DITURIA

përcjell letërsinë shqipe, pothuajse bëhen të pamundshme. Kjoështë arsyeja pse gjatë viteve ’90 me dashamirësinë e lexuesvedhe redaktorëve të saj, fillon botimi i serisë së botimeve tëveçanta për autorë të traditës,autorë bashkëkohorë (si: Esad Mekuli, Azem Shkreli, Din Mehmetietj.) dhe sidomos për autorë të ndaluar (si: Gjergj Fishta,Mithat Frashëri, Vinçenc Prenushi, Ernest Koliqi etj.)E shikuar në tërësinë e saj prej gjashtë dekadash, revista letrareJeta e Re dhe Esad Mekuli kanë bërë shkollën e tyre në Prishtinë,në të gjitha format e krijimtarisë letrare nga poezia deri te përkthimi.Në të gjitha rastet ajo ju ka dhënë hapësirë vlerave më tëlarta artistike shqipe dhe botërore, duke ju hapur rrugë kështuedhe stileve letrare. Në revistën letrare Jeta e Re janë botuar përherë të parë disa nga fragmentet e veprave më të mira letrare shqipenë poezi, prozë, kritikë dhe dramë, dhe të letërsisë botërore,për të cilat meritën dhe kontributin personal e ka Esad Mekuli.Në këtë revistë janë botuar të plota apo fragmentare, krijimetme tema të guximshme kombëtare të traditës letrare shqiptare,të letërsisë botërore dhe të letërsisë bashkëkohore. Le të kujtojmëkëtu prozën e Adem Demaçit në vitet ‘50, kritikën letraretë Hasan Mekulit në vitet ’60, tekstet sociologjike dhe tregimete Rexhep Qosjes (me pseudonimin Luan Dukagjini) në fillimtë viteve ’70, fragmentet e romanit të Ramiz Kelmendit Shtatëpersona ndjekin autorin, fragmentet e veprave romanore të JakovXoxës, Sterio Spases, Hivzi Sulejmanit, Qamil Buxhelit, NazmiRrahmanit; pothuajse të gjitha poezitë e veprës së mëpastajmetë Ali Podrimjes Lum Lumi; poezia po kaq e guximshme e AzemShkrelit dhe sidomos ajo e Din Mehmetit në fund të viteve ‘80,përkthimet e poezisë së Jevrem Bërkoviqit nga Azem Shkreli,studimet historike-letrare të Rexhep Qosjes, me të cilat i prinëbotimit të Historisë së letërsisë shqipe, fragmentet e romaneve tëDostojevskit, Prustit, Hemingueit, Milan Kunderës, Kërlezhës,Selimoviqit, pothuajse pa përjashtim që të gjitha përkthime tëEsad Mekulit; fragmentet e para të dramave të përkthyera tëBeketit, Molierit, Shekspirit, Tagores etj.; poezitë dhe fragmentete prozave të shkrimtarëve të vrarë: Rexhep Elmazit, Jusuf Gërvallës,Enver Hadrit etj.Në të vërtetë, në faqet e revistës letrare Jeta e Re janë formuardhe janë bërë pjesë e historisë së letërsisë dhe kulturës shqiptaretë gjithë krijuesit më të mirë të letërsisë së sotme shqipe nëKosovë, poetët: Esad Mekuli, Enver Gjerqeku, Murat Isaku, LatifBerisha, Din Mehmeti, Adem Gajtani, Fahredin Gunga, QerimUjkani, Azem Shkreli, Rrahman Dedaj, Ali Podrimja, SabriHamiti, Eqrem Basha, Edi Shkuriu etj., prozatorët: Hivzi Sulejmani,Adem Demaçi, Anton Pashku, Ramiz Kelmendi, RexhepQosja Nazmi Rrahmani, Jusuf Buxhovi, Mehmet Kraja, YmerShkreli etj., dramaturgët: Hivzi Sulejmani, Anton Pashku, YmerShkreli etj., si dhe studiuesit e kritikët e letërsisë: Vehap Shita,Hasan Mekuli, Rexhep Qosja, Agim Vinca, Ibrahim Rugova,Sabri Hamiti, Bajram Krasniqi, Emin Kabashi etj.Kjo është arsyeja pse sot pas gjashtë dekadash të fillimit të saj,mund të thuhet se Historia e letërsisë shqipe e gjysmës së dytë tëshekullit XX, nuk mund të shkruhet pa referencën mbizotëruesetë revistës letrare Jeta e Re, brenda së cilës është sistemuar mekohë dhe çdo vit e çdo muaj një pasuri e jashtëzakonshme letrare,kritike, studimore dhe e përkthyer. Sot në këtë vlerësim të saj,në kontekst të shënimit të kontributit të Esad Mekulit, mund tëthuhet se ajo paraqet arkivin me të plotë dhe më të besueshëm tësaj.[1] Kumtesë e lexuar në Sesionin letrar të Lidhjes sëShkrimtarëve të Kosovës kushtuar Esad Mekulit, më 17. 12.2010, në Institutin Albanologjik të PrishtinësDaut DEMAKUNJË NXËNËS, NJË ZOG DHE MËSUESINjë nxënës shkoi tek Mësuesi dhe i tha: - O Mësuesi im i dashur, më ndihmo, oMësues! Koka ime është bërë si zgjua bletësh dhe vetëm gumzhimë e zhurmëkam në kokë, sepse i kam njëmijë probleme.- Ngadalë, tha Mësuesi, mos u ngut. Njëmijë probleme nuk zgjidhen përnjëherë.Problemet duhet zgjidhur një nga një. Me qetësi. Pa ngutje. Por, a diçka? - Urdhëro, Mësues!- A pijmë kafe, rrimë e pushojmë dhe, të shohim, mospo krijohet ndonjë situatë prej të cilës mund të mësojmë të dy: edhe unë edheti. - Mirë...- u pajtua NxënësiHynë në dhomë. U ulën mirë e këndshëm. Pinin kafe e rrinin. Në një moment,nëpër një dritare të vogël, që kishte mbetur rastsisht e hapur, hyri një Zog.Ishtenjë Zog i vogël, i bukur, por shumë i trembur. Kur hyri në dhomë, në ambientine panjohur, Zogu i trembur fluturoi më rrëmbim: herë përplasej për xhamave tëmbyllur të driareve të mëdha, herë përplasej për dere, e prapë, kthehej dhe përplasejnë xhamat e dritareve të mbyllura. Kur i lodh nga dhimbjet e përplasjeve,nga vuajtjet e përpjekjeve për gjetjen e derëdaljes me rrëmbim, pra kur u lodhëfort, shkoi dhe u ulë në një kënd të vitrinës. Mësuesi e pa Nxënësin e i tha:- Esheh këtë Zog? - Po, tha Nxënësi, nuk jam i vërbër, e shohë!- Eh, ky Zog je ti Nxënësi im i dashur. Dritarja e vogël qëlloi e hapur. Zoguhyri rastsisht. U përplasë me vuajtje e dhembje nëpër xhama, në derë e kudodhe nuk e gjeti rrugën për dalje. Tërë kohën, ajo dritare nëpër të cilën HYRIZogu, ishte e hapur. Kësaj i thonë zgjidhje impulsive, zgjidhje me panik, zgjidhjee vrullshme. Asnjëherë, kurrë në jetë, përpjekjet e këtilla nuk përfundojnëme rezultate...Mësuesi pushoi pak dhe tha: - Pasi të pushoi Zogu mirë, pasitë qetësohet, shihe me vemendje çka do t’i bëj unë Zogut. Në atë çast Mësuesii përplasi duart: baaam! Zogu u tremb nga përplasja e duarve të Mësuesit,fluturoi dhe, nëpër dritaren e hapur, doli në liri- E sheh, Nxënësi im, kur pushoiZogu, kur u qetësua, kur u kthjellë, atëherë e pa dritaren e vogël, që tërë kohënishte e hapur. Kësaj i thonë zgjidhje e vetëdijshme. Kështu duhet të veproshedhe ti.- Por unë i kam njëmijë probleme!...- E di dhe të kuptojë mirë, por mëkupto edhe ti mua. Të gjithë njerëzit në botë dinë të hyjnë në probleme, sikurZogu që hyri nëpër dritarën e vogël. Por nëntëdhjetë e nëntë përqind të njerëzvenuk dinë të dalin edhe pse gjithnjë dera e hyrjes është e hapur siç ishte dritarjae hapur për Zogun. Pse? Sepse duan t’i zgjidhin të gjitha problemet përnjëherë,sikur ti, me vrull, me rrëmbim, pa qetësi e vetëdijësim.- E çka duhet të bëj unë?- Të qetësohesh, sikur Zogu, që pushoi në këndin e vitrinës. Të pushosh, tëkthjellohesh mirë, të të vijë drita në sy, apo më saktë drita në mendje dhe tëbëhesh dritë e tërë, të jesh krejtësisht syçelë, sepse: secili problem e ka DERËNpër hyrje dhe, ajo derë e hyrjes është edhe DERË e daljes. Dhe gjithmonë ështëe hapur. Qysh ke ditur të hysh në problem, nëpër cilën derë ke hyrë në problem,nëpër të njëjtën derë do të dalësh, por dalja gjithmonë është e kushtëzuar ngaSYÇELTËSIA.E lexove tregimin, nipçe? E tash, a më lejon t’i them nja dy-trifjalë? Nuk hidhërohesh, a? Më dëNë qoftë se këtë tregim nuk e lexon sa përta lexuar një herë, dy e tri, por e lexon dhe e përsëritë shumë herë, atëherë, kytregim, pas çdo përsëritjeje, do të hyjë në qenësinë tënde, nuk do të mbetetvetëm dije në kokë, por do të bëhet dije-përvojë dhe, atëherë, të betohem kemësuar shumë. Në qoftë se e lexon sa për t’u krekosur para shokëve e shoqeve,edhe mundi im, por edhe leximi yt, kanë arritur të bëhen një hiçgjë, një zhurmëe kotë, një punë pa vlerë. Ndërkaq, nëse e rilexon dhe SIDOMOS nëse iarikujton vetvetes në çdo situatë dhe në çdo rrethanë, atëherë, të betohem se, kytregim, e ka vlerën e një jete: do të jetë me ty gjatë tërë jetës sate, do të jetë mety gjithmonë dhe do të mësojë të hysh e të dalësh në probleme e brenga, në hidhërimee gëzime, por gjithnjë e gjithnjë e gjithnjë – ti do të dalësh fitimtar.Unëta thashë ty, por edhe ti thuaju të tjerëve. Sidomos në familjen tënde. E ke parësa zhurma bëhet për hiçgjë, sa herë babi e ngritë zërin pa lidhje, sa herë nënabëhet nervoz për imtësirat e parëndëishme, sa herë vëllau rrebelohet me tekete tija, kurse motra i tharton turinjtë thuase erdh dita e përmbytjes së botës? Juthuaj: qetësi, sepse qetësia është kulturë. Pa qetësi nuk gjendet dera për dalje. Apo, nipçe?13