Wojciech Kajtoch: O prozie i poezji (tekst, .pdf, 28,7 MB)

ód, przyznawał w historii szczególną rolę wojnom. Podobnie
pisze Wyka: w grze historycznej wojna jest stawką, jaką
naród dojrzały winien>sięświadomie posługiwać*, albo: miarą
zdrowia narodu i obnażeniem wszelkich cnót pokojowych i
niedostrzegalnych wad jest dopiero wojna, ewentualnie: front
poznaje rzeczywistą naturę ludzką.
Słowem: dla Wyki wojna jest zjawiskiem słusznym i nawet
pożądanym; w jej trakcie następuje najwyższa konsolidacja
sił duchowych narodu, ona odsłania i wystawia na próbę
istotę danej nacji. Można z tego poglądu wysnuć jednak
wniosek, że -wobec powyższego - właśnie to ta istota, „natura
danego narodu" (a nie konkretny układ spoleczno-gospodarczych
i politycznych okoliczności) ostatecznie przesądza
o militarnej klęsce. „Natura" jest niezmienna, „bądź jest się
psem - bądź wilkiem". Wniosek ostateczny: hitlerowska propaganda
i jej twierdzenie, że naród pokonany w dwa tygodnie
nie ma racji bytu - niestety bliska jest prawdy.
Po drugie: ta propaganda bliska jest prawdy i dlatego,
że jeśli historia jest walką narodowych „dusz" (więc ostatecznie
sprawą biologii, doboru naturalnego) to zawsze jest sprawiedliwa,
a - ściślej mówiąc - nie podlega wartościowaniu.
Na dodatek od jej wyroków nie ma odwołania.
Po trzecie: Nie ma odwołania... więc niepotrzebne są
próby znalezienia źródeł klęski. A jeśli już się je podejmie -
będą daremne. Cokolwiek Wyka objaśnia - od razu „trafia na
ducha". Przykładem niech będzie analiza postaw przedwrześniowej
biurokracji, którą Cna planie bezpośrednim) Wyka
wini za klęskę. Pytając „dlaczego popełnili błędy" mógł zrazu
wskazać na jej niekompetencję i nieuczciwość. Ale dochodząc
przyczyn niekompetencji i nieuczciwości, sięgając
głębiej, widzi autor „Pamiętnika..." jedynie „odwieczną polską
małość" - pojęcie nierozkładalne na czynniki.
Rzecz jasna, wszystkie te wnioski nie były dla Wyki do
przyjęcia i rozpaczliwie hipostazując (pojęcia: prawdy, słuszskicj.
Zaznaczę przy okazji, że opisuję [wglądy takiego Sorela, jakim go uidział Wyka
13 Op. cii., s. 228-229. 2J7.