Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna - Bibliotekarz Opolski

Mimo procesów, rewizji konfiskat i kar, które ogromnie utrudniały pracę,
biblioteczki T.C.L. istniały i pracowały. Umieszczane z reguły w prywatnych
mieszkaniach, których właściciele — robotnicy, drobni rzemieślnicy
i chłopi pełnili funkcję bibliotekarzy, były często jedynymi ośrodkami
działalności w środowiskach niekiedy obojętnych lub nawet wrogich. Jakkolwiek
praca ich niewiele miała wspólnego z tym, co dzisiaj zwykliśmy
uważać za pracę biblioteczną, to przecież owe ludowe biblioteki spełniały
swoje zasadnicze zadanie. Dostarczały książek polskich, grupowały wokół
nich ludzi chętnych do czytania i nauki oraz wymiany myśli. One to sprawiły,
że w ich atmosferze wyrastali i krzepli działacze polscy, którzy własną
i usilną pracą, na przekór germanizatorskim usiłowaniom szkoły niemieckiej,
dochodzili do pełnej znajomości ojczystego języka, do poznania
historii, literatury i kultury swego kraju. Książka polska i polska prasa
wyprowadziły wielu z nich poza region górnośląski i pozwoliły zrozumieć
sprawy całego kraju i dla niego pracować. Byli wśród nich ludzie tej
miary jak poeci ludowi: Juliusz Ligoń, Jan Kupiec, Daniel Szendzielorz,
Jakub Kania, miłośnicy książki polskiej oraz działacze oświatowi 4 ), Piotr
Kołodziej — twórca dramattów ludowych z Siemianowic 5 , Paweł Garus
z Kryr w pow. pszczyńskim, bibliofil i działacz polityczny, który prawie 50
lat swego życia poświęcił służąc książce polskiej 6 ), Józef Nowak, szewc
z zawodu, z Miasteczka Śl. w pow. tarnogórskim, któremu z kolei wytoczono
około 40 spraw sądowych w związku z jego upartą i bezkompromisową
pracą oświatową 7 ) i wielu innych, których nie sposób wymienić w
krótkim artykule. W ciągu 35 lat swego istnienia Poznańskie Towarzystwo
przekazało na Górny . Śląsk około 300 biblioteczek. Jednakże w r. 1914 doliczon
się ich zaledwie 150. Najwięcej, bo 29 działało w pow. opolskim, 24
w powiecie pszczyńskim, 23 w pow. katowickim, 20 w pow. rybnickim i 17
w pow. raciborskim. W sześciu powiatach było ich zaledwie od 5 do 8,
zaś statystyka nie notuje ani jednej w powiatach prudnickim i strzeleckim.
Istotnie liczba biblioteczek T.C.L. nie była imponująca, a Górny Śląsk należał
oprócz Prus Wschodnich do najbardziej upośledzonych pod tym
względem. Złożyło się na to kilka przyczyn — przede wszystkim zdecydowanie
wrogi stosunek władz do wszelkiej polskiej działalności, brak
dostatecznej ilości odpowiednich do tej pracy ludzi i brak funduszy na
uzupełnienie zaczytanych i nabywanie nowych księgozbiorów. Nie ostatnim
wreszcie i nie najbłahszym powodem było założenie w ostatnich latach
ubiegłego wieku niemieckiego Stowarzyszenia Górnośląskich Bibliotek
(Verband der Oberschlesischen Volksbücherein) dysponującego ogromnymi
jak na owe czasy funduszami i doskonałą organizacją, którego celem była
walka z szerzącymi się ideami socjaldemokratycznymi, umocnienie niemczyzny,
a przede wszsytkim sparaliżowanie i wyeliminowanie polskiej
działalności oświatowej B ). Wprawdzie w tej walce o prawo do ojczystego
języka i kultury szły w sukurs Towarzystwu Czytelni Ludowych, często
z nim współpracując, powstałe w dziesiątych latach XX-go wieku nowe organizacje
polskie jak kółka śpiewacze 9 ), gniazda „Sokoła" 10 ), Towarzystwa
Polek, przy których istniały Czytelnie dla Kobiet"). Jednakże i one