Wojciech Kajtoch: O prozie i poezji (tekst, .pdf, 28,7 MB)

uwiezionego towarzysza i clo rodziny. Wszystkie otrzymała
komisja.
26 stycznia odkryto karty: Komisja upomina go do wyznania
prawdy, przedstawia skutki kłamstwa, pozwala przeczytać
zeznania świadków, pokazuje jego kartki i nakazuje
sie wytłumaczyć**. Waszkowski załamuje się. Pisze uniżony
list do Berga, tzw ..historię organizacji", wtajemniczającą Rosjan
w jej tajniki, pragnie nawet przynieść im swoja pieczęć,
by już nikomu nie mogła służyć. I on - filar powstania uznaje,
że dalsze działania na drodze organizacji powstańczej nie
doprowadzą nie tylko do pożądanych rezultatów, ale natręt
wpływają na osłabienie sił narodowych, że wskutek lego stan
wojenny nie pozwala rozwitiąć krajowi przemyśli i i handlu,
a tym samym hamuje jego dobrobyt* 1 . Poznawszy przy wybitnym
udziale wroga nową prawdę, Waszkowski godzi sie
na przekreślenie swego największego czynu, składa w obecności
konsula brytyjskiego zeznanie, które spowodowało, że
wspomniane listy zastawne dostały się w ręce Rosjan (po
zaborze kasy wysłano je za granicę). Zginął na szubienicy
wraz. z Emanuelem Szafarcz.yki.eni .17 lutego 1865 roku. Jego
towarzysza zawiodły nerwy. On zginął godnie.
Nim przystąpimy do analizy powieści, przytoczymy słowa
wyrażające pogląd Terleckiego na sprawę ostatniego Naczelnika:
Waszkowski umiera najpierw duchowo, bo zaczyna
wierzyć w podsuwaną mu prawdę przeciwnika. Dopiero potem
ginie fizycznie* 5 .
Wypadki powieściowe, podane w chronologicznym ciągu
,.scen\ obejmują okres od aresztowania do zakończenia
śledztwa. Jedynie dzień aresztowania wyłamuje się z zasady,
lecz jest to inwersja świadoma, gdzie dochodzi do głosu nadrzędny
narrator - reżyser wydarzeń. Schemat układu epizodów
jest prosty: BACDEF... itd. Jeśli chodzi o wydarzenia, o
których Waszkowski rozmyśla, to, poza rctro.spekcją doty-
33 1 biciem, s hi,'. '
34 Ibidem. s 1JS
35 Crt. .Po nas fes: wszystko", wywiad 'l' Krzemień z U', ter/eckim. „Literatura"
P>~2 i".