Korytarze ekologiczne w województwie œl¹skim - Instytut Biologii ...

Korytarze ekologiczne – podobieñstwa...
Klasyczne korytarze liniowe, które zgodnie z oryginaln¹ definicj¹ R. Formana spe³niaj¹
nastêpuj¹ce warunki (Forman, Godron 1986, Forman 1995): (a) s¹ elementami
liniowymi w krajobrazie (w przeciwieñstwie do p³atów), (b) kontrastuj¹ z otoczeniem,
(c) s¹ elementem sieci, tzn. ³¹cz¹ siê z p³atem lub innym korytarzem;
Wyspy krajobrazowe, czyli ma³e powierzchnie o sk³adzie i budowie podobnym jak w du-
¿ych p³atach. Odgrywaj¹ one rolê „przystanków poœrednich” (ang. stepping stones)
przy przemieszczaniu siê osobników;
WyraŸne bariery, uniemo¿liwiaj¹ce przemieszczanie siê w poprzek, ale czêsto wymuszaj¹ce
ruch wzd³u¿ barier w obrêbie niezbyt sprzyjaj¹cego œrodowiska;
Podstawowe t³o krajobrazowe, stosunkowo jednorodne w swoim obrêbie i niezbyt
sprzyjaj¹ce przemieszczaniu siê okreœlonej grupy organizmów;
Inne p³aty wchodz¹ce w sk³ad t³a, ale o zró¿nicowanej przydatnoœci do przemieszczania
siê organizmów, przy czym w strefie ekotonowej przydatnoœæ jest wyraŸnie
wy¿sza ni¿ w centrum p³atów.
Bazuj¹c na powy¿ej przedstawionych kategoriach elementów krajobrazu, opracowano
liczne metody wyró¿niania szeroko rozumianych korytarzy ekologicznych. Ich cech¹ wspóln¹
jest okreœlanie przydatnoœci poszczególnych fragmentów przestrzeni dla okreœlonych
gatunków. Przydatnoœæ ta mo¿e byæ okreœlana m.in. na podstawie: (a) rzeczywistych danych
o wystêpowaniu i liczebnoœci poszczególnych gatunków w okreœlonych miejscach (por.
Theobald i in. 2000), (b) wyboru kierunku przemieszczania siê i prawdopodobieñstwa
przekraczania barier (por. Opdam i in. 2002), (c) wa¿onej odleg³oœci od p³atu, uwzglêdniaj¹cej
odleg³oœæ euklidesow¹ i opór œrodowiska; zgodnie z t¹ miar¹ przekroczenie
obszaru niekorzystnego, ale po³o¿onego blisko p³atu wyjœciowego jest bardziej prawdopodobne
ni¿ wêdrówka po obszarze niesprzyjaj¹cym po³o¿onym daleko (por. Chardon i in.
2003), (d) wyboru drogi o najmniejszych kosztach (ang. least-cost paths; Ray 2005).
Niezale¿nie od przyjêtej metody wyznaczania korytarza (co jest wa¿ne z teoretycznego punktu
widzenia), istotne z punktu widzenia praktyki planistycznej jest wczeœniejsze zdefiniowanie zasiêgu
przestrzennego objêtego opracowaniem wraz z odpowiednio przyjêt¹ skal¹ szczegó³owoœci.
W warunkach Polski mo¿na wskazaæ dwie g³ówne kategorie przestrzenne korytarzy,
które umownie i w sposób wyidealizowany i schematyczny mo¿na zdefiniowaæ jako korytarze
wewn¹trzkrajobrazowe i korytarze miêdzyregionalne. Korytarze wewn¹trzkrajobrazowe s¹
najczêœciej wyró¿niane na podstawie analizy modelu krajobrazu nazywanego p³atkorytarz-t³o
(ang. patch-corridor-matrix model). Podstaw¹ teoretyczn¹ tego modelu jest
koncepcja metapopulacji, czyli zbioru populacji lokalnych wystêpuj¹cych w zró¿nicowanym
przestrzennie krajobrazie, w którym niewielkie obszary korzystne dla bytowania danego
gatunku s¹ oddzielone od siebie licznymi powierzchniami niesprzyjaj¹cymi. Zgodnie z t¹
koncepcj¹ korytarz jest definiowany w kategoriach funkcjonalnych i oznacza wzglêdnie
w¹ski pas terenu, ³¹cz¹cy dwa ró¿ne p³aty, oraz umo¿liwiaj¹cy przemieszczanie siê osobników
miêdzy tymi p³atami, co powoduje ograniczenie lokalnego wymierania i wzrost mo¿-
liwoœci rekolonizacji (por. Lidicker 1999).
Korytarze miêdzyregionalne maj¹ inny charakter. Ich funkcja sprowadza siê w pierwszym
rzêdzie do umo¿liwiania zwiêkszenia zasiêgu gatunku oraz do u³atwiania migracji
d³ugodystansowych. To ujêcie korytarza ekologicznego znalaz³o swoje odbicie w sformu-
³owaniu ustawowym. Zgodnie z art. 5 pkt 2. ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie
przyrody (Dz.U. Nr 92 poz. 880) korytarz ekologiczny to obszar umo¿liwiaj¹cy migracjê
roœlin, zwierz¹t lub grzybów.
Odmiennoœæ funkcji i zasiêgu przestrzennego korytarzy obu wy¿ej wymienionych typów
powinna znaleŸæ swoje odbicie w stosowaniu odrêbnych narzêdzi planistycznych i formalno-
-prawnych. Propozycjê takich uwarunkowañ formalnych przedstawiono w Tabeli 1. Poœród
przedstawionych propozycji na szczególn¹ uwagê – zdaniem autora – zas³uguje postulat
wprowadzenia kategorii „korytarz ekologiczny” zarówno do ustawy o planowaniu i zagos-
139