Przewodnik geoturystyczny - Instytut Nauk Geologicznych PAN

Czym s¹ Sudety w oczach geologaniach w Wa³brzychu i Nowej Rudzie. Paleozoiczne formacje osadowe s¹ œwiadkamiutworzenia na terenie Sudetów póŸnopaleozoicznego górotworu waryscyjskiego.W paleozoiku powsta³y tak¿e dwa zasadnicze zespo³y magmowych ska³ plutonicznych,charakterystycznych dla tej czêœci Polski. Starsze z nich to ska³y ciemnozielonei czarne, ciê¿kie, bogate w ciemne minera³y – pirokseny i amfibole nazywane, ze wzglêduna wysoki udzia³ magnezu i ¿elaza, ska³ami maficznymi i ultramaficznymi: gabra,perydotyty i serpentynity. Spotykamy je w rejonie Nowej Rudy–S³upca oraz w okolicachZ¹bkowic Œl¹skich (Szklary) na przedpolu sudeckim, a przede wszystkim na Œlê¿yi w jej okolicach. Zwi¹zane s¹ z nimi znane i piêkne minera³y pó³szlachetne: chryzoprazi nefryt, które nadal mo¿na znaleŸæ w rejonach wystêpowania tych ska³.Druga grupa ska³ plutonicznych to jasnoszare, œrednio- i nierównoziarniste granity.Powsta³y one w karbonie, oko³o 300–340 mln lat temu w wyniku wdzierania siêmagm granitowych w otaczaj¹ce ska³y i ich stopniowego zastygania na g³êbokoœciachrzêdu 5–10 km. Dziœ tworz¹ one w Sudetach i na ich przedpolu du¿e masywy o zró¿-nicowanych zarysach. Granity te s¹ eksploatowane intensywnie w wielu kamienio-³omach w rejonie Strzegomia, Strzelina i Niemczy. Tworz¹ one tak¿e grzbiet Karkonoszy,wystêpuj¹ w mniejszych masywach miêdzy Z³otym Stokiem a K³odzkiem,w rejonie Kudowy i w innych miejscach. Z granitami sudeckimi wi¹¿¹ siê jasne ska³y¿y³owe: pegmatyty i aplity oraz ciemne – lamprofiry, a tak¿e liczne wyst¹pienia minera³ówchêtnie zbieranych przez kolekcjonerów: kryszta³y skaleni, kwarcu dymnego,muskowitu, zeolity, beryl, turmalin, granaty i siarczki metali.Od permu (299 mln lat temu) rozpocz¹³ siê ostatni etap rozwoju Sudetów zwanyokresem platformowym. Ska³y tego etapu nie s¹ sfa³dowane, zalegaj¹ na ogó³ poziomo,mog¹ byæ przecinane przez uskoki, a lokalnie wykazywaæ deformacje przyuskokowe.W dolnym permie powsta³y grube serie ska³ osadowych o charakterystycznejczerwonobrunatnej barwie, z potê¿nymi kompleksami ska³ wulkanicznych – jasnychryolitów, o sk³adzie chemicznym odpowiadaj¹cym granitom, szarych i ciemnoszarychandezytów oraz bardzo ciemnych, fioletowoszarych trachybazaltów, czêsto ocharakterystycznej pêcherzykowatej strukturze. Z wulkanitami permskimi zwi¹zanes¹ s³ynne, dolnoœl¹skie agaty. Szczególnie piêkne, ska³kowe formy wystêpowaniawulkanitów mo¿na obserwowaæ w Górach Kamiennych, Wa³brzyskich i Kaczawskich.M³odsze formacje osadowe reprezentowane s¹ w Sudetach i na ich przedpoluprzez wapienie, margle i gipsy górnego permu, czerwone piaskowce i mu³owce, wapieniei margle triasu, piaskowce i margle kredy górnej. Te ostatnie tworz¹ szczególniepiêkne formy ska³kowe w Górach Sto³owych, wystêpuj¹ tak¿e w okolicachLwówka Œl¹skiego, Wlenia, Bystrzycy K³odzkiej i Miêdzylesia. Ska³y osadowe mezozoikus¹ wynikiem kolejnych zalewów morskich (transgresji), okresów wycofywaniasiê mórz (regresji), osadzania utworów l¹dowych – rzecznych i pustynnych w warunkachzmieniaj¹cego siê klimatu. Wreszcie w erze kenozoicznej ca³y obszar Sudetówpodlega³ wypiêtrzeniu w stosunku do obszarów przyleg³ych od pó³nocy (blok9