Co to jest prawosławie? Luty, 1993 rok - Znak

20 WACLAW HRYNIEWICZ OMITrzeba dzis budzic wraZliwosc na wszechogarniaj,!ce dzialanie BozegoDucha, na duchowe p i ~ kno Ewangelii i uniwersalizm chrzeScijanski ejnadziei. Ktora tradycja chrzescijanska z wiQiCszym pietyzmem zwraca si~do Boga jako do " Milosnika ludzi"? Milosc Boga i Jego pi ~k n o ustawicznieocalaj,! swiat. Pi~ kn o nie jest jedynie kategori,! estetyczn,!, leczontologiczn'! i zbawcz'!. Slowi anska wrazliwosc na "pi~kn o duchowe"(duch6vnaja krasota) dostrzega w nim nieodl,!czn '! cech~ Boskiego bytowaniai dzialania: "Pi~kno zbawi swiat" (Dostojewski, Idiota). Wyrazem tegojest teologia ikony i liturgii, duchowosc przeobrazenia, wizja swiatalepszego i przemienionego. Pi~kno staje si~ swiadectwem, a nawet swegorodzaju argumentem za istnieniem swiata niewidzialnego. Wspomniany juzwczd niej Pawel Florenski (rozstrzelany w lagrze sowieckim 8.xU. 1937roku) uwazal, ze jei:eli istnieje taka ikona jak "Trojca Swi~ta" AndrzejaRublowa (kanonizowanego w 1988 roku), to istnieje rowniez WielkaRzeczywistosc odpowiadaj,!ca ludzkiej percepcji Bozego pi~kn a, nieskOliczeniejll przewyi:szajllca.Pi~kn o jest manifestacj,! we wn~trzn ego sensu swiata, odblaskiem Bozegoswiatia, paschalnll formll nadziei. Pi~kno, dobro i prawda S,! nieoddzielne.Urnilowanie dobra i pi~kn a przeobraza czlowieka. Przekonanie tonaswietla szczegolnll rol~, jakll w Kosciele wschodnim odgrywajll tzw.Filokalia (Dobrotoluhie) czyli antologia tekstow ascetycznych i mistycznych(IV-XIV w.), ulozona po raz pierwszy pod koniec XVIII wieku przezdwoch mnichow z G ory Athos. W XIX wieku nurt duchowosci filokalicznejdotarl poprzez M old awi ~ do Rosji, stajllc si~ niebawem po t ~zn ymbodZcem do odrodzenia tworczoSci li terackiej (m.in. u DOltojewskiego),teologicznej i fIlozoficznej. Wplyw Filokali6w Uakze malo znanych w Polsce!)trwa do dzisiaj. S,! one w grun cie rzeczy wyrazem nad ziei naprzeobrazenie czlowieka mocll D ucha Swi ~te go; ktory jest osobowym:hodlem pi ~kn a duchowego.Nie rn a chyba przesady w stwierdzeniu, iz to wlasnie prawoslawiezachowalo dla calego chrzeScijanstwa ten bezcenny skarb, jakim jest i:ywed oswiadczenie tajemnicy Ducha Swi~ teg o. Jest to D uch · ustawicznieprzyzywany modlitwll calego Kosciola. Ten, ktp przyzywa Bozego Ducha,wyznaje tym samym swojll calkowitll zaleznosc od Boga. Wyznaje swojeubostwo i slabosc. KOSciol grzesznych ludzi poklada swojll ufnosc w obecnoscii dzialaniu Ducha, ktory ustawicznie go odnawia i jednoczy.Tajemnica dzialania D ucha jest tajemnicll przeobrazeni a samego czlowieka.Dlatego wlasnie prawoslawna nauka 0 czlowieku, 0 zbawieni ui 0 Kosciele przen i kni~ta jest myslll 0 dzialaniu D ucha. Dotyczy to nietylko samej teologii, ale rowniez liturgii i ikonografll. Tradycja ch rzeScijanskiegoWschodu przekazuje caloscioWll wi zj ~ dzialania Ducha w procesiezbawienia ludzi, p oj~tym jako uczestnictwo w i:yciu Bozym. D zi ~ ki temuuczestnictwu dokonuje si~ tajemnica przemiany i przeobrazenia czlowieczenstwa.Nieprzypadkowo tradycja filokaliczna w Kosciele wschodnimtak mocno podkrd la wewn ~trzny zwillzek po rni~zy kultem liturgicznym