bromoorganiczne antypireny jako chemiczne zanieczyszczenia ...

206
Poziomy stężeń charakteryzowanych substancji
zmieniają się w szerokich zakresach, często są
kilkakrotnie wyższe niż obserwowane w
powietrzu zewnętrznym. Oznaczanie stężeń
BOA w powietrzu wewnętrznym przeprowadza
się w fazie gazowej oraz dla związków średnio-
i trudnolotnych najczęściej w kurzu.
Zainteresowanie bromoorganicznymi
antypirenami jako zanieczyszczeniami
chemicznymi powietrza wewnętrznego wynika
głównie ze skutków zdrowotnych, które może
wywołać długotrwałe narażenie na te związki.
Wieloletnie badania (Hardy i in., 2002;
Vonderheide i in., 2008) potwierdziły, że są to
substancje ulegające bioakumulacji w
organizmach żywych i w konsekwencji
następuję proces biomagnifikacji. Spełniają
również kryteria związków typu ,,endocrine
disruptors”, które mogą naśladować działanie
naturalnych hormonów poprzez łączenie się z
ich receptorami, co powoduje podobną
odpowiedź komórki. Substancje chemiczne
mogą się także wiązać z receptorami hormonów
blokując je i uniemożliwiając ich działanie,
mogą zmieniać liczbę receptorów
hormonalnych oraz wywierać wpływ na
metabolizm hormonów. Narażenie na substancje
zakłócające działanie gruczołów dokrewnych
może wystąpić w wyniku bezpośredniego
Br x
kontaktu z chemikaliami, jak również poprzez
wdychanie zanieczyszczonego powietrza.
Najczęstszymi szkodliwymi efektami narażenia
na działanie EDs są endometrioza,
neurobehawioralne defekty rozwojowe,
obniżenie płodności, a także osłabienie systemu
obronnego organizmu oraz wywoływanie
chorób nowotworowych.
W roku 2009 do Aneksu A Konwencji
Sztokholmskiej dotyczącej trwałych
zanieczyszczeń organicznych dodano kongenery
BDE 47, -99, -153, -154, -175, -183 oraz inne,
które są składnikami handlowych mieszanin
Penta-BDE i Okta-BDE. W przypadku HBCD i
TBBP A trwają jeszcze badania.
W niniejszym artykule przedstawiono
charakterystykę poszczególnych grup
bromoorganicznych antypirenów oraz ich rolę
jako chemicznych zanieczyszczeń powietrza
wewnętrznego.
1. Polibromowane etery difenylowe (PBDE)
PBDE o wzorze ogólnym C12H10-xOBrx
(x=1÷10) są to syntetyczne związki
aromatyczne, których produkcja rozpoczęła się
w latach 70-tych ubiegłego wieku. Wzór
strukturalny PBDE przedstawiono na Rysunku
1.
O
Br x
Rys.1. Polibromowane etery difenylowe – wzór strukturalny (x=1÷5).
Finalna zawartość PBDE w produkcie
końcowym może osiągnąć poziom 5 – 30 %
(wagowo). Spośród 209 teoretycznych
kongenerów PBDE, jako antypireny używanych
jest jedynie kilkanaście z nich. Na rynku
dostępne są trzy produkty handlowe PBDE w
postaci mieszanin kongenerów o różnej liczbie
atomów bromu w cząsteczce. Nazwa handlowa
mieszaniny pochodzi od kongeneru, którego
udział masowy w mieszaninie jest największy.
Są to PentaBDE, OktaBDE i DekaBDE o
następującym składzie: techniczny PeBDE – Σ
BDE 47, 99, 100; techniczny OktaBDE - Σ BDE
153, 154, 183 i techniczny DekaBDE – BDE
209 (LaGuardia i in., 2006). PBDE występują
również pod nazwami: BR 55N, Bromkal 82ode,
DE 83R, Saytex 102 lub Tardex 100.
Zastosowanie handlowych mieszanin PBDE
przedstawiono w Tabeli 1.