Việt Nam - Kulturzentrum Faust eV

THÔNG TIN 65 TRANG 16
quyền lập hiến nguyên thủy lấp đầy
khoảng trống pháp lý bằng cách làm ra
một hiến pháp mới, thiết lập một nhà
nước mới. Nhà nước mà nó thành lập là
một Nhà nước hoàn toàn mới không tồn
tại trước đó; hiến pháp mà nó thiết lập
cũng là hiến pháp đầu tiên của Nhà
nước. Một khoảng trống pháp lý như thế
có thể xảy ra trong các hoàn cảnh như:
chiến tranh, giải trừ chủ nghĩa thực dân,
chiến tranh giành độc lập, sự hợp nhất
giữa các quốc gia độc lập thành một liên
bang, sự giải thể của một Nhà nước, v.v.
- Loại khoảng trống pháp lý thứ hai
được gọi là khoảng trống pháp lý được
tạo ra (vide juridique créé), xuất hiện
trong hoàn cảnh thay đổi chế độ trong
một Nhà nước đã tồn tại. Trong trường
hợp này, đã có sẵn một trật tự pháp lý
hiện hành. Quyền lập hiến nguyên thủy
trước hết phải hủy bỏ một hiến pháp đã
tồn tại, tạo ra một khoảng trống pháp lý
và sau đó, lấp đầy khoảng trống ấy bằng
cách làm ra một hiến pháp mới. Nói
cách khác, quyền lập hiến nguyên thủy
trước hết làm động tác phá hủy, sau đó
mới làm động tác tái xây dựng. Hiểu
theo nghĩa đó, người ta có thể nói quyền
lập hiến nguyên thủy có hai mặt: một có
tính phủ định (hủy bỏ hiến pháp) và một
có tính xây dựng (thiết lập hiến pháp).
Guy Héraud gọi phương diện phủ định
của quyền lập hiến nguyên thủy là quyền
Trước hết, cuộc “sửa đổi Hiến pháp
1992” mà Đảng Cộng sản Việt Nam
đang tiến hành hiện nay chỉ gói gọn
trong phạm vi “sửa đổi Hiến pháp”, tức
là phạm vi của quyền lập hiến phái sinh.
Trong “Thông báo Hội nghị lần thứ 5
BCHTW Đảng khoá XI” (tháng 5 năm
2012), Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng
đã nói rõ: “… sau 20 năm thi hành Hiến
pháp năm 1992 (có bổ sung, sửa đổi
năm 2001), Đại hội XI của Đảng đã
thông qua Cương lĩnh xây dựng đất
nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa
xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011),
có nhiều vấn đề mới được đặt ra, một số
quy định của Hiến pháp năm 1992 đã bị
thực tiễn vượt qua, không còn phù hợp.
Việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm
1992 là yêu cầu khách quan, cần thiết để
thể chế hoá Cương lĩnh của Đảng và là
công việc đặc biệt quan trọng, nhạy cảm
phải có quan điểm toàn diện, biện
chứng, lịch sử cụ thể và thực tiễn.
Ban Chấp hành Trung ương đã thảo
luận, phân tích toàn diện và nhấn mạnh
việc nghiên cứu sửa đổi Hiến pháp phải
căn cứ vào Cương lĩnh, Nghị quyết Đại
hội XI của Đảng, tình hình của đất nước;
trên cơ sở tổng kết thực tiễn 20 năm thi
hành Hiến pháp năm 1992 và kế thừa
những quy định còn phù hợp của các
bản Hiến pháp (1946, 1959, 1980,
1992)”.
Hiến pháp 1992 của các nhân sĩ, trí thức
cũng như sự xuất hiện Lời tuyên bố của
công dân ngày 28-2-2013 càng cho thấy
rõ điều đó.
Cách đây hai năm, trong một bài phỏng
vấn của đài VOA, tôi đã nêu nhận định:
“Hiến pháp phải được sửa đổi một cách
căn bản chứ không thể chỉ sửa đổi một
cách lặt vặt hay chỉ dừng lại ở một số
chi tiết nhỏ nhặt”[6]. Căn cứ vào diễn
biến của quá trình sửa đổi hiến pháp do
Đảng Cộng sản tiến hành trong thời gian
vừa qua, căn cứ vào lý thuyết lập hiến
của các luật gia nổi tiếng của nước Pháp
vừa được trình bày tóm lược trên đây, và
nhất là căn cứ vào nguyện vọng của
nhân dân thể hiện qua các ý kiến cực kỳ
phong phú được thể hiện trên mạng
Internet, tôi nghĩ rằng cần phải diễn đạt
lại ý kiến nói trên một cách rõ ràng và
phù hợp với khoa học hơn:
“Đã đến lúc cần phải viết lại một Hiến
pháp mới thay vì sửa đổi Hiến pháp cũ”.
Có một số lý do khiến cho nước ta cần
phải viết một bản Hiến pháp mới:
- Tất cả các bản hiến pháp do Đảng
Cộng sản Việt Nam soạn thảo và ban
hành từ trước đến nay đều phạm phải
những khuyết điểm nghiêm trọng. Ngay
cả những nhân vật cao cấp nhất như ông
Nguyễn Văn An (nguyên Ủy viên Bộ
Chính trị, nguyên Chủ tịch Quốc hội)
cũng phải thừa nhận: các bản hiến pháp
giải trừ hiến pháp (pouvoir Ông nhấn mạnh : “Chỉ sửa đổi những về sau như các Hiến pháp 1959, 1980 và
déconstituant). Trong giả thuyết này,
người ta không tạo ra một Nhà nước mới
mà chỉ làm mới lại nền tảng của Nhà
nước hay nói cách khác, thay đổi chế độ
trong một Nhà nước đã tồn tại. Các nhà
luật học ghi nhận rằng một khoảng trống
pháp lý như thế có thể xảy ra sau một
cuộc cách mạng, một cuộc đảo chính
hay một cuộc chiến tranh đã lật đổ chế
độ chính trị hiện hành.
Điều cần nhấn mạnh là trong khi quyền
lập hiến phái sinh rút thẩm quyền pháp
lý từ quyền lập hiến nguyên thủy, từ trật
tự pháp lý hiện hành, từ một bản hiến
pháp đã có hiệu lực, thì quyền lập hiến
nguyên thủy không cần dựa vào bất cứ
cái gì khác ngoài bản thân nó. Mặt khác,
trong khi quyền lập hiến phái sinh (tức
là quyền sửa đổi hiến pháp) là một đối
tượng nghiên cứu của luật học thì quyền
lập hiến nguyên thủy (tức là quyền làm
ra một bản hiến pháp hoàn toàn mới) lại
là một sự kiện nằm ngoài phạm vi của
luật học.
Sửa đổi hiến pháp hay viết lại hiến pháp
mới?
Vận dụng quan niệm về hai loại quyền
lập hiến vào hoàn cảnh hiện nay của
nước ta, chúng ta thấy điều gì?
vấn đề đã rõ, được thực tế chứng minh là
đúng, đã đủ cơ sở và tạo được sự thống
nhất cao”[4].
Điều đó cho thấy việc sửa đổi Hiến pháp
1992 có một số đặc điểm như sau:
- Vẫn dựa vào quan niệm truyền thống
của tất cả các đảng cộng sản xưa nay
(Hiến pháp chỉ là cụ thể hóa, thể chế hóa
Cương lĩnh của Đảng Cộng sản cầm
quyền);
- Vẫn dựa vào truyền thống lập hiến của
Đảng Cộng sản Việt Nam từ trước đến
nay (các bản Hiến pháp 1946, 1959,
1980 và 1992);
- Thủ tục sửa đổi vẫn căn cứ bản hiến
pháp hiện hành (Hiến pháp 1992, phiên
bản sửa đổi năm 2001). Điều 147 của
bản hiến pháp này ghi rõ: “Chỉ Quốc hội
mới có quyền sửa đổi Hiến pháp. Việc
sửa đổi Hiến pháp phải được ít nhất là
hai phần ba tổng số đại biểu Quốc hội
biểu quyết tán thành”[5].
Ngược lại, xét về yêu cầu khách quan
của sự phát triển của đất nước và nguyện
vọng chung của nhân dân thì việc sửa
đổi Hiến pháp theo tinh thần như trên là
hoàn toàn bất cập. Tất cả những ý kiến
trên các trang mạng phi-chính thống
hiện nay đã cho thấy rõ điều đó. Và hàng
ngàn chữ ký ủng hộ Kiến nghị sửa đổi
1992 đều kém hơn so với Hiến pháp
1946. Mà ngay cả bản hiến pháp đầu
tiên (Hiến pháp 1946) thì cũng đã phạm
phải những khuyết điểm nghiêm trọng,
như tôi đã phân tích trong bài viết
“Những khuyết điểm nghiêm trọng của
Hiến pháp 1946” công bố cách đây nửa
năm[7].
- Tất cả các bản hiến pháp nói trên đều
không mở đường cho sự hình thành một
chế độ pháp trị hiện đại (rule of law)[8].
Bất cứ trong giai đoạn nào (kể cả giai
đoạn 1946-1954) cũng đều có những cá
nhân hay tổ chức đứng trên luật pháp,
định đoạt luật pháp. Có thể lấy ngay bản
Hiến pháp 1946 làm ví dụ. Luật cải cách
ruộng đất năm 1953 là do sự đề xuất của
Chủ tịch Chính phủ Hồ Chí Minh (chức
vụ Chủ tịch Chính phủ thực chất là Chủ
tịch Nước kiêm Thủ tướng), bản dự thảo
luật là do Phó Thủ tướng Phạm Văn
Đồng chịu trách nhiệm. Thế nhưng, vào
năm 1956, khi tiến hành kiểm điểm về
những sai lầm trong công tác cải cách
ruộng đất, người ta chỉ thấy kiểm điểm
về phía Đảng chứ không thấy kiểm điểm
nghiêm túc nào về phía Chính phủ. Vào
ngày 30-10-1956, tại cuộc họp của Mặt
trận Tổ quốc Hà Nội, Luật sư Nguyễn
Mạnh Tường đã đề nghị thành lập “một