wersja PDF - Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

25
Rozdroża składały się z zaledwie sześciu wierszy (najczęściej mających postać monologu żeńskiego podmiotu
lirycznego, skierowanego do partnera) poświęconych wyłącznie tematyce miłosno-erotycznej i składających się
na swoisty duchowy portret młodej wykształconej warszawianki o bujnej przeszłości erotycznej, gorzko
doświadczonej przez życie i wyzbytej złudzeń, co do mężczyzn, zdeterminowanych wyłącznie przez własną
biologię, ale zarazem niezbędnych kobietom i potrafiących przynieść im chwile szczęścia i fizycznych uniesień.
Jednocześnie, zdaniem poetki, autentyczne porozumienie między kobietą a mężczyzną jest niemożliwe. Utwory
Zofii Jaremko, nikłej wartości artystycznej, grzeszące wielosłowiem i repetycją jeszcze młodopolskich
stereotypów o „chuci” wpisywały się, (zapewne mimowolnie) w krąg konspiracyjnej niepolitycznej twórczości
miłosno-erotycznej, uprawianej w latach wojny przez takich m.in. autorów różnego kalibru talentu jak Krzysztof
Baczyński, Zdzisław Maria Okuljar czy Magdalena Samozwaniec, wyróżniały się jednak na ich tle zdecydowanie
in minus. Nie wywołały żadnego odzewu czytelniczego a sama ich autorka bezpośrednio po zakończeniu działań
wojennych podjęła słuszną decyzję o definitywnym zakończeniu działalności wierszopisarskiej.
Nie zmienia to faktu, że Rozdroża stanowią swoistą ciekawostkę, jako epizod z barwnych i nie do końca
jeszcze rozpoznanych dziejów konspiracyjnego ruchu wydawniczego Krakowa czasów II wojny światowej.
Dr Marta Pękalska: Wrocławskie kontynuacje krakowskich i lwowskich tradycji
księgarsko-wydawniczych. Ludzie i instytucje
Wrocław, przed II w. św. siedziba kilkudziesięciu księgarni i wydawnictw i ponad 100 drukarni, w 1945 roku
musiało odbudować nie tylko zniszczoną w ponad 70% tkankę miejską, ale także stworzyć niemal od podstaw
życie kulturalne. Odbudowy miasta podjęły się, tworzone w Krakowie („Zarząd miasta Wrocławia – filia w
Krakowie”), Grupa Operacyjna pod przewodnictwem prezydenta miasta Bolesława Drobnera i Grupa Kulturalno-
Naukowa, której przewodniczył były rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza, profesor Stanisław Kulczyński.
W czasie kilkumiesięcznej obrony Wrocławia wiosną 1945 zniszczone zostały siedziby wydawnictw, księgarnie
i drukarnie. Ostatni przedstawiciel największej firmy księgarsko-wydawniczej miasta, Ryszard von Bergman-
Korn, powołany do wojska w początkach wojny i wzięty do niewoli, zmarł w jednym z sowieckich obozów
jenieckich.
We Wrocławiu, liczącym w 1939 roku ponad 600 000 mieszkańców, w maju 1945 pozostało ich jedynie około
150 000, głównie Niemców. Po objęciu miasta przez polską administrację, zaczęli przybywać Polacy z różnych
stron świata. Wśród nowych mieszkańców miasta dominowali tzw. przesiedleńcy (w sumie ok. 70%), głównie
osadnicy z Polski centralnej i Wielkopolski, jednak strukturę kulturalną miasta, w tym świat książki, tworzyli
w dużej mierze dawni mieszkańcy Galicji, w tym dawni mieszkańcy krakowskiego (ok. 7%) i repatrianci
z lwowskiego (ok. 10%).
Już 9 maja 1945 roku grupa krakowskich drukarzy uruchomiła pierwszą polską drukarnię (Drukarnia
Miejska). Jedne z pierwszych księgarni otworzyli, przybyli także z Krakowa, Maria z Holeksów Moskalowa (VIII
1945) i Julian Truchliński (XII 1945). W maju 1946 roku, właśnie we Wrocławiu, zostało reaktywowane przez
grono dawnych pracowników, z prof. E. Romerem na czele, znakomite lwowskie wydawnictwo „Książnica-Atlas”.
Zapleczem tej oficyny były Zakłady Kartograficzne, której kadrę stanowili pracownicy lwowskiej drukarni
„Książnicy-Atlas”. W lipcu 1946 roku otworzył księgarnię lwowski antykwariusz Michał Bokajło. I wreszcie
w czerwcu 1947 roku rozpoczyna działalność we Wrocławiu Wydawnictwo Zakładu Narodowego im.
Ossolińskich, reaktywowane po wojnie w Krakowie.