18 TRIBUNA • E premte, 11.03. 2011 - e enjte, 17.03. 2011KulturëPeriudha e “Luftës së Ftohtë”sipas dokumenteve dhe burimeve shkencoreMbi librin e prof. dr. LimanVaroshit, “‘Lufta e Ftohtë’në Europën e Lindjes”Nga Dr. Musa AHMETIStudimet dhe botimet në fushën e historisë bashkëkohoreparaqesin interes të veçnatë, zgjojnëkershërinë e studiuesve, historianëve dhe lexuesvenë njërën anë, ndërsa në anën tjetër janë të mirëseardhuraduke ofruar të dhëna, ide, vlerësimedhe materiale me interes, të cilat në të shumtën erasteve hapin debate ose mbyllin të tilla, ndikojnënë përforcimin e njohuriev sa të freskëta aq tëafërta dhe saktësojnë zhvillimet ose personalitetqë ishin protagonistë të tyre, duke mos qenëtë pakapshme për pjesën dërmuese të atyre qëstudiojnë, lexojnë apo konsultojnë vepra të tilla.Të shkruash për “Luftë e ftohtë” e cila si etillë është ende në kujtesën tonë e freskët, një studiuesiapo historiani i duhet njohje përfekete kushteve dherrethanave të kohës, maturi dhe paanshmëri, por edheporfesionalizëm i lartë, për vetë faktin se dokumentacionii shumtë për këtë periudhë kohore duhet ballafaquar,analizuar e studiuar edhe me burime të tjera alternative.Përveç kohës, shumllojshmërisë dhe sfidave të përditshmëriveinterpretuese në rrafshin kohor horizontal,qasja e subjektivës në hierarkinë vertikale të ndikimitindividual apo grupor, shtetëror apo “blloqeve” të caktuaraparaqet një ndër vështërsitë e shumta me të cilatballfaqohet historiani.Të gjitha këto, me profesionalizëm të lartë, saktësishkencore dhe vëmendshmëri specialiti mund të ndjehente libri i radhës, i sapo botuar nga prof. dr. Liman Varoshit,i cili duke ndjekur me kujdes burimet dokumentarearkivore, literaturën e shumtë të botuar, e duke qenë deridiku edhe vetë bashkëkohës i “Luftës së Ftohtë” ka bërëqë studimi i tij të jetë me vlera të larta shkencore, i domosdoshëmpër cdo studiues të historisë bashkëkohore,për studentët e shkencave shoqërore në përgjithësi, veçanërishtpër ata të historisë dhe lexuesin tjetër të interesuar,të cilët, këtë libër duhet ta mbajnë në tavolinën epunës si një nga veprat më komplete të kësaj periudhe jotë largët kohore.Libri i prof. dr. Liman Varoshit, “Lufta e Ftohtë’ nëEvropën e Lindjes” botuar nga Shtëpia Botuese “Naimi”është një libër që hedh një dritë të re e të pazakontëmbi gjithë periudhën pas Lufës së Dytë Botërore, dukee identifikur atë si një periudhë që duhet të përbëjë njëdisiplinë më vete, dhe jo të trajtohet në kuaër të historisëbashkëkohore, siç po bëhet deri më sot në rrjetin akademik-universitar.Në vend të hyrjes autori tregon menjë gjuhë pothuajse poetike dhe shumë të këndshme, enë të njejtën kohë edhe shumë koncize, se çfarë kuptimidhe rëndësie pati një gjysëm shekulli “Hate speech” dhe“Cold war”, dy koncepte që e pershkruajnë më së miriurrejtjen e transmetuar me anë të ligjërimit gjuhësordhe të luftës së ftohtë. Libri i përfunduar në nëntor tëvitit 2010 nga autori, prof. Liman Varoshi, e përshkruanmë së miri të gjithë kontekstin e kësaj urrejtje dhe gjithëpeshën që ajo mbarte në vetvete me pasoja mbi gjithëpopujt që e aplikonin atë.Autori në një farë mënyre përmes një apeli shfaq qëllimine veprës së tij kur pohon: “ky libër është një vështrimhistoricist, analitik dhe përshkrues për “Luftën eFtohtë” në Lindjen komuniste. Qëllimi i tij është i njëjtime atë të tragjedive antike greke: “Mëso prej tmerrit!”.Qëllimi i tij është, gjithashtu, t’u pergjigjet pyetjeve tëshumta të historiografisë së sotme, por edhe të miqve tëhistorisë, njerez vullnetmirë që duan të njohin saktë tëshkuarën...” dhe këtë e bën më së miri në strukturimin eveprës së tij. Kapitulli i parë (Europa pas Luftës së DytëBotërore dhe fillesat e Luftës së Ftohtë) hedh dritë mbikontekstin në tëcilin lindi urrejtjagjysëmshekullore,dhe politikat që eshndërruan këtëurrejtje në një Luftëtë Ftohtë. Në këtëkapitull autori jo vetëmqë i bën një panoramëshumë të qartëgjendjes social-ekonomikeEvropës paspërfundimit të Luftës sëDytë Botërore, duke evënë theksin te kostoja elartë njerëzore dhe materjaleqë i ra në kurrizkontinentit të vjetër, porme anë të krahasimevemidis vendeve dhe shtetevepërsa i përket këtyrehumbjeve, arrin të parashtrojëedhe platformën estudimit të tij, për diferencimin e peshës dhe të fajit nëkëto humbje. Në kapitullin e dytë “Krijimi i Organizatëssë Kombeve të Bashkuara dhe përcaktimi i zonave të influencës”,autori përmes një vazhdimësie kronologjike tëngjarjeve të kohës përshkuaran dimensionin politik dukei bashkangjitur edhe situatën ekonomike dhe fakttorëttjerë relevantë kë kohës. Duke e analizuar krjimin e OKBdhe gjithë mundësitë e pamundësitë e saj për të operuarme sukses, prof. Varoshi e vë theksin te vakuumi gjeopolitik,dhe te prishja e ekuilibrit të forcës që nuk mundi tëvihej në vend nga asnjë traktat paqeje, duke e lënë kështubotën të ndarë në dy kampe ideologjike të ndryshme, gjëqë do të bënte që “Periudha pas luftës të kthehej në njëluftë të zgjatur e të dhimshme për të arritur zgjidhjen qëu shpëtoi udhëheqësve para se lufta të mbaronte” (citati autorit, i marrë nga Henri Kissinger, Diplomacia).Doktrina Truman dhe Plani Marshall për të ndihmuar‘popujt e lirë’ të kërcënuar nga terrori komunist që bëninthirrje për ndihmë, qe një plan politik i kombinuar mendihma të natyrës ekonomike për të Rindërtuar Evropëne shkatërruar. Ai u përpoq që të mos bënte ndarje midisEvropës Perëndimore dhe Lindore përfshirë këtu edheBashkimin Sovietik, por në fund edhe pas përpjekjevepër të pëfshirë BS, ishte vetëm Evropa Perëndimore ajoqë përfitoi prej tij, deri në mesin e vitit 1951, kur pastaj uzëvendësua nga ndihma e sigurimit të ndërsjellë. “Ashtusiç kishte ndodhur me Fondin Monetar Ndërkombëtar”- shkruan autori - “pranimi i planit do të kushtëzonte sëtepërmi modelin e politikës ekonomike të vetë BashkimitSovietik dhe do ta detyronte atë të hapej kundrejtmarrëdhënieve të shkëmbimit dhe bashkëpunimit meshtetet kapitaliste. Në vijim, do të ndodhte edhe procesii tërheqjes drejt Perëndimit të atyre shteteve që kishinhyrë në zonën e influencës sovjetike. Për rrjedhojë, vendesi Çekosllovakia, Polonia si dhe Finlanda duhej të pranoninndihmat amerikane.” Në varësi të madhësisë së tij,Plani Marshall do të jepej 85% si dhuratë dhe 15% si hua,dhe vende t tilla si Britania e Madhe, Franca, GjermaniaFederale dhe Italia do të përfitonin më shumë se 60% tëndihmës amerikane.Në vijim autori tregon në mënyrë bindëse se si u krijuandhe u përvijuan dy kampet kundërshtare politikedhe ushtarake, që u shoqërua me lindjen e dy superfuqive,Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe BashkimitSovjetik, si dy aktorët kryesorë të sistemit ndërkombëtar.Roli i Evropës si epiqendra e politikës botërore u zbeh.Pastaj prof. Varoshi përshkruan në mënyrë kronologjiketë gjitha zhvillimet politike që çuan në një ndarje tëthellë jo vetëm midis fitimtarëve dhe të humburve, poredhe midis vetë fitimtarëve duke marrë tiparet e “Luftëssë Ftohtë”, emërtim ky i përdorur për herë të parë ngagazetari amerikan Valter Lipman. Autori bën gjithashtuidentifikimin e faktorëve që çuan në këtë situatë tejet tënderë.Në kapitullin vijues, autori përqëndrohet te Lindja komunisteevropiane, dhe bën një panoramë të saj që ngaStalini deri te Brezhnjevi, duke u përqëndruar së pari tekideologjitë dhe përdorimi i tyre në funksion të politikavemilitarizuese dhe totalitariste, gjatë periudhës së udhëheqjesnga Stalini e deri te Hrushovi e pastaj te zhvillimetsocial-ekonomike në “Bllokun Sovjetik” në kontekstin estrategjive të planifikimit në periudhën nga Hrushovi teBrezhnjevi.Kapitulli tjetër përqëndrohet te Lindja komuniste evropianenë 10-vjeçarin e fundit të Luftës së Ftohtë, duke filluarqë nga përpjekjet e fundit për reformimin e sistemitkomunist të Glasnostit dhe të Perestrojkës deri te rënia ekomunizmit dhe fundi i Bllokut Lindor (1989-1991), dhenë shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik si pasojë e mospranimittë perandorisë. Pasojat e shembjes së perandorisësovjetike mbi ekuilibrat botërore është ndoshta pjesa mëme interes aktual që shpjegon shumë dukuri që po ndodhinsot në botë. Tiparet e periudhës pas Luftës së Ftohtëtregojnë brishtësinë e rendit ndërkombëtar dhe tensioninqë preokupon mendjet njerëzore në shkallë globale dhepër rrugën që mund të marrin këto tensione.Në librin e tij, autori porf. Dr. Liman Varoshi, kapërdorur jo vetëm një numër të madh studimesh dheliterature mbi këtë çështje, por edhe një numër të konsiderueshëmdokumentesh origjinale të nxjerra ngaarkivat e Gjermanisë Lindore që janë relevante dhe tërëndësishme sidomos përsa i përket Shqipërisë, por edhemë gjerë.Libri i prof. dr. Liman Varoshit ka kaluar nëpër duarte reçensentëve specialist: prof. dr. Shaban Sinani, prof.prof. dr. Etleva Lala dhe prof. Vilson Kurti, të cilët me sugjerimet,rekomandimet dhe debatet kolegjiale profesionalei kanë dhënë vulën e një libri të vërtetë shkencor dheprofesional i cili duhet thënë se është botim i “Universitet“Aleksandër Xhuvani” i Elbasanit, Fakulteti i ShkencaveHumane, Departamenti i Historisë dhe Gjeografisë. Përgjuhën e pasur dhe muzikale, pa gabime dhe mjaft tërrjedhëshme është kujdesur prof. Teuta Toska.Në përfundim do të thonim që ky libër është ndoshtaprezantimi më transparent dhe i paanshëm që i bëhetnjë periudhe jashtëzakonisht të vështirë e komplekse siçishte Lufta e Ftohtë. Është një libër që duhet gjithsesi tëlexohet e të studiohet jo vetëm nga studentët e të interesuaritpër këtë periudhë të historisë, por edhe nga tëgjithë ata që dëshirojnë të kuptojnë më mirë zhvillimetbashkëkohore dhe drejtimin që po merr apo mund tëmarrë bota në të ardhmen. E përmbyllim këtë reçensiontë kësaj vepre, duke sjellë një citat nga prof. Liman Varoshi,i cli duke qenë veetë pedagog dhe specialist i fushës,është mjaft kritik për punën dhe qasjen profesionale tëkësaj periudhe: “Megjithëse prej shume vitesh pranëAkademisë se Shkencave të Marshal Center të NATO-snë Garmish një projekt ndërkombetar i hartimit të njëhistorie të “Luftes se Ftohte” është ngritur dhe bashkepunonme kryeqendra të dijes në gjithë botën, dukeperfshire “G. Washington University” dhe DepartamentinAmerikan te Shtetit (“Cold War International ProjectHistory”); megjithese vendet e dala prej ish-Lindjesbolshevike kanë pranuar rezolutat europiane për hapjene arkivave të fshehta dhe dekomunistizimin e shoqërisë;një histori e tmerreve të gjysmë shekulli urrejtjeje dhelufte nervash nuk është shkruar. Ca më pak në Shqipëri,ku janë ndoshta me dhjetra historianët e rinj që vijnë dheshfrytezojne burimet e vendit për të plotësuar pamjen epërgjithshme të kësaj historie (…), por në rrjetin akademik-universitarnuk ekzistojnë projekte të vërteta shkencoredhe nuk po krijohen breza të rinj studiuesish. Madjehistoria e “Luftës së Ftohtë” nuk përbën një disiplinë mëvete, por trajtohet në kuadër të historisë bashkekohore.Shqipëria ka specifiken e vet në historinë e “Luftës seFtohtë”. Vendi më i bunkerizuar i Ballkanit dhe ndoshtaedhe më gjerë; vendi që kishte ndaluar me ligj besimetdhe të gjitha ideologjitë jozyrtare; vendi që jetoi nënkompleksin e një komploti të përgjithshëm global kundërsistemit të saj politik, ende sot s’ka një bazë të dhënashdhe një bibliografi të qëndrueshme për “Luftën e Ftohtë”dhe pasojat e saj deformuese në jeten shpirterore të popullit”.
TRIBUNA • E premte, 11.03. 2011 - e enjte, 17.03. 2011Poezi nga FATOS ARAPIIN TENEBRISKëtu fjala nuk bëhet dritëKetu drita prej terri është.Bebëz e syrit eklipsi i hënës.Në rrugë pa rrugë njeriushkon para kohëse asgjëkundi s’arrin, se gjëkundi s ka.Kujtesa këtu rron pa kujtesë.Liria lind skllave këtu.I vetmi ngushëllim tragjeditë,-Kurrë s’i harrojnë takimet me ty.Këtu nuk ka nevojë për cerbersapo kalon synorin e territ,më i tmerrshëm njeriuAi të vret.KE LINDUR PËR QIEJ TË TJERËKe lindur për qiej të tjerë.Nëper gjumin e shprishur-prej gjumi tëshprishurtjetërëndër le të ngrihet,ta marrë prej dore njeriun.Të tjerë dhembë akrepi, në të dy skajet edhimbjes,të na i mbërthejë zemrat.Njeriu mund të këputet, si një shembjevjeshte,por më dinjitoze rënia.Dhe Fjala e Para mundet të thyhet,zgrip e zezonë... veç, të mundurit më burrërorë...Të tjera liri le të jenë nënate tragjedive të tjera, të tjerëlotët e kripa e hidhur që gërryejnëguvat e syve, tjetër bebëz e verbuartë ndezë përbrenda zogun e diellit.E vjetër është drita, e vjetër.tjetër duhet të jetë regtimi i shpirtit të saj.Ke lindur për qiej të tjerë vëllai im.Dhe unë vajtojvdekjet e tua të ardhshme.TË GJITHA DUHENMë e panevojshme se një përshëndetje nëudhëheroizma, gjithnjëka një mbremje që s’i duhet askujt.Po ne si do bënim pa sytëtmerrësisht joshëstë intrigës? Shpirtisë prapthi e veshi lëkurën e vet,qyteti të jep dhimbje koke, gjithnjëka një mëshirë që s’i vlen askujt.Mushkritë e drejtësisë janë qelbësuarDhe po i mjekojnë me ilaçe të skaduara.Po ne si do të bënimPa gojzën e bukur,kafshimin e errët të tradhëtisë?Të gjitha të duhen,vëllai im.Një nga një dritat e qiellit i shuansqepi i zogut në ag të agimit.Dhe më e sinqertë është hipokrizia,vejusha-dënesje, mbi vdekjen tëndetani hedh trëndafilin e funditLavdinë, që s i duhet askujt...VETË TRAGJEDIA KISHTE HUMBURUDHËNTragjediaajo printe udhën. E ne pas saj...Duke hedhur andej e këndej pjesë të vetes.Zhgënjimi le të na bekojëSa ndruhem të paraqes një të madh, por përata që kanë haruar të mëdhenjtë po guxoj.Fatos ARAPI, gjithsesi është i paparaqitshëmpër te lexuesi sepse ai është intim, i madh,shpërthyes, dialogues me vetveten dhe me mbetjete kohëve, është filozof, ritmik, revoltë e dhembjesdhe e arsyes, është zë i vetëm dhe i të gjithëve(një rast i rrallë). Ai është plotëri e vetvetes qës’mund të përcillet te askush, veçse ashtu siçështë i kallur në poezi. Ai është shtatmadhpoetik.Është lavdia e vetvetes, e gjuhës kushkruan dhe e poezisë. Nga libri i tij “Intenebris...”, (1996) po i përcjell gazetës këtëcikël.VASIL VASILIE dinim se për ne s kishte të nesërme,-dhe vet ishim e ardhmja e saj.Koskat e shpërbëra të skeletitmbështillnim me buyëqeshje ironikedhe e dinim, dikush tjetërdo të ngrihej, do të lartësohej,prej lëndës së errët të sakrificës,substancë prej nate të humbjes sonë.Vetëm dhimbja që s eshtë anonime,pyeteni zemrën tuaj,si mundet shpresa të tradhëtoj vetveten?Bishë e vogël koha,Tek ne kruante me kthetra trupine vet,Idealet të shuante, krimet e datat.Në agullimën e ujkut të plagosur,Nata verbuese dhe vet tragjediaKishte humbur udhën,-E kërkonte me pishë në dorë.E ne pas saj...DO TË VIJË VETMIA DHE S’DO TËMË GJEJËPatjetër që do të vijë shiu.Patjetër dikush do të vi.Edhe ti, e pambrritura prej kohe.Ku, me cilin ke qenë gjer tani?Sytë pyesin. Goja-jo.Goja thotë –Patjetër që do vi shiume ecje prej ere e uji.Diku po dukesh ti,e harruara,Dyshim e dhimbje, grindje,pendim që kthehet në shi.E di rrugën, kalldrëmet, derën.Para teje dikush trokiti.Vetëtima në krahun e zogut. Zëra...Bubullima që shkel mbi rozmarinë. Era...Unë u çova,-Jam nisur një çast më parënë udhën, që s’e mohoj dot.Hapet deradhe fletët e dritareve përplasen.Do të vi vetmia dhe s do të më gjejë.NË TIRANË KA VETËM TIRANËNë Tiranë ka vetëm tiranë, nëTiranë.Në Tiranë të vrasin të gjithënjë shetiteje me veten të vret.Mos e ndill kujtimin në Tiranë,FTESËNjë grup shkrimtarësh shqiptarë, miq të Ali Podrimjes, nëbashkëpunim me revistën letrare greke “Eolika Grammata”,me Lidhjen Ndërkombëtare të kritikës Letrare dheFederatën e Shoqatave Shqiptare në Greqi organizon diskutiminletrar të vëllimit poetik “Harta e grisur” të poetitAli Podrimja (përkthyer në greqisht nga Iliaz Bobaj).Më 20 mars, ora 11, 00. Adresa: Akademia, rrugaIpokratus 22, kati i 5-tëështë tmerrësisht i pamëshirshëm,-të vret.Mos guxo të shohësh në sy lirinë në Tiranë,-Dielli i syrit shuhet, shkërrmoqet e zhbëhet.Ti i barabartë me lirinë? Mos e beso!Liria të vret.Hipokrite shpresa sy - picigjate e Tiranës,ti i vdekur - ajo me gojën e saj të jep frymë,të ngjall që ty të vrasë - të vret.Eshtë tjetër, tjetër trishtimi i tetorit në Tiranë,Vjen duke ikur - të vret.Si Krye – Ëngjëlli, Sovrani i zymtë, ferrin etijedua Tiranën se të vret.1990QIRIRIN.Fundi i qiririt digjej, flaka ndizej më shumë.Shpirt i zërave të dritës tek ne të dy.Kujtimi me sy të trembur ishte aty.Dhomëza e vogël - krahror njeriubrendatij shpirti i dritës pa zhurmëzhgjatte nga ty e nga unë.Ikte vdekja e dritës në një mall pafund.1991S’IA VLEN TË TRISHTOSH ZEMRËNTËNDES’ia vlen të trishtosh zemrën tënde, vëllaiim.Prej pafajsie hyjnore dëshpërimi.Më mirë gëzoju krizantemës,që asnjë dorë përdëlluese,s’e mbolli mbi varrin tënd.Fli i lirisë së tyre? S’ja vlen...Sytë ua vret drita e pyesin:Pastaj, ç’do të bëjmë me lirinë?Janë gjuhë të stërlashta që vetëm lëpijnëputrat e krimit, e presin prrillin,veç shiu bujar të jetë gjaku yt,Pastaj korbat të shpëlahen,të shpupuriten pëllumba të bardhë.S’ia vlen qiejt e dëshpëruar të syve të bukur,vëllai im.Le të jemi varrë - po i të tjera ëndërrave-Tjetër flijim,ku fyerja s’të arrin dotNJË PIKËLLIM I LIRË...Tani unë jam liri.Unë jam asgjëja e lirë.Unë jam kurkushi i lirë.Në një kujtim të lirë,-një pikëllim i lirë.Tani unë jam liri.SHQIPTARËTNë luftë flenë duke ecur.Në vdekje vdesin duke ecur.Në këngë qajnë shqiptarëtduke dëgjuar këngët e tyre si qajnë.Në vdekje vdesin duke ecur...Dhe këmbë e kalojnëAkerontin e tyre prej gjaku.AKERONTI RRJEDH, PO KARONTNUK KASi të kthehem prapa kur udhën s’e diel ?Prej pikëllimi lumi buçitës i natëse unë rrah brigjet e errëta këtu.Akeronti rrjedh, po Karont nuk ka.Tregomë një va ku të kaloj.Ti i njeh guvat e vorbullat e frikshme.Tregomë një va, vëllai im,Ku të kaloj Akerontindhe të arrijAkeronti rrjedh, po Karont nuk ka.19NJË CIGAR PËR TË DYNjë cigar për të dy. Goja ime dhe jotja.Zjarri i vjetër, i vjetër sa vet zoti.Uh, që qënkam mërzi mu në zemër të çlodhjes.Uh, tri herë uri! Në tejngopjen e botës.Lëmshe tymi të kaltër harrimi prej reve,ja ku kthekam sërisht nëpër rrugën nga erdhëm...Dhjetori i Tiranës, vetmi e ngricë.Sy të dhembshur, të dhembshur, si vdesqeni besnik.Pa dashur në udhë thyej mitet me këmbë.Mjerimi i vetvetes më fyen, më çmend.Kanata zhgënjimi përplasen në erë,tragjedia shqiptare sa vetë zoti e vjetër.Kam shpresën në duar, poçe të djegur...O zot, si ta ndez, kur qiejt kanë vdekur?Krishtin tim pashë në dy hunj ulliri,Ti edhe krishtimë pe mbërthyer në mëshirë.Uh, që qenkam shpirt, mu në shpirtin evrarë.Një cigar për të dy.Një cigar për të dy.Njeqind jetë pa ty, asnjë jetë.Njëqind vdekje me ty, asnjë vdekje.Dashuria për ty e vjetër sa zoti.1990NË VARREZËN E FSHATITVaj i kumrive mbush qiparisatNë varrezën e vogël ku zambakët janë tharë.Këmbana e vjetër, e thyerDerdh zërat e ngjirur dhe muzgun.Kryqet e gurtë shtrembër fundosen.Të vdekurit falen tek unë.Kulturë
Change language