Korytarze ekologiczne w województwie œl¹skim - Instytut Biologii ...

Praktyczne aspekty wyznaczania ...
ryb i minogów i s¹ obserwowane pomiêdzy wodami œródl¹dowymi a morskimi. Nieco krótsze
migracje, zamykaj¹ce siê w granicach jednego systemu rzecznego lub jednej rzeki (potoku),
odbywaj¹ wêdrowne ryby jednoœrodowiskowe (potadromiczne). W przypadku brzany Barbus
barbus i œwinki Chondrostoma nasus oznacza to pokonywanie dystansów rzêdu 300 km
(FAO/DVWK 2002). Ustawiczne migracje organizmów wodnych s¹ niezbywalnym
warunkiem istnienia tych organizmów, zapewniaj¹c im realizacjê cyklów ¿yciowych, szansê
przetrwania niekorzystnych warunków, optymalne wykorzystanie zasobów œrodowiska,
mo¿liwoœæ kolonizacji nowych siedlisk i dyspersjê genów.
Zasygnalizowane powy¿ej zale¿noœci pomiêdzy ekologicznym continuum korytarzy
rzecznych a zachowaniem populacji organizmów wodnych znalaz³y swoje odbicie w Za³¹czniku
V do Dyrektywy 2000/60/WE okreœlaj¹cym zasady klasyfikacji wód powierzchniowych.
Zachowanie ci¹g³oœci koryt rzecznych zosta³o uznane za jeden z najwa¿niejszych parametrów
oceny hydromorfologicznej stanu ekologicznego wód „naturalnych” oraz potencja³u
ekologicznego wód silnie zmienionych i sztucznych.
2. Struktury barierowe
Wed³ug obowiazuj¹cej doktryny hydrotechnicznej, najlepszym sposobem zmniejszania
energii kinetycznej p³yn¹cej wody i tempa erozji, wzrastaj¹cych w efekcie prostowania koryt
rzek i potoków, jest odcinkowe zmniejszanie spadku jednostkowego tych koryt poprzez
budowê pojedyñczych progów, stopni korekcyjnych i zapór przeciwrumowiskowych lub
kaskad sk³adaj¹cych siê z wymienionych budowli. Poza budowlami regulacyjnymi, rzeki
przegradzaj¹ stopnie, kaskady stopni lub jazy s³u¿¹ce do celów komunalnych, ¿eglugowych,
energetycznych i przemys³owych, zapory zbiorników wodnych budowanych dla celów
wodoci¹gowych, retencyjnych, przeciwpowodziowych, rolniczych, hydroenergetycznych
i rekreacyjnych. Liczne bariery migracyjne wystêpuj¹ te¿ na „skrzy¿owaniach” szlaków
komunikacyjnych z rzekami i potokami, b¹dŸ jako progi stabilizuj¹ce dno i zabezpieczaj¹ce
filary mostu przed erozj¹ lub jako nagminnie stosowane przepusty drogowe, których
niekorzystne oddzia³ywania barierowe s¹ w Polsce kompletnie pomijane.
Reasumuj¹c, bariery migracyjne to techniczne, behawioralne lub naturalne przegrody
na rzecznych korytarzach ekologicznych, których – ze wzglêdu na ich wysokoœæ i konstrukcjê,
w³aœciwoœci hydrauliczne i morfologiczne lub fizykochemiczne – nie mog¹ pokonaæ,
wêdruj¹ce w górê lub w dó³ rzeki czy potoku, rodzime organizmy wodne (Jelonek, Wierzbicki
2008).
Przedstawiona powy¿ej definicja celowo nie zawiera progowych wartoœci parametrów
decyduj¹cych o uznaniu danej przegrody za barierê migracyjn¹, poniewa¿ wartoœci te zale¿¹
od wielu powi¹zanych ze sob¹ czynników, a zw³aszcza od typu morfologicznego rzeki (krainy
rybnej), sk³adu gatunkowego zespo³u organizmów wodnych i szczegó³owych parametrów
analizowanej przegrody.
3. Typologia i wyznaczanie korytarzy ekologicznych
Ogólnie rzecz bior¹c ka¿da rzeka, potok czy strumieñ jest korytarzem ekologicznym dla
¿yj¹cych w nich organizmów i nale¿y dbaæ o zachowanie ich ci¹g³oœci. Jednak przystêpuj¹c do
wyznaczania korytarzy ekologicznych istotnych dla zachowania gatunków o znaczeniu dla
Wspólnoty (gatunki „naturowe”), dla Polski (gatunki chronione i zagro¿one) oraz gatunków
o znaczeniu ekonomicznym, nale¿y kierowaæ siê jasnymi kryteriami. Przedstawione poni¿ej
propozycje typologii oraz kryteriów wyznaczania rzecznych korytarzy ekologicznych
149