Pobierz dokument - Biblioteka Polskiej Piosenki

49
innych rzeczach i wydarzeniach lizboń−
skiego życia, niekoniecznie tragicznych
i smutnych. Dawne fado bywało bogatą
kroniką życia miejskiego (również poli−
tycznego), a nastrój pogodny wcale nie
był w nich rzadkością. Największe ar−
tystki lat dwudziestych i trzydziestych
XX wieku (np. Madalena de Mello),
mają w swoim repertuarze wiele całkiem
radosnych piosenek.
Fado show
W ogólnym przeświadczeniu krąży
stereotyp wykonawczyni fado (w du−
żej mierze aktualny do dziś), o pew−
nym, ustalonym kanonie zachowań
scenicznych – ubrana na czarno, nie−
rzadko otulona chustą lub szalem,
śpiewa na stojąco, z zamkniętymi
oczami. Stwarzana w ten sposób syn−
tetyczna forma okazuje się niebywale
trudną. Pozbawiona bowiem elemen−
tów dodatkowych, jak: scenografia,
choreografia czy gra aktorska (nie
biorę tutaj pod rozwagę skomercjali−
zowanych, scenicznych show), bazu−
je wyłącznie na emocjach i charakte−
rystycznym klimacie. Fado jest prze−
dziwne. Jest rzewne, gorzkie i bez−
wstydnie sentymentalne. Saudade, w
uproszczeniu, znaczy nostalgia. Lecz
w gruncie rzeczy, w tej nostalgii od−
naleźć można wiele radości i opty−
mizmu. Niektórzy stoją na stanowi−
sku, że ta muzyka i teksty to senty−
mentalny kicz. Aprobata tego zda−
nia generuje uznanie za kicz również
lizbońskich kamienic i pałacyków,
które obłożone są z zewnątrz różno−
kolorowymi, pięknymi (!) azulejos, a
gdzie indziej kafelkami (być może w
innej części Europy pasującymi tyl−
ko do łazienek), pozostającymi dale−
kimi od monumentalnych dzieł ar−
chitektury. Ich urok tkwi w prosto−
cie, podobnie jak w prawdziwym, nie−
zmanierowanym fado. Fado nosi zna−
miona kiczu, gdy ma nieszczęście być
przedmiotem „obróbki” przez arty−
stów miernych, efekciarskich, lub gdy
odchodzi od uświęconych tradycją
sposobów wykonawczych w stronę
płaskiej komercji.
MAGDALENA DOKSA
Przypisy
1. Jedno ze słynniejszych fados co−
imbryjskich zaczyna się tak:
Coimbra, rio Mondego,
Dos rouxinois ao luar,
Nas duas margens de sonho
Ficou a minha alma a chorar.
(Coimbra, rzeka Mondego i słowiki w
świetle księżyca; po obu stronach snu moja
dusza stoi i płacze).
2. Quando eu morrer, as rosas brancas/
Para mim ninguem as corte...
(Kiedy umrę, niech nikt nie ścina dla
mnie białych róż...)
3. Pod koniec XIX w. Eça de Queiros,
klasyk portugalskiego realizmu, w jednej
ze swych powieści wspomina o sensacji,
jaką stała się w Lizbonie pewna zbrodnia:
kobieta rozpruła nożem brzuch drugiej, w
bójkę wdali się ich mężczyźni i cały zaułek
„spłynął krwią”. Rzecz działa się w środo−
wisku śpiewaków fado...
4. Amalia da Piedade Rodriguez (1920−
1999) – pochodziła z ubogiej rodziny, za−
mieszkałej w nadrzecznej dzielnicy Lizbo−
ny. Świat poznał ją jako królową fado, naj−
wybitniejszą reprezentantkę tego gatun−
ku (ze względu na rangę przypisywaną
temu gatunkowi muzyki w kulturze portu−
galskiej, została uznana przez wielu za am−
basadorkę Portugalii). Wielokrotnie wy−
stępowała poza granicami kraju: Paryż,
Londyn, Rzym. Konkurowały z nią takie
znakomitości fado jak: Maria Fernanda,
Lucilla do Carmo czy Teresa Maria da No−
ronha. Spoczęła pierwotnie na cmenta−
rzu Prazeres w Lizbonie, a następnie jej
prochy przeniesiono do Narodowego Pan−
teonu w Lizbonie.
5. Wielką sławę w Europie zespół Ma−
dredeus zawdzięcza zapewne Wimowi
Wendersowi i jego filmowi „Lisbon Sto−
ry”. Członkowie zespołu tworzą muzykę
bardzo luźno nawiązującą do fado – znacz−
nie skromniejszą, nasyconą „cichym liry−
zmem”. Używają tekstów wysoce poetyc−
kich, ascetycznie wręcz prostych, prawie
surrealistycznych (pisze je głównie Pedro
Ayres Magalhăes). Gdy Teresa Salgueiro
sięga po tradycyjne fado („Guitarra” na
ścieżce dźwiękowej do ww. filmu), pozba−
wia je wybujałej uczuciowości i dramaty−
zmu, pozostawiając jedynie smutek, ocze−
kiwanie, zamyślenie, wsłuchiwanie się w
poranną ciszę Lizbony. Muzyka zespołu
postrzegana jest jako symbol uduchowie−
nia. Głębokie przeżycia wewnętrzne od−
biorców zapewniają perfekcyjnie przygo−
towany akustycznie występ, melodyjny
śpiew Teresy Salgueiro i pogłębione ba−
sem akustycznym brzmienie klasycznych
gitar, ozdobionych delikatnymi dźwięka−
mi płynącymi z syntezatorów. (Zespół już
od ponad dwudziestu lat czaruje swą no−
stalgiczną muzyką słuchaczy na całym świe−
cie. W ubiegłym roku gościł z koncertami
w Polsce – w Warszawie i Poznaniu).
6. Misia urodziła się w Porto, w rodzinie
muzyków i tancerzy, obecnie mieszka w
Lizbonie. Jej prawdziwe nazwisko brzmi
Susana Aguiar (pseudonim przyjęła po
przeczytaniu biografii Polki Michaliny
„Misi” Godebskiej – jednej z barwnych
postaci paryskiej bohemy, która żyła w la−
tach 1872−1950). Wniosła w tradycję śpie−
wania fado nowy oddech, ponadto wzbo−
gaciła je o teksty współczesnych poetów:
Fernanda Pessoa, Carlosa de Andrade. 43−
letnia Portugalka, występuje w wielu pre−
stiżowych salach koncertowych świata
(m.in. w paryskiej Olimpii, nowojorskiej
Town Hall, madryckim Palacio de Los Con−
gresos, tokijskim Cocoon Theatre i me−
diolańskim teatrze Piccolo), jest często na−
zywana następczynią wielkiej Amalii Ro−
drigues. Śpiewa o straconej miłości, o bólu
życia, o rozpaczy. Carlos Saura tak napisał
o Misi: „My, Hiszpanie jesteśmy jednocze−
śnie blisko i daleko Portugalii, naszego
bratniego kraju. Wśród wszystkich tych
rzeczy, które nas zbliżają jest muzyka.
Dorastałem z portugalskimi fado, sauda−
de. Kiedy Misia śpiewa, trafia prosto do
mojego serca. Ma to coś, co w moim kraju
nazywają duende, a co jest mieszanką oso−
bowości, talentu, głosu i – ponad wszystko
– delikatności i wrażliwości.”
7. Mariza stoi na stanowisku, że fado
musi się rozwijać, nie może zostać za−
mknięte w muzeum. Wzbudziwszy świa−
towy zachwyt, w roku 2001, otrzymała
prestiżową nagrodę BBC Radio 3 w kate−
gorii World Music. Ale jak sama mówi o
sobie − nie odkrywa niczego na nowo,
po prostu śpiewa. A głos jej zniewala siłą
magiczną, magnetyczną, wszechogar−
niającą. To głos o pięknej, diamentowej
barwie, niespotykanej sile, która głębo−
ko dotyka odbiorcy. Zaiste, fado to nie
tylko muzyka. Fado jest także, a może
przede wszystkim, uczuciem?
8. „Jesienią zauważyłem zbierające się
do odlotu jaskółki. Jedna przecież była zbyt
słaba, z pewnością nie odleci i zginie. Ale
może dobrzy ludzie ją uratują. Tak też jest
z nami, wszyscy potrzebujemy pomocy” –
śpiewa w pięknym fado Carlos do Carmo,
znakomity artysta, znany z występów tak−
że u nas (Sopot, w roku 1976). n
Od redakcji: Na stronach 50−51 fotorepor−
taż z podróży do Portugalii.