październik 2010 - Kompania Węglowa S.A.

Głównym zadaniem jest przedstawienie
pięciominutowego monologu
w dialekcie śląskim na dowolny temat.
W konkursie nie ma ograniczeń wiekowych.
Jego jurorami są etnograf prof. Dorota
Simonides, językoznawca prof. Jan Miodek
i poeta ks. Jerzy Szymik. Patronat dzierżą
Radio „Katowice” oraz „Dziennik Zachodni”.
Jego inicjatorką i główną organizatorką jest
dziennikarka rozgłośni regionalnej Polskiego
Radia w Katowicach, senator Maria Pańczyk
-Pozdziej. W roku 2007 laureatem konkursu
został Norbert Klosa, górnik-ślusarz, emeryt
z kopalni „Wawel” w Rudzie Śląskiej.
W niecodziennych okolicznościach spotykamy
się jesiennego ranka pod garażem – „ćma
i leje deszcz” – ja do pracy i kapie mi z nosa, on
w krótkich „batkach” i koszulce jest w trakcie
porannego biegu przed kolejnymi zawodami.
Znamy się jeszcze z „Wawelu” i umawiamy na
spotkanie. Już w domowym zaciszu, przy kawie
„fedrujemy”...
Norbert Klosa ma 63 lata, od 13 jest emerytem.
Pochodzi z robotniczej rodziny z Bobrka,
dzielnicy Bytomia.
Tak wspomina młode lata: „Tukaj była huta,
kopalnia, karbidownia, elektrownia, tutaj
żyło się i tylko mówiło o robocie. Stąd trafiłem
do szkoły zawodowej, później do pracy
w Bytomskich Zakładach Naprawczych PW,
a po wojsku do kopalni «Wawel» w Rudzie
Śląskiej jako ślusarz pod ziemią. Od dziecka
interesowałem się sportem – uprawiałem
wyczynowo podnoszenie ciężarów, a teraz
systematycznie dla zdrowia biegam, a jak
czasami nieco gorzej się czuję, to mocno spaceruję
z kijami, systematycznie biorę udział
w biegach długich. Biegłem, między innymi,
w sztafecie do papieża Jana Pawła II w dwudziestą
rocznicę jego pontyfikatu.”
Klosa z domu rodzinnego wyniósł szacunek
dla pracy, mowy i kultury śląskiej. Podkreśla:
„Będąc Ślązakiem, zawsze chciałem coś
robić dla «wartości śląskich», dlatego tuż po
przemianie ustrojowej byłem radnym, obecnie
jestem aktywnym członkiem Związku
Górnośląskiego. Zacząłem pisać i wygłaszać
monologi po śląsku. Brałem kilkakrotnie
udział w konkursie «Po naszymu, czyli po
śląsku», chętnie mówię «po naszymu», aby
podkreślić bogactwo śląskiej gwary.”
Poproszony o przedstawienie w „śląskim”
próbki swego talentu, mimo początkowych
oporów, robi to z radością i uśmiechem na
ustach. Klimat konkursu „Po naszymu, czyli
po śląsku” oddaje zapis fonetyczny krótkiej
historii Szarleja i Skarbnika autorstwa Norberta
Klosy, który nie bez trudu wspólnie
spisaliśmy...
Szarlej a Skarbnik
Moi złoci, wijymy, że kejsik na tym naszym
downym, downym Ślonsku mieli
my naprowda dużo roztomaitych podań
a legyndow. Te łosprawki o utopcach,
szczigach albo tyż złym duchu Szarleju
boły jednom ze uciech ludu ślonskiego.
Powiym Wom wiyncyj, czysto przeciepywało
sie ślonzokom, że za fest wierzyli
tym roztomajtym gawendom.
Bo downi roztomajte złe duchy srogiym
utrapiyniym do ludziskow boły, a dyć
przyznom się, że jo som niy wiym, czy to
na tym dole (na grubie) mo się tyn Skarbnik
albo go tyż niy ma, choć po prawdzie
som żech tam tyla lot harmoł, a patrzcie,
niy wiym. Jyno zaś stare podania padajom,
że kiejsik downo, dawno tymu za
krolow Piastów, kiej to u nos na Ślonsku
boły kopalnie strzybła a łołowiu, to tukiej
przebywoł, boł we nich duch Szarlyj.
Wiycie boł to okropnie niydobry duch,
kiery ciyngym ino cichtował na życie
gwarków, hawierzy, a robiol jym roztomajte
paskuctwa. No boł z niego zgobnik
– to em naroz zawaloł chodnik albo
tyż ciepoł we nich ze wierchu, znać ze
stropu, kamiyniami, inny zaś roz pozalywoł
ich wodom, a tyż truł ich ziymskiymi
smrodami.
Padom Wom, Szarlyj dyć naprawda boł
niydobry duch, bo na końcu coś mu niy
spasowało, przesto zalał kopalnie strzybła
a łołowiu, a wyniosł się kaź, żodyn
niy wiedział kaj. Po tym dugo aże dugo
boł spokoj, żadnego ducha niy boło,
dziopiyro za tych czasow, kiej to gwarkow
zaczli zwać górnikami. A mono boło
to wtody, kiej to krol Sobieski szoł tukej
u nos przez Ruda na Wiedeń, a mono tyż
ździebko niy skorzyj, wtedy kiej to u nos
we Rudzie reskiyrowoł Franciszek Wolfgang
von Stechow ze Brandenburgii, to
poprowdzie wtedy ludziska zaczli mocno
kopać we ziymi za wonglym.
A przeca kożdy z nas wiy, że to tukiej
we Rudzie znaleźli wongel, przez tu boła
piyrszo upadowa-sztolnia, łodni pierszo
gruba, a to tu u nos naroz pokozoł się
Skarbnik. Jyno padom Wom, ze Skarbnik
to zaroski łod początku boł zocnym
duchym, fest dobry duch, niy jako tam
tyn Szarlyj, kiery wdycki spamiyntywoł,
a boczoł na takiego dzioba kulawego, bo
na lewej szlapie mioł zawdy konskie kopyto,
a uszyska, te dekle jak łosioł, a tyż
ze pyska buchoł mu wdycki łogiyń, no
a przeca tyż ciyngym na zlość robioł.
Snać jak Skarbnik się pokozoł, to zarazki
boł cołkiem inny, przyloz jako stary sztygar
ze długom siwom brodom, ze kilofkiem,
a lampom ło czerwonym świetle,
a zazaroski do bergmanow dobrożyczliwy
boł, no mioł miynkie serce. Wyłazioł
ze calizny, przełazioł milczkiem wele
górników, a znikoł kaź we zawaliskach.
Toż jak się wozyk ze wonglym wywaloł,
a nasz boroczek wozkowy mordował sie,
a stynkoł- kulokiem podpiroł, bo niy poradzioł
się dać rady, naroski ni stond ni
zowąd znaloz się Skarbnik, a ruk cuk wozyk
już stoł. Abo tyż trafioł murczek na
okropnie twardy wongiel, twardy jako
sto dziobli, kuł boroczek, kuł a nic niy
leciało. A tu juści Skarbnik przyloz, doł
znać coby się cofnońć, trzy razy kilofkiem
klupnoł, a wonglo tyla się urwało,
że do końca szychty boło co wybierać.
A trza prawić, że za ta cało swoja dobroć
nic Skarbnik niy chciał łot grubiorzy, jyno
srogiego poszanowanio. Toż na tyn przykłod
niy ciyrpioł, jak wtoś wrzeszczoł
abo gwizdoł na dole. Kiej się już znaloz
taki głupielok, to naroz bez godki dostał
tako bania we mamel, że gymba mu spuchła
we mgnieniu łoka.
A toż rot tyż Skarbnik niy boł, jak górnik
za dużo pieroniyli, troszka zwole jym
tam doł, bo przeca boło to na dole, jyno
że jak się zaś znaloz taki o niywyparzonym
pysku, kiery miary niy mioł, to jak
go naroz zdzielił, jak niy wyrznął kilofkiem
po plecysku, że podwiyl po tym robioł
na dole juści wdyckie pomiyntoł, co
by myni pieronić a pyskować.
Moi złoci, wiymy że to nasze ślonskie
beranie, te downe łosprawki, wiela, a że
wiela prawioły nom ło Szarleju albo
Skarbniku, co downi dycki byli na dole.
Jno wiymy, że cywilizacjyjo zgasiło, łobszerdziła,
wyśmioła tamte downe myślenie
hawierzy, gwarkow, górnikow.
Spisał: Jerzy Raducki
| 29