonania o znaczeniu zachowań<br />
„zwykłych ludzi”. Uwagę zwraca kilkukrotny<br />
wzrost wskazań na lokalnych przedsiębiorców,<br />
jako podmiotów, od których zależy stan<br />
<strong>środowiska</strong> przyrodniczego. Z kolei mniejszą<br />
wagę przypisuje się zagadnieniom związanym<br />
ze stanowieniem i egzekwowaniem prawa, choć<br />
nadal w twardym i skutecznym prawie upatruje<br />
się głównego czynnika poprawy stanu<br />
<strong>środowiska</strong>, oraz kwestii finansowej. Można<br />
powiedzieć, że coraz większa grupa<br />
społeczeństwa kładzie nacisk na prawo i jego<br />
egzekucję, finanse, działania władz, lecz o<br />
wszystkim zadecydują jednak postawy<br />
obywatelskie. Kolejny istotny wzrost wskazań<br />
na postawy społeczne oraz decyzje władz<br />
lokalnych (chodzi tu o uznanie przez władze<br />
lokalne czystego <strong>środowiska</strong> za ważny problem)<br />
zaobserwowano przy okazji warunków<br />
skutecznych działań władz lokalnych w zakresie<br />
<strong>ochrony</strong> <strong>środowiska</strong>. Pozostaje otwartą kwestią<br />
czy jest to wynik powstawania społeczeństwa<br />
obywatelskiego, czy też braku zaufania do<br />
aparatu państwowego.<br />
2 Polacy w zwierciadle ekologicznym. Raport z badań<br />
nad świadomością ekologiczną Polaków w 2008 r.<br />
(redakcja naukowa dr Artur Bołtromiuk)
Tabela 2. Motywy skłaniające do <strong>ochrony</strong> <strong>środowiska</strong> przyrodniczego<br />
2004 2008<br />
Troska o zdrowie własne i rodziny 75 69<br />
Troska o przyszłe pokolenie 70 62<br />
Przyroda jako wartość sama w<br />
30 31<br />
sobie<br />
Wyczerpywanie surowców X 16<br />
Oszczędność pieniędzy 12 10<br />
Interesująco przedstawia się również<br />
porównanie oceny skuteczności działań na rzecz<br />
<strong>ochrony</strong> <strong>środowiska</strong> różnych ośrodków<br />
decyzyjnych. Dużą i bardzo dużą skuteczność<br />
takich działań przypisuje się:<br />
- Unii Europejskiej – 45%<br />
- władzom lokalnym – 40%<br />
53<br />
- władzom wojewódzkim – 28%<br />
- władzom centralnym – 22%<br />
Jak widać obok władz lokalnych Unia<br />
Europejska jest coraz bardziej odbierana jako<br />
instytucja mająca duży wpływ na stan<br />
<strong>środowiska</strong> w naszym kraju.
54<br />
Warto w tym miejscu przedstawić listę<br />
najczęściej wymienianych efektów<br />
środowiskowych wejścia do Unii Europejskiej.<br />
Wśród efektów pozytywnych występują:<br />
- dostosowanie prawa polskiego do norm<br />
europejskich – 37%<br />
- pomoc finansową z UE – 31%<br />
- fakt, iż „Polska bierze przykład z państw UE”<br />
– 18%<br />
Potencjał społeczny gotowości do<br />
działań indywidualnych na rzecz <strong>środowiska</strong><br />
jest duży, a wartości ekologiczne wielu Polaków<br />
uważa za ważne. Jednak składają się na to<br />
zarówno realne działania lub gotowość do<br />
takowych, jak też deklaracje będące wynikiem<br />
ekologicznej poprawności. Widoczna jest zatem<br />
duża rozbieżność między deklaracjami naszych<br />
obywateli, a rzeczywistymi działaniami i<br />
<strong>zachowania</strong>mi. By wykorzystać rzeczony<br />
potencjał potrzeba podjęcia szerokich<br />
zakrojonych i różnorodnych działań, zarówno<br />
ze strony instytucji publicznych, jak i systemu<br />
edukacji oraz organizacji pozarządowych.<br />
Należy tworzyć warunki sprzyjające realizacji<br />
prośrodowiskowych postaw w działaniach oraz<br />
zdecydowanie mocniej zachęcać do takich<br />
zachowań, m.in. poprzez instrumenty<br />
ekonomiczne administracyjne, a także<br />
odpowiednią socjotechnikę.<br />
Najszlachetniejszym motywem<br />
skłaniającym ludzi do działań na rzecz<br />
<strong>środowiska</strong> jest uznanie jakości <strong>środowiska</strong> za<br />
wartość samą w sobie. Jednak rzeczywiste<br />
działania wymagają obecności wartości<br />
instrumentalnych, takich jak ekonomiczne i<br />
zdrowotne. To, że głównymi motywami<br />
potencjalnej dbałości o środowisko są „zdrowie<br />
własne i rodziny” oraz „przyszłe pokolenia”<br />
należy wykorzystywać i umiejętnie<br />
przedstawiać skutki środowiskowe różnych<br />
działań w odniesieniu do ich wpływu na<br />
zdrowie ludzi i ich wpływu na jakość życia<br />
przyszłych pokoleń, tak by w większym stopniu<br />
skłonić ludzi do zmieniania swych zachowań na<br />
bardziej <strong>proekologiczne</strong>.<br />
Ochrona <strong>środowiska</strong> kieruje się w<br />
swojej działalności wieloma motywami,<br />
zależnymi od charakteru zagadnień <strong>ochrony</strong><br />
przyrody w danym kraju, od poziomu<br />
gospodarczo-technicznego, od stopnia rozwoju<br />
nauk przyrodniczych, od uświadomienia<br />
społeczeństwa<br />
o roli i wartości <strong>środowiska</strong> w jego życiu.<br />
Pamiętać należy, ze akcja zapobiegawcza<br />
przeciwko klęskom ekologicznym<br />
spowodowanym przez dynamiczny rozwój<br />
przemysłu i techniki może być dokonywana<br />
dopiero po przystąpieniu przemysłu i techniki<br />
do działań ochronnych. Jedynie one<br />
rozporządzają olbrzymimi środkami i z ich<br />
pomocą można zwalczyć trudności, w jakie<br />
uwikłał się człowiek wskutek słabo<br />
kontrolowanej ekspansji demograficznej i<br />
terytorialnej oraz oddalania się od przyrody,<br />
której jest przecież nieodłączną częścią.<br />
LITERATURA<br />
CARLEY M., SPAPENS P., Dzielenie się<br />
światem. Zrównoważony sposób życia i<br />
globalnie sprawiedliwy dostęp do zasobów<br />
naturalnych w XXI wieku, Instytut na Rzecz<br />
Ekorozwoju, Białystok- Warszawa, s. 272.<br />
DYMARA B., MICHAŁOWSKI S. CZ.,<br />
WOLLMAN-MAZURKIEWICZ L., Dziecko w<br />
świecie przyrody. Książka do wychowania<br />
<strong>proekologiczne</strong>go. Impuls, Kraków 1998, s.<br />
114-115<br />
LEŃKOWA A., (red), Człowiek przeciwko<br />
sobie?, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa<br />
1986, s. 494.<br />
MYCZKOWSKI S., Człowiek- przyrodacywilizacja.<br />
Warszawa 1976 PWN, s. 12-18.<br />
PAWŁOWSKI A., 2009, Zrównoważona<br />
energia jako warunek konieczny dla realizacji<br />
idei zrównoważonego rozwoju, w: Problemy<br />
Ekorozwoju vol. 4, s. 12.<br />
PIETRZAK M., Turystyka alternatywna w<br />
parkach krajobrazowych- moda, czy nakaz<br />
chwili? (w) Park Krajobrazowy- i co dalej?,<br />
praca zbiorowa pod red. G. Bezkowskiej,<br />
Uniwersytet Łódzki 2001, s. 130-136.<br />
Rozwój idei <strong>ochrony</strong> <strong>środowiska</strong> przyrody oraz<br />
kształtowania i <strong>ochrony</strong> <strong>środowiska</strong>, redakcja<br />
naukowa Tyrawska D, Centrum Doskonalenia<br />
Nauczycieli, Warszawa 1989, s. 9-15.<br />
SZTUMSKI W., 2009, Mitologia rozwoju<br />
zrównoważonego, w: Problemy Ekorozwoju<br />
vol. 4, s. 18.<br />
Polacy w zwierciadle ekologicznym. Raport z<br />
badań nad świadomością ekologiczną Polaków<br />
w 2008 roku, redakcja naukowa Artur<br />
Bołtromiuk, Instytut Na Rzecz Ekorozwoju.