Nr 2 - Głos Biznesu

KULTURA
Straszy
dwór
Świadectwo dawnej świetności
wielkopolskiej szlachty
– dworki i pałace – popadają
w ruinę. Pasjonaci, na ogół lokalni
biznesmeni, próbują je
ratować. Za kilka lat niektóre
z nich zostaną już tylko na fotografiach.
TEKST | Sebastian Frąckiewicz
ZDJĘCIA | Waldemar Śliwczyński
Waldemar Śliwczyński
to zarazem przedsiębiorca
i fotograf, na
co dzień właściciel
i wydawca „Wiadomości
Wrzesińskich”.
Na zamówienie Muzeum im. Adama Mickiewicza
w Śmiełowie realizuje projekt „Topografia
niepamięci”. Jego celem jest sfotografowanie
opuszczonych, zaniedbanych
dworów i pałaców Wielkopolski. Do tej pory
odwiedził 40 obiektów, a to dopiero połowa
pracy. Pracuje przy pomocy aparatu wielkoformatowego,
a zdjęcia wywołuje na tzw. barytach. To klasyczny papier
fotograficzny i klasyczna praca w ciemni. Śliwczyński musi
się spieszyć, bo szlacheckie siedziby tętniące przed wojną
życiem, są w opłakanym stanie. – Niektóre miejsca, które
odwiedzałem, już nie istnieją – przyznaje.
Jego zdjęcia, bezpośrednie i oszczędne formalnie, przedstawiają
dramatyczny obraz zniszczonego ziemiańskiego
świata, który tak naprawdę tworzył podstawę kulturowego
dziedzictwa Wielkopolski. Wiele obiektów czeka na ratunek.
Dla takich, jak kompletnie zniszczony dwór w Kotlinie,
szans praktycznie nie ma. Problem tkwi w prawie.
Reprywatyzacyjny pat
Na podstawie Dekretu PKWN o reformie rolnej z 6 września
1944 roku w ręce państwa trafiły wszelkie majątki
przekraczające 50 ha powierzchni użytków rolnych lub 100
ha powierzchni ogólnej. W praktyce uwłaszczone zostały
także mniejsze majątki. Na mocy innej ustawy upaństwowiono
również posiadłości niemieckie, które przed wojną
stanowiły w Wielkopolsce ok. 30%. Dziś większość obiektów
zarządzana jest przez Agencję Nieruchomości Rolnych,
która najchętniej pozbyłaby się niszczejących budowli, ale
problem stanowi brak ustawy reprywatyzacyjnej. Nawet jeśli
mamy wystarczające pieniądze, możemy kupić tylko taki
Paruszewo, powiat słupecki
zabytek, do którego spadkobiercy nie zgłosili roszczeń lub
roszczenia są nieuzasadnione. W Wielkopolsce w dużej mierze
są to właśnie majątki poniemieckie, bowiem wielkopolscy
Niemcy w 1939 roku na ogół zrzekli się obywatelstwa
polskiego i w świetle prawa ich roszczenia się nie liczą (chyba
że wówczas zostali przy obywatelstwie polskim). Ale nawet
przypadku polskich majątków czasem roszczeń nie ma –
w czasie wojny ginęły przecież całe rodziny. Natomiast
w stosunku do wielu dworów, zostały one jednak zgłoszone.
W świetle obecnej ustawy spadkobierca, który udokumentował
swoje prawo do obiektu, może go jedynie kupić od
Agencji na prawach rynkowych na zasadzie pierwszeństwa,
bez przetargu. Nie odzyska go za darmo. I tu powstaje pat,
bo nie każdy spadkobierca ma na to środki. Z kolei Agencja
nie ma prawa odsprzedać takiego zabytku nikomu innemu.
W efekcie przybywa ruin, bo państwa nie stać na niezbędne
remonty. Obecnie w posiadaniu poznańskiego oddziału terenowego
ANR znajdują się 124 zespoły dworsko-pałacowe
i 58 zespołów pałacowo-parkowych z czego jedynie do 33
nie zgłoszono żadnych roszczeń.
Szlachecka tradycja
Marcin Libicki, historyk sztuki i znawca tematu (a do
niedawna także europoseł), nie jest optymistą i nie widzi
na razie szans na reprywatyzację. To mało medialny temat,
30
GŁOS BIZNESU │ Nr 2│2009