خاطره دیدار با امام
1986951
1986951
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
مجله اندیشه مهر | شامره | 5 14 بهمن 94<br />
علم در ایران دکان شده است<br />
)ره(<br />
<strong>خاطره</strong> <strong>دیدار</strong> <strong>با</strong> <strong>امام</strong><br />
گفتگو <strong>با</strong> مهدی گلشنی<br />
عقب ماندگی؛ مفهومی استعماری است<br />
گفتگوی تفصیلی مهر <strong>با</strong> ناصر فکوهی<br />
مشکل ما التقاط تمدنی است<br />
گفتگو <strong>با</strong> حجت االسالم ذوعلم<br />
تاریخ فلسفه به روایت هگل<br />
گفتگو <strong>با</strong> محمدمهدی اردبیلی<br />
کفر؛ مقابل ایمان یا اسالم<br />
گفتگو <strong>با</strong> حجت االسالم فرمانیان<br />
اهمیت تاریخ برای علوم انسانی<br />
گفتگو <strong>با</strong> پیتر اونف، مورخ آمریکایی
MEHR NEWSAGENCY<br />
فهرست مطالب<br />
3<br />
گزارش سمینار »شریعتی و آینده علوم انسانی«..................................................<br />
گزارش همایش»جهان بدون خشونت و افراط گرایی«...........................................<br />
رابطه میان توسعه و عدالت/ گفتاری از فرشاد مومنی.......................................<br />
گزارش همایش »وضعیت فلسفه در ایران«.......................................................<br />
موانع و مقتضیات تربیت در نهج ال<strong>با</strong>لغه/ گفتاری از دلشاد تهرانی.......................................<br />
گزارش همایش »وضعیت فلسفه در دانشگاه«......................................................................<br />
علم دینی و اسالمی سازی علوم از منظر آیت اهلل مص<strong>با</strong>ح.......................................<br />
گ زارش<br />
4<br />
9<br />
11<br />
14<br />
16<br />
17<br />
25<br />
شناسنامه مجله<br />
علم در ایران دکان شده است/ گپ و گفت <strong>با</strong> دکتر مهدی گلشنی.............................<br />
عقب ماندگی، مفهومی استعماری است/ گفتگو <strong>با</strong> ناصر فکوهی..........................................<br />
مشکل ما التقاط تمدنی است/ گفتگو <strong>با</strong> حجت االسالم ذوعلم.............................<br />
هگل، تاریخ فلسفه را به شیوه متعارف روایت نمی کند/ گفتگو <strong>با</strong> محمدمهدی اردبیلی.....<br />
حضرت آدم)ع( در قران و احادیث/ گفتگو <strong>با</strong> مسعود براتی.........................................................<br />
کفر؛ مقابل ایمان یا مقابل اسالم؟/ گفتگو <strong>با</strong> حجت االسالم فرمانیان........................<br />
پیامبر، برای رهایی انسان ها آمده بود/ گفتگو <strong>با</strong> یحیی یثربی..................................<br />
اهمیت تاریخ برای علوم انسانی/ گفتگو <strong>با</strong> پیتر اونف، مورخ امریکایی..................................<br />
گفتگو<br />
28<br />
29<br />
33<br />
36<br />
40<br />
41<br />
43<br />
49<br />
52<br />
56<br />
فرق روش شناسی قرآن <strong>با</strong> منطق ارسطویی/ حسین فلسفی............................<br />
افراط در کمیت عزاداری؛ آسیبی جدید برای جامعه شیعه / حجت االسالم مسائلی.............<br />
پ<strong>دیدار</strong>شناسی جنبش دانشجویی در ایران/ میثم مهدیار........................................................<br />
رجوع به بن نبشت اسالمی؛ خروج از بن بست اسالم هراسی/ محمد خندان..................<br />
جایگاه انسان کامل در عرفان اسالمی/ عبدالحسین خسروپناه............................<br />
علم گرایی؛ دین علم/ لورنس پرینچیپی........................................................<br />
ظهور فرهنگ تقلبی در علوم انسانی روز/ راجر اسکروتن........................................................<br />
آخرین جلد دایره المعارف الحیاه منتشر شد..........................................................................<br />
کتاب »هگل: از متافیزیک به پ<strong>دیدار</strong>شناسی« منتشر شد................................................<br />
چاپ سوم کتاب »فطرت عشق« منتشر شد..................................................<br />
جلد ۳۷ تفسير تسنيم منتشر شد....................................................................<br />
کتاب»تاریخ فلسفه تحلیلی« منتشرشد.....................................................................................<br />
59<br />
66<br />
67<br />
68<br />
69<br />
73<br />
75<br />
79<br />
79<br />
80<br />
80<br />
80<br />
مدیر مسئول: علی عسگری<br />
شورای سردبیری: سید امیرحسن دهقانی،<br />
سعید صدرائیان، محمدالیاس قنبری<br />
دبیر تحریریه: محمدالیاس قنبری<br />
همکاران این شماره: خدادا خادم، سارا<br />
فرجی، رضا سلیمی نبی،ع<strong>با</strong>س بنشاسته<br />
مدیر هنری: محبوبه عزیزی<br />
شماره تماس: 88809500<br />
پستالکترونیک: religion@mehrnews.com<br />
آدرس: ايران، تهران، خيا<strong>با</strong>ن استاد<br />
نجات الهي، کوچه بيمه، پالک ۱۸<br />
عالقمندان می توانند مقاالت و مطالب خود را برای<br />
مجله اندیشه مهر ارسال کنند.<br />
یادداشت<br />
تازه های کتاب<br />
78
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 3 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش
صفحه | 4 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
گ زارش س م ی ن ار<br />
»ش ری ع ت ی و<br />
آی ن ده ع ل وم ان س ان ی«<br />
سمینار بین المللی شریعتی و آینده علوم انسانی <strong>با</strong> حضور<br />
میهمانان داخلی و خارجی در پژوهشگاه علوم انسانی و<br />
مطالعات فرهنگی برگزار شد. در این سمینار که شامل<br />
دو بخش و پنل اختصاصی بود، اساتید و کارشناسان<br />
سرشناسی به ارائه مقاله پرداختند.<br />
شریعتی شرقی ترین متفکر جامعه ماست/<br />
دستاوردهای شریعتی برای آینده ما<br />
بیژن عبدالکریمی، استاد فلسفه دانشگاه آزاد اسالمی که<br />
در این سمینار <strong>با</strong> موضوع « شریعتی و شاخصه های تفکر آینده«<br />
به ارائه سخنرانی پرداخت. وی گفت: انديشة شریعتی<br />
<strong>با</strong> »تفکر آینده« نسبت دارد چون در اندیشة شریعتی<br />
عناصری وجود دارد كه میتواند راهگشای بن بست<br />
ها و بحران های امروز و قوام بخش تفكر فرداي ما<br />
ایرانیان و مسلمانان <strong>با</strong>شد. اگرچه وقتی از آینده صحبت<br />
می کنیم، دو آینده را <strong>با</strong>ید از هم تفكیك كنیم: »آینده ما<br />
ايرانيان/ مسلمانان« و »آینده جامعه جهاني«. البته بين<br />
اين دو مرز قاطع وجود ندارد چرا كه <strong>با</strong> شدّت و حدّت<br />
گرفتن سرعت شكل گيري تاريخ جهاني و اضمحالل<br />
تاريخ هاي بومي و محلي، ميان سرنوشت ما <strong>با</strong> سرنوشت<br />
ديگر نقاط جهان )<strong>با</strong> هژموني و سركردگي تمدن غرب(<br />
ربطي بسيار وثيق وجود دارد.<br />
عبدالکریمی ادامه داد: به نظر پیش از هرچیزی ما <strong>با</strong>ید<br />
به پاسخ این دو سوال در<strong>با</strong>ره شریعتی و آینده بیندیشیم:<br />
اول اینکه شریعتی برای آیندة تفکر ما ایرانی ها/<br />
مسلمانان چه ارمغان هایی دارد؟ و دوم اینکه در اندیشة<br />
شریعتی چه عناصری وجود دارد که <strong>با</strong> روند تفکر<br />
جهانی هم افقی و هم سویی دارد؟پاسخ من به هردو<br />
سوال مثبت است یعنی شریعتی هم در آینده ما و هم<br />
<strong>با</strong> روند تفکر جهانی هم سویی دارد.<br />
نویسنده »تفکر و سیاست« اضافه کرد: شریعتی برای<br />
ما ایرانیان- مسلمانان دستاوردهایي مهم و صرف<br />
نظرناكردني به ارمغان داشته است. که من در ادامه<br />
به تعدادی از این دستاوردها اشاره می کنم. اوبه ما یا<br />
داده که جهان مدرن فعاالنه ونه منفعالنه برخودر کنیم به<br />
ع<strong>با</strong>رت دیگر او اين درس بزرگ را به ما داد که ما می توانیم <strong>با</strong><br />
جهان مدرن برخوردي فعال داشته <strong>با</strong>شیم. به رسمیت<br />
شناختن زیست جهان مدرن از دیگر دستاوردهای<br />
شریعنتی برای ماست به طوری که شریعتی، برخالف<br />
سنت گرايان، عالَم و زیست جهان مدرن را به رسمیت می شناسد<br />
اما در عین حال می خواهد به جامعة ایرانی/ مسلمان بر اساس<br />
سنت تاریخی و فرهنگی خودش نوعی هویت نيز ببخشد.<br />
عبدالکریمی اضافه کرد: دیالوگ برقرار کردن <strong>با</strong> جهان<br />
مدرن، پایان شرق شناسی و شرق شناسی وارونه و پایان<br />
اروپامحوری ویژگی دیگر اندیشة شریعتی این است؛ وی<br />
کوشد میان جهان سنتی و دنیای مدرن، دیالوگ برقرار<br />
کند. شریعتی نه می خواهد عالم سنت را بر عالم<br />
مدرن تفوق ببخشد و نه در صدد است جهان مدرن<br />
را بر دنیای سنت چیره کند، در حالی که سنت گرایان<br />
ما، دُن کیشوت وار، <strong>با</strong> اسب چوبین <strong>با</strong>ورهای تئولوژیک و<br />
ایدئولوژیک، بيهوده مي كوشند <strong>با</strong>ورها و اعتقادات سنتی<br />
را به شکلی خام اندیشانه، کودکانه و پوپولیستیک بر<br />
جهان مدرن حاکم کنند - امری که صدالبته سودایي<br />
محال است- و در مقابل، بسیاری از روشنفکران ما نيز<br />
تالش می کنند سنت را در دل مدرنیته مستحیل کنند.<br />
این فیلسوف وپژوهشگر ایرانی در ادامه دستاوردهای<br />
شریعتی برای ما گفت :برقراری رابطة دیالکتیکی میان<br />
سنت و مدرنیته ویژگی اساسی شریعتی کوشش در راه<br />
نقد توأمان مدرنیته از منظر سنت و مواجهه <strong>با</strong> سنت از<br />
منظر عقل مدرن است. این برقراري رابطة ديالكتيكي<br />
ميان سنت تاريخي و عقالنيت مدرن شاخصة اصلي تفكر<br />
شریعتی است كه وي را هم از غالب روشنفکران ما و<br />
هم از سنت گرایان ما تا حدود بسيار زیادی متمایز<br />
می کند. همچنین درک اجتناب ناپذیری مدرنیته به این<br />
معنا که شريعتي، برخالف غالب سنت گرايان ما رويدادگي<br />
تاريخي، و لذا اجتناب ناپذيري و گريزناپذيري مدرنيته را به خوبي<br />
دريافت از دیگر دستاوردهای شریعتی برای ما ایرانیان است.<br />
عبدالکریمی تصریح کرد: تالش برای »آزادی سوبژه: در<br />
عالم اسالم« ،»تجدید عهد <strong>با</strong> سنت تاریخی«، »رهاسازی<br />
سنت تاریخی از متولیان رسمی آن«، »جنگ مذهب علیه<br />
مذهب«، »فروپاشی سیستم ها: پایان متافیزیک، پایان<br />
ایدئولوژی و پایان تئولوژی تخریب تئولوژی و درک<br />
اگزیستانسیل از روح سنت تاریخی« از دیگر دستاوردهای<br />
تفکر شریعتی برای آینده ماست.<br />
وی در ادامه این دستاوردها گفت: شریعتی را می توان<br />
یکی از منادیان دعوت به نوعی تفکر غیرتئولوژیک<br />
--غیرسکوالر دانست. همین وصف غیرتئولوژیک -<br />
غیرسکوالر تفکر است که به اعتقاد اینجانب، یکی از مهم<br />
ترین شاخصه های تفکر آینده است و این همان وصفی است که<br />
تفکر شریعتی به خوبی آن را نمایان می سازد. شریعتی میان<br />
تاری خ و فراتاری خ تمای ز قائ ل م ی ش ود ب ه بی ان دیگ ر<br />
تفکر شریعتی پایان هیستوریسیم است. سنتگرایان<br />
بنیادگرا دین و سنت تاريخي را به نحوي تام و یكپارچه<br />
حقايقي ازلي، ابدی، جهان شمول و در يك كلمه<br />
»فراتاریخی« تلقي كرده، وجه تاریخی سنت را درك<br />
نمیكنند. در مقابل نوگرايان نیز دین و سنت تاريخي<br />
را به نحوي تام و یکپارچه اموری تاریخی دانسته، دین و<br />
متن مقدس را حاصل ذهيت و سوبژكتیویتهای مي دانند<br />
که محصول یک روان شناسي خاص و يك وضعیت<br />
تاریخی، فرهنگي، اجتماعي، قومي، جغرافیایی، نژادي،<br />
سياسي، اقتصادي و... خاص است. در روزگار ما <strong>با</strong> بسط<br />
تفكر تاريخي و آگاهي هاي تاريخي به هيچ وجه ديگر<br />
نمي توان وصف تاريخي بسياري از <strong>با</strong>ورها، اعتقادات و<br />
شعائر را همچون بسياري از سنت گرايان و بنيادگرايان<br />
ناديده گرفت. شریعتی نيز به سهولت بر وجه تاریخی<br />
ادیان و آموزه ها و تعاليم آنها دست می گذارد و<br />
<strong>با</strong> روشي تاريخي به فهم آنها نايل مي شود. ليكن<br />
مواجهة تاريخي شريعتي <strong>با</strong> سنت تاريخي، برخالف نحوة<br />
نگرش نوگرايان، به انكار وجود هر گونه وجه فراتاريخي در سنت<br />
تاريخي و لذا به سكوالريسم و نيهيليسم نمي انجامد. در آثار<br />
او شاهد كوشش هايي هستیم كه وي به منظور نوعي<br />
تمييز ميان وجه تاريخي و وجه فراتاريخي مذهب و<br />
سنت تاريخي صورت ميدهد.<br />
این استاد دانشگاه افزود: مواجهة پ<strong>دیدار</strong>شناسانه <strong>با</strong> همة<br />
سنن تاریخی، گشودگی به هستی، گذر از تئولوژی به<br />
انتولوژی یكی دیگر از دستاوردهای بزرگ شریعتی این<br />
است. وي به همة تاریخ و افق هاي تاريخي گشوده<br />
است. او برخالف اصحاب تئولوژی، به سهولت به نداي بودا،<br />
زرتشت، ماني، مزدک، پاسكال، ماركس، وبر، سارتر، ماسينيون<br />
و... گوش مي سپارد و از آنها میآموزد. گویی در همة<br />
سنت ه ا و عوالم تاريخي و در هم ة مذاه ب، مكاتب و<br />
انديشه ها عناصری وجود دارند كه <strong>با</strong> اندیشة دینی<br />
و معنوی او سازگارند. به نظر میرسد خدا و دین<br />
شریعتی، برخالف اصحاب تئولوژی، دین و خدای بومی،<br />
جغرافیایی و نژادي نیست. به تعبير ديگر، شریعتی ندای<br />
هستی را هر جا كه هست میشنود. به اعتقاد من<br />
نه انديشه هاي تئولوژيك بيگانه از عقالنيت جديد و نه<br />
سكوالريسم جزمي و ضد سنت دوران مدرن هيچ يك افق<br />
تفكر فردا را تعيين نكرده، اين »گشودگي به هستي«<br />
است كه دين و مذهب فرداي تاريخ بشر خواهد بود.<br />
هایدگر می گوید: »روزگار ما برای خدایان گذشته بسیار<br />
دیر و برای وجود بسیار زود است«. در تفکر آینده، »امر<br />
قدسی« تعبیر دیگری برای »وجود« خواهد بود و »امر<br />
قدسی« و »وجود« در وحدت و اين همانیشان مورد تأمل<br />
قرار خواهند گرفت، چرا كه وجود یگانه امر قدسی و<br />
همان است. به تعبیر دیگر، تفكر آینده تفكری است<br />
كه »مابعدالطبیعه <strong>با</strong>لمعنی االعم« جایگزین »مابعدالطبیعه<br />
<strong>با</strong>لمعنی االخص« خواهد شد. معناي ديگر اين سخن اين<br />
است: تفكر آينده گذر از تئولوژی به اونتولوژی است و »وجود«<br />
در وحدت و غنای سرشار و خوف برانگیزش جانشین همة<br />
خدایان بومی، قومی، نژادی و فرقه ای خواهد شد.
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 5 صفحه پایان<br />
در ما« آینده تفکر و »شریعتی کتاب نویسنده و<br />
شاگردان روشنفکران، مشکالت از یکی کرد: اضافه که<br />
است این هستم آنها از یکی هم من خودِ که شریعتی فرزندان او<br />
کلمات روح به و مانیم می شریعتی های واژه پس در ترین<br />
شرقی فردید احمد کنار در بریم.شریعتی نمی پی نیست.<br />
ارزشی کم عنصر این و ماست جامعه متفکر معنای<br />
به شریعتی خویشتنِ به <strong>با</strong>زگشت نیست<br />
عقیدتی و قومی گراییِ هویت دانشگاه<br />
استاد و شریعتی دکتر فرزند شریعتی، احسان علی<br />
دکتر نقش گفت: سمینار این ادامه در نیز تهران ویژه<br />
به جدید، انسانی علوم بهکارگیری در شریعتی، واقعبینانه<br />
و علمی فهم برای جامعهشناسی، و تاریخ اسالم،<br />
و ایران دینی و ملی فرهنگ در تحولآفرینی و رو،<br />
این از است. تازهای هنوز طرح و تأملبرانگیز تجربهای علوم<br />
کار تداوم برای او فکری میراث نقد و شناخت شریعتی،<br />
پروژه است. اهمیت حائز ایران در انسانی مشهور<br />
اسدآ<strong>با</strong>دی، سیدجمالالدین آغازگری تداوم در الهوری،<br />
اق<strong>با</strong>ل عالمه فلسفی طرحافکنی و افغانی به اسالم<br />
جهان در دینی اندیشه »<strong>با</strong>زسازی« پروژه که شد موفق مقاومت<br />
نوعی و گیرد پی مدرن، انسانی علوم مددِ به را، انقالبهای<br />
و »ایدئولوژیها عصر در را فرهنگی-عقیدتی بخشد<br />
سامان ضداستثماری، و ضداستبدادی ضداستعماری، ا<br />
ب را و ن ری تفک ه ب د امی رو پیش و آگاه وان ج نسل در و گسترده<br />
تأثیر بیافریند. بومی فرهنگ از مایهگیری این<br />
گواه او، مخالف و موافق اذعان به شریعتی، گفتمان و کالم است.<br />
بوده استق<strong>با</strong>ل و توفیق کنون<br />
تا شریعتی عصر از داد: ادامه تهران دانشگاه استاد در<br />
تغییر-و-تحول و سرمشق در گشت نوعی شاهد ما اما، اگر<br />
بودهایم. انسانی علوم عرصه در معرفتی صورتبندی عنفوان<br />
در ساینتیستی-پوزیتیویستی الگوی تحول زمانی هرمنوتیکی-<br />
سرمشق به وقایع(، علل تبیین )در جوانی این<br />
رخدادها(، ی معنا تفهّم )<strong>با</strong> بلوغ دوران پدیدهشناختی <strong>با</strong><br />
بخشید، ارتقاء بغرنجتر عمقی و برتر سطحی به را علوم خودِ<br />
»پساها-و-پایانها«، دورانِ به نوین دانش و فلسفه ورود نفسِ<br />
و انسانی علوم پژوهشِ اُبژه همچون »انسان« مفهومِ معرضِ<br />
در علمی، »اُبژکتیویته« یا طرفانه بی موضوعیتِ است.<br />
گرفته قرار <strong>با</strong>زاندیشی به<br />
وابسته عمیقاً انسانی علوم »آینده« افزود: وی )همین(<br />
»موضوعیّتِ و انسان« »انسانیّتِ <strong>با</strong>زتعریفِ علمها<br />
این از هریک در که است مرکزی موضوعِ« جستجوی<br />
در انسانیتی است. پژوهش و واکاوی موردِ او<br />
به دیروز ایدئولوژیهای آنچه از برتر کرامتی بهمعنای<br />
اُبژکتیویته، و موضوعیّت و میدادند وعده وجدانی<br />
امور خود به <strong>با</strong>زگشت مفهوم، پ<strong>دیدار</strong>شناختی طبیعی<br />
مواد همچون انسانی امور شیءوارهسازی نه و شناسایی.<br />
مورد انسانی<br />
علوم کرد: تصریح شریعتی علی دکتر فرزند چگونه<br />
و بودن معنای بحران برای فرارسنده، و راه« »در همه<br />
<strong>با</strong> ما، زمان در و زمین بر انسان شایسته زیستنِ پاسخی<br />
یا فرهنگی، و سرزمین هر خودویژگیهای بست،<br />
برخواهند رخت میان از یا و داشت خواهند شد<br />
خواهند قدرتهایی یدکی ابزار به بدل یعنی جهانیان<br />
و جهان سرنوشتِ زدنِ رقم دستاندرکارِ که فنی-تجاری،<br />
بنگاههای پشتجبهه بهعنوان یا اند توجیهگر<br />
<strong>با</strong>الخره یا و سیاسی-نظامی قدرتهای یا و تمدنها« »تصادم ایدئولوژیک تبلیغاتی مداحیهای جدید.<br />
صلیبی« «جنگهای که<br />
بود متعهدی روشنفکر اما شریعتی گفت: وی پروژه<br />
خدمت در را انسانی« »علوم از آموختن و آموزش آن<br />
و میخواست انسانی رستگاری و اجتماعی رهایی کارِ<br />
به آکادمی، از خارج در دانشگاه، از پس را آموزهها سطح<br />
در گرفت زنده انتقادی« »نظریه یک تدارک میراثِ<br />
او، از پس مذهبی. فرهنگ <strong>با</strong> جامعهای در اجتماع، دستخوشِ<br />
تأثیراتش، گستردگی دلیل به فکریاش، اسالم<br />
جهان و ایران شد. متناقضی برداشتهای به<br />
موسوم عارضه به ابتال معرض در شریعتی، از پس نیز، گرفت.<br />
قرار »بنیادگرایی« اما<br />
ایران، جامعه در گفت: ادامه در شریعتی احسان و<br />
سویی از دینی« »نواندیشی مدنی نضجِ دلیلِ دو به طرحافکنیهای<br />
کلیه تجربه و آزمون دیگر، ازسوی و<br />
حکومتی اشلِ در بنیادگرایانه« و »سنتگرایانه و<br />
مصونیت نوعی به خوشبختانه امروزه کل، اجتماعی که<br />
رسیدهایم، مهلک آفت این برابر در شدن واکسینه اسالمی،<br />
صبغه <strong>با</strong> انقالبهای پیروزی پیشگام مقام در دستآورد<br />
همچون مسلمان، ملل سایر برای میتواند ما تجربه رویکرد<br />
همچنین، گیرد. قرار توجه مورد اجتماع، آزمایشگاه دینی<br />
سپهر در شریعتی ترانساندانتال و مذاهب »تقریب« علوی«<br />
نبوی-تشیع »تسنن چون فرمولهایی در که علی<br />
»<strong>امام</strong> یا و صفوی«، اموی-تشیع برابر»تسنن در پاسکال(<br />
)یا برگسون و مارکس و سارتر تثلیث برابر در نمود<br />
و..، شرق«، در حالج و مزدک و بودا یا و غرب، در بینا-<br />
قهقراگراییهای از بسیاری بر حاضر حال در مییافت، آثار<br />
از ازهمینرو و آید می فائق مذهبی-قومی و ادیانی تق<strong>با</strong>ل<br />
اس لمان مس ون گوناگ ع جوام در ژه وی ه ب ریعتی ش میشود.<br />
و<br />
ملی فرهنگ »نوزایی« طرح در افزود: وی »بینا-<br />
رویکرد نوعی شریعتی، دینی »پیرایشگری« است:<br />
محسوس رشتهای« حوزه<br />
وارد شریعتی که )عنصری تاریخ« »قاره اکتشاف - ؛<br />
کرد( دینشناختی معارف جامعهشناختی<br />
زیرساخت مارکس-وبری تناسب برقراری - ؛<br />
فرهنگی-ایدئولوژیک روساختهای و و<br />
سیاسی اقتصاد م<strong>با</strong>حث به جدی دادن توجه - ؛<br />
علمی مارکسشناسی میان<br />
تناسب برقراری و روانشناختی مالحظات شناسایی - در<br />
ویژه به او، آثار جای جای در یونگ و فروید روانکاوی ؛<br />
کویریات نوشتههای واپسین<br />
نقد و تعقیب هنر، رسالت به شدن قائل - قلمروی<br />
به آن ساختن وارد و جهان در هنری گرایشات ؛<br />
ایران و اسالم در رهايیبخش« »الهیات »گشت<br />
تعقیبِ فلسفی، عرصه در طورکلی، به و - و<br />
هرمنوتیک آموزههای و بیست، سده ز<strong>با</strong>نشناختی« در<br />
کرکگوور، از پس اگزیستانس، فلسفه و پ<strong>دیدار</strong>شناختی، اندیشهشناسی<br />
روششناسی جمله از قارهای، فلسفه سیر نخست<br />
ما نسل که بود تاریخ-عقاید در تطبیقی-سنجشی آموخت.<br />
شریعتی از خویشتنِ<br />
کدامین به »<strong>با</strong>زگشت اینکه بیان <strong>با</strong> وی آمدن،<br />
بهخود به دعوت بهمعنای خویش«، ساختگشایانه<br />
ازسرگیری و <strong>با</strong>زاندیشی خوداندیشیدن، مذهبی،<br />
و ملی، بومی، خودی، فرهنگی میراث و سنت <strong>با</strong>زگشت،<br />
این معنای گفت: بود، او راهکار مهمترین اما فراهم<br />
جز به بلکه عقیدتی، و قومی هویتگرایی نه غرب،<br />
<strong>با</strong> دیگری، <strong>با</strong> برابر گفتگوی امکان شرایط آوردن نگاه<br />
در خود <strong>با</strong>زیابی و خویش به نگرش آئینه همچون نبود.<br />
دیگری، تمدنها،<br />
تاریخ <strong>با</strong>زخوانی <strong>با</strong> شریعتی کرد: اضافه وی <strong>با</strong><br />
اینهمه و ایران، تاریخ و اسالم تاریخ ادیان، تاریخ و<br />
تاریخ خاموشان درآوردن سخن به برای و پایین از نگاهی تاریخ<br />
تراژیک <strong>با</strong>زگویی و حاشیهنشینها آوردن متن به بخشی«<br />
سه »ایدئولوژی و قدرتها کمدی محرومان، و<br />
اقتصادی، سیاسی، طبقات دُمزیل( ژرژ تعبیر )به درک<br />
زمینهساز کهنه-و-نو(، )استحمار حاکم فرهنگی پسااستعماری«،<br />
»مطالعات تاریخ در تازهای تاریخی سنجش<br />
رای ب شد. و... سعید، ون، فان امثال کار مشابه شریعتی<br />
پیام ا<strong>با</strong>لغ و دستاورد این به بخشیدن وضوح و تحول<br />
و سیر تعقیب نیازمند هنوز ما جهان، به ایران انقالب و هستیم:<br />
جهانروا علمی استاندارد در انسانی علوم روشهای به<br />
عرفان« و برابری، »آزادی، نهایی تثلیث فهم - و<br />
فلسفه آموختن نیازمند شریعتی، اثر واپسین عنوان <strong>با</strong>زخوانی<br />
از آن، تحوالت آخرین و جدید، سیاسی علوم آرنت<br />
ه. تا کنستان ب. و توکوویل آ. چون کالسیکهایی سوسیال-دموکراتیک<br />
جنبش و اندیشه مطالعه اشتراوس، ل. و آنارکو-سندیکالیسم<br />
تجربههای از شورایی، سوسیالیسم و جنبش<br />
تا گرفته شورایی آسترو-سوسیالیسم و آزادمنش شناخت<br />
و )جهانیدگرخواهی(، »آلترموندیالیسم« جاری و فرزانگیها و اگزیستانس، فلسفههای آیندگانِ و اخالف است.<br />
ایرانی( و اسالمی و شرقی) عرفانهای
صفحه | 6 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
- نقد و سنجش علمی میراث شریعتی به ارتقای<br />
کیفیت، رفع ابهامات و حل مشکالت این مسیر یاری<br />
میرساند. هم از این رو، انتظار ما از برگزاری چنین سمینارهایی،<br />
<strong>با</strong> ارائه تصویری از موقعیت کنونی و آینده علوم انسانی<br />
در ایران و جهان، نقد-و-بررسی همهجانبه ابعاد نظری و<br />
پیامدهای عملی میراث شریعتی و ادای سهم او نسبت به<br />
صیرورت آتی این علوم، به ویژه در حوزه فرهنگی و<br />
تمدنی ما است.<br />
وی در پایان گفت: آزادی بیان، روش منصفانه و نقّاد<br />
صاحبنظران حاضر در این نشست، ما را امیدوار<br />
میسازد تا شاهد شکوفایی اندیشهها، جهشی در<br />
پژوهشها، و ارمغانی نو برای آینده علوم انسانی در<br />
کشورهای خود <strong>با</strong>شیم.<br />
الزم به ذکر است که این همایش هم اکنون در حال برگزاری<br />
است و گزارش تکمیلی آن متعاق<strong>با</strong> منتشر می شود.<br />
دوران تفکر شریعتی تمام شده است/ویژگی<br />
های مخاطب شریعتی<br />
قاسم پورحسن، دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه<br />
عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>ئی در این سمینار در<strong>با</strong>ره موضوع »نقدی بر رویکرد<br />
تقلیل گرایانه شریعتی در فهم سنن اسالمی« سخنرانی کرد.<br />
وی گفت: شریعتی هم درد دین داشت و هم متفکری در<br />
حوزه دین بود، اما جامعهشناسانه. شریعتی در رهیافت<br />
جامعهشناسانه دست به مطالعهای ایدئولوژیک زد که نه<br />
واقعگرایانه بود و نه عینیتگرایانه، به همین علت در<br />
فهم دین، سنت اسالمی، علل انحطاط و زوال و فراز و صعود<br />
تمدن اسالمی دچار اشت<strong>با</strong>هاتی اساسی شد. گرچه رویکرد<br />
جامعهشناسانه او در دین تازه و بدیع و مشتمل بر رویکرد<br />
پراق<strong>با</strong>لی بود، اما خردنگرانه و در نهایت تقلیلگرایانه بود.<br />
شاید بتوان گفت که شریعتی پایهگذار رویکرد مطالعه<br />
جامعهشناسانه در حوزه دینداری بود، اما نمیتوان<br />
رویکرد او را حتی جامعهشناسی دین نامید، چراکه در این<br />
منظر <strong>با</strong>ید بی طرفانه دست به مطالعه زد، در حالیکه<br />
شریعتی جانبدارانه و گاه منکرانه دست به داوری میزند.<br />
وی افزود: درک جامعهشناسانه شریعتی برخالف بسیاری<br />
از تحقیقات انجام شده در ایران و حتی دیدگاه مسلط، درکی<br />
جامع نیست، بلکه از جزئینگری و ناتمامیت رنج میبرد. وی<br />
به سبب سیطره رویکرد خردنگرانه نتوانست نسبت آزاد<br />
<strong>با</strong> دین و سنت اسالمی داشته <strong>با</strong>شد. درک آزاد <strong>با</strong> تفکر<br />
عقالنی در پیوند است، در حالیکه درک جامعهشناسانه او به<br />
توجیهسازی نزدی ک است، نه معقول ساختن مطالعه.<br />
)البته مرادم توجیه ایدئولوژیک است نه توجیه معرفتی(.<br />
شریعتی تنها به مطالعه دین نهادی دست زد. رویکرد<br />
جامعهشناسانه به دلیل خصلت تقلیلگرایانه توجهی به<br />
مطالعه پ<strong>دیدار</strong>شناسانه دین ندارد، از این رو ماهیت دین و<br />
حیث وجودی دین را نمیکاود. شریعتی خود تاکید دارد<br />
که رویکردش در دین جامعهشناسانه است، لذا مرادش<br />
از توحید، توحید در تاریخ و جامعه است.<br />
نویسنده »هرمنوتیک تطبیقی: بررسی همانندی<br />
فلسفه تاویل در اسالم و غرب« ادامه داد: بنده رویکرد<br />
جامعهشناسانه شریعتی را تقلیلگرایانه میدانم که فهمی<br />
نحیف و الغر و تکساحتی از دین و سنت اسالمی ارائه<br />
داده و صرفا به کارکرد انضمامی دین )آن هم اجتماعی<br />
محض( التفات نشان داده است. سنخ مطالعه شریعتی از دین،<br />
معرفتشناسانه نیست. هدف از این نوشتار بررسی<br />
رویکرد جامعهشناسانه شریعتی به دین و سنت اسالمی<br />
است که مهمترین نقد بر آن تقلیلگرایی در فهم است.<br />
پورحسن گفت: به عقیده من دوران تفکر شریعتی تمام<br />
شده است البته نه به این معنا که او آدم بزرگی نبود اما<br />
دوران نگاه جامعه شناسانه دیندارانه دین تمام شده است.<br />
دیدگاهی که شریعتی عرضه کرد دیدگاه جامعه شناسی<br />
دین نیست و من معتقدم ک ه شریعتی جامع ه شناس<br />
نیست و بیشتر به تاریخ شناسی تمایل دارد. توجه داشته<br />
<strong>با</strong>شید که تلقی من از تمام شدن دوران تفکر شریعتی<br />
الزاما تلقی منفی نیست بلکه من فکر می کنم که<br />
برای شریعتی نظریه انحطاط از هرچیز دیگری مهم<br />
تر بوده است. او نگاه حداکثرگرایانه به دین دارد که به<br />
نظر من این دوران به سرآمده و تمام شده است. ما می<br />
توانیم برگردیم شریعتی را بخوانیم اما فکر نمی کنم<br />
دیدگاه او به عنوان یک رهیافت و نه یک سنت قابل<br />
استفاده <strong>با</strong>شد.<br />
هادی خانیکی، کارشناس رسانه و استاد دانشگاه عالمه<br />
از دیگر سخنرانان این مراسم بود که در<strong>با</strong>ره »م<strong>با</strong>نی ومولفه های<br />
»گفتگو« و »ارت<strong>با</strong>ط« در اندیشه و تجربه شریعتی« سخنرانی<br />
کرد. وی گفت: من بین گفتگو و ارت<strong>با</strong>ط تمایز قائل می<br />
شوم به طوری که گفت و گو، معادل واژه Dialigue<br />
در ز<strong>با</strong>ن انگلیسی و برساختهای از واژه »دیالوگس« یونانی<br />
است. Dia به معنی از میان Through و مفهوم گفت<br />
و گویی بیشتر به معنای بین و میان است. »لوگوس«<br />
به معنای »کلمه« است که مفهوم کلی اندیشیدن و<br />
استدالل را افاده میکند و در قالب گفتار یا نوشتار ظاهر<br />
میشود. در حالی که ارت<strong>با</strong>ط به معنای برقراری ارت<strong>با</strong>ط ع<strong>با</strong>رت<br />
است از »انتقال یا مشترک ساختن اطالعات یا معرفت در<br />
میان اشخاص <strong>با</strong> حداکثر دقت و امانت ممکن«.<br />
وی افزود: به زعم من شریعتی در دیالوگ توانست از<br />
بقیه پیشی بگیرد. دیالوگ مکالمه ای است که به فهم<br />
و نقد سخن منجر می شود و در آن هرکدام از طرفین<br />
تالش می کنند معنایی را <strong>با</strong> مشارکت خلق کنند.<br />
شریعتی زمانی که معلمی کرده بهتر از هرجای دیگری<br />
تواسته ارت<strong>با</strong>ط برقرار کند. گفتگویی ترین متن شریعتی<br />
هم کتاب »کویر« اوست. اما مهم ترین عنصری که<br />
شریعتی بر روی آن تاکید دارد مخاطب است و اتفاقا در<br />
ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong> آن هم بسیار موفق بوده است.<br />
کارشناس رسانه و استاد دانشگاه عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>ئی در<br />
خصوص ویژگی های مخاطب شریعتی توضیح داد: فرازمانی<br />
بودن )مخاطب تاریخ مند(، فراگیر بودن )فراطبقاتی/<br />
فرااجتماعی(، متنوع بودن، ز<strong>با</strong>ن غیر رسمی، استعاری،<br />
هنری و تاریخی، شیوه و شبکه در هم تنیده، به ز<strong>با</strong>ن<br />
آوردن و سرگردان نگذاشتن مخاطب در میدان از جمله<br />
ویژگی های مخاطب شریعتی است. اینکه شریعتی،<br />
مخاطب را تنها نمی گذارد به این معنی است که او<br />
در کنار هر تحلیل منفی یک تحلیل و تصویر مثبت هم<br />
ارائه می دهد. شریعتی مخاطبش را به ز<strong>با</strong>ن می آورد<br />
و ارتقاء می دهد چون او مخاطب فعال می خواهد نه<br />
منفعل و راکد.<br />
خانیکی در پایان گفت: در کنار اندیشه شریعتی، تجربه<br />
شریعتی هم مهم است؛ تجربه شریعتی در مرزبودگی و<br />
تقاطع در میدان هاست. به عنوان مثال اگر شریعتی در<br />
دانشگاه فردوسی تحصیل می کرد خیلی فرق می کرد<br />
<strong>با</strong> اینکه به گروه های انقالبی بپیوندد. شریعتی همواره<br />
در تقاطع بین اینها زندگی می کرد. او هم در زندگی سیاسی<br />
است هم نیست. او مکان های بزرگ و کوچک را <strong>با</strong> هم<br />
تالقی داده به همین دلیل هم کویریات، اجتماعیات و اسالمیات<br />
او خیلی از هم دور نیستند.<br />
<strong>با</strong> شریعتی به عنوان یک سرمایه فرهنگی<br />
برخورد کنیم<br />
حسن محدثی، استادیار دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران<br />
مرکزی و مدیر گروه جامعهشناسی دین انجمن جامعهشناسی<br />
ایران در این همایش در<strong>با</strong>ره « م<strong>با</strong>نی فلسفی تفکر شریعتی«<br />
سخنرانی کرد. وی گفت: یکی از نگرانی های همیشگی<br />
من این است که ما همیشه درگیر دفاع یا مخالفت<br />
<strong>با</strong> شریعتی بودیم در حالیکه ما <strong>با</strong>ید قبل از هر مخالفت<br />
یا دفاع ببینیم که شریعتی به چه سنت فکری تعلق<br />
دارد و بعد هم نسبت خودمان <strong>با</strong> آن سنت فکری را<br />
تعیین کنیم. ما <strong>با</strong>ید شریعتی را به عنوان یک سرمایه<br />
فرهنگی در نظر بگیریم و ببینیم که از تفکرات آن چه<br />
چیزهایی می توانیم استخراج کنیم.<br />
وی افزود: ممکن است خیلی ها فکر کنند که شریعتی<br />
چون درگیر مسائل روز بوده است، نظام فکری<br />
منسجمی نداشته در حالی که به نظر من این طور<br />
نیست. هرنوع اندیشه ای که ارائه می شود قطعا م<strong>با</strong>نی<br />
و م<strong>با</strong>دی فلسفی دارد چه به آن واقف <strong>با</strong>شیم چه ن<strong>با</strong>شیم.<br />
شریعتی هم م<strong>با</strong>نی مشخص و معینی داشته است. این<br />
در حالی است که پیروان او بیشتر درگیر نقل قول و<br />
تکرار هستند. <strong>با</strong> این حال خودِ شریعتی به این نظام<br />
فکری وقوف آگاهانه ندارد. شریعتی سوبژکتیویسم<br />
دکارتی را نقد و تاکید می کند که حقیقت <strong>با</strong>ید در عمل<br />
کشف شود. از نظر شریعتی معیار صدق نهایی عمل<br />
است.<br />
این جامعه شناس ایرانی ادامه داد: از نظر من شریعتی<br />
در بین نسبت معرفت و عمل، معرفت را متقدم می داند.
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 7 صفحه ورد<br />
خ می محک عمل دنیای در معرفت او عقیده به که<br />
است عمل در شریعتی نظر از شود. می پایش و تنهایی<br />
به اعتقاد و شود می مشخص فرد یک ایمان امر<br />
کند می تاکید شریعتی شود. نمی حساب فضیلت فضیلتی<br />
هیچ نشود عمل که زمانی تا سوبژکتیویته اثر<br />
وقتی تا که هنرمندی مثل آورد نمی فرد برای مردم<br />
<strong>با</strong> فرقی و نیست هنرمند <strong>با</strong>شد، داشته هنری دفاع<br />
انقالبی صورت به هم اسالم از شریعتی ندارد. عادی حرف<br />
اسالمی انقالب از که مطهری برعکس درست کند می کنیم<br />
داوری ها سوژه در<strong>با</strong>ره بخواهیم اگر او عقیده به زند. می کنیم.<br />
توجه آنها عمل به <strong>با</strong>ید عمل<br />
که <strong>با</strong>شیم داشته توجه <strong>با</strong>ید کرد: اضافه محدثی عملِ<br />
چون است انحرافی ورطه یک هم ف ر صِ گرایی عمل<br />
و معرفت حالیکه در است، فایده بی معرفت بدون بیفتد<br />
دور عمل از فکر وقت هر همدیگرند. ملزوم و الزم کتاب<br />
شریعتی عقیده به شوند. می بیهوده آنها هردوی هستند.<br />
یکدیگر مکمل کار و گفت:<br />
عمل ثمرات به اشاره <strong>با</strong> دانشگاه استادیار این وجودی<br />
پاالیش مکمل، شناخت ذهنی، انحراف تصحیح عمل<br />
ثمرات جمله از مردم رنج <strong>با</strong> کنشگر آشنایی و اخالقی و محور<br />
عمل معرفتی نظام نوع دو بین شریعتی است. او<br />
عقیده به است. شده ل قائ تمایز محور غیرعمل و کادر<br />
و کند می تولید رویداد محور عمل معرفتی نظام سازد،<br />
می اجتماعی جهان به ورود برای خاصی نیروی و را<br />
کار دو این که اسالمی که گوید می او دلیل همین به نیست.<br />
قبولی قابل اسالم نکند دیگر<br />
از فلسفه، حوزه پژوهشگر مرادی محمدعلی شریعتی<br />
»نسبت در<strong>با</strong>ره که بود مراسم این سخنرانان کرد.<br />
سخنرانی ایران« در اجتماعی و انسانی علوم <strong>با</strong> تمدن<br />
در را فلسفه فارابی ابونصر که هنگامی گفت: وی <strong>با</strong>زسازی<br />
را ارسطو منطق کوشید کرد، پایهریزی اسالمی سنت<br />
این کند. دستهبندی را احصاءالعلوم کتاب <strong>با</strong> و کند بودند<br />
کرده اخذ یونانیان از مسلمانان که منطقنویسی شد.<br />
تبدیل اسالمی تمدن در تناورده سنتی به سهروردی<br />
شرقیه، منطق نوشتن <strong>با</strong> سینا ابن افزود: وی غرب<br />
در رشد ابن و اسالم جهان شرق در االشراق حکمت <strong>با</strong> <strong>با</strong><strong>با</strong><br />
چون نیز دیگران و دادند ادامه را سنت این اسالم جهان همه<br />
االقت<strong>با</strong>س اساس در خواجهنصیر مصنفات، در افصل منطق<br />
اسالمی سنت در رو این از نهادند. گردن سنت این به تمدن<br />
دانش نظام در داشت، مخصوصی وزن و جایگاه مهجور<br />
فلسفه فقها تسلط و مالصدرا انزوای <strong>با</strong> چه اگر اسالمی علمای<br />
توجه مورد همواره کالم علم چهارچوب در منطق اما شد، اروپا<br />
در که تحوالتی <strong>با</strong> است. بوده قم و نجف در حوزه دو<br />
مقابل در اسالم جهان قلمرو در دانش ساختار گرفت، صورت گرفت.<br />
قرار امکان دن<strong>با</strong>ل<br />
سنتی منطق همان <strong>با</strong> را دانش که برخی میخواستند<br />
که اسالمی متجددان از گروهی و میکردند شریعت<br />
اسدآ<strong>با</strong>دی، جمالالدین سید بپردازند. جدید مسائل به سرانجام<br />
و <strong>با</strong>زرگان مهندس نخشب، محمد سنگلجی، توجه<br />
اینها نوشتههای مجموعه به اگر شریعتی علی جدید<br />
منطق طراحی برای کوششی هیچکدام کنیم، ندادهاند.<br />
صورت یک<br />
از روحانیون نیز دیگر سوی از داد: ادامه مرادی فلسفه<br />
به هم اگر و میکردند عدول فلسفه از سو سنتی<br />
منطق در تجدیدنظر به نیازی میکردند، رجوع منطق<br />
همان به متکی نیز اصول علم و نمیدیدند شکل<br />
آنها میان در تفکر از فرمی رو این از بود سنتی از<br />
رگههایی <strong>با</strong> اروپایی مفاهیم از ترکیبی که گرفت هم<br />
<strong>با</strong> رگهای چند گونهای به که است اسالمی دینی مفاهیم مفهوم<br />
<strong>با</strong> فرم جنبه از را تفکر نوع این میتوان خوردهاند پیوند و<br />
سیستم سنخ از که خاص منطق <strong>با</strong> که گذاشت نام رگه چند دهاند.<br />
ش ده تنی م ه در ت نیس ه منظوم کرد:<br />
اضافه پایان در شریعتی های اندیشه منتقد این در<br />
اندیشندهای من که آنجا از هیبریدی فرم نوع این و میگیرد را گوناگون روایتهای ندارد، قرار آن مرکز کند،<br />
ایجاد منطقی نظمی آن بین در بتوان اینکه بدون نمیتوان<br />
و میگیرد بهره آن از عمومی بسیج برای و<br />
جهان در انسانی علوم دهد. صورت علمی ان<strong>با</strong>شت روش<br />
از دوری جز این و است ان<strong>با</strong>شت نیازمند اسالمی تمدن به<br />
نیز را شریعتی آثار خود <strong>با</strong>ید و میتوان چه اگر نیست. شریعتی مفاهیم<br />
به تبدیل را او ایدههای و کشاند مفاهیم دستگاه درون که<br />
چرا میگیرد، خود به تخریبی خصلت گرنه کرد، کمین<br />
در همواره خطر این ایدئولوژی تهاجم دوران در دارد.<br />
وجود هیبریدی نگاه نبود/<br />
ه عالمان دینِ در تحول شریعتی هدف ریعتی<br />
ش ه اندیش در ی دوپارگ گروه<br />
استادیار و شریعتی دکتر دختر شریعتی، سارا تهران<br />
دانشگاه اجتماعی علوم دانشکده جامعهشناسی وی<br />
کرد. سخنرانی محنت« ادبیات و »شریعتی در<strong>با</strong>ره ممکن<br />
جغرافیا یک اندیشمندان اندیشه فهم گفت: خواندن<br />
و تاریخی شرایط فهمیدن <strong>با</strong> مگر نیست جابری،<br />
عابد محمد شان. شخصی زندگی و سرنوشت میگوید<br />
دیگر«، گونهای به »سقراطهایی نویسنده اندیشههای<br />
<strong>با</strong> مخالفت سبب به عربی تمدن در که شدند<br />
گرفتار بسیاری رنج و درد به خویش زمانه حاکم »ادبیات<br />
به که آفریدند را ادبیات از خاص گونهای و ز<strong>با</strong>ن<br />
در را »محنت« جابری میشود. شناخته محنت« را<br />
آزمون این منشاء و میکند معنا »آزمون« به عربی وی،<br />
نظر از میکند. شناسایی دینی و سیاسی قدرت در روایت<br />
اسالمی، تمدن در عالمان و روشنفکران زندگینامه آنان<br />
محنت شرح که نیست زندگینامهای هیچ و است محنت ن<strong>با</strong>شد.<br />
به<br />
اما میگوید، عربی تمدن از جابری افزود: وی نظامهای<br />
همه در اندیشهها سرنوشت میرسد نظر که<br />
است محنت ادبیات <strong>با</strong> قر<strong>با</strong>نی جوامع و استبدادی انعکاس<br />
خودنوشت زندگینامههای در و میشود روایت آزمون<br />
در صرفاً نه اما، شریعتی کار در محنت مییابد. ت<br />
اس وده ب ی تفکیک در ن همچنی ه بلک ن، دی و ت سیاس انسانی«<br />
»طبیعت و اجتماعی« »مسئولیت میان وی که <strong>با</strong><br />
اغلب که طبیعتی و مسئولیت است. قائل خویش »برای<br />
یا خود« »برای پرسش و بودهاند ناسازگار هم بدل<br />
شریعتی آثار پرتکرار پرسشهای به را مردم« اتوبیوگرافی<br />
بیوگرافی، سبک سه اوهر است. کرده میان<br />
در اما است، آزموده خود آثار در را هژیوگرافی و که<br />
است نمونههایی نادر از شریعتی ایرانی، متفکران است.<br />
پرداخته خود روایت به همه از بیش بحران<br />
دن<strong>با</strong>ل به که امروز داد: ادامه شریعتی دکتر فرزند هب زندگینامهها از استفاده و زندگی شرح کالن، روایتهای برجسته<br />
بیش از بیش اجتماعی، علوم روشهای از یکی عنوان ظهور<br />
از برخی که حدی تا است، یافته اهمیت و شده نام<br />
بیوگرافیک« »پارادایم یا بیوگرافیک« »جوامع تاکنون<br />
که را وی خودنوشت زندگینامههای میبرند، منبعی<br />
نوان به میتوان بودهاند، توجه مورد کمتر کرد.<br />
شناسایی شریعتی فهم برای که<br />
آثار سبک این کرد: اضافه تهران دانشگاه استادیار نشانگر<br />
میشوند، دستهبندی محنت« »ادبیات ذیل در مسئولیت<br />
احساس و طرفی از سیاسی سلطه که است آن سرنوشت<br />
همواره دیگر، سوی از مردمی تعهد و اجتماعی میان<br />
شکاف به و است زده رقم را اندیشهها این شکافی<br />
است. انجامیده مردم« »برای و خود« »برای از<br />
مانع اغلب واحد« »عناوین شریعتی، تعبیر به که از<br />
و دهد تشخیص وی آثار خواننده که است بوده آن است،<br />
زده دامن متفکر ناشناختگی و تنهایی به رو این مرا<br />
»هیچکس گوید: می آثارش از یکی در چنانکه حرفهای<br />
به ظاهرا که دارم حرفها خیلی نمیفهمد. تصور<br />
قابل و نیست شبیه هیچ اما است، شبیه خیلیها است<br />
یکی عنوانش فقط نیست، حدس و پیشبینی و ه<br />
چ د. میکنن اوت قض وان عن روی از ه هم م، ه ردم م و دین<br />
هستم؟ مذهبییی چگونه من که میداند کسی چگونه<br />
میفهمم؟ چگونه را دنیا میفهمم؟ چگونه را میکنم؟.«<br />
معنی را بودن زنده چگونه سوسیالیستم؟ مفهوم<br />
سه داوری و <strong>با</strong>زنمایی تفاوت به تاکید <strong>با</strong> وی زندگینامههای<br />
در و شریعتی آثار در عرفان و دین فلسفه، که<br />
دهد نشان او آثار داوری گفت: وی خودنوشت که<br />
اندیشه، همزمان خوانش <strong>با</strong> جز شریعتی شناخت در<br />
که زندگی، و مییابند <strong>با</strong>زتاب وی اجتماعی آثار در نیست.<br />
ممکن میگردند، منعکس خود روایتهای گفت:<br />
دین« <strong>با</strong> مواجهه در »جامعهشناسی نویسنده نبود<br />
عالمانه دینِ در تحول هدفش شریعتی مرحوم می<br />
او یعنی است زیسته دین در تحول هدفش بلکه در<br />
ولی کند متحول را <strong>با</strong>زار و کوچه مردم دین خواهد زند،<br />
می حرف دیگری طور اش خصوصی های نوشته به<br />
دارد وجود شریعتی های اندیشه همه در دوپارگی این می<br />
هم خود دانشگاه رشته انتخاب در حتی او که طوری خواندم<br />
می هنر و فلسفه بود خودم میل به اگر گوید مثال<br />
یا خوانم می شناسی جامعه مردم خاطر به اما و<br />
شفاهی شریعتی یعنی ارشاد حسینیه های سخنرانی بین تنش<br />
همواره کتبی سخنرانی یعنی هایش نوشته دست و<br />
اجتماعی مصلح کنشگر، شفاهی شریعتی دارد. وجود دارد<br />
ضرورت هم دلیل همین به است، دین مصلح بین<br />
و کنیم شناسایی را شریعتی اتوبیوگرافیک آثار که شویم.<br />
قائل تمایز او آثار و عمومی های سخنرانی اتوبیوگرافیکی<br />
هیچ شریعتی بگویند برخی است ممکن گفتگوی<br />
و کویر ها، نامه اشعار، من نظر از ولی ندارد هستند.<br />
او های اتوبیوگرافیک جزو او تنهایی
صفحه | 8 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
در نشست نفوذ فکری و فرهنگی در علوم انسانی عنوان شد؛<br />
ع ل وم ان س ان ی حک م تنگ ه احد را دارد/ کارب رد ودالل ت های نف وذ ب ررس ی ش ود<br />
دومین نشست تخصصی »اقتدار ملی، سد نفوذ« <strong>با</strong> موضوع »نفوذ فکری و فرهنگی در<br />
عرصه علوم انسانی« <strong>با</strong> حضوردکتر عادل پیغامی، استادیار دانشکدۀ معارف اسالمی<br />
و اقتصاد دانشگاه <strong>امام</strong> صادق)ع(، حجت االسالم حمید پارسانیا، استاد دانشگاه<br />
تهران، دکتر ع<strong>با</strong>سعلی رهبر، عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی<br />
دانشگاه عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>یی و منوچهر محمدی، عضو هیئت علمی موسسه آموزش<br />
و پژوهش <strong>امام</strong> خمینی)ره( در ساختمان شماره ۲ موسسه پژوهشی فرهنگ انقالب<br />
اسالمی برگزار شد.<br />
علوم انسانی حکم تنگه احد را برای ما دارد<br />
عادل پیغامی در ابتدای این نشست گفت: آیاتی<br />
که در ابتدای جلسه خوانده شد آیات ۱۴۰ و ۱۴۱<br />
سوره نساء در ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong> قاعده نفی سبیل است<br />
که در سوره ها و درجاهای دیگر قرآن هم مطرح<br />
شده است و در میان علمای دینی هم بحث هایی<br />
برانگیخته است. این آیات <strong>با</strong> موضوع بحث مورد<br />
نظر ما مناسبت خوبی دارد. یعنی خداوند فرموده راه<br />
نفوذ و رخنه بیگانگان را بر مسلمانان ببندید. مقام<br />
معظم رهبری مسئله نفوذ را در شرایطی مطرح<br />
کردند که در شرایط لغو تحریمها هستیم اگرچه<br />
تحریمها آسیب اقتصادی زیادی به اقتصاد ما زد<br />
اما از نفوذ بیگانگان هم جلوگیری می کرد یعنی<br />
اکنون که <strong>با</strong> برداشتن تحریمها تعامل و برخورد ما<br />
<strong>با</strong> غرب بیشتر شده است، مسلماً تعامل و ارت<strong>با</strong>طات<br />
ما <strong>با</strong> جهان غرب بیشتر می شود و این مسئله<br />
خود به خود راه های نفوذ دشمنان را هموار می<br />
کند .<br />
وی افزود: مقام معظم رهبری در این شرایط<br />
مسئله نفوذ را مطرح کردند. البته نفوذ از<br />
ابتدای شکل گیری انقالب هم وجود داشت<br />
اما نیاز امروزی ما این است که اندیشمندان و<br />
متفکران و نخبگان مان بیشتر روی مسئله نفوذ<br />
و جلوگیری از راه های ورودی آن فکر کنند و<br />
حتی نفوذ برعکس ایجاد کنیم یعنی از طرف<br />
انقالب اسالمی به طرف غرب نفوذ صورت<br />
بگیرد. نخبگان ما <strong>با</strong>ید در عرصه معنوی نفوذ<br />
و در عرصه عملی و کاربردی ورود پیدا کنند.<br />
اگر وارد نشوند واژه نفوذ به یک واژه کوچه<br />
<strong>با</strong>زاری تبدیل خواهد شد. <strong>با</strong>ید کاربرد و داللت<br />
های نفوذ بررسی شوند و <strong>با</strong> شناخت شاخصه ها<br />
و روزنه های نفوذ جلوی آن را بگیریم و آن را سر<br />
جای خودش بنشانیم.<br />
عضو هیئت علمی دانشگاه <strong>امام</strong> صادق)ع( ادامه<br />
داد: عرصه علوم انسانی عرصه بسیار مهمی<br />
است و به تعبیر آیت اهلل مکارم شیرازی علوم<br />
انسانی ما حکم تنگه احد را برای ما دارد. علوم<br />
انسانی به همه حیات و زندگی انسانها مربوط<br />
می شود؛ از خانواده، اقتصاد، سیاست، فرهنگ<br />
و سبگ زندگی گرفته تا حیات اجتماعی در<br />
سطح خرد و کالن، انسانها را تحت تأثیر قرار<br />
می دهد. بنابراین علوم انسانی بیشتر از سایر<br />
حوزه ها در معرض نفوذ دشمن است. مسئله نفوذ<br />
فقط به فرهنگ و اندیشه نخبگان ما مربوط نمی<br />
شود بلکه یک بخش نفوذ، نفوذ ذر دانشگاه هاست.<br />
بخش دوم نفوذ ذر نخبگان عملی و کاربردی و<br />
تصمیم گیرندگان ما است و بخش سوم به<br />
خانواده و عموم جامعه مربوط می شود.<br />
همه توجه دشمن نفوذ در مدیران<br />
جامعه است<br />
دکتر منوچهر محمدی هم در این نشست<br />
گفت: بحث من در رابطه <strong>با</strong> نفوذ فرهنگی<br />
فکری در حوزه علوم سیاسی است. ببینید که<br />
علوم سیاسی از چه جایگاهی در دنیای مدرن<br />
امروز برخوردار شده است. علوم سیاسی،<br />
مادر علوم انسانی است زیرا سیاستگذاران و<br />
دولتمردان ما را تربیت می کند و تحویل جامعه<br />
می دهد. از دیدگاه غربی علم سیاست علم<br />
حکومت و دولتداری است اما در بینش ما علم<br />
سیاست وسیله ای برای خدمت و تعالی معنوی<br />
انسانهاست. اگر نفوذ در عرصه اقتصاد و جامعه<br />
شناسی و حوزه های دیگر علوم انسانی وارد<br />
شود <strong>با</strong>زخوردش را می توان در حوزه سیاست<br />
مشاهده کرد. دشمن همه توجه اش نفوذ<br />
در مدیران جامعه است. می خواهد <strong>با</strong> شبهه<br />
افکنی و واژگون نشان دادن قابلیت های نظام<br />
جمهوری اسالمی توجهات ویژه مردم به سوی<br />
حاکمان دینی مان را دچار خدشه کند.<br />
وی افزود: سکوالرها که در جامعه ما هم کم<br />
نیستند اسالم را قادر به اداره کردن و مدیریت<br />
حکومت ها ضعیف می دانند اما انقالب اسالمی<br />
ثابت کرد که اینچنین نیست و اسالم حرفها و<br />
راهکارهای زیادی برای حل مشکالت چه در<br />
سطح داخلی و چه در سطح خارجی، دارد. ۳۰۰<br />
سال از عمر علوم انسانی غربی در غرب می<br />
گذرد. این تئوری ها حاکم بر حکام غربی و حتی<br />
شرقی بوده اند و هستند اما انقالب اسالمی تمام<br />
م<strong>با</strong>نی و م<strong>با</strong>دی سکوالریستی غربی را بهم ریخت و<br />
موجب تعجب اندیشمندان غربی شد. مارکسیستها<br />
هم انقالب اسالمی را کاتالیزوری برای کمونیستی<br />
شدن ایران می دانستند و روشنفکران چپ ما هم<br />
فکر می کردند انقالب دوسال بیشتر دوام نمی<br />
آورد و انقالب یک خرده بورژوازی و <strong>امام</strong>)ره( هم<br />
یک تاجرزاده است که منافع آنها را تأمین کرده<br />
است.<br />
محمدی تصریح کرد: زی<strong>با</strong> کالم هم انقالب<br />
ما را انقالب لیبرالیستی و حفظ منافع آنها<br />
می دانست. <strong>با</strong>ید گفت ستاد شورای عالی<br />
انقالب فرهنگی نه تنها جلوی این اندیشه<br />
ها را نگرفت بلکه آنها را هم تشدید کرد. کپی<br />
برداری و ترجمه از منابع غربی در دانشگاه های<br />
ما را رواج داد. دشمن از ۴ کانال نفوذ ۱- نفوذ<br />
فکری و فرهنگی، ۲-نفوذ فردی ۳- نفوذ<br />
نخبگانی و ۴-نفوذ اجتماعی وارد می شود.<br />
<strong>با</strong> گذشت ۳۷ سالی که از عمر انقالب می<br />
گذرد، هنوز منابع و مراجع غربی در دانشگاه<br />
های ما تدریس می شوند و این م<strong>با</strong>نی و<br />
م<strong>با</strong>دی همه سکوالریستی است. ۴۰ درصد از<br />
کتابهای منتشر شده پس از انقالب فقط جهت<br />
اسالمی داشتند و ۶۰ درصد جهت لیبرالیستی و<br />
سکوالری و ملی گرایی و کمی هم چپ گرا<br />
داشتند. کار دیگر نفوذ جذب استادان سکوالر<br />
بود که دانشجویان سکوالر تربیت کنند. تا<br />
اینکه رهبری مسئله تحول در علوم انسانی و<br />
نفوذ را مطرح کردند. به نظر من <strong>با</strong>ید برای این<br />
کار یک مدیریت جهادی و انقالبی صورت گیرد<br />
تا <strong>با</strong> این سیر سکوالریزه شدن جامعه م<strong>با</strong>رزه<br />
کرد.<br />
وی افزود: کاری که تا کنون کرده ایم فقط<br />
به جای اینکه از م<strong>با</strong>نی سکوالریستی به علوم<br />
سیاسی نگاه کنیم از دل م<strong>با</strong>نی اسالمی و قرآن<br />
می خواهیم علوم سیاسی را بررسی کنیم.<br />
<strong>امام</strong>)ره( در سال ۴۳ فرمود واهلل که اسالم همه<br />
اش سیاست است. روشنفکران ما به ما اتهام<br />
می زنند که شما می خواهید علوم سیاسی را<br />
ایدئولوژیک کنید ما هم پاسخ می دهیم مگر<br />
علوم انسانی سکوالر بی طرف است، آنها هم<br />
ایدئولوژیک هستند. ما <strong>با</strong>ید در سه حوزه استادان<br />
و نشر و چاپ کتب علوم سیاسی و برنامه ریزی<br />
درسی تحول در علوم انسانی ایجاد کنیم. تا در<br />
این سه حوزه تحول و تغییری رخ ندهد تحولی<br />
در عرصه علوم انسانی ما رخ نخواهد داد.<br />
<strong>با</strong> عقالنیت تعالی محور به علوم<br />
انسانی نگاه کنیم<br />
ع<strong>با</strong>سعلی رهبر هم در این نشست گفت: اگر<br />
تحولی در علوم انسانی می خواهیم به وجود<br />
آوریم <strong>با</strong>ید امکان و امتناع منطقی داشته <strong>با</strong>شد.<br />
<strong>با</strong>ید <strong>با</strong> عقالنیت تعالی محور به علوم انسانی<br />
نگاه کنیم. <strong>با</strong>ید به علوم انسانی به جهت عقبی<br />
نگر و دنیا نگر توجه کنیم که گوهر کم نظیری<br />
برای ساخت تمدن نوین اسالمی است. در<br />
غرب برای یکی کردن فلسفه و سیاست ۴۰۰<br />
سال بحث و گفتگو شد. انقالب ما می خواهد<br />
یک شبه میانبری بزند و فلسفه و سیاست را<br />
به هم پیوند بزند. برای تحول در علوم انسانی<br />
هم <strong>با</strong>ید از <strong>با</strong>ال اقدام کرد یعنی اندیشه و فکر<br />
مسئولین رده <strong>با</strong>ال و نخبگانمان نسبت به علوم<br />
انسانی غربی دچار تحول شود و هم از سطوح<br />
پایین جامعه شروع کرد و از پایین و عموم مردم<br />
تحولی در اندیشه و تفکرشان ایجاد کرد.<br />
وی افزود: اگر بتوانیم از جنبه هنجارها و در کنار<br />
نفع فردی و جمعی به تحول در علوم انسانی<br />
نگاه کنیم <strong>با</strong>ید به یک عقالنیت تعالی محور<br />
مشترک برسیم. یعنی از ذهن آدمها شروع<br />
کنیم و به عقالنیت تعالی محور که در قرآن<br />
آمده »قُلْ هَذِهِ سَ بِيلِي أَدْعُو إِلَى اهللّ عَلَى<br />
بَصِ يرَةٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُ بْحَ انَ اهللّ وَمَا أَنَاْ مِنَ<br />
الْمُشْ رِكِينَ » توجه کنیم. خداوند می فرماید از<br />
بین صراط ها و سبیل های مختلف، سبیل<br />
من منحصر به فرد است و ویژگی خاص آن<br />
بصیرت است. حال در کدام یک از دانشگاه<br />
های ما مسئله بصیرت در آموزش و پرورش<br />
ما وارد شده است.<br />
برای جلوگیری از نفوذ، <strong>با</strong>ید اقتدار<br />
ملی را تقویت کرد<br />
حجت االسالم حمید پارسانیا نیز در این نشست<br />
گفت: مسئله امروز ما مسئله نفوذ نیست،<br />
مسئله سلطه و تسلط بیگانگان برما است. اینکه<br />
جریانهایی می خواهند در متن جامعه نفوذ کنند<br />
و نظام را براندازند. درست است انقالب از نظر<br />
سیاسی بسیاری از محاس<strong>با</strong>ت را بهم ریخت اما<br />
در بعد نظر و به لحاظ فکری کاری نکرد. <strong>با</strong>ید<br />
برای جلوگیری از نفوذ، اقتدار ملی را تقویت<br />
کرد. تا وقتی که مقتدر ن<strong>با</strong>شیم همیشه <strong>با</strong>ید از<br />
خطر براندازی بترسیم. حضور و سلطه دشمن<br />
بر ما از راه نظری و فکری و توسل به جنگ<br />
نرم است نه حمله نظامی و برخورد سیاسی و<br />
دیپلماسی. <strong>با</strong>ید از ابتدای نظام آموزشی مان این<br />
تحول فکری و نظام سازی فکری را پیاده کنیم.<br />
به نظر من به جز مقام معظم رهبری کسی به<br />
این مسئله اهمیت نمی دهد. کسانی که دغدغه<br />
نظری دارند تا می خواهند حرف بزنند یا دخول<br />
کنند تحول در علوم انسانی را تحول در حکومت<br />
می دانند. آن نهادهایی که <strong>با</strong>ید تولید علم کنند<br />
تولید نمی کنند و شورای انقالب فرهنگی عزم<br />
و جزم راسخی برای برنامه ریزی و تدوین<br />
اصولی این مسئله نمی کند.
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 9 صفحه ی«<br />
رای گ راط اف و خشونت بدون هان »ج ایش هم گزارش اسالمی<br />
جمهوری دینی گفتگوهای دور دومین و<br />
خشونت بدون »جهان عنوان <strong>با</strong> اسلوونی و ایران برگزار<br />
ارت<strong>با</strong>طات و فرهنگ سازمان در افراطگرایی« .<br />
شد هراسی<br />
اسالم صنعت <strong>با</strong> مقابله شیوههای در<br />
ارشد پژوهشگر و استادیار ژالتس بویان دکتر دوم<br />
دور در اسلونی لوبلنیا دانشگاه الهیات دانشکده اسلونی<br />
و ایران اسالمی جمهوری دینی گفتگوی برگزار<br />
اسالمی ارت<strong>با</strong>طات و فرهنگ سازمان در که موجود<br />
»موانع عنوان <strong>با</strong> را خود سخنرانی میشود، موضوع<br />
مسالمتآمیز؛ همزیستی و گفتگو بر شرط<br />
گفت: و کرد آغاز اسالمهراسی« و اسالمگرایی کافی<br />
اندازه به <strong>با</strong>ید افراد است. آزادی گفتگو، اصلی گفتگوکنندگان<br />
بین <strong>با</strong>یستی کنند. گفتگو تا <strong>با</strong>شند آزاد بین<br />
<strong>با</strong>یستی همچنین <strong>با</strong>شد. داشته وجود همدردی <strong>با</strong>شد.<br />
داشته وجود برابری گفتگوکنندگان ن<br />
بی ه ک ت اس ن ای ارم چه رط ش ت: گف ه ادام در وی خوب<br />
همیشه افراد دهیم. قرار تمایز اعمال و افراد ترس،<br />
خو<strong>با</strong>ند. یا بد که هستند اعمال این هستند. در<br />
گفتگو عدم عامل سه خشونت، و اعتماد عدم می<strong>با</strong>شند.<br />
جوامع من<br />
مقاله دوم بخش کرد: تصریح ژالتس بویان تمامیتخواه<br />
سازمانهای در تمامیتخواهی عناصر عنصر<br />
دو نهضتها این است. داعش و القاعده مانند دوم<br />
و ایدئولوژیک اندیشه ابتدا دارند؛ تمامیتخواه این<br />
اندیشهها این مبنای است. ترور یا خشونت یک<br />
شما تمامیتها و اندیشهها تمام در که است آریایی<br />
نژاد تفوق نازیسم، در مثال دارید. ضرورت هزاران<br />
است ممکن و میافتد اتفاق که دارد ضرورت کمون<br />
که کمونیسم در یا بیانجامد طول به سال است.<br />
توجه مورد اولیه این<br />
به رسیدن برای میتوانید شما افزود: وی م<strong>با</strong>نی<br />
این کنید. قر<strong>با</strong>نی هم را نفر میلیونها اهداف، داشته<br />
بشر برای دیگری نتایج که میشود <strong>با</strong>عث اما<br />
است، قرآن و حدیث در اسالم اساسی اصل <strong>با</strong>شد. منجر<br />
که میدهند منابع آن از سطحی تفاسیر آنها میتوانید<br />
شما میشود. تمامیتخواهی و خشونت به چارچوب<br />
این در ببینید. آنها تفاسیر و اصول در را اینها شود<br />
نابود قیمتی هر به <strong>با</strong>ید که دارید دشمنی شما هستند.<br />
غیرمسلمانان مسلمانان، برای دشمنان که دارند.<br />
هم را کتاب« »اهل واژه آنها البته ایدئولوژی<br />
کرد: تصریح ادامه در دانشگاه استاد این ایدئولوژی<br />
یک عنوان به را اسالم ابتدا اسالمهراسی شرقشناسی<br />
در همچنین میکند. معرفی خشونتگرا که<br />
لوئیس برنارد مانند افرادی متحده ایالت در که دادند،<br />
ترتیب سپتامبر ۱۱ از بعد را ترور علیه جنگ اند.<br />
قائل آن به در<br />
آنها منافع که دارد وجود محافلی افزود: وی مالی<br />
و سیاسی منافع آنها است. اسالمهراسی گسترش<br />
را هراسی اسالم آنها، خاطر به که دارند و شرقشناسی حوادث، اصل، سه این میدهند. گروهها<br />
این مشخصههای اسالمهراسی، صنعت اسالمهراسی<br />
<strong>با</strong> مقابله شیوههای اما هستند، نه<br />
است. اسالمهراسی خود به اشاره اول چیست؟ اسالمهراسی<br />
<strong>با</strong>ید غیرمسلمانان بلکه مسلمانان تنها از<br />
غیرمسلمانان حمایت بنابراین کنند؛ معرفی را است.<br />
مهم بسیار اسالمهراسی بیاعت<strong>با</strong>ر<br />
دوم مساله کرد: خاطرنشان ژالتس بویان است.<br />
اسالمهراسان و اسالمهراسی صنعت ساختن بین<br />
دینی و شخصی روابط ایجاد مرحله سومین گفتگو،<br />
علیرغم که است غیرمسلمانان و مسلمانان آموزش<br />
چهارم اقدام شود. انجام هم مشترک کار تأکید<br />
همچنین و آن تنوع و اسالم <strong>با</strong> رابطه در مردم دیدگاهها<br />
ما است. غرب و اسالم بین اشتراکات بر داریم.<br />
رحیم و رحمان خدای مورد در مشترک منافع و قرآن<br />
در سوره یک که تنها میدانید که همانطور شروع<br />
الرحیم الرحمن بسماهلل <strong>با</strong> که دارد وجود رحمان<br />
خدای اسالم، خدای و مسیح خدای نمیشود. است.<br />
رحیم و ارزشمندی<br />
سرمایه انبیا خانوادگی زندگی است<br />
پرهیزی خشونت برای استادیار<br />
الویری، محسن والمسلمین حجتاالسالم موضوع<br />
<strong>با</strong> را خود سخنان <strong>با</strong>قرالعلوم)ع( دانشگاه كرد<br />
آغاز خشونتگریزی و دینی خانواده الگوی تشكیل<br />
فرزندان و مادر و پدر از خانواده گفت: و قوانین<br />
فردی، تجربیات اصلی منشاء سه و میشود خانواده<br />
بر حاكم روح بر دینی آموزههای و اجتماعی دارد.<br />
وجود و<br />
جایگاه مسئله به من مقاله اول بخش افزود: وی اختصاص<br />
ادیان و اجتماعی محیط و خانواده نقش دین<br />
نقش که است این اصلی نکته است. یافته چیست؟<br />
ابراهیمی ادیان ویژه به مبلغان و دینداران مسیحیت<br />
و اسالم در خانواده جایگاه به دوم بخش خانواده<br />
چگونه که شده داده نشان و یافته اختصاص است.<br />
مهم مسیحیت و اسالم دین در اعضای<br />
که جسم یک از خانواده کرد: تاکید الویری یک<br />
از همچنین و تشکیل فرزندان و مادر پدر، از آن برخوردار<br />
شود می نتیجه دیگر جاهای از که روح اجتماعی<br />
های رویه ها، تجربه از خانواده روح است. این<br />
من احساس شود. می منتج دینی های آموزه و منشاء<br />
تواند می تنهایی به خود خانواده که است <strong>با</strong>شد.<br />
خشونت <strong>با</strong> م<strong>با</strong>رزه و<br />
بنیاد دین محور، دین خانواده اینكه بر تأكید <strong>با</strong> وی برقراری<br />
در مهمی نقش دینی آموزههای از بهرهمند به<br />
خود خانواده، گفت: دارد، خشونت از پرهیز و صلح شود<br />
تلقی خشونت <strong>با</strong> م<strong>با</strong>رزه منشاء میتواند تنهایی آبشخوری<br />
و منبع و آموزه چه از كه است آن مهم اما خانواده<br />
از خانواده افراد همچنین <strong>با</strong>شد. شده بهرهمند پذیرند.<br />
می تاثیر و گیرند می تاثیر قرآن<br />
منظر از خانواده نقش به اشاره <strong>با</strong> الویری دین<br />
ما تا است الزم كرد: اذعان الهی، انبیاء و كریم كریم<br />
قرآن منظر از را خانواده دین، مبلغان و شناسان این<br />
بر كنیم. معرفی جامعه به اسالم مبین دین و عنوان<br />
به قرآن که الفاظی قرآنی نگاه در اساس همچنین<br />
است. زیاد بسیار است کرده بیان همنشین خانوادگی<br />
نقش از خود بندگان و انبیا برای قرآن های<br />
سرمایه ها گزارش این که کند می یاد شان از<br />
پرهیز و انبیا خانوادگی نقش برای ارزشمندی بسیار هستند.<br />
خشونت اقالم<br />
فشرده، لوحهای تولید ضرورت به وی برای<br />
دینی مضامین <strong>با</strong> جزوات و كتب فرهنگی، مهم<br />
این طریق از گفت: و كرد تأكید خانواده معرفی جهانی<br />
جامعه برای را محور دین خانواده میتوان كنیم.<br />
معرفی حقیقی اسالم گسترش و بسط جهت به<br />
مقاله بندی جمع در شد: یادآور پایان در الویری شده<br />
پرداخته جامعه به دین منظر از خانواده معرفی فرهنگ<br />
در ای <strong>با</strong>یسته نقش تواند می که است <strong>با</strong>شد.<br />
داشته گریزی خشونت است/<br />
رذیلت اسالمی حکمت در خشونت ر<br />
معاص ان جه ونت خش أ منش ی؛ فضیلت ی ب رئیس<br />
خسروپناه، عبدالحسین والمسلمین حجتاالسالم خود<br />
سخنرانی ایران فلسفه و حکمت پژوهشی موسسه جلوگیری<br />
در حکیمانه« عقالنیت »نقش عنوان <strong>با</strong> را امروزه<br />
گفت: و کرد ارائه گرایی افراط و خشونت از خشونت<br />
از مملو که میکنیم زیست جهانی در وحشیانه<br />
رفتار شاهد دیروز است. گری افراط و که<br />
است سالی چند و بودیم نیجریه شیعیان علیه رژیم<br />
ارتش و القاعده داعش، خشونتهای شاهد هستیم.<br />
فلسطین در صهیونیستی
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 10 صفحه گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
و<br />
آشکار اشکال تمامی در خشونت گفت: ادامه در وی معرفی<br />
رذیلت عنوان به اسالمی حکمت در پنهانش خشونت<br />
اسالمی، فیلسوف نخستین فارابی میشود. سیاسی<br />
رذیلت موجود، سیاستهای در را سیاسی اسالمی،<br />
فلسفه مکاتب از یکی الصفا اخوان مینامد. میکند.<br />
معرفی فلسفی رذیلت عنوان به را خشونت هم<br />
و سکوالرها سوی از هم معاصر جهان در خشونت میشود.<br />
اعمال ادیان طرفداران از برخی سوی از زاییده<br />
دوم و اول جهانی جنگهای گفت: خسروپناه ن<strong>با</strong>ید<br />
پس است، بوده سکوالر ایدئولوژی و حکومتها خشونتهای<br />
از و نگریست دینی خشونتهای به فقط دسته<br />
دو هر بلکه برعکس، یا شد غافل سکوالر که<br />
است این سئوال اما است، خطرناک خشونتها چیست؟<br />
خشونت منشاء افزود:<br />
ایران فلسفه و حکمت پژوهشی موسسه رئیس میدانند.<br />
خشونت منشاء را غضب اسالمی فالسفه خشونت<br />
منشاء که را غضب <strong>با</strong>ید میگوید بوعلی که<br />
عقل آن اما کرد، کنترل عقل واسطه به است حکمت<br />
در است؟ عقلی چه کند می کنترل را غضب جهل<br />
میرود، کار به جهل مقابل در عقل اسالمی بیتدبیری،<br />
جمله از متفاوتی معانی دین در هم دارد.<br />
... و بیفضیلتی تمام<br />
<strong>با</strong> مواجهه در عقل <strong>با</strong> همراهی گفت: خسروپناه جهل،<br />
معانی بین از اما است، الزم جهل معانی انسان<br />
است. معاصر جهان خشونت منشاء بیفضیلتی آن<br />
خشونت اما است، برخوردار فراوانی دانش از کنونی هم<br />
بیشتر بلکه نشده، سنتی انسان از کمتر تنها نه کمبود<br />
در مشکل که میدهد نشان این است. شده چه<br />
که است این سئوال اما نیست، علم و دانش شود.<br />
بیشتر خشونت که شده موجب چیزی انسان<br />
در فضیلت معنای به عقل افزود: ادامه در وی حکمت<br />
و فضیلت نبود یا است، شده کم معاصر پیدایش<br />
<strong>با</strong>عث و است شده غضب تقویت <strong>با</strong>عث مفهوم<br />
از عمران آل سوره در قرآن سیاسی. خشونت گفته<br />
سخن جاهلی تعصب از فتح سوره در و جاهلی سخن<br />
فضیلت عدم معنای به جهل از خداوند است. جهل<br />
قرآن نظر از غیرحکیمانه رفتار هر میگوید. کاهش<br />
<strong>با</strong>ید فضیلت نفی معنای به را جهالت است. این<br />
رواج <strong>با</strong> و یابد رونق حکیمانه عقالنیت تا داد شود.<br />
کنترل انسانها غضب عقالنیت، حل<br />
در مناسبی بسیار راهکار را گفتوگو خسروپناه به<br />
دستیابی عامل گفت: و دانست نظرها اختالف منطقی<br />
سیر بنابراین است. گفتوگو آرامش، و صلح تقویت<br />
حکیمانه عقالنیت که است این بحث این به<br />
منتج نهایت در و کنترل انسانها غضب بعد و شود شود.<br />
خشونت کنترل گفت:<br />
فلسفه و حکمت پژوهشی موسسه رئیس و بينالمللی نهادهای و سازمانها طریق از <strong>با</strong>ید حکیمانه<br />
عقالنیت تئوری اديان بين گفتوگوهای دینداری<br />
هم تا کنیم مطرح را دینی ایمان و از<br />
من که غیرحکیمانه سکوالریزم هم و غیرحکیمانه کنترل<br />
میکنم، یاد سنتی و مدرن جاهلیت به دو هر حکیمانه<br />
فضیلت <strong>با</strong> همراه آسایش و زندگی تا شده آید.<br />
دست به انتقال<br />
برای محل بهترین خانواده است<br />
صلح ایجاد و دینی ارزشهای دبیركل<br />
و لوبلیانا دانشگاه الهیات دانشكده استادیار كرد:<br />
اظهار نشست این در اسلونی اسقفان كنفرانس به<br />
نسبت ادیان پیروان و رهبران همدلی و گفتوگو از<br />
جلوگیری و صلح زمینه میتواند یكدیگر مقدسات كند.<br />
فراهم را جهان در خشونت <strong>با</strong><br />
میتوانیم کامل همدلی <strong>با</strong> ما داد: ادامه وی بحرانهای<br />
كاهش به و کنیم گفتوگو یکدیگر كنیم.<br />
كمك جهان در موجود شکلگیری<br />
برای محل بهترین را خانواده استرخوتس عنوان<br />
آینده نسل به ارزشها انتقال و فرزند شخصیت انتقال<br />
برای را فضا میتواند خانواده گفت: و كرد در<br />
صلح ایجاد و دینی های ارزش ویژه به ارزشها كند.<br />
فراهم جامعه اینكه<br />
بر تأكید <strong>با</strong> اسلونی اسقفان كنفرانس دبیركل امنیت<br />
و كودكان تربیت در سزایی به نقش خانواده خانواده<br />
انجیل، منظر از گفت: دارد، آینده در جامعه ث<strong>با</strong>ت،<br />
خانواده، زیرا است، اجتماعی نهاد قدیمیترین میآورد.<br />
وجود به را جامعه در نظم و صلح برنامهریزیهای<br />
لزوم به اشاره <strong>با</strong> استرخوتس میتواند<br />
كه دینی بین گفتوگوهای و ادیان مشترک گفت:<br />
سازد، طرف بر را جامعه بحرانهای و مشكالت بر<br />
مبتنی صلح و عدالت گسترش به <strong>با</strong>ید ادیان آن<br />
اشاعه به و <strong>با</strong>شند داشته توجه انسانها برابری بپردازند.<br />
است، كنونی جامعه ضروریات از كه بخشی<br />
قرائت ضمن خود سخنان پایان در استرخوتس کاتولیک<br />
كلیسای و اسالمی جامعه مشترك بیانیه از برای<br />
خانواده ارزشهای اشاعه به نسبت اسالمی، برای<br />
گفت: و كرد تأكید جامعه در مودت و صلح ز<strong>با</strong>ن<br />
از تا است الزم دین، گسترش و خانواده معرفی گیریم.<br />
بهره علم در<br />
خشونت از عاری جامعه مظاهر تمام میشوند<br />
یافت قرآن اسالمی<br />
متن هیچ در شاید گفت: تسخیری اهلل آیت را<br />
گرایی افراط و خشونت بدون جهان ع<strong>با</strong>رات، این در<br />
را چیزی چنین مظاهر که معتقدم من اما نبینیم تعادل<br />
مسئله مثال عنوان به شاهدیم. اسالمی متون مسلمانان<br />
غیر و مسلمانان همه بین دوستانه رفتار و کسانی<br />
فرماید می متعال خداوند است. شده مطرح و<br />
اند نجنگیده شما <strong>با</strong> اند، نکرده حمله شما به که شما<br />
اند نکرده اخراج شهرهایتان و ها خانه از را شما قسط<br />
بر مبتنی و عادالنه و خوب رفتار توانید می اسالمی<br />
اصول از یکی این <strong>با</strong>شید. داشته آنها <strong>با</strong> است.<br />
آمیز مسالمت گفتگوهای<br />
و خشونت از عاری جهان مسئله افزود: وی و<br />
است نمایان اسالمی متون در کامل طور به منطقی سالم<br />
گفتگوی تئوری بهترین توانیم می قرآن در ما نظر<br />
از مومن بزرگترین پیامبر اینکه <strong>با</strong> کنیم. پیدا را دیگران<br />
<strong>با</strong> که گوید می او به قرآن است مسلمانان در<br />
تا که معتقدم من <strong>با</strong>شد. طرفانه بی گفتگو در گفتگوها<br />
بود نیامده ایمان و کفر نهاد مسلمانان بین حتی<br />
کردند می تحمل را همدیگر همه و بود منطقی رفتاری<br />
چه شد سئوال علی)ع( <strong>امام</strong> از وقتی را. خوارج هستند<br />
ما برادران اینها فرمود: <strong>با</strong>شید، داشته اینها <strong>با</strong> کنیم<br />
قلمداد کافر را آنها آیا اند کرده ظلم ما به اما اند.<br />
کرده کفر از فرار اینها گفت <strong>امام</strong> تجاوز<br />
و عفو کرد: تصریح ادامه در تسخیری اهلل آیت می<br />
مطرح اجتماعی پدیده یک عنوان به قرآن را ایمان<br />
است. جهانی اعالمیه یک امروزه که کند عاری<br />
جامعه یک مظاهر از یکی انسانی فطرت به پدیده<br />
از یکی بشر حقوق به ایمان است. خشونت از به<br />
صریحاً قرآن است. خشونت کننده حذف های فطرت<br />
ندای به <strong>با</strong>ید ما کند. می اشاره فطرت پدیده
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 11 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
و وجدان گوش کنیم و به آن عمل کنیم.<br />
وی در ادامه گفت: قرآن می فرماید حتی اگر دشمن<br />
بخواهد تو را فریب بدهد خداوند به تو کمک می<br />
کند تا تو به سمت صلح حرکت کنی. نفی هر گونه<br />
طغیان و تجاوز به حقوق دیگران اصلی است که<br />
در قرآن آمده است. قرآن می گوید ما همه انبیا<br />
را فرستادیم تا این دو هدف را محقق کنند. هدف<br />
اول، ع<strong>با</strong>دت اهلل و از طرفی جلوگیری از تحقق طاغوت<br />
و مظاهر آن است.<br />
تسخیری در پایان گفت: مسئله اخوت دینی بلکه<br />
اخوت انسانی در اسالم مطرح شده است. قرآن در<br />
مورد اخوت دینی می فرماید همه را از یک نفس<br />
آفریده ایم. مسئله تعامل اخالقی یکی دیگر از<br />
مظاهر جامعه عاری از خشونت است و همچنین عشق<br />
به خالق متعال یکی از این موارد است. ما تمام<br />
مظاهر جهان بدون خشونت را در قرآن می بینیم که<br />
حتما در کتب مقدس دیگر هم آمده اند.<br />
ادیان برای آرامش انسان ها آمده اند<br />
مصطفی محققداماد، رئیس گروه اسالم فرهنگستان<br />
علوم در سخنانی از خشونت به عنوان پدیده ای به<br />
درازای عمر انسان یاد كرد و گفت: متون مقدس<br />
ادیان ابراهیمی تاریخ پیدایش نخستین خشونت را به<br />
زمان خلقت آدم و زندگی او بر روی زمین و رویداد<br />
درگیری دو تن از فرزندان او نسبت میدهند.<br />
وی در ادامه سخنان خود گفت: صرف نظر از نمادین<br />
یا راستین بودن این رویداد، گزارش آن در متون<br />
مقدس دینی نشانگر این نكته است كه خشونت و<br />
پرخاشگری همزاد انسان است.<br />
رئیس گروه اسالم فرهنگستان علوم افزود: نكته<br />
دیگری كه در این داستان برجستگی دارد این<br />
است كه هم استعداد خشونتورزی و هم نیروی<br />
خشونتپرهیزی هر دو در نهاد انسان از بدو آفرینش<br />
به ودیعه گزارده شده است.<br />
وی ادامه داد: قابیل كه آزمندانه و حسدورزانه برادرش را<br />
به مرگ تهدید میكند و نهال زندگیاش را از گستره<br />
هستی بر می كند، نماد استعداد خشونتورزی است<br />
ولی درمقابل هابیل كه مداراجویانه از كاربرد منطق<br />
زور دوری میگزیند، نمود ظرفیت خشونت پرهیزی<br />
وی می<strong>با</strong>شد. بنابراین، این داستان ثابت میكند كه<br />
بشر استعداد هر دو نهاد را دارد؛ در واقع بستگی به<br />
تربیت و محیط پرورش و طرز تفكر و فرهنگ او دارد.<br />
آیتاهلل محققداماد بیان كرد: <strong>با</strong> نگاهی به تاریخ<br />
نوین و كهن، نمونههای عینی فراوانی را برای هر<br />
دو استعداد انسان در مییابیم؛ از یك سو انسانی را در<br />
مییابیم كه خصلتهای مداراجویانه و مهرورزی را در<br />
پیش گرفته و از سویی دیگر افرادی را میبینیم كه<br />
مانند حیوانات درنده پنجه در روی دیگران افكنده و از<br />
هیچ خشونتی فروگذار نكردند.<br />
وی ادامه داد: در خور یادآوری است كه پیدایش<br />
گفتمان خشونتپرهیزی در ادبیات حقوق بشر و ناروا<br />
اعالم شدن هر گونه تبعیض علیه انسانها هیچگاه<br />
به معنای تسلط انسان مدرن بر خشونتورزی<br />
و پرخاشگری نیست؛ بلكه در عصر نوین پرخاش و<br />
خشونت كه <strong>با</strong> دو جنگ جهانی اول و دوم آغاز شد<br />
ادامه دارد.<br />
رئیس گروه اسالم فرهنگستان علوم افزود: اما<br />
آنچه قابل تأمل است این است كه گفتمان<br />
خشونتپرهیزی برای نخستین <strong>با</strong>ر در تاریخ حیات<br />
انسان بر پایههای نظری مستحكمی بنا شده است<br />
و به نگرش عقالنی بدل گشته است.<br />
آیتاهلل محققداماد در ادامه مطرح كرد: آنچه خالف<br />
انتظار و جای تأسف است اینكه در قرن معاصر<br />
انگیزههای دینی مورد خشونت قرار گرفته است؛<br />
ما پیروان ادیان به خصوص ادیان الهی و ابراهیمی<br />
<strong>با</strong>ید <strong>با</strong> <strong>با</strong>زنگری و مطالعه در تاریخ جوامع دینی یك<br />
سوال را برای خویش مطرح كنیم و بدان پاسخ دهیم<br />
كه اگر ادیان برای آرامش انسانها هستند چه <strong>با</strong>ید<br />
كرد كه به جای خشونتآمیزی، دوستی را جایگزین<br />
آن كنیم.<br />
وی در پایان خاطرنشان كرد: تمام خشونتگران دینی<br />
در سایه جهل به سر میبرند و این گونه خشونتها<br />
را برای رضایت خدا و ورود به بهشت میدانند؛ آن<br />
خدایی كه من میشناسم هرگز كسانیكه زندگی<br />
دنیایی دیگران را جهنم میسازند را به بهشت<br />
خویش راه نخواهد داد و بوی بهشت به مشام آنان<br />
نخواهد رسید.<br />
آنهایی که حقوق بشر نوشتهاند، رفتارهای<br />
خشونت <strong>با</strong>ر را تجویز می کنند<br />
ابوذر ابراهیمی ترکمان، رئیس سازمان فرهنگ<br />
و ارت<strong>با</strong>طات اسالمی در ادامه این همایش گفت:<br />
متاسفانه در عصر کنونی؛ خشونتهای سازمان یافته<br />
فراگیر شده است و تمام جهان را <strong>با</strong> نگرانی مواجه<br />
کرده است. این خشونتها بر پایه جهالت مدرن<br />
شکل گرفته است و هر لحظه شاهد وقوع صحنه<br />
و رویدادی خشونتآمیز و افراط گرایانه در منطقهای<br />
از جهان هستیم.<br />
ابراهیمی ترکمان <strong>با</strong> بیان اینکه امروز نیز کشورهای<br />
غربی صحنهای از خشونت را تجربه کردند، گفت:<br />
واقعیت این است که خشونت تلخ و آزاردهنده<br />
است، قابل تصور نیست، انسانی که از محبت و<br />
انسانیت بهرهای برده <strong>با</strong>شد و از دیدن این صحنههای<br />
خشونتآمیز متأثر نشود. این خشونتها <strong>با</strong> مدیریت<br />
و حسابت برخی قدرتهای بزرگ و به انواع و<br />
شیوههای گوناگون در حال رخ دادن است.<br />
وی افزود: حتی اگر معتقد <strong>با</strong>شیم که غرب در پیدایش<br />
خشونت نقشی نداشته است، به یقین نمیتوان نقش<br />
غرب را در گسترش خشونت نفی کرد. آیا صحنهای از<br />
کشته شدن انسانها هست که در کنارش اسلحههای<br />
ساخت غرب ن<strong>با</strong>شد؟ معیارهای دوگانه حاکم بر<br />
سیاست غرب در ق<strong>با</strong>ل تروریسم، ضمن فراهم آوردن<br />
اشکال متعدد تروریسم، تا بدانجا پیش رفته است که<br />
تروریسم در یک جا و یک موقعیت تروریسم خوب و<br />
در یک جا و یک موقعیت تروریسم خوب و در یک<br />
جا و موقعیت دیگر تروریسم بد خطاب میشود.<br />
امروز هیچکس نمیتواند منشاء پیدایش طال<strong>با</strong>ن و<br />
گروههای نظیر آن؛ را نادیده بگیرد. دستهایی که<br />
حقوق بشر را نوشتهاند؛ به امضای تجویز رفتارهای<br />
خشونت <strong>با</strong>ر نیز اقدام کردهاند.<br />
رئیس سازمان فرهنگ و ارت<strong>با</strong>طات اسالمی تصریح<br />
کرد: از دیدگاه اسالم تفاوتی نمیکند فردی که مورد<br />
خشونت واقع میشود، چه ملیت و ز<strong>با</strong>ن و فرهنگی<br />
دارد. همین که فی نفسه انسان است، مورد خشونت<br />
قرار گرفتن آن، مورد تایید ما نیست حتی خشونت و<br />
آزار نسبت به حیوانات نیز مورد تایید اسالم نیست.<br />
وی افزود: اسالم در رفتارهای فردی و اجتماعی و<br />
مراودات معمولی خشونت را جایز ندانسته و از آن نهی<br />
کرده است. سفارش اسالم به اصالح ذات، رعایت<br />
اخالق خانواده، سفارش همسایگان، احترام به حقوق<br />
اقلیتهای مذهبی، حفظ کرامت انسان و پرهیز از هر<br />
گونه خشونت غیرمنطقی در روابط اجتماعی است.<br />
ابراهیمی ترکمان در پایان گفت: قدر مسلم ادیان<br />
مشترکات و اتفاق نظرهای متعدد در موضوعات<br />
بسیار دارند. تالش برای مودت، صلح و دوستی،<br />
توجه به نیازمندان همه از ارزشهای مشترک اسالم<br />
و مسیحیت است، لذا پیروان ادیان میتوانند در<strong>با</strong>ره<br />
تروریس م ک ه ه ر لحظ ه در مناط ق مختل ف جه ان در<br />
حال گسترش است، به واسطه ارزشهای مشترکی<br />
که دارند <strong>با</strong> یکدیگر همفکری و چارهاندیشی کنند.<br />
ما میتوانیم گفتگوهایمان را به سمت اتفاق عملی<br />
و قدمهای عینی برای حرکت به سمت توجه به<br />
ارزشهای دینی و اخالقی، صلح و عدالت و مودت<br />
سوق دهیم. مهمترین تاثیر ورود ادیان به عرصه<br />
گفتگوی دینی میتواند اتخاذ مواضع مشترک در<br />
برابر تفکر خشونتطل<strong>با</strong>نه <strong>با</strong>شد.
صفحه | 12 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
مومنی درنشست »عدالت و توسعه« مطرح کرد:<br />
ع دالت ه م ی شه م رک ز ت وج ه خالق ه س ت ی ب وده<br />
اس ت/راب ط ه م ی ان ت وس ع ه و ع دالت<br />
چهارمین نشست از سلسله نشست های اقتصاد اسالمی<br />
در کانون اندیشه جوان به موضوع »عدالت و توسعه« از<br />
دیدگاه اسالم اختصاص داشت. این نشست در سالن<br />
همایش کانون اندیشه جوان <strong>با</strong> حضور فرشاد مومنی استاد<br />
اقتصاد دانشگاه عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>ئی و رئیس موسسه »دین و<br />
اقتصاد« و علی میرزا خانی، سردبیر روزنامه دنیای اقتصاد<br />
برگزار شد.<br />
میرزاخانی که اجرای این برنامه را به عهده داشت در<br />
ابتدای این نشست گفت: مبحث توسعه و عدالت <strong>با</strong> وجود<br />
اینکه از سال های متمادی در<strong>با</strong>ره آنها صحبت شده و در<br />
عرصه سیاسی <strong>با</strong> مناقشات و م<strong>با</strong>حثات مختلفی همراه بوده<br />
است اما به نظر می رسد در عرصه نظر و فکر کمتر به این<br />
دو پرداخته شده است و تعداد مقاالت و کتابهای اختصاصی<br />
در این زمینه محدودند؛ به بیان دیگر درک و فهم این دو<br />
موضوع در هاله ای از ابهام قرار گرفته است. ابهام زدایی و<br />
شفاف سازی برای این دو مفهوم موجب می شود که دولت<br />
ها و افراد فرصت طلب و سوء استفاده گر کاالهایی تقلبی به<br />
نام عدالت و توسعه به خورد مردم ندهند و ازترفند و مکر و<br />
حقه سیاستمداران منفعت طلب جلوگیری کند.<br />
وی افزود: حاال سوال این است که معنای واقعی توسعه<br />
و عدالت چیست و چه نسبتی بین این دو برقرار است.<br />
آیا عدالت مقدم است یا توسعه؟ آیا این دو الزم و ملزوم<br />
یکدیگرند یا دوچیز متضاد و جمع نشدنی؟ چگونه <strong>با</strong>ید به سمت<br />
این دو گام برداشت؟ آیا نزدیکی به یکی دوری از دیگری است؟<br />
یا هردو مکمل و متمم هم هستند؟ در این نشست قرار است<br />
عالوه بر اینکه پاسخ این سواالت را از جناب آقای مومنی<br />
بشنویم یک نگاه تطبیقی هم به مکاتب مختلف داشته <strong>با</strong>شیم<br />
و نگاه اسالم به این دو مقوله را بررسی کنیم.<br />
مومنی در ادامه توضیحات میرزاخانی گفت: آیندگان که<br />
در<strong>با</strong>ره این دو مقوله و در حیطه مسائل و موضوعات مربوط<br />
به انسان و طبیعت و جامعه تحقیق و پژوهش می کنند از<br />
ما خوش اق<strong>با</strong>ل ترند زیرا دستاورد انقالب دانایی که حاصل<br />
هزاران سال بحث وجدل،کشمکش های خونین، منازعات،<br />
مناظرات و آزمایش و خطا و تجربه بوده موجب شده به<br />
صورت فزاینده ای هم راستایی قابل اعتنایی میان توصیه ها<br />
و استن<strong>با</strong>ط های برگرفته ازآموزه های وحی و همچنین یافته<br />
ها و استن<strong>با</strong>ط های برگرفته از دانش و علم به وجود آید و این<br />
هم راستایی اثرات بسیار چشمگیری برفرایند اجماع جهانی و<br />
حل و فصل منازعات و اختالفات در سطح جهانی شده است.<br />
وی افزود: یکی از این هم راستایی های شگفت انگیز میان<br />
توصیه های دینی و یافته های علمی م<strong>با</strong>حث مربوط به توسعه و<br />
عدالت اجتماعی است. به عنوان یک جمله معترضه و بدون اینکه<br />
مستقیما وارد این بحث شوم تأکید می کنم پدیده انقالب دانایی<br />
را جدی بگیریم. ژرف کاوی و واکاوی در حیطه انقالب دانایی اگر<br />
دانش افزا ن<strong>با</strong>شد -که هست -حداقل به ایمان و دینمان می<br />
افزاید. این هم راستایی ریشه دار در دستاوردهای انقالب دانایی<br />
جای دارد. از منظر دینی هنگامی که به انقالب دانایی نگاه می<br />
کنیم می بینیم که بیشترین سفارش به عدالت در بین همه ادیان<br />
الهی و غیر الهی و بویژه سه دین بزرگ ابراهیمی موضوعیت<br />
یافته است. به ویژه در فرهنگ اسالمی و در کالم صریح قرآن<br />
و خاص تر در مکتب تشیع و کالم معصومین و اهل بیت)ع( به<br />
وفور این مسئله بیان شده است.<br />
مومنی تصریح کرد: مسئله عدالت از ابتدای خلقت در مرکز توجه<br />
خالق هستی بوده است. و اگر بخواهیم از منظر اقتصاد اسالمی<br />
به این مقوله نگاه بیندازیم از دیدگاه قرآن و رسولش یکی از<br />
مهمترین فلسفه بعثت انبیا در<strong>با</strong>ره عدالت اجتماعی وبرقراری<br />
قسط و داد بر روی زمین است. در کالم امیرمومنان)ع( هم عدالت<br />
یک میثاق میان خداوند <strong>با</strong> دانایان است. آن چیزی که در عرصه<br />
ادبیات مربوط به عدالت و توسعه مالحظه می کنیم این است<br />
که در مراحل نخستین توجه بشر به این مقوله تصور انسانها این<br />
بود که میان سمت و جهت گیری معطوف به عدالت اجتماعی<br />
و توسعه مغایرت وجود دارد. اما <strong>با</strong> مراحل تکامل بشر و هر چه<br />
که جلوتر آمدیم هم در سطح نظری و هم در سایه تجربه ها و<br />
کارکردهای عملی؛ نوعی وفاق و سازگاری فزاینده میان ایندو<br />
پیدا شد.<br />
رئیس موسسه »دین و اقتصاد« ادامه داد: مسئله عدالت اجتماعی<br />
یک متغیر اَبر تعیین کننده برای سرنوشت توسعه است. آن طور<br />
که به لحاظ تئوریک و شواهد تجربی می توان دریافت که<br />
مهمترین کارکرد عملی عدالت اجتماعی کارگاه و کارخانه انسان<br />
سازی و حیات جمعی انسانهاست. به طور کلی می توان گفت<br />
ماجرای غم انگیز توسعه به یک اعت<strong>با</strong>ری دستیابی بشر به یک<br />
ترکیب خردمندانه از رقابت و همکاری برای اعتال و ارتقا بخشی<br />
به ظرفیت های وجودی انسانها و جامعه است. هم به اعت<strong>با</strong>ر<br />
مالحظات نظری و هم به اعت<strong>با</strong>ر شواهد تجربی ثمر بخش.<br />
پایداری این دو رکن رکین توسعه در رقابت و همکاری وابسته<br />
تام و تمام به عدالت و عادالنه عمل کردن انسانها بسته است.<br />
<strong>با</strong> کمال تأسف <strong>با</strong>ید بگویم به اعت<strong>با</strong>ر نقص ها و کاستی هایی که<br />
در شیوه انتقال و آموزش علوم جدید در ایران وجود دارد بخشی<br />
از بی دقتی ها منشا سوء تفاهماتی شده است آنهایی برخورد و<br />
مواجهه ایدتولوژیک <strong>با</strong> آموزه های علمی و دینی می کنند این<br />
سوء تفاهم را رقم زده اند.<br />
این استاد اقتصاد دانشگاه عالمه اضافه کرد: رقابت به<br />
صورت فی نفسه ارزشمند است اما در تئوری های بنیادگرایی<br />
<strong>با</strong>زار، مهم ترین پیش نیاز تحقق دستاوردهای مربوط به<br />
بهینگی و کارایی، مناس<strong>با</strong>ت عادالنه در نظر گرفته می شود.<br />
در این رابطه خانم دکتر جون رابینسون در کتابش فلسفه<br />
اقتصاد می گوید در اوج جنگ سرد اگر می خواستیم مسابقه<br />
ای برای بهترین نظریه اقتصاد برگزار کنیم کمونیستی ترین<br />
نطریه مطرح روسها تئوری <strong>با</strong>زار بود زیرا در تئوری <strong>با</strong>زار همه<br />
دستاوردهای موجود مانند بهینگی و کارایی منوط به شرایطی<br />
است که مرزهای کامل میان <strong>با</strong>زیگران عرصه تولید و اقتصاد<br />
جدا می کند اما هرچه از جنگ سرد فاصله گرفتیم تحقق<br />
تئوری <strong>با</strong>زار دچار چالش و اضمحالل قرار گرفت.<br />
مومنی بیان کرد: نکته دیگر همکاری سازمان یافته ای است<br />
که <strong>با</strong>ز به عنوان یک جمله معترضه گرفتاری دیگری در<br />
نظام آموزشی ما به وجود آورده است و آن این است که ما<br />
به جای رجوع مستقیم به منابع و آثار دست اول بزرگان علم<br />
اقتصاد به منابع و آثار دست چندم رجوع می کنیم و بدین<br />
صورت دچار سوء تفاهماتی در محاس<strong>با</strong>ت شده ایم. وقتی<br />
به کتاب آدام اسمیت مراجعه می کنیم هم راستایی میان<br />
منافع فردی و جمعی را به وجود مناس<strong>با</strong>ت عادالنه مشروط<br />
می بینیم.اسمیت در آن کتاب تصریح می کند که در غیاب<br />
مناس<strong>با</strong>ت عادالنه ناهمراهی و نا آشکاری به وجود می آید.<br />
هم چنانکه ضرورتی برای پیشبرد تولید و اقتصاد در قالب<br />
همکاری و همراهی و همداستانی ها وجود دارد ضرورت<br />
این همکاری و همراهی و همداستانی در عرصه سیاست و<br />
مدیریت جهانی برای رسیدن به دستاوردهای بزرگ ضرورت<br />
دارد و از این همراهی و همکاری و همداستانی نتایج بسیار<br />
بهبود بخش و پرثمری برای جهانیان حاصل می شود.<br />
او در مثال نمادین خود برای نشان دادن اهمیت یادگیری<br />
همکاری و همراهی و همداستانی مثالی در<strong>با</strong>ره دو کارخانه<br />
سنجاق سازی می زند که در یکی؛ افراد به تنهایی تولید را<br />
پیش می برند و در دیگری بر اساس تقسیم کار و کار دسته<br />
جمعی فرایند کار تولید سامان می یابد در این مثال نشان<br />
می دهد تولید سرانه در آن کارخانه ای که اساسش همکاری<br />
و همراهی و همداستانی است ۲۴۰ برابر از آن کارگاه تک<br />
نفری یا کارخانه ای که همکاری و همراهی و همداستانی در<br />
آن موضوعیت ندارد بیشتر است.<br />
وی ادامه داد: نکته جالب و ظریف این است که پارادایم<br />
رقیب بنیادگرایی <strong>با</strong>زار پارادایمی بر اساس به هم ریختگی<br />
های وابستگی آور به مسئله نابرابری است. وی می گوید<br />
مسئله نابرابری چیزی جز مواجهه دو واحد خواه در قالب<br />
بنگاه یا در سطح جهانی نیست که یکی از آن دو <strong>با</strong>عث<br />
ضعیفتر شدن و از گردونه خارج شدن دیگری می شود. واحد<br />
قوی تر واحد ضعیفتر را در خود می بلعد و این چنین رابطه<br />
سلطه میان آن دو و در جامعه برقرار می شود.<br />
این کارشناس اقتصادی گفت: آنهایی که <strong>با</strong>ور به بنیاد گرایی<br />
<strong>با</strong>زار دارند اکنون به ناکارآمدی و درماندگی آن اذعان می کنند.<br />
مشکل اساسی و اصلی بنیادگرایی <strong>با</strong>زار همین نابرابری و ناعدالتی<br />
است. یعنی رقابت عادالنه جای خود را به رقابت های ناعادالنه<br />
داده است. بنابراین منشء سوء استفاده در مکانیسم های <strong>با</strong>زار می<br />
شود.تا تکلیفمان را در هر شرایطی <strong>با</strong> عدالت و برابری امکانات<br />
و رقابت <strong>با</strong> توسعه و پیشرفت روشن نکنیم هیچ کدام از این<br />
دو مقوله قابل اجرا و درست شدن نیستتد. اگر درک درستی از<br />
عدالت و برابری نداشته <strong>با</strong>شیم همواره پایداری ما تهدید خواهد<br />
شد. برای از بین بردن نابرابری و نا عدالتی هم <strong>با</strong>ید ریشه های<br />
آن را پیدا کرد و از بین برد.<br />
مومنی در پایان اضافه کرد: ساخت سیاسی قائم به شخص<br />
از گرفتاری ها و معضالت همیشگی تاریخ بشر بوده است و<br />
هست. <strong>با</strong>ید نهادهای بهره کش فساد و ر<strong>با</strong> و رانت خواری<br />
که مهمترین عامل نابربری و ناعدالتی است ویران کرد.<br />
نا<strong>با</strong>بری بین جوامع و در داخل خود جوامع در یک ابعاد بی<br />
سابقه در طول تاریخ زندگی بشر در حال افزایش است. بر<br />
اساس آماری در سال ۲۰۱۰ از مجموع ارزش خالص دارایی<br />
های کشورها دارایی های۱۰۰۰ شخص حقیقی برابر ۲و نیم<br />
میلیارد انسان روی زمین بود. بنابراین <strong>با</strong> انقالب دانایی گفته<br />
می شود مسئله عدالت اجتماعی درقرن ۲۱ مهمترین دغدغه<br />
بشر امروز و کنونی است.
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 13 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
رئیس دانشگاه <strong>امام</strong> صادق)ع( عنوان کرد؛<br />
آیت اهلل م هدوی کن ی؛ پ ی شگام ای ده ع ل وم ان س ان ی اس الم ی<br />
همایش »الگوی نوین دانشگاه اسالمی<br />
در اندیشه آیت اهلل مهدوی کنی« <strong>با</strong><br />
سخنرانی حجت االسالم دکتر محمد<br />
سعید مهدوی کنی و دکتر صدیقه<br />
مهدوی دبیر علمی این همایش و دکتر<br />
عادل پیغامی، معاونت پژوهشی دانشگاه<br />
<strong>امام</strong> صادق)ع( <strong>با</strong> ارائه مقاالت برگزیده<br />
در مجموعه دانشگاهی پردیس خواهران<br />
دانشگاه <strong>امام</strong> صادق)ع( برگزار شد.<br />
صدیقه مهدوی کنی در این همایش<br />
گفت: سخن از مردی است که از<br />
جنس جامعیت بود. انسانی پرهیزگار،<br />
اندیشمندی پارسا، فقیهی مجاهد،<br />
حکیمی بصیر، سیاستمداری صادق و <strong>با</strong><br />
گذشت انقالبی صریح، مدیری صبور<br />
و برد<strong>با</strong>ر و در عین حال مصداق اسماء<br />
جالل که بر سر ظالمان، قهار و ج<strong>با</strong>ر<br />
بود و سیره م<strong>با</strong>رزاتی اش آینه جمع<br />
صفات.<br />
وی افزود: او در زمانه ای دانشگاه <strong>امام</strong><br />
صادق)ع( را پایه گذاری کرد که بسیاری<br />
در فکر توسعه حوزه های علوم انسانی<br />
مبتنی بر اندیشه های غربی بودند.<br />
دانشگاه را بنا نهاد تا <strong>با</strong> سبکی جدید در<br />
علم آموزی و <strong>با</strong> جذب شاگردان شایسته،<br />
محمل و محفلی برای تربیت اندیشمندان<br />
و متفکران و دانشمندان مسلمان امروز<br />
جامعه <strong>با</strong>شد.<br />
دبیر علمی همایش الگوی نوین دانشگاه<br />
اسالمی در اندیشه آیت اهلل مهدوی کنی<br />
ادامه داد: یکی از اهداف کالن مرحوم<br />
آیت اهلل مهدوی کنی، طراحی، اجرا و<br />
اشاعه الگوی نوین دانشگاه اسالمی<br />
ب ود ک ه در پیون د ب ا ح وزه ه ای علمی ه،<br />
دانشگاهی در سطح دانشگاه های مرجع<br />
کشور پدید آمد. جهت نیل به این<br />
اهداف، در گام نخست، <strong>با</strong> تلفیق علوم<br />
انسانی رایج در دانشگاه های کشور و<br />
دروس معارف اسالمی و آمیخته نمودن<br />
آن <strong>با</strong> اصول تربیتی و اخالقی مرسوم<br />
در حوزه های علمیه، نظام علمی<br />
دانشگاه را شکل داد. در گام بعدی، تولید<br />
و اشاعه دانش اسالمی تخصصی هدفمند<br />
در رشته های علمی مورد نیاز را هدف<br />
گذاری کرد تا در حوزه تولید، تحول و<br />
ارتقا، علوم انسانی-اجتماعی، گامهای<br />
جدی تری برداشته شود و بر اثر آن، در<br />
محتوای برنامه های درسی آموزش عالی<br />
<strong>با</strong> توجه به نیازهای جامعه اسالمی ایران<br />
تحولی انسانی صورت گیرد و اکنون که<br />
ایشان از میان ما رخت بربسته است،<br />
برآنیم اندیشه او را <strong>با</strong> برگزاری بزرگداشت<br />
شایسته زنده نگه داریم.<br />
دکتر عادل پیغامی، معاونت پژوهشی<br />
دانشگاه <strong>امام</strong> صادق)ع( در ادامه این<br />
همایش گفت: <strong>با</strong>ید ابعاد و محورهای<br />
اندیشه آیت اهلل مهدوی کنی در تأسیس<br />
و تشکیل دانشگاه اسالمی به درستی<br />
شناخته شوند. اگر چه در طول تاریخ<br />
اقامه حق از سوی ۱۲۴ هزار انبیایی که<br />
آمدند صورت گرفت و علمای زیادی<br />
زحمت و خون دلها خوردند تا این امر<br />
تحقق یابد <strong>با</strong>ید گفت انقالب اسالمی<br />
ایران ثمره این تالش و خون دلهای<br />
انبیا و علمای تشیع در طول تاریخ است<br />
و آیت اهلل مهدوی کنی هم به عنوان<br />
شاگردی از مکتب انبیا بود که موسس<br />
حرکت و بیداری جدید اسالمی شد.<br />
ایشان یک فرد نبود بلکه به تنهایی<br />
عصاره ای از حرکت و جنبش انبیا و ائمه<br />
اطهار و شاگرد وفادار <strong>امام</strong> خمینی)ره(<br />
بود. <strong>با</strong>ید گفت همانطوری که <strong>امام</strong><br />
ناشناخته ماندند ابعاد شخصیتی مرحوم<br />
آیت اهلل مهدوی کنی در آینده بیشتر و<br />
بهتر نمود خواهد یافت.<br />
وی افزود: اگر انبیا و ائمه می خواستند<br />
دانشگاه اسالمی بسازند برای من<br />
نزدیکترین تقریر برای این منظور همین<br />
تأسیس دانشگاه <strong>امام</strong> صادق)ع( است<br />
که توسط آیت اهلل مهدوی کنی پایه<br />
ریزی شد. این دانشگاه اسالمی برایند<br />
همه آن چیزی است که از اسالم ناب<br />
محمدی)ص( می توان فراگرفت. ایشان<br />
<strong>با</strong> دارا بودن مقامات و پست های<br />
حکومتی واال و توانایی ادامه دادن آنها،<br />
همه را رها کرد و به خدمت به دانشگاه<br />
اسالمی مشغول شد.<br />
وی افزود: <strong>با</strong> وجود حوزه های علمیه و<br />
دانشگاه های مدرن امروزی ایشان حتی<br />
معتقد به تلفیق این دو نهاد نبود بلکه<br />
دانشگاه اسالمی ای بنا نهاد که از همه<br />
علوم مدرن و امروزی استفاده کرد اما<br />
هدفش انسان سازی و توجه به معنویت<br />
ب ود. تولی د عال م اس المی در نظ ر ایش ان<br />
مهمتر از تولید علوم انسانی است. وی<br />
معتقد بود اگر عالم اسالمی نداشته<br />
<strong>با</strong>شیم علوم انسانی اسالمی هم نخواهیم<br />
داشت. وقتی به ایشان آمار می دانند<br />
مثال فالن موسسه یا پژوهشکده این<br />
قدر آمار مقاله و کتاب علمی دارد، می<br />
گفت برای ما انسان سازی مهم است<br />
کمیت را رها کنید. عده ای دن<strong>با</strong>ل اقتصاد<br />
یا سیاست اسالمی بودند ولی ضد<br />
اقتصاد اسالمی شدند ولی ایشان می<br />
گفت <strong>با</strong> تربیت عالم اسالمی اقتصاد<br />
اسالمی هم خود به خود می آید. به<br />
نظر ایشان علم و دانش <strong>با</strong>ید در دست<br />
آدم مخلص <strong>با</strong>شد. ن<strong>با</strong>ید به کسانی که<br />
سوء استفاده از علم می کنند جوالن داد<br />
و <strong>با</strong>ید یک نگاه توحیدی به علم داشت.<br />
سعید مهدوی کنی، ریاست دانشگاه <strong>امام</strong><br />
صادق)ع( نیز در ادامه این همایش گفت:<br />
بی شک مرحوم آیت اهلل مهدوی کنی را<br />
<strong>با</strong>ید پیشگام طراحی و پیاده سازی ایده<br />
علوم انسانی اسالمی پس از انقالب ایران<br />
دانست. وی علم دینی را نظامی معرفتی<br />
مبتنی بر جهان بینی اسالمی <strong>با</strong> ریشه<br />
های فلسفی و کالمی می داند و بر این<br />
<strong>با</strong>ور است که استخراج و استن<strong>با</strong>ط این<br />
نظام معرفتی در عین داشتن ریشه های<br />
فلسفی و کالمی، <strong>با</strong> رهیافتی فقاهتی<br />
در مواجهه <strong>با</strong> متون دینی امکان پذیر<br />
است. از دیدگاه وی در این مواجهه الزم<br />
است از تالقی یافته های علم مدرن و<br />
سکوالر <strong>با</strong> متون دینی و پرسش های<br />
حاصل از این تالقی غفلت نورزید و به<br />
نحوی روشمند از این برخورد استق<strong>با</strong>ل<br />
نمود.<br />
وی افزود: ایشان به نظریه پردازی در<br />
حوزه تولید علم دینی بسنده نکرد<br />
و پای از دایره تئوری فراتر نهاد و <strong>با</strong><br />
تأسیس نهادی علمی، دست به کار<br />
تطبیق و پیاده سازی آن در قالب برنامه<br />
آموزشی-پژوهشی مدونی گردید. این<br />
نهاد <strong>با</strong> شعار دانشگاه اسالمی مرجع،<br />
هویتی مستقل از دیگر موسسات آموزشی<br />
یافته است. منحصر به فرد بودن این<br />
نهاد در مسیر تولید علوم انسانی اسالمی<br />
را می توان حاصل نگاه ویژه ایشان<br />
به ساختار، برنامه ریزی درسی، معلم و<br />
متعلم به عنوان اصلی ترین مولفه های<br />
هویت بخش به این دانشگاه دانست.<br />
سعید مهدوی کنی تصریح کرد: از<br />
مهمترین شاخصه های این نگاه<br />
می توان به برنامه ریزی تلفیقی <strong>با</strong><br />
رویک ردی می ان رش ته ای، پیون د علم ی<br />
حوزه و دانشگاه <strong>با</strong> تقدم بر تعلیم و<br />
تزکیه دینی بر تولید علم، جریان<br />
سازی علمی، برگزیدن و تربیت<br />
هدفمند نیروی انسانی اعم از آموزگار<br />
و آموزنده اشاره نمود.
صفحه | 14 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
گزارش همایش »وضعیت فلسفه در ایران«<br />
زب ان فل س فه م ع اص ر ج ه ان را ب لد ن ی س ت ی م/ ان س داد و ان ج م اد فل س فه اس الم ی<br />
همایش »وضعیت فلسفه در ایران« به همت گروه فلسفه<br />
دانشگاه شهید بهشتی و <strong>با</strong> حضور نصراهلل حکمت، <strong>با</strong>بک<br />
احمدی، علی زارعی و امیرصائمی در دانشگاه شهید بهشتی<br />
برگزار شد.<br />
توجه به شکاف و معضل<br />
اولین سخنران این مراسم زارعی، مدرس دانشگاه اصفهان،<br />
بود که در<strong>با</strong>ره موضوع معضل و سردرگمی همیشگی<br />
فیلسوف و نقش این سردرگمی در ایجاد فضای حاکم بر<br />
جامعه فلسفی ایران سخنرانی کرد. وی گفت: معموال<br />
وقتی صحبت از فلسفه به میان می آید همه از مسائل و<br />
مشکالت حوزه آموزش و پژوهش یا مقایسه <strong>با</strong> کشورهای<br />
دیگر سخن می گویند که البته موضوعاتی است که بسیار<br />
هم جای بحث و بررسی دارد ولی حرف من این است که<br />
ما برای درک مسائل و مشکالت فلسفه <strong>با</strong>ید یک گام به<br />
عقب برگردیم و به این سوال پاسخ دهیم که چه زمانی<br />
نیاز به فلسفه مطرح می شود؟ براساس کتابی که هگل<br />
نوشته است فلسفه برخاسته از نوعی دوپارگی، شکاف،<br />
گسست و بحران است و همین شکاف و بحران موجب می<br />
شود که ما نیاز به فلسفه پیدا کنیم.<br />
زارعی ادامه داد: صحبت در<strong>با</strong>ره وضعیت فلسفه در ایران از<br />
صحبت در<strong>با</strong>ره هگل، کانت و دریدا سخت تر است چون<br />
این افراد هرکدام یک دستگاه فکری مشخص دارند که<br />
می توان در<strong>با</strong>ره آن ها صحبت کرد ولی در<strong>با</strong>ره وضعیت<br />
فلسفه در ایران نمی توان به این راحتی صحبت کرد. برای<br />
ورود به بحث وضعیت فلسفه در ایران الزم است مقدمه ای<br />
بدانیم و <strong>با</strong> وجود آن مقدمه به مسئله بپردازیم.<br />
استاد دانشگاه اصفهان <strong>با</strong> ذکر این مقدمه ادامه داد: دریدا<br />
معتقد است: »حقیقت فلسفی می گوید من همواره از پی<br />
دین و خانواده آمده ام.« پس عالوه بر شکاف یا بحران،<br />
اینکه خانواده و دین چه اندیشیده اند هم مسئله مهمی<br />
است. به صورت خالصه و جمع بندی برای بررسی وضعیت<br />
فلسفه در ایران <strong>با</strong>ید ببینیم که چه معضل و شکافی وجود<br />
دارد و کجا ظهور کرده است؟ وقتی صحبت از سوبژکتیویته<br />
می کنیم منظورمان چیست؟ و در<strong>با</strong>ره خانواده و دین چگونه<br />
اندیشیده شده است؟ در واقع <strong>با</strong> توجه به این سواالت می<br />
توانیم وضعیت فلسفه در ایران را بررسی کنیم. دلیل توجه<br />
به سوژه هم این است هگل در بند ۱۷ پیشگفتار پ<strong>دیدار</strong><br />
شناسی روح می گوید: همه چیز منوط به دریافت و بیان<br />
کردن حقیقت است نه فقط حقیقت جوهر بلکه حقیقت<br />
سوژه. زمانی هم که از حقیقت سوژه صحبت می شود<br />
یعنی فلسفه به اساس و زیربنا فکر می کند.<br />
جامعه به فلسفه احترام نمی گذارد<br />
سخنران دوم این مراسم <strong>با</strong>بک احمدی، مولف و مترجم<br />
فلسفه و مدرس موسسه کارنامه بود. وی گفت: ادعای<br />
فلسفه این است که مسائل دقیقی را مطرح کند و پاسخ<br />
هایی بدهد که محل بحث شود. در بقیه شاخه ها ورشته<br />
ها هم همین طور است که که پرسش های متعددی<br />
مطرح می شود؛ اما در رشته فلسفه هنر پنج دسته پرسش<br />
مطرح است: پرسش های معنا شناختی مثل اینک هنر<br />
یعنی چه؟، پرسش های منطقی مثل اینکه شرایط اعت<strong>با</strong>ر<br />
استدالل هنری چیست؟ پرسشهای هستی شناسانه مثل<br />
اینکه می پرسیم اثر هنری وجود دارد یا نه؟، پرسش های<br />
معرفت شناختی مثل اینکه آیا چیزی مثل شناخت هنری<br />
وجود دارد یا نه؟ و پرسش های تمایزگذار یا تفاوت گذار<br />
که ضمیمه چهار پرسش دیگر است. پاسخ به این پرسش<br />
ها وظیفه فیلسوف هنر است.<br />
وی افزود: نکته مهمی که وجود دارد این است که پرسش<br />
کردن فضا، آزادی فکری و آمادگی شنیدن نظر مخالف می<br />
خواهد. متاسفانه در کشور ما معموال چنین شرایطی فراهم<br />
نیست و ما وضعیت فلسفی خوبی نداریم به همین دلیل<br />
ما در بهترین حالت یا مترجم بودیم یا شارح. البته این<br />
وضعیت فقط مربوط به عصر فعلی نیست و در دهه های<br />
۵۰-۴۰ هم که دهه زرین هنر بود و هنرمندان بسیاری<br />
در این دهه آفریده شدند هم وضعیت مثل االن بود و ما<br />
چیزی به عنوان فلسفه هنر نداشتیم. تمام داشته های ما از<br />
فلسفه هنر در آن دوران چند کتاب درجه دو وسه بود ودیگر<br />
هی چ.<br />
نویسنده »ساختار و تاویل متن« ادامه داد: فلسفه هنر هم به<br />
»هنر« وصل است هم به »فلسفه«، به بیان دیگر فلسفه<br />
هنر پلی میان این دو رشته است. فلسفه هنر برای اینکه<br />
بتواند درخشندگی داشته <strong>با</strong>شد <strong>با</strong>ید نهادهای آموزشی مطلوب<br />
داشته <strong>با</strong>شد. به نظر من شکل رابطه های استاد- شاگردی<br />
دوران کهن االن دیگر پاسخگو نیست. البته از این ها بگذریم<br />
اوضاع انتشارات فلسفه نسبت به گذشته خیلی بهتر شده<br />
اگرچه فقط تعداد عناوین <strong>با</strong>الست ولی تیراژ پائین است <strong>با</strong><br />
این حال همین هم غنیمت است. ضمنا شاهد ترجمه های<br />
بسیاری هستیم که خیلی از آنها دقیق نیست و خب ایرادی<br />
هم ندارد چون <strong>با</strong>الخره و به مرور زمان دقیق می شود.<br />
احمدی گفت: متاسفانه نهادهای تولید آثار هنری هم این<br />
روزها شرایط خوبی ندارند و آثار هنری در بدترین شرایط<br />
روی صحنه می روند؛ خب <strong>با</strong> این وضعیت نه اوضاع فلسفه<br />
خوب است نه اوضاع هنر. در این شرایط وظیفه نسل<br />
جوان این است که فلسفه تازه بیافرینند.<br />
نویسنده »کتاب تردید« در پایان تصریح کرد: مشکل<br />
وضعی ت فلس فه در ای ران ای ن اس ت ک ه جامع ه ب ه فلس فه<br />
احترام نمی گذارد و جامعه ای که به فلسفه احترام نگذارد<br />
جامعه محترمی نیست. در کشور ما نه فلسفه شان و جایگاه<br />
مطلوبی دارد نه فیلسوف در حالی که لفظ فلسفه یعنی تقوا<br />
و دانایی.<br />
مقصر ما دانشگاهیان هستیم<br />
سومین سخنران این نشست امیر صائمی، عضو هیات<br />
علمی پژوهشکده فلسفه تحلیلی بود که در<strong>با</strong>ره فلسفه<br />
تحلیلی و مقایسه اوضاع فلسفه بین ایران و سایر کشورها<br />
سخنرانی کرد. صائمی گفت: معموال در<strong>با</strong>ره فلسفه تحلیلی<br />
بدفهمی صورت می گیرد؛ اولین بدفهمی این است که<br />
بگوئیم فلسفه تحلیلی چیزی جز تحلیل حقیقت نیست به<br />
بیان دیگر اینکه فکر کنیم فلسفه تحلیلی، تحلیل ز<strong>با</strong>ن<br />
است اشت<strong>با</strong>ه فکر کردیم چون فلسفه تحلیلی روشی است<br />
که <strong>با</strong> دقت در<strong>با</strong>ره گزاره های فلسفی بحث می کند.<br />
دومین بدفهمی این است که فکر کنیم فلسفه تحلیلی<br />
فلسفه پوزیتویستی نیست.<br />
صائمی افزود: فلسفه یک علم نظری است که راجع به<br />
یکسری سواالت و م<strong>با</strong>حث بحث می کند و عالقمندان<br />
به این سواالت می توانند جهانی یا منطقه ای <strong>با</strong>شند. در<br />
تحقیقی که چندی پیش منتشر کردم مشخص شد که<br />
در میان ۳۰۰ ژورنال برتر دنیا اوضاع انتشار مقاله ما خیلی<br />
بد است یعنی حتی در مقایسه <strong>با</strong> ترکیه هم اوضاع ما بدتر<br />
است فقط نسبت به امارات اوضاع انتشار مقاله مان بهتر<br />
است که جمعیت آنجا <strong>با</strong> کشورما قابل مقایسه نیست.<br />
عضو هیات علمی پژوهشکده فلسفه تحلیلی ادامه داد: این<br />
اوض اع نامطل وب در حال ی وج ود دارد ک ه م ا در ح وزه عل وم<br />
دیگر مثل فیزیک جایگاه بسیار خوبی داریم پس معلوم می<br />
شود که مشکل ما مربوط به فلسفه است نه همه علوم.<br />
اینکه چرا ما در حوزه فلسفه اینگونه ایم و مقصر کیست<br />
دالیل مختلفی دارد، برخی از دالیل آن مربوط به اوضاع و<br />
شرایط جامعه می شود ولی نمی توان همه تقصیر را به<br />
گردن آن انداخت؛ مشکل دیگر به خود ما دانشگاهی ها<br />
برمی گردد. من وقتی دپارتمان فلسفه در بهترین دانشگاه<br />
های دنیا مثل هاروارد، کمبریج و استنفورد را نگاه کردم<br />
متوجه شدم که در همه این دانشگاه های معتبر به<br />
موضوعاتی مثل متافیزیک تحلیلی، اخالق تحلیلی، فلسفه<br />
ذهن، زی<strong>با</strong>یی شناسی، اخالق و فلسفه سیاسی توجه ویژه<br />
می شود. در حالی که ما در دانشگاه هایمان به خیلی از این<br />
موضوعات توجه نداریم.<br />
صائمی اضافه کرد: <strong>با</strong> برررسی وضعیت فلسفه در دانشگاه<br />
های معتبر دنیا این سوال پیش می آید که در دانشگاه<br />
های معتبر ایران مثل دانشگاه تهران، شهید بهشتی و<br />
صنعتی شریف چند نفر به مسائلی چون فلسفه ذهن،<br />
اخالق، متافیزیک تحلیلی و... گرایش دارند یا حداقل <strong>با</strong><br />
گشودگی از آن استق<strong>با</strong>ل می کنند. بنابراین مشخص می
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 15 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
شود که ما نسبت به خیلی از مسائل بی توجهیم این<br />
بی توجهی و انفصال از دنیا دلیل پیشرفت نکردن ما است.<br />
این پژوهشگر فلسفه گفت: از موضوع فلسفه تحلیلی که<br />
بگذریم، این اوضاع نابسامان را در فلسفه اسالمی هم می<br />
بینی م. وقت ی ب ه مدخل فلسفه اس المی دانش گاه استنفورد<br />
نگاه می کنیم هیچ مقاله ای در<strong>با</strong>ره فلسفه اسالمی از<br />
یک ایرانی یا یک مسلمان نمی بینیم. بنابراین مشخص<br />
است که ما ز<strong>با</strong>ن فلسفه معاصر در جهان را بلد نیستیم و<br />
به پژوهش های جهانی بی توجهیم. <strong>با</strong> این اوضاع می<br />
بینید که که ما به جای پرداختن به موضوعاتی که برای<br />
دنیا مهم است و موضوعات فلسفه اسالمی به موضوعاتی از<br />
قبیل سنت و مدرنیته پرداختیم که تازه به زعم من در آن<br />
حوزه هم خیلی موفق نبوده ایم.<br />
در دوران فراغ فلسفه اسالمی به سر می بریم<br />
آخرین سخنران این مراسم نصراهلل حکمت بود؛ وی در<br />
خصوص وضعیت فلسفه اسالمی در زمان فعلی سخنرانی<br />
کرد و گفت: به عقیده من در زمان فعلی ما در فراغ فلسفه<br />
اسالمی به سر می بریم. اینکه از آن هنوز یاد می کنیم و<br />
در دانشگاه و حوزه تدریس می شود به معنای جاندار بودن<br />
آن نیست. وضعیت فلسفه اسالمی در ایران بسیار رنجور و<br />
مهجور است.<br />
وی افزود: اینکه در دانشگاه های ما متون فلسفه اسالمی<br />
مثل »بدایه الحکمه« تدریس شود به معنی زنده بودن<br />
فلسفه اسالمی نیست. اگرچه من معتقدم که اصال کتاب<br />
»بدایه الحکمه« عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>ئی برای تدریس در دانشگاه<br />
ها نوشته نشده و برای تدریس در حوزه و طالب نوشته شده<br />
است. دانشجوی رشته فلسفه وقتی در دوران دانشجوی اش<br />
این کتاب را می خواند از همه چیز بیزار می شود چون این<br />
اثر ارت<strong>با</strong>طی به زمانه ما ندارد، به ع<strong>با</strong>رتی این کتاب هیچ<br />
سنخیتی <strong>با</strong> مسائل و موضوعات عصر ما ندارد.<br />
حکمت ادامه داد: فلسفه اسالمی یک جریان است که از<br />
زمان کندی آغاز شده و به مالصدرا رسیده است و ما بعد<br />
از مالصدرا فقط آن را تکرار کرده ایم و حرف تازه ای نزدیم.<br />
درست است که یکسری مسائل اجتماعی و سیاسی در آن<br />
دخیل است اما گذشته از آن مشکل دیگر این است که<br />
جامعه ما احساس نیاز به فلسفه و فیلسوف ندارد. اینکه<br />
بگوئیم به خاطر شرایط نمی توان متفکر پدید آورد اشت<strong>با</strong>ه<br />
است چون بسیاری از متفکران ما در همین شرایط آفریده<br />
شده اند و اثر خلق کردند. اینکه من توقع داشته <strong>با</strong>شم همه<br />
چیز فراهم شود تا من فکر کنم و مورد حمایت قرار بگیرم<br />
امری غیرقابل تحقق است چون فیلسوف آینه پنهان زمان<br />
خویش و عقل یک سرزمین است.<br />
استاد گروه فلسفه دانشگاه شهید بهشتی در خصوص چرایی<br />
این مهجوریت و فراغ توضیح داد: فلسفه اسالمی امروز دو<br />
ویژگی دارد که موجب شده ما دچار فراغ و مهجوریت آن<br />
<strong>با</strong>شیم. انجماد و انسداد. به بیان دیگر فلسفه اسالمی امروز<br />
از یکسو یخ زده است و نشاط ندارد از سوی دیگر راه هایش<br />
به زندگی امروز بشر بسته شده است. عامل انجماد فلسفه<br />
خلط میان دین و فلسفه است. به این معنا که نفس فلسفه<br />
مالصدرا ما را به عبور کردن دعوت می کند و خودِ او هم از<br />
میرداماد عبور کرده ولی ما چند دهه است که در مالصدرا<br />
ماندیم و اصالت وجود و حکمت متعالیه جزو عقاید دینی ما<br />
شده است و کسی هم جرات ندارد <strong>با</strong> این ها مخالفت کند<br />
و این یک عامل مهم برای انجماد فلسفه اسالمی است.<br />
حکمت <strong>با</strong> اشاره به دلیل عامل انسداد در فلسفه اسالمی<br />
ادامه داد: منظور من از انسداد این است که در زمانه فعلی<br />
همه در و پنجره های فلسفه بسته شده و فلسفه نه ارت<strong>با</strong>طی<br />
<strong>با</strong> خارج از کشور دارد - که البته این دغدغه من نیست- و<br />
نه ارت<strong>با</strong>طی <strong>با</strong> فالسفه داخل کشور. به بیان دیگر فلسفه<br />
اسالمی هیچ ارت<strong>با</strong>طی <strong>با</strong> مسائل زندگی ا مروز ما ندارد. ما<br />
دلمان خوش است که در<strong>با</strong>ره م<strong>با</strong>دی و م<strong>با</strong>نی فلسفه اسالمی<br />
صحبت می کنیم ولی هیچ گاه بین این م<strong>با</strong>دی و زندگی<br />
روزمره مان ارت<strong>با</strong>ط برقرار نمی کنیم.<br />
نویسنده »حکمت و هنر در عرفان ابن عربی« در پایان گفت:<br />
عامل اصلی انسداد در فلسفه اسالمی مطالعاتی است که در<br />
چند دهه اخیر شرق شناسان در<strong>با</strong>ره فلسفه اسالمی داشتند.<br />
تاریخ فلسفه اسالمی موجود نه تنها به هیچ وجه نشان<br />
دهنده چهره اصیل فلسفه اسالمی نیست بلکه همه چیز<br />
فلسفه اسالمی را به صورت وارونه می گوید. تاریخ فلسفه<br />
اسالمی موجود از فلسفه اسالمی یک فلسفه بی ربط و<br />
حاشیه نشین یونانی معرفی کرده است در حالی که فلسفه<br />
اسالمی ماهیتاً <strong>با</strong> فلسفه یونان تفاوت دارد و فالسفه مسلمان<br />
فلسفه ای تاسیس کردند که هم در ساختار وهم در محتوا <strong>با</strong><br />
فلسفه یونان متفاوت است.<br />
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی:<br />
ن ظ ری ه ت م دن ن وین اس الم ی پ ی ک ره<br />
ب اشک وه ت م دن غ رب ی را م یشک ند<br />
موسی نجفی، رئیس پژوهشکده فرهنگ،<br />
انقالب و تمدن اسالمی پژوهشگاه علوم<br />
انسانی و مطالعات فرهنگی، در میزگرد<br />
علمی که در حاشیه افتتاحیه نخستین هفته<br />
علمی تمدن نوین اسالمی <strong>با</strong> حضور حجت<br />
االسالم والمسلمین محسن الویری و حجت<br />
االسالم والمسلمین غالمرضا بهروزی لک،<br />
در مسجد مقدس جمکران برگزار شد، به<br />
تبیین »فلسفه تکامل تاریخ و تمدن نوین<br />
اسالمی« پرداخت.<br />
وی تمدن، نوبودن و اسالمی بودن را سه<br />
قسم تمدن نوین اسالمی برشمرد و گفت:<br />
انقالب اسالمی در بطن خودش یک نظریه<br />
پیوستگی دارد و آن پیوسته کردن تمدن<br />
گذشته اسالمی به تمدن نوین اسالمی<br />
است.<br />
صاحب کرسی نظریه پردازی هویت ملی<br />
تاکید کرد که اگر کسی نظریه غرب را<br />
بپذیرد، نظریه پیوستگی به نظریه گسستگی<br />
تبدیل میشود.<br />
نجفی <strong>با</strong> بیان اینکه در تمدن نوین<br />
اسالمی <strong>با</strong>ید به اندیشه تعالی، تمدن<br />
برتر، تکامل و هویت توجه داشت، اظهار<br />
داشت: بیداری اسالمی یک روند تکامل<br />
داشته که این روند از دو قرن پیش تا<br />
حاال از بعد نظامی به سیاسی و سپس<br />
به بعد فرهنگی رسیده و االن در مرحله<br />
تمدنی قرار دارد، یعنی بحث تمدن<br />
سرحلقه تکاملی نظریه بیداری اسالمی<br />
هم محسوب میشود.<br />
این استاد دانشگاه افزود: اگر بخواهیم این<br />
قضیه را <strong>با</strong> حیات سیاسی غرب بنگریم <strong>با</strong>ید<br />
استعمار را به سه بخش کهنه، نو و فرانو<br />
تقسیم کنیم و بدانیم که نظریه تمدنی ما<br />
در مقابل استعمار فرانو قرار میگیرد.<br />
نجفی در بررسی نگاه نظریات غربی<br />
به نظریه تمدن نوین اسالمی گفت:<br />
غربیها معتقدند که نظریه تمدن نوین<br />
اسالمی دارای گسلهای فرهنگی است<br />
و این گسلها به برتری اندیشه لیبرال<br />
دموکراسی غربی منجر می شود.<br />
وی تصریح کرد: وجود دشمن فرضی،<br />
اسالم هراسی، برتری تمدن غرب در<br />
نهایت، نظم نوین جهانی، به حاشیه<br />
رفتن همه فرهنگها در برابر فرهنگ<br />
غربی و برتری مطلق تمدن غربی از<br />
دیگر مواردی است که طرفداران نظریه<br />
غربی در<strong>با</strong>ره نظریه تمدن نوین اسالمی<br />
مطرح کردند.<br />
نجفی <strong>با</strong> بیان اینکه نظریه تمدن نوین<br />
اسالمی دارای دو بعد تمدنی و اسالمی است،<br />
به نقش نظریه گفتگوی تمدنها در تکامل<br />
این نظریه اشاره کرد و گفت: متاسفانه به<br />
دلیل نگاه سیاسی که به این نظریه شده،<br />
اصل آن به حاشیه رفته است. در بعد تمدنی<br />
نظریه تمدن نوین اسالمی میتوانیم <strong>با</strong><br />
غرب ارت<strong>با</strong>ط داشته <strong>با</strong>شیم ولی این بعد<br />
اسالمی است که ما را نسبت به تمدن<br />
غرب برتری میدهد.<br />
وی <strong>با</strong> بیان اینکه نظریه تمدن نوین اسالمی،<br />
سیطره گفتمان مطلق غرب را می شکند و از<br />
غرب پرسش دارد، اظهار داشت: غربیها<br />
در کتابهای خود، جنگ غرب و شرق را<br />
جنگ قدسی اندیشه لیبرال دموکراسی و<br />
اسالم تعبیر میکنند و میگویند که تمدن<br />
اسالمی و اسالم در حاشیه فرهنگ غربی<br />
اس ت.<br />
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و<br />
مطالعات فرهنگی تصریح کرد: آنها معتقدند<br />
سایر تمدنها <strong>با</strong>ید در حاشیه تمدن غربی<br />
قرار بگیرند و نظریه تمدن نوین اسالمی<br />
یک استراتژی قدرت نیست بلکه یک<br />
نظریه فکری است که بشر را در همه<br />
زمینهها قدرت میدهد.<br />
نجفی گفت: آنها افکار افراطی مسلمانان و<br />
داعش را خیلی تبلیغ میکنند، ولی وقتی<br />
تجدید حیات اسالم مطرح شود مفهوم<br />
دیگری در غرب ایجاد میکند.<br />
وی تصریح کرد: فرهنگ سازی جدید که<br />
در تمدن نوین اسالمی است، ادبیات فاخری<br />
به ما میدهد که میتواند ما را تمام قد<br />
در مقابل غرب ظاهر کند.<br />
نجفی معتقد است که نظریه تمدن نوین<br />
اسالمی، نظریه شرق شناسی نوین را از<br />
بین میبرد، جهانی سازی مطلق مدرنیته<br />
را میشکند و از آن فاصله میگیرد و <strong>با</strong><br />
مفهوم بنیادگرایی و قشریت و خشونت مقابله<br />
میکند.<br />
نجفی افزود: این نظریه، ابعاد مختلف<br />
انسانی رشد میدهد و بعد چند ساحتی و<br />
خدایی و معنوی انسان را پررنگ میکند و<br />
فراتر از مفهوم اصالحات میرود.<br />
صاحب کرسی نظریه پردازی هویت ملی<br />
<strong>با</strong> بیان اینکه نظریه تمدن نوین اسالمی،<br />
اسالم سیاسی را یک درجه ارتقا میدهد،<br />
تاکید کرد: این نظریه پیکره <strong>با</strong>شکوه و<br />
عظمت تمدن غربی را میشکند و انسان را<br />
به جایگاه خودش بر میگرداند.<br />
وی اضافه کرد: نظریه تمدن نوین اسالمی،<br />
طرح عالم دینی و تجدید عهد دینی برای<br />
بشر دارد و در نهایت میتواند تکامل چند<br />
ساحتی را در بحث تمدنی برای بشر نشان<br />
دهد و جایگاه سایر مفاهیم را هم داشته<br />
<strong>با</strong>شد.<br />
نجفی در پایان سخنانش گفت: اگر بحث<br />
تکامل را در افق تمدن، مقدمه تمدن برتر<br />
مهدوی تلقی کنیم میتوانیم در مفهوم<br />
انتظار هم <strong>با</strong> عمق بیشتری نظر کنیم.
صفحه | 16 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
مصطفی دلشاد تهرانی:<br />
ت رب ی ت از ج ن س شدن است/ موان ع و م قتض ی ات ت رب ی ت در ن هج ال ب الغه<br />
نخستین جلسه از مجموعه سخنرانی های علمی <strong>با</strong><br />
عنوان »موانع و مقتضیات تربیت در نهج ال<strong>با</strong>لغه«<br />
<strong>با</strong> سخنرانی مصطفی دلشاد تهرانی، در دانشکده<br />
علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد.<br />
دلشاد تهرانی درابتدا گفت: »موانع و مقتضیات تربیت« تنها<br />
بخشی معطوفبه یک مسئله کهناما زندهاست و تقری<strong>با</strong>ً<br />
همه ما درگیر آن هستیم.این سوالبرای مسئوالن وجود<br />
دارد چرا<strong>با</strong> وجودبرنامه ریزی های دقیق و تالش و زحمت<br />
فراوان در یک حوزه تربیتبیشتراوقاتبهنتیجه مطلوبنمی<br />
رسیم.بلکه گاهیاوقاتنتیجه عکس هم می گیریم. سوال<br />
مسئوالنایناست که چرا چنین می شود.<br />
وی افزود: پاسخ به این سوال این است که نمی شود یک<br />
نهاد مستقل مثالً خانواده را به تنهایی برای تربیت فرزندان<br />
کافی دانست. اقتصاد، سیاست، جامعه، رسانه ها، مدیریت و<br />
عوامل دیگری مانند یک ظروف مرتبطه به هم مربوطند. یعنی<br />
تا اقتصاد، سیاست، مدیریت، جامعه و ... درست نشود، خانواده و<br />
تربیت فرزندان هم درست نمی شود. دو بحث مهم در تربیت<br />
همین موانع و مقتضیات تربیت است و حاصل آن این است که<br />
تصور نشود تربیت وابسته به یک حوزه است و ن<strong>با</strong>ید پیچیدگی<br />
های تربیت را نادیده بگیریم. اگر این مجموعه و ظروف<br />
مرتبطه درست ن<strong>با</strong>شد، تربیت هم صالح نمی شود.<br />
این شارح نهج ال<strong>با</strong>لغه تصریح کرد: علی)ع( <strong>با</strong> استفاده از<br />
قرآن، ۶ مسئله مهم را دخیل در امر تربیت می داند که<br />
<strong>با</strong>ید آنها را جدی بگیریم. اگر در نهج ال<strong>با</strong>لغه نگاه کنیم می<br />
فهمیم که از دیدگاه علی)ع( مهمترین مسئله بشر تربیت<br />
است. زیرا از نظر ایشان همه شقاوت ها و سعادتها و خیر<br />
و شر بشری همگی به تربیت و نحوه و نوع آن در انسانها<br />
بر می گردد. اینکه انبیا برای تعالی انسانها آمدند و تعالی<br />
در گرو تربیت صحیح است. انبیا آمدند انسانها را ر<strong>با</strong>نی کنند<br />
یعنی متصف به صفات الهی شوند البته نه همه صفات<br />
الهی زیرا بعضی از صفات فقط مختص به خداست و برای<br />
بشر گناه است مثل کبر و زیر سوال نبردن خدا.<br />
وی افزود: در دیدگاه علی)ع( سیاست، حکومت، اقتصاد،<br />
ارت<strong>با</strong>طات و جامعه همه برای تربیت انسان اند. ایشان حتی<br />
حساسیتی که در برقراری عدالت در جامعه دارند به منظور<br />
تعالی و تربیت انسانهاست. تعالی هم یعنی چیزی که بستر<br />
ساز رشد و تکامل و امنیت انسان است. علی)ع( می فرماید<br />
هدفم از قبول حکومت مکنت، منزلت و قدرت این چیزهایی<br />
که همه حاکمان می خواهند نبوده بلکه همه دغدغه<br />
من انسان بودن انسانهاست. یعنی بستری فراهم کنم که<br />
استعدادهای <strong>با</strong>لقوه انسانها <strong>با</strong>لفعل برسد و <strong>با</strong>لفعل ها شکوفا<br />
شود. علی)ع( کسانی که از دایره تربیت بیرون هستند را<br />
انسان نمی داند.<br />
دلشاد تهرانی <strong>با</strong> بیان اینکه علی)ع( ریشه همه مشکالت<br />
و بدبختی های بشر را در تربیت نادرست انسانها می داند،<br />
گفت: اگر می خواهید اقتصاد، سیاست، خانواده، ارت<strong>با</strong>طات<br />
و مدیریت و جامعه درست <strong>با</strong>شد اول از همه <strong>با</strong>ید تربیت<br />
صحیح <strong>با</strong>شد. البته همه این عوامل هم در امر تربیت<br />
موثر هستند اما برایند آنها به کفه تربیت سنگینی می<br />
کند. در تربیت هم ن<strong>با</strong>ید هیج وجهی از وجوه انسان<br />
نادیده یا کمرنگ گرفته شود. یعنی به همه ابعاد انسان<br />
<strong>با</strong>ید به یکسان توجه شود. یعنی فطرت انسان دیده<br />
شود، زی<strong>با</strong>یی دوستی، محبت، آزادی خواهی، عدالت طلبی،<br />
عشق، امنیت، راستی و پرستش و... همه اینها را <strong>با</strong>ید مد<br />
نظر قرار داد. می گویند واعظی در منبر بود مردی به<br />
داخل آمد گفت خر من را کسی یافته است؟ واعظ<br />
توجه نکرد، مرد چند<strong>با</strong>ر حرفش را تکرار کرد، واعظ به<br />
حضار گفت در میان شما کسی هست که عاشق نشده<br />
<strong>با</strong>شد یکنفر گفت من، واعظ به مرد خر گم کرده گفت<br />
خر تو پیدا شد بیا این خر را <strong>با</strong> خودت ببر.<br />
وی افزود: اگر یکی از وجوه انسانی را سرکوب کنیم، سر از<br />
جای دیگری در می آورد. راه درست تربیت هم راهی است<br />
که مبتنی بر شناخت واقعی و درک حقیقی انسانها و ابعاد<br />
و وجوه شخصیتی و روانی و روحی آنها <strong>با</strong>شد. علی)ع( می<br />
فرماید امر و نهی و فشار بر انسانها انسانیت آنها را تخریب<br />
می کند و همچنین شخصیت و غرور آنها را تحریک می<br />
کند و انسان را دچار غضب و عصبیت می کند. زور بیرونی<br />
به هیچ وجه مفید نیست بلکه <strong>با</strong>ید زور درونی در انسان<br />
ایجاد شود و انسان خودش از درون بجوشد و بخواهد که<br />
مثالً ع<strong>با</strong>دت کند یا حجابش را رعایت کند.<br />
این استاد نهج ال<strong>با</strong>لغه تأکید کرد: علی)ع( می فرماید <strong>با</strong>ید<br />
سرچشمه آب را پیدا کرد و آب را از سرچشمه پاک نگاه داشت.<br />
بنابراین سرچشمه رفتار و کردار و اندیشه انسانها همه در<br />
تربیت او هستند. تربیت در دراز مدت و قاعده مند جواب می<br />
دهد. تربیت یعنی ایجاد حالتی پس از حالتی دیگر از چیزی<br />
تا به حالت کمال و تمامش دست یابد. تربیت رسیدن به<br />
کمال مطلق است. موانع و مقتضیات تربیت را <strong>با</strong>ید در این<br />
راه بشناسیم و تا می توانیم موانع را از سر راه برداریم و <strong>با</strong><br />
شناخت مقتضیات اتفاقی که <strong>با</strong>ید بیفتد را محقق سازیم.<br />
تربیت <strong>با</strong>ید جهت دار <strong>با</strong>شد و <strong>با</strong>ید بسترهای الزم برای آن<br />
را مهیا کنیم. نمی شود در جهات مختلف انسان را تربیت<br />
کرد، مثال پدر و مادر و مدرسه و تلویزیون و ماهواره هرکدام<br />
یک چیزی بگویند و به سمتی بچه را بکشند. در تربیت دن<strong>با</strong>ل<br />
آن هستیم که استعدادها شکوفا شود نه اینکه استعدادها را شکوفا<br />
کنیم. تربیت از جنس شدن است. یعنی <strong>با</strong>ید <strong>با</strong> میل و انگیزه<br />
درونی فرد حرکت کند و چیزی را بخواهد نه اینکه <strong>با</strong> زور و<br />
تهدید و ارعاب و تحقیر و بد رفتاری به کاری وادارش کنند.<br />
دلشاد تهرانی در ادامه بیان کرد: این راه ها اسمش تربیت<br />
نیست بلکه آسیب زننده به تربیت است. علی)ع( هیچ<br />
کس را حتی برای جنگیدن مجبور نمی کرد. اما ۶ عامل<br />
مهم تربیت از نظر علی)ع( ۱- وراثت ۲- محیط و پیرامون<br />
۳-سختی ها و شداید ۴-کار و شغل ۵-عوامل ماورای<br />
طبیعت که مهمترین آن نقش شیاطین و فرشتگان در هدایت<br />
و تربیت انسانها است و ۶- اراده انسان است که علی)ع( اراده<br />
را از ۵ عامل دیگر مهتر و اصلی تر می داند.<br />
وی افزود: در بحث موانع و مقتضیات تربیت هم علی)ع( به<br />
۵ نکته توجه داده است. چه چیزهایی موانع اصلی تربیت<br />
است؟ ۱- موانع و مقتضیات مدیریتی ۲- موانع و مقتضیات<br />
فردی ۳- موانع و مقتضیات اجتماعی ۴- موانع و مقتضیات<br />
سیاسی و ۵- موانع و مفتضیات اقتصادی. یعنی تربیت به این<br />
عوامل بستگی دارد تا انسانها در این ۶ بعد اوضاع مطلوبی<br />
نداشته <strong>با</strong>شند، تربیت مطلوب هم حاصل نمی شود.<br />
دلشاد گفت: علی)ع( دنیا و آخرت را مانند شرق و غرب<br />
می داند و می گوید نزدیک شدن به یکی یعنی دوری<br />
از دیگری. علی)ع( می گوید <strong>با</strong>ید <strong>با</strong> دنیا رابطه صحیح و<br />
درست ایجاد کرد. هرنوع رابطه پست برقرار کردن <strong>با</strong><br />
دنیا انسان را به دوزخ می برد، حتی نماز و روزه و حج که<br />
<strong>با</strong>الترین ع<strong>با</strong>دتهاست اگر <strong>با</strong> آنها رابطه پست پیدا کنیم یعنی<br />
مثال از روی ریا و ظاهر سازی و مکر و فریب <strong>با</strong>شد از جنس<br />
جهنم و دوزخی است. علی)ع( می فرماید دنیای هرکس در<br />
خود اوست اگر فرمانبردار نفستان شدید دنیایی شده اید<br />
و اگر پشت میز ریاست نشستید و به مردم خدمت کردید<br />
آخرت را خریده اید. <strong>با</strong>ید تجار و خریداران منفعت طلبی <strong>با</strong>شد<br />
و بهای خود را به ارزانی نفروشید قدر انسان آن قدر <strong>با</strong>ال<br />
مرتبه است فرشتگان هم به آن راه ندارند.<br />
وی افزود: یعنی اگر حتی آبی که می خوریم اگر برای آزار<br />
و اذیت کردن مردم <strong>با</strong>شد جهنمی هستیم و اگر نیرویی برای<br />
خدمت کردن به مردم بگیریم بهشتی هستیم. این نظام<br />
تعالی <strong>با</strong>ید در تربیت مد نظر گرفته شود. علی)ع( می فرماید<br />
تا فهم و درک و دید انسان درست نشود نمی تواند رابطه<br />
درست <strong>با</strong> دنیا برقرار سازد. هنر تربیت کردن ایجاد خواست<br />
و میل و انگیزه درونی در انسان است. برای اینکه در ما<br />
اینها را به وجود بیاورد می فرماید: متاع شما بهشت است<br />
خودتان را به کمتر از بهشت نفروشید. آدمی اگر قدر خود را<br />
بداند، آن وقت زندگی برایش بی معنا و هیچ و پوچ نمی<br />
شود. آن وقت دیگر انسان از لحظه لحظه عمرش استفاده<br />
می کند و از عمر خود هم لذت می برد و دچار سردرگمی و<br />
نیست انگاری نمی شود.
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 17 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش م ه ر از ه م ای ش »وض ع ی ت فل س فه در دانشگ اه«<br />
در همایش »وضعیت فلسفه در دانشگاه« که به مناسبت روز جهانی فلسفه در تاالر <strong>با</strong>ستانی پاریزی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران برگزار شد، میزگرد »جامعه فلسفی و مسئله<br />
پژوهش« <strong>با</strong> حضور دکتر حمید طالب زاده، رئیس گروه فلسفه دانشگاه تهران، محمد سعیدی مهر عضو گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس، امیر صائمی عضو هئیت علمی پژوهشکده<br />
فلسفه تحلیلی و ابراهیم آزادگان عضو هئیت علمی روه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد.در این همایش عالوه بر اساتید نامبرده، اساتید دیگری چون احسان شریعتی نیز<br />
حضور داشتند.<br />
میزگرد دومین روز همایش »وضعیت فلسفه در دانشگاه« <strong>با</strong> موضوع »آموزش فلسفه و خط و مشی دانشگاهی« برگزار شد. در این میزگرد اساتیدی چون دکتر منوچهر صانعی دره<br />
بیدی استاد <strong>با</strong>زنشسته گروه فلسفه دانشگاه شهید بهشتی، محمدرضا حسینی بهشتی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه تهران، حسین شیخ رضایی، عضو هیئت علمی موسسه<br />
پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و مهدی اخوان، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>ئی سخنرانی کردند.<br />
تبعیض میان علوم انسانی و سایر رشته ها<br />
در اولین بخش این میزگرد که به موضوع علل ناکارآمدی<br />
پژوهش های فلسفی اختصاص داشت سعیدی مهر به<br />
عنوان اولین سخنران گفت: متاسفانه تفاوت و تمایز<br />
محسوسی بین رشته ما و سایر رشته های فنی وجود دارد<br />
که این تفاوت بسیار دردآور است حتی از لحاظ تجهیزات<br />
هم تجهیزات رشته های ما پائین تر و کم کیفیت تر<br />
است. وقتی از مسئوالن دالیل این تفاوت و تمایزها را می<br />
پرسیم آنها استدالل هایی ارائه می دهند که اکثرا قابل<br />
قبول نیست. مثال یکی از استدالل های آنها این است<br />
که معتقدند رشته های فنی، ثروت آورند ولی در علوم<br />
انسانی این طور نیست. آنها از ما می پرسند آورده شما<br />
برای دانشگاهها چیست و چه درآمدی برای دانشگاهها<br />
دارید. <strong>با</strong> این وضعیت وقتی در سطح کالن این تبعیض و<br />
تمایزها وجود دارد توقعی نیست که در بخش های جزئی<br />
تمایزات بیشتر شود.<br />
وی افزود: مشکل دیگری که خیلی برجسته است اصرار<br />
مدیران کالن در جهت کمیت گرایی و دور شدن از کیفیت<br />
است یعنی وقتی شما آئین نامه ها را نگاه می کنید می<br />
بینید که همه توضیحات کمی و پر از عدد و رقم است.<br />
مثال اینکه فالن استاد <strong>با</strong>ید فالن تعداد کتاب و مقاله<br />
داشته <strong>با</strong>شد و خب این کمیت گرایی افراطی حواشی<br />
ناشایستی مثل کتاب سازی، مستدسازی و ... را به وجود<br />
می آورد.<br />
مدیرگروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس اضافه کرد: ایده<br />
آل م ا ای ن اس ت ک ه در مقاط ع آموزش ی بخص وص دکت را<br />
آموزش به گونه ای <strong>با</strong>شد که فرد اینقدر مسئله و سئوال<br />
داشته <strong>با</strong>شد که از استاد نخواهد به او مسئله و سوژه<br />
پیشنهاد دهد.<br />
سعیدی مهر در بخش دیگری از این میزگرد که به<br />
موضوع چگونگی وضع موجود و منشاء مشکالت اختصاص<br />
داشت توضیح داد: به نظر من اختالف نگاه اصلی ما<br />
در<strong>با</strong>ره ماهیت فلسفه است. به عقیده من اگر فلسفه<br />
بخواهد وضعیت سنتی خودش را حفظ کند دیگر ن<strong>با</strong>ید وارد<br />
حوزه دانشگاه، دپارتمان و دیسیپلین شود ولی اگر وارد این<br />
<strong>با</strong>زی ها شدیم <strong>با</strong>ید به اینها تن بدهیم. یکی از مشکالتی<br />
که در حال حاضر وجود دارد این است که تعریف موجود<br />
از فلسفه <strong>با</strong> تعاریفی که ما در قدیم داشته ایم فرق دارد<br />
عالوه بر این ما در گذشته فقط یک تعریف از فلسفه<br />
داشتیم اما امروزه تعاریف متفاوتی از فلسفه وجود دارد.<br />
این استاد فلسفه <strong>با</strong> تاکید بر اینکه <strong>با</strong>ید میراث تاریخی<br />
مان را <strong>با</strong>زشناسی و معرفی کنیم ادامه داد: به عقیده من<br />
خوانشی که غربی ها از فلسفه دارند <strong>با</strong> خوانش ما متفاوت<br />
است. بنابراین ما ن<strong>با</strong>ید فکر کنیم که خارجی ها هر کاری<br />
می کنند حتما کارشان درست و کامل است. ما در فلسفه<br />
اسالمی واصول فقه ظرفیت و پتانسیل های بسیاری داریم<br />
که آنها را خیلی خوب نشناساندیم و آنطور که <strong>با</strong>ید و شاید<br />
از آن استفاده نکردیم.<br />
چه کسی می آید فلسفه بخواند؟<br />
دومین سخنران این میزگرد طالب زاده بود. وی گفت: ما<br />
وقتی می توانیم به مسئله پژوهش فلسفی در دانشگاه<br />
ها بپردازیم که یک نظریه در<strong>با</strong>ره دانشگاه داشته <strong>با</strong>شیم<br />
بنابراین خوب است که از خودمان بپرسیم دانشگاه برای<br />
ما چه معنایی دارد. یک زمانی دانشگاه بر اساس حقیقت<br />
عمل می کرد و بنا بود حقیقت پایه و اساس آن <strong>با</strong>شد ولی<br />
االن شرایط فرق کرده است بنابراین ما اول <strong>با</strong>ید تکلیفمان<br />
<strong>با</strong> دانشگاه روشن شود.<br />
وی افزود: اگر قرار <strong>با</strong>شد به دانشگاه به چشم مارکتینگ<br />
نگاه کنیم پس فلسفه به چه درد ما می خورد در این<br />
صورت <strong>با</strong>ید فلسفه را کنار بگذاریم. این در حالی است که<br />
اگر فلسفه ن<strong>با</strong>شد صالح کار از دست می رود و سیاست،<br />
اقتصاد و منفعت مختل می شود. بنابراین اگر می بینید<br />
که دانشگاهی در مارکتینگ موفق است حتما یک پشتوانه<br />
فلسفی دارد.<br />
دبی ر ش ورای تح ول عل وم انس انی ادام ه داد: اگ ر فلس فه را<br />
به عنوان یک رشته، معادل رشته های دیگر ببینیم یک<br />
رشته اضافی و زائد است. نتیجه اینکه امروز دانشجویانی<br />
را می بینیم که رتبه های خوب در کنکور علوم انسانی<br />
دارند ولی حاضر نیستند فلسفه بخوانند و اکثرا رشته<br />
های حقوق، روانشناسی، مدیریت و حسابداری را انتخاب<br />
می کنند. خصوصا که در جامعه فعلی جرم و جنایت و<br />
افسردگی زیاد است و به اصطالح نان در این چیزها است.<br />
طالب زاده به شوخی گفت: به نظر من امروز کسی می<br />
آید فلسفه بخواند که به سیم آخر زده <strong>با</strong>شد حاال شما<br />
ببینید که <strong>با</strong> چنین تفکری ما چگونه می توانیم فلسفه<br />
پررونق داشته <strong>با</strong>شیم.<br />
این پژوهشگر و استاد فلسفه در بخش دیگری از این<br />
میزگرد به تلقی ای که از فلسفه <strong>با</strong>ید داشته <strong>با</strong>شیم اشاره<br />
و تاکید کرد: تلقی بنده از فلسفه همان تلقی افالطون،<br />
ابن سینا و شیخ اشراق است. من اینها را الگو قرار می<br />
دهم و مثل آنها فکر می کنم. آنها معتقد بودند فلسفه<br />
علم زندگی است. افالطون می گفت تمام مسئله فلسفه<br />
انسان و زندگی است. به عقیده افالطون زندگی دنیوی<br />
مقدمه زندگی معنوی است. یا مثال نیچه می گوید همه<br />
مسئله فلسفه زندگی است. بنابراین اساس فلسفه، رسیدن<br />
به زندگی به عنوان یک جریان متحرک و دائمی است.<br />
به همین دلیل خود فلسفه هم <strong>با</strong>ید جریان و حیات داشته<br />
<strong>با</strong>شد. نکته مهم اینکه فلسفه وقتی حیات دارد که ریشه<br />
در سنت داشته <strong>با</strong>شد.<br />
مدیرگروه فلسفه دانشگاه تهران <strong>با</strong> اشاره به اینکه ما <strong>با</strong>ید<br />
مسئله خودمان را بشناسیم، گفت: مسائل حوزه فلسفه ما<br />
همان مسائل اساسی دنیا نیست بنابراین <strong>با</strong>ید به فکر<br />
خودمان <strong>با</strong>شیم و مسئله خودمان را داشته <strong>با</strong>شیم. نه اینکه<br />
ببینیم مسائل روز دنیا را مسائل خودمان بدانیم.<br />
وی در پایان گفت: به نظر من مشکالت ما فقط <strong>با</strong><br />
خواندن حل می شود چون جز خواندن کار از دست ما<br />
بر نمی آید. ما اگر بخواهیم فلسفه را کنار بگذاریم و به<br />
مسائل روز که در فلسفه های دنیا مطرح است بپردازیم و
صفحه | 18 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
بگوییم فلسفه هر چه بوده تمام شده رفته و حاال <strong>با</strong>ید<br />
فقط به فکر فلسفه تحلیلی و آخرین پژوهش ها <strong>با</strong>شیم<br />
از مسیر اصلی فلسفه خارج شده ایم که من امیدوارم به<br />
اینجا نرسیم. عالوه بر این در حال حاضر ما متفکران<br />
اصیل نداریم و امور بدست اساتید و نخبگان افتاده است<br />
که این اتفاق بدی نیست ولی اگر متفکران بزرگ و تفکر<br />
حقیقی وجود نداشته <strong>با</strong>شد آکادمی از نفس می افتد. ما<br />
<strong>با</strong>ید برای فلسفه و پژوهش حقیقی افرادی را تربیت کنیم<br />
که یک پا در سنت و یک پا در فلسفه غرب داشته <strong>با</strong>شند.<br />
کم می خوانیم<br />
آزادگان به عنوان سومین سخنران این میزگرد گفت:من<br />
فکر می کنم که تبعیضی که آقای سعیدی مهر در<br />
خصوص تمایز رشته های علوم انسانی و فنی به آن اشاره<br />
کردند در بقیه دانشگاههای دنیا هم وجوددارد و برخالف<br />
ایشان فکر می کنم که ما رتبه های خوبی را داریم که<br />
رشته فلسفه انتخاب می کنند. به عنوان نمونه خود بنده<br />
رتبه ام دو رقمی بود ولی رشته فلسفه را انتخاب کردم<br />
بنابراین ما همه جور افراد داریم و خب در عین حال ن<strong>با</strong>ید<br />
توقع داشته <strong>با</strong>شیم که همه بیایند فلسفه بخوانند.<br />
وی در ادامه به تعدادی از مشکالتی که رشته فلسفه در<br />
دانش گاهها دارن د اش اره ک رد و اف زود: ب ه نظ ر م ن اصل ی<br />
ترین مشکل دانشجویان و اساتید دانشگاهها کم مطالعه<br />
کردن است یعنی درست است که ما وضعیت دانشگاهی<br />
و ساختاری خوبی نداریم ولی واقعیت این است که<br />
خودمان هم کم کار هستیم این در حالی است که سنت<br />
مطالعه در بین علمای ما رایج بوده است. یادم می آید<br />
سالها پیش <strong>دیدار</strong>ی <strong>با</strong> مرحوم عالمه جعفری داشتم که از<br />
ایشان پرسیدم روزی چند ساعت مطالعه می کنید ایشان<br />
پاسخ دادند حداقل روزی شش ساعت که خب این رقم<br />
برای شخصی در سن و سال ایشان بسیار خوب وغیرقابل<br />
<strong>با</strong>ور است. عالوه بر این مشکل کم خواندن، ارت<strong>با</strong>ط ما<br />
<strong>با</strong> آکادمی های جهانی خیلی کم است و به نوعی ارت<strong>با</strong>ط<br />
ما <strong>با</strong> دنیا قطع است. این مشکل در رشته های فنی کمتر<br />
دیده می شود و مثال ما می بینیم که دانشگاه شریف<br />
یا دانشکده فنی دانشگاه تهران هر ساله تعدادی همایش<br />
مشترک <strong>با</strong> آکادمی های مختلف دنیا برگزار می کند.<br />
مزیت این ارت<strong>با</strong>ط این است که پروژه مشترک ما را وارد<br />
سئواالتی می کند که در دنیا روی آنها مطالعه می شود.<br />
بنابراین ما از تازه ترین اخ<strong>با</strong>ر کشورهای دیگر مطلع می<br />
شویم.<br />
آزادگان اضافه کرد: سومین مشکل جدی رشته فلسفه در<br />
دانشگاههای ایران این است که کالس های درس فلسفه<br />
ما بر اساس متون و مقاالت امروزی نیستند و این موضوع<br />
<strong>با</strong>عث می شود که دانشجویان مقاطع مختلف ما علی<br />
الخصوص دانشجویان مقطع دکتری سوال نداشته <strong>با</strong>شند<br />
و یا اگرهم داشته <strong>با</strong>شند سئواالتشان قدیمی است. نتیجه<br />
هم آن می شود که آقای سعیدی مهر اشاره کردند<br />
دانشجویان ما برای پیدا کردن سوژه همیشه از اساتید<br />
خود کمک می خواهند.<br />
عضو هئیت علمی گروه فلسفه علم دانشگاه شریف در<br />
پایان در خصوص چگونگی اوضاع دانشجویان فلسفه علم<br />
دانشگاه شریف توضیح داد: شیوه تحصیل دانشجویان ارشد<br />
رشته فلسفه شریف به این شکل است که به آنها ۲۴<br />
واحد درسی که حدود ۸ درس معمول رشته فلسفه است<br />
ارائه می دهیم و دانشجویان آزادند که هرموضوعی را می<br />
خواهند برای پایان نامه خود انتخاب کنند و هر استادی<br />
حتی خارج از دانشگاه می تواند استاد راهنما و مشاور آنها<br />
شود. بنابراین وقتی به موضوع پایان نامه های رشته<br />
فلسفه دانشگاه شریف نگاه می کنید همه جور موضوعی<br />
در آنجا می بینید البته تمرکز ما بیشتر بر روی دانشجویان<br />
مقطع دکتری است.<br />
در جریان موضوعات روز دنیا نیستیم<br />
آخرین سخنران این میزگرد، صائمی بود که <strong>با</strong> مقداری از<br />
صحبت های سه سخنران دیگر موافق و <strong>با</strong> مقداری دیگر<br />
مخالف بود. وی گفت: اینکه فکر کنیم فیلسوفان تحلیلی و<br />
امروزی نسبت به سنت و تاریخ اهمیت نمی دهند و فقط<br />
علوم به روز دنیا را قبول دارند تفکر کامالً اشت<strong>با</strong>هی است<br />
که <strong>با</strong>ید کنار گذاشته شود منتها به نظر من اصلی ترین<br />
مشکل ما این است که ما نمی توانیم خودمان و داشته<br />
هایمان را به خوبی ارائه و نمایش دهیم. ما فلسفه غرب<br />
بلد نیستیم، ز<strong>با</strong>ن فلسفه معاصر هم بلد نیستیم الجرم<br />
نمی توانیم سنت فلسفی مان را هم ارائه دهیم. برای<br />
موفقیت در فلسفه <strong>با</strong>ید ز<strong>با</strong>ن فلسفه علم امروزی را درک و<br />
حرف متخصصان فلسفه اسالمی که داریم را منتشر کنیم.<br />
وی افزود: به عقیده من برخالف نظر دکتر آزادگان و دکتر<br />
طالب زاده مشکل ما فقط <strong>با</strong> خواندن حل نمی شود ما<br />
مشکالت ساختاری بسیار زیادی هم داریم که در بدشدن<br />
اوضاعمان موثر است.<br />
عضو هیئت علمی پژوهشگاه دانشهای بنیادین <strong>با</strong> اشاره<br />
به انتقاد از اینکه در جریان موضوعات دنیا نیستیم ادامه<br />
داد: وقت ی در ژورن ال ه ا و همای ش ه ای ب زرگ ن گاه م ی<br />
کنیم اکثر کسانی که در<strong>با</strong>ره فلسفه اسالمی صحبت می<br />
کنند مسلمان نیستند و من سوالم این است که ما چرا<br />
متخصص فلسفه اسالمی نداریم؟ چرا وضعیت ما در سطح<br />
بین المللی آن قدر بد است؟ چرا ما ن<strong>با</strong>ید در<strong>با</strong>ره پژوهش<br />
ها و تحقیقاتی که در<strong>با</strong>ره کانت شده است بدانیم و توجه<br />
کنیم؟ به طور خالصه چرا ما متوجه مسائل جهانی و<br />
نگران پژوهش نیستیم. برخالف نظری که جناب سعیدی<br />
مهر در خصوص کمی گرایی داشتند من معتقدم که ما در<br />
رشته های فلسفه حتی دچار کمی گرایی هم نشده ایم و<br />
در چاپ مقاله در isi و مراجع دیگر بسیار ضعیف عمل<br />
کرده ایم.<br />
صائمی در پایان در خصوص شیوه درس خواندن دانشجویان<br />
پژوهشگاه دانشهای بنیادین )ipm( توضیح داد: شیوه<br />
پذیرش دانشجو در ipm اینگونه است که برخالف سایر<br />
دانشگاه ها ما هرساله دانشجو نمی گیریم و تقری<strong>با</strong> هر ۳-۲<br />
سال یک<strong>با</strong>ر حدود ۵ یا ۶ دانشجو می گیریم.دانشجوهای ما<br />
حدود ۱۲ درس معمول شبیه درس های دانشگاه های معتبر<br />
و معمول دنیا مثل سانتا<strong>با</strong>ر<strong>با</strong>رای کالیفرنیا می گذرانند. وقتی<br />
هم می خواهند تز خود را بگذرانند آزادند که هراستادی که<br />
می خواهند چه داخلی چه خارجی انتخاب کنند.عالوه<br />
براین من وهمکارانم هیچ گاه در زیر نام دانشجویان در مقاالت<br />
و مطالبشان نامی از خود نمی بریم درست است که این یک<br />
قانون است ولی ما دراین مورد قانون را زیرپا می گذاریم<br />
و از اعت<strong>با</strong>ر و منفعتی که ممکن است ببریم چشم پوشی<br />
می کنیم.عالوه براینها کمک مالی بین ۱.۵ تا دو میلیونی به<br />
دانشجو می کنیم تا دانشجو مجبور ن<strong>با</strong>شد از درسش بزند و<br />
کار کند و در پایان همه اینها از دانشجو انتظار زیاد داریم و<br />
توقع داریم که کسی در ipm درس بخواند که عالی <strong>با</strong>شد.<br />
بنابراین دانشجوی ما اگر برای گذراندن دوره به دانشگاه<br />
خارج از کشور برود تغییر آنچنانی احساس نمی کند چون<br />
همان چیزهایی را یاد گرفته که در آنجا هم یاد می دهند.<br />
نگاه <strong>با</strong>زاری داشتن به فلسفه غلط است<br />
صانعی دره بیدی به عنوان اولین سخنران در دومین روز<br />
این نشست گفت: در خصوص موضوع فلسفه در دانشگاه<br />
ها، بحث استقالل دانشگاهها بسیار مهم است که اتفاقاً<br />
چندی پیش یکی از اساتید هم مطرح کرد و من ضمن<br />
موافقت <strong>با</strong> ایشان، گفتم که این کار آب در هاون کوبیدن و<br />
خالف جهت آب شنا کردن است و امکانپذیر نیست.<br />
صانعی افزود: متأسفانه در کشور ما، دانشآموزان در یک<br />
جریان مکانیکی ابتدا دیپلم میگیرند و سپس به مقاطع<br />
لیسانس، فوقلیسانس و دکتری میروند و تازه اگر شانس<br />
داشته <strong>با</strong>شند، بعد از همه اینها کار پیدا میکنند. بر اساس<br />
این رویکرد، گویی دانشگاه را برای استاد ساختهاند<br />
نه برای دانشجو. البته من میدانم که مرز بین استاد<br />
و دانشجو اعت<strong>با</strong>ری است. خود من هم یک روزی دانشجو<br />
بودم و شما هم یک روزی استاد خواهید شد اما این<br />
شرایطی که دانشگاه به صورت متمرکز تصمیم میگیرد<br />
که دانشجوی فلسفه <strong>با</strong>ید فالن درس را <strong>با</strong> فالن تعداد و
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 19 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
واحد بخواند، راه به جایی نمیبرد و شرایط مکانیکی ما را<br />
برای کار آماده نمیکند.<br />
این استاد <strong>با</strong>زنشسته فلسفه ادامه داد: اصوالً تدریس فلسفه<br />
برای اشتغال نیست و نگاه <strong>با</strong>زاری داشتن به فلسفه اشت<strong>با</strong>ه<br />
است. به نظر من <strong>با</strong>ید برای فلسفه خواندن اینگونه<br />
<strong>با</strong>شد که یک نفر لیسانس یک رشته <strong>با</strong>شد و حاال بعد از<br />
آن تصمیم بگیرد که برای فوقلیسانس و دکتری، فلسفه<br />
بخواند. اتفاقی که در کشور ما نمیافتد و دانشجویان<br />
ما از مقطع لیسانس یک رشته را میخوانند. عالوه بر<br />
همه اینها مشکل ما در نظام آموزشی و برنامهریزی هم<br />
هست. من <strong>با</strong>رها گفته ام برنامهریزی متمرکز راه به جایی<br />
نمیبرد. همانطور که سیستم متمرکز در سیاست و اقتصاد<br />
مخرب است، در آموزش هم مخرب است. بنابراین به نظر<br />
من اگر قرار <strong>با</strong>شد سیستم آموزش اینگونه <strong>با</strong>شد، من<br />
فکر نمیکنم که استادان محترم بتوانند کسی را برای کار<br />
تربیت کنند. بگذریم که االن مشکل بیکاری فقط مربوط<br />
به رشتههای علوم انسانی نیست.<br />
عضو سابق هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه شهید<br />
بهشتی ادامه داد: متاسفانه ما اساتیدی داریم که <strong>با</strong> حدود<br />
۳۰ سال سابقه کار در دانشگاه، هنوز استادیار هستند و این<br />
به معنای آن است که این استاد در طول ۳۰ سال یک<br />
مقاله هم ننوشته است. به قول دکتر اصغر دادبه، معلمها<br />
دو دستهاند؛ یا اکثریت کاسب و یا اقلیت عاشق. اساتید<br />
محترم دانشگاه <strong>با</strong>ید جزو اقلیت عاشق <strong>با</strong>شند و بدانند که<br />
دانشگاه ناندانی نیست.<br />
وی در پایان گفت: الزمه یاد گرفتن یک ز<strong>با</strong>ن دیگر<br />
مثل ز<strong>با</strong>ن انگلیسی، الزمه تحصیل در رشته فلسفه است<br />
و تحصیالت دانشگاهی بدون دانستن یک ز<strong>با</strong>ن دیگر<br />
ممکن نیست و چنین دانشجویی فقط یک مدرک نصیبش<br />
میشود نه بیشتر. عالوه بر این الزم و ضروری است که<br />
دانشجویان رشته فلسفه، علوم پایه مثل ریاضی، فیزیک،<br />
اخترشناسی، جامعهشناسی، روانشناسی و تاریخ را هم بدانند.<br />
البته الزم نیست که حتماً ریاضیدان یا فیزیکدان شوند<br />
ولی <strong>با</strong>ید از هر کدام از آنها یکسری چیزهای اجمالی<br />
بدانند.<br />
مشکل ما در حوزه فلسفه ابهام در هدف<br />
گذاری است<br />
دومین سخنران این میزگرد، محمدرضا بهشتی بود. وی<br />
گفت: به نظر من اصلیترین مشکل ما در حوزه فلسفه<br />
این است که در هدفگذاری ابهام داریم. البته این مشکل<br />
فقط در فلسفه نیست و در رشتههای دیگر هم وجود دارد<br />
و حل این مشکل نیاز به یک حرکت فکر شده از جانب<br />
خود دانشگاهیان دارد. منظورم از این ابهام این است که<br />
اگر قرار <strong>با</strong>شد ما در دانشگاهها افرادی تربیت کنیم که<br />
بخواهند در کار تعلیم آموزشی متبحر <strong>با</strong>شند، کار ما ناکافی<br />
اس ت؛ چ ون م ا در اغل ب مواق ع فق ط ب ه ص ورت عناوی ن<br />
توجه میکنیم و خیلی به مهارتها توجه نداریم.<br />
عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه تهران افزود:<br />
بنده حدود ۱۵ ۱۰، سال پیش پیشنهاد دادم که اگر کسی<br />
میخواهد کار پژوهشی انجام بدهد، الزم نیست چهار ترم<br />
سر کالس بنشیند، میتواند فقط یک ترم درس بخواند و<br />
بقیه دوره تحصیل خود را به صورت عملی پژوهش کار<br />
کند. به نظرم شیوه استاد - شاگردی قدیمیها در این<br />
حوزه خیلی جواب میدهد تا شیوههای فعلی. به این<br />
صورت افراد میتوانند گواهی از دورههای عملی که<br />
گذراندند دریافت کنند و به دانشگاه نشان بدهند و مدرک<br />
خود را دریافت کنند.<br />
این استاد فلسفه <strong>با</strong> تأکید بر اینکه میان آموزش عالی و<br />
آموزش و پرورش ما انقطاع وجود دارد، توضیح داد: متاسفانه<br />
وقتی ما در پایاننامههای دکتری و فوقلیسانس غلط<br />
امالیی و انشایی پیدا میکنیم، میبینیم که این مساله<br />
به یک فرآیند طوالنی و آموزشی در آموزش و پرورش<br />
برمیگردد و نه دانشگاه. یا مثالً وقتی دانشجویان ما<br />
شیوه نتبرداری را بلد نیستند و مهارت اینکه فکرشان را<br />
بیان کنند، ندارند؛ معلوم میشود که آموزش و پرورش<br />
آنها را در این حوزه آموزش نداده است. متاسفانه اغلب<br />
دانشجویان ما سئوال کردن، نقد کردن، پاسخ دادن<br />
و نوشتن را بلد نیستند. <strong>با</strong> صحبتی که اخیراً <strong>با</strong> دکتر<br />
مص<strong>با</strong>حیان داشتم، مطرح کردم که کارگاههایی را برای<br />
دانشجویان بگذاریم و این مسائل را به آنها یاد دهیم.<br />
عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه تهران افزود: یکی<br />
از نکات مهمی که من میخواهم به آن اشاره کنم این<br />
است که علم تولیدشدنی نیست. ما ن<strong>با</strong>ید فکر کنیم که<br />
همانطور که میتوانیم در یک زمین وسیع، سوله بسازیم،<br />
میتوانیم علم هم تولید کنیم؛ دلیلش هم واضح است،<br />
تولید انبوه، امکان حرکت فکری را از ما میگیرد.<br />
نویسنده »درسگفتارهای فلسفی« در ادامه به کارکردهای<br />
سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری اشاره کرد<br />
و گفت: دوره کارشناسی دورهای است که <strong>با</strong>ید شاخکهای<br />
فرد بیرون بیاید و ببیند که چه خبر است. دانشجوی<br />
مقطع کارشناسی فلسفه <strong>با</strong>ید سَ رَک بکشد و ببیند در فلسفه<br />
چه میگذرد. در این مقطع ما توقعی بیش از اینها از<br />
دانشجو نداریم. در مقطع کارشناسی ارشد تالش این است<br />
که تماس مستقیم <strong>با</strong> اندیشمندان حاصل شود؛ نه مثل<br />
اینکه به آنها شبیه موزه رفتن برخورد کنیم، بلکه <strong>با</strong>ید<br />
تالش کنیم <strong>با</strong> آنها درست مواجه شویم و <strong>با</strong> رویکردهای<br />
مختلف فلسفه آشنا شویم. اما مقطع دکتری که این روزها<br />
خیلی هم مد شده است، جایی است که فرد <strong>با</strong>ید بتواند<br />
روی یک موضوع متمرکز شود و بتواند اث<strong>با</strong>ت یا نفی<br />
خود را موجه کند. اگر موفق شدیم که افراد را در این<br />
سه مقطع <strong>با</strong> این توانمندیها <strong>با</strong>ر بیاوریم، موفق عمل<br />
کردهایم.<br />
بهشتی در بخش دیگری از سخنانش در خصوص متون<br />
فلسفه، گفت: فلسفه یا از زندگی آغاز میکند و به زندگی<br />
برمیگردد یا اینکه چیزی در یک محیط بسته است و یا<br />
هم اینکه جهل بسیط را به جهل مرکب تبدیل میکند.<br />
اگر مساله ما در فلسفه از زندگی ن<strong>با</strong>شد و به زندگی<br />
برنگردد، این رشته میمیرد.<br />
وی در ادامه مطرح شدن تاریخ و فلسفه در دوره لیسانس را<br />
الزامی دانست و تاکید کرد: تاریخ فلسفه جزو فلسفه است<br />
و دانستن آن میتواند بسیاری از مشکالت را حل کند.<br />
بهشتی در پایان گفت: یکی دیگر از مشکالت ما در حوزه<br />
آموزش فلسفه، انقطاع بین گروههای مختلف است؛ به<br />
این معنا که مثالً ما در دانشکده ادبیات، گروه تاریخ،<br />
<strong>با</strong>ستانشناسی و ادبیات داریم ولی هیچ موقع <strong>با</strong> هم<br />
همکالم نمیشویم، در صورتی که گاهی از این هم<br />
صحبتیها رویکردهای جالب و مشترکی به دست میآید.<br />
البته متاسفانه این انقطاع بین دانشکدهها نیز وجود دارد.<br />
همه اینها نشان میدهد که ما ظرفیتهای بسیاری<br />
داریم که میتوانیم از آنها استفاده کنیم؛ به شرطی که<br />
همت و عزم جدی داشته <strong>با</strong>شیم.<br />
مهارت فکر کردن نداریم<br />
سومین سخنران این میزگر شیخرضایی بود. وی گفت: در<br />
مورد مسأله آموزش یک سئوال بسیار مهم وجود دارد که<br />
پاسخ به این سئوال میتواند بسیاری از مشکالت ما را<br />
حل کند. این سئوال این است که هر رشته دانشگاهی<br />
<strong>با</strong>ید از خودش بپرسد که چرا <strong>با</strong>ید پول مالیات و نفت داده<br />
شود تا آن رشته در دانشگاه بماند؛ یعنی مثالً ما چرا <strong>با</strong>ید<br />
پول بدهیم تا رشتهای مثل ریاضی و فلسفه داشته <strong>با</strong>شیم.<br />
پاسخ من به این سئوال و مدلی که از آن دفاع میکنم<br />
این است که هر رشتهای <strong>با</strong>ید عالوه بر تعهدی که در<br />
رشته خودش دارد، یک تعهد اجتماعی و مدنی هم داشته<br />
<strong>با</strong>شد. به ع<strong>با</strong>رتی هر رشتهای <strong>با</strong>ید یک رویکرد پاسخگویی<br />
اجتماعی، مدنی و شهروندی داشته <strong>با</strong>شد. حاال <strong>با</strong> این<br />
اوضاع این سئوال پیش میآید که فلسفه چه کمکی به<br />
این موضوع میکند.<br />
شیخرضایی افزود: متاسفانه در سال سوم و چهارم متوسطه<br />
مدارس که درس فلسفه وجود دارد، مطالبی نوشته شده<br />
که در آنها مهارت فکر کردن یاد داده نشده است. جالب<br />
اینکه نویسندگان این کتابها از بدنه دانشگاهها هستند
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 20 صفحه گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
ایدئولوژیک،<br />
رویکرد یک درسی، کتاب دو این رویکرد ولی است.<br />
دانشآموز کردن مرعوب و اطالعات انتقال فلسفه<br />
که متوسطه چهارم و سوم سال دانشآموزان آشنا<br />
بزرگ فیلسوفان و فلسفه ماهیت <strong>با</strong> فقط میخوانند سال<br />
فلسفه کتاب ۹ صفحه در نمونه عنوان به میشوند. کتاب،<br />
این در ما »هدف که: است آمده متوسطه سوم ما،<br />
قصد تنها و نیست شده مطرح فالسفه آرای از دفاع کتاب<br />
این جای هیچ در است.« فالسفه <strong>با</strong> شما آشنایی نشده؛<br />
زده است، فلسفه رشته اساس که مخالفت از حرفی شده<br />
نوشته انگلستان در فلسفه درسی کتاب در که حالی در موضوعش<br />
چون میدهیم، یاد فلسفه شما به ما که می<br />
یاد میدهد، یاد مستقل تفکر شما به است، جالب بهتر<br />
که میدهد یاد و <strong>با</strong>شید داشته خوب صفات که دهد از<br />
خیلی مورد، دو این مقایسه <strong>با</strong> کنم فکر کنید. استدالل شد.<br />
روشن مسائل یک<br />
پیش سال چند افزود: ادامه در فلسفه پژوهشگر این »بعد<br />
که موضوع این <strong>با</strong> بود شده گرفته آمریکا در آماری هستند«.<br />
پولساز دیگری رشتههای چه مهندسی، رشته از این<br />
جزو هم فلسفه که بود داده نشان آمارگیری این نتایج کشور<br />
در که حالی در میآید؛ شمار به پولساز رشتههای در<br />
ما جهتگیری اینکه کالم خالصه نیست. اینگونه ما در<br />
مدارس در چه لیسانس چه عمومی تحصیالت دورههای مصوب<br />
برنامه جای هیچ نیست. کردن فکر مهارت جهت اگر<br />
بنابراین است. نیامده کردن فکر از حرفی علوم وزارت هم<br />
خیلی االن تا که میبینیم برویم، جلو نگاه این <strong>با</strong> از<br />
بهتر که گرفتهایم قرار ریلی در چون نرفتیم، پیش بد داد.<br />
رخ نمیتوان این دانشجویان<br />
خصوص در ارقام و آمار یکسری به ادامه در وی سال<br />
چند اعوانی دکتر خانم گفت: و کرد اشاره فلسفه در<br />
فلسفه ساله ۳۰ »گزارش عنوان <strong>با</strong> کتابی پیش معلوم<br />
گزارش این اساس بر که کردند آمده ایران« آنها<br />
درصد دو فقط انسانی علوم دانشجویان کل از شد کارشناسی<br />
مقطع در عدد این هستند. فلسفه دانشجوی درصد<br />
شش به دکتری و ارشد مقطع در و درصد دو به به<br />
گزارش، این اساس بر اینکه جالب نکته میرسد. این<br />
که دارد وجود استاد یک فقط دانشجو، ۱۰۰ هر ازای مثل<br />
دانشگاهی حاضر حال در ما است. غیرمنطقی موضوع دانشگاههای<br />
بقیه از تازه که داریم تحقیقات علوم دانشگاه دانشجوی<br />
۱۲۰ سالی دانشگاه همین ولی است بهتر آزاد میگیرد.<br />
دکتری حوزه<br />
مشکالت برای راهحلهایی پایان در شیخرضایی هر<br />
اگر من نظر به گفت: و داد ارائه دانشگاهها در فلسفه انتخاب<br />
را خودش درسی برنامه و <strong>با</strong>شد مستقل دانشگاهی خودش<br />
اص خ کاراکتر دانشگاهی هر صورت آن در کند، نمیشود.<br />
هم شبیه دانشگاهها همه رویکرد و دارد را خواستهاش،<br />
به توجه <strong>با</strong> میتواند کسی هر وقت آن هم<br />
دانشگاهها این بر عالوه کند. انتخاب را دانشگاهش مثال<br />
بدهند. دانشجویان به بیشتری عمل آزادی اختیار <strong>با</strong>ید رشتهها<br />
سایر <strong>با</strong> را فلسفه که شود داده اجازه دانشجویان به و<br />
ارشد مقطع دانشجویان صورت این در کنند. ترکیب خود<br />
رسالههای برای موضوع میتوانند راحتتر دکتری کسی<br />
که ندارد اشکالی هیچ من نظر به کنند. انتخاب نداند.<br />
چیزی تحلیلی فلسفه از است، فلسفه کارشناس که کارشناسی<br />
مقطع دارم، اطالع من که چیزی اساس بر وارد<br />
کسی یعنی است؛ سمینارمحور زیادی حد تا ارشد و بزند محک را خودش میخواهد که میشود مقطع این وارد<br />
میتواند و نه یا دارد را آکادمی زندگی آمادگی که بداند کشور<br />
در روند این متاسفانه اما خیر. یا شود دکتری مقطع مقطع<br />
وارد کسانی اغلب یعنی است. دیگر گونهای به ما بیشتر<br />
درآمد و شغلی ارتقای دن<strong>با</strong>ل که میشوند ارشد ارشد<br />
کارشناسی دوره حکمت که میبینید بنابراین هستند. است.<br />
رفته بین از ما<br />
دانشگاههای فلسفه کالسهای بین فاصله است<br />
سال ۵۰ انقالب کتابفروشیهای <strong>با</strong> من<br />
نظر به گفت: وی بود. میزگرد این سخنران آخرین اخوان سئواالت<br />
دانشگاه در فلسفه رشته مشکالت و مسائل مورد در همایش،<br />
همه این وجود <strong>با</strong> چرا اینکه مثال دارد. وجود زیادی اینکه<br />
یا ندارد. جواب ما آسیبشناسیهای مقابله، و مصاحبه ای میشود داده سوق کجا به ما دانشگاههای خروجیهای نیازسنجیهای<br />
اساس بر که بپرسم سیاستگذاران از <strong>با</strong>ید مثالً روی<br />
را خودشان آرمانهای فقط یا میکنند عمل شده انجام که<br />
کنیم فرض <strong>با</strong>ید دیگر چیز هر از پیش ما میآورند. ورق میافتد؟<br />
اتفاقی چه شود، حذف جامعه از فلسفه آموزش اگر فلسفه<br />
دانشجوی تربیت از هدف بدانیم <strong>با</strong>ید اینکه مهمتر آن از زیادی<br />
حد تا دهیم، پاسخ سئواالت این به بتوانیم اگر چیست. دهیم.<br />
سامان و سر دانشگاهها در فلسفه وضعیت به میتوانیم کالسهای<br />
بین فاصله اساتید، از یکی قول به افزود: اخوان سال<br />
۵۰ انقالب کتابفروشیهای <strong>با</strong> ما دانشگاههای فلسفه دنیا<br />
روز اتفاقات از ما دانشگاههای اساتید چون است، خصوص<br />
در است. خبر چه که نمیدانند و نیستند <strong>با</strong>خبر وجود<br />
مختلفی رویکردهای فلسفه، دانشجوی تربیت هدف اطالعات<br />
انتقال یا فلسفه دانشجوی تربیت از ما هدف دارد. یا<br />
کنیم تربیت مقالهنویس میخواهیم اینکه یا است، کنیم.<br />
تربیت انتقادی تفکر مروجان میخواهیم اینکه هم متفکر<br />
تربیت لزوماً فلسفه، کارکرد که است حالی در این شکل<br />
این به موجود وضعیت متاسفانه نیست. انتقادی فقط<br />
که میکنند انتخاب را فلسفه رشته افرادی که است مواجهه<br />
و هوش شور، حال، ولی دارند فلسفی اشتهای ندارند.<br />
فلسفی ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>یی<br />
عالمه دانشگاه فلسفه گروه علمی هیات عضو تاریخ<br />
اهمیت خصوص در بهشتی دکتر نظر به من افزود: ارسطو<br />
و افالطون که معتقدم و میگذارم احترام فلسفه همانقدر<br />
که است این مساله منتهی هستند محترم نظر<br />
به است. مهم هم راولز است، مهم افالطون که درصد<br />
۹۰ است، معاصر فلسفه دنیای در آنچه میرسد داده<br />
رخ فلسفه تاریخ سال ۲۵۰۰ در که است رخدادهایی است.<br />
شده داده انتقال ما به آن درصد ۱۰ فقط ولی است در<br />
فلسفه وضعیت بهبود برای پیشنهاداتی پایان در وی فلسفه<br />
رشته در ز<strong>با</strong>ن اهمیت گفت: و داد ارائه دانشگاهها دانستن<br />
بدون فلسفی متون خواندن و است مهم بینهایت اساتیدی<br />
هنوز ما متاسفانه است. نشدنی دیگر، ز<strong>با</strong>ن یک شنیدن<br />
و خواندن نوشتن، ساحت در ز<strong>با</strong>ن توانایی که داریم هم<br />
فارسی ز<strong>با</strong>ن از ما البته ندارند. را دیگر ز<strong>با</strong>نهای به دانشجویان<br />
انشایی و امالیی غلطهای نبردهایم. بهره خیلی است.<br />
مطلب این گویای خود پایاننامههایشان و رساله در واحدهای<br />
تدوین نظام که است الزم اینها، همه بر عالوه <strong>با</strong>زبینی<br />
دو<strong>با</strong>ره شدهاند، کهنه خیلی که فلسفه درسی بسیار<br />
درسی( کتاب بوک) تکست تهیه همچنین شوند. که<br />
بزرگ متفکران و اندیشمندان من عقیده به است. مهم کتابهایشان<br />
الزاماً مینوشتند، مهم و خوب کتابهای متون<br />
از یکی مالصدرا« »اسفار کتاب مثالً نیست. درسی ضمناً<br />
نیست. درسی کتاب یک ولی است فلسفه مقدس بسیار<br />
هم آن کردن محوری تمرین و فلسفه کردن ریاضی تمام<br />
برای میتوانیم ما که شکل این به است؛ مهم تمرین<br />
حل کالس و کنیم طراحی تمرین فلسفه درسهای بگذاریم.
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 21 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
دومین نشست علمی بررسی نقش حوزه و<br />
دانشگاه در موضوع تحول در علوم انسانی،<br />
<strong>با</strong> حضور حجت االسالم والمسلمین رضا<br />
غالمی رئیس مرکز پژوهش های علوم<br />
انسانی اسالمی صدرا، حجت االسالم<br />
خسروپناه رئیس موسسه پژوهشی<br />
حکمت و فلسفه ایران و دکتر خسرو<br />
<strong>با</strong>قری، استاد دانشگاه تهران و جمعی از<br />
اساتید حوزه و دانشگاه و دانشجویان در<br />
تاالر امینی دانشگاه تهران برگزار شد.<br />
گزارش نش س ت ع لم ی ب ررس ی نقش ح وزه و دانشگاه<br />
در موضوع تحول در علوم ان س ان ی<br />
تحول علوم انسانی انقالب دوم<br />
برای کشور است<br />
در ابتدای این نشست علمی، حجت االسالم<br />
رضا غالمی رئیس مرکز پژوهشهای علوم<br />
انسانی اسالمی صدرا، در<strong>با</strong>ره تحول بنیادین<br />
در علوم انسانی اسالمی، گفت: وحدت<br />
حوزه و دانشگاه از مهمترین و کلیدی ترین<br />
اهداف انقالب به شمار می رود. قابل انکار<br />
نیست که موضوع وحدت حوزه و دانشگاه و<br />
قراردادن این هدف در بطن انقالب، نشان<br />
دهنده نهایت هوشمندی <strong>امام</strong>)رضوان اهلل<br />
علیه( است که در سال های اولیه پیروزی<br />
انقالب اسالمی از سوی ایشان مطرح شد.<br />
وی <strong>با</strong> اشاره به این موضوع که مسئله<br />
وحدت حوزه و دانشگاه دچار بدفهمی و بی<br />
عملی شده است، تصریح کرد: بدفهمی<br />
از این جهت که عدم درک گوهر و جان<br />
قضیه، نداشتن تفکر روشن و منسجم و<br />
تن دادن به تشریفات و شعارهای کسل<br />
کننده و بی خاصیت است، مسئله ای که<br />
در خیلی مواقع <strong>با</strong> آن مواجه هستیم. در مورد<br />
بی عملی هم یعنی هنوز گام موثری چه<br />
از طرف نظام و چه حوزه و چه دانشگاه<br />
برداشته نشده است. از این حیث نظام<br />
را می گوییم که نظام هم در این بحث<br />
مسئولیت مهمی دارد.<br />
رییس مرکز پژوهش های علوم انسانی<br />
اسالمی صدرا در ادامه سخنانش افزود:<br />
به نظر می رسد جان وحدت حوزه و<br />
دانشگاه را <strong>با</strong>ید در تحول بنیادین در علومِ روز<br />
دانشگاهی جست و جو کرد؛ منظور از علوم<br />
اعم از علوم انسانی و سایر علوم است. به<br />
بیان دیگر کار اصلی ما برای تحقق وحدت<br />
حوزه و دانشگاه زمینه سازی تحول بنیادین<br />
خصوصاً تحول در علوم انسانی است و کاری<br />
که در تحقق انتظار می رود، انط<strong>با</strong>ق جهان<br />
بینی الهی و اندیشه اسالمی است. اگر<br />
انط<strong>با</strong>ق جهان بینی الهی و اندیشه اسالمی<br />
را نادی ده بگیری م ای ن وح دت ام کان وج ود<br />
ندارد.<br />
حجت االسالم غالمی <strong>با</strong> اشاره به این<br />
موضوع که تحول بنیادین در علوم بحث<br />
قدیمی است و تاریخی مدونی در این<br />
امر وجود دارد، گفت: <strong>با</strong> تمام این تفاسیر<br />
پیشرفت در این زمینه اندک بوده است و <strong>با</strong><br />
نقطه مطلوب فاصله داریم.<br />
وی ادامه داد: <strong>با</strong> توجه به اینکه علوم انسانی<br />
مغزافزار کشور است، اما امروز شاهد<br />
هستیم که علوم انسانی فعلی قادر نیست<br />
به نقش و وظیفه حیاتی خود در کشور عمل<br />
کند. امروزه مشاهده می کنیم که متولیان<br />
امور علمی از بیان صریح و غرض هراس<br />
دارند و این موضوع وجود دارد که مسئولی از<br />
صحبت کردن در این زمینه می ترسد تنها<br />
به این موضوعات بسنده می کند که <strong>با</strong>ید<br />
علوم انسانی را متحول کنیم یا به بومی<br />
ک ردن آن بپردازی م.<br />
حجت االسالم غالمی ابراز کرد: گاهی<br />
اوقات به مسائلی می پردازیم که ارزش<br />
چندانی ندارد و ما را از واقعیت ها و مسئله<br />
اصلی دور می کند همانند تغییرات در مسائل<br />
روبنایی یا حذف م<strong>با</strong>حث آموزشی یا اضافه<br />
کردن مسائلی به آن. در مسئله دیگر به<br />
جای به کار بردن عنوان اسالمی از تعابیر<br />
مبهم، خنثی و چند پهلو استفاده می کنند<br />
همانند بومی سازی که واقعا این کلمه<br />
برای این امر برای من مبهم است که<br />
منظورشان از عنوان کردن بومی ساختن<br />
چیست. <strong>با</strong>ید کاری کنیم که علوم انسانی از<br />
غربی شدن و سکوالر بودن خالص شود،<br />
امکان هم دارد خیلی از کشورهایی که<br />
اسالمی هم نیستند از بومی سازی علوم<br />
خود سخن به میان آورند.<br />
وی در ادامه بیان کرد: تحول مورد نظر<br />
انقالب اسالمی، تحول بنیادین بوده است و<br />
<strong>با</strong>ید حتما از این پسوند استفاده کرد و بدون<br />
رودر<strong>با</strong>یستی در تحول به دن<strong>با</strong>ل شکل گیری<br />
و تکامل علوم انسانی اسالمی هستیم.<br />
حجت االسالم غالمی <strong>با</strong> اشاره به اینکه<br />
عده ای ادعا دارند مگر اسالم در حوزه<br />
علم حرفی برای گفتن دارد، اظهار کرد:<br />
بله دارد. اگر برخی از روشنفکران بگذارند<br />
دیگر اساتید در حوزه علوم انسانی اسالمی<br />
به کار خود ادامه دهند و فضای خوبی را در<br />
اختیار آنان قرار دهد، بسیار خوب است.<br />
البته خیلی از افراد از اینکه در این خصوص<br />
صحبت کنند گاها می ترسند که مورد<br />
هجمه افراد سکوالر دانشگاهی قرار گیرند<br />
که برچسب عالم نبودن به آنان زده شود.<br />
وی افزود: ما در زمینه علوم انسانی اسالمی<br />
و شکل گیری آن در حد صفر هستیم اما<br />
در بحث تکامل علوم انسانی شکل گیری<br />
آن صورت گرفته است، که فلسفه خوبی<br />
هم دارد. ما در این امر به ظهورات عینی<br />
خوبی هم رسیدیم و در حال عینیت بخشی<br />
به علوم انسانی اسالمی هستیم و <strong>با</strong>ید آن را<br />
از مرحله نظریه به عمل برسانیم. کاری که<br />
انقالب اسالمی چشم به راه آن است.<br />
رییس مرکز پژوهش های علوم انسانی<br />
اسالمی صدرا در ادامه گفت: درست است<br />
که در زمینه علوم انسانی اسالمی <strong>با</strong> دهها<br />
پرسش و گره نظری مواجه هستیم که<br />
البته <strong>با</strong>ید به حل آنها بپردازیم. مطمئنا<br />
این حل پرسش ها در این امر کار ساده ای<br />
نیست، که در این حوزه کنگره علوم انسانی<br />
اسالمی وجود دارد که برای تحقق این<br />
امر است. ما در هسته مرکزی فکر و طرح<br />
علوم انسانی اسالمی وحدت نظر داریم<br />
اما اختالف نظر هم وجود دارد ک ه ما در<br />
جریان کنگره علوم انسانی به این اختالف<br />
نظره ا احترام م ی گذاری م، <strong>با</strong>الخ ره در ای ن<br />
امر تفکرات متفاوت وجود دارد اما در فضای<br />
علمی بحث و ت<strong>با</strong>دل نظر انجام می دهیم تا<br />
گره ها <strong>با</strong>ز شود و مسائل را حل کنیم.<br />
وی تصریح کرد: نزدیک به ۵ یا ۶ سال<br />
است که شاهد حرکت های خودجوش<br />
در محیط علمی و دانشگاه ها هستیم که<br />
خارج از ساختار رسمی نظام کشور که هنوز<br />
به این حوزه ورود نکرده است و حتی نقد<br />
هم دارند که به سمت کارهای شعاری و<br />
سطحی رفته است. خارج از نظام رسمی<br />
کشور حرکت های خوبی صورت گرفته<br />
است که البته اساتید <strong>با</strong>ید سانسور و مخفی<br />
کارها را کنار بگذارند و آن چه رخ می دهد را<br />
<strong>با</strong>ید در رسانه ها <strong>با</strong>زتاب دادو <strong>با</strong>ید به اساتید<br />
اجازه داد تا بحث های خود را در این زمینه<br />
ارائه دهند.<br />
حجت االسالم غالمی ابراز کرد: در کنگره<br />
علوم انسانی دولت جدید صراحتا مخالفت<br />
خود را مطرح کردند و رئیس جمهوری در<br />
این زمینه گفته است که این حرف را قبول<br />
ندارد، اما دانشگاه ها در این حرکت کردند<br />
مشارکت های قابل توجه ای در زمینه ارائه<br />
مقاله در بحث علوم انسانی داشتند. که<br />
حتی توان پاسخگویی به انتظارات آنان را<br />
نداریم. لذا این حرکت های مثبت به لطف<br />
الهی شکل گرفته که کار ارزشمندی است.<br />
اما حمایت ها در حد صفر است و کسی که<br />
می خواهد در این زمینه کار کند کمتر مورد<br />
اعتنا قرار می گیرد.<br />
وی <strong>با</strong> اشاره به این امر که بعضی از<br />
مقاومت ها در جریان تحول بنیادین علوم<br />
انسانی وجود دارد طبیعی است و بعضی<br />
مقاومت ها غیر طبیعی، تصریح کرد:<br />
اساتید حوزه و دانشگاه دست روی موضوع<br />
فوق العاده مهم و حیاتی گذاشتند موضوعی<br />
که می تواند از جهت دستیابی به استقالل<br />
مویت ملی و دینی کمک کند و به نوعی<br />
می توان گفت انقالب دوم برای کشور<br />
محسوب می شود اگر فکر شود به عمق<br />
و <strong>با</strong>طن این امر کمتر کاری که در شکل<br />
گیریی و پیروزی انقالب انجام گرفت،<br />
نیست.<br />
حجت االسالم غالمی گفت: ما نظام<br />
سلطه را اخراج کردیم، مستشاران را بیرون<br />
کردیم و تصمیم گرفتیم که خودمان <strong>با</strong>شیم<br />
حضور مستقیم آنان را از بین بردیم ولی<br />
حضور غیر مستقیم شان وجود دارد، جریان<br />
سلطه همواره در بحث علوم انسانی خود را<br />
پیش می برد و حتی خیلی ها در این زمینه<br />
برخورد سیاسی و جناحی داشتند و این امر<br />
را به حرکت غیر علمی و حکومتی بودن<br />
نسبت داده اند. کسانی که این کار را به<br />
حکومتی بودن نسبت می دهند خودشان<br />
در ل<strong>با</strong>س اپوزیسیون کارهای دولتی کردند و<br />
بودجه های کالن دولتی تحت عنوان پروژه
صفحه | 22 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
های مختلف دریافت کردند. در حالی که<br />
کسانی که دستشان خالی است در زمینه<br />
تحول علوم انسانی اسالمی کار مثبت می<br />
کنند به آنان حکومتی بودن می گویند که<br />
شما منویات نظام را انجام می دهید.<br />
وی در ادامه افزود: حتی عده ای در این<br />
زمینه مخالفتهای شدیدالحنی دارند و فحاشی<br />
می کنند اما این کار آنان <strong>با</strong>عث نمی شود<br />
که روند تحول علوم انسانی اسالمی کند<br />
شود و امیدواریم طی سالیان ۱۰ یا ۱۵ سال<br />
آینده شرایط تازه ای در علوم انسانی دست<br />
پیدا می کنیم که تحوالتی را در کشور به<br />
دنب ال دارد.<br />
رییس مرکز پژوهش های علوم انسانی<br />
اسالمی صدرا گفت: نکته ای که امروز<br />
در کشور مشاهده می کنیم و حتی خواب<br />
را از چشم ها می گیرد، تحت عنوان بی<br />
عدالتی ها، فساد اقتصادی، رکود اقتصادی،<br />
کم کاری و بی انظ<strong>با</strong>طی و آسیب اجتماعی<br />
موضوعی مطرح می شود و اتفاقاتی رخ می<br />
دهد، آیا نیروی انقالبی خواسته این امور رخ<br />
دهند؟ ما در مجموعه طراحی و مدیریت<br />
صحنه اثری از نیروی اندیشمند مسلمان و<br />
فکر منسجم اسالمی نمی بینیم. اینها بر<br />
می گردد به علوم انسانی سکوالر هم<br />
حتی در جامعه غرب هم کارنامه موفقی<br />
ندارند. حتی اعتراضات وال استریت که<br />
بعضی ها نمی ببینند و حرکت وسیعی که<br />
در نظام سرمایه داری انگلستان رخ داد.<br />
حجت االسالم غالمی در پایان سخنانش<br />
گفت: ما برای دستیابی به پیشرفت <strong>با</strong>ید<br />
تحول بنیادین علوم انسانی را دن<strong>با</strong>ل کنیم،<br />
و در زمینه الگوی اسالمی پیشرفت <strong>با</strong> متکی<br />
و متصل به علوم انسانی اسالمی آن را به<br />
تحقق برسانیم.<br />
در ادامه این نشست علمی که به جایگاه<br />
تحول در علوم انسانی اسالمی و وحدت<br />
حوزه و دانشگاه اختصاص داشت، دو تن از<br />
صاحب نظران، حجت االسالم خسروپناه<br />
و دکتر <strong>با</strong>قری در این مقوله به مناظره<br />
پرداختند که در ادامه سخنان آنان می آید:<br />
دانشگاههای ما در خود<strong>با</strong>ختگی به<br />
سر میبرند<br />
خسرو <strong>با</strong>قری استاد دانشگاه تهران، در<strong>با</strong>ره<br />
وحدت حوزه و دانشگاه، گفت: وحدت حوزه<br />
و دانشگاه دغدغه بلندمدتی است، وحدتی<br />
که انتظار میرفت میان حوزه و دانشگاه<br />
<strong>با</strong>ید شکل گیرد به خوبی ایجاد نشده است،<br />
البته وحدتی که زمینه ساز تحول در علوم<br />
انسانی شود هم شکل نگرفته است، یکی از<br />
عوامل ارت<strong>با</strong>ط موفقیت آمیز تصور ناصحیح<br />
حوزه و دانشگاه از تحول علوم انسانی است<br />
البته هم حوزه و هم دانشگاه در خصوص<br />
علوم انسانی دچار بدفهمی هستند.<br />
این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش افزود:<br />
بدفهمی نهاد حوزه نسبت به علوم انسانی<br />
معاصر است که به آن نگاه ایدئولوژیک دارد<br />
به گونه ای که اگر در نظام غرب چیزی را<br />
به عنوان میوه شجره <strong>با</strong>طل می دانند پس<br />
<strong>با</strong>ید در علم هم این امر را <strong>با</strong>طل بدانیم.<br />
همچنین حوزه علم را به نوعی ایدئولوژیک<br />
شکل داده است، که علم در تاریخ معاصر<br />
نسبت ویژهای <strong>با</strong> تجربه دارد پس نمی توان<br />
آن را کام ال ایدئولوژی ک خوان د بعض ی اف راد<br />
سعی دارند آیات و روایات را در قالب علم<br />
به تجربه بگذارند که من چنین چیزی را<br />
قبول ندارم.<br />
<strong>با</strong>قری <strong>با</strong> اشاره به این موضوع که دانشگاه<br />
هنوز درک درست و قابل قبولی از علوم<br />
انس انی ارائ ه ن داده است، بی ان ک رد: م ا در<br />
دانشگاه نیز نسبت به علوم انسانی دچار<br />
بدفهمی هستیم، زیرا دانشگاه هنوز به یک<br />
درک درست و شفاف نسبت به علوم انسانی<br />
و فرهنگ نرسیده است.<br />
به گفته <strong>با</strong>قری، دانشگاه نتوانسته است<br />
رابطه علم و فرهنگ را به درستی<br />
تحلیل کند و معتقدم دانشگاههای ما<br />
در خود<strong>با</strong>ختگی به سر میبرند و <strong>با</strong>ورشان<br />
نشده که ما میتوانیم منشأ نظریهپردازی<br />
<strong>با</strong>شیم البته وقتی سخن از نظریه پردازی<br />
می شود نه اینکه هر کسی نظریه ای<br />
بنویسد و بگوید در همه زمینه ها صاحب<br />
ایده و نظریه است، اما ما در این زمینه<br />
خود<strong>با</strong>ختگی داریم.<br />
وی <strong>با</strong> اشاره به اینکه حوزه و دانشگاه دو<br />
نهاد مستقل از یکدیگر هستند، گفت: عده<br />
ای، در کشور اعتقاد دارند، وحدت میان حوزه<br />
و دانشگاه به این معنی است که دانشگاه<br />
<strong>با</strong>ید زیر نظر حوزه قرار گیرد و استقرار پیدا<br />
کند تا ضعفهایی که در علوم انسانی<br />
وجود دارد به این شیوه برطرف گردد اما<br />
من معتقدم معنی وحدت میان این دو نهاد<br />
یعنی وحدت در هدف، نه در مسیر. زیرا<br />
رابطه طولی میان این دو نهاد، رابطه ای<br />
اشت<strong>با</strong>ه بوده است.<br />
تاکید ما بر همکاری حوزه و دانشگاه<br />
است نه تحت سلطه قرار گرفتن<br />
یکی بر دیگری<br />
حجت االسالم خسروپناه در ادامه سخنان<br />
<strong>با</strong>قری در این مناظره در<strong>با</strong>ره حوزه و دانشگاه<br />
، چهار مبحث اولیه و کلی را مطرح کرد<br />
و گفت: حوزه یک مجموعه آموزشی،<br />
پژوهشی و دینی است و روش اجتهاد دارد،<br />
دانشگاه هم مجموعه ای آموزشی، پژوهشی<br />
و ترویجی است که هم به ترویج علم و<br />
دی ن م یپ ردازد.<br />
وی در ادامه سخنانش افزود: درست است<br />
که حوزه و دانشگاه دو نهاد مستقل از هم<br />
هستند اما تنوع دیدگاه ها <strong>با</strong>عث شده<br />
است اندیشمندان بسیاری <strong>با</strong> دیدگاههای<br />
متنوع شکل بگیرند، چه ایرادی دارد م<strong>با</strong>حث<br />
و موضوعات دینی را به تجربه بگذاریم تا<br />
برای کسانی که به آیات و روایات همانند<br />
ما معتقد نیستند آن ها را به کار گیریم،<br />
البته منظور من از علوم انسانی یعنی علوم<br />
اجتماعی که به سه دسته توصیف انسان<br />
مطلوب، توصیف انسان محقق و تغییر این<br />
دو انسان تعبیر می شود.<br />
حجت االسالم خسروپناه، تصریح کرد:<br />
تحول در علوم اجتماعی به معنای تغییرات<br />
ساختاری و محتوایی است، البته به اعتقاد<br />
م ن اص ل تح ول عل وم انس انی در ح ال رخ<br />
دادن است و قابل کتمان نیست حال این<br />
پرسش ایجاد می شود که تا چه اندازه،<br />
این تحول در محیط حوزه و دانشگاه مورد<br />
استفاده قرار میگیرد؟<br />
رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه<br />
ایران <strong>با</strong> اشاره به گفته های خسرو <strong>با</strong>قری<br />
که عده ای معتقدند، وحدت حوزه و دانشگاه<br />
زیر نظر قرار گرفتن دانشگاه توسط حوزه<br />
است، توضیح داد: تاکنون هیچ کسی را ندیدم<br />
که این ادعا را داشته <strong>با</strong>شد که دانشگاه <strong>با</strong>ید<br />
زیر نظر حوزه کار کند همیشه تاکید ما بر<br />
همکاری این دو نهاد بوده است نه تحت<br />
سلطه قرار گرفتن یکی بر دیگری.<br />
خسرو <strong>با</strong>قری در ادامه ضمن پافشاری بر<br />
سخن خود، گفت: این موضوع وجود دارد<br />
که عده ای معتقد هستند دانشگاه <strong>با</strong>ید زیر<br />
نظر حوزه <strong>با</strong>شد و در ادامه مطرح کرد: چرا<br />
<strong>با</strong>ید پژوهشگاه ها کتاب های دانشگاهی را<br />
سانسور کنند؟! چرا در دیگر دانشگاه های<br />
کشورهای خارج این گونه نیست؟! چرا آنجا<br />
کمیته ای وجود ندارد که به عنوان مثل<br />
بگوید فالن حرف فروید را از کتابش حذف<br />
کنیم، اما من این مسئله را دیدم که عده<br />
ای می آیند کتب دانشگاهی را می خوانند<br />
و می گویند که این مبحث را <strong>با</strong>ید حذف<br />
کنید.<br />
وی تصریح کرد: به عقیده من آقای<br />
خسروپناه حرفهایی از جنس ایدئولوژی زدگی<br />
می زنند. ایشان از انسان مطلوب سخن به<br />
میان آوردند که از نظر من مطلوب قرار<br />
دادن یک انسان به عنوان انسان مطلوب<br />
سیاسی یا انسان مطلوب اقتصادی یعنی<br />
همه سیاست یا همه اقتصاد که این همان<br />
ایدئولوژی زدگی است و <strong>با</strong>ید از آن اجتناب<br />
کرد.<br />
<strong>با</strong>قری در ادامه مطرح کرد: آقای خسروپناه<br />
اذعان داشتند که <strong>با</strong>ید م<strong>با</strong>حث دینی را به<br />
تجربه بگذاریم تا کسانی که به آیات<br />
و احادیث اعتقادی ندارند به این مسئله<br />
روی بیاورند اما به عقیده من این تعارض<br />
علم دینی است یعنی اینکه حدیث و روایت<br />
بیاوریم برای انجام دادن کاری و برای اث<strong>با</strong>ت<br />
نظریه <strong>با</strong>ید نماز خواند این به بر هم زدن<br />
<strong>با</strong>زی علم است.<br />
قرآن کتاب علمی نیست/ م<strong>با</strong>حث<br />
در قرآن به صورت اجمالی بیان<br />
شده نه تفصیلی<br />
<strong>با</strong>قری در ادامه اضافه کرد: ایدئولوژی<br />
هیچگاه نمیتواند علم <strong>با</strong>شد اما میتواند<br />
<strong>با</strong> آن در ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong>شد. ما در حوزه و دانشگاه<br />
درک و تعریف صحیحی از علم و تحول<br />
علوم انسانی نداریم و این تناقضهایی<br />
که امروز شاهد آن هستیم نتیجه نداشتن<br />
همین درک صحیح است اینکه بفهمیم تا<br />
کجا از ایدئولوژی و تا کجا از تجربه استفاده<br />
کنیم چرا که از نظر من قرآن کتاب علمی<br />
نیست البته در آن م<strong>با</strong>حث مربوط به علم<br />
به صورت اجمالی بیان شده است نه به<br />
صورت تفصیل.<br />
حجت االسالم خسروپناه مجددا تاکید کرد:<br />
به هیچ وجه در هیچ کدام از پژوهشگاه ها<br />
و حوزه علمیه قم چنین چیزی رخ نمیدهد<br />
که بخشی از کتابها سانسور شود تعریف<br />
من از علم <strong>با</strong> تعریف آقای <strong>با</strong>قری متفاوت<br />
است چرا که ایشان علم را صرفا تجربی<br />
میبینند. این ایدئولوژی است که به ذهن<br />
فرد پرسش میدهد تا از واقعیتها بپرسد<br />
و من معتقدم ایدئولوژی زدگی حتی در<br />
علوم اجتماعی مدرن نیز وجود دارد. کسی<br />
نگفته است که از علوم دینی همه چیز را<br />
<strong>با</strong>ید استخراج کرد. آقای <strong>با</strong>قری در کتاب<br />
»هویت علم دینی« چنین مفهومی را به<br />
آیت اهلل جوادی آملی نسبت داده است که<br />
من چنین چیزی را رد میکنم، بحث آقای<br />
<strong>با</strong>قری تعارض ذاتی علم دینی است.<br />
وی خطاب به <strong>با</strong>قری گفت: آیا نمیتوانید در<br />
حد فرضیه هم گزارههای قرآن را بپذیرید؟<br />
منظور من از به کار بردن م<strong>با</strong>حث دینی در<br />
قالب تجربه استفاده برای کسانی است<br />
که به م<strong>با</strong>نی دینی معتقد نیستند. شما<br />
خود میگویید در قرآن گزارههای بسیاری<br />
آمده است. سوال من این است که آیا<br />
همان گزارهها را نیز قبول ندارید؟ همان<br />
گزارههایی که خود شما نیز میگویید<br />
تجربه پذیر هستند.
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 23 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش نشست »امکان یا امتناع بهره گیری از فلسفه مشاء در توضیح حکومت دینی«؛<br />
ف ل س ف ه م شاء پ اس خ گ وی م س ائ ل ام روز ن ی س ت/ف ق ه ب ا ف ل س ف ه پ ی شرف ت ن م ی ک ن د<br />
نشست علمی »امکان یا امتناع بهره گیری از فلسفه<br />
مشاء در توضیح حکومت دینی« <strong>با</strong> حضور حجت االسالم<br />
والمسلمین سیدع<strong>با</strong>س نبوی موسس و مدیر موسسه<br />
پژوهشی تمدن و توسعه اسالم، مرتضی یوسفی راد عضو<br />
هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسالمی و شریف<br />
لکزایی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ<br />
اسالمی، در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.<br />
در ابتدای این نشست، شریف لکزایی به طرح چند مسئله<br />
برای ایجاد گفتمان در نشست پرداخت و اظهار کرد: ما در<br />
واقع، در فلسفه اسالمی ۳ مکتب را می توانیم برشماریم که<br />
نام فلسفه اسالمی در تاریخ اندیشه و تمدن اسالمی بروز و<br />
ظهور کرد. فلسفه مشاء در واقع اولین فلسفه ای است که در<br />
جهان اسالم به منصه ظهور رسیده است. برخی از متفکران<br />
ما همانند ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، به عنوان<br />
نمایندگان این مکتب معرفی می شوند البته متفکران زیادی<br />
هستند که بیشتر فلسفه مشاء <strong>با</strong> نام ابن سینا گره خورده<br />
است و به عنوان نماینده تام از آن یاد می کنند.<br />
وی ادامه داد: اما این پرسش در فضای کنونی ایران اسالمی<br />
و <strong>با</strong> توجه به تحولی که در ایران <strong>با</strong> وقوع انقالب اسالمی<br />
به وجود آمد، ظرفیت های فلسفه های اسالمی برای پی<br />
ریزی تمدن اسالمی چیست؟ این پرسشی است که <strong>با</strong><br />
اساتید حاضر در این نشست به بحث و گفتگو می پردازیم.<br />
دغدغه فیلسوفان اسالمی جمع عقل و وحی بود<br />
یوسفی راد در این نشست دیدگاه های خود را مطرح کرد<br />
و گفت: طرح بحثی در خصوص این موضوع مطرح می<br />
کنم، تا بتوانیم موضوع فلسفه سیاسی اسالمی در گرایشات<br />
سه گانه خود، به خصوص گرایشات مشاء را داشته <strong>با</strong>شیم<br />
تا به جامعه علمی و حوزه نقد از دین کمکی کرده <strong>با</strong>شیم.<br />
موضوعی که وارد بحث می شود، وجوه امکانی یا عدم<br />
امکان یا به ع<strong>با</strong>رتی امکان و امتناع در حکمت مشاء در توزیع<br />
حکومت دینی است.<br />
وی در ادامه سخنانش تصریح کرد: آنچه از موضوع برداشت<br />
می شود این است که آیا حکمت مشاء، قابلیت دارد که<br />
بتواند پاسخگوی این پرسش <strong>با</strong>شد که آیا حکومت دینی<br />
می تواند در پناه فلسفه سیاسی مشاء توجیه و تبیین شود<br />
و حتی بتوان از آن دفاع کرد، من عرض ام این است که<br />
مگر فیلسوفانی همانند فارابی، ابن سینا و خواجه نصیر،<br />
قطب الدین شیرازی، قطب الدین رازی و جالل الدین دوانی<br />
و دیگر فیلسوفان که تا دوره معاصر استمرار دارند، دغدغه<br />
آنان غیر از این بود که چگونه می توانند اعتقادات دینی<br />
و وحی نازله را که در قالب آموزه های ناظر بر مسائل<br />
اعتقادی هم ابعاد عملی است که اساسا دغدغه آنان در<br />
گرایش مشاء تعریف شده بود را مطرخ کنند، به ع<strong>با</strong>رتی<br />
پرسش اساسی فارابی این بود که چگونه می توان به<br />
جمع عقل و وحی برآمد.<br />
یوسفی راد افزود: تالش اساسی فارابی این بود که جمع<br />
عقل و وحی را به توضیح برساند، در تمام آثار فارابی هم<br />
این موضوع وجود دارد. این در شرایطی است که دین<br />
اسالم از جامعیت برخوردار است؛ هم شامل اعتقادات است و<br />
هم اخالقیات و مسائل احکام. فارابی در این مقام برآمد که<br />
تا آموزه های دینی را به توجیه و تبیین عقلی درآورد تا به<br />
دفاع عقلی از دین برسیم.<br />
وی تعریفی از فلسفه فارابی ارائه داد و تصریح کرد: لذا فارابی<br />
را به یک معنا می توان این گونه تعریف کرد که مسئله<br />
اساسی وی جمع عقل و وحی است، و در این زمینه این<br />
توانایی را داشت و انجام داد. فلسفه فارابی پایه ای برای<br />
فیلسوفان و فقیهان بعدی شد. اصل ضرورت فقه و بحث<br />
های جانبی آن مبتنی بر امکان جمع و عقل است اگر می<br />
خواهند از عقل استفاده کنند ناگزیر <strong>با</strong>د ملتزم به امکان<br />
جمع عقل <strong>با</strong>شند و فارابی این کار <strong>با</strong>ارزش را به سرانجام<br />
رس اند.<br />
این استاد دانشگاه بیان کرد: ابن سینا بعد از این که مسئله<br />
عقل و وحی حل می شود، به نظریه نبوت ورود پیدا می<br />
کند. ابن سینا در نظریه نبوت چه می کند؟ اساس بحث را<br />
از طرفی در دفاع دین می گذارد زیرا مفروض گرفته است،<br />
که می شود دین را به تبیین عقلی درآورد و از طرفی <strong>با</strong><br />
توجه به قابلیتی که دین اسالم دارد و توجهاتی که برای<br />
عقل مدنظر گرفته است و بهایی که به جایگاه ارزشی عقل<br />
داده است، بهره می برد و جمع عقل و وحی را مفروض می<br />
گیرد و به مسئله نظریه نبوت می پردازد.<br />
وی گفت: در حالی که در زمانه ابن سینا عده ای منکر نبوت<br />
می شوند، بزرگ ترین ابزاری که ابن سینا به خدمت می<br />
گیرد و در این زمینه هم موفق می شود عقل را به خدمت<br />
می گیرد، تا بتواند دفاع عقلی از نبوت داشته <strong>با</strong>شد.<br />
یوسفی راد ابراز کرد: تمام همت فیلسوفان اسالمی ما که<br />
مشهور به فیلسوف مشائی هستند و روش اساسی شان را<br />
برهان اختیار کردند تمام توجهشان بر دفاع از آموزه های<br />
اساسی دین بود. بنابراین نزد فیلسوف های اسالمی ما این<br />
اصل مفروض بود که این امکان وجود دارد و در ادامه آن<br />
دست آثاری که در دفاع از عقاید دینی تدوین می شود بر<br />
پایه نظریات اسالمی است.<br />
به گفته وی، تالش اساسی خواجه نصیر الدین طوسی<br />
درخصوص مسئله <strong>امام</strong>ت، قبل از اینکه تبیین فلسفی پیدا<br />
کند در تعارض <strong>با</strong> مذاهب اسالمی بود که مختص زمان<br />
خاص بود و امکان نبود که امروز بشود از مسئله <strong>امام</strong>ت<br />
دفاع کرد. اما خواجه این مسئله را به تبیین عقلی درمی<br />
آورد که رویکرد فلسفی دارد و امروزه می توانیم به عنوان<br />
راهبرد اساسی برای حکومت دینی و نظام سیاسی مبتنی بر<br />
آموزه های دینی به اختیار بگیریم.<br />
یوس فی راد ادام ه داد: ه م در دوره اولی ه فالس فه اس المی م ا<br />
<strong>با</strong> مسئله امکان جمع عقل و وحی مواجه هستیم، <strong>با</strong> این<br />
فرض که فیلسوفان دغدغه شان این بوده است که به<br />
دفاع از دینی برآیند که به ارائه نقشه راه برآمده است و هم<br />
راهنما ست و ارائه طریق راه می کند. بنابراین اگر حکومت<br />
دینی را ما به این معنا بگیریم که مراد از حکومت دین<br />
نظامی است که م<strong>با</strong>نی نظری و عملی را مبتنی بر وحی<br />
الهی قرار می دهد. یعنی دین را جامع دیدند، زیرا دین<br />
هم نبوت و هم برنامه دارد و ارائه طریق)<strong>امام</strong>ت( آورده است.<br />
دین زندگی فردی و جمعی مردم را از وضع موجود به وضع<br />
مطلوب هدایت می کند.<br />
وی اظهار کرد: فیلسوفان اسالمی ما به تبیین عقلی چنین<br />
دینی برآمدند همین دین است که عالمه جعفری مثال می<br />
آورد که ادیان آمده اند پاسخگوی ۴ سوال اساسی <strong>با</strong>شند.<br />
ی ا ادی ان آمدن د پس خگوی ۴ ارتب اط انس ان <strong>با</strong>ش ند۱. ارتب اط<br />
انسان <strong>با</strong> خدا ۲. ارت<strong>با</strong>ط انسان <strong>با</strong> طبیعت ۳. ارت<strong>با</strong>ط انسان<br />
<strong>با</strong> خویشتن خویش ۴. ارت<strong>با</strong>ط انسان <strong>با</strong> همنوعان. کامل ترین<br />
دینی که توانمند بر پاسخگویی این ۴ رابطه است، دین<br />
اسالم است. این رویکردی فلسفی به دین است، اگر این<br />
قابلیت امکان جمع وجود نداشت نه فیلسوفی همانند عالمه<br />
جعفری این تبیین را انجام می داد و نه فیلسوفان گذشته.<br />
وی گفت: فیلسوفان اسالمی بر مسئله ای که بر ذهن خود<br />
یعنی جمع عقل و وحی داشتند و دینی که هم دارای آموزه<br />
های اعتقادی، ناظر بر عالم هستی است و عوالم هستی و<br />
انسان و ماهیت انسان و دینی که بخشی از روابط آن ناظر بر<br />
روابط اجتماعی است چگونه می توان این دین را به تبیین<br />
و تفسیر عقلی درآورد. که این امکان به شکل فرض اولیه<br />
وجود دارد و فراتر از فرض، امکان وقوعی پیدا کرده است.<br />
فلسفه مشاء پاسخگوی نیاز امروز ما نیست<br />
در ادامه این نشست حجت االسالم والمسلمین سیدع<strong>با</strong>س<br />
نبوی، گفت: دعوی بنده در موضوع پیش آمده این است<br />
که، پناه آوردن به فلسفه مشاء در دوران کنونی برای ما به<br />
لحاظ میراث و آنچه از تمدن فلسفی اسالمی داریم، خوب<br />
است. اما در واقع اصال پاسخگو و وافی نیست.<br />
وی افزود: البته بنده به بحث درون فلسفی نگاه می کنم،<br />
اهدافی که آقای یوسفی راد مطرح کردند، اینکه حکمت<br />
مشاء قصد داشت به دین خدمت کند خب خوب بود<br />
اما مبحث ما این نیست، بحث اصلی اسن است که آیا<br />
توانستند در طول ۱۴ قرن تحوالت جوامع اسالمی و جامعه<br />
ما نقش موثر ایفا کنند و چه نقشی ایفا کردند، دعوی دوم<br />
بنده این است که از قرن هفتم به بعد نوعی توقف و رکود
صفحه | 24 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
و فرورفتن در قالب مفاهیم مشائی پیدا کردیم و این عامل<br />
درجا زدن ما شد.<br />
حجت االسالم نبوی تصریح کرد: عده ای در ایت زمینه<br />
کتاب هایی تالیف می کنند که مشکل عقب ماندن تمدن<br />
اسالمی چه بود؟ یکی از پاسخ هایی که می توان برای<br />
این سوال برگزید این است که سهم مفهوم سازی های<br />
مشائی در توقف و رکود ما بسیار <strong>با</strong>ال است و ما از این جهت<br />
لطمه خوردیم. فلسفه ما <strong>با</strong>ید از مشاء بیرون می آمد، البته<br />
میراث و ظرفیت آن را استفاده می کرد و قدم های بعدی را<br />
برمی داشت اما متاسفانه بیرون آمدن از فلسفه مشاء دیر<br />
رخ داد.<br />
وی <strong>با</strong> نگاه درون فلسفی به روش فلسفه مشاء پرداخت و ابراز<br />
کرد: مشکل روش مشاء از ابتدا بود اما از کجا ما را در حفره<br />
بس یار ب زرگ ف رو ب رد و م ا همی ن ط ور ادام ه م ی دهی م،<br />
حتی فقه و کالم ما به نوعی از این حالت عمق تعقلی <br />
تصوری یا تعقلی تصنعی، از این اثر پذیرفت و فقه ما<br />
لطمه برد زیرا فلسفه بنیان و م<strong>با</strong>نی تفکر است وقتی به<br />
سمتی حرکت می کند بقیه دانشها هم به سمت خودش<br />
همراه می کند.<br />
نبوی ادامه داد: تعریف بنده از فلسفه مشاء ع<strong>با</strong>رت است از<br />
فلسفه ای که مدرسی و کالسیک است، همان بحثی که<br />
از فلسفه یونانی ترجمه و منسجم کردند و بعد فارابی به<br />
سرانجام رساند، بوعلی سینا آن را به مسئله منسجم و ابعاد<br />
بیشتری تبدیل کرد که تا این دوره ها ابتکار وجود داشت<br />
و در امور راه گشا بود ولی بعد از این که به خواجه نصیر<br />
رسید م<strong>با</strong>حث خوبی را مطرح کردند اما بخش زیادی را در<br />
فرو رفتن مفاهیم بیان می کنند.<br />
وی بیان کرد: آن چیزی که به عنوان نکات مطرح کنم این<br />
است که، منطق مدرسی بنای خود را بر این گذاشت که میان<br />
حقیقت عینی شی و ماهیت شی تمایز را پیدا کند و بعد تمایزها<br />
را به گونه ای ربط دهد که بتواند در مجموعه صورا بندی ارائه<br />
دهد و اموری را از آن استنتاج کند. این مسئله در م<strong>با</strong>حث مفاهیم و<br />
تصورات و تصدیقات بسط پیدا کرد.<br />
نبوی افزود: نگاه فیلسوف مشائی این است که <strong>با</strong> پدیده یا<br />
شی مواجه می شوم و وقتی <strong>با</strong> شی مواجه می شوم عقل<br />
من یک انعکاس تصوری و به دن<strong>با</strong>ل آن انعکاس تصوری و<br />
تصدیقی به دست می آورد و این برای من کافی است، و<br />
می توانم <strong>با</strong> به دست آوردن این مفاهیم، همه را <strong>با</strong> هم<br />
ترکیب کنم و مفاهیم واحدی را استنتاج کنم. بنابراین از اینجا<br />
آغاز می شود که یک رابطه مفهوم سازی تصوری تو در<br />
تو و همان طور در کنار هم به صورت اشتراکات اجناس<br />
تجنیس و انفصال و فصول شکل پیدا می کند. فیلسوف<br />
مشاء الزم ندیده است که برگردد و تطبیقی میان حقایق<br />
خارجی و عناوین انجام دهد.<br />
وی به تفسیر فلسفه مشاء پرداخت و توضیح داد: مشاء فلسفه<br />
دعاوی الزام و لزوم و استلزام است، یعنی شما وقتی مطرح<br />
می کنید که یک نفر ترسو است به دن<strong>با</strong>ل این ترسو<br />
بودن شما می توانید الزمه دیگر <strong>با</strong> همین مفاهیم پیدا<br />
کنید. منظور از نقد فلسفی مشاء این نیست که بخواهیم<br />
ابتکار فارابی یا بوعلی را نقد کنیم و بگوییم اینها میراث<br />
ما نیستند، بله آنان آمدند بر کالم دینی و اجتماعی ما به<br />
طور گسترده اثر گذاشتند و لذا می بینید ما به مقدار بسیار<br />
زیادی دیانت مردم را تحت تاثیر خطا<strong>با</strong>ت داریم.<br />
نبوی اظهار کرد: مجموعه استلزامات برای ما فضایی<br />
ذهنی درست کرده است که در این فضای ذهنی پیش<br />
رفتیم و بزرگانی همانند ابن سینا در مورد فلسفه خود نتیجه<br />
می گیرد که تمام این مسائلی را که گفته ایم تقری<strong>با</strong>ت<br />
است، نوع تعقالت ذهنی عقل است که می خواهیم در<br />
استدالالت پیش برویم البته محکمه است در بدیهات.<br />
غایت فلسفه، پرداختن به چیستی است<br />
یوسفی راد در مقابل نظریات نبوی اظهار کرد: غایت فلسفه<br />
پرداختن به چیستی است و اینکه بحث عمل و حکومت<br />
دینی داریم. بیایم ببینیم کدام فلسفه به دنیا و مردم بیشتر<br />
دقت کرده است. این سینا بوده یا شیخ اشراق. تبیینی<br />
که اشراق در<strong>با</strong>ره نبوت دارد فایده ای برای زندگی دنیوی<br />
ندارد، اما ابن سینا دغدغه اش این است که از نظریه نبوت،<br />
زندگی دنیوی، تدبیر و قانون استخراج کند.<br />
وی ادامه داد: وقتی نامی از سعادت برده می شود <strong>با</strong>ید<br />
سعادت حقیقی منظور شود، اگر سعادت توهمی <strong>با</strong>شد هیچ<br />
گونه فایده ای ندارد، بلکه سعادت حقیقی را مبنای آموزه<br />
ها و شاخص ها معرغی کرد که نه از جسارت و بی <strong>با</strong>کی<br />
درآورد و نه ترسویی.<br />
به گفته یوسفی راد، دغدغه فیلسوفان مشائی این است که<br />
فلسفه را در حد فلسفه نگه ندارند بلکه آن را به حوزه عمل<br />
بیاورند و اتفاقا این امر حاصل شد. لذا خواجه نصیر بهترین<br />
و شاخص ترین فرد در این حوزه است. مهم ترین مسئله<br />
فلسفه مشاء تدبیر، خردورزی، سعادت و کمال است که می<br />
گوید <strong>با</strong>ید به این امور توجه در حد اعتدال داشته <strong>با</strong>شیم.<br />
این استاد دانشگاه ابراز کرد: فیلسوف مشائی به غیر از حق،<br />
هیچ دغدغه ای دیگری ندارد، حق موضوعی که امروز هم<br />
دغدغه اساسی انسان است و امروز هم توجه به حق را زنده<br />
کنیم و هر فرد این حق را مطالبه کند، تدبیر را در پی خواهد<br />
داشت و مطلوب بشر خواهد بود. حیثیت فیلسوف سیاسی،<br />
فلسفیدن است نه اینکه انتظار داشته <strong>با</strong>شیم فیلسوف<br />
کارگزار سیاسی <strong>با</strong>شد و بنا نیست که این امر رخ دهد.<br />
فقه <strong>با</strong> فلسفه پیشرفت نمی کند<br />
نبوی در مجموع سخنان خود، اظهار کرد: مرحوم مطهری<br />
در اواخر عمرشان مطرح می کردند که یک تکان جدی در<br />
فلسفه <strong>با</strong>ید اتفاق بیفتد و <strong>با</strong>ید آن را به وجود بیاوریم و مرحوم<br />
عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>یی در م<strong>با</strong>حثی که خودشان مطرح می کنند<br />
می گوید که این م<strong>با</strong>حث تازه آغاز راه است، مثال وی راجع<br />
به ماده بحث می کند و بعد به جسم می پردازد.<br />
وی در ادامه افزود: ۸ قرن گذشته یک میراث تنومند، در<br />
م<strong>با</strong>حثات و فتوح فراوان استلزامات فراهم شد، چه چیزی<br />
کم بود که غربی ها آمدند و مسلط شدند؟ و ما هم<br />
عقب نشینی کردیم. در حالی ها که همه چیز آماده بود.<br />
تفکری در حوزه ها هست که اگر فقه را به دن<strong>با</strong>ل فلسفه<br />
و مشی مدرسی فلسفه دن<strong>با</strong>ل می کردیم شرایط مان خیلی<br />
بهتر بود. تمام مجموعه هایی که در شریعت آمدند چه<br />
به صورت فلسفی، عرفانی و کالم رفتند و شریعت را جدی<br />
نگرفتند در حال حاضر شریعت ندارند.<br />
نبوی بیان کرد: به عنوان مثال بیاییم، خردورزی را واقع<br />
گرا می کنیم یا واقع گرا را خردورز می کنیم، امکان این<br />
امر واقعا میسر نیست، شبهه اساسی که ویتگنشتاین هم در<br />
این خصوص مطرح کرده است، وقتی همه چیز را بررسی<br />
و شاخص ها را ارزیابی کنیم، <strong>با</strong>الخره مسئله مفهوم سازی<br />
را نمی توان شوخی نگرفت زیرا <strong>با</strong> این نوع مسائل دائما<br />
مواجه بودیم. ما هنوز هم در میان سیاستمداران و برنامه<br />
ریزان و تدوینگران این تفکرات را داریم.<br />
نبوی در پایان سخنان و این نشست، گفت: سوال این است<br />
که چه <strong>با</strong>ید کرد؟ االن می پرسند الگوی اسالمی پیشرفت<br />
و الگوی پایه مسائل اساسی اش چیست؟ من پاسخ یک<br />
خطی در این زمینه دارم، اصلی ترین مسئله پایه الگوی<br />
اسالمی پیشرفت آن است که چگونه پاسخ سه وجهی<br />
و شناخت به مسائل بدهند که هم بتواند مبدا چیستی و<br />
چگونگی عقالنی را سامان دهد و هم بتواند تطبیق اش را<br />
برعینیت به بهترین وجه از <strong>با</strong>قی آن چیزی که در دنیا اتفاق<br />
می افتد انجام دهد و هم بتواند شاخصها و ترازهای دین را<br />
تامین کند. این اتفاق رخ ندهد ما نمی توانیم مدار الگوی<br />
اسالمی ایرانی پیشرفت را نمی توانیم پیدا کنیم.
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 25 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
ع ل م دین ی و اسالم یسازی ع ل وم ان س ان ی از دیدگاه آیتاهلل م ص ب اح یزدی<br />
متن پیشرو دیدگاههای آیتاهلل مص<strong>با</strong>ح<br />
یزدی در<strong>با</strong>ره علم دینی و اسالمیسازی<br />
علوم انسانی است که از آثار وی استخراج<br />
شده است<br />
بعد از دوران رنسانس در اروپا تحوالتی جهانی<br />
در عرصه آموزش اتفاق افتاد که سبب شد<br />
بسیاری از ارزشهای علمی روز، جایگاه خود را<br />
از دست داده و ارزشهای دیگری جایگزین آنها<br />
شود. این موضوع سبب ایجاد تقابل و تعارض<br />
میان علوم قدیم )علوم دینی( و جدید )علوم<br />
تجربی( شد که تا مدتها <strong>با</strong>عث بروز بحران<br />
فکری و مروج گرایش شکگرایی در قرون<br />
وسطی بود. جامعه حوزوی و دانشگاهی کشور<br />
<strong>با</strong>ید تاریخچه و م<strong>با</strong>نی پیدایش علوم جدید در<br />
اروپا و جهان را <strong>با</strong> دقت بررسی کنند تا بتوانند <strong>با</strong><br />
موج علوم غربی مسلط بر فضای علمی کشور<br />
مقابله کنند.<br />
در تعاریف مصطلح امروزی در جوامع غربی،<br />
علم دینی در برابر علم دانشگاهی و مرادف <strong>با</strong><br />
علوم قدیم دانسته میشود که <strong>با</strong> توجه به نام<br />
دیگر علوم دانشگاهی که علوم جدید است در<br />
واقع تقابل علم دینی و دانشگاهی تقابل علم<br />
جدید و قدیم تصور میشود. متفکران غربی و<br />
طرفدارن آنها برای علوم به اصطالح قدیم<br />
جایگاهی قائل نیستند و معتقدند که تنها علوم<br />
جدید نتایج ارزشمندی برای بشر به همراه<br />
داشتهاند. <strong>با</strong>ید به این نکته توجه داشت که علم<br />
برابر <strong>با</strong> تجربه نیست بلکه علم آشنایی <strong>با</strong> تمام<br />
حقایق و به بیان دیگر کشف حقیقت است.<br />
دین نیز در اصطالح علمای اسالمی از سه<br />
عنصر اعتقاد به خدا، قیامت و رابطه وحیانی<br />
میان خدا و خلق تشکیل شده و به تمامی<br />
شئون زندگی انسانی اعم از فردی و اجتماعی<br />
رنگ خدایی میدهد،سلیقهای و دلبخواهی<br />
نیست و جدیترین مسأله در زندگی بشر به<br />
شمار میآید.<strong>با</strong> توجه به تعاریف علم )کشف<br />
حقیقت( و دین )برنامه جامع فردی و اجتماعی،<br />
دنیوی و اخروی( ترکیب علم دینی شکل<br />
میگیرد. در تعریف صحیح علم دینی <strong>با</strong>ید<br />
شأن ذاتی دین و هدف اصلی آن حفظ شود که<br />
همانا بیان حقایقی است که دسترسی به آنها<br />
از راههای متعارف و عمومی فهم امکانپذیر<br />
نیست .<br />
علم دینی تنها شامل معلوماتی میشود که از<br />
منابع اختصاصی دین )کتاب و سنت( استخراج<br />
شده <strong>با</strong>شند،که البته این معلومات <strong>با</strong>ید نتایجی<br />
یقینی <strong>با</strong>شند که <strong>با</strong> روشهای یقینی از منابع<br />
یقینی به دست آمده <strong>با</strong>شند. <strong>با</strong>ید توجه داشته<br />
<strong>با</strong>شیم که هر علمی که از آیات و روایات<br />
استخراج میشود را هم نمیتوان علم دینی<br />
قلمداد کرد، چرا که برخی از این معلومات<br />
)همچون مثالهای قرآن( تنها نقشی ابزاری<br />
برای تبیین هدف دین دارند و خود جزئی از<br />
علم دینی نیستند، همانگونه که عقل نیز از<br />
نظر اسالم معتبر است ولی همه مدرکات آن<br />
)مانند معادالت دو مجهولی یا مسائل منطقی(<br />
جزء دین بهشمار نمیروند.<br />
در م<strong>با</strong>حث و گفتوگوهای علمی ن<strong>با</strong>ید به آیات<br />
متشابه و روایات ضعیف تمسک شود چون در<br />
آیندهای نه چندان دور از همین آیات و روایات<br />
متشابه و ضعیف در برابر ما استفاده خواهند<br />
کرد که زیانهای جبران ناپذیری برای اسالم<br />
به همراه خواهد داشت. منابع دینی <strong>با</strong>ید به<br />
خوبی شناخته شوند و سهلانگاری در اینکار<br />
<strong>با</strong>عث انحراف و برداشتهای نادرست از دین<br />
میشود، همانطور که بسیاری از انحرافات<br />
گروههای الحادی و التقاطی از نسبت دادنهای<br />
سادهانگارانه به دین ناشی میشود و <strong>با</strong>عث<br />
خسارات فراوانی شده است.<br />
بومیسازی علم<br />
منظور از بومیسازی و اسالمی کردن علوم،<br />
صرف تعویض اصطالحات نیست، بلکه<br />
تغییر جهانبینیها و استفاده از منبع وحی<br />
در تولید علم است. گزارههایی که به نام<br />
علوم انسانی شناخته میشود و در اطرافش<br />
کتابها نوشته شده، خاستگاهش مغرب<br />
زمین است و خواه ناخواه تأثیر فرهنگ<br />
و ادبیات غرب در آنها تعبیه شده است.<br />
اصطالحاتش <strong>با</strong> همان اصطالحاتی که<br />
موافق فرهنگ غربی است شکل گرفته<br />
است و سردمداران و صاح<strong>با</strong>ن نظریههای<br />
معروف آن، عمدتاً اهل مغرب زمین هستند.<br />
کتابهای دانشگاهی ما نیز <strong>با</strong> اندکی<br />
تغییر، ترجمهای است از کتابهایی که در<br />
اروپا و آمریکا نوشته شده است. یک یا<br />
چند مثال اروپایی را برداشتهاند، مثال ایرانی<br />
گذاشتهاند و به اصطالح بومیسازی شده<br />
است. به نظر ما، تا آنجا که مربوط به<br />
اصطالحات و ادبیات <strong>با</strong>شد، مشکلی ایجاد<br />
نمیشود؛ ولی بحثهای دیگری هست<br />
که برمیگردد به بینشها و جهانبینیها،<br />
به یک نظریات زیربنایی که در م<strong>با</strong>نی عمدتاً<br />
<strong>با</strong> فرهنگ غرب سازگاری دارد و بر آن اساس<br />
پایهریزی شده است. مسأله اینجاست که<br />
یک اصطالحی <strong>با</strong>ر فرهنگی دارد.<br />
همانطور که ذکر شد، م<strong>با</strong>نی اسالمیسازی<br />
علوم انسانی همان اصول جهانبینی اسالمی<br />
است که در مواردی <strong>با</strong> جهانبینی حاکم بر<br />
علوم انسانی موجود تعارض دارد. طبیعی است<br />
که این م<strong>با</strong>نی بر اصول ارزشی و هنجاری<br />
این علوم هم تأثیر عمیقی برجای میگذارد،<br />
همانگونه که در روششناسی این علوم اثر<br />
دارد. برای تحقق این مهم، اوال: <strong>با</strong>ید ما حوصله<br />
این کار را داشته <strong>با</strong>شیم. واقعبینانه بدانیم که<br />
این کار، کار یک روز یا دو روز نیست. ثانیا: <strong>با</strong><br />
توجه به واقعیاتی که در دانشگاههای ما وجود<br />
دارد، <strong>با</strong>ید از سرمنشأ کار را شروع کرد.<br />
این مفاسد سیاسی اخیر که در کشور ما<br />
ایجاد شد، منشأ آن به بیست سال پیش<br />
برمیگردد. برخی اساتید دانشگاه، افکار<br />
انحرافی را به این افراد، تزریق کردند. اساتید<br />
شناخته شدهای که اکنون در ایران نیستند.<br />
درس آن اساتید، این کارگزاران را به <strong>با</strong>ر آورد<br />
و آنها این حرکت را به وجود آوردند و به<br />
فکر براندازی نظام افتادند. اگر بخواهیم<br />
تغییر کند از همان جا <strong>با</strong>ید تغییر کند.<br />
استاد دانشگاه <strong>با</strong>ید فکرش عوض شود.<br />
البته <strong>با</strong> اج<strong>با</strong>ر نمیشود. <strong>با</strong>ید خود استاد <strong>با</strong>ور<br />
داشته <strong>با</strong>شد تا این ایده را در ذهن دانشجو<br />
جایگزین کند. پس استاد <strong>با</strong>ید عوض شود.<br />
تغییر استاد و تغییر کتاب <strong>با</strong>ید توأم <strong>با</strong>شد.<br />
حال این سؤال مطرح میشود که چگونه<br />
<strong>با</strong>ید استاد را عوض کرد؟ چگونه <strong>با</strong>ید کتاب<br />
را عوض کرد؟ در جواب میگویم : این کار<br />
شدنی است و روی این مسأله فکر شده و<br />
طرح هم دارد؛ اما قدم اولِ این کار در گرو<br />
فعالیت ماست. مسئولیت بزرگی به عهده<br />
حوزه است. رسالت ما تحول در فرهنگ<br />
یک کشور اسالمی و بعد در تمام دنیا است.<br />
این وظیفه و جهادی است که به عهده<br />
ماست. قدمی که <strong>با</strong>ید دن<strong>با</strong>ل کنیم، اول<br />
این است که درصدد <strong>با</strong>شیم، مفاهیم اصلی<br />
علوم انسانی را نقادی کنیم و بفهمیم<br />
نظریات اسالمی در این زمینه چگونه <strong>با</strong>ید<br />
<strong>با</strong>شد. در قدم بعد <strong>با</strong>ید از لحاظ کمیت و<br />
کیفیت آمادگی پیدا کنیم که بتوانیم<br />
اساتید دانشگاه را <strong>با</strong>زآموزی کنیم. <strong>با</strong>ید<br />
جلسات بحث و گفتوگویی تحت عنوان<br />
کالس، همایشهای علمی، کنفرانس و…<br />
داشته <strong>با</strong>شیم، تا دوستانه این مفاهیم به<br />
اساتید متدینی که عالقهمند هستند، منتقل<br />
ش ود.<br />
اساتیدی که میخواهند تحول ایجاد<br />
کنند، اما نمیدانند چگونه <strong>با</strong>ید این کار<br />
را به ثمر برسانند. نمونه اینگونه اساتید،<br />
اساتید بسیجی ماست که کم هم نیستند.<br />
تجربههایی که در کار <strong>با</strong> اساتید دانشگاه<br />
داشتهایم، نمونههای موفقی است. کسانی<br />
روز اول <strong>با</strong> یک دید منفی میآمدند و این<br />
سؤال برایشان مطرح بود که چه نیازی<br />
بود که من اینجا بیایم؟ چند روز بعد همان<br />
افراد میآمدند و میگفتند: ما میخواهیم<br />
اصالً دانشگاه را رها کنیم و بیاییم طلبه<br />
شویم. در ظرف چند روز ببینید از کجا تا به<br />
کجا، تحول ایجاد شد. این کار شدنی است<br />
و طرح آن هم فیالجمله قابل ارائه است.<br />
یک بخشی از آن مربوط به دولت و مجلس<br />
است و آنها فعالً به ما مربوط نیست. آنچه<br />
مربوط به ماست، این است که همت<br />
کنیم و در زمینه تحقیقات علمی اسالمی<br />
نهایت تالش خودمان را بکار گیریم و آنچه<br />
که از دست مان بر میآید کوتاهی نکنیم.<br />
این را یک جهادی بدانیم که ش<strong>با</strong>نه روز <strong>با</strong>ید<br />
روی آن کار کنیم تا آنرا به ثمر برسانیم.<br />
آیه معروفی است که »ضَ رَبَ اهللُ مَثَالً کَلِمَهً<br />
طَ یبَهً کَشَ جَ رَهٍ طَ یبَهٍ أَصْ لُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی<br />
السماءِ تُؤْتی أُکُلَها کُل حینٍ بِإِذْنِ رَبها« یا<br />
مثالی که قرآن در<strong>با</strong>ره انفاق میزند »کَمَثَلِ<br />
حَبهٍ أَنْبَتَتْ سَ بْعَ سَ نابِلَ فی کُلِ سُ نْبُلَهٍ مِائَهُ<br />
حَبهٍ وَ اهللُ یضاعِفُ لِمَنْ یشاء« آن کسانی که<br />
زرنگ <strong>با</strong>شند، در کارهای علمی هم میگردند<br />
دن<strong>با</strong>ل آن کارهایی که چنین زمینههایی را فراهم<br />
کند. گاهی یک تحقیق، علمی است؛ نتیجهاش<br />
محدود است، روزمره است، نیاز امروز و فردا<br />
را تأمین کند؛ اما دیگر خیلی گسترش پیدا<br />
نمیکند، در زمینههای دیگر کاربردی ندارد؛<br />
اما تحقیق در مسائل بنیادی هر علمی، »کمثل<br />
حبه« است. <strong>با</strong>ید ارزش کارهای بنیادی را درک
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 26 صفحه گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
کنیم،<br />
انتخاب را مفیدترینها و بهترینها کنیم، <strong>با</strong>شیم.<br />
داشته استقامت و صبر و حوصله بعد در<br />
بومیسازی فرایند تحقق موانع انسانی<br />
علوم بود.<br />
خود<strong>با</strong>ختگی حال، به تا ما جدی مشکل دانشگاه<br />
به ما که علومی نهایت میکردیم فکر که<br />
است مطالبی ترجمه بیاموزیم، میتوانیم دادهاند.<br />
قرار ما اختیار در غربی دانشمندان که<br />
بودند کرده تربیت اینطور را ما جوانان اگر<br />
ندارید. چیزی زمینهها این در خودتان به<br />
ما که همینهاست بگیرید، یاد چیزی صنعت<br />
زمینه در که همانطور میدهیم. شما آنچه<br />
روزها این بود. شده القا تکنولوژی و به<br />
توجه <strong>با</strong> که است این است مهم ما برای بسیار<br />
سیاسی و اجتماعی شرایط یک در که این روح<br />
گرفتهایم، قرار تاریخ طول در استثنایی بیدار<br />
جوانان در که نفس به اعتماد و خود<strong>با</strong>وری شده،<br />
آغاز که حرکتی در تا کنیم تقویت را شده بردارند.<br />
بلندی قدمهای در<br />
بتوان که شده فراهم امکانات این امروز کرد.<br />
فکری استقالل احساس فضایی یک البته<br />
کرد، پیدا را دیگران افکار نقد جرئت نقد<br />
واقعاً وقتی آن صحیح. فهم از بعد نقد حرف<br />
که است قبول قابل و پذیرفته ما <strong>با</strong>شیم،<br />
کرده درک درست را مقابل طرف <strong>با</strong>شیم.<br />
داشته اجمالی تصور یک اینکه نه که<br />
بود این مطهری شهید بزرگ هنر کند،<br />
نقد را دیگران افکار میخواست وقتی تبیین<br />
خودشان از بهتر را آنها نظریههای شد<br />
شنیده مارکسیستها از <strong>با</strong>رها میکرد. خود<br />
از را مارکسیستی نظریههای ایشان که حق<br />
به وقت آن و میکند تبیین بهتر ما میکرد.<br />
نقد هم علوم<br />
زمینههای از بسیاری در میبینید اینکه که<br />
است این خاطر به هستیم، عقب انسانی علوم<br />
است. نشده برنامهریزی زمینهها این در داشته،<br />
دنیوی نتایج چون تجربی و طبیعی این<br />
در بنیادی کار است. بوده زیاد انگیزه <strong>با</strong><br />
<strong>با</strong>ید ندارد، زیادی مادی منافع چون جاها گیرد.<br />
انجام الهی انگیزههای نیست،<br />
نفر دو یا نفر یک کار کار، این البته دارد.<br />
نیاز مناسب انسانی مجموعه یک به که<br />
است نیاز انسانهایی از ای مجموعه به <strong>با</strong>شد<br />
<strong>با</strong>ورشان اوالً <strong>با</strong>شند: داشته خصلت دو این<br />
همت ثانیاً کند. تغییر <strong>با</strong>ید اینها که <strong>با</strong>ور<br />
آن نه متأسفانه <strong>با</strong>شند. داشته نیز را کار اکنون<br />
کنیم فرض همت. آن نه و دارد وجود <strong>با</strong><br />
و شده پیدا تحول این سال سی از بعد شاءاهلل<br />
ان خدا رهبری- معظم مقام تأکیدات ایشان<br />
و بیفزاید ایشان عزت و عمر طول بر خواهند<br />
آنقدر و کرد خواهند پیگیری هم <strong>با</strong>ز جوانها<br />
در بیشتر <strong>با</strong>ورها این تا گفت اما<br />
است؛ آمده پدید <strong>با</strong>ور این شود تقویت لیسانس<br />
فوق که دانشگاهی جوان آن اکنون در<br />
میخواهد و دارد روانشناسی دکترای یا انجام<br />
<strong>با</strong>ید کاری چه کند، اقدام زمینه این <strong>با</strong>شد؟<br />
پردازش نظریه <strong>با</strong>ید کسی چه دهد؟ بگیرد؟<br />
یاد <strong>با</strong>ید کجا از را اسالمی افکار کند؟<br />
تغییر <strong>با</strong>ید علوم این از قسمتی چه پیشبینی<br />
قبل سال سی همان از البته مشترکی<br />
کار یک <strong>با</strong>ید ما که بود شده <strong>با</strong>شیم<br />
داشته دانشگاه و حوزه اساتید بین شود.<br />
حل هم کمک به نقطهها این تا در<br />
<strong>با</strong>ور کمبود و انسانی نیروی کمبود ولی فرهنگی<br />
انقالب ستاد خود در حتی زمان آن داشت.<br />
وجود زمان آن <strong>امام</strong><br />
چون صرفاً و نداشت وجود <strong>با</strong>وری چنین ولی<br />
کنند؛ قبول بودند، مجبور بود فرموده هنوز<br />
سالها آن از پس اکنون نداشت. <strong>با</strong>ور دلشان این<br />
به دستاندرکاران، از درصد چند دانم نمی چنین<br />
که هستند کسانی دارند؟ <strong>با</strong>ور تحول گذاشتن<br />
<strong>با</strong> که معتقدند صرفاً ندارند. <strong>با</strong>وری شدن<br />
اسالمی برای روایت یک و آیه یک موانع<br />
و مشکالت از بخشی اینها است! کافی است.<br />
انسانی علوم اسالمیسازی انسانی<br />
علم امتیازات و شاخصهها بومی<br />
پذیرفته<br />
دانشگاهی محافل در که علمی استفاده<br />
تجربه از مستقیماً <strong>با</strong>ید یا میشود پوزیتویستی<br />
گرایشهای همان بشود، برای<br />
معتدلتر مقداری یک یا افراطی، ارزش<br />
ش بی و م ک م ه ی عقالن ای تحلیله تجاوز<br />
این از بیش اما شدهاند، قائل <strong>با</strong>لواسطه<br />
عینی تجربههای گاهی نمیکند! انجام<br />
داروسازی در که تحقیقاتی مثل است مسأله<br />
عینی، تجربه خودِ گاهی و میگیرد از<br />
بلکه نمیکند، حل را اجتماعی علوم تحلیلهایی<br />
میشود، تفسیرهایی یک آنها است.<br />
مبتنی تجربهها آن بر که میشود یک<br />
به برمیگردد م<strong>با</strong>حثی انسانی علوم در آنها<br />
از مطالب که عینی تجربیات سلسله زمینهها<br />
این در که کسانی میشود. انتزاع پوزیتویستی<br />
گرایشهای گاه کردهاند، بحث گاهی<br />
و داشتهاند معتدل یا و حاد از اعم اشخاصی<br />
یا و خاص فلسفی گرایشهای حال<br />
هر در کردهاند. فکر <strong>با</strong>زتر و آزادتر استفاده<br />
گرایشاتشان از اجتماعی م<strong>با</strong>حث در گذاشتهاند.<br />
مایه و کردهاند و<br />
فردی تجربههای از غال<strong>با</strong>ً انسانی علوم بعد<br />
و است شده شروع موردی و شخصی تجربههایی<br />
آنها، تفسیر و تحلیل <strong>با</strong> کمکم و<br />
درآمده علمی قاعده یک صورت به شده،<br />
عرضه علم صورت به آنها مجموعه خود<br />
شخصی تجربههای از میتوانیم نیز ما دانشمند<br />
یک عنوان به ما ولی کنیم. استفاده نظر<br />
م<strong>با</strong>حث این در میخواهیم وقتی مسلمان میدانیم<br />
الزم خودمان برای گاهی دهیم، بگوییم<br />
کنیم، استفاده تعبدی و دینی منابع از نه<br />
یا و نمیسازد قرآن آیه این <strong>با</strong> مطلب این میسازد.<br />
معروف<br />
که اصطالحی به علم متدلوژی این رایج<br />
متدولوژی از جاهایی در ما است،نیست. اول<br />
از <strong>با</strong>ید یعنی میرویم؛ فراتر انسانی علوم تنها<br />
است، وسیعتر ما متدلوژی که کنیم اعالم تعبدی<br />
ادله به و نمیکنیم اکتفا عقل و حس به و<br />
دارد عقلی پشتوانه چون میکنیم، استناد هم یعنی<br />
عقلی. استدالل نوع یک به برمیگردد صحیح<br />
مبنا این که میکند اث<strong>با</strong>ت عقل اول میکند.<br />
استناد آن به بعد است، حجت و است کردن<br />
اسالمی و بومیسازی از منظورمان پس نیست.<br />
اصطالحات تعویض صرف علوم، متدلوژی<br />
در مبنایی اختالف یک میگوییم ما که<br />
است این اختالف آن و داریم. انسانی علوم و<br />
مستند وحی، بر تعبد براساس را مطلبی اگر به<br />
علم است؛ علم هم این کردیم، اث<strong>با</strong>ت علم<br />
واقع. از کاشف یقینی اعتقاد معنای آن<br />
متدلوژی و وسیعتر ادلهاش دایره اسالمی اگر<br />
<strong>با</strong>شیم داشته توجه <strong>با</strong>ید است. گستردهتر و<br />
شدیم خارج علم اصطالح جهانی عرف از این<br />
ندانستند، علم را این دیگر پوزیتویستها ارزش<br />
کم دست نیست الیغفری ذنب و گناه که<br />
است م<strong>با</strong>حثی از بیشتر ارزشش و دارد داخلی سیطره<br />
بتوانیم ما اگر میشود. اث<strong>با</strong>ت حس راه از و<br />
بدهیم گسترش بخش این در را فرهنگیمان دنیا<br />
کنیم، اث<strong>با</strong>ت بیشتر را خودمان علمی هویت پذیرفت.<br />
خواهد هم وحی<br />
برکت به چیزهایی اسالم در ما میدانی<br />
مطالعات فرمول از خارج که داریم است.<br />
علمی روشهای و خطا و آزمون و الهی،<br />
غیبی، آماده، محصوالت یک اینها را<br />
قدرش ما و ما اختیار در است بهشتی تعارض<br />
که آنجایی مخصوصاً نمیدانیم. امروز.<br />
تا بشری فکری دستاوردهای <strong>با</strong> دارد اسالم<br />
مدافعین عنوان به موظفیم ما اسالم<br />
علمی میراث وارث که کسانی و استخراج<br />
کنیم، کشف را اینها هستیم، اث<strong>با</strong>ت<br />
و دهیم قرار دنیا دسترس در و کنیم نظریات<br />
از برتر نظریات، این که کنیم که<br />
شود شروع حرکتی <strong>با</strong>ید شماست. ما<br />
به یکی کند. تأمین را کمبود دو این بدهیم<br />
جرئت خودمان به و بدهد خود<strong>با</strong>وری نقد<br />
کنیم، نقد کنیم، اظهارنظر هم ما که اث<strong>با</strong>ت<br />
و اسالم <strong>با</strong> ارت<strong>با</strong>ط دوم منطقی. علمی استدالل<br />
و منطق راه از عالم برای آن برتری محافل<br />
وسیله این به تا عقلی منطق <strong>با</strong> کنیم.<br />
فتح را علمی و<br />
غیربومی علوم به اتکای خطر وارداتی<br />
بخش<br />
یک و دارد عریضی عرض انسانی علوم حتی<br />
که است کاربردی مسائل برخی شامل آن دارد؛<br />
نقش مردم عموم و ما روزمره زندگی در تربیتی،<br />
علوم روانشناسی، به که مسایلی تقری<strong>با</strong>ً<br />
و است مربوط و... خانوادگی مسائل مستثنی<br />
آن از کس هیچ و است عامالبلوی مسایل<br />
این در اسالم دیدگاههای اگر نیست. اگر<br />
و داشت خواهد فراوانی برکات شود روشن و<br />
گیرد صورت انحرافی آنها در ناکرده خدای اسالم<br />
<strong>با</strong> مخالف نگرشی جهات، این در کسانی میرود.<br />
همه چشم در آن دود کنند پیدا سطح<br />
که است علومی دیگر، بخش پیدا<br />
ارت<strong>با</strong>ط نخبگان <strong>با</strong> بیشتر و دارد خاصتری مختلف<br />
نهادهای در که کسانی <strong>با</strong> میکند؛ و تصمیمگیریها در شبهدولتی و دولتی زا افراد این میکنند. فعالیت تصمیمسازیها استفاده<br />
انسانی علوم گزارههای سلسله یک در<br />
انحرافی ناکرده خدای اگر که میکنند خاصی<br />
گروه متوجه زیانش ابتدا شود، پیدا آنها هم<br />
مردم سایر به واسطه <strong>با</strong> نهایتاً ولی میشود؛ حقوقی،<br />
اقتصادی، مسایل مثل میکند؛ سرایت واقعی<br />
معنای به ما اقتصاد اگر و... سیاسی اساس<br />
بر کسانی و ن<strong>با</strong>شد اسالمی اقتصاد کلمه دنیا<br />
در که غربی اقتصادی تئوریهای همان در<br />
اختالالتی کنند، تصمیمگیری است، معروف <strong>با</strong><br />
طبعاً و شد خواهد پیدا مربوط دستگاههای سرایت<br />
هم مردم عموم به آن نقایص واسطه، میکند.<br />
اقتصادی<br />
برنامههای از بعضی در اگر مثال اقتصاد<br />
و جهان رایج اقتصاد اساس بر احتمال<br />
این شود تصمیمگیری لیبرال مسایل<br />
<strong>با</strong> ما قوانین از بعضی که دارد وجود متوجه<br />
اول اشکال، این شود. آلوده ربوی دولت<br />
در یا مقننه قوه در که است نخبگانی در<br />
دیگر مربوط وزراتهای یا اقتصاد وزرات و حال<br />
هر به ولی مؤثرند؛ تصمیمگیریها میکند.<br />
سرایت جامعه همه به آن فساد که<br />
است انسانی علوم از بخشی هم این <strong>با</strong><br />
ولی ندارد؛ سروکار مردم همه <strong>با</strong> مستقیماً برنامهسازان<br />
تصمیمگیران، نخبگان، واسطه میرسد.<br />
هم مردم به تصمیمسازان و انسانی<br />
علوم مسائل از دیگری سلسله و<br />
کلیتر مسائل، این از که هست هم ضعیف<br />
آن کاربردی جنبه است؛ بنیادیتر این<br />
است. بنیادی مسایل از ولی است دارد؛<br />
تحقیق برای کمتری داوطلب مسائل، دن<strong>با</strong>ل<br />
وقتی طبیعی طور به انسان چون میکند<br />
اجرا را پروژهای یا میرود کاری دارد<br />
دوست میدهد، انجام را تحقیقی یا شد<br />
ظاهر نتیجهاش اگر ببیند؛ را نتیجهاش میگوید<br />
میشود؛ تشویق کار ادامه برای تحقیقات<br />
در داد. اثر کشیدم که زحمتی میگیرد<br />
انجام تحقیقی وقتی کاربردی انسان<br />
و است زیاد آن شدن عملی امکان سن<br />
حُ وقتی ببیند؛ هم را نتیجهاش میتواند عمق<br />
و کار ادامه برای دید را نتیجهاش مسایل<br />
اما میشود، تشویق آن به بخشیدن دارد<br />
فاصله خیلی عمل <strong>با</strong> چون بنیادی آنها<br />
در<strong>با</strong>ره تا میکند حوصله کسی کمتر گمان<br />
هم افراد برخی کند. بحث و فکر زائدی<br />
بحثهای اینها که میکنند دستکم<br />
ن<strong>با</strong>ید را بنیادی مسایل ما است. است<br />
این مطلب این کلی دلیل بگیریم. بر<br />
متوقف منطقاً کاربردی مسایل نتایج که است.<br />
بنیادی مسایل میمانند<br />
شاخههایی مثل کاربردی مسائل مسایل<br />
میکنند. تغذیه ریشه یک از که مواد<br />
که درختاند این ریشههای بنیادی شاخهها،<br />
به و میکنند جذب را غذایی میوهها<br />
و شکوفهها گلها، برگها، مواد<br />
<strong>با</strong>شد فاسد ریشه اگر میرسانند. نمیرسد.<br />
اعضاء سایر به درست غذایی، جای<br />
به کرد جذب را سمومی ریشه اگر میوهی<br />
بدهد سالم میوهی درخت اینکه تحویل<br />
را بیمارکنندهای و فاسد زهرآگین، را<br />
زمین زیرِ که مردم همه میدهد. را<br />
درخت برگ و شاخ و ساقه نمیبینند، دقت<br />
و ژرفنگرند که آنها ولی میبینند؛ از<br />
اینها همه که میبینند دارند، بیشتری محل<br />
مثال، این در میشوند. تغذیه ریشه ساقه<br />
در ریشه که است تأثیری فقط تشبیه برخی<br />
است ممکن اال و دارد؛ برگ و شاخ و یا<br />
و شود حاصل هم و... هوا و نور از تأثیرها وجود<br />
اعضاء سایر و ریشه بین متقابل تأثیر <strong>با</strong>شد.<br />
داشته ریشه<br />
حکم انسانی علوم در بنیادی مسایل ودش<br />
خ ای ج در هها ریش ن ای ر اگ د؛ دارن را که<br />
برگهایی و شاخ <strong>با</strong>شند شده مستحکم اما<br />
داد، خواهد خوبی نتیجه میروید آنها از که<br />
غذایی یا <strong>با</strong>شد فاسد ریشهها این اگر سمی<br />
مواد میرسد گیاه به ریشهها راه از نهایتاً<br />
و برگها و شاخ در نامطلوبی آثار <strong>با</strong>شد، نتوان<br />
بسا چه داشت. خواهد میوهها در خطرناک<br />
و مضر میوه، این که داد نشان هیچ<br />
و ت اس سالم ت درخ بگویند: و ت اس
گزارش<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 27 صفحه میشود<br />
روشن زمانی ولی ندارد؛ اشکالی مصرف<br />
که بودهاند مسموم میوهها این هم<br />
وقت آن شود؛ ظاهر آنها آثار و شوند است.<br />
گذشته کار از کار دیگر را<br />
ریشهها حکم انسانی علوم در بنیادی مسایل مسائل<br />
این در تحقیق برای داوطلب اما دارند؛ خاص<br />
استعداد زیاد، دقت به چون است؛ کم سالها<br />
انسان <strong>با</strong>ید دارد. نیاز زیاد حوصلهی و بنیادی<br />
مسأله یک و مبنا یک تا بکشد زحمت ظاهری<br />
عملی اثر چندان اینکه <strong>با</strong> کند حل را چه<br />
عمل در که نیست روشن یعنی ندارد؛ بهخصوص<br />
غال<strong>با</strong>ً دلیل همین به دارد. نتیجهای ضعیف<br />
فرهنگیشان رشد که کشورهایی در قرار<br />
توجه مورد کمتر بنیادی، مسائل است <br />
حتی و میگیرد بعضیها<br />
کردم عرض که طور همان وقت<br />
اینها میگویند: و میکنند بیمهری که<br />
کنید مطرح بحثی <strong>با</strong>ید است؛ کردن تلف وقتی<br />
اینکه از غافل <strong>با</strong>شد! داشته نتیجهای در<br />
پا دیگر بحثهای است خراب ریشه خَبیثَهٍ<br />
رَهٍ جَ کَشَ خَبیثَهٍ کَلِمَهٍ مَثَلُ »وَ هواست؛ قَرار«؛سخن<br />
مِنْ لَها ما َرْضِ الْ فَوْقِ مِنْ تُثتْ اجْ روى<br />
از که میماند ناپاکى درخت به آلوده قرآن<br />
» ندارد. ث<strong>با</strong>تى و قرار و شده، برکنده زمین شجره،<br />
این <strong>با</strong>شد بیریشه درخت اگر میگوید این<br />
<strong>با</strong>شد. داشته ث<strong>با</strong>تی نمیتواند و است خبیث داشته<br />
استقرار میتوانند وقتی برگها و شاخ که<br />
کنند ایفا نقش و ببخشند تأثیر و <strong>با</strong>شند خراب<br />
ریشه اگر <strong>با</strong>شند. داشته محکمی ریشه درست<br />
را خودشان نقش نمیتوانند آنها شد، میگذارند<br />
موقت تأثیرات روزی چند کنند؛ ایفا مِن<br />
میافتند؛»اجْتُثتْ دور و میشوند خشک و قَرَار«.<br />
مِن لَهَا مَا الَرْضِ فَوْقِ اهمیت<br />
کم ن<strong>با</strong>ید را بنیادی مسایل بنابراین را<br />
نیروهایمان همه نمیگویم البته شمرد؛ به<br />
<strong>با</strong>ید ولی کنیم، بنیادی مسایل صرف نیروهایمان<br />
همه که داشت توجه نکته این <strong>با</strong>ید<br />
نکنیم. کاربردی مسایل صرف هم را مسایل<br />
بر مبتنی کاربردی مسایل که بدانیم خودش<br />
جای در <strong>با</strong>ید آنها که است دیگری آنها<br />
بر درستی نتایج تا <strong>با</strong>شد شده حل شریفه<br />
آیهی این مصداق واال شود مترتب مِنْ<br />
اجْتُثتْ خَبیثَهٍ رَهٍ جَ »کَشَ شد خواهد قَرار«.<br />
مِنْ لَها ما َرْضِ الْ فَوْقِ تولید<br />
آسیب سکه روی دو رهبری دیدگاه از از:<br />
است ع<strong>با</strong>رت انسانی علوم حوزه در علم ترجمهگرایی؛<br />
رواج و علم کردن تقلیدی الف. دیدگاه<br />
از علمی. جدید تحوالت از بیخبری ب. انسانی،<br />
علوم تولید الزمه انقالب فرزانه رهبر است.<br />
دین مبنای بر علمی پایههای برقراری علوم<br />
تحول در دینی علم نقش در<strong>با</strong>ره له معظم غرب<br />
انسانی علوم مبنای میفرماید: انسانی ترجمهای<br />
صورت به کشور دانشگاههای در که متعارض<br />
و مادی جهانبینی میشود، تدریس پایه<br />
حالیکه در است، دینی و قرآنی م<strong>با</strong>نی <strong>با</strong> جستجو<br />
قرآن در <strong>با</strong>ید را انسانی علوم اساس و <strong>با</strong><br />
پژوهشگران شود انجام کار این اگر . کرد از<br />
استفاده هچنین و قرآنی م<strong>با</strong>نی از استفاده میتوانند<br />
انسانی، علوم پیشرفتهای برخی انسانی<br />
علوم از را مستحکمی و رفیع بنای کند.<br />
پایهگذاری این<br />
رهبری معظم مقام سفارشهای معنای نرمافزاری<br />
نهضت برای فیالجمله که است <strong>با</strong>ید<br />
دارد. وجود راهکارهایی علوم، پیشرفت و کرد.<br />
استفاده آن از و شناخت را راهکارها این اگر<br />
که دارد وجود انسانی علوم در قوانینی کار<br />
آن روی دقت <strong>با</strong> هم سال ۲۰۰ دانشمندان قرآن<br />
در که صراحتی آن <strong>با</strong> نمیتوانند کنند مراقب<br />
آوردند. دست به را آنها است شده بیان رایگان<br />
که مسائلی این به نسبت که <strong>با</strong>شیم نکنیم.<br />
ناشکری است گرفته قرار ما دست در که<br />
است این به مسائل این به نسبت ناشکری نیستند.<br />
معلوم بگوییم وحی<br />
راه از که را مسائلی میتوان دیگر طرفی از برای<br />
تا کرد اث<strong>با</strong>ت تجربه <strong>با</strong> گشتهاند معلوم دسته<br />
این شدن معلوم شوند. معلوم هم دیگران هستیم<br />
وحی به معتقد که ما برای مسائل از نیاز<br />
است کرده طلوع برایمان خورشید این و راهنمایی<br />
برای بله، ندارد. علمی روشهای به مفید<br />
دارند قبول را تجربی راه صرفا که کسانی است.<br />
انسانی<br />
علوم مشکل مهمترین در<br />
ما های دانشگاه در انسانی علوم آموزش یکی<br />
داشت. اساسی عیب دو گذشته زمان اعتقادات<br />
که بود استوار سیاست این بر اینکه به<br />
شود. سلب ما دانشجویان از اسالمی و دینی به<br />
و است شده اعمال سیاست این که نحوی یافته<br />
تحقق ما های کتاب در نامرئی صورت علوم<br />
اصوالً که است این دیگر مطلب است. سایر<br />
در چه و ما دانشگاههای در چه انسانی مثله<br />
اندامهای صورت به جهان دانشگاههای اقتصاد<br />
در که کسی یعنی است؛ آمده در شده دانشجوی<br />
که جهتی آن از میخواند درس و میشود فارغالتحصیل بعد و است اقتصاد در<br />
اخالق به نیازی هیچ میشود استاد بعد نمیکند<br />
حس هیچ و نمیکند احساس خودش یک<br />
سلولهای از سلولی او معلومات این که سلولها<br />
سایر <strong>با</strong> ارگانیک رابطه که است پیکر صورت<br />
به مشکل این دنیا جای هیچ در دارد! به<br />
انسانی علوم رشتههای که نشده حل کامل تدریس<br />
و عرضه پیکر یک از اندامهایی صورت روابط<br />
درس یک صورت به حداقل و شود گردد.<br />
مشخص اینها رشتههای<br />
همه پایه که معتقدیم ما است<br />
انسانشناسی م<strong>با</strong>حث انسانی علوم این<br />
انسانی علوم رشتههای تمام در که <strong>با</strong>ید<br />
انسان <strong>با</strong>شد. داشته وجود <strong>با</strong>ید درس رشد<br />
کیفیت وجودیش، ابعاد شود، شناسانده نهایی<br />
هدف انحطاطش، عوامل تکاملش، و مشخص<br />
<strong>با</strong>ید اینها همه وجودش، از در<strong>با</strong>ره<br />
بحث نگیرد صورت کار این تا گردد؛ و<br />
پایه بدون رشتهها سایر و اقتصاد حقوق، است.<br />
ریشه <strong>با</strong>ز<br />
را خود جای انسانی علوم از یک هر هنگامی که<br />
میبخشد تأثیر جامعه و اندیشه در و میکنند رشتهها<br />
سایر <strong>با</strong> ارت<strong>با</strong>طش ما، فکر در آن موضع گردد.<br />
مشخص ما جهانبینی و ما ایدئولوژی و دیدگاه<br />
از بدانیم <strong>با</strong>ید مسلمان یک عنوان به ما رشد<br />
چگونه است؟ موجودی چه انسان اسالم، لحاظ<br />
از مییابد؟ تکامل چگونه میکند؟ به<br />
تا کند حرکت <strong>با</strong>ید چگونه معنوی، و روحی عنوان<br />
به مسائل این برسد؟ نهاییاش تکامل ما<br />
که است وقت آن شود. تبیین <strong>با</strong>ید اصول تکامل<br />
<strong>با</strong> رابطهای چه اقتصاد بگوییم میتوانیم چیست؟<br />
اسالمی اقتصاد هدف دارد؟ انسان انسان<br />
نهایی کمال و چیست انسان ندانیم تا چه<br />
اقتصاد که کنیم روشن نمیتوانیم چیست، تا<br />
نماید. ایفا میتواند انسان تکامل در نقشی پایه<br />
نمیتوان نشود درک خدا <strong>با</strong> انسان رابطه نظریه<br />
و کرد عرضه حقوق برای محکمی اسالم<br />
نظر از که کرد روشن حقوق در را اسالم یک<br />
حق آیا میشود. پیدا کجا از و چیست حق اعت<strong>با</strong>ری<br />
امر یک یا است تکوینی و حقیقی امر قراردادی<br />
یا وهمی آیا است اعت<strong>با</strong>ری اگر است؟ آن<br />
است؟ حقایقی بر مبتنی یا است محض مسائل.<br />
سایر همینطور و چیست؟ حقایق تربیتی<br />
علوم جامعهشناسی، روانشناسی، حتی <strong>با</strong><br />
تماس که انسانی علوم رشتههای سایر و اسالم<br />
دیدگاه از هنگامی دارد، اسالمی مسائل اسالمی<br />
انسانشناسی بر که تبییناند قابل مکتبهای<br />
ما عقیده به حتی <strong>با</strong>شند. مبتنی بخواهند<br />
اگر نیز اسالمی ضد و اسالمی غیر بیان<br />
انسانی علوم بین روشنی رابطه یک اقدام<br />
ابتدا مکتب آن اساس بر می<strong>با</strong>ید کنند انسان<br />
بگویند و نمایند انسانشناسی عرضه به در<br />
نظریهپردازی به وقت آن چیست. ما نظر از اقتصاد<br />
بگویند: مثالً بپردازند. مختلف زمینههای روشن<br />
که زمانی تا و... روبنا یا بناست زیر این<br />
جای است موجودی چگونه انسان نشود یا<br />
زیربناست اقتصاد که شود بحث که نیست اقتصادی،<br />
سیاسی، اخالقی، مسائل آیا و روبنا یا<br />
هستند اقتصاد زائیده اینها همه اجتماعی، روشن<br />
انسان اجتماعی زندگی ماهیت تا خیر. )و<br />
نگردد روشن زندگی این از هدف و نشود زا هیچکدام انسانشناسی(، بدون واقع، در ندارد.<br />
پایه اینمسائل فارغ<br />
دست به عمدتاً کشور، آینده سرنوشت پیروزی<br />
از قبل هاست. دانشگاه التحصیالن روحانی<br />
و بود آنها اختیار در کلی طور به انقالب جایی<br />
یک الجمله فی اکنون و نداشت جایی روحانیان<br />
البته – است شده <strong>با</strong>ز روحانی برای کیفیت،<br />
لحاظ از چه و کمیت لحاظ از چه نیز، را<br />
خلأ این کردن پر برای کافی آمادگی بسیاری<br />
که میدانیم دیگر طرف از و – ندارند از<br />
ناشی هستیم، درگیر آن <strong>با</strong> ما که مفاسدی از است.<br />
انسانی علوم در ما ضعف از<br />
بعد اخیر جریانات در آن روشن کامالً نمونه اینکه<br />
به کردند تصریح برخی بود. انتخا<strong>با</strong>ت همین<br />
به و بود انسانی علوم ضعف ما مشکل لزوم<br />
اینها همه کردند. اعتراف دادگاه در تعبیر چگونه<br />
تحول این اما میرساند. را تحول یک دانشگاه<br />
در انسانی علوم بگیرد؟ صورت <strong>با</strong>ید سره(<br />
<strong>امام</strong>)قدس چگونه؟ اما شود؛ اسالمی <strong>با</strong>ید معظم<br />
مقام فرمودند. را نکته این پیش سال سی وزراء<br />
از تن چند به انسانی علوم به راجع رهبری »من<br />
فرمودند: وزیری به شخصاً و کردند تأکید انجام<br />
را کار این میخواهم شما شخص از فرهنگی<br />
انقالب عالی شورای در دهید«. تشکیل<br />
مسأله این به رسیدگی برای کمیتهای شود؟<br />
اسالمی دانشگاهها <strong>با</strong>ید چگونه که شد اسمی<br />
چه کمیته این که شد بحث مدتی <strong>با</strong>شد؟<br />
داشته »کمیته<br />
آن نام دادند: پیشنهاد برخی ابتدا بعد<br />
<strong>با</strong>شد. ها« دانشگاه کردن انقالبی فرهنگی<br />
انقالب عالی شورای اعضای »مگر<br />
گفتند: ایران اسالمی جمهوری ما<br />
که نیست اسالمی ما دانشگاههای این<br />
کنیم. اسالمی را آنها میخواهیم <strong>با</strong><br />
<strong>با</strong>الخره هاست«. دانشگاه به توهین اسم<br />
عادل، حداد دکتر آقای جناب پیشنهاد گاهها«<br />
دانش دن ش المی اس ه »کمیت ه کمیت گذشته<br />
سالها تاکنون، زمان آن از شد. گذاشته برای<br />
را متعددی جلسات کمیته این است. دانشگاهها،<br />
شدن اسالمی آییننامه تدوین بگیرد،<br />
انجام <strong>با</strong>ید آنچه در<strong>با</strong>ره و کرد برگزار آیا<br />
نمیدانم اما آمد؛ کاغذ روی مطالبی بود،<br />
آمده کاغذ روی آنچه درصد یک انجام<br />
<strong>با</strong>ید زیادی کار نه؟ یا شد عملی نیست.<br />
شوخی این و بگیرد در<br />
انسانی، علوم رشتههای همه در <strong>با</strong>ید ما<br />
شود. نظر تجدید اساتید، در و کتابها استاد<br />
نه ها، دانشگاه شدن اسالمی برای که<br />
همانطور کتابها کتاب. نه و داریم ترجمهای<br />
دارند، اطالع صاحبنظران همه آمریکا<br />
و اروپا در که کتابهایی از است مثال<br />
چند تغییر. اندکی <strong>با</strong> شده نوشته ال<br />
مث آن، ای ج ه ب و ده ش ته برداش ی اروپای سازی<br />
بومی <strong>با</strong>صطالح و گذاشته ایرانی بخواهد<br />
کتابها این اگر است. شده شود.<br />
عوض کتاب کل <strong>با</strong>ید شود، اسالمی شده<br />
کار کتابها این روی سالها البته دارد<br />
تنافی اسالم <strong>با</strong> که نقطههایی آن تا اینها<br />
روی زیادی گروههای شود. مشخص شورای<br />
در کار این پروندههای که کردند کار نوشتن<br />
ولی است؛ موجود فرهنگی انقالب رشتههای<br />
همه برای دانشگاه، درسی کتاب یک<br />
نوشتن است. عظیمی کار انسانی، علوم نیروی<br />
زیاد، زمان به زمینه این در کتاب البته<br />
و دارد نیاز فراوان وآگاهِ مخلص انسانی از<br />
<strong>با</strong>شد. فراهم <strong>با</strong>ید هم آن مادی امکانات در<br />
کار این برای اولیه طرح پیش سال سی کارهای<br />
از بسیاری مثل ولی شد گرفته نظر کنیم<br />
شناسی آسیب <strong>با</strong>ید نشد. اجراء دیگر، پشت<br />
<strong>امام</strong> اراده اینکه <strong>با</strong> طرح آن چرا که نشد؟<br />
عملی بود، آن نرمافزاری<br />
نهضت دانشگاهی<br />
اساتید علم و اخالص رغم علی انسانی<br />
علوم که داشت توقع آنها از نمیتوان فرا<br />
آنها که انسانی علوم زیرا کنند؛ اسالمی را طرف<br />
از است. غربی علوم همان گرفتهاند، اسالم<br />
<strong>با</strong> آشنائی <strong>با</strong> صرفاً نیز حوزویان دیگر زیرا<br />
برسانند؛ انجام به را کار این نمیتوانند محمول<br />
و موضوع و انسانی علوم <strong>با</strong> آشنایی از<br />
است. الزم کار این برای نیز آن قضایای و <strong>با</strong><br />
هم را الزم آشنایی که افرادی تنها رو همین <strong>با</strong>شند<br />
داشته انسانی علوم <strong>با</strong> هم و اسالمی علوم قدم<br />
میتوانند <strong>با</strong>شند دلسوز نیز کار این برای و بردارند.<br />
را اول تحول<br />
نظری مقدمات همه شود فرض اگر سؤاالت<br />
همه به و شود فراهم انسانی درعلوم این<br />
همه از پس شود، داده روشن پاسخی نیز پایان<br />
به نظری مرحله تحقیقات فقط مراحل میرسد<br />
مسأله این ارزیابی به نوبت و رسیده تحقیقات<br />
این نتیجه کردن زمینهاجرایی آیا که خیر؟<br />
یا است فراهم هم عمل در مسایل<br />
طرح کنار در <strong>با</strong>ید منظور همین به طرح<br />
یک <strong>با</strong>ید انسانی، علوم زمینه در نظری نیز<br />
آن انجام کیفیت و کار شروع برای اجرائی ساختمان<br />
یک نقشه گاهی زیرا کرد. ارائه اما<br />
میشود؛ تهیه سرعت به مهندس توسط میشود<br />
شامل را دشواری مراحل نقشه اجرای کجا<br />
از عملیات این که شود محاسبه <strong>با</strong>ید و امکانات<br />
و انسانی نیروی قدر چه شود، شروع و..<br />
میخواهد
صفحه | 28 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
گفتگو
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 29 صفحه مهر:<br />
<strong>با</strong> گفتگو در گلشنی مهدی <strong>امام</strong>)ره(<br />
<strong>با</strong> <strong>دیدار</strong> ره خاط است/ شده دکان ران ای در علم کشور<br />
از خارج ویژه موقعیت که افرادی کماند روزها این نروند،<br />
ولی <strong>با</strong>شند داشته را کردن، زندگی و کردن تحصیل پس<br />
بروند همه اگر که دارند اعتقاد کم افراد دسته اين مهدی<br />
دکتر کند؟! خدمت ایران به و بماند کسی چه در<br />
<strong>با</strong>رها نامش که است افراد از دسته این جزو گلشنی و شده مطرح دنیا سراسر در مهم کتابهای و نشستها یک<br />
و برود ایران از که شده فراهم شرایطی برایش <strong>با</strong>رها داشته<br />
اروپایی و آمریکایی کشورهای در خوب زندگی در<br />
سادهاش کار دفتر در و بماند که داده ترجیح اما <strong>با</strong>شد مطالعه،<br />
مشغول شریف دانشگاه علم فلسفه ساختمان چهره<br />
بهعنوان هم یک<strong>با</strong>ر که او <strong>با</strong>شد؛ پژوهش و تدریس درس<br />
سالها گذشت از بعد شد، انتخاب فیزیک ماندگار اعتقاد<br />
و است خواندن و دانستن دن<strong>با</strong>ل همچنان خواندن نمیداند.<br />
که هست چیزهایی هنوز که دارد حوزه<br />
استادان <strong>با</strong> که صمیمانهای گفتوگوهای دن<strong>با</strong>ل به حوزه<br />
نامدار استاد این سراغ به <strong>با</strong>ر این داشتیم فلسفه گلشنی<br />
نشستیم؛ گفتوگو به او <strong>با</strong> و رفتیم فلسفه و فیزیک عالقهمندید<br />
اگر داد پاسخ پرسشهایمان به صبوری <strong>با</strong> هم در<strong>با</strong>ره<br />
فیزیک و فلسفه و علم بحث از خارج چیزهایی که را<br />
گفتوگو این میکنیم پیشنهاد بدانید گلشنی مهدی بخوانید:<br />
گپ<br />
تعدادی که است مدتی ما دکتر آقای || راجع<br />
اندیشه حوزه اساتید <strong>با</strong> صمیمانه گفت و اندیشهای<br />
روتین مسائل از غیر مسائلی به ،سبک<br />
عالئق در<strong>با</strong>ره بیشتر آنها <strong>با</strong> و میگیریم بهعنوان<br />
میکنیم، صحبت خاطراتشان و زندگی دوران<br />
از ی کم تم میخواس ما ش از ی ابتدای ؤال س فلسفه<br />
و دین حوزه <strong>با</strong> آشناییتان و نوجوانی بگویید؟<br />
شدم.<br />
بزرگ مذهبی خانواده یک در اصفهان در من - اصفهان فرهنگ مدرسه – شدم دبیرستان وارد وقتیکه من<br />
از بودند، خوانده فلسفه که خطمان، استاد خوشبختانه بعد<br />
و بخوانم ایشان <strong>با</strong> را عربی اول و بروم که کردند دعوت که<br />
شد این کارم کنم. شروع را اسالمی فلسفه درس هم جدۀ<br />
مدرسۀ به آفتاب از قبل صبحها تمام سال ۶-۵ برای میخواندم.<br />
اسالمی فلسفه ایشان نزد و میرفتم بزرگ ایشان<br />
که شد ملحق من به هم دیگر نفر یک بعدها اصفهان<br />
بزرگ روحانیون از یکی هستند. روحانی قم در اآلن را<br />
سبزواری منظومه که بودند فلسفه استاد مفید آیتاهلل منظومه<br />
درس برای مدتی هم ایشان پیش میدادند درس رشته<br />
در دیپلم از بعد <strong>با</strong>لفاصله اینها از بعد میرفتم. شدم.<br />
قبول تهران دانشگاه فیزیک را<br />
چ ه ک ت اس ن ای ن م شهای پرس از ی یک || فلسفه،<br />
م<strong>با</strong>حث به عالقهتان به توجه <strong>با</strong> کردید؟<br />
انتخاب تحصیل برای را فیزیک فلسفه<br />
در چون بود. فلسفه فیزیک، رشته انتخاب دلیل اتفاقاً یکسری<br />
جواب میزنید. حرف طبیعت و آدم به راجع شما دبیرستان<br />
ششم سال فیزیک کتاب در را سؤاالت ازاینگونه تا<br />
کردم انتخاب را فیزیک خاطر همین به بودم. دیده یک<br />
در قبلش سال اینکه <strong>با</strong> و است قرار چه از دنیا ببینم بودم<br />
شده کشوری اول نفر ادبیات حوزه در کشوری مسابقه <strong>با</strong><br />
بود- فلسفه هم ادبیات حوزه در موفقیتم دلیل اتفاقاً و - جواب<br />
چون نرفتم. فلسفه رشتۀ به دانشگاه در اینها همه فیزیک<br />
به بنابراین بود، فیزیک در سؤاالتم از تعدادی شدم.<br />
عالقهمند اول<br />
شاگرد آنجا در و رفتم تهران دانشگاه فیزیک دانشکدۀ به ادامه<br />
را فیزیک و رفتم کشور از خارج به هم بعدش شدم. هیچوقت<br />
دادم. ادامه را فلسفی مطالعات همواره البته دادم. تا<br />
دو تلفیق به چون نشدهام، پشیمان انتخابهایم از هم کا<br />
آمری در ن م ه ک ی زمان یدهام. رس تم میخواس ه ک زی چی <strong>با</strong><br />
بود همزمان شدم فارغالتحصیل فیزیک دکترای دورۀ در اهمیت<br />
داشت فیزیک محیط در فلسفه کمکم که زمانی اینطور<br />
بودم دانشجو من که زمانی البته میکرد. پیدا زمینۀ<br />
بیشتر و بیشتر و کرد پیدا اهمیت بعدش ولی نبود شد.<br />
فراهم فیزیک در فلسفی بحثهای کارکنم<br />
آنها مشترک حوزۀ در که شد <strong>با</strong>عث اهمیت این کردن<br />
پختهتر در مهمی نقش برایم همواره فلسفه البته و میخواهید<br />
فیزیک در وقتی شما است. داشته فیزیک مسائل این<br />
برای و دارید سروکار چراها <strong>با</strong> کنید توجیه را آزمایشی که<br />
اینجاست در و بگیرید نظر در را فرضیاتی <strong>با</strong>ید چراها همین<br />
به میشود. <strong>با</strong>ز فلسفی پیشفرضهای پای بعدها<br />
یافتم. مفید بسیار را حوزه دو این تعامل من دلیل همواره<br />
هایزنبرگ و انیشتین نظیر افرادی که شدم متوجه اینها<br />
است. بوده همراه فلسفی فکر <strong>با</strong> فیزیکیشان فکر این<br />
مشترک حوزۀ به بیشتر و بیشتر اینکه به کرد کمک کنم.<br />
پیدا عالقه دو عربی<br />
ز<strong>با</strong>ن به فارسی، ز<strong>با</strong>ن بر عالوه شما || به<br />
که شد چه هستید مسلط هم انگلیسی و د؟<br />
ورزیدی ام اهتم ی عرب ان زب ری یادگی اینکه<br />
بدون بخوانید فقه و اسالمی فلسفه نمیتوانید شما اسالمی<br />
منابع از بخواهید اگر چون بدانید. عربی ز<strong>با</strong>ن مجبورید<br />
ندانید اگر بدانید. عربی ز<strong>با</strong>ن <strong>با</strong>ید کنید استفاده در<br />
وقتها بعضی که حالی در بیاورید، نقلقول همیشه خوب<br />
پس دارد. وجود اختالفنظر تفسیرها در و ترجمهها من<br />
<strong>با</strong>شیم. داشته دسترسی دستاول منابع به که است سراغ<br />
موضوعات همه در که بوده این بر تأکیدم همیشه چه<br />
و فلسفی چه دینی، مسائل در چه بروم، دستاول منابع استادی<br />
نزد دبیرستان اول سال همان در فیزیکی. مسائل در عربی<br />
ز<strong>با</strong>ن نیم و سال یک حدود میخواندم فلسفه که گرفتم.<br />
یاد در<br />
فیزیک دانشکده رئیس که زمانی شما || نصر<br />
دکتر که بود زمانی شدید شریف دانشگاه ت؟<br />
اس ت درس ود ب اه گ دانش س ی رئ بود.<br />
۱۳۵۲ سال بله ارت<strong>با</strong>طتان<br />
و نصر دکتر <strong>با</strong> آشناییتان در<strong>با</strong>ره || بفرمایید؟<br />
ایشان <strong>با</strong> سال<br />
در ایشان . نمیشناختم اصالً من را نصر دکتر جناب این<br />
به ۱۳۴۹ سال در من اما شدند، دانشگاه رئیس ۱۳۵۲ وقت<br />
رئیس امین دکتر جناب زمان آن در بودم. رفته دانشگاه توسط<br />
دانشکده هر رئیس که بودند کرده مقرر دانشگاه ریاست<br />
حکم ایشان سپس و شود انتخاب دانشکده آن خود مرا<br />
دانشکده نصر دکتر جناب ریاست زمان در کنند. صادر را <strong>با</strong>لفاصله<br />
ایشان و کرد معرفی ایشان به رئیس بهعنوان و<br />
کردند صادر من برای را فیزیک دانشکدۀ ریاست حکم گرفت.<br />
شکل ایشان <strong>با</strong> من رابطۀ که بود این از بعد رابطهمان<br />
بعداً ولی نمیشناختم را ایشان من این از پیش تا ارت<strong>با</strong>ط<br />
در که را مسئلهای هر من که بهطوری شد، نزدیک مطرح<br />
تلفنی کنم مطرح ایشان <strong>با</strong> میخواستم دانشکده <strong>با</strong> همچنان<br />
است دور ایشان از دستم که هم اآلن میکردم. ایشان<br />
میزنم. ایمیل ایشان به <strong>با</strong>شد خاصی مورد اگر نامه<br />
ایشان منشی ولی نمیآیند کامپیوتر پشت خودشان مینویسند<br />
خطی مرا جواب ایشان میدهد. ایشان به مرا میکند.<br />
ایمیل من برای را آن شدۀ اسکن ایشان منشی و ان<br />
همچن و تهاید داش ی مختلف متهای س ما ش || و<br />
بنیانگذار سمتها این از یکی دارید هم است.<br />
شریف دانشگاه در علم فلسفه مؤسس به<br />
چرا و بود چه رشته این تاسیس ضرورت افتادید؟<br />
فکر این برداشتی<br />
که بود این من احساس که است این علتش آنها<br />
است. ناقص دارند علم از ما علوم دانشکدههای که و میگیرد سرچشمه تجربه از همهچیز میکنند فکر اگر<br />
درحالیکه است، تجربه ساختۀ صرفاً تئوریها تمام اقتصاد،<br />
در تئوری چندین شما چرا بود کارا تجربه صرفاً تجربه<br />
آن بخش یک پس دارید. و.. فیزیک روانشناسی، است.<br />
فیزیکدان توسط نظریهپردازی آن بخش یک و است اینجا<br />
در و میدهد، تعمیم و میسنجد را جوانب فیزیکدان مجموعه<br />
میآید. کار در فیزیکدان پیشفرضهای که است استنتاج<br />
به راجع کردم احساس من که شد <strong>با</strong>عث اینها راهاندازی<br />
کردم فکر و است اشت<strong>با</strong>ه خیلی برداشتها علمی این<br />
حل به میتواند زیادی حد تا علم فلسفۀ مرکز کند.<br />
کمک موضوع تالش<br />
گفتهاید مصاحبههایتان از یکی در شما ||
صفحه | 30 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
دارم مؤسس فلسفه علم تبدیل شود به یک<br />
رکز جهانی مثل مرکزی که نقیب العطاس در<br />
مالزی راه اندازی کرده است...<br />
بله من تمام تالشم این بوده است، مخصوصاً که ارت<strong>با</strong>طات<br />
بینالمللی من خیلی خوب است و فرد شناختهشدهای<br />
هستم. ولی واقعیت این است که در دانشگاه ما و خیلی<br />
از دانشگاههای مهندسی هنوز تفکر مهندسی غالب است، در<br />
صورتی که من <strong>با</strong>رها به رؤسای دانشگاه شریف گفتهام که<br />
این دانشگاه را بر اساس اسلوب دانشگاه ام آی تی ساختند.<br />
ام آی تی یک دانشگاه مهندسی است ولی اآلن بخش<br />
علوم انسانی دارد-ام آی تی - دانشکده فلسفه دارد. پس اگر<br />
میخواهند تقلید کنید در اینگونه امور هم تقلید کنید.<br />
ما در گروه فلسفۀ علم از کمترین امکانات برخورداریم و<br />
کملطفیها هم زیاد است. من تدارک دیده بودم که در<br />
اینجا شبیه همان مرکزی که گفتید جناب نقیب العطاس<br />
در مالزی راه انداخته است، راهاندازی کنم و اتفاقاً ما اینجا<br />
بهراحتی میتوانیم این کار را بکنیم، چون هم امکانات<br />
فلسفه اسالمی فراهم است و هم در بخشهای علمی<br />
تسلطمان خوب است. رئیس دانشگاه چهار سال پیش<br />
گفت که وزارت علوم <strong>با</strong> انجام این کار موافقت نمیکند. در<br />
همان زمان به وزیر وقت نامه نوشتم. وزارت متبوع جواب<br />
داد که بروید این کار را در دانشگاه عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>یی بکنید.<br />
میبینید که نگاهها چقدر ابزار گونه بوده و پاسخها چقدر<br />
ناامیدکننده بوده است.<br />
||خب یعنی االن از ادامه این راه ناامید شدهاید<br />
و تبدیل این دانشکده به مرکز جهانی منتفی<br />
شده است؟<br />
منتفی نشده ولی <strong>با</strong> نگرشی که در مدیریت دانشگاه حاکم<br />
است، دست آدم برای این کار پیش نمیرود. خیلی آهسته<br />
اقدام میشود درصورتیکه اگر ما ۴ سال پیش این مرکز<br />
را راه انداخته بودیم اآلن فارغالتحصیل هم داشتیم. من نظرم<br />
این بود که اینجا را یک مرکز جهانی بکنیم علتش نیز،<br />
همانطور که عرض کردم، دو چیز است: یکی اینکه ما<br />
بیرون ایران خوب شناخته شده هستیم و بنابراین میتوانیم<br />
بهراحتی افراد سرشناس را دعوت کنیم.<br />
بهعالوه واقعاً برنامه و تسلط برای اجرای آن را داریم.<br />
این اتفاق مدتهاست در مالزی و اندونزی افتاده است<br />
ولی اینجا متأسفانه تفکر مهندسی حاکم است و همه فکر<br />
میکنند همهچیز ابزار و ماشین است. در خود دولت هم<br />
نگاه کنید ببینید بیشتر آنها مهندس هستند البته اینجا یک<br />
فرقی <strong>با</strong> آمریکا دارد و آنهم این است که در آنجا مهندسان<br />
افق فکریشان وسیعتر است. در آنجا عکس دانشگاههای<br />
ما مهندسان خیلی علوم پایه و علوم انسانی را قبول دارند.<br />
||شما تجربه تحصیل و زندگی در خارج از<br />
کشور و بهترین دانشگاههای دنیا را دارید و<br />
نزد استادان بزرگی مثل واتسون درس خوانده<br />
اید کمی از تجربیات تحصیل در خارج از کشور<br />
بگویید؟<br />
پروفسور واتسون، که فرد معروف و فیزیکدان برجستهای<br />
بود، استاد راهنمای من بود. من اول رسالهام را <strong>با</strong> آقای<br />
پرفسور گالشو شروع کردم، که ق<strong>با</strong>لً <strong>با</strong> او هماندیشی<br />
داشتم. او بعداً برنده جایزه نوبل در فیزیک شد. او در سال<br />
۱۳۶۵ به دانشگاه هاروارد رفت و لذا من رسالهام را <strong>با</strong><br />
پرفسور واینبرگ شروع کردم، که ق<strong>با</strong>لً <strong>با</strong> وی چندین درس<br />
داشتم. اما او نیز بعد از یک نیمسال به هاروارد رفت، چون<br />
همسر ایشان میخواست در آنجا دکترای حقوق بگیرد.<br />
بعد به یک گروه تجربی فیزیک ذرات بنیادی ملحق شدم<br />
که رئیسش فیزیکدان برجستۀ خوبی بود- آقای پروفسور<br />
تریلینگ -که از بهترین استادان من بود. ایشان به ما<br />
فیزیک هستهای درس میداد و طوری درس میداد که شما<br />
نیاز نداشتید کتاب بخوانید- همان درسش کفایت میکرد.<br />
یک سال و نیم در آن گروه ماندم، آنگاه پرفسور تریلینگ<br />
به سرن در ژنو رفت و من هم دیگر از کار تجربی لذت<br />
نمیبردم . لذا به پرفسور تریلینگ نامه نوشتم و از ایشان<br />
اجازه گرفتم که گروه تجربی ذرات را ترک کنم. <strong>با</strong>لفاصله<br />
کار نظری را تحت نظر پروفسور واتسون شروع کردم،<br />
که در رشتۀ خود از افراد برجسته بود. خیلی دورۀ خوبی<br />
بود، خصوصاً از این جهت که بسیاری از شخصیتهای<br />
درجهیک جهان به دانشگاه برکلی میآمدند و در آنجا<br />
سخنرانی میکردند. فیزیکدانانی نظیر اوپنهایمر ، کامپتون،<br />
گاموف، و فاینمن و مالکوم ایکس در آنجا سخنرانی کردند.<br />
|| آیا در هاروارد فرصت مطالعاتی داشتید؟<br />
نه، من در دانشگاه پنسیلوانیا یک سال و سه ماه فرصت<br />
مطالعاتی داشتم، در اوایل فروردین سال ۵۵ به آنجا رفتم و<br />
در اوایل تابستان ۵۶ برگشتم. دانشگاه پنسیلوانیا خیلی خوب<br />
بود. در آنجا <strong>با</strong> آقای پروفسور سیگره همکاری میکردیم و<br />
<strong>با</strong>هم مقاله چاپ کردیم. من یک مقاله مستقل هم چاپ<br />
کردم. در برکلی استادان برجستهای نظیر واینبرگ، گالشو،<br />
چو ، ماندلستام ، چمبرلن، سیگره، تریلینگ و لپور داشتیم.<br />
من از کالسهای پرفسور واینبرگ، لپور، و تریلینگ بیش از<br />
بقیۀ کالسها لذت میبردم.<br />
|| <strong>با</strong> پروفسور حسابی کالس داشتید؟<br />
بله دو سال <strong>با</strong> ایشان کالس داشتم.<br />
|| رابطه تان چطور بود؟<br />
در دورۀ دانشجویی رسمی بود ولی بعد از <strong>با</strong>زگشت من از<br />
آمریکا دوستانه شد.<br />
|| استادان دیگر چطور؟<br />
من عالوه بر مرحوم دکتر حسابی <strong>با</strong> مرحوم دکتر جناب<br />
رابطۀ خیلی صمیمانه داشتم. عالوه برایشان استاد خیلی<br />
ممتازی به نام دکتر خمسوی داشتیم که چند سال پیش<br />
به رحمت ایزدی پیوستند. ایشان بهعنوان چهره ماندگار<br />
انتخابشده بودند، اما قبل از دریافت جایزه از دنیا رفتند.<br />
ایشان واقعاً استاد خیلی برجستهای بودند، و واقعاً جزوههای<br />
درسشان برای همه کفایت میکرد و بر همهچیز مسلط<br />
هم بودند. من هر اشکالی داشتم نزد ایشان میرفتم،<br />
مخصوصاً که خیلی هم خوشاخالق بودند.<br />
|| چه زمانی ازدواج کردید؟<br />
دوسال بعد از رفتن به آمریکا به ایران برگشتم و ازدواج<br />
کردم.<br />
||چند فرزند دارید؟
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 31 صفحه پسر.<br />
یک و دختر سه دارم؛ فرزند ۴ ؟<br />
کنند می تحصیل خودتان تخصصی حوزه ||در هیچکدام<br />
نه بخوانند؟<br />
را شما رشته که نگفتید هم وقت هیچ || رشتهای<br />
هر که گذاشتم آزاد را آنها همواره من نه خوانده<br />
سیاسی علوم دکترای پسرم بخوانند. دارند دوست پزشکی<br />
و آمار دکترای داروسازی، دکترای دخترانم است، خواندهاند.<br />
شما<br />
شد، اشاره هم این از پیش که ||همانطور سرشناسی<br />
دانشگاههای و مختلف کشورهای به برای<br />
خوبی خیلی موقعیت و داشتید آمد و رفت در<br />
ماندن چرا داشتهاید، کردن زندگی و ماندن دوست<br />
وقت هیچ نکردهاید؟ انتخاب را آنجا کنید؟<br />
زندگی و بمانید آنجا اید نداشته نه<br />
||چرا؟<br />
و<br />
پدر به ثانیاً دارم. و داشته عالقه کشورم به فوقالعاده اوالً آنها<br />
از دور نداشتم دوست و داشتم عالقه فوقالعاده مادرم یک<br />
کشوری وقتی میکنم فکر اینکه ضمن کنم. زندگی نفر<br />
آنیک داده، نفر یک به همهچیز و کرده بزرگ را نفر این<br />
برگردد. کشورش به تحصیالت از بعد که دارد وظیفه برای<br />
که میبینم ایرانیها در اآلن من که است مشکلی افراد<br />
<strong>با</strong>شد بنا اگر برنمیگردند. دیگر و میروند تحصیل چه<br />
کشور این تکلیف بمانند، آنجا بخواهند و بروند ایران از میشود؟<br />
بیشترین<br />
شریف دانشگاه همین االن ولی || برنمی<br />
دیگر و روند می که دارد را دانشجو تعداد گردند...<br />
روی<br />
<strong>با</strong>ید که آنقدر دولت واقعاً که است این علتش بله از<br />
که ما دانشجوی نمیکند. کار برجسته نیروهای جذب ماهیانه<br />
دالر ۲۴۰۰ تا دالر ۱۲۰۰ از میرود آمریکا به اینجا ماهی<br />
نیست حاضر دولت حتی اینجا ولی میکند دریافت بدهد.<br />
دانشجو یک به یکمیلیون تا تومان هزار ۸۰۰ میشود.<br />
ماندگار و میرود آنجا به دانشجو که است واضح جناب<br />
دکتر مرحوم بودم، تهران دانشگاه در من که زمان آن از<br />
بعد بچهها تکتک که داشتند دغدغه تهران دانشگاه در جناب<br />
دکتر مثالً میکنند. چهکار و میروند کجا تحصیل به<br />
بلکه نروم، کلمبیا دانشگاه به من که داشتند دغدغه خیلی<br />
را برخوردها اینگونه ما اآلن ولی بروم برکلی دانشگاه میبینیم.<br />
کم قابل<br />
زمان آن <strong>با</strong> االن دانشجویان تعداد البته || نیست؟<br />
مقایسه نفر<br />
۵۰-۴۰ ما حدوداً بودیم زیاد هم موقع آن ما اتفاقاً نه نبود؛<br />
سراسری کنکور موقع آن ولی بودیم. کالس یک سر متفاوت<br />
فرهنگ داشت. کنکور خودش برای دانشگاهی هر دانشجویان<br />
به نسبت رفتارشان و داشتند دغدغه استادان بود: استاد<br />
به نسبت هم دانشجو متقا<strong>با</strong>لً بود. متفاوت حاال <strong>با</strong> فرهنگ<br />
که بود این هم علتش بود. متفاوت رفتارش نه<br />
و غربی نه است شرقی نه اآلن فرهنگ بود. متفاوت است.<br />
سردرگمی یکچیز اسالمی. به<br />
اینیکی میبینید میشود برگزار که مناظرههایی در خودت<br />
میگوید مقابل طرف و بیسواد میگوید آنیکی و بیفرهنگی انعکاس میتوانید بنابراین و... بیسوادی که<br />
جلسهای اولین در من ببینید. محیط در را بیاخالقی آمده<br />
فرهنگی انقالب عالی شورای به روحانی دکتر جناب کشور<br />
در حاکم فعلی اخالق شما اگر که کردم عرض بودند چقدر<br />
که میبینید کنید، مقایسه پیش سال هشت <strong>با</strong> را کنید<br />
نگاه اجتماع در اطرافمان محیط به است. کرده تنزل بدهند.<br />
عبور حق دیگری به حاضرند افراد کمتر رانندگی در به<br />
نسبت شد اجتماع وارد و درآمد فردی حالت از فرد وقتی تکنفره<br />
افراد ما کشور در اآلن میکند. پیدا وظایفی جامعه همۀ<br />
میگیرند. نظر در را خودشان فقط و میآیند <strong>با</strong>ر به است.<br />
بیفرهنگی خاطر به اینها هستند؟<br />
حیات قید در ومادرتان پدر || پدرم<br />
بودند حیات قید در وقتی ولی شدهاند، فوت خیر ن م و د میدادن ام انج م برای تم میخواس ن م ه ک کاری ر ه که<br />
سالی ۱۰ تمام در میدانم. ایشان مدیون را خودم واقعاً داشتم.<br />
پدرم از نامه یک هفتهای کردم زندگی آمریکا در بود؟<br />
حد چه در مادرتان و پدر ||تحصیالت رسمی<br />
تحصیالت پدرم بودند. وارد دینی علوم به مادرم که<br />
بود زیاد اطالعاتشان بهقدری ولی نداشتند <strong>با</strong>الیی خیلی فهم<br />
چون غلط. بدون آنهم مینوشتند، عالی انشاهای مختلف<br />
امور در دوستانشان اغلب <strong>با</strong>البود، خیلی عمومیشان خانوادگیام<br />
زندگی از من کالً میکردند. مشورت ایشان <strong>با</strong> بودم.<br />
راضی خیلی دارید<br />
تأکید خیلی ماهر نیروی تربیت در شما || در<br />
ما اینکه دلیل بودید گفته جایی دیدم من ضعیف<br />
انسانی علوم بحث مخصوصاً و علم تولید کم<br />
کارآمد نیروی که است این برای هستیم هستید<br />
جایگاهی در خودتان االن شما داریم.خب دارید<br />
دار کار سرو دانشجو زیادی تعداد <strong>با</strong> که کنید؟<br />
می عملی را امر این چقدر خودتان اگر<br />
میکنم فکر کردهام. را خودم تالش وسعم حد در من میتواند<br />
<strong>با</strong>شد داشته اعتنا و توجه قضیه این به محیط تربیت<br />
فوقلیسانس و دکترا نیروی فقط اینکه <strong>با</strong>شد. مؤثر در<br />
میخواهند فردا افراد این چون نیست. کافی کنیم کار<br />
هم رفتارشان و اخالق روی <strong>با</strong>ید پس کنند. کار جامعه گیریم،<br />
بکار جامعه در را تخصصها میخواهیم وقتی کنیم. مقداری<br />
<strong>با</strong>ید فردی هر بنابراین داریم. سروکار افراد <strong>با</strong> افق<br />
و بداند جامعهشناسی، و روانشناسی انسانی،ازجمله علوم <strong>با</strong>شد.<br />
وسیع فکریاش مطرح<br />
خودش رشته فقط دنیا در که کند فکر ن<strong>با</strong>ید فرد هاست.<br />
بینی <strong>با</strong>ریک داریم محیط در ما که مشکلی است. مهم<br />
خودشان تخصص فقط که میکنند فکر بعضی و<br />
آمریکا در تفکری چنین نیست؛ مهم چیزها بقیه و است است<br />
این ما جامعۀ دیگر مهم مشکل نیست. رایج اروپا تأمین<br />
مدارس معلمان و دانشگاهها هیئتعلمی چون که توجه<br />
دیگر و کنند کار جا چند هستند مجبور نیستند مالی دبیرستان<br />
معلم وقتی نمیکنند. خودشان محیط به کافی در<br />
او بکند، مسافرکشی برود کالسش از بعد که است مجبور یا<br />
دارند سؤالی آموزان دانش ببیند که نمیماند دبیرستان نیرویی<br />
کرد. تربیت ارزنده نیروی نمیشود نحو این به نه؟ کند.<br />
اداره را ایران آینده میخواهد میشود تربیت اآلن که شعار<br />
خیلی ما <strong>با</strong>شد. داشته را الزم آمادگیهای <strong>با</strong>ید پس نمیکنیم.<br />
کاری عمل در ولی میدهیم فهمی<br />
بد دچار علم فهم در ما معتقدید شما || ت؟<br />
چیس ان .منظورت دهایم ش روی<br />
و بدهد فرد به بصیرت <strong>با</strong>ید علم که است این منظورم فرد<br />
به بصیرت <strong>با</strong>ید پس است، نور علم بگذارد. اثر رفتارش بکند.<br />
فرق <strong>با</strong>سواد آدم یک <strong>با</strong> بیسواد آدم یک <strong>با</strong>ید بدهد. عالیه<br />
تحصیالت که میبینم را آدمهایی وقتها بعضی من تحصیلکردههاست.<br />
از <strong>با</strong>التر بسیار فرهنگشان ولی ندارند بزرگشدهاند<br />
محیطی در اینها که است این دلیلش کشور<br />
در اآلن علم متأسفانه اما است. بوده <strong>با</strong>فرهنگ که دارند<br />
عالقه همه است. شده درآوردن پول برای دکانی ما در<br />
را آن مشابه ما که است چیزی این بگیرند. دکترا بروند میبینیم.<br />
کمتر دیگر کشورهای شده<br />
شایع گرفتن دکترا تب چرا بهنظرتان || است؟<br />
ندارد.<br />
عقالنی توجیه لزوماً میشود مد که چیزهایی میشود<br />
ناشی حرفهها بعضی شدن رایج از مدها از بعضی این<br />
در ما که است بیرون از تزریق هم آنها از بعضی و ما<br />
داشت فایده ما دانشگاه و تحصیالت اگر میافتیم. وادی نبودیم.<br />
خارج محتاج همهچیز برای اینقدر موضوع<br />
به میخواستم بحث، همین ادامه در || هرساله<br />
که همایشهایی و کنگرهها برگزاری ندارند<br />
خروجی هم معموالً و میشود برگزار ما<br />
سردرگمی این دلیل نظرشما به کنم، اشاره چیست؟<br />
آن رواج و یادگیری علم، در است.<br />
نشده تبیین درست آن جایگاه و علم از هدف چون چه<br />
است قرار علم اینکه و علم از هدف همه، از تر مهم زی<strong>با</strong>ئی<br />
شعر سنایی است. نشده مشخص <strong>با</strong>شد، داشته نقشی کنم.<br />
تعیین آن برای توانم نمی قیمتی هیچ من که گفته بنستاند<br />
ترا تو کز علم گوید: می او <strong>با</strong>ر<br />
صد بود به علم آن از جهل تغییر<br />
یا ندهد تغییر اگر و بدهد تغییر را تو <strong>با</strong>ید علم یعنی گوید:<br />
می سنایی خود نیست. درست بدهد عوضی شب<br />
کاندر ترس آنگه حرص از آموختی علم چو کاال<br />
برد گزیدهتر آید چراغ <strong>با</strong> دزدی چو یاد<br />
درست را علم آدم اگر که است معنی بدین سخن این حتی<br />
ما دنیای چرا <strong>با</strong>شد. تخریبکننده میتواند آن نگیرد، اینکه<br />
برای میدهد؟ کشته اینقدر پیشرفته کشورهای در ارتقاء<br />
جهت در <strong>با</strong>ید علم نمیرود. بکار درست راه در علم
صفحه | 32 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
انسانها ، هم در سطح فردی هم در سطح اجتماعی، بکار<br />
رود. به قول فریمان دایسون، یک فیزیکدان تراز اول و برنده<br />
جایزۀ بزرگ علم و دین تمپلتون، کار علم <strong>با</strong>ید فاصله فقیر و<br />
غنی را کم کند نه اینکه تعداد فقرا را در دنیا زیاد کند. اگر<br />
ما انسان دوستانه فکر کنیم، ن<strong>با</strong>ید فقط به حال خودمان<br />
فکر کنیم بلکه جامعه انسانی هم مطرح است.<br />
در مورد علوم انسانی هم همینطور است. چون شأن علوم<br />
انسانی و نقشی که این علوم میتوانند ایفا کنند روشن<br />
نیست و در جامعه تفکر مهندسی غالب است، همه ترجیح<br />
میدهند یا بروند دن<strong>با</strong>ل رشته پزشکی یا مهندسی. بنابراین<br />
علوم انسانی مهجور مانده است.<br />
|| ضرورت احتیاج ما به علوم انسانی چیست و<br />
ما چه احتیاجی به آن داریم؟<br />
ضرورتش این است که همه انسان را بهعنوان یک موجود<br />
فیزیکی و مادی نگاه میکنند ولی علوم انسانی اسالمی<br />
میگوید که انسان یک بعد غیرمادی هم دارد. در واقع<br />
همین نگاه است که شأن انسان را از حیوان <strong>با</strong>التر برده<br />
است. البته چند دهۀ پیش که من برکلی بودم اینقدر<br />
شأن و نقش علوم انسانی روشن نبود. اما اآلن در خود<br />
غرب این علوم بهشدت مطرح هستند و شما عالقه خیلی<br />
عجیبی به سمت معنویات و دین میبینید. البته بعضی<br />
چیزهای عجیبوغریب هم میبینید ،مثل عرفانهای<br />
کاذب. دلیل این عرفانهای عجیبوغریب کمبودی است<br />
که انسانهای امروزی احساس میکنند.<br />
|| بنابرگفته شما ما اگر علوم انسانی اسالمی<br />
درست داشته <strong>با</strong>شیم <strong>با</strong>ید کمتر شاهد جنگ و<br />
چالش <strong>با</strong>شیم درست است؟<br />
بله، اگر بهصورت واقعی اجرا شود اصالً ن<strong>با</strong>ید شاهد این<br />
جنگها و کشتارهای عجیبوغریب <strong>با</strong>شیم. این علوم تحت<br />
هیچ شرایطی ن<strong>با</strong>ید اجازه بدهند بمبها و میکروبهایی<br />
ساخته شود که بشر را نابود کند. برتراند راسل که<br />
مریدترین آدم نسبت به علم بود و هیچچیزی را غیر از<br />
علم را قبول نداشت بعد از جنگ جهانی اول برای آینده<br />
تمدن بشری اظهار خوف میکند، چون علم را در دست<br />
قدرتمداران میبیند. او میگوید که در حال حاضر علم<br />
در دست قدرتمندها و ثروتمندان است و به هر طریقی که<br />
بخواهند آن را هدایت میکنند.<br />
|| شما در سال ۵۸ درمورد اسالمی سازی علوم،<br />
<strong>دیدار</strong>ی <strong>با</strong> <strong>امام</strong> خمینی)ره( داشتید درست<br />
است؟<br />
بله در سوم خرداد سال ۱۳۵۸ من که در آن هنگام معاون<br />
آموزشی و دانشجوئی دانشگاه بودم، همراه عده ای از دوستان<br />
مثل جناب دکتر صالحی و جناب دکتر پور جوادی و تعداد<br />
از دانشجویان قم خدمت <strong>امام</strong> رفتیم. در آنجا متن ق<strong>با</strong>لً آماده<br />
شده در حضور حضرت <strong>امام</strong> خوانده شد. در این متن پیشنهاد<br />
کرده بودیم که اگر می خواهید در جهت اسالمی سازی<br />
دانشگاه اقدام بشود <strong>با</strong>ید آن را در مقیاس های کوچک<br />
شروع کنیم و بعد از پخته شدن طرح، اقدام سراسری<br />
صورت گیرد. پس از آن در سال ۱۳۷۵ وزیر علوم وقت<br />
مساله اسالمی سازی را <strong>با</strong> مقام معظم رهبری مطرح کردند.<br />
رهبری به ایشان فرموده بودند که <strong>با</strong> من مشورت بشود.<br />
من پیشنهاد دادم که مطالعات را شروع کنید ولی متاسفانه<br />
این مسیر طی نشد و کارهای پراکنده ای انجام گرفت که<br />
منجر به یک جریان اصیل نشد.<br />
|| یکی از تفکراتی که در<strong>با</strong>ره علم وجود دارد،<br />
تفک ر پس ت م درن ه ا ب ه خص وص »فایرابن د«<br />
به علم است، این تفکر که علم مدرن را قبول<br />
ندارند و معتقدند علم مدرن مقدس و شبیه دین<br />
شده پس کال چیزی به نام علم مدرن وجود<br />
ندارد. شما <strong>با</strong> این نظر »فایرابند« موافقید یا<br />
مخالف؟<br />
من اصوال در<strong>با</strong>ره پست مدرن ها فکر می کنم که آنها<br />
به انحراف رفتند و این انحراف به خاطر اغراق گویی<br />
ها بود. من شخصاً فایر آبند را از آنها جدا می کنم. به<br />
نظر من رفتار او مقابلۀ <strong>با</strong> افرادی بود که برای علم ارزش<br />
افراطی قائل شدند و به آن تقدس دادند. وقتی یک عمل<br />
افراطی انجام می شود شما <strong>با</strong>ید انتظار داشته <strong>با</strong>شید عملی<br />
هم مقابلش انجام بشود. من <strong>با</strong> این سخن فایرابند که می<br />
گفت در تقدس گرایی علم اغراق گوئی شده موافقم اما<br />
این که به خاطر بعضی افراط ها علم را نفی کنیم قبول<br />
ندارم. به نظرم علم راهی به حقیقت دارد ولی هر ادعای<br />
علمی حرف آخر نیست. اگر علم راهی به حقیقت نداشت<br />
ما االن کامپیوتر، برق و امثال اینها را نداشتیم. علم پیشرونده<br />
است و به حقیقت راه دارد. اگر نداشته <strong>با</strong>شد که ارزش ندارد.<br />
|| به نظر شما ما چرا کمتر می نویسیم و در<br />
عوض بیشتر ترجمه می کنیم؟<br />
برای اینکه برای خودمان شان قائل نیستیم. به نظر من<br />
یکی از مهمترین مشکالت محیط ما عقدۀ حقارت نسبت<br />
به غرب است از آن مهمتر اینکه وقتی یک خارجی می<br />
آید اینقدر <strong>با</strong>الیش می برند که حد ندارد. <strong>با</strong>ید یاد<br />
بگیریم که مثل ژاپنی ها خودمان را جدی بگیریم. مثل<br />
آن دانش جوی ژاپن ی فک ر کنی م ک ه در ق رن ۱۹ ب ه اروپ ا<br />
رفت که فیزیک بخواند. او خطاب به استادش در ژاپن<br />
نوشت: این اروپایی ها چیزی بیش از ما ندارند. ما االن<br />
فقط ترجمه و حاشیه نویسی می کنیم. مقاالتمان هم<br />
اکثراً حاشیه نویسی بر کارهای غربیان است و نوآوری<br />
اصیل ندارد. دلیلش همین عقدۀ حقارت است و اینکه<br />
خودمان را قبول نداریم.<br />
|| <strong>با</strong> قطعات شعر که در حین مصاحبه خواندید<br />
مشخص است که به شعر خیلی عالقه دارید؟<br />
بله من عاشق شعر هستم.<br />
|| <strong>با</strong> این همه دغدغه کاری مطالعه و دغدغه<br />
های زندگی چقدر فرصت می کنید تفریح<br />
کنید و معموال به چه نفریحی عالقه دارید؟<br />
م ن عاش ق ش عر هس تم و معم وال وقت ی م ی خواه م از کار<br />
فارغ شوم شعر می خوانم.<br />
|| به چه سبک شعری عالقه دارید؟<br />
شعرهای عرفانی، مخصوصا حافظ، مولوی، سعدی و سنایی.<br />
|| اهل سینما و تئاتر هستید؟<br />
سینما و تئاتر نه ولی به موسیقی کالسیک و موسیقی سنتی<br />
خودمان عالقه دارم. از مسافرت <strong>با</strong> خانواده هم بسیار لذت<br />
می برم.<br />
|| آخرین <strong>با</strong>ری که سینما رفتید کی بود؟<br />
خیلی سال پیش. در ایران یادم نمی آید ولی در فیالدلفیال<br />
در حدود سال ۵۵ بود که همراه <strong>با</strong> همسرم فیلم حضرت<br />
محمد)ص(، ساختۀ مصطفی عقاد، را دیدیم.<br />
|| فرصت <strong>با</strong> خانواده بودن را دارید؟<br />
بله، اغلب وقتی دورهم جمع می شویم از کار و کالس و<br />
مطالعه حرف می زنیم. ضمناً همگی در یکجا مطالعه می<br />
کنیم.<br />
|| همسرتان هم در حوزه خودتان مشغولند؟<br />
ایشان به کار ترجمۀ متون علم و دین از انگلیسی به فارسی<br />
مشغولند.<br />
|| بی نظیر بوتو در کتاب خاطراتش از شما<br />
نام برده است <strong>با</strong> ایشان آشنایی یا ارت<strong>با</strong>طی<br />
داشتید؟<br />
نخیر، من و جناب دکتر نصر در سال ۱۳۷۴ به کنفرانسی در<br />
پاکستان رفته بودیم که مرحوم بی نظیر بوتو هم حضور<br />
داشتند و آن کنفرانس را افتتاح کردند. اما ایشان در کتابی که<br />
تحت عنوان »اسالم، دموکراسی و غرب« نوشته محترمانه<br />
به بعضی نظرات من در رابطۀ <strong>با</strong> اسالم و علم استناد کرده<br />
است.<br />
|| اول صحبتهایت ان گفتی د آم دم در ح وزه فلس فه<br />
عل م و فیزی ک خوان دم ت ا ببین م دنی ا چ ه خب ر<br />
است حاال بعد از این همه سال فهمیدید دنیا<br />
چه خبر است؟<br />
به قول ابن سینا، تا بدانجا رسید دانش من// که بدانم<br />
همی که نادانم. <strong>با</strong> اینکه خیلی چیزها را فهمیدم هنوز بسیار<br />
بسیار چیزها مانده که می خواهم بدانم.<br />
|| االن چیزی مانده که بخواهید به آن برسید؟<br />
خیلی چیزها<br />
|| مثال ؟<br />
معرفتبیشتر<br />
|| یعنی هنوز تشنه معرفت هستید؟<br />
بله هر <strong>با</strong>ر تعداد زیادی مقاله روی میز من ان<strong>با</strong>شته شده<br />
که دوست دارم زودتر آنها را بخوانم که اطالعات و معرفتم<br />
بیشتر شود.
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 33 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
ناصر فکوهی درگفتگوی تفصیلی <strong>با</strong> مهر:<br />
ع ق ب م ان دگ ی؛ م ف ه وم ی اس ت ع م اری/ روش ن ف کران دالی ل ش ک س ت<br />
خ ود را ت ح ل ی ل ک نند<br />
|| به نظر می رسد موضوع<br />
خلقیات ایرانی غال<strong>با</strong>ً از منظر<br />
شرق شناسانه مورد بررسی<br />
قرار گرفته است. این مسأله<br />
حتی در میان برخی نویسندگان<br />
داخلی نیز دیده می شود.<br />
چگونه می توان بحث در <strong>با</strong>ب<br />
خلقیات ایرانی را از دام نگاه شرق<br />
شناسانه رها کرد؟<br />
ابتدا <strong>با</strong>ید گفت این نکته ای بسیار<br />
درست است که متأسفانه کمتر مورد<br />
توجه قرار گرفته است. در سنت <strong>با</strong>ستانی<br />
پیش از اسالم به دلیل نبود تأکید بر<br />
نوشتار، تاریخ ایران را بیشتر در ز<strong>با</strong>ن<br />
های آرامی و ارمنی و یونانی <strong>با</strong>ستان می<br />
یابیم تا در نزد خود ایرانیان و بزرگترین<br />
روایتگران تاریخ ایران، یونانیان و به<br />
خصوص هرودوت و اگزنفون بوده اند و<br />
پس از اسالم و رشد سنت نوشتاری و به<br />
ویژه <strong>با</strong> گسترش سنت شاهنامه نویسی و<br />
اثر درخشان فردوسی که عمدتاً به <strong>با</strong>ز<br />
سازی تاریخ ایران <strong>با</strong>ستان و اسطوره های<br />
ایرانی اختصاص دارد و همچنین ترجمه<br />
متون شفاهی زرتشتی در قالب کتاب های<br />
پارسی میانه )بندهش، زاداسپرم، دینکرد<br />
و ...( در قرون اول اسالم، روایت نویسی<br />
و نگاه ایرانیان به خود از چشم خودشان<br />
آغاز می شود و این امر در روایت های<br />
تاریخ نگاری دانشمندان ایرانی و اسالمی<br />
در قالب کتاب های تاریخی - روایی و<br />
کتاب های جغرافیایی و سفرنامه ها تا<br />
تقری<strong>با</strong>ً پایان دوره درخشان تمدن اسالمی<br />
یعنی تا قرن شانزدهم میالدی ادامه دارد.<br />
ولی پس از آن <strong>با</strong> افول تمدن اسالمی و<br />
گسترش استعمار، همان گونه که گفتید<br />
شرق شناسی است که حرف اول را می<br />
زند و متأسفانه این امر تا امروز ادامه<br />
یافته، هر چند تعدیل شده است. شرق<br />
شناسی ابتدا در قالب سنت سفرنامه<br />
نویسی اروپاییان دیده می شود و سپس<br />
از قرن هجدهم به بعد شکل علمی<br />
تری به خود می گیرد تا مثال در<br />
نوشته های دوگوبینو و دیگران به یک<br />
»ایران شناسی استعماری« دامن بزند<br />
که متاسفانه تا امروز در قالب هایی به<br />
ظاهر علمی در کار بسیاری از کسانی که<br />
موضوع ایران را موضوع کار خود در خارج<br />
از ایران قرار داده اند، دیده می شود.<br />
البته امروز ما استثناهای بسیار مهمی در<br />
این زمینه داریم که اغلب آنها سرمایه<br />
فرهنگی شان را در خود ایران و پیش از<br />
مهاجرت به دست آورده بودند، اما ایران<br />
شناسی خارج از ایران عمدتاً در یک<br />
گرایش شرق شناسی <strong>با</strong> رگه هایی از<br />
یک ملی گرایی قرن نوزدهمی منجمد<br />
شده است و صرفاً <strong>با</strong> ب ه کار بردن روش<br />
های دانشگاهی و اعت<strong>با</strong>ر دانشگاهی خود<br />
را »مدرن« نشان می دهد. در داخل<br />
کشور نیز وضعیت بهتری نداریم،<br />
اغلب کارهایی که بر شخصیت و<br />
هویت ایرانیان انجام شده است، اگر از<br />
استثناهایی بگذریم دقیقاً در همان خط<br />
شرق شناسی قرار دارد.<br />
|| دلیل سیطره نگاه شرق<br />
شناسانه چیست؟<br />
دلیل تا حد زیادی روشن است: ملی<br />
گرایی اروپایی بود که این گونه شناخت<br />
را بنیاد گذاشت و طبیعتاً الگوی پیشنهادی<br />
اش همان شکل از گسترش فرهنگی بود<br />
که در اروپای قرن نوزدهم برای ساختن<br />
»ملت« استفاده شد و بندیکت آندرسون<br />
از آن <strong>با</strong> عنوان »جماعت های خیالین«<br />
سخن می گوید. بنابراین ایرانیان به<br />
صورت گسترده در نیم قرن اخیر به خود<br />
<strong>با</strong> ذره بین نگاه اروپایی و آمریکایی نگاه<br />
می کنند و سیستم های ارزشی شان<br />
وابسته به آن شده که آن سیستم ها،<br />
تاییدشان کنند. در این زمینه اگر خودمان<br />
را <strong>با</strong> تمدن های <strong>با</strong>ستانی دیگر نظیر هند<br />
و چین و حتی <strong>با</strong> فرهنگ های عرب<br />
شمال آفریقا و ترکیه که پیشینه تاریخی<br />
کوتاه تری دارند، مقایسه بکنیم، می<br />
بینیم که متأسفانه نتوانسته ایم چندان از<br />
شرق شناسی فاصله بگیریم و همین نیز<br />
ما را از جهان فکری دچار گسست کرده<br />
است.<br />
این در حالی است که جهان ترک،<br />
عرب، چینی، هندی و آفریقایی که<br />
ما اصوالً آنها را نادیده می گیریم، در<br />
گفتگو از: سارا فرجی<br />
ایرانی ها کم کار می کنند، فعالیت مشترک جمعی و گروهی در بین آنها ضعیف است، احساسات آنها بر خردورزی چیره می شود<br />
و... نمونه ای از گزاره هایی است که در کتاب های شرق شناسان و کتاب هایی که به نقد و بررسی خلقیات ایرانی ها می پردازند<br />
مشاهده می شود.<br />
خیلی از ما نیز این گزاره ها را گاهی از سر عادت استفاده می کنیم ولی نمی دانیم تا چه حد این گفته ها قطعیت و صحت دارد. ریشه<br />
م<strong>با</strong>حث نقد به فرهنگ خودی و تحلیل خلق و خوی ایرانیان را می توان به بررسی علل عقب ماندگی <strong>با</strong>زگرداند. به واقع برخی<br />
روشنفکرانی که پرسش از علل عقب ماندگی را پیش روی خود قرار داده بودند از رهگذر نقد به فرهنگ عمومی می خواستند<br />
توجیهاتی برای پرسش خود بیابند.<br />
مدتی است که موج بحث و بررسی خلق و خوی ایرانیان در مراکز مختلف راه افتاده و نظر نخبگان و فرهیختگان به این موضوع جلب<br />
شده است؛ خبرگزاری مهر هم در این راستا، شروع به گفتگو <strong>با</strong> اساتید این حوزه کرده است، پیش از این <strong>با</strong> محمدرضا جوادی یگانه،<br />
استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران هم در این حوزه صحبت کرده بودیم. مطلبی که پیش رو دارید حاصل گفت وگوی ما <strong>با</strong> ناصر<br />
فکوهی، استاد انسان شناسی دانشگاه تهران و مدیر موسسه انسان شناسی و فرهنگ است که در آن به موضوعاتی مانند خلق و خوی<br />
ایرانیان، رهایی بحث خلقیات ایرانی از منظر شرق شناسانه و گفتمان نقد به فرهنگ خودی پرداخته شده است؛<br />
نهادهای بین المللی و در نظام های مهم<br />
جهان فرهنگی نظیر ادبیات، هنر، علم<br />
و غیره وضعیت بسیار بهتر و غیر قابل<br />
مقایسه ای <strong>با</strong> ما دارند.<br />
برای رهایی از این وضعیت ابتدا <strong>با</strong>ید<br />
همچون هر بیماری، وجود بیماری و<br />
آسیب را به رسمیت شناخت. تا زمانی<br />
که نخبگان فکری، اندیشمندان، اساتید و<br />
سایر تصمیم گیرندگان فکری ما ترجیح<br />
می دهند به جای درک جهان واقعی و<br />
پذیرش جایگاه واقعی ما و تالش برای<br />
بهتر شدن آن از خیاالت و توهمات خود<br />
دفاع کنند و بر اساس اندیشه »ما از<br />
همه برتریم« و »جهان حق ما را خورده<br />
است«، »نوبل حق ما بود« و... پیش<br />
بروند، متاسفانه نمی توان امیدی به<br />
بهبود این وضعیت داشت.
صفحه | 34 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
در حال حاضر، نشانه چندانی ازاین رویکرد در نزد<br />
نخبگان ایرانی نه در ایران و نه به خصوص در خارج<br />
از ایران در این زمینه دیده نمی شود. هر چند برعکس<br />
در نزد جوانان ما تعداد بی شماری حلقه های فکری<br />
و جمعیت ها و انجمن ها و گفتگوهای انتقادی شکل<br />
گرفته که در همه زمینه ها از هنر و علم گرفته تا ز<strong>با</strong>ن<br />
و ادبیات و سیاست دیده می شود و در این حوزه، وضعیت<br />
بسیار بهتر و امید ما هم به همین جوانان است.<br />
همچنین در نزد زنان فرهیخته ایرانی و گفتمانی که در<br />
عین واقع گرایی تالش می کنند وضعیت جامعه زنان را<br />
هر چه بیشتر در عین حفظ شئون خود <strong>با</strong> جهان انط<strong>با</strong>ق<br />
دهند، فکر می کنم به دست آوردن هویتی محلی تنها<br />
راه رسیدن به هویتی جهانی است. این چیزی است که<br />
ما از مشروطه تا امروز هنوز نفهمیده ایم که تا خودمان<br />
هویت نداشته <strong>با</strong>شیم تقلید کردن از هویت دیگران راه<br />
به جایی نمی برد. اقدام در این جهت بنابراین به نظر<br />
من راه حل است. جدایی از شرق شناسی یعنی جدایی از<br />
توهمات قوم گرایانه، ملی گرایانه افراطی، کلیشه هایی<br />
که جهان از ما ساخته است و به خصوص خودمان از<br />
خودمانم ساخته ایم.<br />
|| آی ا م ی ت وان اص الً از چی زی ب ه ن ام خل ق<br />
و خوی جمعی سخن گفت؟ آیا برای یک<br />
ملت یا یک جامعه می توان مانند یک فرد<br />
صفاتی مانند تنبلی و کم کاری و ... را برشمرد؟<br />
از دیدگاه انسان شناسی نام بردن از چنین »خلقیاتی« به<br />
طور کلی بی معناست. البته شاید بتوان این کار را در یک<br />
قبیله یا طایفه کوچک، <strong>با</strong> کنشگرانی وابسته به یکدیگر<br />
از لحاظ خویشاوندی و آن هم در دوره ای بسیار کوتاه از<br />
لحاظ زمانی و در یک گستره کوچک جغرافیایی انجام داد.<br />
اما سخن گفتن از »خلقیات« برای کشوری <strong>با</strong> تاریخی<br />
حداقل شش هزار ساله، <strong>با</strong> پهنایی چند میلیون کیلومتر<br />
مربعی )<strong>با</strong> توجه به ایران فرهنگی( و <strong>با</strong> صدها ز<strong>با</strong>ن<br />
و گویش های محلی و هزاران سنت در سبک زندگی،<br />
به <strong>با</strong>ور ما کامالً بی ربط و صرفاً کلیشه هایی هستند<br />
که البته <strong>با</strong> تکرار زیاد آنها می توان به موقعیت های<br />
آسیب زایی در جامعه رسید. اما اینکه نام این سرایت<br />
آسیب زدگی را »خلق و خو« یا »خلقیات« بگذاریم،<br />
گویی این در ذات ما است که تنبل <strong>با</strong>شیم، یا واکنشی<br />
و احساسی عمل کنیم و غیره... سخنی بی اعت<strong>با</strong>ر است.<br />
<strong>با</strong>رها گفته ام و تکرار می کنم آنچه تحت عنوان »نظریه<br />
انسداد فکری«، »نظریه استبداد فکری«، »عدم توانایی<br />
ما به فکر کردن«، »رکود تاریخی« و غیره به مثابه<br />
کشفیات گروهی از »نظریه پردازان« و »تاریخ دانان«<br />
معاصر <strong>با</strong> »مصرف داخلی« و بدون حضور در عرصه های<br />
بین المللی معتبر برای اعت<strong>با</strong>ر سنجی، مطرح می شود<br />
آن هم در شرایطی که این »نظریه پردازان« به صورت<br />
معجزه آسایی خود را شامل این آسیب ها نمی دانند،<br />
حرف هایی جدید نیست و پیشینه آنها در شرق شناسی<br />
همان طور که ادوارد سعید نشان داده و پری آندرسون<br />
نیز در بخشی از کتاب »دولت های مطلقه« خود به<br />
شیوایی زیادی استدالل کرده است، از یونان <strong>با</strong>ستان تا<br />
امروز وجود داشته اند.<br />
این ها در بسیاری موارد کلیشه هایی بوده اند که برای<br />
دولت ها و نظام های غربی حتی بیشتر جنبه مصرف<br />
داخلی داشته اند برای مثال نگاه کنیم به »نامه های<br />
ایران ی« منتس کیو و برخ ی از آث ار ولت ر و ی ا بس یار پیش تر<br />
نگاه کنیم به کمدی الهی دانته و از این مثال ها،<br />
ب ی ش مار اس ت. ام ا متاس فانه از ی ک ط رف خود<strong>با</strong>ختگ ی<br />
گروهی از روشنفکران ما از مشروطه تا امروز در برابر<br />
آنچه »غرب« می پندارند و از طرف دیگر و به صورتی<br />
معکوس، توهم گروه های <strong>با</strong>ستان گرا که تمایل دارند<br />
<strong>با</strong> تکیه زدن بر جایگاهی که چندان هم چیزی از آن<br />
نمی دانند، در چند هزار سال پیش، جایگاه امروز ما در<br />
جهان را بدون زحمت به دست بیاورند، در هر دو حالت<br />
مضح ک و غی ر عمل ی اس ت.<br />
<strong>با</strong> وجود این می توان از نکات مثبت و منفی در سنت<br />
و رفتار شناسی ساکنان این پهنه و به خصوص آنچه<br />
در آث ار ادب ی و هن ری و فرهنگ ی ک ه در س رزمین م ا ب ه<br />
وجود آمده اند، سخن گفت و در آنچه هم رگه هایی از<br />
روان شناسی اجتماعی مردم این سرزمین را یافت و هم<br />
چه بسیار نکات ظریف و دانش و فرهنگی بی پایانی را<br />
برای عمق دادن به اندیشه خود. همین که ما بزرگانی<br />
چون حافظ و سعدی و مولوی داریم به جهانی از دانش<br />
می ارزد. هر کدام از این ها اقیانوسی از دانش و اندیشه<br />
هستند که ما هر گز نخواسته ایم و یا نتوانسته ایم به<br />
عمق آنها راه یابیم و صرفاً تالش کرده ایم به »داشتن«<br />
آنها فخر بفروشیم. <strong>با</strong>زگشت به این میراث به صورتی<br />
مدرن و شناخت مشکالت خود، راه های ناگزیر برای<br />
رسیدن به مدرنیته های ایرانی است.<br />
|| دو آسیبی که غال<strong>با</strong>ً در مساله بررسی خلقیات<br />
ایرانی وجود دارد ذات گرایی و تعمیم است. به<br />
این معنا که ممکن است تصور شود برخی<br />
خلقیات و روحیات جزو ویژگی های ذاتی ما<br />
هس تند و ی ا اینک ه ب ا مش اهده برخ ی رفتاره ا<br />
سریعا آن را تعمیم دهیم و حکم کلی برای<br />
خلقیات ایرانی صادر کنیم. نظر شما در این<br />
ب اره چیس ت؟<br />
همانگونه که گفتم این ها به طور کلی هیچ جایگاهی<br />
در نظام های نظری جامعه شناسی و انسان شناسی<br />
و فرهنگ شناسی ندارند و اغلب کارهای عامه پسند<br />
هستند و تمام مطالعات میدانی در طول قرن بیستم<br />
همه این گونه نظریات را که گاه پایه و اساس ایدئولوژی<br />
های خطرناک و مرگ<strong>با</strong>ر توتالیتاریستی، وطن پرستی<br />
های افراطی، قوم گرایی و نژادپرستی بوده اند، را نفی<br />
کرده اند. مطالعات از نزدیک بر فرهنگ ها و مردمان<br />
جهان بر عکس به ما نشان می دهد که برای مثال<br />
می توان به نظریه روسویی ذات نیک انسان ها کامال<br />
اعتماد کرد. انسان ها همچون بسیاری دیگر از موجودات<br />
در طبیعت، ذاتاً نوع دوست به دور از خشونت و همدل و<br />
همبسته هستند.<br />
اکثر مطالعات نشان می دهد که پدیده های منفی که<br />
امروز ما در نزد انسان ها مشاهده می کنیم نه نتیجه<br />
طبیعت بلکه نتیجه انحراف های فرهنگی در زندگی<br />
انسان ها بوده و هستند. در مورد تعمیم دادن کلیشه ها<br />
<strong>با</strong>ید گفت که این هم هیچ ربطی به طبیعت و ذات آدم<br />
ها ندارد و یک اصل فرهنگی در ساده اندیشی و تمایل<br />
به کلیشههای ساده ای است که جای واقعیت را بگیرند.<br />
ما در همه شهرها و فرهنگ های کشورمان، همه گونه<br />
رفتاری داریم، اما می بینیم که در ز<strong>با</strong>ن عامیانه تالش<br />
می شود که از نمونه هایی اندک، کلیشه های کالن<br />
ساخته شود و به همه مردم تعمیم داده شود.<br />
اگر الگوهای خلق و خوی عمومی برای ایرانیان را به<br />
صورتی که عنوان می شود، <strong>با</strong>ید بپذیریم پس در مورد<br />
کلیشه های بسیار گسترده ای که در طول تاریخ برای<br />
مردم این شهر و آن شهر، این قوم و آن قوم، این ز<strong>با</strong>ن<br />
و آن ز<strong>با</strong>ن ساخته شده اند، نیز سخنان و کلیشه هایی<br />
درس ت وجود دارند.<br />
این گونه فکر کردن هم در مورد خود و در<strong>با</strong>ره دیگران،<br />
هم سطحی اندیشی است و هم فکر را از کار می اندازد<br />
و کلیشه های قالبی را جایگزین آن می کند و در عین<br />
حال رابطه ما را <strong>با</strong> جهان مشکل و مشکل تر می کند.<br />
تا چه زمانی می خواهیم تصور کنیم که مثال»آلمان<br />
ها نژاد پرستند«، »فرانسوی های از خود راضی اند«...<br />
و فقط و فقط ایرانیان گل سرسبد همه فرهنگ ها و<br />
مردمان جهان هستند و هرگز در تاریخ بشریت هیچ<br />
گروهی نبوده اند که بتوانند به گرد پای آنها هم<br />
برسند؟ یا این کلیشه های خیالی که »ایرانیان هر<br />
جای دنیا بروند، از نبوغ و استعدادشان همه را شگفت<br />
زده می کنند و همه می بینند از همه سر هستند«. ما<br />
تا زمانی که این گونه در توهم به سر می بریم راه به<br />
جایی نمی توانیم داشته <strong>با</strong>شیم یعنی این ها نشان می<br />
دهد که نه خود را می شناسیم و نه جهان را.<br />
دقت کنیم که منظور این نیست که خودمان را تحقیر<br />
کنیم اما تالش کنیم مثل همه مردم جهان و یا دستکم<br />
بیشتر آنها، همان قدر که فرهنگ خود را <strong>با</strong> ارزش می<br />
دانیم به دیگران هم احترام بگذاریم و بپذیریم که در<br />
هر فرهنگی می تواند عناصر مثبت و منفی و افرادی <strong>با</strong><br />
سطوح و استعدادهای متفاوت وجود داشته <strong>با</strong>شد و اصل<br />
آن است که افراد به هم احترام بگذارند و در راه بهتر<br />
شدن وضعیت همگان، گام بردارند و نه اینکه دائما به<br />
خود فخر بفروشند. حتی اگر دیگران چنین می کنند،<br />
که در بسیاری موارد چنین است، هر پهنه فرهنگی که<br />
دارای پیشینه بیشتر تمدنی است، که این به ما مربوط<br />
می شود، <strong>با</strong>ید رفتارش را واکنشی نکند و همیشه <strong>با</strong> ادب<br />
و اخالق و متانت و اعتدال و به دور از خشونت و زور گویی<br />
و نژادپرستی و فخر فروشی <strong>با</strong> دیگران برخورد کند.<br />
|| گفتمان نقد به فرهنگ خودی و بررسی<br />
خلقی ات ایران ی را م ی ت وان از اولی ن س فرنامه<br />
هایی که توسط مستشرقین نگاشته شده<br />
دن<strong>با</strong>ل کرد تا به امروز که کتاب هایی مانند<br />
جامعه شناسی خودمانی و ما چگونه ما شدیم<br />
و غیره نوشته شدند. آیا می توان این مساله<br />
را به نحوی جریان شناسی کرد تا ببینیم در<br />
هر دوره چرا و چگونه موضوع خلقیات ایرانی<br />
سوژه شده است و در هر دوره پرداختن به<br />
خلقیات ایرانی چه هدفی را دن<strong>با</strong>ل می کند؟<br />
به <strong>با</strong>ور من همان گونه که گفتم این ها همگی در یک<br />
جریان قرار می گیرند که جریان ساده سازی و کلیشه<br />
ای کردن موقعیت های پیچیده فرهنگی است. البته اگر<br />
هدف از کتاب هایی معاصر آسیب شناسی <strong>با</strong>شد، خوب<br />
است ولی اگر در آنها خواسته <strong>با</strong>شند دست به تعمیم های<br />
گسترده بزنند بدون شک خود، دچار همان کلیشه های<br />
شرق شناسی می شوند. از همه بدتر وضعیتی است که<br />
برخی از افراد تالش می کنند در مقام »دانای بزرگ« و<br />
»دانشمند برجسته« برای همه تعیین تکلیف کنند.<br />
ما هر آسیبی را که مطرح می کنیم <strong>با</strong>ید جایگاه آن را در<br />
زندگی و وضعیت خود به رسمیت بشماریم و آماده <strong>با</strong>شیم<br />
نشان دهیم چطور خودمان هم از آن آسیب ضربه خورده<br />
ایم. شخص من همواره تالش کرده ام نشان دهم که<br />
نه خ ودم و نه هیچ کسی نمی تواند تافته جدا <strong>با</strong>فته<br />
<strong>با</strong>شد و اگر هر آسیبی را مطرح کنم وجود آن را در خودم<br />
هم به رسمیت می پذیرم و بنابراین نگاه از بیرون و از<br />
ب اال را مط رح نم ی کن م. ام ا متاس فانه بس یاری از ت الش<br />
های معاصر برای ایجاد روابط »مرید و مرادی« در<br />
بدترین معنای آن است.<br />
به نوعی می توانم بگویم ما سنت مرید و مرادی را در<br />
سطحی ترین شکل آن به شدت تقویت کردیم و سنت<br />
شاگرد و استادی را به کلی کنار گذاشتیم و طبعاً این امر<br />
ضر<strong>با</strong>ت سنگینی به همه ما وارد کرد که امروز تبعاتش<br />
را در همه بخش ها به ویژه بخش های فرهنگی<br />
مشاهده می کنیم. به همین جهت است که دائما<br />
ب ه دنب ال قهرم ان ه ا و چه ره ه ای فک ری هس تیم ک ه<br />
دن<strong>با</strong>لشان کنیم و مسئولیت فکر کردن و تصمیم گرفتن<br />
بر اساس دانش و اراده خود را از خویش سلب کنیم.<br />
|| در دوره ای جریان ملی مذهبی و نزد افرادی<br />
مانند <strong>با</strong>زرگان و علی محمد ایزدی و ... این<br />
بحث <strong>با</strong>ز می شود که شاید بتوان آن را<br />
ناشی از سرخوردگی از کودتا علیه مصدق و
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 35 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
عدم حمایت مردم دانست. <strong>با</strong>زرگان کتاب<br />
سازگاری ایرانی را می نویسد و برخی صفات<br />
ایرانیان را ناشی از ویژگی های جغرافیایی<br />
تلقی می کند. آیا می توان عوامل جغرافیایی<br />
و تاریخی را در شکل گیری خلقیات قومی<br />
دخیل کرد؟<br />
این ها تخیالتی بیش نیستند که اوج آنها را می توان<br />
در نویسندگانی چون کارل ویتفوگل در کتاب »استبداد<br />
آسیایی« دید، کتابی که به طور کامل از لحاظ تاریخی<br />
و اطالعاتی که به دست می دهد، منسوخ و بی ارزش<br />
است. همین امر را می توان در<strong>با</strong>ره کتابی معروف در<br />
تاریخ انسان شناسی <strong>با</strong> عنوان »شاخه زیرین« که مردم<br />
شناس معروف کالسیک بریتانیا، جیمز فریزر گفت که<br />
خیاالت خود را به پای روان شناسی فرهنگ های مردم<br />
جهان گذاشته است و یا کتاب <strong>با</strong>ز هم معروف »خلق<br />
و خوی ابتدایی« )۱۹۲۲( لوسین لوی برول که در آن از<br />
تز بی معنای »نبود منطق« و یا قرار داشتن در مرحله<br />
»پیش منطق« در نزد مردمان ابتدایی سخن می گوید.<br />
همه این کتاب ها به فارسی ترجمه شده و مورد<br />
استق<strong>با</strong>ل گسترده قرار گرفته اند، در حالی که کتاب هایی<br />
هستند که از لحاظ علمی هیچ ارزشی جز نشان دادن<br />
سیر تاریخ نظریه های فرهنگ ندارند؛ افزون بر اینکه<br />
در برخی موارد نظیر مورد لوی برول، خود او بعدها<br />
نظریات خویش را به زیر سئوال برده و بر اشت<strong>با</strong>هش از<br />
این گونه تحلیل سطحی فاصله گرفته است. حال گمان<br />
م ی کنی م چ را ای ن گون ه کت اب ه ا در ن زد م ا خواس تار<br />
دارد؟ به دلیل اینکه در آنها پاسخ هایی سطحی به<br />
مشکالتی پیچیده را می یابیم مثالً اینکه اگر ما نتوانیم<br />
دموکراسی را در کشور خود پیشرفت دهیم دلیلش »جبر<br />
جغرافیایی« )ویتفوگل( است، یا »خرافات« )فریزر( و یا<br />
نداشتن »منطق« )لوی برول(.<br />
این در حالی است که مسائل فرهنگی و پیوند میان آنها<br />
و روابط میان ساختار و عاملیت بسیار پیچیده تر از این<br />
گونه نگاه ها هستند و حتی در غرب امروز کسی به این<br />
کتاب ها که همگی متعلق حداقل به هفتاد سال پیش<br />
هستند و تا صد و بیست سال پیش هم می توان در<br />
قدمتشان پیش رفت، مراجعه کنیم که مسائل جوامعی<br />
در موقعیت پسا مدرن و پسا انقالب اطالعاتی را <strong>با</strong> آنها<br />
حل کند. از این لحاظ آن تالش ها به نظر من بیشتر از<br />
اینکه به ما کمکی برای حل مشکل بکند خود بخشی<br />
از مشکل هستند و <strong>با</strong>ید آسیب شناسی شوند.<br />
راه حل ما رسیدن به گروهی از نظریات و روش های<br />
محلی - جهانی است یعنی سازو کارها و راهبردهایی که<br />
هم شرایط بسیار پیچیده محلی را در نظر بگیرند و هم<br />
پیوندشان را شرایط بسیار پیچیده جهانی و این کاری بس<br />
دشوار است که اغلب به دلیل همین دشواری و لزوم<br />
خروج از معادالت ساده از آن فاصله می گیرند. وقتی<br />
برخی از روشنفکران و دانشگاهیان و ... <strong>با</strong> ادعاهایی بی<br />
پایان خود، هنوز مثل جاهل های کوچه خیا<strong>با</strong>ن حرف<br />
می زنند و از آن بدتر مثل آنها استدالل می کنند و<br />
ضعف های شخصیتی خود را به حساب همه مردم می<br />
گذارند و دائماً در حال توهین به این و آن فرهنگ، این و<br />
آن ز<strong>با</strong>ن هستند و به همه درس می دهند و برای دیگران<br />
همچون برخی روستاییان در سال های قدیم که از خود<br />
<strong>با</strong>خته <strong>با</strong> رسیدن به شهر، فکل و کراوات می زدند و<br />
خود را شهری حساب می کردند، ژست های عجیب<br />
می گیرند و نگاه ها و حرف های عاقل اندر سفیه می<br />
کنند، انتظارمان از مردم کوچه و خیا<strong>با</strong>ن و آدم هایی که<br />
<strong>با</strong>ید از صبح تا شام تالش کنند تا لقمه نانی به دست<br />
بیاورند چیست؟ که به نظر من در بسیاری موارد از<br />
همان مدعیان روشنفکری بهتر استدالل می کنند.<br />
|| به نظر می رسد در لوای بحث از خلقیات<br />
ایرانی یک سوال محوری وجود دارد و آن<br />
پرسش از علل عقب ماندگی است. فی<br />
الواقع روشنفکرانی که به این موضوع ورود<br />
کرده اند می خواهند علت عقب ماندگی و<br />
توسعه نیافتن را در عوامل فرهنگی جستجو<br />
کنند و بگویند راه توسعه از اصالح فرهنگ می<br />
گذرد. به نظر شما آیا این نگاه نوعی نگاه<br />
ابزاری به فرهنگ نیست؟<br />
مفهوم »عقب افتادگی« خود یک مفهوم استعماری است<br />
که بنا بر مقایسه ای که دائماً از دوران استعمار بین<br />
یک »مرکز« مثالً پیشرفته و یک پیرامون به اصطالح<br />
»عقب افتاده« انجام می گیرد، ابداع شده است. سرمایه<br />
داری غربی <strong>با</strong> نابرابری ای که در جهان به وجود آورد<br />
و <strong>با</strong> روابط سلطه و نظام یگری که بر جهان حاکم<br />
کرد هم پهنه های پیرامونی را از حداقل زندگی نسبتا<br />
آسوده ای که نه همه جا بلکه در بسیاری از نقاط جهان<br />
داشتند، محروم کرد و هم امروز می بینیم که بحران را<br />
به خودش نیز منتقل کرده است و <strong>با</strong> مجموعه هایی <strong>با</strong><br />
تکثر فرهنگی فراوان و غیر قابل مدیریت سروکار دارد که<br />
تنها روش عملی که برای مدیریت آنها در حال حاضر در<br />
چشم انداز است افزایش فاشیسم و نظامی گری و تدابیر<br />
امنیتی و پلیسی درونی است و دموکراسی و دستاوردهایش<br />
در حال از میان رفتن به وسیله هیوالهای سلفی هستند<br />
که در برنامه های استراتژیک کالن برای مقابله <strong>با</strong><br />
شوروی پیشین به وجود آمدند بدون آنکه به سرانجام<br />
آنها برای منطقه و جهان فکری شود.<br />
بسیاری از روشنفکران و دانشگاهیان ما بدون شک دلیل<br />
اصلی آسیب ها هستند زیرا نه خود چاره ای برای حل<br />
مشکالت دارند و نه به دیگر روشنفکران و دانشگاهیانی<br />
که شاید بتوانند کاری بکنند اجازه این کار را می دهند:<br />
یک ذهنیت وسواس گونه در این ها وجود دارد و آن<br />
اینکه ما <strong>با</strong>ید شبیه غربی ها بشویم و این را هم صرفاً<br />
در شکل می بینند و گمانشان این است که در طول<br />
صد سال گذشته ما کار دیگری جز این تمایل به شبیه<br />
شدن صوری به غرب کرده ایم.<br />
این برنامه بیش از یک قرن است ادامه داد و امروز<br />
نتیجه آن را می توانیم به عیان در جهانی در آستانه<br />
سقوط و بر لبه پرتگاه ببینیم. بنابراین چنین روشنفکرانی<br />
به جای آنکه به دیگران درس تمدن و فلسفه و تاریخ<br />
بدهند، بهتر است تالش کنند دالیل شکست تاریخی<br />
خود را تحلیل کنند و دستکم کمی <strong>با</strong> عمق بیشتر به<br />
مطالعه در اندیشه و آرای متفکران غربی، فیلسوفان مدرن<br />
و جامعه شناسان انسان شناسان و دانشگاهیان اروپایی و<br />
آمریکایی نگاه کنند.<br />
متاسفم که امروز بگویم در دانشگاه های آمریکا و اروپا<br />
و در نزد متفکران به شدت منتقد به غرب از چامسکی<br />
تا جودیت <strong>با</strong>تلر، از هابرماس تا والرشتاین، از استیگلیتز تا<br />
مورن، بهتر می توانیم راه حل برای مشکالت جهان و<br />
کشورهای در حال توسعه پیدا کنیم تا در نزد روشنفکران<br />
خودی که <strong>با</strong> از خود<strong>با</strong>ختگی به غرب می نگرند، اما به<br />
بدترین نقاط غرب یعنی به دهان <strong>با</strong>نکداران و سرمایه<br />
داران و <strong>با</strong>نک ها و سوداگران مالی اروپا و آمریکا که<br />
کشورهای خودشان را نیز به خاک سیاه نشانده اند.<br />
|| در نزد افرادی مانند هابرماس از دوگانه<br />
)سیستم و زیست جهان( سخن گفته می شود.<br />
آیا مشکالت فرهنگ عمومی و خلقیات ایرانی<br />
را <strong>با</strong>ید ناشی از سیستم و ساختار دید یا خود<br />
سیستم هم متأثر از فرهنگ عمومی است؟<br />
این بحثی طوالنی است که من در جاهای دیگری نیز<br />
انجام داده ام یعنی بحث عاملیت و ساختار که به نظر<br />
من رابطه ای چرخه ای را می سازند و بنابراین گمان من<br />
آن نیست که ناچاریم از هیچ جبر غیر قابل گریزی<br />
تبعیت کنیم، اما اینکه تصور کنیم مشکالت و آسیب ها<br />
و روندهای مساله ساز خود به خود حل می شوند، نیز<br />
بی ربط است. خلقیات اموری ذاتی نیستند جز در آنچه<br />
به صورت جهانشمول نشان دهنده احساس هایی مثل<br />
همدردی، دلسوزی، عاطفه و عشق و غیره هستند و از<br />
قدیمی ترین ایام نیز شاعران و نویسندگان و متفکران<br />
ما بر آنها تاکید داشته اند. اما تفکر مدرن و پسا مدرن<br />
و عمیق بر الزامات و پتانسیل های جهان مدرن می<br />
تواند برای ما راه حل هایی را بیابد که <strong>با</strong>ید در یک<br />
چهارچوب محلی - جهانی یافته شود و در این میان <strong>با</strong>ال<br />
رفتن فرهنگ عمومی بدون تردید یکی از مهم ترین<br />
ابزارهایی است که ما در دست داریم.
صفحه | 36 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
حجت االسالم ذوعلم در گفتگو <strong>با</strong> مهر:<br />
ت م دن گذشته را ب ازس ازی م ی کن ی م نه اح ی ا/ م شکل م ا ال ت قاط ت م دن ی است<br />
تاکید رهبری معظم انقالب در سالهای اخیر بر موضوع تمدن نوین اسالمی <strong>با</strong>عث شده<br />
در طول این سالها بحثهای زیادی در خصوص تشکیل دو<strong>با</strong>ره تمدن اسالمی صورت<br />
گیرد. به مناسبت آغاز هفته علمی تمدن نوین اسالمی مصاحبهای <strong>با</strong> حجت االسالم علی<br />
ذوعلم عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسالمی انجام دادیم و در آن تالش<br />
کردیم <strong>با</strong> بررسی مفاهیم و ماهیت تمدن اسالمی، امکان تشکیل و یا احیای تمدن اسالمی<br />
را مورد ارزیابی قرار دهیم و گامهای رسیدن به آن را احصا کنیم. متن زیر مشروح<br />
مصاحبه مهر <strong>با</strong> وی است.<br />
|| بطور کلی مفهوم تمدن چیست<br />
و چه اجزا و عناصری دارد؟<br />
تمدن به معنایی که امروز به کار میرود<br />
به معنای Civilization است که از<br />
کاربرد این واژه از این معنایی که االن اراده<br />
میکنیم شاید حدود ۲۰۰ سال بگذرد، ولی<br />
ق<strong>با</strong>ل در منابع علمی خود ما به عنوان علم<br />
عمران به کار رفته است. مثال ابنخلدون در<br />
مقدمه کتاب خود این بحث را مطرح کرده<br />
و آنچه که از آن برداشت میشود دستیابی<br />
یک جامعه به یک نظم مستقر و منسجم<br />
برای زمینهسازی در جهت تعالی و رشد و<br />
پیشرفت جامعه است.<br />
تعریفی که ویل دورانت از تمدن میکند<br />
همین است و میگوید مجموعهای از<br />
نظامات جامعه که زمینه را برای رشد<br />
فرهنگی جامعه فراهم میکند. او تمدن را<br />
مقدمهای برای رشد فرهنگی میداند. البته<br />
هر تمدنی به یک زیربنای فکری نیار دارد<br />
و آن فکر، خودش فرهنگساز می<strong>با</strong>شد.<br />
در عین حال که هر تمدنی زیربنای<br />
فکری و فرهنگی دارد <strong>با</strong>ز در یک چرخه<br />
بعدی زمینهساز <strong>با</strong>زتولید و تقویت فرهنگ<br />
میشود.<br />
در عین حال مقوم اصلی بحث تمدن سه<br />
عنصر است. یک عنصر مبنای فکری تمدن<br />
است که در یک مبنای نظری تبیین کند<br />
چه غایات و اهدافی برای انسان وجود<br />
دارد و جامعه مطلوب چه جامعهای است<br />
و اساسا معنای زندگی برای انسان چه<br />
چیزی است و چه عناصری زندگی را معنا<br />
میکند. بنابراین یک الیه، الیه فکری<br />
و فلسفی یک تمدن است که حتما یک<br />
تمدن به آن نیاز دارد. دوم بحث نظامات<br />
اجتماعی است که یک تمدن بدون<br />
نظامات اجتماعی اصال شکل نمیگیرد<br />
و وجوه تمایز تمدنها در همین نظامات<br />
آنهاست. نظام حقوقی، تربیتی، سیاسی و...<br />
آنهاست ک ه یک تمدن را شکل میدهد.<br />
کلیدواژه سوم پیشرفت و رشد است که در<br />
واقع تمدنها بسترساز یک نوع پیشرفت<br />
برای جامعه هستند. حاال اینکه این رشد و<br />
پیشرفت چیست و بر اساس چه مولفههایی<br />
تعریف میشود و سواالتی از این دست،<br />
در تمدنهای مختلف پاسخ متفاوتی دارد.<br />
وقتی ما از تمدن غرب و یا تمدن شرق<br />
سخن میگوییم یعنی این دو تمدن در<br />
همین سه مقوله <strong>با</strong> هم تفاوت دارند. در<br />
فلسفه فکری، در نظامات اجتماعی و در آن<br />
تلقیای که در پیشرفت اتخاذ میکنند.<br />
|| <strong>با</strong> توجه به فرمایش شما تمدن<br />
به عنوان یک نقطه عزیمت برای<br />
پیشرفت مطرح است. از طرفی آیا<br />
نمیتوانیم بگوییم غایت پیشرفت<br />
اسالمی تشکیل تمدن است؟<br />
رابطه این دو چیست؟<br />
اینها <strong>با</strong>ید در اندیشه فلسفی و زیربنای فکری<br />
تمدن تعریف شود که مالک پیشرفت<br />
انسان چیست و انسان دارای چه ظرفیتی<br />
است و اصول حاکم بر زندگی انسان چه<br />
<strong>با</strong>ید <strong>با</strong>شد و بحث اخالقیات چه مبنایی<br />
دارد؟ این سواالت بحثهای فلسفی و<br />
فکری است که تا اینها حل نشده <strong>با</strong>شد<br />
شکلگیری تمدن مقدور نیست.<br />
خود تمدن برآیند و برساخته از نظامهایی<br />
است که استقرار پیدا میکنند. یعنی<br />
وقتی ما میگوییم تمدن غرب، غرب را<br />
به مجموعه نظامهای آن اطالق میکنیم.<br />
از نظام علمی گرفته تا نظام فرهنگی،<br />
اقتصادی، سیاسی، نظام تربیت و نظام<br />
حقوقی و قضایی و... و.<br />
اینها تار و پود تمدن هستند ولی خودِ<br />
تمدن که برآمده از آن نظامهاست یک<br />
قالب است و یک نمودی از آن فکر است.<br />
در واقع نمایش و ظهور و تبلور یک اندیشه<br />
جامع برای زندگی میشود تمدن مبتنی<br />
بر آن تفکر. ولی <strong>با</strong>ید گفت خودِ تمدن از<br />
نظر مقایسه <strong>با</strong> هدف غایی <strong>با</strong>ز یک مقدمه<br />
است. هدف غایی اسالم تمدنسازی<br />
نیست. تمدن سازی یک هدف میانی<br />
است. تمدن اسالمی یک بستر سازی<br />
میکند که آن غایت تفکر اسالمی و<br />
جهانبینی اسالمی اتفاق بیفتد.<br />
آن غایت چیست؟ پیشرفت و تعالی انسان،<br />
دستیابی به عدالت، دستیابی به اخالق،<br />
دستیابی به امنیت و عمران و آ<strong>با</strong>دی و... اینها<br />
غایاتی است که بشر دارد و این تمدن ما<br />
را به این غایت نزدیک میکند. هر زمان<br />
که این غایات بیشتر تحقق پیدا بکنند<br />
بنیانها و تار و پود این تمدن تقویت<br />
میشود. بنابراین یک نوع ارت<strong>با</strong>ط متقابل<br />
بی ن ای ن مق والت وج ود دارد. بعن وان مث ال<br />
اسالم از یک فکر و اندیشه شروع شد و<br />
بعد به تدریج به یک مراتبی از نظامسازی<br />
رسید. آن مرتبه و آن درجه از نظامسازی<br />
خود به خود یک تمدنی را شکل میدهد<br />
و متبلور میکند که زمینه یک پیشرفت<br />
و تعالی در زمینه اهداف و غایات اسالمی<br />
است.<br />
آن اهداف و غایات تاثیر متقابلی بر آن<br />
رشد فکری در جامعه میگذارد و آن<br />
نظامسازی ارتقا پیدا میکند. بنابراین<br />
چرخه تمدنسازی یک چرخه ذومراتب<br />
است و یک امر مطلق نیست که اصال<br />
ما بگوییم االن فاقد تمدن اسالمی هستیم<br />
و میخواهیم به تمدن اسالمی برسیم. االن<br />
الیههایی از زندگی ما متاثر از یک نوع<br />
مدنیت اسالمی می<strong>با</strong>شد ولی ما این را<br />
کافی و در حد اعلی و قابل قبول نمیدانیم.<br />
لذا به دن<strong>با</strong>ل این هستیم که تمدن اسالمی<br />
و تمدنی کاملتر و متمایزتر از آنچه که<br />
امروز غرب دارد شکل بگیرد.<br />
مقوم اصلی بحث تمدن سه عنصر است.<br />
یک عنصر مبنای فکری تمدن است؛<br />
دوم بحث نظامات اجتماعی است که یک<br />
تمدن بدون نظامات اجتماعی اصال شکل<br />
نمیگیرد و کلیدواژه سوم پیشرفت و رشد<br />
است<br />
|| برخی قائل به این هستند که<br />
ما مفهومی مانند تشکیل تمدن<br />
اسالمی نداریم و ما <strong>با</strong>ید به دن<strong>با</strong>ل<br />
احیای تمدنی <strong>با</strong>شیم که پایههای<br />
آن توسط پیامبر اکرم)ص( گذاشته<br />
شده است. به نظر شما تشکیل<br />
تمدن صحیح است یا احیای<br />
تمدن؟<br />
تعبیر احیای تمدن اسالمی به این معنا که<br />
آنچه را که ما در گذشته داشتهایم به عینه<br />
ایجاد کنیم تعبیر درستی نیست. بخش<br />
عمده مظاهر و ابعاد تمدنی، ابعاد مادی<br />
زندگی انسانهاست. مثال بعد فناوری، بعد<br />
نظامها و نظامسازی و الگوهایی که ما<br />
در زندگی آنها را مبنا قرار میدهیم، یکی<br />
از الیهها و ابعاد تمدن است. در حقیقت<br />
این مولفهها که تمدنساز هستند، در<br />
گذر زمان بر اساس تجربههای بشری،<br />
دریافتهای عمیقتر، بلوغ تربیتی و فکری<br />
و... دچار تحول میشوند.<br />
بنابراین نمیشود گفت که ما میخواهیم<br />
تمدن گذشته را احیا کنیم. ولی این<br />
نکته هم درست است که از زمان پیامبر<br />
اکرم این فکر و این نظامسازی شکل<br />
گرفته، استمرار داشته و امروز هم حضور<br />
دارد ولی ما به تعبیری میخواهیم یک<br />
<strong>با</strong>زسازی تمدنی کنیم. یک فرآوری مجدد<br />
از بنمایههای تمدن اسالمی، متناسب <strong>با</strong><br />
اقتضائات زمانه و نیازها و دغدغههای امروز<br />
خودمان بکنیم. آن شکلی که ما از تمدن<br />
اسالمی به دن<strong>با</strong>ل آن هستیم قطعا یک<br />
شکل متفاوت از تمدن گذشته خواهد بود.<br />
به همین جهت میتوان به آن تمدن نوین<br />
اسالمی اطالق کرد. یعنی اطالق تمدن<br />
نوین اسالمی از این حیث کامال درست و<br />
قابل دفاع است که آن مظاهر و مجالها و<br />
تبلورهایی که این فکر اسالمی در نظاماتی<br />
که ما میسازیم پیدا میکند، کامال<br />
متفاوت <strong>با</strong> گذشته است.<br />
به عنوان مثال غال<strong>با</strong> اینطور فکر میشود<br />
که وقتی ما از معماری اسالمی سخن<br />
میگوییم <strong>با</strong>ید در معماری گذشته اسالمی<br />
متوقف بشویم. تصور میکنیم اگر معماری<br />
خود را بر اساس معماری قرون چهارم<br />
و پنجم و یا نهم و دهم <strong>با</strong>زسازی کردیم<br />
میشود معماری اسالمی. در حالی که<br />
این دیدگاه، دیدگاه درستی نیست. در واقع<br />
آن معماری اسالمی محصول یک فکر و<br />
یک <strong>با</strong>ور و یک خالقیتی بوده که از م<strong>با</strong>نی<br />
اندیشهای اسالم نشات گرفته و معماران ما<br />
در دوره خود آن را ابداع کردهاند.<br />
پس امروز هم ما نیازمند ابداع یک<br />
معماری جدید اسالمی هستیم نه <strong>با</strong>زگشت
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 37 صفحه هم<br />
موارد سایر در گذشته. معماری به نظام<br />
مثال زد. را مثال همین میشود رسیدهایم<br />
آن به امروز ما که سیاسیای خالقیت<br />
و فکری بلوغ یک از ناشی بر<br />
که است مان اندیشمندان اندیشهای در<br />
که بنمایههایی و دینی م<strong>با</strong>نی اساس آن<br />
و شکلگرفته است، بوده ما دینی م<strong>با</strong>نی است.<br />
دینی ساالری مردم این<br />
در و شکل این به دینی ساالری مردم اگرچه<br />
است، نداشته پیشینهای اصال قالب بوده<br />
ما اسالمی م<strong>با</strong>نی در کامال آن م<strong>با</strong>نی مشروع<br />
نظام هیچ اینکه نفس یعنی است. مردم<br />
نظر و رای از بریده نمیتواند اسالمی است.<br />
داشته وجود اسالم در آغاز از <strong>با</strong>شد، شکل<br />
مدینه در پیامبر که حکومتی سیستم خواست<br />
و رضایت اساس بر کامال دادند آن<br />
امیرالمومنین دوره در یا بود مردم خود و<br />
خواست بر کامال حضرت ساله ۵ حکومت گرفت.<br />
شکل مردم مطالبه و مردم اراده اندیشهای<br />
و فکری ثابت عنصر این پس سیاسی<br />
تبلور ولی است داشته وجود جمهوری<br />
در آن مدلسازی و اجتماعی و پس<br />
است. جدید و بدیع کامال اسالمی در<br />
که است اسالمی تمدن چهره یک این لذا<br />
است. گرفته شکل سیاسی نظامسازی را<br />
اسالمی نوین تمدن مسیر از بخشی ما نظامها<br />
سایر در را مسیر این کردهایم. طی نظامات<br />
این در <strong>با</strong>ید ما کنیم. طی <strong>با</strong>ید هم اسالمی<br />
قویم م<strong>با</strong>نی آن اساس بر اجتماعی و<br />
یافتهها براساس نوآوری و ابداع یک داشته<br />
خودمان زمان نیازهای و تجربهها که<br />
جدیدی نظامهای این برآیند <strong>با</strong>شیم. تمدن<br />
ماست ثابت و قویم م<strong>با</strong>نی مبنای بر ود.<br />
ب د خواه المی اس ن نوی به<br />
زمانی چه شما نظر به || متمدن<br />
جامعه میتوان جامعهای وجود<br />
معیاری اساسا آیا گفت؟ اندازهگیری<br />
را تمدن بتوان که دارد کرد؟<br />
منضبط<br />
جامعهی هیچ گفت نمیتوان هیچ<br />
اجتماعی، چارچوب یک اساس بر مرحوم<br />
را عمیقی بسیار بحث ندارد. تمدنی ایشان<br />
که دارند المیزان در ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>یی عالمه شکلگیری<br />
و جامعه یک وحدت مالک در<br />
قانون یک شکلگیری را تمدن یک قانون<br />
این وقتی یعنی میدانند. جامعه <strong>با</strong>شد<br />
داشته را خود اجرایی ضمانتهای رسیده<br />
تمدن از حدی یک به جامعه این و<br />
ررات مق و ن قوانی ن ای ه هرچ اال ح ت. اس و گستردهتر و عمیقتر و قویتر ضوابط، است.<br />
قویتر تمدن این <strong>با</strong>شد، شاملتر یک<br />
تمدن به جامعه یک دستیابی یعنی و<br />
تحقق است. نسبی و مراتب دارای امر نیست.<br />
مطلق امر یک تمدن گیری شکل نیست.<br />
متمدنی غیر جامعه ما جامعه االن دارد.<br />
قرار التقاطی تمدن یک چنبره در ولی آن<br />
مولفههای از یکسری که تمدنی یک یکسری<br />
و است اسالمی تمدن مولفههای است.<br />
غربی تمدن مولفههای هم آن از نوع<br />
یک نیست. بیتمدنی ما مشکل این<br />
است. تمدنی التقاط و تمدنی سردرگمی اینکه<br />
برا است. آسیب یک تمدنی التقاط بتوانیم<br />
<strong>با</strong>ید شویم رها آسیب این از بتوانیم م<strong>با</strong>نی<br />
اساس بر کامال را خود نظامسازی غنیسازی<br />
<strong>با</strong> دائما و کنیم بنا اسالمی اجتماعی<br />
نظامهای این قویسازی و اسالمی<br />
تمدن که نظامها این برآیند به یعنی<br />
کنیم. پیدا دست خود به خود است، تربیتی،<br />
سیاسی، نظامسازی که وقتی شد<br />
اسالمی و... فرهنگی آموزشی، حقوقی، هم<br />
<strong>با</strong> کامال نظامها این که گونهای به این<br />
بگیرد، نشات الگو یک از و شود مرتبط المی.<br />
اس دن تم ود ش ی م اسالمی-ایرانی<br />
الگوی بعنوان ما که آنچه راه<br />
نقشه واقع در میکنیم یاد پیشرفت به<br />
میتواند که نظامهاست این تحقق بگیرد<br />
شکل هماهنگ و منسجم گونهای خواهد<br />
اسالمی نوین تمدن آن تبلور و تجربههای<br />
از ما تمدن این در چون بود. خالهای<br />
همچنین و استفاده بشری نوین نیست<br />
بنا ما کردهایم. شناسایی را جدید <strong>با</strong>زگردیم.<br />
هجری پنجم یا چهارم قرن به اسالمی<br />
تمدن احیای به تعبیر ما وقتی و<br />
رجعت نوع یک برداشت آن از میکنیم جمود<br />
نوع یک بوی شد. خواهد ارتجاع یا های<br />
شاخص و قالبها به نسبت تحجر و نه<br />
فکر این که حالی در میآید. گذشته تجربههای<br />
از ما مطلوب. نه و است مقدور از<br />
کرد، خواهیم استفاده حتما تمدن آن استفاده<br />
هم بشری جدید تمدن تجربههای خودمان.<br />
الگوی اساس بر ولی کرد، خواهیم این<br />
برای بتواند که پیشرفتی الگوی آن یک<br />
و کند تکلیف تعیین اجتماعی نظامات <strong>با</strong>شد.<br />
داشته آنها به منسجم و یکپارچه نگاه تمدنی<br />
التقاط از نجات برای ما راه نقشه این به<br />
رسیدن برای هستیم، آن درگیر امروز که که<br />
اسالمی تمدن از عمیقتری حد یک مولفههای<br />
و جنبهها همه بگوییم بتوانیم می<strong>با</strong>شد.<br />
شده، گرفته اسالم از حقیقتا آن تمدن<br />
از تصویری بخواهیم اگر || این<br />
کنیم ارائه اسالمی نوین خواهد<br />
ویژگیهایی چه تصویر داشت؟<br />
شکلگیری<br />
اسالمی نوین تمدن چشمانداز نگرشهای<br />
مبنای بر که است تمدنی یک اوال<br />
یعنی است. گرفته شکل توحیدی ر،<br />
بش وق حق ری، بش الت تعام ه ب ش نگاه است.<br />
توحیدی نگاهی و... اقتصاد عدالت، مقایسهای<br />
نگاه یک در را این من نظر به تمدن<br />
در امروز کرد. درک خوب میتوان هدفمدارانه<br />
نگاه یک اقصاد به نگاه غرب، ابزاری<br />
نگاه یک فرهنگ به نگاه و است نگاه<br />
یک انسان مادی بعد به نگاه است. غایب<br />
یا معنوی بعد به نگاه و است اصیل تلقی<br />
حاشیهای امر یک بعنوان یا و است میشود.<br />
مفهوم<br />
یک عدالت غرب امروز تمدن در رقابت<br />
ولی بیمعناست و انتزاعی کامال اصل<br />
و دارد روشنی کامال معنای یک همیاری<br />
رقابت، کنار در میشود. پنداشته میشود<br />
تلقی فرعی امر یک تعاون و ای<br />
معن ک ی ه ب آزادی ی. اصل ر ام ک ی ه ن محور<br />
و اصل و میشود برده بکار سخیف امروز<br />
تمدن محور و اصل میشود. تلقی محدود<br />
و نفسانی و مادی غایت یک غرب انسان<br />
غریزی خواستههای و تمایالت به میشود،<br />
هم قانونگذاری اگر است. این<br />
تامین نحوه جهت در قانون این وضعیتی<br />
چنین <strong>با</strong> درمقایسه است. غرایز اسالمی<br />
تمدن دارد، وجود غرب تمدن که است.<br />
این <strong>با</strong> متفاوت کامال نگاه<br />
یک عدالت به اسالمی تمدن نگاه آزادی<br />
به آن نگاه است. محوری و اصیل از<br />
اعم است، متعالی و عمیق نگاه یک رسمیت<br />
به که و... اندیشه و فکر آزادی یک<br />
اقتصاد به آن نگاه است. شده شناخته و<br />
محوری نگاه نه ولی است جدی نگاه بسترساز<br />
و ابزاری نگاه یک بلکه غایتمند است<br />
این برای اقتصاد به انسان نیاز است. از<br />
و بیاندیشد <strong>با</strong>التری مرحله یک به که کند.<br />
استفاده بیشتر خود ظرفیت بحث<br />
اسالمی تمدن در اساسی محور یک تمدن<br />
این بودن حکمی و بودن حکمتمدار در<br />
تدبیر و عقالنیت که معنا این به است. و<br />
<strong>با</strong>شد داشته وجود آن مختلف زوایای تمدن<br />
این محور اخالق <strong>با</strong>شد. حکیمانه دیگران<br />
به نگاه اسالمی تمدن در است. استثماری<br />
و تخریبی نگاه و دوم درجه نگاه که<br />
نمیدهد اجازه اسالم یعنی نیست. بر<br />
سلطه و تجاوز یا ستم فکر به جامعهای امروز<br />
تمدن <strong>با</strong> مقایسه در این <strong>با</strong>شد. دیگران است.<br />
فاحشی تفاوت غرب مبنای<br />
بر غرب امروز تمدن بنیانهای که<br />
است بوده استثمار و استعمار نوع یک تمدن<br />
نقد در حتی دارد. استمرار هم هنوز ه<br />
نکت ن ای ه ب ی غرب ن متفکری ود خ رب غ جوهره<br />
یک از تمدن این که کردهاند توجه چهره<br />
یک یعنی میبرد. رنج تخریبی تمدن<br />
ریشه در استثمارگرایانه و تخریبی امروز<br />
تمدن چون چرا؟ دارد. وجود غربی شکل<br />
نادرست تفکر یک مبنای بر غرب است.<br />
اومانیستی تفکر همان که گرفته غرب<br />
امروز تمدن <strong>با</strong> اسالمی تمدن تفاوت است.<br />
آن فکری مبنای و مایه در میزنیم<br />
حرف اسالمی تمدن از که ما مطلق<br />
را پنچم و چهارم های قرن تمدن از<br />
سطحی یک هم را آن و نمیانگاریم جنبهها<br />
از خیلی در میدانیم. اسالمی تمدن ما<br />
سیاسی نظام بعد در مثال است نقد قابل را<br />
قرون این در اسالم جهان سیاسی نظام اسالمی<br />
تفکر مبنای بر چون نداریم قبول بعضی<br />
در تمدن آن پس است. نگرفته شکل ما<br />
ولی <strong>با</strong>شد. داشته بروز توانسته الیهها خودآگاهی<br />
یک به توجه <strong>با</strong> که امیدواریم نسبت<br />
اسالم جهان نخبگان در که عمیقی شکل<br />
حال در و گرفته شکل اسالم به و جامعتر الیههای بتوان است گیری داد.<br />
شکل را اسالمی تمدن از عمیقتری دارای<br />
امر یک تمدن به جامعه یک دستیابی گیری<br />
شکل و تحقق است. نسبی و مراتب جامعه<br />
االن نیست. مطلق امر یک تمدن چنبره<br />
در ولی نیست. متمدنی غیر جامعه ما دارد<br />
قرار التقاطی تمدن یک والیت<br />
نسبت شما نظر به || چه<br />
به سازی تمدن موضوع <strong>با</strong> است<br />
درست آیا است؟ نحوی تاریخ<br />
مختلف ادوار در بگوییم که ه<br />
مقول ه ب لمانها مس ه ک ی جای آن شکوفایی<br />
ما شدند نزدیک والیت بودهایم؟<br />
شاهد را اسالمی تمدن انسانی<br />
ظرفیت یک به نیاز تمدنسازی اوال از<br />
مواردی و جغرافیایی بسا چه و فکری و نتواند<br />
ملتی هر شاید یعنی دارد. دست این اذعان<br />
مختلف اندیشمندان بشود. تمدنساز وجود<br />
ایران ملت در توانمندی یک که دارند آن<br />
شود. تمدنساز است توانسته که دارد مورد<br />
در مطهری استاد مرحوم که بحثی همین<br />
دارند ایران و اسالم متقابل خدمات در<br />
توانستند ایرانیان که میکند تایید را و<br />
چهارم قرن اسالمی تمدن شکلگیری <strong>با</strong>شند.<br />
داشته توجهی قابل سهم پنجم اسالم<br />
که است این بنده دیگر بحث ولی تمدنسازی<br />
برای عمیق بسیار ظرفیت یک اسالم<br />
از ما برداشت که مقداری هر و دارد فکر<br />
این تمدنی محصول آن شود عمیقتر ایرانیان<br />
مرحله یک در شد. خواهد عمیقتر شد<br />
موجب پذیرش این و پذیرفتند را اسالم را<br />
آن آثار که بگیرد شکل تمدنی یک که نهم<br />
و هشتم قرن در ولی بودیم شاهد هم ایرانیان<br />
در تری عمیق ایمان یک هجری مکتب<br />
پذیرش مسئله که گرفت شکل
صفحه | 38 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
اهل بیت بود. که <strong>با</strong>ز این مسئله ما را قادر<br />
کرد که مرحله دیگری از تمدنسازی را<br />
تجربه کنیم و آن چیزی که در عهد صفوی<br />
در کشور ما شکل گرفت محصول این<br />
توجه عمیقتر به اسالم بود.<br />
در یک مرحله سومی که ما در آن قرار<br />
داریم، به بروز و ظهور مسئله والیت در<br />
زندگی سیاسی و اجتماعی انسانها توجه<br />
شد. ما به یک بلوغ فکری در جهان<br />
اسالم رسیدیم که مسئله والیت یک<br />
مسئله تاریخی و کالمی صرف نیست بلکه<br />
یک مسئله اجتماعی و روز ماست و اساسا<br />
اسالم بدون والیت نمیتواند آن غایت<br />
خود را بطور کامل محقق کند. این مرحله<br />
سومی که از پیروزی انقالب اسالمی شروع<br />
شده یک مرحله نوینی از تمدنسازی<br />
ایرانیان است. یعنی این تلقی که والیت در<br />
والیت فقیه استمرار پیدا میکند و جامعه<br />
<strong>با</strong>ید در سازوکارهای سیاسی و اجتماعی خود<br />
از عدالت و تقوا و فقاهت و دانش و حکمت<br />
برخوردار <strong>با</strong>شد یک گام بسیار بزرگ در<br />
شکل گیری مبنای فکری تمدن نوین<br />
اسالمی است.<br />
بنابراین در واقع اسالم تا امروز سه مرحله<br />
از ظرفیت تمدن سازی خود را بروز و ظهور<br />
داشته است. در مرحله اول نظام سیاسی هیچ<br />
نسبتی <strong>با</strong> والیت نداشته و یک نوع نظام<br />
پادشاهی که به ظاهر خودش را خالفت<br />
میدانسته، بروز و ظهور پیدا کرد. اما<br />
توانمندی اسالم فقط در بعد سیاسی نیست<br />
در بعد اجتماعی و فکری و اقتصادی و علمی<br />
هم هست که در آن قرون آن توانمندیها<br />
یک تبلوری از تمدن را ایجاد کرد.<br />
در مرحله دوم که ۲۰۰ سال اول صفویه<br />
است، یک برداشت عمیقتر از م<strong>با</strong>نی<br />
اعتقادی اسالم و اعتقاد و <strong>با</strong>ور به م<strong>با</strong>نی<br />
عمیق اسالم بواسطه نزدیک شدن به<br />
مکتب اهلبیت موجب شد به یک مرحله<br />
دیگری از تمدنسازی نزدیک بشویم. در<br />
مرحله سوم که انقالب اسالمی است یک<br />
تحول فکری در جامعه اسالمی نسبت به<br />
اسالم شکل گرفت. مطلبی که در دهه<br />
۴۰ و ۵۰ توسط متفکران ما در جامعه<br />
مطرح شد اما <strong>امام</strong>)ره( در کتاب والیت<br />
فقیه <strong>با</strong> نگاهی فقهی و مقداری نگاه<br />
کالمی به موضوع نگاه کردند و این در<br />
جامعه ما ورز خورده و رشد پیدا کرد تا<br />
به یک فکر اجتماعی و فراگیر تبدیل<br />
شد. یعنی اگر جامعه زمینه پذیرش<br />
این کالم را از <strong>امام</strong> نداشت قطعا انقالب<br />
اسالمی اتفاق نمیافتاد، جامعه این فکر<br />
<strong>امام</strong> را پذیرفت و به آن روی آورد که انقالب<br />
اسالمی بر مبنای یک تفکر والیی شکل<br />
گرفت. این سرآغاز یک مرحله سومی از<br />
تمدن سازی اسالمی است.<br />
|| ما در مسیر تشکیل تمدن نوین<br />
اسالمی <strong>با</strong>ید چه گامهایی را<br />
برداریم و <strong>با</strong>ید از چه مراحلی گذر<br />
کنیم؟<br />
قطعا اولین و مهمترین گام ریشهدار شدن و<br />
بسط نظری اندیشه ناب اسالمی در جامعه<br />
و بخصوص در بین نخبگان است. در کنار<br />
این تحول اندیشهای و ریشهدار شدن فکر<br />
عمیق اسالمی در بسترها و ابزارها و نهادهای<br />
فرهنگی، تحول در نظام آموزشی، تحول در<br />
دانشگاه و حوزه و... و. یک گام اساسی است.<br />
تا وقتی اسالم ناب در ابعاد مختلف آن<br />
بعنوان یک گفتمان عمیق حکمی و علمی<br />
در جامعه ما ریشهدار نشود و نظام دانایی<br />
جامعه ما به یک نظام دانایی حکمت<br />
محور و اسالمی تبدیل نشود ما نمیتوانیم<br />
این قدم را قدم طی شدهای تلقی کنیم.<br />
البته این امر لوازمی دارد که از لوازم آن<br />
این است که خودآگاهی دورنی نخبگان<br />
ما تقویت بشود. یعنی این امری نیست که<br />
از بیرون بتوان به جامعه تلقین کرد. تمدن<br />
نوین اسالمی االن در قالب یک نهالی که<br />
در حال رویش است شکل گرفته ولی این<br />
نهال نیاز به تقویت دارد و از درون <strong>با</strong>ید<br />
محکم شود و بتواند ریشههای خود را در<br />
برابر امواج مهاجم مقاوم بکند.<br />
گام دیگری که می توان ترسیم کرد<br />
دستیابی به الگوی اسالمی-ایرانی پیشرفت<br />
بعنوان نقشه راه تمدن نوین اسالمی است.<br />
البته در الگوی اسالمی-ایرانی پیشرفت<br />
هم ما نقطه آغاز را <strong>با</strong>ید به گفتمانسازی<br />
و تعمیق این فکر در جامعه نخبگانی قرار<br />
دهیم. برداشت من این است که این<br />
تحلیلی که رهبر انقالب در نامه دوم خود به<br />
جوانان غربی داشتند مالکها و معیارها و<br />
شاخصهای آن تحلیل در مورد جامعه ما<br />
هم جاری و ساری است و مصداق دارد.<br />
یعنی اینکه در پیوند بین فرهنگهای<br />
مختلف اگر آن پیوند، پیوند سالم و درست و<br />
منطقی ن<strong>با</strong>شد نمیتواند موجب رشد جامعه<br />
شود.<br />
در حال حاضر در جامعه ما به تعبیری خرده<br />
فرهنگهایی وجود دارد که این خرده<br />
فرهنگها انواع و اقسام پیوندهای خوب<br />
و پیوندهای نامناسب را <strong>با</strong> هم پیدا کرده<br />
است. اگر یک ساماندهی در پیوندهای<br />
فرهنگی صورت نگیرد، و یک نوع رشد و<br />
<strong>با</strong>لندگی فرهنگی مبتنی بر اسالم ناب در<br />
جامعه ما به معنای عمیق و گسترده آن<br />
تکامل پیدا نکند، طبعا دستیابی ما به آن<br />
تمدن مطلوب و قابل قبول هم به تاخیر<br />
میافتد.<br />
ولی عرض بنده این است که ایران<br />
اسالمی امروز خواه ناخواه در حال<br />
تمدنسازی است. یعنی الگوگیری که<br />
کشورهای دیگر از ما میکنند و در مقابله<br />
<strong>با</strong> تمدن غرب یک نوع <strong>با</strong>زاندیشی کرده<br />
و به انتخاب مجدد میپردازند خود بسیار<br />
نوید بخش است. هر مقداری که ما در<br />
این زمینه کار و تالش بیشتری بکنیم<br />
درستی این مسیر بیشتر تضمین میشود.<br />
»تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَ بَتْ وَلَكُ م<br />
مَّا كَسَ بْتُمْ وَالَ تُسْ أَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ »<br />
)۱۳۴ بقره(<br />
در گفتگو <strong>با</strong> مهر عنوان شد؛<br />
نقش ام ام ع س ک ری)ع( در آم ادگ ی تش ی ع ب رای دوران غ ی ب ت<br />
در<strong>با</strong>ره اقدامات علمی و همچنین فعالیت های <strong>امام</strong> حسن<br />
عسکری)ع( <strong>با</strong> چند تن از کارشناسان مذهبی کشورمان<br />
به گفتگو نشسته ایم که در پی می آید؛<br />
تدوین کتب و آثار عالمان شیعه در دوره <strong>امام</strong>ت <strong>امام</strong><br />
عسکری)ع(<br />
دکتر فرزاد جهان بین، عضو هیئت علمی دانشگاه بین المللی<br />
<strong>امام</strong> خمینی قزوین در مورد اینکه <strong>امام</strong>ت <strong>امام</strong> عسکری)ع( <strong>با</strong> سایر<br />
ائمه)ع( چه تفاوتی داشت؟ به خبرنگار مهر گفت: <strong>امام</strong> حسن<br />
بن علی)ع( در سال ۲۳۲ ه.ق از مادری بنام حدیثه که از زنان<br />
عارف و پارسا بوده متولد می شوند و دوران <strong>امام</strong>تشان از ۲۵۴ تا<br />
۲۶۰ ه است و عمر کوتاهی برای <strong>امام</strong>ت داشته اند. ایشان به<br />
همراه پدرشان <strong>امام</strong> هادی)ع( از طرف حکومت به سامرا منتقل<br />
می شوند و به اج<strong>با</strong>ر در آنجا مقیم شدند و برای کنترل <strong>امام</strong><br />
عسکری)ع( و مراقبت از ایشان، <strong>امام</strong> را مجبور کرده بودند که<br />
هفته ای دو روز خودش را به مقر حکومتی سامرا معرفی کند<br />
یعنی کامالً تحت نظر بودند. به همین دلیل هم برای اینکه در<br />
محله عسکر در سامرا اقامت داشتند به عنوان عسکری شهرت<br />
پیدا می کنند.<br />
وی افزود: دوران <strong>امام</strong>ت <strong>امام</strong> عسکری)ع( دو سه ویژگی برجسته<br />
دارد. یکی اینکه تعداد شیعیان به شدت افزایش پیدا می کند و در<br />
نواحی مختلف سرزمین پهناور اسالمی در شرق و نواحی مرکزی<br />
ایران و عراق، بغداد، کوفه، مکه، حجاز و حتی بخشی از آفریقا<br />
توسعه پیدا کرده بود، <strong>با</strong> صدها اندیشمند و عالم برجسته شیعی<br />
در این دوران روبرو هستیم، که همین امر <strong>با</strong>عث شد که اعتقاد<br />
به <strong>امام</strong>ت اهل بیت)ع( از یک طرف و نامشروع بودن حکومت<br />
خلفای ع<strong>با</strong>سی از طرف دیگر به تشیع یک اعت<strong>با</strong>ر سیاسی و اجتماعی<br />
قابل توجهی بدهد. نکته دوم این است که در دوران <strong>امام</strong>ت <strong>امام</strong> حسن<br />
عسکری)ع( روایت داریم که هم از طریق شیعه و هم از سوی اهل<br />
سنت نقل شده است و آن این است که همگان می دانستند که <strong>امام</strong><br />
مهدی)عج( فرزند <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( است، لذا کنترل ایشان به<br />
شدت افزایش یافت. جدا از اینکه در محله عسگر ساکن بودند<br />
چندین نوبت هم ایشان زندانی شدند و ارت<strong>با</strong>ط شیعیان <strong>با</strong> ایشان<br />
به سختی انجام می گرفت.<br />
عضو هیئت علمی دانشگاه بین المللی <strong>امام</strong> خمینی)ره( قزوین<br />
تصریح کرد: شیعیان به بهانه درخواست پول و وسایل بر سر راه<br />
<strong>امام</strong> عسکری)ع( می نشستند و از منزل تا مقر حکومتی و در این<br />
بین می توانستند <strong>با</strong> <strong>امام</strong> صحبت کنند و ارت<strong>با</strong>ط برقرار کنند. حتی<br />
در یکی از این موارد که برخی از شیعیان در مسیر ایشان قرار می<br />
گرفتند تا <strong>امام</strong> را ببینند یک یادداشتی را از ایشان دریافت کردند<br />
که کسی <strong>با</strong> من سالم نکند و حتی اشاره ای به من نکند چراکه<br />
درامان نخواهد ماند.<br />
جهان بین یادآورشد: البته <strong>امام</strong> عسکری)ع( در میان مسلمانان،<br />
مح<strong>با</strong>ن زیادی داشت به نحوی که ایشان وقتی به سامرا<br />
می رفتند جمع قابل توجهی برای <strong>دیدار</strong> <strong>با</strong> <strong>امام</strong>)ع( صف می<br />
کشیدند. اینها را نمی توان شیعه خواند اما به دلیل کرامات<br />
اخالقی و فضل و دانشی که <strong>امام</strong>)ع( داشت و نسبتی که ایشان<br />
<strong>با</strong> پیامبر)ص( داشت، ایشان را مورد مهر، محبت و احترام قرار<br />
می دادند.<br />
ویژگی بعدی این است که در عصر <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( ما<br />
شاهد تدوین و تالیف کتب و آثار عالمان شیعه هستیم. عالمان<br />
بزرگ شیعی توانستند در کنار آن ساماندهی امور مالی و حفظ<br />
ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong> <strong>امام</strong>)ع( از رهگذر همین امور مالی <strong>با</strong> <strong>امام</strong>)ع( و حفظ<br />
ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong> ایشان، اصول و م<strong>با</strong>نی و اعتقادی و حدیث و فقه را<br />
تدوین کنند که این امر مساله مهمی بود که <strong>با</strong>ید مورد توجه<br />
قرار گیرد.<br />
جهانبین در مورد فعالیت های <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( در<br />
مورد زمینه سازی غیبت <strong>امام</strong> زمان)عج( هم گفت: <strong>امام</strong> حسن<br />
عسکری)ع( شیعیان را برای دوران مهم غیبت آماده سازی می<br />
کردند. یکی همین بحث سلسله وکال است؛ در سلسله وکال<br />
که هم بخش های مالی را مدیریت می کردند هم مردم را <strong>با</strong><br />
<strong>امام</strong>)ع( ارت<strong>با</strong>ط می دادند که در رأس همین سلسله وکال عثمان<br />
بن سعید است که <strong>با</strong> تجارت روغن نامه های <strong>امام</strong>)ع( را به مردم<br />
می رساندند.<br />
وی افزود: خود همین ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong> سلسله وکال که از دوران <strong>امام</strong><br />
هادی)ع( شکل گرفته بود، زمینه را برای ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong> واسطه ها
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 39 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
و نمایندگان <strong>امام</strong> فراهم می کرد. غیر از آن <strong>امام</strong>)ع( افزون بر<br />
توجیه و تبیین مساله غیبت برای بزرگان شیعه جلسات مخفیانه<br />
و محدودی هم <strong>با</strong> بزرگان شیعه، برای آماده سازی دوران غیبت<br />
<strong>امام</strong> مهدی)عج( تشکیل می دادند که بزرگان در جریان قرار<br />
بگیرند. حضرت در جلساتش جایگاه و چگونگی وقوع غیبت و<br />
<strong>امام</strong>ت <strong>امام</strong> عصر)عج( را برای اصحاب و نخبگان خویش <strong>با</strong>ز<br />
می کنند. به ع<strong>با</strong>رتی عالوه بر ساختن سلسله وکال و ارت<strong>با</strong>ط بین<br />
<strong>امام</strong> و مردم از طریق واسطه، برخی از بزرگان شیعه را که نقش<br />
محوری داشتند اینها را در جریان قرار دادند. عالوه بر این در<strong>با</strong>ره<br />
دوران خود غیبت چگونگی وقوع غیبت و <strong>امام</strong>ت <strong>امام</strong> عصر)عج(<br />
را در جلساتی که شرایطش را داشت برای اصحاب خاصشان<br />
مطالبی را فراهم می کردند و از این طریق ذهنیت را برای <strong>امام</strong>ت<br />
<strong>امام</strong> زمان)عج( فراهم می کردند.<br />
روش <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( در برخورد <strong>با</strong> انحراف<br />
حجت االسالم و المسلمین حسینخانی، معاون تهذیب حوزه<br />
های علمیه کشور در گفتگو <strong>با</strong> خبرنگار مهر گفت: نکات برجسته<br />
ای در زندگی <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( وجود دارد که یکی از این<br />
نکات را در قالب یک روایت بیان می کنیم. در زمان <strong>امام</strong> حسن<br />
عسکری)ع( فیلسوفی به نام اسحاق کنزی می زیسته است که<br />
از نظر علمی سطح <strong>با</strong>الی داشته است، در آن دوره اسحاق کنزی<br />
کتابی به نام تناقضات قرآن می نویسد و تصمیم می گیرد که<br />
آن کتاب را منتشر کند. وی در کتاب خود یک سری از آیات قرآن<br />
کریم را در کنار هم گذاشته بود و مدعی شده بود که این آیات <strong>با</strong><br />
یکدیگر تناقض دارند. در صورتی که کتاب اسحاق کنزی منتشر می<br />
شد انحرافات فراوانی را در جامعه اسالمی به وجود می آورد و <strong>با</strong>عث<br />
می شد که مسلمانان زیادی به انحراف کشیده شوند.<br />
استاد حوزه علمیه قم پیرامون <strong>دیدار</strong> یکی از شاگردان اسحاق<br />
کنزی <strong>با</strong> <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( این گونه بیان داشت: روزی<br />
یکی از شاگردان اسحاق کنزی نزد <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( می<br />
رود و آن <strong>امام</strong> بزرگوار به وی نهیبی می زند و می فرمایند که<br />
چرا برای کاری که اسحاق کنزی دارد انجام می دهد چاره ای<br />
نمی اندیشد. سپس شاگرد اسحاق کنزی در جواب <strong>امام</strong> حسن<br />
عسکری)ع( می فرماید که اسحاق کنزی استاد ماست و سطح<br />
ایشان از ما خیلی <strong>با</strong>التر است و حرف ما نزد ایشان تأثیری ندارد.<br />
سپس <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( به شاگرد اسحاق کنزی می<br />
فرمایند که برو <strong>با</strong> اسحاق کنزی انس بگیر و حتی به او بگو که<br />
می خواهی در کاری که دارد انجام می دهد کمکش کنی بعد که<br />
<strong>با</strong> او خوب انس گرفتی و خوب به او نزدیک شدی به وی بگو<br />
که آن کسی که قرآن را آورده خودش فرموده که برداشتی که<br />
شما از این آیه قرآن کردی و فکر کردید که این آیه <strong>با</strong> آیه دیگر<br />
متناقض است این طور نیست و منظور آیه این چیزی که شما<br />
فکر کردید، نیست.<br />
وی در ادامه بیان کرد: شاگرد نزد اسحاق کنزی می رود و<br />
نصحیت <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( را انجام می دهد و بعد از اینکه<br />
<strong>با</strong> اسحاق کنزی خوب انس گرفت و به وی خوب نزدیک شد<br />
استدالل <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( را برای وی بیان کرد. اسحاق<br />
کنزی وقتی آن استدالل را شنید به شاگردش گفت که دو<strong>با</strong>ره<br />
تکرار کن وقتی که شاگرد دو<strong>با</strong>ره تعریف کرد وی به فکر فرو<br />
رفت و به شاگرد خود گفت که حرف تو صحیح است.<br />
معاون تهذیب حوزه های علمیه کشور گفت: وقتی اسحاق<br />
کنزی به اشت<strong>با</strong>ه خود پی برد کتاب خود را منتشر نکرد و این<br />
موضوع <strong>با</strong>عث شد که از بسیاری از انحرافات فکری در آن دوره<br />
جلوگیری شود.<br />
وی افزود: از برخورد <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( در این روایت می<br />
توان دو نکته را از رفتار این <strong>امام</strong> بزرگوار آموخت: نکته اول؛ اینکه<br />
<strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( در دوره خود انحرافات را می شناختند و<br />
به دیگران آموزش می دادند که چگونه <strong>با</strong> این انحرافات برخورد<br />
کنند و آنها را از بین ببرند.<br />
حجت االسالم و المسلمین حسینخانی در پایان گفتگوی خود <strong>با</strong><br />
خبرنگار مهر تصریح کرد: نکته دوم اینکه ایشان در مقابل هر<br />
انحرافی برخورد متناسب <strong>با</strong> آن را انجام می دادند. مثال در اینجا<br />
به شاگرد اسحاق کنزی نمی فرمایند که برو و <strong>با</strong> برخورد فیزیکی<br />
<strong>با</strong> اسحاق کنزی برخورد کن و وی را از انحراف <strong>با</strong>ز دار بلکه می<br />
فرمایند که برو <strong>با</strong> وی انس بگیر و زمانی که به او نزدیک شدی<br />
فکر صحیح را به او منتقل کن. ما در نکات تربیتی داریم که<br />
زمانی که پدر و مادر می خواهند نکته ای را به فرزند خود منتقل<br />
کنند ابتدا <strong>با</strong> او انس بگیرند و به او نزدیک شوند سپس نکات را<br />
به فرزند خود منتقل کنند.<br />
آموزش عملی مواجهه مردم <strong>با</strong> غیبت <strong>امام</strong><br />
حجت االسالم آذر<strong>با</strong>یجانی، پژوهشگر و محقق علوم اسالمی<br />
نیز به خبرنگار مهر گفت: <strong>با</strong> توجه به احادیثی که از حضرت<br />
رسول)ص( و ائمه هدی)ع( داریم، مشاهده می کنیم که بحث<br />
غیبت از خیلی وقت قبل هم پیش بینی شده بود و هم از زمان<br />
بعد از <strong>امام</strong> رضا)ع( یعنی از زمان <strong>امام</strong> جواد)ع( به بعد این پیش<br />
بینی ها، عملی هم شد یعنی <strong>امام</strong> جواد)ع( ارت<strong>با</strong>طشان <strong>با</strong> شیعیان<br />
کمتر می شود و از طریق نواب ارت<strong>با</strong>ط برقرار می کردند. <strong>امام</strong><br />
دهم و یازدهم نیز که اصالً درون عسکر محبوس و محصور<br />
بودند و امکان برقراری ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong> مردم برایشان خیلی کم بود.<br />
خود این مسائل یک مقدار آمادگی ها و زمینه های عملی غیبت<br />
را فراهم کرد تا مردم از طریق نای<strong>با</strong>ن و واسطه ها <strong>با</strong> <strong>امام</strong> بتوانند<br />
رابطه برقرار کنند.<br />
وی افزود: نکته سوم اینکه مسئله غیبت از زمان <strong>امام</strong> <strong>با</strong>قر و <strong>امام</strong><br />
صادق)ع( شروع شده بود ولی هر چه جلوتر می آییم دستگاه<br />
وکالی <strong>امام</strong> جدی تر می شود یعنی به <strong>امام</strong> دهم و یازدهم<br />
که می رسیم تقری<strong>با</strong> <strong>امام</strong> های ما در همه مناطق وکیل ها و<br />
نمایندگان خاصی داشتند؛ مثالً در منطقه اهواز یا نیشابور، قم،<br />
عراق، که هم مسائل معرفتی شیعیان را جواب می دادند هم<br />
پاسخگوی سئواالت دینی و عملی مردم بودند. این راهی بود که<br />
توسط افرادی که نماینده بین <strong>امام</strong>)ع( و مردم بودند این ارت<strong>با</strong>ط<br />
حفظ شود تا مردم چگونگی ارت<strong>با</strong>ط شان <strong>با</strong> <strong>امام</strong> زمان)ع( را در<br />
دوران غیبت بیاموزند.<br />
نقش بی نظیر <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( در آمادگی<br />
تشیع برای دوران غیبت<br />
حجت االسالم و المسلمین ج<strong>با</strong>ری، عضو هیأت علمی موسسه<br />
<strong>امام</strong> خمینی)ره( در گفتگو <strong>با</strong> خبرنگار مهر پیرامون وظایفی که<br />
برعهده <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( بود گفت: <strong>با</strong> توجه به مشهور<br />
روایات شهادت <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( مصادف است <strong>با</strong> هشتم<br />
ربیع االول سال دویست و شصت هجری. دوره آن <strong>امام</strong> بزرگوار،<br />
دوره ای خاص و منحصر به فرد بوده است و وظایفی که به دوش<br />
این <strong>امام</strong> بوده است وظیفی خاص و استثنایی بوده است. اینکه<br />
این وظیفه خاص و استثنایی بود دلیلش این بود که <strong>امام</strong> حسن<br />
عسکری)ع( قرار بود شیعه را وارد یک مرحله جدیدی کند که تا<br />
به حال شیعه <strong>با</strong> آن روبرو نشده بود و آن ماجرای غیبت بود که<br />
نقطه عطفی در تاریخ شیعه است.<br />
عضو هیأت علمی موسسه <strong>امام</strong> خمینی)ره( گفت: شیعه همیشه<br />
<strong>با</strong> <strong>امام</strong> حاضر روبرو بوده است اما قرار بود بعد از <strong>امام</strong> حسن<br />
عسکری)ع( <strong>با</strong> <strong>امام</strong> غایب روبرو شوند و کار اصلی تبیین این<br />
موضوع بر عهده <strong>امام</strong> عسکری )ع( بود. آماده کردن شیعیان از<br />
ائمه قبل شروع شده بود اما اوج آن در دوره <strong>امام</strong> عسکری)ع( بود<br />
و از نظر زمانی هم از همه ائمه)ع( به دوره غیبت نزدیکتر بودند.<br />
وی اظهار کرد: ائمه اطهار)ع( از دوره پیامبر اکرم)ص( زمینه<br />
را آماده کرده بودند و رسول اسالم احادیث فراوانی پیرامون<br />
شخصیت مهدی)عج( و غیبت ایشان بیان کرده اند. مرحوم شیخ<br />
صدوق در کتاب کمال الدین و تمام نعمة روایاتی که از ائمه<br />
اطهار)ع( که خبر از مهدی)عج( و حتی دو غبیت وی داده اند و<br />
فرموده اند که یکی از آنها طوالنی تر از دیگری است. اما بیش از<br />
همه ائمه اطهار، این <strong>امام</strong> عسکری)ع( بود که جامعه و شیعیان را<br />
آماده دوره غیبت <strong>امام</strong> می کرد و دوره بعد از ایشان ختم به حضور<br />
<strong>امام</strong> و آغاز دوره غیبت می شد.<br />
این استاد تاریخ اسالم افزود: بخش دیگری از وظیفه خطیر<br />
<strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( آماده سازی شیعیان برای غیبت صغری<br />
از طریق وکال و نائ<strong>با</strong>ن <strong>امام</strong> بود. البته زمینه سازی برای این کار<br />
زمان <strong>امام</strong> صادق)ع( <strong>با</strong> راه اندازی شبکه وکالت آغاز شده بود<br />
و<strong>امام</strong> صادق)ع( <strong>با</strong> وسعت محل زندگی شیعیان اشخاصی را به<br />
عنوان نمایندگان <strong>امام</strong> به مناطق مختلف می فرستادند و این<br />
اشخاص کار <strong>امام</strong> معصوم)ع( را انجام می دادند و واسطه بین<br />
مردم و <strong>امام</strong> معصوم بودند.<br />
وی گفت: <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( و <strong>امام</strong> هادی)ع( گاهی تعمدا<br />
ارت<strong>با</strong>طشان را به صورت مستقیم <strong>با</strong> شیعیان محدود می کردند و<br />
آنها را به سمت وکال و نائ<strong>با</strong>ن خود می فرستادند و به خصوص<br />
نزد وکیل برجسته شان عثمان بن سعید عمری می فرستادند<br />
که بعد وکیل <strong>امام</strong> زمان)عج( در دوره غیبت صغری شد.<br />
حجت االسالم ج<strong>با</strong>ری در ادامه گفت: نکته دیگر اینکه <strong>امام</strong><br />
حسن عسکری)ع( در دوره ع<strong>با</strong>سیان می زیست و آن دوره که<br />
آن <strong>امام</strong> بزرگوار <strong>با</strong> معتمد ع<strong>با</strong>سی هم دوره بود، فضای سیاسی<br />
و اجتماعی <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( همراه <strong>با</strong> خفقانی بسیار شدید<br />
بود و نظارت و کنترل بر آن <strong>امام</strong> بزرگوار و شیعیان بسیار سنگین<br />
بود و در این شرایط سخت از طرفی <strong>با</strong>ید <strong>امام</strong> عسکری)ع( برای<br />
ادامه جریان <strong>امام</strong>ت جان حضرت مهدی)عج( را حفظ می کردند<br />
و از طرفی هم <strong>با</strong>ید شیعیان را از وجود و متولد شدن حضرت<br />
مهدی)عج( آگاه می ساختند.<br />
وی در پایان گفت: <strong>امام</strong> عسکری)ع( برای حفظ شیعه و ادامه<br />
<strong>امام</strong>ت نقش دوگانه ای را <strong>با</strong>زی می کردند از یک سو وجود<br />
حضرت مهدی)عج( را از عوام شیعیان به خاطر رسیدن خبر به<br />
ع<strong>با</strong>سیان و به خطر افتادن جان آن حضرت مخفی می کردند و از<br />
سوی دیگر به خواص شیعه این تولد را اعالم کردند و آنها به محضر<br />
حضرت مهدی)عج( شرفیاب شدند و توانستند به صورت خصوصی<br />
و مخفیانه آن حضرت را زیارت کنند که شیخ صدوق این تشرفات<br />
شیعیان خاص خدمت حضرت مهدی)عج( را در کتاب کمال الدین و<br />
تمام النعمة آورده اند. مطالبی که بیان شد نشان می دهد که <strong>امام</strong><br />
حسن عسکری)ع( چه نقش بی نظیری در آماده کردن شیعیان<br />
برای دوره غیبت و حفظ و ادامه <strong>امام</strong>ت داشته اند.
صفحه | 40 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
|| ابتدا می خواهم از عنوان کتاب یعنی »هگل: از<br />
متافیزیک به پ<strong>دیدار</strong>شناسی« بحث کنید. بفرمائید<br />
که این عنوان به چه مفهوم است؟<br />
من از برگزیدن این عنوان دو هدف داشتم؛ اوالً اینکه من قبل<br />
از این، کتابی در شرح پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح هگل تألیف کرده بودم<br />
و اکنون دغدغۀ من در این کتاب، نشان دادن این مساله بود<br />
که چگونه هگل قبل از اینکه وارد پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح بشود،<br />
مقدماتی را تمهید کرده است که به پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح برسد. به<br />
بیان دیگر، هگل چگونه از متافیزیک کالسیک گذرکرده و وارد<br />
پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح خویش شده است.<br />
ثانیاً، الزم به ذکر است که هگل متنی بسیار مختصر و البته<br />
تا حدی مهجور و ناشناخته دارد که حدوداً دو سال قبل از<br />
پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح نوشته شده است. من آن متن را هم به فارسی<br />
ترجمه کردهام که به زودی توسط انتشارات حکمت منتشر<br />
خواهد شد. عنوان آن متن »متافیزیک« است که احتماالً در<br />
سالهای ۱۸۰۴ و ۱۸۰۵ برای تدریس در قالب درسگفتار نگاشته<br />
شده است. بنابراین عنوان کتاب من، مشخصاً به گذار از این<br />
متن ناشناختۀ مختصر به کتاب مشهور پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح اشاره<br />
دارد و میکوشد تا نسبت این دو متن را واکاوی کند.<br />
|| متافیزیک »ینا« اساساً به چه معنی است؟<br />
هگل قبل از »پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح«، در دوران حضورش در شهر ینا،<br />
طرحی از یک نظام فلسفی را ترسیم میکند که به »نظام ینا«<br />
مشهور است و سه مجلد از مجموعه آثار هگل را شامل میشود.<br />
بنابراین دلیل اطالق صفتِ »ینا« به این نظام، حضور هگل در<br />
این شهر بوده است. تقسیمبندی این نظام البته ابهاماتی دارد،<br />
اما بنابر آنچه مورد قبول اکثر مفسران است و من در ابتدای<br />
کتاب مشخص کردهام، این نظام شامل چهار بخش اصلی<br />
است: ۱( منطق، ۲( متافیزیک، ۳( فلسفۀ طبیعت و ۴( فلسفۀ روح.<br />
بنابراین »متافیزیک ینا« بخش دوم از همین »نظام ینا« است.<br />
|| اساساً هسته اصلی متافیزیک ینا چیست و چه<br />
میخواهد بگوید؟<br />
همانگونه که اشاره کردم، »متافیزیک ینا« متن بسیار<br />
مختصری است که اصل آلمانی آن در قالب کتاب، حدوداً<br />
۶۰ صفحه است. اما مسالۀ شگفتآور این است که هگل، به<br />
تعبیری، تمام تاریخ فلسفه غرب را، و البته به معنای دقیقتر<br />
کل تاریخ فلسفه مدرن را به صورتی موجز و چکیده و <strong>با</strong> روش<br />
خاص دیالکتیکی خودش در این کتاب گردآورده است. یعنی از<br />
ابتداییترین دقایق تفکر بشری، یعنی از اصول ذهنی بدیهی<br />
الصدق مانند اصل اینهمانی و امتناع تناقض شروع کرده<br />
و بعد از ترسیم کل تاریخ فلسفه مدرن، مانند دکارت، اسپینوزا،<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
در گفتگو <strong>با</strong> مهر عنوان شد:<br />
ه گل ت اری خ فل س فه را ب ه ش ی وه م ت ع ارف روای ت ن م یک ند<br />
دیالکتیک بحثی است که از دیر <strong>با</strong>ز در بین فالسفه<br />
متداوال بوده است. اما شاید در قرون جدید دیالکتیک<br />
را به فیلسوفانی مانند کانت و هگل بیشتر می شناسند.<br />
دلیل این امر هم شاید پرداختن این فالسفه به این روش<br />
در کارهایشان <strong>با</strong>شد. محمد مهدی اردبیلی تحصیل<br />
کرده و پژوهشگر فلسفه، دایره مطالعاتی خود را بر روی<br />
هگل متمرکز کرده است. کتاب »هگل: از متافیزیک<br />
به پ<strong>دیدار</strong>شناسی« اثری جدیدی از وی است که توسط<br />
انتشارات علمی به زیور طبع آراسته شده است. این کتاب<br />
همان طور که از عنوانش پیداست تالشی است که نشان<br />
دهد هگل چگونه از متافیزیک به پ<strong>دیدار</strong>شناسی سیر می<br />
کند. به مناسبت انتشار این کتاب <strong>با</strong> اردبیلی به گفتگو<br />
نشسته ایم که در ادامه آمده است؛<br />
گفتگو از: خداداد خادم<br />
الیب نیتس، کانت، فیشته و شلینگ، به فلسفۀ خاص خودش<br />
راه مییابد که البته در آن زمان هنوز به نظاممندی و انسجام<br />
پ<strong>دیدار</strong>شناسی نرسیده بود.<br />
به نظرم این ۶۰ صفحه یکی از متنهای بسیار مهمی است<br />
که نه تنها برای فهم فلسفۀ هگل، بلکه برای درک کل سیر<br />
تکوینیِ فلسفه غرب در یک کل یکپارچه و مواجهۀ مفهومی<br />
<strong>با</strong> آن بسیار راهگشاست. البته الزم به ذکر است که این متن<br />
بسیار پیچیده و دشوارفهم است و دلیل آن هم شاید عالوه بر<br />
شیوۀ نگارش آن دوران هگل، چکیده و موجز بودن متن است<br />
که بخشهایی از آن حتی صورتی شاعرانه و رمزگونه دارد. البته<br />
برای سخن گفتن در<strong>با</strong>رۀ نثر و فرم این متن به نظرم بهتر است<br />
صبر کنیم تا خود ترجمۀ فارسی آن منتشر شود و مستقالً راجع<br />
به آن صحبت کنیم.<br />
|| اساساً مگر می توان تاریخ فلسفه غرب از ابتدا<br />
تا هگل را در این حجم مختصر بیان کرد؟<br />
بله، میتوان فلسفۀ غرب را حتی در ۴ صفحه هم بیان کرد.<br />
بیتردید هر شکلی از روایت، هر شکلی از تفسیر، نوعی مُثله<br />
کردن است و اصالً تصور ارائۀ تفسیر یا تاریخی جامع و مانع<br />
تصوری خوشخیاالنه است. پس، مساله این است که روش<br />
تفسیر شما چیست و مهمتر از آن مساله یا دغدغۀ شما از بیان<br />
این تفسیر یا روایت تاریخی چیست؟ شما می توانید تاریخ<br />
فلسفه را مانند کاپلستون در ۹ جلد یا راتلج را در ۱۰ جلد بنویسید.<br />
هگل در اینجا روش و مسالۀ خاص خودش دارد که شاید بتوان<br />
گفت یکی از نخستین استعمالهای روش دیالکتیکی وی است. او<br />
بر چند مسئله در تاریخ فلسفه تمرکز می کند و به میانجیِ رفعِ<br />
)آوفهبونگِ ) این مسائل میکوشد متافیزیک یا همان فلسفه را<br />
ترسیم کند. فراموش نکنیم که هگل تاریخ فلسفه را به شیوه<br />
متعارف روایت نمیکند.<br />
|| یعنی در واقع هگل مقدمهچینی میکند تا بیشتر<br />
نظر خود را بیان کند، نه اینکه تاریخ فلسفه بگوید؟<br />
بله، البته نظر خود هگل چیزی نیست جز رفعِ مابقی تاریخ<br />
فلسفه و اندیشۀ بشری. به بیان دیگر هگل چگونگی پیوستگی<br />
و منطق آن را روایت میکند. به نظر وی کل این دقایق فکری<br />
به هم پیوستهاند. نکتۀ اصلی این است که برخالف آنچه که<br />
رایج است، هگل تاریخ فلسفه را به صورت تاریخ فیلسوفان<br />
<strong>با</strong>زگو نمیکند. یعنی مسئلۀ هگل این نیست که صرفاً افالطون،<br />
ارسطو، دکارت، کانت و دیگران چه گفتهاند. بلکه به نظر هگل<br />
فلسفه یا متافیزیک یک حقیقت واحدِ شونده و تکوینی است.<br />
یک زمانی همین حقیقت از ز<strong>با</strong>ن دکارت بیان میشود، زمانی<br />
از ز<strong>با</strong>ن افالطون و زمانی هم از ز<strong>با</strong>ن خود هگل. بنابراین هگل،<br />
در حقیقت، از این موجود زنده سخن می گوید که ما به آن<br />
متافیزیک می گوییم و در طول تاریخ <strong>با</strong>زنماییها و نمایندگان<br />
مختلف داشته است که همان فیلسوفان هستند. بنابراین، از آنجاکه<br />
هگل متافیزیک را یکپارچه میبیند، میتواند آن را در این حجم<br />
مختصر، <strong>با</strong> روش خاص خود روایت کند.حال اینکه این روایتگری<br />
دقیقاً چگونه است را من در کتابم مفصالً توضیح دادهام.<br />
|| آقای دکتر دیالکتیک مورد نظر هگل، چه تفاوتی<br />
<strong>با</strong> دیالکتیکی دارد که قدمای آن مانند افالطون<br />
مطرح میکردند؟<br />
خب البته پاسخ به این سوال واقعا از حوصلۀ یک مصاحبه<br />
خارج است و خودش پژوهشی جداگانه و مستقل میطلبد. اما<br />
برای اینکه به این بهانه، سوال شما را بیپاسخ نگذارم و البته<br />
اشارهای هم به بحث قبلی داشته <strong>با</strong>شم، میتوانم به یک<br />
تفاوت مشهور اشاره کنم که البته مفسران زیادی هم به آن<br />
اشاره کردهاند. دیالکتیک قبل از هگل و مشخصا دیالکتیک<br />
افالطون عمدتاً کارکردی معرفتشناسانه داشتهاند. برای مثال،<br />
برای سقراط دیالکتیک روندی است که طی آن، سقراط بعد از<br />
بحث <strong>با</strong> طرف مقابل، محاوره را به سوی بیان نوعی حقیقت یا<br />
نوعی معرفت سوق میدهد. اما دیالکتیک برای هگل فقط راه<br />
شناخت حقیقت نیست و تنها کارکرد معرف شناسانه ندارد، بلکه<br />
کارکردی هستیشناسانه هم دارد. یعنی دیالکتیک تنها روشی<br />
برای شناخت حقیقت نیست، بلکه منطق حاکم بر خود حقیقت،<br />
خود جهان، خود وجود و خود تاریخ است. پس دیالکتیک نه<br />
فقط قانون شناخت ما از حقیقت، بلکه قانون حاکم بر تکوین<br />
خود حقیقت است.<br />
|| شما کتاب را به چهار فصل تقسیم کردهاید. میتوانید<br />
در<strong>با</strong>رۀ این فصول و تقسیمات آنها توضیح دهید.<br />
فصل اول مقدماتی است که من بتوانم به کمک آنها وارد متن<br />
»متافیزیک ینا« بشوم. در این فصل من مابقی »نظام ینا« و<br />
بخشهای مختلف آن را، شامل منطق ینا، فلسفۀ طبیعت ینا<br />
و فلسفۀ روح ینا را شرح دادهام. فصل دوم مشخصاً به تفسیر<br />
متافیزیک ینا اختصاص دارد. البته الزم به ذکر است که نه تنها<br />
در ز<strong>با</strong>ن فارسی هیچ متن مشخصی در شرح این نظام وجود<br />
ندارد، بلکه حتی در ز<strong>با</strong>ن انگلیسی هم ما هیچ متن مستقلی<br />
<strong>با</strong> این حجم در مورد آن نداریم. یعنی دستکم بیشترین و<br />
جدیترین شرحی که من از آن دیده ام، شرح هریس در<strong>با</strong>رۀ<br />
متافیزیک ینا در کتاب تفکرات شب بود که حدود ۱۰ صفحه<br />
میشود. لذا این تفسیر از این جهت نیز، تفسیری نوآورانه است<br />
که البته تنها یکی از روایتهای ممکن از خود متن است.<br />
فصل سوم کتاب به همان عنوانِ »از متافیزیک به<br />
پ<strong>دیدار</strong>شناسی« اشاره دارد. این فصل به نسبت دو متن متافیزیک<br />
و پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح می پردازد. بنابرین بخش اول این فصل می<br />
کوشد تا در سطح محتوا به نسبت ایده/پروبلماتیکِ این دو متن<br />
بپردازد. اما بخش دوم این فصل، از م<strong>با</strong>حث صرفاً فلسفی خارج<br />
شده و <strong>با</strong> تکیه بر علم جدیداتاسیس »روایتشناسی« و <strong>با</strong> استفاده<br />
از آرای نظریه پردازانی مانند ژرار ژنت و جرالد پرینس، به م<strong>با</strong>حث<br />
نقد ادبی و تحلیل روایت نزدیک میشود. این بخش از کتاب<br />
هم به نظرم، دستکم در آثار فلسفی کمسابقه است و میکوشد<br />
تا متن متافیزیک و پ<strong>دیدار</strong>شناسی را تنها از منظر شیوۀ روایتشان<br />
مد نظر قرار دهد و نهایتا نشان داده است که هگل نه تنها در<br />
سطح فلسفی، بلکه حتی در سطح روایتگری ادبی نیز دست به<br />
ابداعاتی منحصر به فرد در تاریخ روایت بشری زده است.<br />
در واقع فصل سوم کتاب مشتمل بر دو بخش است که بخش<br />
اول آن به محتوای فلسفی و بخش دوم آن به وجه ادبی این<br />
متون میپردازد. فصل چهارم کتاب هم که نتیجه گیری بسیار<br />
مختصری از کل مطالب کتاب است، در واقع میراث صورتبندی<br />
آکادمیک کتاب است که همانگونه که ابتدای کتاب اشاره<br />
کردهام، مستخرج از رسالۀ دکترای من در رشتۀ فلسفه بوده است.
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 41 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
در گفت وگو <strong>با</strong> مهر مطرح شد؛<br />
پ ی ام ب ر اک رم)ص( ابتدا خلق شد یا آدم)ع(؟/ آدم)ع( در ق رآن و احادیث<br />
طی سال های اخیر، تخصصی شدن کارهای پژوهشی موجب شده تا زمینه تدوین<br />
دانشنامه ها، فرهنگ نامه ها و کتاب های موضوعی شکل بگیرد. وجود این منابع امکان<br />
تحقیق و جستجو در موضوعات مختلف برای محققان را فراهم کرده است.<br />
مسعود براتی که خود سال ها در حوزه علمیه از محضر بزرگانی چون آیت اهلل جوادی<br />
آملی، آیت اهلل امیرزاده و ... بهره برده است، از سال ۱۳۶۸ تاکنون به فعالیت در عرصه<br />
پژوهش های قرآنی مشغول بوده است. موسسه پژوهشی فرهنگی قرآنی نور هدایت<br />
جاریه اقدام به تدوین سلسه کتب موضوعی <strong>با</strong> استفاده از احادیث و آیات قرآن کرده<br />
است. این موسسه طی سلسله پروژه های پژوهشی که تعریف کرده قرار است تا به<br />
زندگی انبیا و رسوالن الهی، موضوعات قرآنی و آخر الزمان بپردازد.<br />
نخستین مجموعه ای که به کوشش وی به تازگی منتشر شده است »آدم)ع( در قرآن و<br />
احادیث هزاره اول« نام دارد که در دو مجلد به چاپ رسیده و حاوی حدود ۲۶۰ عنوان<br />
موضوع مرتبط <strong>با</strong> حضرت آدم)ع( در قرآن و احادیث است. مقام معظم رهبری، آیت اهلل<br />
العظمی مکارم شیرازی و آیت اهلل العظمی علوی گرگانی از جمله آیات عظامی هستند که<br />
انتشار این کتاب را اقدامی شایسته در این حوزه قلمداد کردند. به بهانه انتشار این کتاب<br />
و نیز فرا رسیدن هفته پژوهش، گفت وگویی <strong>با</strong> این پژوهشگر و محقق قرآنی در<strong>با</strong>ره این<br />
کتاب که خود حاصل یک کار پژوهشی گسترده است داشته ایم که می خوانید؛<br />
|| هدف از تالیف این کتاب چه<br />
بوده و قرار است به چه نیازی از<br />
مخاط<strong>با</strong>نش پاسخ بگوید؟<br />
<strong>با</strong> توجه به زحمات بسیاری که در حوزه<br />
موضوعات قرآنی و دینی در این چند صد<br />
ساله اخیر انجام شده اما همچنان در<strong>با</strong>ره<br />
بسیاری از موضوعات یا پژوهشی نیست یا<br />
اگر هست بسیار محدود و غیر جامع است.<br />
بنابراین ضرورت اولیه این پژوهشها در<br />
درجه اول به لحاظ کمبود و نقصان پژوهش<br />
در حوزههایی است که شروع به پژوهش<br />
در<strong>با</strong>ره آن کردیم.<br />
در ای ن سلس له کتابه ا ک ه در ح ال تالی ف<br />
است، نخست به زندگی انبیا و رسوالن<br />
پرداختیم. در این <strong>با</strong>ره آنچه که طی چند<br />
صد ساله اخیر در<strong>با</strong>ره آن زحمت کشیده<br />
شده بود، در قالب یک کتاب به زندگی<br />
همه انبیا و رسوالن الهی پرداخته است؛<br />
یعنی کتابی ۶۰۰ صفحه ای موجود است که<br />
به زندگی همه رسوالن اشاره میکند، اما<br />
جامع همه آیات مربوطه به زندگی آنها<br />
نیست. به طور مثال در<strong>با</strong>ره زندگی آدم)ع(<br />
که نخستین کتابی است که اکنون چاپ<br />
شده، در گذشته در حد ۲۰ یا ۳۰ صفحه<br />
مطلب در کتاب »قصص انبیا« داشتیم که<br />
این در حد یک درصد بود. بنابراین ما سعی<br />
کردیم زندگی آدم)ع( را از احادیث و آیات قرآن<br />
استخراج کرده و در اختیار محققان حوزه و<br />
دانشگاه قرار دهیم.<br />
زمانی که محققان می خواهند به هزاره<br />
اول زندگی آدم)ع( بپردازند ۳۰ صفحه مطلب<br />
کافی نیست، <strong>با</strong> تدوین این کتاب می<br />
توانند تمامی مطالب به این دوران را در<br />
یک یا دو مجلد ببینند. در<strong>با</strong>ره زندگی دیگر<br />
رسوالن الهی نیز آثار جامعی نداشتیم و<br />
در این <strong>با</strong>ره ادبیات موضوعی، بسیار بسیار<br />
محدود است. در حوزه های علمیه نیز در<br />
دهه ۶۰ منبعی در این <strong>با</strong>ره نبود به همین<br />
دلیل سعی کردیم تا <strong>با</strong> جستجو در احادیث<br />
و آیات زندگی پیامبران و رسوالن الهی را <strong>با</strong><br />
عناوین مختلف در دسترس محققان قرار<br />
دهیم. بنابراین اگر کسی بخواهد به منابع<br />
پژوهشی این مجموعه مراجعهکند، بداند<br />
که <strong>با</strong>الی ۹۰ درصد از این منابع در این<br />
کتابها گردآوری شده است.<br />
اما گروه دیگری که به صورت موازی<br />
در<strong>با</strong>ره آن قرار است کتاب تهیه شود،<br />
موضوعاتی است که مرتبط به دوران غیبت<br />
و آخرالزمان است و متاسفانه منابع جامع و<br />
مشخصی که بر اساس آیات قرآن و احادیث<br />
در این <strong>با</strong>ره <strong>با</strong>شد نداریم. بنابراین خالء<br />
پژوهشهای جامع در این موضوعات علت<br />
نخست تدوین این مجموعه بوده است. از<br />
سوی دیگر از آنجایی که ما به این مذهب<br />
و دین اعتقاد داریم و سفارشهایی که دین<br />
به ما میکند، این است که خو<strong>با</strong>ن و بدان<br />
گذشته را قرآن به عنوان عبرت برای ما<br />
قرار داده است. بنابراین نس لهایی که به<br />
عبرت گذشتگان توجه نکنند، مشابه آن<br />
کارها را در آینده تکرار میکنند.<br />
جامعه ما <strong>با</strong> توجه به حرکت پس از انقالب<br />
اسالمی، پرداختن به زندگی انبیا و رسوالن<br />
را برای ساختن الگویی بهتر مد نظر قرار<br />
داد، البته این موضوع نیاز به شناختن ابعاد<br />
عالی زندگی این افراد دارد. عده ای از آنجا<br />
که <strong>با</strong> انقالب دشمنی داشتند <strong>با</strong> زندگی انبیا<br />
و رسوالن هم دشمنی کردند. در حالی که<br />
اگر ما ببینیم امت های انبیا و رسوالن چه<br />
آسیبهایی دیدند و آنها را درست بشناسیم،<br />
می توانیم از بسیاری آسیبهایی که از<br />
طریق دشمنان به ما میخورد پیشگیری<br />
کنیم، بنابراین قرآن وقتی <strong>با</strong>رها به زندگی<br />
انبیا و اولیای الهی میپردازد، خطاب به<br />
رسول اهلل میفرماید: « اینها را برای تو<br />
قصه وبرای اوالل<strong>با</strong>ب عبرت قرار میدهیم«<br />
بنابراین پر کردن خالء پژوهشی در این<br />
حوزه و عبرتسازی برای مخاط<strong>با</strong>ن دو دلیل<br />
اصلی تدوین این مجموعه کتابها بوده<br />
است.<br />
|| آنگونه که در مقدمه کتاب هم به<br />
آن اشاره شده قرار است، تا این<br />
سلسله کتب به ترتیب به زندگی<br />
انبیا و رسوالن الهی، موضوعات<br />
قرآن ی و آخ ر الزم ان بپ ردازد. ای ن<br />
اولویت ها بر چه اساسی تعیین<br />
شده اند؟<br />
این پروژه ها قرار است به صورت موازی<br />
<strong>با</strong> یکدیگر انجام شود، به طور مثال ما<br />
وقتی در<strong>با</strong>ره زندگی آدم)ع( کار میکنیم<br />
به مطالب و موضوعاتی میرسیم که می<br />
تواند در یک موضوع دیگر مورد استفاده<br />
قرار گیرد. بنابراین آن موضوع را در فایل<br />
خودش میبریم و آنجا استفاده میکنیم.<br />
وقتی شما در قرآن و احادیث روی موضوعی<br />
کار میکنید، میتوانید بسیاری از موضوعات<br />
دیگری را که در ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong> موضوع اصلی<br />
هستند، استخراج کرده و در فایل مجزایی<br />
از آن استفاده کنید. اما اینکه چرا ما برای<br />
تهیه کتاب ها اینگونه اولویت سنجی<br />
کردیم <strong>با</strong>ید بگویم خداوند وقتی میخواست<br />
خلیفهای برای زمین بفرستد، از رسول اهلل<br />
شروع کرده تا حضرت آدم)ع(. بنابراین<br />
خداوند در رفتار خود در نظام الهی در ابتدا<br />
زندگی پیامبران را مقدم بر زندگی چهارده<br />
معصوم)ع( قرار داده است. اگر ما در نشر<br />
آثارم ان اولی ن اث ر را از زندگ ی آدم)ع( ش روع<br />
کردیم به دلیل ش<strong>با</strong>هتی بود که از رفتار<br />
خدا داشتیم.<br />
خداون د ابت دا خلیف ه را آدم)ع( ق رار داد و پ س<br />
از ارسال انبیا، پیامبر اکرم)ص( را به عنوان<br />
رسول خاتم فرستاد. بنابراین ما می<br />
خواستیم تا در کارمان ش<strong>با</strong>هتی از کار خدا<br />
داشته <strong>با</strong>شیم. البته در نظر داشته <strong>با</strong>شید<br />
کار پژوهشی موازی است و نمی توان<br />
موضوعات را از هم تفکیک کرد، چون نقاط<br />
مشترک زیادی <strong>با</strong> هم دارند و موضوعات<br />
قرآنی به هم مرتبط هستند. دومین<br />
کتابی هم که به زودی قرار است منتشر<br />
شود »صالحین« است و به طور مثال این<br />
موضوع به انبیا، رسوالن و... مرتبط است.<br />
موضوع صالحین از آن جهت به آخر الزمان<br />
مرتبط است، چون زمین را صالحین به ارث<br />
می برند. بنابراین خاصیت موضوعات قرآنی<br />
به گونه ای است که بسیاری از عناوین<br />
به هم مرتبط هستند. پس ما وقتی روی<br />
موضوع آدم)ع( کار کردیم به موضوعات<br />
متعدد دیگری هم برخورد کردیم و از این<br />
جه ت نم ی توانی م تق دم و تاخ ر موضوع ی<br />
قائل <strong>با</strong>شیم، اما چون خداوند انبیا و اولیا<br />
الهی را به عنوان رسوالن قرار داد، اولین<br />
اثر را از زندگی آنها قرار دادیم.<br />
|| اصلی ترین منابع شما برای<br />
این کتاب اصول کافی و بحار<br />
االنوار بوده آیا کتاب های دیگر را<br />
هم مورد استفاده قرار دادید؟<br />
بسیاری از احادیث فقط به بحاراالنوار<br />
مرتبط نیست و ما در بسیاری از بخش های<br />
کتاب، منابع را حذف کردیم. چون برخی از<br />
احادیث در منابع دیگری هم آمده بود، به<br />
همین دلیل چون اسم بحاراالنوار در ابتدای<br />
فهرست منابع بود ابتدا اسم آن را نوشتیم.<br />
به هر حال سعی شده تا از منابع حدیثی در<br />
این کتاب استفاده شود. اگر جایی هم به<br />
تفسیری در کتاب اشاره شده به دلیل ذکر<br />
حدیثی در آن بوده است.<br />
ما <strong>با</strong> دریایی از منابع بزرگ حدیث و قرآن<br />
روبه رو هستیم و اگر طلبه و دانشجویی<br />
نیازمند موضوعی <strong>با</strong>شد <strong>با</strong> توجه به این<br />
که <strong>با</strong> حجم زیادی از منابع حدیثی مواجه<br />
است، در این کتاب دسته بندی موضوعی<br />
صورت گرفته است. البته این کار بسیار<br />
پرزحمتی است که بتوانید از این دریای<br />
بزرگ موضوعات مرتبط را در بیاورید. <strong>با</strong><br />
توجه به اینکه موضوعات قرآنی به هم<br />
مرتبط هستند، ما <strong>با</strong>ید <strong>با</strong> کلید واژه های<br />
مختلف جستجو کنیم، موضوعات تکراری<br />
ها را حذف کنیم و از منابع معتبر و اصلی<br />
استفاده کنیم، بنابراین کار حجیمی <strong>با</strong>ید در آن<br />
موضوع و نیز تصفیه سازی صورت بگیرد،<br />
تا در نهایت بتوان یک کار قابل اعتنا از آن<br />
استخراج کرد.<br />
در نظر داشته <strong>با</strong>شید کار ما پژوهش موضوعی
صفحه | 42 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
است و تفسیر قرآن نیست و هدفمان نیز<br />
ورود به تفسیر قرآن نیست. ما می خواهیم<br />
موضوعات در قرآن و احادیث را استخراج<br />
کنیم و در اختیار محققان دیگر قرار دهیم.<br />
*مخاط<strong>با</strong>ن این کتاب چه کسانی هستند؟<br />
مخاط<strong>با</strong>ن همه آثار ما محققان هستند و<br />
در واقع در درجه نخست این کتاب برای<br />
کسانی تهیه شده که در موضوعی نیاز به<br />
تحقیق دارند و دیگر به جای اینکه یک<br />
موضوع را در کل منابع ببینند و <strong>با</strong> کتابخانه<br />
ملی برای یک مطلب رو به رو شوند، می<br />
توانند در دو جلد یک موضوع را ببینند. ما<br />
تهیه این کار را به مراجع عظام اطالع<br />
رسانی کردیم و آنها نیز از این کار ابراز<br />
خوشحالی کردند و گفته اند آرزوی جوانی<br />
ما را برآورده میکنید. چون محققان وقتی<br />
یک موضوع را میخواهند در منابع جستجو<br />
کنند، واقعا خسته کننده است که از بین<br />
میلیون ها منبع این کار را انجام دهند.<br />
|| به نظر می رسد که <strong>با</strong> توجه به<br />
سیر تاریخی کتاب و روایت گونه<br />
بودن آن مخاطب عام می تواند<br />
از این کتاب استفاده کند. در تهیه<br />
این کتاب مخاطب عام هم مورد<br />
توج ه ب وده اس ت؟<br />
قطعاً هر اثری بهتر است که برای همه<br />
اقشار قابل استفاده <strong>با</strong>شد. اما هدف نخست<br />
ما در این کار محققان هستند که می<br />
خواهند کارهای بزرگ علمی در حوزه ها و<br />
دانشگاه انجام دهند. تهیه این کتاب ها بر<br />
اساس عنوان بندی و رتبه بندی به لحاظ<br />
روش پژوهشی صحیح برای محققان بوده<br />
است. چون یک کار پژوهشی <strong>با</strong>ید به گونه<br />
ای <strong>با</strong>شد که وقتی کسی می خواهد از آن<br />
استفاده کند، موضوعات و عناوین پراکنده<br />
ن<strong>با</strong>شد. خوشبختانه تاکنون بیش از ۱۸۰<br />
پایان نامه از این اثر استفاده کردند. بنابراین<br />
هدف ما این بوده که دانشجو و طلبه<br />
بتواند به راحتی از این موضوعات استفاده<br />
کند، به همین دلیل اگر ترتیب و نظمی در<br />
کتاب وجود نداشته <strong>با</strong>شد، نمی تواند برای<br />
محققان به راحتی قابل استفاده <strong>با</strong>شد.<br />
|| آق ای برات ی یک ی از نق اط تمای ز<br />
زندگی آدم)ع( این است که همه<br />
ادیان به حضرت آدم)ع( و زندگی<br />
اش پرداخته اند و از این جهت<br />
برای همه جذاب است. سوال<br />
بعدی من این است که چرا<br />
آدم)ع( و حوا)ع( به این اسامی<br />
نامیده شده اند؟<br />
البته در کتاب تا حدی به این موضوع<br />
پرداخته شده است. اما به صورت کلی ما<br />
در این اثر پژوهشی سعی کردیم، عناوین<br />
اصلی و مهم زندگی ایشان که در آثار قبلی<br />
وجود نداشته بررسی شود. ۲۶۰ عنوان در<br />
زندگی آدم )ع( وجود دارد که ۲۵۰ عنوان<br />
آن در این کتاب جدید است و در آثار قبلی<br />
وجود نداشته است. اما پرداختن به نام این<br />
بزرگواران از نگاه ما موضوع جزئی است و<br />
عنوان خاصی به آن اختصاص داده نشده<br />
است. چون نگاه ما در این کتاب عناوین<br />
ملی، کاربردی، بزرگ و تاثیرگذار در مسیر<br />
زندگی ماست. ما اگر ندانیم اسم ایشان<br />
به چه معناست، در مسیر پیش رویمان<br />
اتفاقی نمی افتد. اما اگر ندانیم ایشان<br />
کجا از دشمنان خدا آسیب دیدند، ما هم<br />
آسیب می بینیم. <strong>با</strong>رها در این کتاب و<br />
کتاب شیث)ع( به این موضوع پرداخته<br />
شده است. شما به توصیه هایی که قرآن<br />
به بنی آدم)ع( کرده توجه کنید، همواره<br />
گفته شده که بنی آدم )ع( مراقب <strong>با</strong>شید<br />
که آسیب هایی که به آدم )ع( و حوا وارد<br />
شده شما در آنجا آسیب نبینید. جایی که<br />
شیطان به آن ها وارد شده وارد نشوید. به<br />
آنها گفتیم این ها دشمن شما هستند،<br />
شما هم اینگونه نگاه کنید. این توصیه<br />
ها را به صورت کاملتر در کتاب شیث )ع(<br />
می توان دید و از نظر ما این عناوین بسیار<br />
ضروری و مورد نیاز است.<br />
اما وقتی در احادیث نگاه می کنیم دو<br />
توضیح در<strong>با</strong>ره نام این افراد داده شده است<br />
که مفهومش به هم نزدیک است؛ آدم)ع(<br />
به معنای این است که بدن مادی آن از<br />
پایین ترین شی ساخته شده که در حدیث<br />
به آن »ادیم االرض« گفته می شود؛ یعنی<br />
زمینی که به لحاظ کیفیت از همه پایین تر<br />
است. حوا نیز به معنای زنده بودن است،<br />
یعنی از موجود زنده آن را ساختند، بنابراین<br />
آدم)ع( بدن مادی اش از خاک آفریده شده<br />
و بعد بدن حوا از بدن ایشان آفریده شده<br />
اس ت.<br />
در این کتاب در یک حدیث آمده است که<br />
اهل بیت )ع( توضیح دادند، جسم مادی<br />
ایشان هزار سال طول کشید تا آماده شود<br />
و ابلیس از روز اول هم بدن آدم برایش جلب<br />
توجه کرد و در حین آماده شدن همواره <strong>با</strong><br />
آن صحبت می کرد و می گفت تو که<br />
هستی و اگر برتر از من <strong>با</strong>شی به تو سجده<br />
نمی کنم.<br />
اعتقاد ما بر این است که قبل از حضرت<br />
آدم)ع(، حضرت رسول)ص( و علی)ع( و<br />
آفریده شده اند. در این <strong>با</strong>ره هم توضیحاتی<br />
بفرمایی د.<br />
در سال های اخیر ما از موضوعی غفلت<br />
کردیم. وقتی می گوییم کدام یک از این<br />
بزرگان ابتدا خلق شدند آدم)ع( یا رسول اهلل،<br />
در ابتدا <strong>با</strong>ید بپرسیم از چه خلقتی صحبت<br />
می شود؟ خلقت نور، خلقت ماده، خلقت<br />
انسان و ... کدام بعد این بزرگان است؟ اگر<br />
بعد خلقت نوری <strong>با</strong>شد، رسول اهلل نخستین<br />
کسی است که خلق شده است. ایشان<br />
نخستین نوری است که در عالم خلق شده<br />
و از نور ایشان دیگر اهل بیت و دیگران<br />
خلق شدند و اما در<strong>با</strong>ره جسم مادی <strong>با</strong><br />
این کیفیتی که به آن انسان می گوییم<br />
نخستین چیزی که خلق شده جسم آدم)ع(<br />
است. پس هر دو خلقت درست است،<br />
منتها نوع خلقت را <strong>با</strong>ید مشخص کنیم. ابتدا<br />
جسم آدم)ع( خلق شده اما از جنبه خلقت<br />
نوری، ابتدا نور رسول اهلل بوده و همه چیز<br />
از جمله نور آدم)ع( از آن خلق شده است.<br />
این چیزی است که در فضای معارفی ما<br />
از آن غفل ت ش ده اس ت.<br />
|| آقای براتی ش<strong>با</strong>هت خلقت<br />
حض رت عیس ی و حض رت آدم)ع( در<br />
چه بوده است؟<br />
خداوند به صورت های مختلف توان،<br />
قدرت و دست <strong>با</strong>زش را در عالم به رخ می<br />
کشد که یکی از این موضوعات در سیر<br />
خلقت ها این است که چیزهایی را روال<br />
قرار می دهد و بعد خالف روال را انجام می<br />
دهد، تا قدرتش را نشان دهد. ما گاهی<br />
<strong>با</strong> روالی آشنا می شویم و انتظار داریم<br />
خداوند بر اساس همان روال عمل کند.<br />
به طور مثال ما هر روز صبح که بلند می<br />
شویم خورشید از مشرق طلوع می کند. اما<br />
خداوند می تواند حرکت زمین را برعکس<br />
کند و خورشید از مغرب طلوع کند. بنابراین<br />
خداوند می تواند برخالف همه روال هایی<br />
که قرار داده عمل کند. برای ساختن یک<br />
انسان خداوند بعد از آدم)ع(، روال زوجیت را<br />
قرار داد. اما خداوند در چند مورد غیر از این<br />
روال عمل می کند، از این جهت خلقت<br />
آدم)ع( و عیسی)ع( مانند انسان نیست و به<br />
هم ش<strong>با</strong>هت دارند. هر کدام از ما از طریق<br />
یک پدر و مادر به دنیا آمدیم اما آدم)ع(<br />
بدون اینکه پدر و مادری داشته <strong>با</strong>شد، جسم<br />
مادی اش ایجاد شده و برای عیسی)ع( نیز<br />
پدری وجود نداشت.<br />
بنابراین خلقت این دو از این جهت شبیه<br />
است، اما تفاوت هایی <strong>با</strong> هم دارد. به هر<br />
حال نقطه اشتراک هر دو این است که<br />
<strong>با</strong> روال معمول خلقت ها متفاوت بوده اما<br />
تفاوتش هم در این است که برای آدم)ع(<br />
پدر و مادر مطرح نیست ولی برای حضرت<br />
عیسی)ع( مادر مطرح است. خلقت حوا )ع(<br />
نیز همچنین یک مورد استثنا نسبت به<br />
روال معمول خلقت است، چون از بدن آدم)ع(<br />
خلق شده است و در واقع در خلق آن یک<br />
انسان حی نقش داشته اما نه به عنوان<br />
پدر و مادر. بنابراین خداوند نشان می دهد<br />
هر گونه که بخواهد می تواند خلق کند.<br />
|| در تصور عامه در<strong>با</strong>ره خلقت<br />
حضرت حوا گفته می شود، زن<br />
طفیل ی وج ود م رد اس ت، آی ا ای ن<br />
تعابیری که به کار گرفته میشود<br />
درست است؟<br />
این تعابیر در احادیث درست نیست و در هیچ<br />
حدیثی چنین اصطالح و تعابیری وجود ندارد<br />
و اهل بیت)ع( همواره از آدم)ع( بسیار عالی<br />
یاد می کنند و در بسیاری از احادیث وقتی<br />
می خواهند از پنج <strong>با</strong>نوی طراز اول یاد کنند،<br />
نام حوا)ع( را می برند. اینکه کیفیت جسم<br />
مادی انسان چیست یک چیز است و اینکه<br />
این انسان در آینده چگونه رفتار کند چیز<br />
دیگری است. اینکه آدم)ع( بدون نقش پدر<br />
و مادر مادی وارد دنیا شده مهم نیست. یا<br />
اینکه حوا)ع( از بخشی از بدن آدم )ع( شکل<br />
گرفته در درجه اول مهم نیست. مهم این<br />
است که بعدا حوا چگونه برخورد کرد و<br />
چه جایگاهی داشته است. بنابراین بعد از<br />
حضرت زهرا )ع( وقتی از پنج <strong>با</strong>نوی طراز<br />
اول یاد میکنند، حوا در میان آنهاست و<br />
این تعابیر در کالم اهل بیت است.<br />
|| در<strong>با</strong>ره ذریه حضرت آدم)ع(، <strong>امام</strong><br />
رضا)ع( در حدیثی می فرماید<br />
حضرت حوا برای آدم)ع(، ۵۰۰<br />
فرزند به دنیا آورد و هر کدام یک<br />
دختر و پسر. ادامه خلقت این<br />
دو چگونه بوده است؟ آیا این<br />
مسایلی که در<strong>با</strong>ره نزاع هابیل و<br />
قابیل وجود دارد و ازدواج آنها <strong>با</strong><br />
خواهرشان درست است؟<br />
در ابتدا بگویم که ادامه نسل آدم)ع( به<br />
هابیل و قابیل هیچ ربطی ندارد و نسل<br />
آدم)ع( از شیث)ع( ادامه یافته است و بعد<br />
هم به نوح و سه فرزندی که از او در کشتی<br />
بودند بر میگردد. <strong>با</strong>ز بخشی از آنها در<br />
عذاب قوم لوط، ثمود و عاد از بین رفتند<br />
و عموم کسانی که اکنون هستند، از نسل<br />
س ام، فرزن د ن وح هس تند. بنابرای ن هابی ل و<br />
قابیل نقشی در ادامه نسل نداشتند و بحث<br />
زوجیت برای آنها مطرح نیست و اهل بیت<br />
)ع( هم <strong>با</strong>رها بیان کردند، نسل قابیل ادامه<br />
نیاف ت.<br />
اما بخش اصلی سوال شما پاسخش این<br />
است که در احادیث و کتبی که هست از<br />
سوی علما دو نظریه مطرح است؛ نخست<br />
اینکه ادامه خلقت این گونه بود که<br />
خواهر و برادر ازدواج کردند و دوم اینکه<br />
خدا مالئکه دختر و پسر در زمین قرار داد<br />
و شیث و خواهرش <strong>با</strong> این مالئکه دختر و<br />
پسر ازدواج کردند و بعد فرزندان آنها <strong>با</strong><br />
هم ازدواج کردند. کار ما البته در این کتاب<br />
نظریه پردازی نیست، بلکه تنها جمع آوری
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 43 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
اطالعات است. به هر حال علمایی هستند<br />
که معتقد به نظر اول هستند و می گویند<br />
شریعتی که در اسالم و برخی شریعت ها<br />
بوده ق<strong>با</strong>ل مانعی برای ادامه نسل از خواهر<br />
و برادر نداشته است، اما برخی هم قائل<br />
هستند که شریعت اسالم و ادیان دیگر از<br />
ابتدا این مساله را در نظر گرفتند.<br />
|| حض رت آدم)ع( ب ه عن وان پیامب ر<br />
آیا این رسالت را داشته که بر<br />
قوم ی پیامب ری کن د؟<br />
در ابتدا <strong>با</strong>ید رابطه رسالت و نبوت را توضیح<br />
دهم. در میان همه انبیا تعدادی عالوه<br />
بر نبوت، رسالت هم دارند. ما ۱۲۴ هزار<br />
نبی داشتیم که از میان آنها تنها ۳۱۳ نبی<br />
رسالت داشتند. از میان آن ۳۱۳ نفر نیز چهار<br />
نفر هستند که شریعت هم دارند. آدم )ع(<br />
اولین خلیفه، نبی و رسول خدا در زمین<br />
است و به همه کائنات رسول است. چون<br />
نبی و رسول میتواند به محدوده آسمان و<br />
زمین نبوت کند. در نظر داشته <strong>با</strong>شید روی<br />
زمین، آدم)ع( هنوز فرزندی نداشته است اما<br />
به همه اجنه، مالئکه و ... نبوت داشته<br />
است و اصل سجده مالئکه هم به آدم)ع(<br />
به دلیل انوار چهارده معصومی است که در<br />
صلب ایشان بوده و ابلیس نه به این انوار<br />
سجد کرده و نه به خود آدم)ع(.<br />
بنابراین محدوده قدرت نبی شامل بسیاری<br />
از مقوالت در آسمان و زمین است. انبیا <strong>با</strong>رها<br />
برای هدایت و اقوامشان به آسمان نگاه<br />
می کردند که آسمان ب<strong>با</strong>رد، می <strong>با</strong>رید! این<br />
یکی از کارهای انبیا است و آنها در محدوه<br />
آسمان و زمین دستشان <strong>با</strong>ز است و همه<br />
اشیا وظیفه دارند به حرف انبیا گوش<br />
دهند. اگر مردم حرف نبی را گوش نمی<br />
دادند، می توانست مردم را تنبیه کند و دعا<br />
کند <strong>با</strong>ران ن<strong>با</strong>رد. بنابراین ما <strong>با</strong>ید نبوت را<br />
بشناسیم. نبوت ابعاد زیادی دارد و آن این<br />
است که همه محدوده آسمان و زمین <strong>با</strong>ید<br />
به حرف نبی گوش کنند. اما رسالت از این<br />
محدوده بزرگتر است. خدا وقتی می خواهد<br />
قومی را <strong>با</strong> تنبیه عذاب کند، تا نبی وجود<br />
نداشته ن<strong>با</strong>شد تنبیه نمی کند! به هر حال<br />
اگر نبی بخواهد خداوند به حرف او برای<br />
تنبیه مردم گوش می دهد. چون مثل<br />
معلمی است که <strong>با</strong>ید دستش <strong>با</strong>ز <strong>با</strong>شد تا<br />
بتوان د ش اگرد را از کالس بی رون کن د.<br />
اما در اقوام گذشته نبی می توانست<br />
درخواست عذاب کند، اما وقتی می<br />
خواست از سوی خدا عذاب نازل شود <strong>با</strong>ید<br />
رسولی روی زمین <strong>با</strong>شد. در غیر این صورت<br />
خداوند عذابی نازل نمی کرد. این مسائل<br />
در کتاب ها مطرح نمی شود و مسائل<br />
جدیدی است.<br />
|| علت سجده کردن مالئکه به<br />
آدم )ع( به دلیل شرافت آدم )ع(<br />
بوده یا دلیل دیگری داشته است؟<br />
سجده مالئکه به دلیل شرافت آدم)ع( و<br />
انوار چهارده معصومی است که در صلب<br />
ایشان بوده است. اهل بیت)ع( همواره<br />
گفته اند که مالئکه به دلیل انوار ما که<br />
در صلب آدم)ع( بوده به آن سجده کرده<br />
اند. اما آدم)ع( تعلیمات الهی بزرگی دیده و<br />
این فضیلت بزرگی است. در کتاب هم به<br />
این موضوع پرداخته شده و فضایل ایشان<br />
بسیار گسترده است. از سوی دیگر به دلیل<br />
انوار چهارده معصومی که در صلب اوست<br />
همگان <strong>با</strong>ید به او که هم مطیع و متبع<br />
آنهاست و می خواهد راه خدا را در زمین<br />
برود، سجده می کردند و خالفت، نبوت و<br />
رسالت او و بعد رسول اهلل و ائمه را بپذیرند.<br />
وقتی مالئکه سجده کردند بدین معنی بود<br />
که ما هم فضایل تو را قبول داریم، چون<br />
تو راه چهارده معصوم)ع( را می روی و از<br />
سوی دیگر هم به دلیل اینکه انوار چهارده<br />
معصوم در وجود شماست، ما نبوت و والیت<br />
تو، رسول اهلل و امیر المومنین و ائمه را قبول<br />
داریم. این ها همه در احادیث است.<br />
|| آقای براتی محل دفن حضرت<br />
آدم)ع( و حوا)ع( کجاست؟<br />
نجف اشرف محل دفن حضرت آدم)ع(<br />
است. هر دو این بزرگواران در مکه از دنیا<br />
رفتند، بدن مطهر آدم)ع( در نجف است اما<br />
درب اره ح وا اس نادی نیس ت.<br />
|| سخن آخر؟<br />
در این کتاب سعی بر این بوده که پژوهش<br />
های جامع و مفصلی که جایش خالی بوده<br />
انجام شود، چون به برخی از این موضوعات<br />
بیشتر نیاز داریم. امیدوارم بتوانیم به عنوان<br />
اثری جامع در فرصت کوتاه دنیوی که<br />
دست داده، کار درستی انجام دهیم. از<br />
این مجموعه کتابها اکنون موضوعات<br />
صالحین، ایمان و کیفیت های ایمان در<br />
چندین جلد آماده انتشار است. همچنین<br />
از مجموعه زندگی پیامبران زندگی شیث،<br />
ادریس، نوح، عیسی و... در دست تهیه و<br />
انتشار است. از مجموعه موضوعات قرآنی<br />
نیز بیش از ۵۰۰ کار آماده چاپ است که<br />
از آن جمله میتوان به عقل، انسان و<br />
بشر، مالئکه و ... اشاره کرد که بتدریج در<br />
دسترس جامعه قرار می گیرد.<br />
کتاب »آدم)ع( در قرآن و احادیث هزاره<br />
اول« تالیف مسعود براتی در دو مجلد <strong>با</strong><br />
شمارگان هزار نسخه به بهای ۹۰ هزار<br />
تومان در دسترس عالقهمندان قرار گرفته<br />
است. استخراج احادیث این مجلدات نیز<br />
<strong>با</strong> مشارکت گروه تحقیقاتی موسسه نور<br />
هدایت جاریه به مدیرعاملی مسعود براتی<br />
بوده است.<br />
گفتگوی مهر <strong>با</strong> رئیس دانشکده مذاهب؛<br />
ک ف ر؛ م ق اب ل ای م ان ی ا<br />
م ق اب ل اس الم/<br />
ق رآن چه ک س ان ی را<br />
ت ک ف ی ر م یک ن د؟<br />
جریان تکفیر موضوعی است که امروزه نه تنها دامن<br />
جهان اسالم بلکه دامن جهان غرب را هم گرفته است.<br />
تکفیری ها امروزه در غالب نیروهای تندرو مانند داعش<br />
به تکفیر همه عالم و مردم جهان چه مسلمان و چه غیر<br />
مسلمان می پردازند. همچنین در پی این فتاوا دست به<br />
اقدام خشونت آمیز و کشتار افراد بی گناه در اقصا نقاط<br />
جهان می زنند.<br />
اما به راستی تکفیر چیست و اندیشه تکفیری چگونه<br />
تفکری است؟ می دانیم که کلمات کفر و کافر در قرآن<br />
نیز به کرات آمده است. مسأله این است که نگاه قرآن به<br />
مسأله کفر چه تفاوتی <strong>با</strong> نگاه جریان های تکفیری دارد و<br />
تکفیری ها چگونه <strong>با</strong> برداشتی سطحی و ظاهری از آیات<br />
قرآن جنایات خود را توجیه می کنند.<br />
در این راستا <strong>با</strong> دکتر مهدی فرمانیان، رئیس دانشکده<br />
ادیان و مذاهب اسالمی به گفتگو پرداخته ایم که از نظر<br />
می گذرد؛<br />
|| اساسا تکفیر و کافر در قرآن چگونه است<br />
و قرآن چه کسانی را کافر قلمداد میکند و<br />
استفادههایی که گروههای تکفیری از این<br />
م<strong>با</strong>حث میکنند چگونه است؟<br />
مسئله تکفیر یکی از موضوعات قرآنی و اسالمی است<br />
که تمام علما در کتابهای فقهی به آن پرداختهاند، اما<br />
علمای اسالم <strong>با</strong> مراجعه به کتاب و سنت به این نتیجه<br />
رسیدهاند که تکفیر در اسالم دو نوع است: گاهی اوقات<br />
کفر در مقابل ایمان است و گاهی اوقات کفر در مقابل<br />
اسالم است. یعنی گاهی اوقات کلمه کفر به افرادی<br />
اطالق میشود و حال آنکه از نظر فقه اسالمی مسلمان<br />
محسوب میشوند. برخی از موارد، مواردی است که<br />
شخصی به خاطر عمل، گفتار یا اعتقادی کافر محسوب<br />
میشود به این معنا که از اسالم خارج میشود.<br />
قائل شدن به خروج از اسالم بسیار محتاطانه و بسیار<br />
مضیق هست. اما کفر در مقابل ایمان بسیار موسع<br />
هست. یعنی توسعه دارد. اگر بخواهم دقیقتر بیان کنم<br />
<strong>با</strong>ی د بگوی م که تقریب اً میت وان گف ت همه علم ای اه ل<br />
سنت و شیعه <strong>با</strong> مراجعه به کتاب و سنت به این نتیجه<br />
رسیدهاند که کفری که در مقابل اسالم است یک فرد<br />
را از دین خارج میکند، از اسالم خارج میکند و دیگر<br />
مسلمان محسوب نمیشود و دیگر احکام اسالمی بر او <strong>با</strong>ر<br />
نمیشود و این اتفاق زمانی صورت میگیرد که شخص،<br />
منک ر ض روری دی ن <strong>با</strong>ش د.
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 44 صفحه گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
کافر<br />
فرد این آنگاه شد، دین ضروری منکر کسی اگر است،<br />
خارج اسالم از که مفهوم این به میشود محسوب ضروری<br />
منکر کسی اگر یعنی دارد. وجود مانع چند <strong>با</strong>ز اما مانع<br />
جهل یعنی ن<strong>با</strong>شد، جاهل که شرط این به <strong>با</strong>شد دین را<br />
تکفیر حکم که میشود مانع جهل یعنی است، حکم تأویل<br />
دوم است. کافر او که بگوییم و کنیم <strong>با</strong>ر فردی بر از<br />
و رفت سنت و کتاب سراغ به مسلمانی اگر یعنی است منکر<br />
نتیجهاش که داد ارائه تفسیری و تأویل سنت و کتاب مراجعه<br />
سنت و کتاب به چون اما است دین ضروری این<br />
<strong>با</strong>ز است، رسیده مسئله این به تأویل <strong>با</strong> و است کرده نمیشود.<br />
محسوب کافر فرد بررسی<br />
اگر را اسالم جهان روشنفکران مثال فرض به بیان<br />
را مطالبی اوقات از گاهی روشنفکران از بسیاری کنید؛ تجربه<br />
مسئله که کسی مثالً است. کفرآمیز که میکنند و میکند انکار را وحی نوعی به و میکند مطرح را نبوی واقع<br />
در میکند، انکار پیامبر <strong>با</strong> را خداوند ارت<strong>با</strong>ط نوعی به دین<br />
ضروری منکر فرد این اما کند می انکار را نبوت او میکند.<br />
تأویل دارد چون نمیشود محسوب <strong>با</strong>لشبهات«<br />
الحدود »تدرأ است؛ علمی شبهه سوم نکته شبهه<br />
این میروند. بین از شبههها خاطر به حدها اگر<br />
و <strong>با</strong>شد مفهومی شبهه یا مصداقی شبهه میتواند ما<br />
و آمد وجود به علمی مفهومی شبهه برایش کسی لج<strong>با</strong>ز<br />
واقعاً او و کنیم ثابت را خدا آن برای نتوانستیم نرسیده<br />
آن به اما است حقیقت دن<strong>با</strong>ل به بلکه نیست، میشود،<br />
رسالت در خدا منکر نوعی به اینکه <strong>با</strong> است از<br />
کفر حد هم مورد این در دارد علمی شبهه چون اما شبهه<br />
و تأویل جهل، بنابراین میشود. برداشته ایشان برای<br />
تکفیر حکم مانع که هستند مهمی عامل سه هستند.<br />
مسلمین ن<strong>با</strong>شد،<br />
جاهل که میشود محسوب کسی کافر بنابراین <strong>با</strong>شد<br />
نداشته وجود برایش شبههای و <strong>با</strong>شد نکرده تأویل بحث<br />
حاال <strong>با</strong>شد. دین ضروری منکر حال عین در و <strong>با</strong>شد.<br />
میتواند نحوی چه به انکار این که است این لوازم<br />
از که زد حرفی فردی اگر یا <strong>با</strong>شد ضمنی انکار اگر اما<br />
نمیشود. محسوب منکر آدم این <strong>با</strong>ز است انکار آن چیست؟<br />
دین ضروری که<br />
است آنی کردهاند که تعریفی طبق دین ضروری دین<br />
به که کسی هر یعنی <strong>با</strong>شد، فریقین اتفاق مورد ضروریات<br />
جزء مساله این که میفهمد کند، مراجعه اگر<br />
بنابراین توحید. اصل و نماز اصل مانند است، دین اسالم<br />
در نماز مثالً گفت و کرد انکار صراحتاً را اینها کسی جز<br />
را توحید یا نیست خدا پیامبر خدا، پیامبر یا نیست تأویل<br />
نیست، جاهل که شرط این به اما ندانست، دین کامل<br />
لحاظ همه از آدم این و ندارد علمی شبهه و نکرده میکند،<br />
انکار را دین ضروریات حال عین در اما است امروزه<br />
اگر بنابراین میشود. محسوب کافر آدم این به<br />
کنید پیدا کافر ندرت به شاید اسالم جهان در بگردید اسالمی<br />
احکام و <strong>با</strong>شد شده خارج اسالم از که مفهوم این نشود.<br />
<strong>با</strong>ر او به شهادتین<br />
کسی هر است فرموده پیامبر طرفی از همچنین نشده<br />
دین ضروری منکر وقتی تا است مسلمان بگوید را رایط<br />
ش ن ای ا ت ده ش رح مط ه ک رایطی ش ام تم ا ب ت. اس صرف<br />
پس میشود. محسوب مسلمان آدم این دارد، وجود از<br />
خروج و شود مسلمان فرد که میشود موجب شهادتین که<br />
است شکل این به آن خروج است. سخت بسیار آن گفته<br />
شرایط همه که صورتی در <strong>با</strong>شد دین ضروری منکر از<br />
خیلی در که کفری ما بنابراین <strong>با</strong>شد. داشته هم را شده فرد<br />
اینکه یعنی است؛ ایمان مقابل در کفر داریم، جاها بنابراین<br />
میشود. محسوب مسلمان اما نیست مومن اما<br />
هستند <strong>با</strong>طل و انحرافی که هستند فرقهها از بسیاری میشوند.<br />
محسوب مسلمان هنوز افکار<br />
به استناد <strong>با</strong> چگونه ها تکفیری پس || زنند؟<br />
می تکفیر به دست تیمیه ابن بعضی<br />
در ابنتیمیه دارد. وجود اختالف ابنتیمیه <strong>با</strong>ب در مقابل<br />
در کفر آن از که است برده کار به را ع<strong>با</strong>راتی اوقات ه ک ه گفت ی مطالب ا زمانه از ی خیل ود. میش ر تعبی الم اس امروز،<br />
متاسفانه میشود. برداشت آن از ایمان مقابل در کفر که<br />
رفتهاند ابنتیمیه از مطالبی آن سراغ به تکفیریها آنها<br />
از و میشود برداشت آنها از اسالم مقابل در کفر را<br />
مسلمانان تمام تکفیر به حکم و میکنند استفاده ابنتیمیه<br />
واقعا آیا که کنید بررسی شما اگر اما میدهند، که<br />
آدمهایی که کنید توجه <strong>با</strong>ید نه، یا هست تکفیری شما<br />
اگر دستهاند، دو اساساً رفتهاند، ابنتیمیه سراغ به میبینید<br />
کنید بررسی جریانها کل در را سلفیها بزرگان تکفیری<br />
... و البنا حسن رضا، رشید مثال فرض به که نیستند.<br />
بودهاند،<br />
ابنتیمیه تاثیر تحت که بزرگانی از بسیاری خاطر<br />
به و اند مسلمان هنوز مسلمانان که معتقدند مسلمان<br />
است ممکن نشدهاند. خارج اسالم از کارهایشان اینها<br />
که ت نیس رکی ش رک، ش این اما ند <strong>با</strong>ش رک مش دین<br />
ضروری منکر اینها که چرا کند خارج اسالم از را داریم.<br />
تکفیر نوع دو ما است معتقد ابنتیمیه نشدهاند. معین.<br />
تکفیر و مطلق تکفیر سواد<br />
و هستند ابنتیمیه تاثیر تحت که کسانی غال<strong>با</strong>ً ندادهاند<br />
مسلمین تکفیر به حکم اند، عالم و دارند <strong>با</strong>الیی محمدبن<br />
مانند کمسوادند یا سواد بی که کسانی غال<strong>با</strong>ً و که<br />
سلفیهایی داعشیها، القاعدهایها، مانند عبدالوهاب، ع<strong>با</strong>رتهای<br />
از رفتهاند آنها ندارند، چندانی سواد غالبشان این<br />
گفتهاند یعنی فهمیدهاند را معین تکفیر ابنتیمیه عملی<br />
دارد اینکه حکم به میکند توسل که فردی شده<br />
خارج اسالم از و است کافر میدهد، انجام مشرکانه میشود.<br />
کشته یا بیاورد اسالم دو<strong>با</strong>ره <strong>با</strong>ید یا است. از<br />
ع<strong>با</strong>رتهایی سراغ به تکفیریها امروز متاسفانه ار معین تکفیر بوی ع<strong>با</strong>رتها آن که میروند ابنتیمیه همه<br />
کفر به آن اساس بر و میکنند اتخاذ را آن میدهد میدهند.<br />
فتوا مسلمانان امروزی<br />
تکفیریهای برداشتهای و رفتار عمل، دقیقاً هم<br />
آنها است. علی)ع( حضرت زمان خوارج مانند و<br />
روایات در قرآن آیات از سوءشان برداشتهای <strong>با</strong> و<br />
آیات در دقت بدون و ظاهرگرا سطحی برداشتهای سنت<br />
و کتاب از دقیق جمعبندی یک بدون و دیگر روایات تکفیر<br />
هم را خودشان رفقای حتی و میدادند را فتواها آن القاعده<br />
تکفیر به داعش که میبینیم هم االن میکردند. به<br />
اینها . ... و میدهد حکم طال<strong>با</strong>ن تکفیر به القاعده و استفاده<br />
و ظاهرگرایی سنت، و کتاب م<strong>با</strong>نی بر جهل خاطر جمعبندی<br />
به توجه بدون روایات در آیات از بعضی از کلمات<br />
از برخی از مقطعی استفاده و روایات و آیات از درست دیگر<br />
و جوزی ابنقیم ابنتیمیه، مانند افرادی سخنان و برداشتهای<br />
متاسفانه اینهاست، قبول مورد که افرادی میکنند<br />
استفاده آیات و ع<strong>با</strong>رات از شده تقطیع و سطحی اهللَّ<br />
أَنْزَلَ بِمَا مْ كُ يَحْ لَمْ ومَنْ میگوید قرآن اینکه مانند کرده<br />
نازل خدا آنچه به کسی هر الِمُون. الظَّ هُمُ فَأُولَئِكَ است.<br />
کافر نکند حکم است کفر<br />
آن نیست. اسالم مقابل در کفر مفهوم به کفر کلمه طول<br />
در سنت اهل علمای کل که است ایمان مقابل در ظالم<br />
مسلمان حاکم که گفتهاند و گفتهاند را همین تاریخ قیام<br />
آن علیه نمیتوانید شما و است مسلمان همچنان جایز<br />
مسلمان ظالم حاکم علیه قیام که گفتهاند کنید. نیست.<br />
اینکه<br />
برای تکفیریها که است این من تحلیل وجود<br />
سنت اهل در که اساسی مفهوم آن میخواستهاند را<br />
نیست جایز مسلمان ظالم حاکم علیه قیام که داشته مسلمان<br />
ظالم حاکم علیه قیام بگویند <strong>با</strong>ید یا کنند. عوض متهم<br />
و میشوند شیعه مانند صورت آن در که است جایز گفتند<br />
مشکل این رفع برای میشوند. شیعهگری به علیه<br />
قیام صورت آن در کنیم کافر را ظالم حاکم آن که متاسفانه<br />
و است واجب بلکه جایز تنها نه کافر ظالم حاکم اهل<br />
در تاریخ طول در که مفاهیمی تغییر <strong>با</strong> چنین این اما<br />
بجنگند ظالمان <strong>با</strong> که خواستند نوعی به بود سنت بدترین<br />
که تکفیری نام <strong>با</strong> مفهومی کردن وارد <strong>با</strong> متاسفانه اسالم<br />
جهان سر بر را <strong>با</strong>ل این بود مفهوم در تغییر نوع متاسفانه<br />
و کردند خود جذب را جوانان از بسیاری و آوردند به<br />
هم منطقه قدرتهای از برخی و استعماری قدرتهای زا دارند که سوئی سیاستهای و منفعتطلبیها خاطر میکنند.<br />
سوءاستفاده اینها چه<br />
را راه بهترین اینها <strong>با</strong> م<strong>با</strong>رزه برای || ؟<br />
نید ا مید اسالم<br />
علمای سوی از کردن فرهنگی کار م<strong>با</strong>رزه راه بهترین اول<br />
سال از و امسال صدر همان در خوارج ببینید است. و<br />
کشت را خیلیها و جنگید آنها <strong>با</strong> علی)ع( <strong>امام</strong> و بودند هستند.<br />
فتنه اینها واقعاً درآوردم را فتنه چشم که فرمودند را<br />
فتنه چشم که میخواهیم علی)ع( <strong>امام</strong> مانند فردی از<br />
را آنها هم علی)ع( <strong>امام</strong> اینکه به توجه <strong>با</strong> اما دربیاورد. دو<strong>با</strong>ره<br />
و برگشتهاند تاریخ در اینها که میبینیم <strong>با</strong>ز برد بین اسالم<br />
جهان علمای اما کردهاند. پیدا بروز و ظهور خوارج در<br />
را آنها <strong>با</strong> مقابله و کردهاند شروع را کردن فرهنگی کار حال<br />
هر به اما کردهاند. شروع را فلسفی و علمی م<strong>با</strong>حث ۱۰۰<br />
حدود شاید که برد می زمان هم فرهنگی کارهای اسالم<br />
جهان کمکم، خوارج که کشید طول سال ۱۵۰ یا اسالم<br />
جهان گوشههای به شدند مجبور و زد پس را آنها و<br />
فرهنگی کار که کشید طول قرن سه یا دو یعنی بروند. بین<br />
از فضا این تا داد هم دست به دست نظامی کارهای است.<br />
همینطور هم االن رفت بخواهند<br />
علما اگر و بدهند هم دست به دست <strong>با</strong>ید علما مجازی<br />
فضای و اینترنت موجود فضای به توجه <strong>با</strong> الاقل شرط<br />
اما کنند. جمع را تکفیر فضای این میتوانند زودتر که<br />
است این شرطش شوند متحد هم <strong>با</strong> که است این آن نترسند،<br />
میشوند تهدید اینکه از بگذرند. شخصی منافع از داشته<br />
نظر در را کشورشان منافع همچنین و نترسند مرگ از <strong>با</strong>شد.<br />
مقدم دیگرشان منافع بر اسالم جهان منافع <strong>با</strong>شند. قبیلهای<br />
مذهبی، جنگهای سمت به را فضا بخواهند اگر این<br />
به و کنند سکوت اینها خاطر به و ببرند طایفهای و جهان<br />
که است مشخص مسلم قدر نکنند، ورود مسائل این<br />
و دید نخواهد خودش به خوش روی ماالمال اسالم یافت.<br />
خواهد ادامه فضا فضای<br />
در که افرادی و سیاسیون که است این نظرم بشوند.<br />
انتقادی فضای یک وارد <strong>با</strong>ید میکنند کار سیاسی -<br />
علمی م<strong>با</strong>حث وارد <strong>با</strong>ید جدی صورت به هم علما محترمانه<br />
رویکرد <strong>با</strong> علمی م<strong>با</strong>حث حال عین در فرهنگی تکفیری<br />
گروههای به که افرادی از خیلی ببینید <strong>با</strong>شد. به<br />
که کسی میروند. اهلل الی قربت واقعاً میپیوندند، میکند<br />
ایجاد را فضایی اینچنین و میبندد بمب خودش خورده<br />
را اشت<strong>با</strong>ه مفاهیم فریب است. خورده فریب فرد این تلطیف<br />
را سیاسی فضای مقداری <strong>با</strong>ید سیاسیون لذا است، نکند.<br />
سوءاستفاده کسی سیاسی فضای این از که کنند دست<br />
به دست و کنند ورود جدی صورت به علما دوم و<br />
بگذارند کنار را گروهی اختالفات از برخی و بدهند هم و<br />
خشونت این علل و کنند رد را تکفیر یکصدا هم <strong>با</strong> که<br />
کنند نفی و میکنند مطرح را مسلمانان غارت و قتل داشته<br />
وجود جوانی کمتر شاید تا برسد همه به صدا این گروههای<br />
به کمتر و <strong>با</strong>شد نشنیده را صدا این که <strong>با</strong>شد بپیوندند.<br />
تکفیری
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 45 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
<strong>امام</strong> جمعه اهل سنت چابهار در گفتگو <strong>با</strong> مهر:<br />
نم ی توان ک س ی که بن ی اد اسالم را<br />
ق ب ول دارد ت کف ی ر ک رد<br />
جریان تکفیر موضوعی است که امروزه نه تنها<br />
دامن جهان اسالم بلکه دامن جهان غرب را<br />
هم گرفته است. تکفیری ها امروزه در غالب<br />
نیروهای تندرو مانند داعش به تکفیر همه عالم<br />
و مردم جهان چه مسلمان و چه غیر مسلمان<br />
می پردازند. همچنین در پی این فتاوا دست به<br />
اقدام خشونت آمیز و کشتار افراد بی گناه در<br />
اقصا نقاط جهان می زنند.<br />
اما به راستی تکفیر چیست و اندیشه<br />
تکفیری چگونه تفکری است؟ می دانیم<br />
که کلمات کفر و کافر در قرآن نیز به<br />
کرات آمده است. مسأله این است که<br />
نگاه قرآن به مسأله کفر چه تفاوتی <strong>با</strong><br />
نگاه جریان های تکفیری دارد و تکفیری<br />
ها چگونه <strong>با</strong> برداشتی سطحی و ظاهری از<br />
آیات قرآن جنایات خود را توجیه می کنند.<br />
در این <strong>با</strong>ره گفتگویی انجام دادیم <strong>با</strong> <strong>امام</strong><br />
جمعه اهل سنت چابهار که در پی می آید؛<br />
مولوی عبدالرحمن ترنج زر <strong>امام</strong> جمعه اهل<br />
سنت مسجد زین العابدین)ع( چابهار در<strong>با</strong>ره<br />
مفاهیم کفر و تکفیر در قرآن گفت: اسالم<br />
برنامه زندگی از جانب خداست و کسی که<br />
به این برنامه اعتقاد داشته <strong>با</strong>شد و اقرار<br />
کند مسلمان است. بنیاد اسالم بر ۵ چیز<br />
گذاشته شده است؛ شهادتین؛ نماز و روزه،<br />
حج و زکات است کسی که اینها را <strong>با</strong>ور<br />
داشته و به آنها اقرار کند به او مسلمان<br />
گفته می شود.<br />
وی افزود: هر مسلمانی عضو هر مذهب<br />
یا فرقه اسالمی که <strong>با</strong>شد، ن<strong>با</strong>ید او را تکفیر<br />
کرد. اگر کسی اصول دین یعنی توحید،<br />
نبوت و معاد را قبول داشته <strong>با</strong>شد نمی توانیم<br />
او را تکفیر کنیم اما متاسفانه تکفیری ها<br />
اگر فردی نماز و روزه و حج را هم انجام<br />
بدهد قتل و غارتش می کنند و برعکس<br />
در مقابل آنهایی که در واقع دشمن اصلی<br />
اسالم هستند مانند اسرائیل، هیچ عکس<br />
العملی نشان نمی دهند.<br />
مولوی ترنج زر در ادامه گفت: ابو حنیفه<br />
می گوید که کسی که بنیاد اسالم یعنی<br />
همان نماز، روزه، حج و زکات را انجام دهد<br />
مسلمان است. به فرض مثال فردی اگر<br />
۹۹ درصد از صفاتش غیر اسالمی و کفر<br />
<strong>با</strong>شد اما یک درصد از صفاتش اسالمی<br />
<strong>با</strong>شد کسی حق ندارد او را تکفیر کند. اهل<br />
قبله را نمی توانیم تکفیر کنیم. هر فردی<br />
که شهادتین را خواند وقتی اگر بمیرد<br />
مومن و مسلمان است.<br />
وی <strong>با</strong> بیان اینکه صفت کفر به کسی<br />
اطالق می شود که منکر قرآن و اصول<br />
دین <strong>با</strong>شد، گفت: اما اگر فردی قواعد<br />
یک مذهب را قبول نداشته <strong>با</strong>شد از اسالم<br />
خارج نمی شود بلکه از مذهب خارج می<br />
شود. مذاهب برای خودشان دالیلی دارند<br />
و محترم اند. به فرض مثال فردی اگر<br />
مسلمان <strong>با</strong>شد و اصول و بنیاد را قبول داشته<br />
<strong>با</strong>شد، هر مذهبی که داشته <strong>با</strong>شد تکفیر<br />
کردن او ممنوع است. اگر فردی مسلمانی<br />
را کافر بگوید همان که این سخن را می<br />
گوید کافر می شود چرا که دارد فردی که<br />
شهادتین را گفته و قبول دارد تکفیر می کند.<br />
<strong>امام</strong> جمعه چابهار در پایان گفت: در منطقه<br />
ما یعنی چابهار ما زیر فشار این گروهها<br />
هستیم.به دلیل همین مسئله که ما حنفی<br />
هستیم و جلوی تفکر وهابیت ایستاده ایم،<br />
بسیار زیاد زیر فشار هستیم و حتی به بنده<br />
هم حمله شد و می خواستند که من را<br />
ترور کنند. ما معتقدیم که افراط و تفریط در<br />
هیچ مذهبی جایزه نیست هر چند متاسفانه<br />
امروز شاهد آن هستیم.<br />
روحانی اهل سنت درگفتگو <strong>با</strong> مهر:<br />
دیدگاه اهل سنت درب اره ام ام رضا)ع(/ آن ها که از ام ام شفا گ رفتند<br />
گفتگو <strong>با</strong> آخوند عبدالرحیم نیازی ساعی، از روحانیون<br />
اهل سنت استان گلستان خیلی دلنشین است. عشق<br />
به <strong>امام</strong> رضا)ع( اکسیری است که قلب ما را - علیرغم<br />
تفاوت مذهبی - به هم نزدیک می کند. جناب آخوند<br />
می گوید می توان از جایگاه واالی <strong>امام</strong> رئوف در قلوب<br />
شیعه و سنی، سکویی ساخت برای همدلی بیشتر دو<br />
برادری که خیلی ها سعی می کنند از هم جدایشان<br />
کنند. وی که چندی پیش در کاروان راهپیمایی<br />
اربعین نیز شرکت کرده بود، معتقد است <strong>با</strong>ید کاروان<br />
های مشترک شیعه و سنی برای زیارت <strong>امام</strong> رضا)ع(<br />
تشکیل شود. متن مصاحبه <strong>با</strong> این روحانی اهل سنت در<br />
ادامه از نظرتان می گذرد؛<br />
|| لطفا در<strong>با</strong>ره دیدگاه علمای اهل سنت<br />
در<strong>با</strong>ره اهل بیت رسالت توضیح بفرمایید؟<br />
علمای اهل سنت به همه اهل بیت و به ویژه <strong>امام</strong><br />
علی)ع( که همه اهل بیت به نوعی از دامن حضرت<br />
علی)ع( رشد کردند و شخصیت گرفتند، نگاه ویژه ای<br />
دارند. حضرت علی)ع( از خلفای راشدین هستند برای<br />
همین هم روحانیت اهل سنت احترام ویژه ای برای<br />
ایشان قائل هستند. در خطبه های نماز جمعه هم برای<br />
ایشان و فرزندانشان دعا می کنند؛ تا به این ترتیب<br />
همیشه این نکته برای مردم یادآوری شود که <strong>با</strong>ید<br />
برای <strong>امام</strong>ان احترام خاصی قائل <strong>با</strong>شند.<br />
|| مردم ترکمن به زیارت <strong>با</strong>رگاه <strong>امام</strong> رضا)ع(<br />
هم می روند؟<br />
در<strong>با</strong>ره اعتقاد مردم راجع به این مسأله همین بس<br />
که زمانی که در بین مردم ترکمن صحرا افرادی به<br />
بیماریهای العالجی گرفتار می شوند و چندین <strong>با</strong>ر به<br />
پزشکان متخصص مراجعه کرده و جواب رد از پزشک<br />
شنیدند، به حرم حضرت علی ابن موسی الرضا)ع( می<br />
شتابند و یا مراسم دعای توسل اجرا می کنند. موارد<br />
بسیاری را از بزرگان خود شنیده و یا در منطقه مشاهده<br />
کرده ایم <strong>با</strong> اینکه از نظر پزشکی شفای آنها امکان<br />
پذیر نبوده به اذن اهلل شفا یافته اند. این موارد قابل<br />
مراجعه و مستند-سازی است.<br />
به طور کلی مردم ترکمن صحرا هرساله به مشهد <strong>امام</strong><br />
رضا)ع( سفر می کنند تا از کرامات و برکات ایشان بهره<br />
مند شوند. مثالً پدر خود بنده زمانی که می خواست<br />
به زیارت خانه خدا مشرف شود از من خواست تا<br />
قبل از سفرش به مکه مکرمه ایشان را به مشهدالرضا<br />
ببرم. زمانی که علت را پرسیدم، جواب داد: »جد ایشان<br />
در مدینه است و اگر <strong>امام</strong> رضا را زیارت کنیم، حضرت<br />
رسول خوشحال خواهند شد و ثواب زیارت مدینه ما<br />
دوچندان خواهد شد. من هم ایشان را به سفر مشهد
صفحه | 46 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
بردم و از این <strong>با</strong>بت پدرم بسیار از من راضی و خشنود<br />
بودند. به طور کلی جزو رسم و رسومات مردم ترکمن<br />
صحراست که قبل از سفر خود به مکه به زیارتگاه های<br />
اطراف و در صورت امکان به زیارت مشهد مشرف می<br />
شوند.<br />
|| جناب آخوند نیازی ظاهراً در بین مردم<br />
ترکم ن صح را اس امی زی ادی وج ود دارد ک ه<br />
منتسب به <strong>امام</strong> رضا و یا مشهد الرضا<br />
است، علت این نامگذاری ها چیست؟<br />
اگر شما به شهرستانهای مختلف ترکمن صحرا سری<br />
بزنید <strong>با</strong> اسامی زیادی همچون، مشهد وردی، مشهد<br />
دردی، مشهد بی بی و مشهد تاج و ... مواجه خواهید<br />
شد. معموالً این افراد در خانواده هایی هستند که یا<br />
صاحب اوالد نمی شدند و یا نوزاد زنده نمی مانده و<br />
سقط می شده، یا مرده به دنیا می آمده. زن و شوهر<br />
و یا بزرگان آنها به <strong>امام</strong> رضا)ع( متوسل می شدند<br />
و به زیارت <strong>امام</strong> رضا)ع( می رفتند و صاحب فرزند<br />
می شدند. به این ترتیب خانواده ای که کال بچه<br />
دار نمی شده اسم فرزند خود را که به واسطه توسل<br />
و زیارت <strong>امام</strong> رضا)ع( گرفته است »مشهد وردی« می<br />
نام د )یعن ی کس ی ک ه مش هد او را داده اس ت(؛ کس انی<br />
هم که فرزند آنها زنده نمی مانده و سقط می شده،<br />
اما بعد از توسل صاحب فرزند می شدند نام بچه<br />
خود را »مشهد دُردی« )یعنی کسی که مشهد )<strong>امام</strong><br />
رضا )ع( او را نگاه داشته است( می گذارند. معموالً<br />
این خانواده ها نذر می کنند سه الی هفت سال<br />
متوالی جهت زیارت <strong>امام</strong> رضا)ع( به مشهد بروند.<br />
در ترکمنستان هم <strong>امام</strong> رضا)ع( از جایگاه واالیی<br />
برخوردارند. در آنجا بیشتر به »قزل <strong>امام</strong>« )<strong>امام</strong><br />
طالیی( مشهور هستند. کم کم این نام بین<br />
مردم ترکمن صحرا هم رایج شده است. همچنین<br />
نامهایی مثل »<strong>امام</strong> قلیچ و مشهد قلیچ« را هم در<br />
ترکمن صحرا مشاهده می کنیم. نام یکی از دوستان<br />
شاعرمان در ترکمن صحرا »مشهد قلی« است. روزی<br />
از ایشان پرسیدم که فلسفه نام شما چیست؟ او گفت:<br />
این نام در واقع اسم یکی از بزرگان خاندان ما بوده<br />
و زمانی که ایشان به رحمت ایزدی می پیوندند نام<br />
او را بر روی من گذاشتند، و درواقع معادل غالمرضای<br />
فارسی است.« کال »مشهد قلی« معادل عبدالرضا و<br />
غالمرضا است.<br />
در بین دخترها هم شما اسامی مثل »مشهد بی بی«<br />
و »مشهد تاج« را مشاهده می کنید که اینها نیز به<br />
واسطه توسل و زیارت <strong>امام</strong> رضا به خانواده هایشان عطا<br />
شده اند. به طور کلی این اسامی نشان دهنده آن است<br />
که اهل سنت حرمت ویژه ای برای <strong>امام</strong> رضا)ع( و سایر<br />
<strong>امام</strong>ان قائل هستند.<br />
|| چگونه است که اهل سنت ترکمن تا<br />
این حد به زیارت <strong>امام</strong> رضا)ع( اعتقاد دارند<br />
ونظرتان در<strong>با</strong>ره آن دیدگاه که زیارت قبور را<br />
ش رک میدان د چیس ت؟<br />
معموالً وهابیون بحث زیارت را شرک می دانند و حتی<br />
رفتن به زیارتگاه ها و مقبره های محلی را هم شرک<br />
می دانند. این عده کالً اعتقادی به مزار و کرامت و<br />
توسل ندارند. معتقدند که انسان فقط <strong>با</strong>ید از خدا استمداد<br />
بطلبد. غافل از اینکه این کرامتها در همه پیامبران بوده<br />
است. پیامبران معلمینی هستند که بعد از خدا کتابهای<br />
خ دا مث ل ت ورات و انجی ل را ب ه م ردم آم وزش داده ان د.<br />
بعد از آنها هم نوه و نتیجه های آنها این مسئولیت را<br />
برعهده داشته اند تا می رسیم به پیامبر خودمان و بعد<br />
هم حضرت علی)ع( که داماد ایشان بود و همین طور<br />
سلسله مراتبی که نهایتاً به حضرت مهدی که ناجی آخر<br />
الزمان هستند. این ها بشارتهایی است که در کتابهای<br />
دینی ما وجود دارد.<br />
مثالً مختوم قلی یکی از عرفا هستند که قدرت پیش<br />
بینی عظیمی داشتند. بسیاری از اتفاقاتی را که در آینده و<br />
بعد از وفاتشان بنا بود رخ دهد را در قالب اشعار مختلف<br />
در کتابشان ذکر می کنند. مختوم قلی نام تمامی ائمه را<br />
یک به یک عنوان می کند و به برخی از آنها متوسل<br />
می شود که او را از گرفتاری نجات بدهد. در پایان به<br />
<strong>امام</strong> مهدی)عج( می رسد که ناجی تمام بشریت است و<br />
حکومت جهانی اسالم <strong>با</strong> محوریت این <strong>امام</strong> خواهد بود؛<br />
مختوم قلی در<strong>با</strong>ره <strong>امام</strong> زمان شعرهای گفتنی بسیاری<br />
دارد. مثال در یکی از شعرهای خود به ظهور حضرت<br />
عیسی از آسمان همزمان <strong>با</strong> ظهور <strong>امام</strong> مهدی اشاره می<br />
کند و دقیقاً اشاره می کند که زمانی که حضرت مهدی<br />
پرچم الاله االاهلل را به مدینه و مکه می برد، حضرت<br />
عیسی در آنجا به ایشان می پیوندد و در آنجا <strong>با</strong> هم<br />
نماز برگزار می کنند. در شعر دیگری اشاره می کند<br />
که حضرت مهدی ۴۰ سال در مدینه حکومت خواهد<br />
کرد. غرض اینکه زمانی که ما این عقاید را در متون<br />
قدیمی خود می بینیم، متوجه می شویم که آنها <strong>با</strong><br />
تمام اخالصی که داشتند به <strong>امام</strong>ان و بزرگان متوسل می<br />
شدند. به همه <strong>امام</strong>ان از حضرت علی)ع( گرفته تا <strong>امام</strong><br />
حسن)ع( و <strong>امام</strong> حسین)ع( و علی ابن موسی الرضا)ع(.<br />
به این ترتیب کسانی که طریقتی و عرفانی هستند بسیار<br />
<strong>با</strong> بحث زیارت و توسل آشنایند و این م<strong>با</strong>حث بین آنها<br />
غریب نیست و <strong>با</strong>ید حساب وهابیون را از مردم ترکمن<br />
صحرا جدا کرد.<br />
|| بیشترین احادیثی که بین علمای اهل<br />
سنت ترکمن صحرا رایج است مربوط به<br />
<strong>امام</strong> رضاست و یا سایر ائمه؟<br />
ما از همه ائمه احادیثی را داریم اما بیشترین احادیث<br />
مربوط به <strong>امام</strong> صادق)ع( است، چراکه <strong>امام</strong> ابوحنیفه<br />
شاگرد <strong>امام</strong> جعفر صادق)ع( بوده اند. <strong>امام</strong> ابوحنیفه مرجع<br />
مذهبی ماست و در مکتب <strong>امام</strong> جعفر صادق )ع( تلمذ<br />
کرده است.<br />
|| آی ا ب رای ش هادت و ی ا والدت ام ام رض ا)ع(<br />
ه م بی ن اه ل س نت ترکم ن مراس م خاص ی<br />
وجود دارد؟<br />
بله. در این زمانها معموالً مردم ترکمن نذری می دهند.<br />
این نذری ها گاه شامل غذاهای محلی است و گاه<br />
شیرینی های محلی که بین مردم پخش می شود.<br />
به ویژه خانواده هایی که توسل جسته اند و کرامتی<br />
مشاهده کرده اند و از فیوضاتشان بهره برده اند معموالً<br />
نذری می دهند. یکی دیگر از عادات ترکمن ها این<br />
است که وقتی به <strong>امام</strong>ی متوسل می شوند ختم قرآنی<br />
به نیت آن <strong>امام</strong> برگزار می کنند و در کنار ختم قرآن<br />
ضیافتی هم برپا می کنند. این مراسمات در ایام محرم<br />
و عاشورا هم معموال برپاست<br />
اگر هم کسی به زیارت <strong>امام</strong> رضا)ع( رفته <strong>با</strong>شد هنگام<br />
<strong>با</strong>زگشت دوستان و فامیل به دیدن شخص زائر می روند<br />
و زائر هم هدایایی را که به عنوان تبرک دور حرم طواف<br />
کرده است بین آنها تقسیم می کند. گاهی هم فامیل<br />
و دوستان قبل از سفر به دیدن شخصی که قصد زیارت<br />
دارد می روند و پارچه ای را به او می دهند تا برای<br />
آنها متبرک کرده و <strong>با</strong>زگرداند. گاهی هم پول و جواهرات<br />
نذری را به این افراد می سپارند تا به حرم <strong>امام</strong> رضا)ع(<br />
برسانند. در این موارد که این عده حتماً به دیدن زائر<br />
می روند.<br />
|| ب ه نظ ر ش ما چط ور م ی توانی م از جای گاه<br />
ام ام رض ا)ع( اس تفاده کنی م ت ا بتوانی م بی ن<br />
ش یعه و س نی وح دت ایج اد کنی م؟<br />
شاید ساده ترین و دم دستی ترین کار این <strong>با</strong>شد که<br />
یک سری کاروانهایی را متشکل از برادران شیعه و سنی<br />
به زیارت <strong>امام</strong> رضا)ع( بفرستیم. معموالً در اینجا مدارس<br />
و ادارات کاروانهای زیارتی را اعزام می کنند اما کاروانهای<br />
شیعه و سنی جدا هستند؛ اگر بشود کاروانهای مشترکی را<br />
بفرستیم تأثیر وحدتی زیادی خواهد داشت. به طور کلی<br />
اگر کانونهایی تشکیل شود که مشترک <strong>با</strong>شد و فعالیتهایی<br />
از جمله همین اعزام کاروانها را به صورت مشترک انجام<br />
بدهند تعامل بین شیعه و سنی را افزایش خواهد داد و<br />
بسیار مثمر ثمر خواهد بود. البته بحمدهلل در گلستان<br />
اصالً مشکلی وجود ندارد و تشیع و تسنن برادرانه <strong>با</strong> هم<br />
زندگی می کنند و حتی زیارتهای شخصی را هم بعضاً<br />
<strong>با</strong> هم می روند اما شایسته است که ادارات و ارگانها نیز<br />
به این مسأله بیشتر بها بدهند و <strong>با</strong> ترتیب دادن سفرهای<br />
مشترک در انتقال آداب و رسوم و فرهنگ متقابل <strong>با</strong>زده<br />
خوبی خواهد داشت.<br />
|| سخن پایانی؟<br />
بسیار ممنونم که به اهل سنت بها دادید تا نظر اهل<br />
س نت را راج ع ب ه اه ل بی ت جوی ا ش وید. در اینج ا ارادت<br />
ویژه ای برای <strong>امام</strong>ان و خلفای راشدین وجود دارد. همانطور<br />
ک ه اش اره ک ردم بزرگان ی همچ ون مخت وم قل ی در بی ن<br />
بزرگان ترکمن صحرا وجود دارد که به تعبیر خودشان<br />
جام شرف، در یک رویای صادقانه به واسطه حضرت<br />
عل ی ب ه ایش ان نوش انده ش ده اس ت. بع د از ای ن خ واب<br />
هم به علم لدنی الهی دست پیدا می کنند. یعنی علم<br />
پیشگویی خود را به واسطه حضرت علی)ع( دریافت می<br />
کنند. و هم اکنون ما درصددیم که شاعران و نویسندگان<br />
جمع شده و اشعار او را به فارسی ترجمه نمایند تا <strong>با</strong><br />
در اختیار قرار گرفتن مفاهیم بلند عرفانی ایشان ارت<strong>با</strong>ط<br />
و صمیمیت بین تشیع و تسنن هرچه بیشتر و بهتر<br />
گسترش یابد. یعنی اشعار ایشان می تواند محور وحدت<br />
قرار بگیرد ان شاءاهلل.
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 47 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
در گفتگو <strong>با</strong> مهر عنوان شد؛<br />
<strong>امام</strong> رضا)ع( <strong>امام</strong>ت را به عال م مع رف ی ک رد/ ب رکات هج رت <strong>امام</strong> به ای ران<br />
ویژگیهای سیاسی-اجتماعی حاکم بر دوران <strong>امام</strong>ت حضرت <strong>امام</strong> رضا)ع(<br />
ویژگیهای منحصر به فردی بوده و موضوعی مانند والیتعهدی تا آن زمان مطرح<br />
نبوده است اما اقدامات آن حضرت <strong>با</strong>عث شد همه این چالشها به فرصتی برای جهان<br />
تشیع تبدیل شود و از این بستر حضرت توانست عالوه بر تربیت شیعیان به م<strong>با</strong>رزه <strong>با</strong><br />
مکاتب انحرافی نیز بپردازد. به مناسبت سالروز شهادت علی ابن موسی الرضا)ع(<br />
برای بررسی دقیقتر دوران <strong>امام</strong>ت آن حضرت <strong>با</strong> دوتن از کارشناسان تاریخ اسالم به<br />
گفتگو نشستیم که از نظر می گذرد؛<br />
برکات حضور علی ابن موسی<br />
الرضا)ع( در ایران<br />
حجت االسالم محمدجواد مروجی طبسی،<br />
در<strong>با</strong>ره شرایط سیاسی و اجتماعی ایران در<br />
زمان ورود <strong>امام</strong> رضا)ع( به خبرنگار مهر<br />
گفت: حضرت <strong>امام</strong> رضا)ع( در یک شرایط<br />
بسیار سخت و مشکل، مدینه را اج<strong>با</strong>راً نه<br />
اختیاراً به طرف خراسان ترک کردند آن<br />
زمان شرایط سخت سیاسی بر جامعه<br />
اسالمی بود. شورشها، انقالبها و کشتارهایی<br />
در شهرهای مختلف جهان اسالم مانند<br />
بغداد، بصره و شهرهای دیگر روی می داد. از<br />
طرفی به تازگی مأمون از کشتن برادرش و<br />
گرفتن حکومت فارغ شده بود که این کار،<br />
مش کالتی را ه م برای ش ایج اد ک رده ب ود.<br />
این پژوهشگر تاریخ اسالم گفت: این<br />
اقدامات مواجه شد <strong>با</strong> حرکتها و شورشهای<br />
علویها که تعدادشان کم هم نبود، <strong>با</strong><br />
وجود ظلمهایی که از طرف حکومت<br />
مشاهده می شد مردم خصوصا علویها به<br />
مقابله <strong>با</strong> حکومت پرداخته بودند و در این راه<br />
کشته های زیادی هم دادند. این شورشها<br />
به خصوص شورشهای علویها به حدی<br />
بود که مأمون مان ده بود برای خوا<strong>با</strong>ندن<br />
این شورشها چه کار کند. یکی از نظریه<br />
ها در<strong>با</strong>ره اصرار مأمون به ولیعهدی <strong>امام</strong><br />
رضا)ع( این است که مأمون خواست از<br />
دست فتنه علوی ها خالص و خیالش<br />
راحت شود و آنها را به نحوی کنترل کند<br />
و بخوا<strong>با</strong>ند. <strong>امام</strong> را از مدینه به طرف خراسان<br />
جلب کرد.<br />
وی افزود: مأمون <strong>با</strong> والیتعهدی <strong>امام</strong> رضا)ع(<br />
خواست به کسانی که شورشها را رهبری<br />
می کردند بفهماند که رئیس شما، بزرگ<br />
شما، رهبر شما، <strong>امام</strong> شما، ولیعهد حکومت<br />
است و دیگر شما چه می گوئید. مأمون<br />
خواست <strong>امام</strong> رضا)ع( را در مقابل این مسأله<br />
ق رار ده د ل ذا زی د الن ار ب رادر ام ام موس ی<br />
کاظم)ع( را آوردند. خالصه اینکه حرفهایی<br />
در این میان مطرح هست و بعضی از<br />
رهبران و شورشهای علوی خدمت <strong>امام</strong><br />
می رسیدند. مأمون <strong>با</strong> فراخواندن <strong>امام</strong>)ع( به<br />
مرو، توانست <strong>امام</strong>)ع( را در یک نقطه متمرکز<br />
کند کسانی که می خواستند از سراسر<br />
جهان اسالم به <strong>دیدار</strong> <strong>امام</strong> بیایند آنها<br />
را وسط راه نیست و نابود می کرد. مثال<br />
گفته می شود که حضرت معصومه)س( در<br />
بین راه مسموم شد و به شهادت رسید. یا<br />
بعضی از <strong>امام</strong>زاده هایی که در راه بودند که<br />
دستور دادند آنها را بکشید. در طوس عده<br />
ای از سادات علوی نزدیک به شصت نفر<br />
را گردن زدند و در چاه انداختند. چاه هارونیه<br />
معروف است. قصد مأمون این بود که این<br />
شرایط را به نفع خودش تمام کند و علیه<br />
شورشها و انقالبیون <strong>با</strong>یستد.<br />
مروجی طبسی در<strong>با</strong>ره خیر و برکات سفر<br />
<strong>امام</strong> رضا)ع( و تأثیر آن بر گسترش معارف<br />
اهل بیت نیز گفت: <strong>امام</strong> رضا)ع( را اج<strong>با</strong>راً<br />
از مدینه به <strong>با</strong>لد غربت و مرو بردند اما از<br />
همین راه فکر <strong>امام</strong>)ع( به وسیله دشمنان<br />
انتقال پیدا می کرد. معارف بی نظیر اهل<br />
بیت)ع( که تا آن زمان فقط در محدوده<br />
مدینه و کوفه بوده است گسترش پیدا کرد.<br />
گفته می شود عدو شود سبب خیر، اگر<br />
خدا خواهد. دشمن کاری کرد که <strong>امام</strong> به<br />
دیگران معرفی شود. دشمن <strong>با</strong> این کار <strong>امام</strong><br />
را به جامعه جهانی معرفی کرد. <strong>امام</strong> را وارد<br />
محیطی آورد و خواسته یا ناخواسته، دانسته<br />
یا ندانسته به هر حال هر چه بود اعلم<br />
علمای آن روز را جمع کرد و به مناظره <strong>با</strong><br />
<strong>امام</strong> واداشت برای اینکه شخصیت <strong>امام</strong> را<br />
خُ رد کند ولی این به نفع <strong>امام</strong> شد.<br />
وی افزود: <strong>امام</strong> رضا)ع( در این <strong>با</strong>ره می<br />
فرماید: می دانید چه وقت مأمون از دعوت<br />
به مناظره پشیمان می شود وقتی که تمام<br />
کسانی که آنها را برای شکست قدرت و<br />
هیبت من دعوت کرده شکست بخورند و<br />
جواب سؤاالت خود را از <strong>امام</strong> بگیرند. در این<br />
زمان است که مأمون پشیمان می شود<br />
که چرا چنین کاری کردم که <strong>امام</strong> را به<br />
اینها معرفی کردم.ورود حضرت <strong>امام</strong> رضا)ع(<br />
کاری کرد که امروز منطقه خراسان تبدیل<br />
به منطقه ای شد که منطقه فرهنگ، علم،<br />
آداب و اخالق است. اینها امکان پذیر نشد،<br />
مگر از حضور ذی جود حضرت <strong>امام</strong> رضا)ع(.<br />
مروجی طبسی <strong>با</strong> بیان اینکه اهل بیت)ع( از<br />
زمان <strong>امام</strong> محمد <strong>با</strong>قر و <strong>امام</strong> جعفر صادق)ع(<br />
دن<strong>با</strong>ل این بودند منطقه ای در ایران اسالمی<br />
دور از مردم بی فرهنگی که در مدینه زندگی<br />
می کردند و غال<strong>با</strong> از سالطین و خلفای<br />
خودشان تبعیت می کردند تأسیس کنند،<br />
گفت: <strong>امام</strong>ان معصوم می خواستند فرهنگ<br />
اهل بیت)ع( را به وسیله ایران و ایرانی به<br />
جامعه بشری منتقل کنند. نقش قم و ایران<br />
در عصر <strong>امام</strong>ت و والیت <strong>با</strong> نقش مدینه و<br />
مکه در آن اصال قابل مقایسه نیست. واقعاً<br />
نقش مدینه صفر است <strong>با</strong> اینکه اهل<br />
بیت)ع( حضور ۲۶۰ ساله در آنجا داشتند.<br />
مردم مدینه غیر از ضدیت <strong>با</strong> اهل بیت)ع(<br />
چیزی نداشتند. مردم مدینه تحت تأثیر<br />
دیگ ران بودن د ل ذا اه ل بی ت)ع( آن ط وری<br />
که می خواستند نمی توانستند فعالیت<br />
داشته <strong>با</strong>شند.<br />
وی افزود: از دوران <strong>امام</strong> <strong>با</strong>قر)ع( و اماک<br />
صادق)ع( به این طرف <strong>امام</strong>ان در صدد<br />
این بودند که فرهنگ اهل بیت)ع( را از<br />
این طریق به جهان ارائه کنند لذا اشعریها<br />
را تشویق کردند که از کوفه به قم مهاجرت<br />
کنند. کم کم تعداد آنها افزایش پیدا کرد<br />
<strong>امام</strong> صادق)ع( هم ورود پیدا کرد و فرمودند:<br />
در آینده دختری از دختران من )نواده ای<br />
از نوادگان( در قم دفن می شود. هنوز<br />
حضرت موسی بن جعفر)ع( که فرزند <strong>امام</strong><br />
صادق)ع( است به دنیا نیامده بودند که<br />
حضرت <strong>امام</strong> صادق)ع( بحث علم در قم را<br />
مطرح می کند.<br />
وی در پایان گفت: اهل بیت)ع( خودشان<br />
تعمد داشتند یک مرکز بسیار قوی علمی در<br />
بیرون از مدینه داشته <strong>با</strong>شند که مد نظرشان<br />
شهر قم در ایران بود و روی این مسأله هم<br />
سرمایه گذاری زیادی کرده بودند مخصوصا<br />
در زمان حضرت <strong>امام</strong> رضا)ع( و <strong>امام</strong><br />
هادی)ع( و <strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( که اینها<br />
را در کتابهای ی ک ه در م ورد ام ام ه ادی)ع( و<br />
<strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( نوشتم آوردم و حتی<br />
در کتابی که راجع به قم برای کنگره<br />
حضرت معصومه)س( نوشتم اینها را به<br />
تفصیل آوردم که معصومان نظر داشتند که<br />
قم در این جهت ترقی کند. بنابراین حوزه<br />
هایی که امروز دیده می شود به برکت<br />
تالشهای بی وقفه معصومین مخصوصاً<br />
حضرت <strong>امام</strong> رضا)ع( بوده است.<br />
هجرت <strong>امام</strong> رضا)ع( به ایران <strong>امام</strong>ت<br />
حقیقی را به عالم معرفی کرد
صفحه | 48 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
حجت االسالم چوبچیان در<strong>با</strong>ره ویژگی های<br />
اجتماعی و سیاسی دوران <strong>امام</strong>ت <strong>امام</strong> رضا)ع(<br />
به خبرنگار مهر گفت: پس از شهادت<br />
حضرت <strong>امام</strong> کاظم)ع( میتوان گفت پس<br />
از یک دوره طوالنی <strong>امام</strong>ستیزی توسط بنی<br />
ع<strong>با</strong>س و به انزوا کشیدن موضوع <strong>امام</strong>ت<br />
شاید طالیی ترین فرصتی که وجود داشته<br />
همین فرصت بوده است که شرایط برای<br />
<strong>امام</strong>ت <strong>امام</strong> رضا)ع(به لحاظ سیاسی قدری<br />
راحتتر شده بود.<br />
این کارشناس مذهبی در ادامه <strong>با</strong> بیان اینکه<br />
یکی از چالشهای بسیار مهمی که <strong>امام</strong><br />
رضا <strong>با</strong> آن مواجه بود، موضوع واقفیه است،<br />
گفت: بعد از شهادت <strong>امام</strong> کاظم)ع( بعضی از<br />
وکالی آن حضرت که از طرف <strong>امام</strong> مامور به<br />
جمع آوری وجوهات شرعی بودند و اموال<br />
بسیاری توسط آنها جمع شده بود، نسبت<br />
به <strong>امام</strong>ت <strong>امام</strong> رضا)ع( تشکیک جدی وارد<br />
کردند که این امر <strong>با</strong>عث شد بسیاری از<br />
مردم دچار شک و تردید شوند. آنها بیشتر<br />
به خاطر اغراض دنیوی گفتند که آخرین<br />
<strong>امام</strong>ی که در عالم بوده <strong>امام</strong> کاظم)ع( است<br />
و بعد از ایشان <strong>امام</strong>ی نیست. در بین آنها هم<br />
میتوان به علی بن ابی حمزه بطائنی و...<br />
اشاره کرد که در مقابل <strong>امام</strong> رضا ایستادند<br />
و گفتن د م ا ب ر موس ی اب ن جعف ر)ع( وق ف<br />
کردیم و اسم خود را واقفیه گذاشتند. اینها<br />
به طور جدی در مقابل <strong>امام</strong> رضا موضع<br />
مخالف گرفتند و آن اموال را هم به حضرت<br />
بعنوان <strong>امام</strong> بعدی تحویل ندادند. این<br />
شرایط درونی شیعه بوده است.<br />
وی ادامه داد: از سوی دیگر هارون الرشید<br />
ملعون که به مردی چندشخصیتی در<br />
تاریخ معروف است، از طرفی خودش را<br />
زاهد و انسان مومن و متدینی در انذار مردم<br />
معرفی میکند و از طرف دیگر جگرگوش ه<br />
پیغمبر <strong>امام</strong> موسی بن جعفر)ع( را در نهایت<br />
مظلومیت پس از یک زندان طوالنی به<br />
شهادت میرساند. پسر او مأمون نیز از<br />
چهرههای پیچیده تاریخ است که مرحوم<br />
استاد مطهری در کتاب سیری در سیره ائمه<br />
اطهار نقل میکند که یکی از دانشمندان و<br />
نویسندگان اهل ترکیه کتابی نوشته که در<br />
آن کتاب دالیلی را از مامون الرشید ع<strong>با</strong>سی<br />
مبنی بر خالفت و جانشینی <strong>با</strong>لفصل علی<br />
بن ابی طالب پس از پیامبر عنوان کرده<br />
است. آن دانشمند اهل کشور ترکیه،<br />
میگوید مامون طوری برای جانشینی<br />
امیرالمومنین پس از پیامبر استدالل کرده<br />
است که کمتر عالم شیعی توان اینچنین<br />
استداللی را دارد.<br />
وی افزود: لذا مامون هم از یک طرف<br />
شخصیت بسیار دانشمند و زیرکی است و <strong>با</strong><br />
اینکه فرزند یکی از کنیزان پدرش بوده ولی<br />
موقعیت و جایگاه خود را از نظر علمی چنان<br />
تقویت کرد که توانست زمام حکومت بنی<br />
ع<strong>با</strong>س را به دست بگیرد. پس شخصیتی<br />
که حاکم است شخصیتی مثل مامون است.<br />
طوری مامون در تاریخ چرخیده است که برخی<br />
از مورخان حتی شهادت <strong>امام</strong> رضا را <strong>با</strong> شک و<br />
شبهه به مامون نسبت میدهند و او را متهم<br />
به این امر نمیکنند! یعنی مامون به گونهای<br />
چرخیده است که خود را در نزد برخی از<br />
انسانهایی که به عمق موضوع <strong>امام</strong>کشی توجه<br />
نداشتند، رهانیده است. پس شخصیت حاکم<br />
و همچنین اختالفات درونی شیعه این عرصه<br />
را برای <strong>امام</strong> رضا طوری رقم زد که الزم بود<br />
مجاهدت آن حضرت چندین برابر شود.<br />
این کارشناس مذهبی در<strong>با</strong>ره انگیزه های<br />
مأمون در والیتعهدی <strong>امام</strong> رضا)ع( گفت:<br />
موضوع اول این است که <strong>با</strong> سخت<br />
گیریهای بیش از حدی که دستگاه بنی<br />
ع<strong>با</strong>س خصوصا منصور دوانیقی و هارون<br />
الرشید انجام داده بودند قیامهای فراوانی<br />
توسط علویان و فرزندان اهل بیت رقم<br />
خورده بود. یکی از دالیل پیشنهاد والیت<br />
عهدی به <strong>امام</strong> رضا این بود که مامون<br />
<strong>با</strong> این کار هم یک چهره دینی به خود<br />
میگرفت و میتوانست خود را شخصیت<br />
معنوی و پیرو <strong>امام</strong> بداند و هم میخواست<br />
این قیامها را به گونهای خاموش کند. لذا<br />
میخواست فرزندی برجسته <strong>با</strong> شخصیتی<br />
ممتاز از آل پیامبر را وارد دستگاه بنی ع<strong>با</strong>س<br />
بکند که این شخصیت <strong>با</strong>عث شود بسیاری<br />
از افرادی که بر علیه دستگاه بنی ع<strong>با</strong>س<br />
شمشیر کشیدهاند به خاطر وجود این<br />
شخصیت دست از قیام بکشند و حکومت<br />
مرکزی در آسودگی به سر ببرد.<br />
وی افزود: دلیل بعدی این بود که مأمون<br />
بتواند <strong>امام</strong> را تحت نظر خودش داشته <strong>با</strong>شد<br />
و رفتارهای <strong>امام</strong> را کنترل کند. سوم اینکه<br />
آنها فکر میکردند <strong>با</strong> ورود <strong>امام</strong> به دستگاه<br />
بنی ع<strong>با</strong>س میل حضرت را به قدرت<br />
طلبی و حکومتطلبی و سیاسیگری را به<br />
طور منفی در میان محبین حضرت جلوه<br />
دهند که حضرت را انسانی قدرت طلب و<br />
سیاست <strong>با</strong>ز بدانند و فکر کنند که حضرت<br />
به مال دنیا و حکومت بی میل نیست. اما<br />
<strong>با</strong> سیاست و کیاست دقیقی که <strong>امام</strong> هشتم<br />
انجام داد آنها به اهداف خود نرسیدند<br />
و حاصل این شد که آنها چارهای جز<br />
شهادت <strong>امام</strong> و مسمومیت حضرت نداشتند.<br />
وی در پاسخ به این پرسش که <strong>امام</strong> رضا)ع(<br />
چطور این تهدید را به فرصت تبدیل<br />
کردند، گفت: حضرت از این فرصتی که<br />
دشمن برای او ایجاد کرده بود به بهترین<br />
نحو استفاده کردند. ایشان <strong>با</strong> شروطی که<br />
برای والیتعدی گذاشتند -عدم دخالت در<br />
عزل و نصبها و در امورات حکومتی بود-<br />
توطئه اول دستگاه بنی ع<strong>با</strong>س و مامون را<br />
خنث ی ک رد.<br />
حجت االسالم چوبچیان در ادامه گفت:<br />
حضرت در گوشه ای از مسجد و به سادگی<br />
زندگی کردند و عامه مردم بدون دغدغه <strong>با</strong><br />
ایشان ارت<strong>با</strong>ط میگرفتند. یکی از کارهای<br />
<strong>امام</strong> تربیت نفوس است <strong>امام</strong> از این<br />
فرصت کوتاه به نحو بسیار خوبی استفاده<br />
میکردند که بدون اینکه ترسی از مواجهه<br />
بنی ع<strong>با</strong>س <strong>با</strong> شیعیان وجود داشته <strong>با</strong>شد<br />
رودررو <strong>با</strong> شیعیان صحبت میکردند و آنها<br />
را تربیت کردند. این کارهای حضرت همه<br />
در سایه والیتعهدی صورت گرفته است که<br />
شیعیان آزادانه <strong>با</strong> حضرت در ارت<strong>با</strong>ط بودند و<br />
بس یاری از مع ارف را ی اد گرفتن د.<br />
وی افزود: حضرت از این فرصت برای<br />
اقتدار مقام <strong>امام</strong>ت استفاده نمودند. به عنوان<br />
مثال دستگاه بنی ع<strong>با</strong>س گمان میکرد<br />
شاید بتواند شأن علمی <strong>امام</strong> را به وسیله<br />
مناظرات کاهش بدهد اما <strong>با</strong>لعکس <strong>امام</strong><br />
از این فرصت استفاده کردند هم پیروان<br />
ادیان دیگر را در ادعاهایشان ساکت کردند<br />
و هم قدرت <strong>امام</strong>ت و اقتدار اهل بیت<br />
را به همه اطراف و اکناف حکومت اسالمی<br />
منتقل نمودند. همه اینها <strong>با</strong>عث شد که این<br />
مناظرات مردم را نسبت به مقام <strong>امام</strong> بسیار<br />
دلگرم کند. حضرت از تهدیدات بنی ع<strong>با</strong>س<br />
و شرایطی که برای آن حضرت ایجاد کرده<br />
بودند خنجری درست کرد که بر قلب<br />
حکومت بنی ع<strong>با</strong>س نشست که آثار آن تا<br />
سالیان سال مشخص بود. <strong>امام</strong> از فرصت<br />
والیتعدی برای تجمیع و اتحاد امت اسالم<br />
و اتحاد شیعیان استفاده کردند که این امر<br />
به ثمر نشست و هیچ گونه تشکیکی در ائمه<br />
بعد از <strong>امام</strong> رضا)ع( به وجود نیامد.<br />
حجت االسالم چوبچیان در<strong>با</strong>ره تأثیر هجرت<br />
<strong>امام</strong> رضا)ع( بر ایران و جهان اسالم گفت:<br />
مامون دستور داده بود مسیر هجرت <strong>امام</strong><br />
رضا را از جاهایی قرار دهند که محل<br />
اجتماع شیعه نبوده یا شهرهای شیعه نشین<br />
ن<strong>با</strong>شد. اما میبینیم در نقاطی که خبر ورود<br />
آن حضرت پخش شده آنقدر محبین ایشان<br />
ازدحام کردند که دستگاه حکومت را <strong>با</strong> یک<br />
چالش جدی مواجه کرد.<br />
وی گفت: پیامبر فرمود در آخر الزمان<br />
کسانی از امت ما هستند که در مصیبت ما<br />
مصیبتزده و در شادی ما فرحناک هستند و<br />
به یاری دین خدا و به یاری آیین خدا و<br />
یاری فرزندان ما می شتابند و علم را اگر در<br />
دورترین نقاط دنیا <strong>با</strong>شد به آن دسترسی پیدا<br />
میکنند. این وصفها راجع به مردم ایران<br />
زمین بوده است. هجرت <strong>امام</strong> رضا از مدینه<br />
به ایران یکی از نقاط عطف برای <strong>امام</strong>ت<br />
شیعه است و آن هم این است که اگر<br />
این هجرت تاریخی صورت نمیگرفت و<br />
زحمات حضرت برای مقابله <strong>با</strong> فرقه واقفیه<br />
نمیشد، <strong>امام</strong>ت در سراسر عالم تحت خطر<br />
قرار میگرفت، لذا حضور حضرت در ایران<br />
<strong>با</strong>عث شد که <strong>امام</strong>ت حقیقی به عالم<br />
معرفی بشود.<br />
وی در پایان گفت: پیروان مکتب اهل<br />
بیت در ایران به قدرتی رسیدند که االن در<br />
تمام عالم میتوان دید که ایران اسالمی<br />
که خود را پیروان درجه یک اهل بیت و<br />
مدافعان اهل بیت و منتظرین حضرت<br />
صاحب، میدانند، توانستند در سراسر<br />
عالم این امر را <strong>با</strong> دفاع از حرم اهل بیت<br />
در ع راق و س وریه و ب ا دف اع از مکت ب اه ل<br />
بیت در سراسر دنیا ثابت کنند و توانستند<br />
پرچم اسالم و کلمه شریفه ال اله اال اهلل را<br />
در سراسر عالم <strong>با</strong>ال نگه دارند. اینها همه<br />
تأثیرات زحمات <strong>امام</strong> رضا)ع( است.
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 49 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
سیدیحیی یثربی در گفتگو <strong>با</strong> مهر:<br />
پ ی ام ب ر)ص( ب رای رهای ی ان س ان ها آم ده ب ود/<br />
ت م ج ی د وح ی از خلق ن ب ی رحمت<br />
یحیی یثربی، نویسنده کتاب دوجلدی »محمد)ص(؛<br />
پیامآور صلح و آزادی« در مورد شخصیت پیامبر<br />
اسالم)ص( و تالش های آن حضرت برای جامعه<br />
اسالمی گفت: معتقدم در اسالم حرمت و اصالت<br />
انسان در اوج قرار دارد. غرب که دم از اومانیسم و<br />
اصالت انسان میزند به چیزهایی رسیده اما نسبت<br />
به اسالم در مراتب پایینتری قرار دارد. به نظر من<br />
معجزههای حسی هرگز نمیتوانند به گرد پای<br />
معجزههای شخصیتی نبی اکرم)ص( برسند. انسانی<br />
که در خانوادهای فقیر در محیط خشن مکه به دنیا<br />
آمد و بزرگ شد و سواد هم نداشت اما عناصری در<br />
شخصیت ایشان جلوهکردند که هر کسی ذرهای به<br />
ایشان نزدیک می شد عمالً این عناصر به او نشان<br />
میداد که این شخص پیغمبر است و برای رهایی<br />
انسانها آمده است.<br />
این استاد فلسفه افزود: در طول تاریخ دو چیز انسان<br />
را اسیر کرده بود؛ یکی شرک که عدهای خود را برای<br />
مردم خداگونه معرفی میکنند و به خودشان حق<br />
میدهند مانند خدا بر مردم مسلط <strong>با</strong>شند که این<br />
ها به عنوان انسانهای خداگونه بر مردم حکومت<br />
میکنند مثل شاهان و امپراطوران قدیم که ادعا<br />
میکردند که افراد عادی نیستند. دیگری امپراطوران<br />
و سالطین که خودشان را تافته جدا<strong>با</strong>فته از دیگران<br />
میدانستند. برای رهایی انسانها از غل و زنجیر<br />
کسی آمد و نداداد که من بشری از خودتان هستم.<br />
رسولی هستم از نفس شما و بشری هستم مثل شما<br />
و عبدی هستم مثل شما ولی بسیار خداترستر از<br />
تک تک ما.<br />
این مفسر قرآن در ادامه سخنانش اظهار داشت:<br />
حضرت خود را برتر از دیگران نشان نمیدادند و در<br />
انجام کارهای معمولی و روزانه مثل دیگران، خود<br />
شخصاً فعالیت داشتند. مثالً در ساختن مسجد مدینه<br />
سنگ بزرگی را به دوش میکشیدند در حالی که<br />
نیمتنه <strong>با</strong>الی ایشان عریان بود، چون مردم آن روز<br />
عربستان دو تکه ل<strong>با</strong>س می پوشیدند؛ ردایش را از دوش<br />
برداشته بود و <strong>با</strong> آن سنگ میکشید هر چقدر گفتند:<br />
آقا ما غریبیم، دیروز به این شهر آمدیم، مردم<br />
میآیند تا شما را ببینند. شما به حالت تشریفاتی<br />
بنشینید فرمودند: نه! <strong>با</strong> مردم سنگ میکشیدند و<br />
جدیتر از تک تک آنها کار میکردند. سنگ بزرگی<br />
را به زور بلند کردند جوانی رسید و از ایشان خواست<br />
که اجازه دهند تا این سنگ را بردارد حضرت جواب<br />
دادند تو فکر میکنی من کمتر از تو به خداوند نیاز<br />
دارم. این شخصیت حضرت رسول)ص( است که مردم<br />
<strong>با</strong>ید آن را بشناسند.<br />
یثربی تصریح کرد: حضرت در هر فرصتی که پیش<br />
می آمد میگفتند: من نه فرشتهام که جنبه آسمانی<br />
و خدایی داشته <strong>با</strong>شم و نه سلطان و امپراطورم. من<br />
بشری هستم مثل شما. ما <strong>با</strong>ید روی این مسائل<br />
بسیار کار کنیم تا <strong>با</strong> این چهره واقعی آشنایی پیدا<br />
کنیم. وحی از اخالق حضرت رسول)ص( تمجید<br />
میکند نه به خاطر اینکه موجودی آسمانی بود<br />
که به زمین آمد. ایشان انسان بود مثل همه ما<br />
اما رفتارشان، رفتار درستی بود. میگویند این آیه<br />
به این خاطر نازل شد که هرکسی ایشان را صدا<br />
میزد جوابشان لبیک بود. هر کس رسول اهلل)ص( را<br />
صدا میکرد ایشان میگفتند: لبیک. طبق فرهنگ<br />
عربها فقط غالمان <strong>با</strong>ید میگفتند لبیک. افرادی<br />
که برده نبودند به کسی لبیک نمیگفتند. کسی به<br />
موال علی)ع( که تربیت شده محمد)ص( بود در میانه<br />
جنگ صفین در موقعیت حساسی گفت: <strong>با</strong>رکاهلل خیلی<br />
عالی گفتید: امر بفرما در خدمتیم. در نهجال<strong>با</strong>لغه آمده<br />
که حضرت چقدر ناراحت شدند و فرمودند: تو از کجا<br />
میدانی من هواپرست نیستم، به خدا من از روزی که<br />
خدا را شناختم از این حرفها خوشم نیامده است. <strong>با</strong><br />
من مانند شاهان حرف نزنید. اگر راست میگوئید<br />
بیائید خطاها و ایرادهایم را بیان کنید. بگذارید من<br />
در غفلت نمانم. این سیره انسان معصومی است که<br />
الگوی ماست.<br />
وی ادامه داد: حضرت رسول)ص( فرمودند تا زمانی که<br />
میمی رم رفت ار ب ردگان را خواه م داش ت، لب اس خش ن<br />
میپوشم و ل<strong>با</strong>س اشرافی نمیپوشم، هروله راه میروم<br />
و مانند بردگان مینشینم. در تمام عمر خود به چیزی<br />
تکیه ن زد تا بردگی را از دست ندهد به دیوار گلی<br />
مسجد و خانه تکیه نزد که <strong>با</strong> تفاخر نشسته <strong>با</strong>شد بلکه<br />
مانند بردگان مینشست. بر روی مردم اثرگذار بود و<br />
آنها را جذب میکرد. عدی، پسر حاتم طائی وقتی<br />
شنید پیامبر به مدینه آمدند فرار کرد. خواهرش پیغام<br />
داد برادر فرار نکن، ایشان انسان دیگری است، شما<br />
ایشان را ببینید اگر پیغمبر است از فیضش بینصیب<br />
ن<strong>با</strong>ش اگر شاه خوبی است هم در کنارش <strong>با</strong>ش. برای<br />
چه فرار میکنی؟! عدی به خاطر حرف خواهرش به<br />
مدینه آمد و پیامبر)ص( را در کوچه دید و پیامبر)ص( او<br />
را به حجرهاش دعوت کرد. در این هنگام زن نابینایی<br />
صدای حضرت را شناخت و ایشان را صدا زد. حضرت<br />
جواب دادند لبیک! و کارهای این <strong>با</strong>نوی پیر را انجام<br />
دادند و وقتی تمام شد خداحافظی کردند. عدی، دید<br />
که ایشان بشر است اما از جنس و ادب و رفتار دیگر<br />
است. وقتی وارد منزل حضرت رسول)ص( شد دید<br />
وسایلی در منزلشان نیست تنها <strong>با</strong>لشی بود که حضرت<br />
دادند که مهمان روی آن بنشیند و خودشان روی خاک<br />
نشستند.<br />
یثربی <strong>با</strong> بیان اینکه در کتاب »محمد)ص(؛ پیامآور<br />
صلح و آزادی« سعی کردم از این مقوله حرف بزنم،<br />
گفت: این کتاب را <strong>با</strong>زنویسیو <strong>با</strong> منابع آن و نکتههای<br />
تازهای که ضمن تفسیر روز از زندگی آن حضرت به<br />
دست آوردم برای مردم و دوستداران آن حضرت مطرح<br />
کردم. حضرت از ما دوستی کورکورانه نمیخواهند<br />
احساسات تنها ارزشی ندارد. آنها از ما محبت و عمل<br />
میخواهند.<br />
این قرآن پژوه در مورد روش پیامبر برای فردسازی<br />
و جامعه سازی گفت: »هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْ ُمّیّینَ<br />
رَسُ والً مّنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَکّیهِمْ وَيُعَلّمُهُمُ<br />
الْكِتَابَ وَالْحِ كْ مَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَ الَ لٍ<br />
مّبِينٍ «)آیه ۲ سوره جمعه(. در این آیه خداوند می<br />
فرماید: پیغمبر)ص( پیش از آموزش آنان را پرورش<br />
می دهد،)يُزَکّیهِمْ را به پرورش ترجمه می کنم(.<br />
مفسران و مخصوصاً وعاظ در پنجاه شصت سال<br />
اخیر این نکته را مطرح کردند که پرورش بر آموزش<br />
مقدم است، چون خداوند در این آیه اول پرورش و بعد<br />
آموزش را بیان کرده است. من هم تأکید می کنم<br />
که از نظر اهمیت، پرورش بر آموزش مقدم است. <strong>با</strong><br />
وجود اینکه این فهم درست است و تفسیر ناروایی<br />
نیست اما به نظرم وقتی این تقدم را این گونه<br />
بفهمیم که اصوالً تا پرورش ن<strong>با</strong>شد، آموزش فایده ای<br />
ندارد، بهتر و درست تر است یعنی تا زمینه فراهم<br />
نشود آموزش نتیجه نمی دهد. پیامبر)ص( <strong>با</strong>ید اول<br />
زمینه را به وجود می آورد و بعد مردم را به اسالم<br />
دعوت می کرد.
صفحه | 50 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
در گفتگو <strong>با</strong> مهر تبیین شد<br />
اب ع اد رس الت پ ی ام ب ر)ص( از دی دگاه ق رآن/ وی ژگ یه ای اخالق ی رسولاهلل<br />
وجود رسول اکرم صلی اهلل علیه و آله سرشار از فضیلت های انسانی و صفت های<br />
پسندیده و سیر و سلوکی پایدار بود که از بزرگی، اصالت و خوی ناب وی حکایت می<br />
کرد. برای آشنایی بیشتر <strong>با</strong> خصایص ایشان و به مناسبت رحلت پیامبر اسالم به سراغ چند<br />
نفر از متخصصان و کارشناسان مذهبی رفتیم و <strong>با</strong> آنها در خصوص ویژگی های مختلف<br />
ایشان گفت وگو کردیم؛<br />
شب زنده داری و ع<strong>با</strong>دت پیامبر)ص(<br />
حجت االسالم والمسلمین محمدرضا<br />
ج<strong>با</strong>ری، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی<br />
و پژوهشی <strong>امام</strong> خمینی)ره( در مورد سیره<br />
حضرت رسول)ص( در شب زنده داری و<br />
ع<strong>با</strong>دت گفت: بنابر روایت نقل شده از برخی<br />
همسران پیامبر، آن حضرت اول شب را برای<br />
خواب و استراحت خود برمی گزید و بعد از<br />
مقداری استراحت برمی خاست و به تهجّ د<br />
مشغول می شد. این رفتار، به ویژه <strong>با</strong><br />
توجه به وجوب تهجد و شب زنده داری<br />
بر آن حضرت، بیشتر قابل فهم و تحلیل<br />
خواهد بود؛ چراکه توفیق تهجد در نیمه<br />
و انتهای شب در صورتی فراهم می آید<br />
که اوایل شب برای استراحت انتخاب<br />
شود. بنابر آنچه از قرآن کریم و روایات<br />
قابل استن<strong>با</strong>ط است، پیامبر اکرم)ص( مقدار<br />
اندکی در شب استراحت کرده و بخش<br />
بیشتر شب را به ع<strong>با</strong>دت و تهجد مشغول<br />
بود. اصوال خواب اندک، و پرهیز از پرخوابی<br />
جزء تعالیم اسالمی است. برای مثال، در<br />
روایتی از <strong>امام</strong> کاظم)ع( آمده که خداوند، فرد<br />
پرخواب و بی کار را دوست ندارد. بنابر آیات<br />
اولیه سوره مزمل، پیامبر اکرم)ص( مکلف<br />
به بیداری در بخش عمده ای از شب بود:<br />
»یَا أَیّهَا الْمُزَّمّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِالَّ قَلِیال نِصْ فَهُ<br />
أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیال أَوْ زِدْ عَ لَیْهِ وَرَتّلِ الْقُرْآنَ<br />
تَرْتِیال« )مزمّل/ ۱۴( ای جامه به خویشتن<br />
فرو پیچیده، به پا خیز شب را مگر اندکی،<br />
نیمی از شب یا اندکی از آن را بکاه، یا بر<br />
آن)نصف( بیفزای، و قرآن را شمرده شمرده<br />
بخوان.<br />
وی افزود: از آیه آخر همین سوره نیز چنین<br />
برمیآید که پیامبر)ص( و جمعی از مؤمنان<br />
خاص، بر اساس این دستورالعمل، بخش<br />
زی ادی از ش ب را ب ه تهجّ د و عب ادت برم ی<br />
خاستند: »إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنَی مِن<br />
ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَنِصْ فَهُ وَثُلُثَهُ وَطَ ائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ<br />
مَعَکَ وَاهللَّ ُ یُقَدّرُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ...« )مزمّل/۲۰(<br />
در حقیقت، پروردگارت می داند که تو و<br />
گروهی از کسانی که <strong>با</strong> تواند، نزدیک به دو<br />
سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آنرا<br />
به نمازبرمی خیزند و خداست که شب و روز<br />
را اندازه گیری میکند... البته بنا بر بعضی<br />
روایات، پس از نزول این سوره، به مدت<br />
یک سال )یا ۱۰ سال(، پیامبر)ص( و برخی<br />
از مؤمنان، گاه تمام شب را بیدار میماندند<br />
تا به طور کامل به دستور الهی در ابتدای<br />
سوره مزمل عمل کرده <strong>با</strong>شند، به گونه ای<br />
که به خاطر ایستادنهای طوالنی در شب،<br />
پاهای آنان ورم کرد. از این رو، آخرین آیه<br />
این سوره نازل شد و به گونهای، تخفیف<br />
در این تکلیف را صادر فرمود: قیام و ع<strong>با</strong>دت<br />
در شب به قدر طاقت و میسور آن حضرت و<br />
مؤمنان نزدیک به ایشان. <strong>با</strong> توجه به آنچه<br />
از آیات آخر سوره مزمل برمیآید پیامبر<br />
اکرم)ص( موظف بوده در حد میسور و توان،<br />
شبها را به تهجد و قرائت قرآن مشغول<br />
<strong>با</strong>شد و همین امر نیز موجب تقلیل خواب و<br />
استراحت آن حضرت بود.<br />
این محقق و استاد حوزه تصریح کرد:<br />
پیامبر اعظم)ص( در خواب و استراحت<br />
خویش که نزد بسیاری از انسانها یک<br />
حرکت عادی روزمره است دارای برنامه و<br />
نظم خاصی بوده است. نکته شایان توجه<br />
آنک ه همچ ون دیگ ر بخشه ای زندگ ی آن<br />
حضرت، روح توحید و خدامحوری و خداگرایی<br />
بر این بخش از حیات طبیعی آن حضرت<br />
نیز حاکم بوده است. <strong>با</strong> توجه به ضعف<br />
ما مسلمانان در شناخت سیره معصومان)ع(<br />
پژوهشهایی از این دست برای شیفتگان<br />
مسیر کمال همچنان ضروری به نظر<br />
میرسد.<br />
ج<strong>با</strong>ری در ادامه سخنانش <strong>با</strong> بیان اینکه<br />
ع<strong>با</strong>دت، فرع و مترتب بر معرفت است،<br />
افزود: از همین روی، پیامبر اعظم)ص( تحت<br />
تربیت الهی مسیر کسب معرفت را چنان<br />
طی کرد که آماده پذیرش رسالت عظیم<br />
الهی شد. درجات <strong>با</strong>الی معرفتی آن حضرت،<br />
حالتی قرین <strong>با</strong> ذکر و احساس حضور دایم<br />
در پیشگاه حق به او بخشیده بود. این<br />
حالت به صورت خشوع و خداترسی و<br />
خوف حقیقی از سخط الهی در ع<strong>با</strong>دات آن<br />
حضرت متجلی میشد. جلوههای ع<strong>با</strong>دت<br />
در سیره پیامبر اعظم)ص( در نماز و ذکر،<br />
تهجد و نوافل، روزه، اعتکاف و حج رخ نموده<br />
است. نماز ایشان، که آن را نور چشم خود<br />
میخواند، همراه بود <strong>با</strong> اوج توجه و حضور<br />
دل. حضرت رسول)ص( بر تهجد و نوافل<br />
نیز اهتمام خاصی داشتند. همچنین ع<strong>با</strong>دات<br />
سنگین و طوالنی همراه <strong>با</strong> فراهمسازی<br />
لوازم و مقدمات آن از قبل و نیز آداب خاصی<br />
چون تقسیم نماز بر ساعات شب، بیداری<br />
پس از ثلث یا نصف شب و قرائت قرآن<br />
و مناجات در گزارشهای مربوط به سیره<br />
ع<strong>با</strong>دی آن حضرت به چشم میخورد.<br />
استاد مؤسسه <strong>امام</strong> خمینی)ره( در ادامه<br />
سخنانش بیان کرد: سیره ع<strong>با</strong>دی پیامبر<br />
عظیمالشأن اسالم)ص( از مهمترین<br />
محورهای مطرح در سیره نبوی)ص( است؛<br />
چرا که میتوان ع<strong>با</strong>دت و عرفان را غایت<br />
حرکت انسان به ویژه پیامبر اکرم)ص( در<br />
سیر معنوی دانست. اهمیت بعد عرفان و<br />
ع<strong>با</strong>دت، مربوط به ارت<strong>با</strong>ط این دو امر <strong>با</strong> هدف<br />
نهایی و متعالی خلقت انسانهاست. به<br />
حکمِ گفته الهی در آیه نورانیِ »وَ ما خَلَقْتُ<br />
الْجِ نَّ وَ الْ ِنْسَ إِالّ لِیَعْبُدُون« هدف از خلفت<br />
بخشِ تکلیفمدار هستی، یعنی انسان و<br />
جن، ع<strong>با</strong>دت است و ع<strong>با</strong>دت نیز بدون معرفت<br />
ارزشی ندارد و ع<strong>با</strong>دتِ مورد نظر این آیه<br />
نیز ع<strong>با</strong>دتی قرین و مالزم <strong>با</strong> معرفت است؛<br />
بدین معنا که هر درجه از عبودیت، درجهای<br />
از معرفت را میطلبد و <strong>با</strong> هر ع<strong>با</strong>دت عارفانه،<br />
درجهای برتر از معرفت به دست میآید.<br />
ای ن رون د رو ب ه کم ال و رش د ت ا <strong>با</strong>التری ن<br />
مراحل امکان معرفت ادامه مییابد و به<br />
این ترتیب، مفهوم سخن برخی مفسران<br />
که »لیعبدون« را در آیه یاد شده »لیعرفون«<br />
معنا کرده اند، روشن میشود. <strong>با</strong> آنچه<br />
گفته آمد روشن شد که معرفت و بصیرت از<br />
نظر رتبه مقدم بر ع<strong>با</strong>دت و عبودیت است و<br />
ع<strong>با</strong>دت بی معرفت و شناخت را ارجی نتوان<br />
نهاد؛ زیرا تا عبد شناختی هرچند اندک به<br />
آنچه میپرستد نیابد، ع<strong>با</strong>دتش جز کاری لغو،<br />
بی مبنا، بی هدف یا تقلیدی صرف نیست و<br />
عابدانی که این چنیناند همواره در روایات<br />
مالمت شدهاند و درجه ع<strong>با</strong>دتشان بر اساس<br />
درجه عقل و معرفتشان محک خورده است.<br />
ج<strong>با</strong>ری <strong>با</strong> اشاره به اینکه ع<strong>با</strong>دت نبوی)ص(<br />
ع<strong>با</strong>دتی بود همراه <strong>با</strong> <strong>با</strong>الترین درجات<br />
معرفت به معبودِ هستی، گفت: این سیر<br />
معرفتی <strong>با</strong> زمینه های تربیت نبوی)ص(<br />
از دوران کودکیِ ایشان توسط برترین ملک<br />
الهی ادامه یافت و سرانجام <strong>با</strong> اتصال نبی<br />
اکرم)ص( به منبع وحی الهی پس از رسالت<br />
به اوج رسید. پس از مرتبه معرفت، نوبت<br />
به ذکر و حضورِ دل می رسد و نیز توجه<br />
دایم به منبع عظیم هستی و <strong>با</strong> این توجه<br />
و حضورِ دل، اعضاء و جوارح نیز در مراتب<br />
بعدی همراه شده، ع<strong>با</strong>دات جارحهای قرین<br />
ع<strong>با</strong>دات جانحهای می گردند. پیامبراکرم)ص(<br />
خود، معرفت را سرمایه اصلی خویش<br />
معرفی می فرمود و چنان که گذشت،<br />
خداوند متعال مسیری رو به کمال را برای<br />
فزونیِ معرفت آن حضرت ترسیم کرده<br />
بود. رخدادِ بعثت برای آن حضرت، همراه<br />
بود <strong>با</strong> پیدایش درجه واالیی از معرفت در<br />
<strong>با</strong>ب هستی؛ به گونهای که <strong>با</strong> کنار رفتن<br />
پردهها از مقابل دیدگان حقیقتبین آن<br />
حضرت، حقایق هستی برای روح متعالی<br />
ایشان منکشف و متجلی شد. بنابر روایتی<br />
از <strong>امام</strong> صادق)ع(، هنگامی که از آن حضرت<br />
پرسیدند پیامبران چگونه به رسالت خویش<br />
پی میبرند؟ فرمود: »پرده از مقابل<br />
دیدگانشان کنار میرود« در روایتی دیگر نیز<br />
آن حضرت در پاسخ زرارة که پرسید: چگونه<br />
رسول اهلل)ص( خوف نداشت که آنچه بر او<br />
نازل می شد، از نزغات و القائات شیطان<br />
<strong>با</strong>شد، فرمود: »خداوند هنگامی که بنده<br />
ای را به منزله رسول خویش بر میگزیند<br />
آن چنان آرامش و اطمینان درونی ای بر او<br />
نازل میکند که دریافتهایش از جانب<br />
خدا همچون چیزهایی است که به چشم<br />
میبیند.«<br />
ویژگی های اخالقی پیامبر)ص(<br />
حجتاالسالم محمدرضا مصطفیپور،<br />
استاد دانشگاه خوارزمی و محقق پژوهشگاه<br />
معارج گفت: انسان برای اینکه بتواند در<br />
مسیر درست حرکت کند، از جهت علمی و<br />
عملی نیاز به الگو و میزان دارد. در انتخاب<br />
این الگو، چه بهتر که انسانهای کاملی<br />
را بر گزینیم که در رفتار و اندیشهها سرآمد<br />
دیگر انسانها هستند. کاملترین انسان در<br />
بین انسانها، انبیاء و <strong>امام</strong>ان)ع( هستند و در<br />
بین <strong>امام</strong>ان و انبیاء)ع( هم پیغمبر اسالم)ص(<br />
کاملترین انسانهاست و لذا قرآن کریم نه<br />
تنها به ما مسلمانها بلکه به هر کسی<br />
که ایمان داشته <strong>با</strong>شد یک نکته را گوشزد<br />
میکند و آن این است که »لَقَدْ كَانَ لَكُ مْ<br />
فِي رَسُ ولِ اهللَّ ِ أُسْ وَةٌ حَ سَ نَةٌ لّمَ ن كَانَ يَرْجُ و<br />
َ خِر وَذَكَرَ اهللَّ َ كَثِيرًا« )احزاب/۲۱(<br />
اهللَّ َ ْ وَالْيَو مَ اآلْ<br />
یعنی برای انسانهایی که اهل ایمان<br />
هستند و ایمان به خدا و آخرت دارند و یاد<br />
خدا را در دل زنده نگه میدارند اسوهای<br />
دارند که این اسوه پیامبر خداست. به این
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 51 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
جهت اگر بخواهیم انسانی را به عنوان<br />
اسوه معرفی کنیم <strong>با</strong>ید تالش کنیم که<br />
پیامبر اسالم)ص( را معرفی کنیم و از ایشان<br />
شناخت کامل داشته <strong>با</strong>شیم. یکی از راههای<br />
شناخت پیامبر اسالم)ص( و اسوه انسانی<br />
آشنایی <strong>با</strong> سیره او است به تعبیری که<br />
در کتابهای مختلف آمده و همین تعبیر<br />
سبک زندگی که امروز مطرح میکنند.<br />
وی افزود: پیغمبر)ص( در زندگی فردی و<br />
اجتماعی اصولی داشته که در چارچوب<br />
آن اصول برنامههای خود را کامالً تنظیم<br />
میکرد و آنها را به انجام میرساند که<br />
به اینها سبک زندگی میگوئیم، یعنی<br />
در کل اصول و منطقی بر مجموعه زندگی<br />
پیامبر)ص( حاکم بود. برخی از محققان<br />
سیره یا سبک رفتار پیامبر)ص( را لیست<br />
کردند، یکی از اصولی که بر زندگی فردی<br />
پیامبر)ص( حاکم بود تالش برای حفظ<br />
مرزهای الهی و حدود خدا بود. ایشان<br />
هیچ جا از مرز الهی خارج نمیشد. وقتی<br />
صحبت از اجرای مقررات الهی است یک<br />
ذره از اجرای مقررات الهی عقبنشینی<br />
نمیکردند. آنجایی که <strong>با</strong>ید حد الهی را<br />
اجرا کنند وقتی وساطت میکنند که این<br />
شخص جزو اشراف است، شما حد را اجرا<br />
نکنید؛ پیامبر)ص( فرمود: همین مسائل<br />
است که در جامعه تبعیض و ستم و ... را رواج<br />
میدهد. پیامبر اکرم)ص( اهل زهد و ساده<br />
زیست و اهل تدبر و تفکر بود، از حریت و<br />
آزادگی برخوردار بود و عزت نفس داشت.<br />
همیشه مستقل بود و صبر و استقامت از<br />
شیوههای مهم آن حضرت در زندگی فردی<br />
و در مسائل اجتماعی که حتی خودش<br />
فرموده آیه »فَاسْ تَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَن تَابَ<br />
مَعَكَ وَالَ تَطْ غَوْاْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِ يرٌ« سوره<br />
هود مرا پیر کرده است، چون در این آیه<br />
به من دستور داده شد که استقامت کنم و<br />
پایداری و شکی<strong>با</strong>یی داشته <strong>با</strong>شم آن طوری<br />
که مأموریت پیدا کردم که نه تنها من،<br />
پیروان من هم <strong>با</strong>ید این صبر را اجماال<br />
داشته <strong>با</strong>شند.<br />
این محقق و استاد دانشگاه تصریح کرد:<br />
پیامبر اکرم)ص( میفرماید: من <strong>با</strong> همه از در<br />
رفق و مدارا وارد میشوم، خدا به من امر<br />
کرده که <strong>با</strong> مردم مدارا کنم همان گونه<br />
که مرا به اقامه نماز امر کرده است. کار<br />
پیامبر)ص( این بود که دیگران را تکریم<br />
می کرد، زیر <strong>با</strong>ر ظلم نمیرفت و عدالت را<br />
در همه ابعاد پیاده میکرد. برای شخصیت<br />
دادن به دیگران <strong>با</strong> آنها مشورت میکرد. به<br />
امور مستضعفان اهتمام داشت. <strong>با</strong> مستکبران<br />
مقابله میکرد. مساوات و برابری را در جامعه<br />
حاکم میکرد. برادری و یک رنگی را هم<br />
در جامعه اعمال میکرد. اهل تعاون و<br />
هم کاری و مس اوات ب ود. در ابع اد خانوادگ ی<br />
هم همین طور و ابعاد مدیریتی هم همین<br />
گونه بود.<br />
وی ادامه داد: در جریان مکه وقتی<br />
عدهای گفتند امروز روز انتقام است،<br />
پیامبر)ص( فرمود: نه! امروز روز رحمت و<br />
مهر<strong>با</strong>نی است، چون پیامبر رحمت برای<br />
جهانهاست. پیامبر در برخورد <strong>با</strong> مردم<br />
شرح صدر داشت. برای سپردن مقامها و<br />
مسئولیتها شایستگی را در نظر میگرفت،<br />
پیامبر اکرم)ص( سعی میکرد انض<strong>با</strong>ط<br />
و جدیت را در امور اداری جامعه رعایت کند<br />
تا تصمیمگیریهایش دقیق و درست<br />
<strong>با</strong>شد. به عهد و پیمان پایبند <strong>با</strong>شد بین<br />
خود و مردم حجاب، فاصله و مانعی ایجاد<br />
نمیکرد تا مردم به راحتی بتوانند <strong>با</strong> آن<br />
حضرت رابطه برقرار کنند. پیغمبر)ص( جز<br />
خیرخواهی و نصیحت شیوه دیگری در رفتار<br />
خود نداشت، لذا اگر کسی هم انتقادی<br />
میکرد یا حرفی میزد پیامبر)ص( خیلی<br />
راحت گوش میداد و لذا در قرآن داریم<br />
چون پیامبر سخن مردم را میشنیدند<br />
میگفتند »أَذِنَ لَكُ مْ » پیامبر گوش است،<br />
ولی خداوند میفرماید درست است که<br />
پیامبر گوش است اما »أُذُنُ خَيْرٍ لَّكُ مْ »<br />
پیامبر حرفها را گوش میدهد، اما جایی<br />
که بخواهد برخورد و تصمیمگیری کند<br />
و بخواهد کاری انجام دهد جز براساس<br />
خیر کاری انجام نمیدهد. کار پیامبر)ص(<br />
از لحاظ مدیریتی اقامه حق و عدل بود،<br />
چنانچه قرآن هم همه انسانها و مؤمنان<br />
را به این امر دعوت میکند و حتی در مقام<br />
بی ان اه داف انبی اء)ع( داری م »لِيَقُ ومَ النَّ اسُ<br />
بِالْقِسْ طِ » انبیاء)ع( ازجمله پیامبر اکرم)ص(<br />
مبعوث شدند تا قسط و عدالت را در جامعه<br />
پیاده کنند.<br />
مصطفی پور <strong>با</strong> بیان اینکه پیامبر)ص(<br />
براساس استدالل و برهان و تعقل <strong>با</strong> مردم<br />
برخورد میکرد و این هم یک عامل بسیار<br />
بزرگی برای جذب مردم به سمت اسالم<br />
بود، بیان کرد: تنها چیزی که در پیامبر)ص(<br />
نمیبینیم خشونت و برخورد <strong>با</strong> شمشیر است،<br />
اگر هم از جهاد صحبت میشود نوعا<br />
جهادها جنبه دفاعی دارد یا افرادی به حکم<br />
قرآن از مسلمانها استمداد میکردند که<br />
پیامبر)ص( و مسلمانان موظف بودند برای<br />
نجات آنها اقدام کنند یا دیگران به آنها<br />
حمله میکردند و پیامبر)ص( <strong>با</strong> آنها برخورد<br />
میکرد. معروف است که پیامبر)ص( <strong>با</strong><br />
وجود اینکه در جنگها شرکت میکرد،<br />
ولی هیچگاه خود اقدام به ایجاد ضرب<br />
و جرح و یا قتل نسبت به کسی نکرد.<br />
بنابراین ما هم به عنوان یک مسلمان<br />
<strong>با</strong>ید این سیره را در این زمان برای جذب<br />
مردم به سوی اسالم در پیش بگیریم و در<br />
مرتبه اول اهل رحمت و محبت به مردم و<br />
در مرحله دوم <strong>با</strong>ید عقالنی بیندیشیم و عمل<br />
کنیم.<br />
ابعاد رسالت پیامبر )ص( از دیدگاه<br />
قرآن کریم<br />
دکتر پریش کوششی، استاد دانشگاه آزاد<br />
اسالمی در<strong>با</strong>ره ابعاد رسالت پیامبر)ص( از<br />
دیدگاه قرآن کریم گفت: رسول اکرم)ص(<br />
در منظر قرآن، شخصیتی بی همتاست. وی<br />
پایان بخش سلسۀ پیامبران )احزاب/۴۰( و<br />
بنیانگذار شریعتی است که ابد همۀ انسانها<br />
را در تمام زمانها و مکانها در پرتو رهبری<br />
و هدایت خود قرار می دهد. )فتح/۲۸(<br />
پیامبر)ص( به افتخار برخورداری از خلق<br />
عظیم)قلم/۴(، اسوۀ )نساء/۵۹( همۀ مومنان<br />
است. خداوند به سبب بعثت آن حضرت بر<br />
مؤمنان منّت نهاده است)آل عمران/۱۶۴( و<br />
فرمان بردن از وی را واجب ترین وظائف<br />
مسلمانان دانسته )نساء/۵۹( و پذیرش<br />
داوری او را در کشاکشها نشانۀ ایمان شمرده<br />
است. )نساء/۶۵( اطاعت از پیامبر)ص( شرط<br />
الزم برای محبوبیت نزد خداوند است )آل<br />
عمران/۳۱( و احترام وی )توبه/۳۱( <strong>با</strong> یاری<br />
رساندن و توقیر حضرتش)فتح/۱۰( تا بدان<br />
جا بر مسلمانان الزم است که از آنکه<br />
آهنگ کالمش بر سخن پیامبر)ص( فزونی<br />
داشته <strong>با</strong>شد، نهی شده اند. )حجرات، ۲(<br />
وی افزود: پیامبر اسالم )ص( نسبت به<br />
مسلمانان، از خود آنان سزاوارتر است<br />
)اح زاب/۲( و هیچک س دربراب ر حک م خ دا<br />
وپیامبر اختیار ندارد. )احزاب/ ۳۶( بنابراین<br />
شناختن شخصیت و ویژگیهای پیامبراسالم<br />
بر همگان به ویژه مسلمانان فرض<br />
عینی است.<br />
کوششی اضافه کرد: اوصاف و تعابیر<br />
متعددی در قرآن کریم وجود دارد که نوع<br />
وظیفه و رسالت پیامبر و هدف بعثت او را<br />
نشان می دهد)مانند: داعی اهلل، بیرون آرندۀ<br />
مردمان از ظلمات به سوی نور و سراج<br />
منیر( اما برجسته ترین و مأنوس ترین<br />
اصطالحی که در این میان وجود دارد کلمۀ<br />
»هدایت« است. هدایت، به گونه ای روشن،<br />
سایر صفات و خصایص را در برمی گیرد و<br />
عالوه بر همۀ آنها نشان دهندۀ رهبری<br />
نیز هست. هادی هم رهنما وهم رهبر<br />
است.<br />
این استاد دانشگاه ادامه داد: قرآن کریم<br />
می فرماید: »هوالذی ارسل رسوله <strong>با</strong>لهدی<br />
ودین الحق لیظهره علی الدین کله ولو<br />
کره المشرکون« )صف/۹( همچنان که از<br />
این آیۀ کریمه برمی آید، پیامبر اسالم)ص(<br />
<strong>با</strong> دو مأموریت مبعوث شده است: هدایت<br />
و حرکت در جهت اجرا و غلبۀ دین حق.<br />
همچنین از این آیه و آیات فراوان دیگر،<br />
استفاده می شود که حضرت رسول اکرم<br />
)ص( ابتدا در جهت بیدارسازی، آگاهی دادن<br />
و نش ان دادن راه ح ق و معنوی ت و کم ال گام<br />
برداشت و پس از پیوستن بیداردالن و آگاهان<br />
و راه یافتگان به حضرتش، ایشان را تحت<br />
سرپرستی و والیت و رهبریهای متعالی<br />
خویش قرار داد. از این نظر می توان گفت<br />
که وظیفۀ الهی پیامبر)ص( دو جهت داشت<br />
که هدایت یا راهنمایی و والیت یا رهبری.<br />
<strong>با</strong>ید توجه داشت که هدایت، در حقیقت<br />
شأنی از شئون خداوند است و کاربرد آن<br />
در<strong>با</strong>رۀ دیگران مجازی است.<br />
کوششی <strong>با</strong> بیان اینکه نبی و رسول، به<br />
معنای پیامبر)ص( در قرآن دارای مصداق<br />
واحد و مشترکی است، اظهارداشت: پیامبر<br />
اکرم)ص( از جانب خدا به نبوت فرستاد شده<br />
است. وظیفۀ بزرگی که برعهدۀ آن حضرت<br />
است هدایت انسانهاست که مرحلۀ نهایی و<br />
کمال بخش آن، یعنی رساندن به مطلوب<br />
و هدف عالی اسالم به رهبری و والیت<br />
مربوط می شود و می توان گفت که<br />
هدایت و والیت - که مولود شأن هدایت<br />
است- موضوع رسالت پیامبر )ص( را تشکیل<br />
می دهد.
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 52 صفحه گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
مهر:<br />
<strong>با</strong> گفتگو در آمریکایی معروف مورخ اند/<br />
م ب ه« ت »گذش در واند یت م ن ورخ م ی<br />
ان س ان وم ل ع رای ب خ اری ت ت ی م اه گفتگو:جاللحیراننیا<br />
مطالعه<br />
به معطوف گاه و گذشته وقایع به ناظر گاه میگردد: مستفاد آن از معنا دو حداقل که است انتزاعی مفهومی تاریخ میشود.<br />
گفته تاریخ آن، موضوع به هم و تاریخ علم به هم بنابراین، است؛ وقایع بررسی و و گزینشها روشها، اساس بر که میداند حال پرتو در انسانها گذشته تفسیر و شناخت علم را تاریخ علم کار اچ. ای. است.<br />
احتمالی و جزئی و مشروط بلکه ندارد، کلی پیشبینی قابلیت و میآید دست به مورخان تفسیرهای گاهی<br />
و میپردازند نوشتن به گذشته، تفسیر چگونگی و غالب ایدههای به توجه <strong>با</strong> و خود زمان بستر در تاریخنگاران معاصر<br />
تاریخ تاریخ، »همه کروچه، بندیتو بهگفته مینویسند. خودشان جامعه برای را آموزنده درسهایی اوقات به<br />
مربوط گذشته رویدادهای تحلیل و روایتها تولید طریق از گذشته« از واقعی »گفتمانِ یک پرورش <strong>با</strong> تاریخ، است«. است.<br />
تسهیلشده بشر، نژاد تاریخی<br />
گزارشهای تشکیل شیوه ماندهاند، محفوظ و شدهاند ثبت معتبر منابع از تعدادی در که رویدادهایی همه تولید<br />
برای را مفید استفاده بیشترین میتوانند که منابعیست شناسایی تاریخی، گفتمان وظیفه دادهاند. نشان را کنند.<br />
بیان گذشته دقیق علتهای است.<br />
اجتماعی علوم و انسانی علوم در تاریخ اهمیت خصوص در اونف« »پیتر پروفسور <strong>با</strong> گفتگو آید می ادامه در آنچه ری<br />
تأثی ت اس گاری ان ازه س ه نظری ذار بنیانگ و اید؟<br />
گرفته برادرم<br />
آثار و کارها از هم از من است. طور همین بله بین<br />
روابط در چه اگر گرفتم. تأثیر بسیار اونف« »نیکالس علم<br />
در اما شود می تأکید رفتاری« »چرخش بر الملل را<br />
واقعی« »جهان که است این به کمتری تمایل اقتصاد مدلهای<br />
بر تأکید و توجه اقتصاد علم واقع در بگیرند. نادیده بهای<br />
به را واقعی« »جهان که خواهد نمی و ندارد ریاضی بفروشد.<br />
ریاضی ارزش کم مدلهای ناچیز سازد<br />
می قادر را اجتماعی علوم دانشمندان اطالعات تحلیل از<br />
که سیاستگذاری <strong>با</strong> مرتبط مسائل به را معاصر تاریخ که کنند.<br />
وارد شده اخذ مربوطه های رشته تاریخ<br />
استاد و آمریکایی معروف مورخ اونف پیتر پروفسور بررسی<br />
به اونف آثار عمده است. ویرجینیا دانشگاه <strong>با</strong>زنشسته دارد.<br />
اختصاصی جفرسون توماس سیاسی های اندیشه و آراء آثار<br />
صاحب سیاسی اقتصاد و فدرالیسم خصوص در وی جنگهای<br />
و مدرن تاریخ جنگ: <strong>با</strong>زار، »ملتها، است. مهمی توماس<br />
»یاد و الملل« بین حقوق »تاریخ آمریکا«، داخلی روند.<br />
می شمار به وی آثار جمله از جفرسون« و<br />
انسانی علوم در تاریخی مطالعات اهمیت || چیست؟<br />
اجتماعی علوم »تاریخ«<br />
چیزی هر بگوییم که داریم تمایل مورخان ما و<br />
سواالت نوع شد. خواهد تاریخ به تبدیل مسلماً یا است بستگی<br />
همگی کند می مطرح انسانی علوم که پرسشهایی دارد.<br />
تاریخی انداز چشم و دانش و معرفت به فلسفه<br />
و موسیقی ادبیات، هنر، خصوص در موضوع این همواره<br />
بستر و زمینه که داشت توجه <strong>با</strong>ید دارد. مصداق است.<br />
مهم انتقادی تفکر برای است<br />
گرا تقلیل اجتنابی قابل غیر صورت به اجتماعی علوم تکرار<br />
قابل مدلهای و الگوها در را احتماالت و »خارجیها« و می<br />
نادیده و کند می حذف خود معلولی و علی توصیفات و گیرد.<br />
پدیده<br />
و کند نمی تکرار را خودش تاریخ که است درست نمونه<br />
تواند می تاریخ اما شوند نمی تکرار تاریخی های ای<br />
مقایسه و تطبیقی اهداف برای مفیدی مطالعاتی های »علمی«<br />
حقیقت ادعای اجتماعی علوم دانشمندان که زمانی کند.<br />
مهیا را دارند مورخان<br />
که بگوییم <strong>با</strong>ید کنیم قضاوت منصفانه بخواهیم اگر اتکای<br />
به آنها که معنا بدین ندارند تئوری <strong>با</strong> خوبی میانه که<br />
روایتهایی و ساده زمانی ترتیب به وقایع شرح به زیاد می<br />
داده سوق نیست فرضهایش پیش وارسی دن<strong>با</strong>ل به شوند.<br />
و<br />
انسانی علوم گرایشهای و ها شاخه کدام در || چرا؟<br />
و دارد بیشتر اهمیت تاریخ اجتماعی، علوم های<br />
حوزه تمام خصوص در کردم مطرح که موضوعی در<br />
ویژه به موضوع این است. اطالق قابل مطالعاتی دارد.<br />
بیشتر مصداق اقتصاد علم و سیاسی علوم خصوص بین<br />
روابط حوزه در من( )برادر اونف نیکالس کارهای حائز<br />
بعد این از انگار سازه پرداز نظریه یک عنوان به الملل رشته<br />
این بر حاکم فرضیات به او واقع در است. اهمیت به<br />
تبدیل او که شد این به منجر و کرد حمله مطالعاتی نامیده<br />
مفهومی« »تاریخ آنچه در کنندگان مشارکت از یکی شود.<br />
شود می که<br />
اونف« »نیکالس پروفسور آثار از شما آیا || ت<br />
اس ام ن ب صاح ل المل ن بی ط رواب ه نظری در و<br />
خ تاری از تفاده اس ه ک تند هس د معتق ی برخ || اجتماعی<br />
علوم و انسانی علوم در تاریخی نگاه گذشته<br />
در را پژوهشگر که دارد را خطر این به<br />
صرفا پژوهشگر که معنا این به دارد. نگه نظر<br />
مد را جدید های پدیده و کند اتکا گذشته می<br />
پژوهشگر و محقق یک چگونه ندهد. قرار و<br />
زند پیوند آینده و حال به را گذشته تواند ود؟<br />
نش ف متوق ته گذش در ش مطالعات گوناگون<br />
و مختلف دیدگاههای است ممکن زمینه این در گذشته<br />
در مورخان که داشت توجه <strong>با</strong>ید اما شود. مطرح در<br />
تواند نمی مورخ که گفت توان می حتی مانند. نمی <strong>با</strong>شد<br />
توجه بی نظریه به مورخ است ممکن بماند. »گذشته« <strong>با</strong>زتابهای<br />
اما <strong>با</strong>شد نداشته پردازی نظریه به زیادی تمایل و ما<br />
برای را امر این تاریخی مطالعاتی رشته در تاریخی و<br />
فهم به توانیم نمی ما که سازند می واضح و مشخص گذشته<br />
که است آن علت یابیم. دست گذشته از کاملی درک نیست.<br />
ما اختیار در تماما هرگز »کشوری<br />
مانند تشبیه مقام در »گذشته« دیگر ع<strong>با</strong>رت به بحث<br />
موجود چالشهای از یکی اینجا در است. خارجی« فرهنگی<br />
ادبی، مرزهای در و روشها از بسیاری در است. ترجمه این<br />
از نتوانیم اگر هستیم. مواجه چالش <strong>با</strong> ما مطالعاتی و سترون،<br />
نهایتاً ما ما مطالعاتی کارهای کنیم عبور مرزها بود.<br />
خواهد کاربرد قابل غیر و مفید غیر و خود<strong>با</strong>ورانه
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 53 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
احمد زرنگار در گفتگو <strong>با</strong> مهر:<br />
فعالیتهایقرآنی<br />
آس ی ب ش ن اس ی ش ون د/<br />
ان س ب اق رآن فره ن گ<br />
نشده اس ت<br />
دکتر احمد زرنگار استاد دانشگاه صدا و سیما،<br />
در گفتگو <strong>با</strong> خبرنگار مهر در مورد وضعیت قرآنی<br />
کشور به سواالت ما جواب داده است و نظرتان را به<br />
این گفتگو جلب می کنیم.<br />
|| منظور از فعالیت های قرآنی چیست و <strong>با</strong> توجه<br />
ب ه مطالب ات مق ام معظ م رهب ری و مقایس ه ب ا<br />
کشورهای دیگر در چه سطحی قرار داریم؟<br />
مثال قاریان ما االن در مسابقات بین المللی<br />
قرآن مقام می آورند اما آیا همین کافی<br />
است و آیا این مسئله نشان دهنده همه جانبه<br />
فعالی ت ه ای قرآن ی ماس ت؟<br />
نکته اول این است که قرآن برای همه است، قرآن جوری<br />
نیست که بگوییم <strong>با</strong>ید حتما متولیان رسمی داشته <strong>با</strong>شد.<br />
ما موسسات قرآنی داریم، دیگر االن تمام وزاتخانه ها و<br />
سازمانها معاونت قرآن و عترت دارند و این جای خوشبختی<br />
است. <strong>با</strong>ید در انقالب اسالمی چنین چیزی را ایجاد<br />
می کردیم. فعالیت های گسترده و بودجه قرآنی خوبی<br />
اختصاص یافته که حجت االسالم محمدی مسئولش است.<br />
حاال مشکالتی همه جا وجود دارد، که ان شاءاهلل تدریجا<br />
حل خواهد شد. مقام معظم رهبری که هر سال در روز<br />
اول ماه م<strong>با</strong>رک رمضان <strong>با</strong> اساتید قرآن، قاریان، حافظان و<br />
دیگر اقشار قرآنی کشور <strong>دیدار</strong> می کنند و ما هم توفیق<br />
می شود که در آن روز خدمتشان برسیم، توصیه های بسیار<br />
جالبی را به همه اهل فن و قرائت و حفاظ می کنند. توصیه<br />
های ایشان بسیار دقیق است.<br />
این همه موسسات و فعالیت های قرآنی وجود دارد، بنده<br />
اکنون استاد دانشگاه هستم، هنوز دانشجویان ما قرآن را از<br />
رو خوب نمی خوانند، یعنی غلط اعرابی دارند. این درد است<br />
و این یعنی هنوز ما به خواسته مقام معظم رهبری نرسیده<br />
ایم. انس <strong>با</strong> قرآن هنوز اتفاق نیفتاده است. پایان نامه ای<br />
بود که دانشجویی در مورد قصه های قرآن برای کودکان<br />
تحقیق کرده بود. اصال این دانشجو به قدری <strong>با</strong> قرآن<br />
بیگانه بود آیات را اشت<strong>با</strong>ه نوشته بود و بلد نبود بخواند. ما<br />
هنوز روی همین منویات مقام معظم رهبری کار نکرده ایم.<br />
ایشان فرمودند <strong>با</strong>ید ۱۰ میلیون حافظ قرآن داشته <strong>با</strong>شیم االن<br />
دارد این سیر طی می شود بد هم نیست اما کسی که<br />
می خواهد حافظ قرآن شود اول <strong>با</strong>ید بلد <strong>با</strong>شد که قرآن را<br />
صحیح بخواند، <strong>با</strong>ید فکر این را بکنیم. رهبری فرمودند ما در<br />
سطوح عالی خیلی خوب شده ایم االن مسابقات بین المللی<br />
مقام می آوریم و از همه جا داور داریم. واقعا یک عدالت<br />
نسبی هم وجود دارد ایران هم در قرائت و هم در حفظ اول<br />
می شود در اصلی ترین مسابقات، این مسئله ق<strong>با</strong>ل نبود.<br />
االن هست؛ خیلی خوب هم است.<br />
اما به پائین که به سمت توده مردم می آییم مشکل<br />
داریم. انس <strong>با</strong> قرآن فرهنگ نشده است. <strong>با</strong>ید فرهنگ شود<br />
روی این مسئله <strong>با</strong>ید کار کنیم. متاسفانه در این مساله خیلی<br />
کم کاری شده است. نکته دوم که رهبری فرمودند این<br />
است که نیاییم همه اش روی الفاظ کار کنیم. به قاریان<br />
درجه یک، ایشان توصیه کردند، یعنی بیاییم تعمق کنیم<br />
اینکه لحن و نغمات موسیقی چطوری <strong>با</strong>شد این مسئله <strong>با</strong> روح<br />
قرآن سازگار نیست به تعبیر یکی از بزرگان قرآن، مرحوم<br />
آیت اهلل معرفت می فرمودند: اصال موسیقی قرآن بیرونی<br />
نیست، درونی است. بحث های مقامات موسیقی قرآن<br />
این بحث، موسیقی بیرونی است، اصال قرآن موسیقی اش<br />
بیرونی نیست، بگوییم این قسمتی که خواندید بیات بود یا<br />
... <strong>با</strong> اینکه اینها قابل تطبیق است. اینها درست است اما<br />
این اهتمام زیاد به مسائل موسیقی قرآن، انسان را از روح<br />
قرآن <strong>با</strong>ز می دارد.<br />
<strong>با</strong>ید توجه کنیم که موسیقی قرآن درونی است و لذا در<br />
این قسمت از منویات مقام معظم رهبری، ایشان تاکیدهای<br />
زیادی بر بحث مفاهیم کرده اند. قرائت قرآن مقدمه است<br />
حتما <strong>با</strong>یستی اساتید مان کسانی که به درجه خوبی از قرآن<br />
می رسند حتما <strong>با</strong>ید از مفاهیم و ترجمه و تفسیر بهره مند<br />
شوند. وقتی می خوانند به خوبی، معنا را متوجه شوند وقف<br />
و وصلشان به خوبی <strong>با</strong>شد؛ بفهمند و بر اساس معنا وقف و<br />
وصل را انجام دهند. این نکته دوم است که <strong>با</strong>ید روی آن<br />
کار کرد.<br />
نکته سوم، این است که <strong>با</strong> وجود این همه موسسات<br />
قرآنی، این مجموعه های موسسات قرآنی مشکالت عدیده<br />
ای دارند. خودم یکی از آنها. نه جا دارم نه مکان، اینها را<br />
چه کسی <strong>با</strong>ید تامین کند بچه های قرآنی که پول و پله<br />
ای ندارند؛ آدمهای معمولی هستند از نظر بضاعت مالی، یا<br />
کارمند یا معلم، یا استاد دانشگاه هستند لذا <strong>با</strong>ید اینها اوال<br />
به خوبی تامین شوند و سازمانی متولی آنها شود. مکانی در<br />
اختیارشان قرار دهند که فعالیت هایشان را در آنجا انجام<br />
دهند. نظارت های خوبی صورت بگیرد و توده مردم<br />
قرآن را یاد بگیرند. در این مراکز بیایند؛ زیاد هم تکیه<br />
مان روی پول ن<strong>با</strong>شد. هر کسی برای خودش عمل نکند،<br />
افسارگسیختگی ن<strong>با</strong>شد. به صورت منظم آئین نامه و قانون<br />
<strong>با</strong>شد. بگوییم اگر کسی در این دوره شرکت کرد و به پایان<br />
رساند این مدارک به او داده می شود که کسی که مدرک<br />
داشت واقعا بلد <strong>با</strong>شد.<br />
این آسیب هم وجود دارد. اساتیدمان <strong>با</strong>ید قوی <strong>با</strong>شند هر<br />
کسی تا یک دوره ای را گذراند استاد نمی شود، <strong>با</strong>ید پخته<br />
شود، مراحل مختلف را بگذراند که وقتی، به آن دانش<br />
آموزش تعلیم داد دانش آموز به خوبی مطالبی را که استاد<br />
یاد داده بیاموزد. ولی عمال می بینیم در جامعه انس <strong>با</strong><br />
قرآن بسیار ضعیف است <strong>با</strong>ید این مسئله در مساجد و یا<br />
اماکن مذهبی بسیار قوی مطرح شود. <strong>با</strong>ید منسجم عمل<br />
کرد و روی آن کار شود.<br />
نکته بعدی این است که قدری در مسابقات و در جاهای<br />
مختلف، ضعف های متعددی در اجرا داریم. علتش هم این<br />
است که توجه و اهتمام کافی به مسابقات نمی گذاریم.<br />
مسئولین امر ما خودشان را از مسئولین رده پائین تر جدا<br />
می دانند. یعنی کسی که رفت مسابقه در سطح کشور از<br />
وزیر بگیر تا پائین تر، توجه کافی ندارد. قرآن را <strong>با</strong>ید مال<br />
خودشان بدانند <strong>با</strong>ید آنقدر اهتمام به قرآن کنند تا آنهایی<br />
که پائین دست تر هستند دلگرم شوند. <strong>با</strong>ید مسابقات هر<br />
سال منظم تر و مرتب تر برگزار شود. متاسفانه این اهتمام<br />
را هنوز قائل نیستند.<br />
مقام معظم رهبری که ۱۰ میلیون حافظ را مطالبه کرده اند<br />
در کنار این <strong>با</strong>ید همه قرائت قرآن را یاد بگیرند تا از بین<br />
اینها تعدادی قاری و تعدادی حافظ شوند نه اینکه بقیه<br />
صفر <strong>با</strong>شند و از بین اینها یکسری حافظ تربیت شوند.<br />
این مسئله خیلی مهم است که قوی و متقن کار کنیم،<br />
االن شما به محوطه مسابقه می روید می بینید هیچ<br />
چیزی آماده نیست. برای مثال به عنوان داور خودم در<br />
سالن صندلی چیده ام، برای قرآن کفش هم جفت می<br />
کنم. آسیب هایمان را <strong>با</strong>ید بگردیم و پیدا کنیم بعد هم نظر<br />
خواهی کنیم. احترام به متسابق و مردم بگذاریم نظراتشان<br />
را بگیریم. االن کسی که می خواند ممکن است بگویند<br />
صوتش از ۲۰ نمره شده ۱۰ می گوید چرا ۱۰. شما <strong>با</strong>ید او را<br />
به خوبی توجیه کنید.<br />
قاریان اعتراض می کنند <strong>با</strong>ید نوار صوتش را گذاشت و یکی<br />
یکی اشکاالتش را بگوییم. من گفتم یک داور آموزشی در<br />
مسابقات بگذارید. گفتند برای اینکار بودجه نداریم. قاری<br />
سال بعد هم شرکت می کند اما برای اینکه اشکاالتش<br />
برطرف نشده و نمی داند <strong>با</strong>ز هم مقامش پائین می شود.<br />
داور که اشکاالتش را نمی تواند بگوید <strong>با</strong> داور آموزشی مختص<br />
گفتن اشکاالت قاریان آنجا بنشیند و اشکاالت هر نفر را<br />
بگوید. پیشنهاد دادیم گفتند مسائل مالی نمی گذارد. نکته<br />
بسیار مهم این است که کار را <strong>با</strong>ید به کاردان داد. کسی<br />
که دلسوز <strong>با</strong>شد؛ واقعا قرآنی <strong>با</strong>شد. درست است این افراد<br />
کم هستند ولی آنها را داریم. اینکه بیاییم فالن کس را<br />
بگذاریم زیرا از قبل کارمند فالن اداره بود؛ برای قرآن جواب<br />
نمی دهد. برای قرآن <strong>با</strong>ید کسی انتخاب شود که دلسوز <strong>با</strong>
صفحه | 54 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
گفتگو<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
انگیزه و دردمند <strong>با</strong>شد خودش را بدهکار قرآن بداند. او را شما<br />
بگذارید ببینید چطور کار می کند.<br />
کسی که دلسوزانه کار می کند <strong>با</strong>ید به او رسید، قطعا اینها<br />
آسیب است. نمی گوییم جاهای دیگر نیست اما <strong>با</strong>یستی<br />
در کشور ما که قرآن محور است این آسیب ها خیلی<br />
کم شود. بهترین حقوق را به استاد و معلم قرآن بدهند.<br />
شما ببینید که ائمه ما)ع( این کار را می کردند. عبدالرحمن<br />
سلمی به حسب ظاهر به <strong>امام</strong> حسن)ع( و <strong>امام</strong> حسین)ع(<br />
قرآن یاد می داد. علی)ع( دهانش را پر از دُر می کرد.<br />
هر چه از اموال داشت به او می داد می گفت اگر داشتم<br />
بیشتر به تو می دادم. همچنین روایات هایی داریم و من<br />
نمی گویم حاال شما بیایید بگویید هر کسی که قرآن می<br />
خواند <strong>با</strong>ید پول بگیرد نه، <strong>با</strong>ید قاریان منائت داشته <strong>با</strong>شند،<br />
اصال پول برای خواندن قرآن نگیرند. اما وظیفه مسئولین<br />
چیز دیگری است. لذا در بحث های قرآنی اشکاالت زیادی<br />
داریم. <strong>با</strong>ید اینها را یکی یکی رفع کنیم.<br />
االن در مراسم ختم، بدترین آدمها قرآن می خوانند. در<br />
مصر بهترین قاری <strong>با</strong>ید در مراسم قرآن بخواند. بهترین<br />
پول هم به او می دهند نه به طور مستقیم. مرکزی آنجا<br />
ایجاد کرده اند برای مراسم ختم، استاد مطرح مصر می<br />
رود درمراسم ختم، قرآن می خواند که اوال به روح آن مرده<br />
ثوابش برسد، این قرآن خواندن برای روح مرحوم تاثیر<br />
زیادی دارد و اینکه این همه قاری دارند اینها تقسیم بندی<br />
می شوند، اگر مراسم ختمی است شما ها که ممتازهای<br />
کشور هستید <strong>با</strong>ید بروید قرآن بخوانید. از آن طرف هم ن<strong>با</strong>ید<br />
بسته عمل کنیم این سفره را <strong>با</strong>ز کنیم تا کسی که قاری<br />
ممتاز است؛ جلو بیاید. گروههای تواشیح هم همینطور. <strong>با</strong>ید<br />
همه بهره مند شوند. منتها <strong>با</strong>ید ضوابط و قواعد <strong>با</strong>شد و<br />
کسی که دن<strong>با</strong>ل جایی است راحت می رود بگوید من از<br />
این نقطه می خواهم به این نقطه برسم، خیلی خوب شما<br />
<strong>با</strong>ید این مدارج را طی کنید این جلسات را بروید به این<br />
مرحله برسید. کسی که تنبل است قطعا نمی تواند این کار<br />
را بکند. اما آن کسی که آدم فعالی است اهل همت است راه<br />
برایش <strong>با</strong>ز است که البته االن اینجوری نیست. یعنی واقعا<br />
خودمان آدمها را انتخاب می کنیم در حالی که آدمهای بهتر<br />
از آنها وجود دارد. آدمهای بدتر از آنها را انتخاب می کنیم<br />
برای اینکه آنها را ما می شناسیم.<br />
این شیوه غلط است. امیدوارم این انتقادها <strong>با</strong>عث شود<br />
مسئوالن و متولیان امور قرآنی در رفتارشان تجدیدنظر کنند<br />
و این آسیب ها را از بین ببرند در عین اینکه وضعیت قرآنی<br />
ما بسیار خوب است. پیشرفت های خوبی شده، قدری<br />
اتاقهای نقد و جلسات فکرمان را افزایش دهیم، خبرگزاری<br />
ها را جدی بگیریم. در مصاحبه ای به یکی از مسئولین قرآن<br />
نقدی وارد کردم ولی او این مصاحبه را ندیده بود. <strong>با</strong>ید رسانه<br />
ها جدی گرفته شوند.<br />
|| دوره های آموزشی حفظ یکساله که کالً جوانها<br />
را از همه چیز <strong>با</strong>ز می دارد و فقط به حفظ می<br />
پردازند را شما تایید می کنید؟<br />
خودم نظرم این است حداقل حفظ <strong>با</strong> توجه به اینکه در<br />
دانشگاه هم مقاله ای برای حفظ قرآن نوشته ام و درس<br />
می دهم، اعتماد دارم دوره های ۳ ساله بهتر جواب می<br />
دهند، برای اینکه حفظ مرور و تثبیت می خواهد. اینها<br />
وقتی اتفاق می افتد که در یک زمان طوالنی تری <strong>با</strong>شد و<br />
تجربه نشان داده کسانی که حفظشان ۳ ساله بوده ماندگارتر<br />
بوده تا یکساله. ولی آن هم بد نیست بستگی به خود فرد<br />
دارد. فرد <strong>با</strong>ید ببیند حافظه اش چگونه است آیا اگر درس را<br />
بگذارد کنار قرآن را حفظ کند موفق می شود یا نه.<br />
|| اینکه می گویند سازمان فعالیت های قرآنی<br />
کشور ایجاد شود، منطورتان چیست، در حالی<br />
که معاونت قرآن و شورای توسعه فرهنگ<br />
قرآن ی را ه م داری م؟<br />
این هم به خاطر انسجام است هر جایی یک متولی ای<br />
دارد مثال وزارت ارشاد یا نیرو، به خاطر این فعالیت های<br />
متعدد موازی کاری، شما نمی دانید چقدر بودجه خرج<br />
می کنند. االن هم بودجه قرآنی است. ق<strong>با</strong>ل بودجه قرآنی<br />
نداشتیم. االن میلیاردی بودجه می دهند، سازمان فرهنگ<br />
و ارت<strong>با</strong>طات سال قبل ۵ میلیارد تومان بودجه گرفت االن<br />
دوسال هم عقب هستند، ۹۴ هستیم تازه ۹۲ را داده اند، این<br />
بودجه خوب تزریق می شود جاهایی هم انصافا خوب کار<br />
می کنند.<br />
سازمان دارالقرآن خوب دارد کار می کند. بودجه ها را جذب<br />
می کند قدم بسیار عالی است اما اگر این مسئله بخواهد<br />
نظم پیدا کند آن کسانی که مدعی هستند این مرکز یا<br />
کانون تاسیس شود به خاطر این است که این کارهای<br />
موازی انجام نشود و بعضا کارهای نادرست در قالب قرآن<br />
انجام می شود. مثال کسی خودجوش و مردمی کاری را<br />
انجام می دهد، نه قانونی و نه ضابطه ای زیر نظر چه<br />
کسی شما این کار را انجام می دهید. جلویش گرفته می<br />
شود، یا مثال شما می خواهید قرآن چاپ کنید نمی<br />
توانید االن چاپ کنید <strong>با</strong>ید مرکز چاپ ونشر قرآن در همان<br />
سازمان دارالقرآن تایید کند.<br />
این مسائل سامانی پیدا می کند ق<strong>با</strong>ل هر کسی برای<br />
خودش چاپ می کرد. چقدر قرآنهای چاپی غلط داشت.<br />
غلط های فاحش اعرابی ق<strong>با</strong>ل بود االن چنین چیزی نیست.<br />
تصحیح می کنند بعد اگر خواستند مجددا چاپ کنند<br />
دارالقرآن تایید می کند. ما به سودان رفته بودیم قرآن<br />
طبع و نشر را رایزنمان بدون هماهنگی <strong>با</strong> ما در قسمت<br />
قرآن آنجا پخش کرده بود. بعد برای کار رفته بودیم، همان<br />
قسمت نظارت بر قرآن گفتند هر کس این قرآن را چاپ<br />
کرده بیاید به ما برگرداند. برای جمهوری اسالمی خیلی بد<br />
شد. تیمی تشکیل شد و رفتند آنجا ببینید چه خبر است.<br />
اینها اصال قرآن را ندیده بودند خود مرکزی که <strong>با</strong>ید قرآن<br />
را می دید ندیده بود. بین مردم پخش شده بود. اما وقتی<br />
آن قرآن کم اعراب که خیلی هم کار زی<strong>با</strong>یی بود مخصوصا<br />
برای غیر عرب ز<strong>با</strong>ن، )بسیاری از اعراب کم شده و غیر<br />
عرب ز<strong>با</strong>نها آن را راحت تر می خوانند( بعد که دیدند گفتند<br />
خدا خیرتان دهد، شما قرآن را هم هر سال بررسی می<br />
کنید بعد منتشر می کنید.<br />
در ادامه گفتند: ما در کشور همان قرآن عثمان طه را افست<br />
می کنیم و هر سال چاپ می کنیم از ما تجلیل کردند<br />
و ما را به چاپخانه شان بردند یک ناهماهنگی <strong>با</strong>عث این<br />
مسئله شد اما اگر یک متولی داشته <strong>با</strong>شد ما مثال بدون<br />
امضا فالن اداره نمی توانیم این کار را بکنیم. <strong>با</strong>ید تایید شود،<br />
از این جهات تاسیس چنین مرکزی خوب است. اما آسیبش<br />
این است که ن<strong>با</strong>ید جلوی فعالیت های قرآنی را بگیرد.<br />
مانع نشود. مثال بگوید بگذارید ما بررسی کنیم طرف می<br />
خواهد کار خیر قرآنی کند، آنقدر بررسی طول می کشد<br />
طرف اصال از خیرش می گذرد خیلی <strong>با</strong>ید <strong>با</strong> ظرافت ودقت<br />
این مرکز تشکیل شود. اگر واقعا اینجور <strong>با</strong>شد خوب است.<br />
مدتی ما آرزو داشتیم در وزارت ارشاد، معاونت قرآن و عترت<br />
داشته <strong>با</strong>شیم، نبود تا اینکه ایجاد شد. االن <strong>با</strong>ید ببینیم<br />
معاونت قرآن و عترت چقدر مثمر ثمر است. چه کار دارد می<br />
کند یک اشکال ما این است که نمی آییم بگوییم مطالب<br />
را <strong>با</strong>ید بگوییم آقای معاونت قرآن تشریف بیاورید اخ<strong>با</strong>ر<br />
قرآنی را در سایت ها، خبرگزاری ها ببینید. یا می گویند<br />
حیطه فعالیت معاونت قرآن این ها است. ۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۵<br />
... سازمان دار القرآن و موسسات قرآنی فعالیتشان این است.<br />
البته اینها هست نه اینکه ن<strong>با</strong>شد ولی گاهی اوقات درهم<br />
می شوند. یعنی همان کاری که معاونت قرآن و عترت می<br />
کند. همان کار را هم سازمان دارالقرآن می کند. از هم، هم<br />
بیگانه هستند <strong>با</strong> هم ارت<strong>با</strong>ط ندارند. یا مثال موسسات قرآنی<br />
کارهایی می کنند که برخی دیگر هم همان کارها را می<br />
کنند.<br />
در مجموع اگر ایمنی ها و آسیب هایش کامل بررسی<br />
شود، پخته شود و در این کار عجله نکنند و مانع نشود،<br />
خیل ی خ وب اس ت ک ه جل وی م وازی کاری و ندان م کاری را<br />
بگیرد. معتقدم قدری اوال در نیروی انسان ها تجدیدنظر<br />
کنیم. نیرویی که در قرآن می گذاریم <strong>با</strong>ید واقعا اهل فن<br />
ومتخصص به معنای واقعی <strong>با</strong>شند اینطوری ن<strong>با</strong>شد که روی<br />
فامیلی و شناخت از قبل آدم بیاوریم ارزش ساالری الاقل در<br />
قرآن به جای فامیل <strong>با</strong>زی <strong>با</strong>شد. اگر ن<strong>با</strong>شد نخبگان ما<br />
فراری می شوند یا به جاهای دیگر می روند. طوری <strong>با</strong>ید<br />
<strong>با</strong>شد که نخبگان ما کارها را بدست بگیرند.<br />
از همه استفاده کنند، این مائده وسفره قرآن را <strong>با</strong>ز کنند.<br />
بخل وطمع و این چیزها در قرآن ن<strong>با</strong>شد اگر اینطور شد از<br />
خود قرآن استفاده کنیم آیات قرآن چقدر زی<strong>با</strong> است. چقدر<br />
وسعت نظر از هر جهت در آن است الاقل به آن سمت<br />
حرکت کنیم که کسی نیاید بگوید <strong>با</strong> این خصوصیات قاری<br />
قرآن <strong>با</strong> این درجات هستم، ده سال است هیچ جا اعزام<br />
نشده ام. گریه آور است. زمانی که سازمان فرهنگ بودم<br />
همان سال همه شان را اعزام می کردم <strong>با</strong> هزار مشکل.<br />
اصال گفتم آقای فالنی چه ربطی به شما دارد سازمان<br />
فرهنگ دارد پولش را می دهد وقتی خودم قرآنی هستم<br />
دیگر نیاز ندارد جایی دیگر برای تایید برود.<br />
االن مسئولین قرآنی در بعضی جاها اصال قرآنی نیستند.<br />
زنگ می زنند فالنی ما مسابقات قرآن داریم ۱۰ داور<br />
بفرستید می گوید همه را می آورم بعد می بینند داورانی<br />
که آورده بعضی ها شان ذی صالح نیستند. بخاطر همین<br />
وضعیت اینچنین می شود اما بنده که این کار را نمی کنم،<br />
بنده به تک تک آیتم ها نظر می دهم می گویم بهترین<br />
داور در این زمینه مثال فالنی است. آقای فالنی بیایند داوری<br />
کنند، فقط نمی گویم مشهوران بیایند، خیلی ها پشت پرده<br />
هستند. ولی به آنها توجه نمی شود زیرا کسی آنها را نمی<br />
شناسد. راحت هم می شود شناخت <strong>با</strong> یک اطالعیه یا<br />
بیانیه، می خواهیم این کار را انجام دهیم هر کسی آماده<br />
است بسم اهلل! وقتی آمدند دیدید زیاد بودند، امتحان<br />
بگیریم امتحانتان هم روی عدالت <strong>با</strong>شد.<br />
مسابقه می گذارند، آن آقا متولی آن گروه است، داور هم<br />
شده است و آن آقایی که اول نشد گفت این چه داوری<br />
ای است. هر چقدر هم این داور عادل <strong>با</strong>شد تهمتی به او<br />
می زنند. اینها آسیب است، آسیب ها را <strong>با</strong>ید یکی یکی در<br />
بیاوریم، خیلی مهم است. هوا و هوس همانطوری که آقای<br />
حکیم گفتند: اگر در این مسائل دخالت کند، جامعه را بیچاره<br />
می کند، چه برسد به قرآن و فعالیت های قرآنی، قدری<br />
هم بیشتر مشورت کنیم. دوستانی که <strong>با</strong>ز نشسته شده اند<br />
خیلی خوب می توانند مشورت بدهند. چرا <strong>با</strong>ید شخصیت و<br />
پیشکسوت های خوب قرآنی از آنها استفاده نشود. کسانی<br />
که زمانی مدیران قرآنی بودند بزرگان قرآنی هستند ولی<br />
<strong>با</strong>زنشسته شده اند <strong>با</strong>ید از اینها استفاده کرد.
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 55 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
ب ه عن وان مش اورت و ات اق فک ر، نم ی گویی م ح اال آق ا<br />
را مدیر بگذار ولی از آنها در بحث های قرآنی و علمی<br />
استفاده کن. استاد هر چه سنواتش بیشتر شود، کارایی<br />
اش بیشتر می شود. ن<strong>با</strong>ید به استاد بگویند <strong>با</strong>زنشسته<br />
شود مگر اینکه آنقدر ناتوان شود دیگر نتواند، خودش<br />
<strong>با</strong>زنشسته می شود، زیرا اصال <strong>با</strong>زدهی کارش بر اثر<br />
تجربه است.<br />
االن فرض کنید، بنده استادیار پایه ۲۳ هستم االن کجا<br />
و استاد پایه یک بودن کجا، خیلی فرق می کند. االن ۵<br />
تا کتاب و ۲۰ مقاله دارم زمانی اصال این چیزها را اصال<br />
بلند نبودم، بنابراین دایره را در داخل و خارج گسترش<br />
دهیم تنگ نظر ن<strong>با</strong>شیم. از همه استفاده کنیم.<br />
مرتب سراغ آدم های تکراری نرویم و کسی را علم<br />
نکنیم. آقای X چقدر جوابگو می تواند <strong>با</strong>شد، االن می<br />
شنویم تیم داوری، یا دعاخواندن، طرف وقت ندارد خودم<br />
به صدا و سیما دعوتشان می کنم زنگ می زنم می<br />
گویند حاج آقا تا ۳ ماه دیگر من پر است.<br />
یعنی واقعا این قدر قحط الرجال شده است. سراغ افراد<br />
دیگر برویم. خودم از کسانی هستم که از مشهورها کمتر<br />
استفاده می کنم، مگر مجبور شوم مثال مجلسی است<br />
که <strong>با</strong>ید حتما فالنی بیاید. این همه هر سال قاری اول<br />
تا دهم داریم که همه شان ممتاز هستند. اینها <strong>با</strong>ید اول<br />
شوند که دعوت کنیم؟ اینقدر جاهایی داریم که قاری و<br />
حافظ می خواهند، خارج از کشور ق<strong>با</strong>ل تیم می فرستادیم<br />
االن تنها می فرستند. مثال بنیاد بین المللی قرآن<br />
تاسیس شد. زحماتی که خود آقای عسگری کشید ما<br />
هم در خدمتشان بودیم ولی عمال کارایی ندارد این<br />
خیلی بد است.<br />
االن قاریان ما از هم جدا هستند وقتی یکجا جمع می<br />
شوند آدم کیف می کند. اینها هدر می روند اگر به من<br />
زرنگار بگویند قاری دعوت کن مالک من حب و بغض<br />
نیست مالکم واقعا کار و آن فعالیت قرآنی است که به<br />
بهترین نحو اجرا و انجام شود که همه راضی شوند.<br />
اگر کاری کنیم که اگر -۲۰ ۱۰ نفر ناراضی بودند این<br />
بد است و آسیب است به خاطر اینکه پول یک داوری را<br />
ندهید این همه آسیب را به جان می خرید. چرا، برای<br />
اینکه آقا قرآنی نیست، من هر چقدر خودم را بکشم،<br />
طرف اگر نفهمد درک متقابل ن<strong>با</strong>شد، متوجه نمی شود<br />
من هم کوتاه می آیم. چه می شود، آسیب می بیند،<br />
لذا نیروی انسانی کارآمد مخصوصا در آن قله ها و حتی<br />
تا پایین و بعد هم <strong>با</strong> وسعت دید <strong>با</strong>ز، قرآنی عمل کنیم،<br />
سفره را <strong>با</strong>ز کنیم همه <strong>با</strong>یند نظر دهند و مشارکت کنند.<br />
|| چه مؤسساتی را راه اندازی کردید و چه<br />
فعالیت هایی را پی گیری می کنید؟<br />
در<strong>با</strong>ره موسسه ای که تاسیس کرده ایم بگویم، موسسه<br />
تسبیح نور تاسیس کردم، البته مجوز مقدماتی اش را<br />
گرفته ام دن<strong>با</strong>ل این هستم که در مسجدالنبی ولنجک<br />
فعالیتهایمان را انجام دهیم.<br />
ارزیابی قاریان و مدرس قرآن کردیم، یکی شورای<br />
سیاستگذاری اعطای مدرک حفظ به حفاظ کشور، که<br />
دبیرخانه اش در سازمان دارالقرآن سازمان تبلیغات اسالمی<br />
تشکیل می شود. یکی هم، ارزیابی قاریان و مدرسان<br />
قرآن کریم است که آن مدارک هنری را که وزارت ارشاد<br />
به هنرمندان می دهد کسانی که مدرک ندارند از دیپلم و<br />
فوق دیپلم و لیسانس و فوق لیسانس و دکترا، این را برای<br />
قاریان و حافظان ایجاد کردیم، ستاد انقالب فرهنگی آن<br />
را تصویب کرد، بنده در سازمان دارالقرآن که مربوط به<br />
حفاظ است، بنده به نمایندگی وزارت علوم شرکت می<br />
کنم و در شورای عالی قرآن که دبیرخانه ارزیابی قاریان<br />
و حافظان است به نمایندگی نهاد مقام معظم رهبری<br />
خودم هم که کارشناس علوم و معارف قرآنی هستم، و<br />
فعال عضو هیات علمی دانشگاه صدا و سیما هستم.<br />
گفتگو<br />
یک قرآن پژوه در گفتگو <strong>با</strong> مهر مطرح کرد:<br />
پ ی ام ب ر ن م ون ه ی ک ان س ان ک ام ل اس ت/<br />
تالش ب رای رف ع م هجوریت ق رآن<br />
حضرت محمد )ص(،نبی مکرم اسالم صلی اهلل علیه و<br />
آله در تمام عمر پر برکت خویش از کودکی تا هنگامی<br />
که به ملکوت اعلی پر کشید، نمونه و مظهر عالی<br />
ترین اخالق، رفتار و گفتار بوده است. سنت و سیره<br />
آن حضرت برای همه انسان ها و خصوصاَ مسلمانان<br />
الگویی پسندیده و بر همه ماست، ابعاد وجودی ایشان<br />
را بشناسیم و به حضرتش اقتدا کنیم. در قرآن، آیات<br />
بسیاری در<strong>با</strong>ره اخالق فردی، اجتماعی، خانوادگی<br />
و همچنین آداب زندگی رسول اکرم صلی اهلل علیه و<br />
آله وجود دارد؛ برای بررسی رابطه میان قرآن و پیامبر<br />
)ص( به سراغ مهدی فیض، قرآن پژوه، استاد دانشگاه<br />
علم و فرهنگ و مشاور فرهنگی رئیس جهاد دانشگاهی<br />
رفتیم و <strong>با</strong> او در این <strong>با</strong>ره گفت وگو کردیم.<br />
وی گفت: به تعبیر عرفای اسالم و <strong>امام</strong> خمینی )ره( قرآن<br />
کریم صورت کتبی و معصومین علیهماالسالم صورت عینی<br />
یک انسان کامل هستند. وقتی به قرآن نگاه می کنیم یک<br />
انط<strong>با</strong>ق صد در صدی بین آنچه که در وجود پیامبر است <strong>با</strong><br />
آنچه که در قرآن از آن به عنوان ویژگی های یک انسان<br />
کامل یاد می شود وجود دارد.اگر ما مولفه های اصلی<br />
انسان که شامل انگیزه یا نیت، خلق ،<strong>با</strong>ور و رفتار است را<br />
در نظر داشته <strong>با</strong>شیم متوجه می شویم که پیامبر )ص( یک<br />
انسان کامل است.<br />
فیض افزود: چهار مولفه نامبرده را قرآن معرفی<br />
کرده و در<strong>با</strong>ره <strong>با</strong>الترین انگیزه ها، بهترین خلق<br />
ها، کامل ترین <strong>با</strong>ورها و برترین رفتارها صحبت<br />
شده است. پیامبر )ص( به عنوان یک انسان کامل<br />
در هر چهار حوزه در <strong>با</strong>الترین سطح قرار دارد. مثال<br />
وقتی قرآن می آورد: »وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْ رِي نَفْسَ هُ<br />
ابْتِغَاء مَرْضَ اتِ اهللّ وَاهللّ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ« از <strong>با</strong>الترین نیت<br />
ها صحبت می کند. یا مثال جایی دیگر در قرآن از<br />
ویژگی ها و خلق و خوی افراد برجسته مثل حضرت<br />
داوود، حضرت ابراهیم و... صحبت می کند، حضرت<br />
محمد )ص( در <strong>با</strong>الترین سطح خلقیات قرار دارد. وقتی<br />
از کامل ترین <strong>با</strong>ورها حرف می زند و مستقیما آیه<br />
»شَ هِدَ اهللّ أَنَّهُ الَ إِلَهَ إِالَّ هُوَ وَالْمَالَئِكَ ةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ«<br />
را می آورد صریحا می گوید که خدا و مالئکه او<br />
شاهد حقیقت هستند و پیامبران اولوالعلم به این<br />
<strong>با</strong>ور رسیدند. خب پیامبر )ص( هم جزو این دسته<br />
از پیامبران هستند و کامل ترین <strong>با</strong>ور را دارند. در آیه<br />
»إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اهللّ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ » یا<br />
»لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُ وهَكُ مْ قِبَلَ الْمَشْ رِقِ وَالْمَغْرِبِ<br />
وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاهللّ » هم صحبت از <strong>با</strong>الترین<br />
و بهترین رفتارهاست و در واقع در این آیه پیامبر<br />
معرفی می شود.لذا قرآن معرف شخصیت پیامبر<br />
)ص( است و اگر ما مولفه های چهارگانه را دن<strong>با</strong>ل<br />
کنیم متوجه می شویم که پیامبر )ص( در هرچهار<br />
مولفه کامل ترین و هنرمندترین انسان است.<br />
استاد دانشگاه علم و فرهنگ ادامه داد: ما وقتی<br />
یک شخصیت برایمان مهم می شود <strong>با</strong>ید ببینیم<br />
که محبوب های آن شخصیت چیست؟ یعنی وقتی<br />
من یک نفر را به عنوان فرد مورد تائید و محبوب<br />
خودم انتخاب می کنم، طبیعتا <strong>با</strong>ید محبوب های<br />
او هم برای من محبوب <strong>با</strong>شد.برهمین مبنا یکی از<br />
کارکردهای حب معصومین )ع( همین است یعنی<br />
من اگر معتقدم حب معصومین می تواند در زندگی<br />
موثر و تحول آفرین <strong>با</strong>شد، <strong>با</strong>ید ببینیم برای آنها چه<br />
چیزهایی محبوب است برای من هم همان ها<br />
محبوب شود. اگر برای <strong>امام</strong> حسین )ع( نماز محبوب<br />
است پس هرکسی که حسین دوست است <strong>با</strong>ید نماز<br />
دوست هم <strong>با</strong>شد. یکی از محبوب های پیامبر)ص(<br />
هم انس <strong>با</strong> قرآن و تالوت قرآن بود لذا هرکسی<br />
که به پیامبر عالقه دارد وخودش را مدیون پیامبر<br />
می داند <strong>با</strong>ید به یکی از مهم ترین ثمرات 23 سال<br />
زحمت پیامبر و ثقل اکبر که برای ما <strong>با</strong>قی گذاشتند<br />
هم عالقه داشته <strong>با</strong>شد. انس <strong>با</strong> قرآن و تدبر در<strong>با</strong>ره<br />
آن یکی از راه های عملی نشان دادن عالقه ما به<br />
پیامبر می تواند <strong>با</strong>شد. <strong>با</strong>ید حواسمان <strong>با</strong>شد که پیامبر<br />
در روز قیامت شکایت امت اسالمی را پیش خدا<br />
نبرد و بگوید : »یَا ّ رَبِ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَ ذُوا هَذَا الْقُرْآنَ<br />
مَهْجُ ورًا« به بیان دیگر <strong>با</strong>ید از مهجوریت قرآن<br />
پیشگیری کنیم. انس <strong>با</strong> قرآن و تطبیق رفتارهایمان<br />
<strong>با</strong> چهار مولفه انسان کامل که به آن اشاره شد می<br />
تواند تا حد زیادی از مهجوریت قرآن جلوگیری کند.<br />
فیض در پایان در خصوص مهجوریتی که قرآن امروزه دارد<br />
توضیح داد: مهجوریت قرآن یک مهجوریت نسبی است و<br />
سطوح مختلفی دارد؛ در دنیای امروز و جامعه بشری، قرآن<br />
مهجور است و خیلی ها فقط صورت قرآن را دن<strong>با</strong>ل می<br />
کنند، در سطح کسانی که فقط به تالوت بسنده می<br />
کنند ولی کار عملی نمی کنند هم قرآن مهجور است، اما<br />
برای کسانی که در ایران زندگی می کنند این مهجوریت<br />
به شکل دیگری است پس این مهجوریت نسبی است.<br />
به ع<strong>با</strong>رتی مهجوریت قرآن یک مهجوریت عام است ولی<br />
توسط این قاعده که »الَ يُكَ لِّفُ اهللَّ نَفْسً ا إِالَّ مَا آتَاهَا« از<br />
ما که در سرزمین اسالمی زندگی می کنیم انتظار خداوند<br />
در<strong>با</strong>ره قرآن خیلی زیاد است و شرکت در نمایشگاه های<br />
قرآن یا تالوت روزانه قرآن کفایت نمی کند و از مهجوریت<br />
آن نمی کاهد. لذا <strong>با</strong>ید همگی تالش کنیم و جلوی این<br />
مهجوریت را بگیریم.
صفحه | 56 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
یادداشت
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 57 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
نوشتاری از آیت اهلل جعفر سبحانی؛<br />
آزادی وس ی له است نه هدف/<br />
پدیده آزادى و م رزهاى آن<br />
متن پیش رو نوشتاری است از آیت اهلل جعفر سبحانی <strong>با</strong> موضوع<br />
آزادی و مرزهای آن که از نظر می گذرد؛<br />
واژه آزادى از زي<strong>با</strong>ترين واژه هايى است كه گوش بشر آن<br />
را ش نيده و ب ا آن ان س گرفت ه اس ت. ت و گوي ى آزادى نش انه<br />
جَستن از قفس، و رهيدن از زندان، و گسستن قيد و بند<br />
بردگى است. در اين صورت، كدام انسان آزاده اى است كه<br />
به چنين شيوه اى از زندگى عشق نورزد، و قلبش براى آن<br />
نتپد، و دلداده ى آن ن<strong>با</strong>شد، و چه بسا جان خود را در راه آن<br />
ن<strong>با</strong>زد؟<br />
در طول تاريخ، پديده آزادى، موقعيّت و منزلت خود را در<br />
قلوب انسان ها، حفظ كرده، و مى توان گفت عمرى، به<br />
بلنداى عمر انسان دارد، و شايد در جهان، فردى پيدا نشود<br />
كه آن را نكوهش كند، و يا بر ضدّ آن تبليغ كند، حتّى<br />
مستبدترين انسان ها براى تحكيم حكومت هاى استبدادى<br />
خود، از همين واژه بهره مى گيرند و <strong>با</strong> مغالطه ها و خطابه<br />
هاى رنگين، هر نوع محدوديتى را مايه ى تأمين آزادى قلمداد<br />
مى كنند و لذا در طول تاريخ، از اين واژه بيش از هر واژه ى<br />
ديگرى بر ضدّ آن استفاده شده است.<br />
اين نوع سوء استفاده از آزادى، حاكى از آن است كه نوعى<br />
ابه ام ب ر واقعي ت آن س ايه افكن ده ت ا آنج ا ك ه ض دّ آزادى،<br />
عين آن قلمداد مى شود. از اين جهت، <strong>با</strong>يد به تبيين معنى<br />
لغوى، سپس به معنى اصطالحى آن پرداخت.<br />
آزادى در لغت<br />
»آزاد« در ز<strong>با</strong>ن فارسى، غال<strong>با</strong>ً در مقابل »بنده« به كار مى رود،<br />
در لغتنامه دهخدا آمده است: آزاد: آن كه بنده ن<strong>با</strong>شد، حرّ،<br />
ضد بنده، مسعود سعد مى گويد: بزرگ جشن است امروز<br />
مُلْك را مَلِكا *** كه شادمان است اين بنده و آزاد<br />
شاعر ديگرى مى گويد:ز بس جود او خلق را بنده كرد<br />
*** به جز سرو و سوسن، كس آزاد نيست<br />
<strong>با</strong>يد گفت: معنى لغوى آزاد گسترده تر از آن است كه در بيان<br />
فوق آمده است، و آزاد در مقابل بنده، يكى از مصاديق آن معناى<br />
گسترده است، و لذا افرادى را كه به نظام، و قيود و آداب سپاهيان<br />
و ساير ار<strong>با</strong>ب مناصب مقيّد ن<strong>با</strong>شند، آزاد مى نامند.<br />
از اين بيان مى توان نتيجه گرفت كه »آزاد« به معنى رها از<br />
قيد و »آزادى«، رهايى از هر نوع يا برخى التزام ها و قيود است.<br />
آنچه مهم است، تبيين معنى اصطالحى واژه آزادى، در<br />
مكاتب مختلف سياسى است. پيش از آن كه به برخى از<br />
تعريف ها بپردازيم، دو نكته را يادآور مى شويم:<br />
آزادى در روزهاى نخست، در مقابل بردگى به كار مى رفت،<br />
يعنى قدرت هاى بشرى، انسان هاى ضعيف و ناتوان<br />
را از خانه و كاشانه خود به اسارت گرفته و بنده خود مى<br />
ساختند، و از آنان به مقدار توان كار كشيده و به مقدار نياز<br />
ابتدايى، خوراك و پوشاك آنها را تأمين مى كردند.<br />
در يونان <strong>با</strong>ستان، واژه آزادى، بر همين محور دور مى زد،<br />
بردگى ضدّ آزادى، و آزادى نقطه مقابل آن بود، ولى بر اثر<br />
مرور زمان، واژه آزادى، مفهوم وسيع ترى براى خود پيدا<br />
كرد تا آنجا كه در مكاتب غربى امروز، مسأله آزادى عقيده،<br />
آزادى بيان، آزادى سرنوشت، و غيره مطرح شده، و مكتبى را<br />
پدي د آورده اس ت.<br />
واژه آزادى از مفاهيم اضافى است<br />
واژه آزادى از مفاهيم اضافى است و در واقعيت آن نوعى نسبت<br />
نهفته است.<br />
درست مانند مفهوم »فوق« و »تحت« است كه در واقعيت<br />
آن نوعى نسبت به ديگرى وجود دارد، مثالً طبقه دوم در يك<br />
ساختمان چند طبقه، نسبت به طبقه زيرين، فوق و نسبت به<br />
طبقه <strong>با</strong>التر، تحت ناميده مى شود، و لذا در فلسفه اسالمى،<br />
اين نوع مفاهيم را مفاهيم نسبى)ذات االضافه( مى نامند كه در<br />
واقعيتِ آن، نوعى نسبت به غير نهفته است.<br />
در واقعيت آزادى نيز عين اين اضافه و نسبت، نهفته است،<br />
زيرا جوينده آزادى، از چيزى گريزان است و به چيز ديگرى<br />
پناه مى برد. مثالً فرض كنيد انسانى را براى پرداخت جريمه<br />
هاى بى جهت مجبور مى كنند، او پيوسته جوياى فرار از اين<br />
زندگى پرفشار، به سوى زندگى دور از الزام واختناق مى <strong>با</strong>شد، و<br />
در اصطالح به بخش نخست )آزادى از چيزى( آزادى سلبى و به<br />
بخش دوم )انتقال به چيزى( آزادى ايجابى مى نامند.<br />
بنابراين، در هر آزادى <strong>با</strong>يد دو طرف مالحظه شود، مثالً اگر<br />
انسانى از چيزى بگريزد، ولى نداند كه دن<strong>با</strong>ل چه چيزى<br />
است، در اينجا حقيقت آزادى جزء سلبى را دارا است ولى فاقد<br />
جنبه ايجابى است. همچنين هرگاه به دن<strong>با</strong>ل حالت جديد<br />
دوم <strong>با</strong>شد، بدون اين كه در آن نسبت به حالت نخست<br />
نفرت ى داش ته <strong>با</strong>ش د، در اي ن م ورد واقعي تِ آزادى، فاق د ج زء<br />
سلبى است.<br />
مالك گزينش چيست؟<br />
انسان آزادى خواه، از آنجا كه حالت موجود را <strong>با</strong> خواسته خود<br />
همسو نمى بيند، پيوسته مى خواهد، اين حالت را از دست<br />
بدهد و حالت ديگرى را كه <strong>با</strong> خواست او همسو است به<br />
دست آورد، بنابراين، آزاديخواه، در تمام مراحل، ولو <strong>با</strong> يك<br />
سلسله انديشه هاى غير صحيح، وضع موجود را به صالح<br />
خويش ندانسته و پيوسته از آن مى گريزد تا حالت ديگرى<br />
كه آن را به سود خود و يا ملت خويش مى انگارد به<br />
دست آورد.<br />
چيزى كه در اينجا مهم است، سخن در<strong>با</strong>ره عامل<br />
تعيين كننده صالحيت است و اين كه به چه ميزان،<br />
حالت نخست، <strong>با</strong> واقعيت او همسو نبوده و حالت دوم <strong>با</strong> او<br />
همسوست؟<br />
اين نقطه در بحث هاى مربوط به آزادى بسيار مهم و<br />
اساسى است و تا اين عامل از نظر خرد مشخّ ص نگردد،<br />
آزادى مفهوم عقالنى پيدا نكرده و يك نوع آزادى جنگلى<br />
تلقّى مى شود.<br />
در اينجا عواملى را مى توان تعيين كننده اين حالت دانست<br />
كه از آنها به مالک هاى گزينش تعبير مى كنيم:<br />
مالك نخست: گرايش هاى درونى<br />
ممكن است معيار و علت گريز از حالت نخست به حالت<br />
دوم، گرايش هاى درونى معرّفى گردد، و اين كه هر انسانى<br />
خواهان آزادى از هر قيد و بندى است كه براى او در مقام<br />
بهره گيرى از غرايز ايجاد محدوديت مى كند.<br />
شكى نيست كه سركوب كردن تمايالت، مساوى <strong>با</strong> نابودى<br />
انسان است، و اگر تمايالت درونى، <strong>با</strong> حيات و زندگى انسان،<br />
ارت<strong>با</strong>ط مستقيم نداشت، دست آفرينش، در نهاد او اين تمايالت<br />
را پديد نمى آورد، ولى در عين حال نمى توان ارضاى غرايز<br />
را بدون قيد و شرط محور آزادى معرّفى كرد. مثالً آزادى بى<br />
چون و چرا در ارضاى تمايالت، به قيمت نابودى اخالق<br />
و سنن اجتماعى تمام مى شود، زيرا تمايالت انسان در<br />
گردآورى ثروت و مال وتحكيم موقعيت و قدرت، حد و<br />
مرزى را نمى شناسد، اگر بنا <strong>با</strong>شد محور آزادى رفع موانع از<br />
اش<strong>با</strong>ع اين نوع از غرايز <strong>با</strong>شد، نتيجه ى آن جز جنگ و نزاع و<br />
نابودى بشر و از بين رفتن ارزش هاى اخالقى، چيز ديگرى<br />
نخواهد بود و لذا محور بودن تمايالت درونى را در آن حدّ<br />
مى پذيريم كه اوّالً بر سعادت انسان و ثانياً بر سعادت<br />
جامعه لطمه اى وارد نكند.<br />
آزادى در مصرف موادّ مخدّر<br />
آزادى در مصرف موادّ مخدّر، يك نوع تمايل درونى است<br />
كه در جوان پديد مى آيد و لذت هاى آنى را غايت زندگى<br />
مى انديشد، ولى چون چنين آزادى مايه ت<strong>با</strong>هى شخصيّت و<br />
انسانيت اوست نمى تواند مالک جنبه ايجابى آزادى <strong>با</strong>شد.<br />
گروهى از فزونى مال و ثروت، و پايمال كردن حقوق ديگران،<br />
بيش از هر چيزى لذت مى برند ولى نمى توان چنين<br />
گرايشى را تعيين كننده آزادى دانست. بنابراين، در اش<strong>با</strong>ع غرايز<br />
<strong>با</strong>يد به تعديل آن پرداخت.<br />
دو شرط تعديل اش<strong>با</strong>ع غرايز<br />
۱. به سعادت او لطمه اى وارد نكند.<br />
۲. موجب تضييع حقوق ديگران نشود.<br />
مالك دوم گزینش: آداب و رسوم<br />
مالک ديگر در تعيين گريز از نقطه اى به نقطه ى ديگر،<br />
حفظ آداب و رسوم و به اصطالح فرهنگ ملت هاست، و<br />
م<strong>با</strong>رزه <strong>با</strong> هر نوع عاملى كه در صدد محو فرهنگ ملت<br />
است.<br />
در اينجا از تذكّر نكته اى ناگزيريم و آن اين كه: آداب و رسوم<br />
ملّت ها نشانه ى اصالت و ديرپايى آنان در محيط زندگى و<br />
ميراث نياكان آنها است، طبعاً چنين رسومى، محترم خواهد<br />
بود. پيامبران آسمانى <strong>با</strong> فرهنگ و رسوم ملّت ها مخالفتى<br />
نداشتند، حتّى پيامبر گرامى اسالم پس از فتح مكه، آداب<br />
و رسومى كه در اداره ى كعبه بود، حفظ كرد، مثالً مقام<br />
كليددارى كعبه را كه قبيله ى خاصّ ى برعهده داشت، تغيير<br />
نداد، ولى آنچه كه مهم است اين كه آداب و رسوم <strong>با</strong>يد در<br />
همان چهارچوب مالک پيشين <strong>با</strong>شد:
صفحه | 58 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
الف( فرهنگ هر ملّتى محترم است، تا آنجا كه به سعادت<br />
او لطمه اى وارد نكند.<br />
ب( فرهنگ و ملّتى احترام دارد، تا جايى كه مايه ى تضييع<br />
حقوق ملت هاى ديگر ن<strong>با</strong>شد.<br />
فرض كنيد فرهنگ ملتى، سنگ پرستى و گاو پرستى است،<br />
و آن را نشانه اصالت و آثار نياكان خود مى داند، در حالى<br />
كه از نظر خرد بر ضدّ سعادت فرد و اجتماع است، آيا مى<br />
توان چنين مالكى را تحسين كرد و گفت كه رهيدن از<br />
يكتاپرستى و وارد شدن به سنگ پرستى و گاو پرستى، نوعى<br />
آزادى است؟<br />
شگفت اينجاست كه منطق بت پرستان عصر رسول<br />
خدا )ص( در اصرار بر حفظ فرهنگ، و سرسختى در مقابل<br />
تبليغ پيامبر)صلى اهلل عليه وآله وسلم(، همين بود كه مى<br />
گفتند:)إِنّا وَجَدْنا آ<strong>با</strong>ئَنا على أُمّة وإنّا على آثارِهِمْ مُهْتَدون(.<br />
)]۱[(<br />
»ما نياكان خود را بر آيينى يافتيم و ما نيز به پيروى آنان<br />
هدايت يافته ايم«.<br />
قرآن در نقد اين نظريه يادآور مى شود:)أَوَ لَوْ كانَ آ<strong>با</strong>ؤهُ مْ ال<br />
يَعْقِلُون شَ يئاً وَال يَهْتَدُون(.)]۲[(<br />
»آيا اگر پدرانشان چيزى را درك نمى كردند و راه درست را<br />
نمى ى افتند <strong>با</strong>ز شايسته است به دن<strong>با</strong>ل آنها بروند؟«.<br />
مالك سوم گزینش : داورى هاى خرد<br />
عامل سوم، بر خالف دو عامل پيشين، هم عامل علت<br />
گريز از چيزى، و هم محدود كننده ى آزادى است.<br />
چه بسا خرد انسان، او را به گريز از چيزى دعوت كند، ولى از<br />
سوى ديگر، آزادى او را <strong>با</strong> يك رشته قوانين محدود مى سازد.<br />
دو عامل نخست، فقط عامل گريز بودند نه تعيين كننده<br />
ى حدود آزادى، ولى در اين مورد، در حالى كه خرد، علت<br />
گريز انسان از حالتى به حالت ديگر است ولى، گريز او را <strong>با</strong><br />
يك رشته <strong>با</strong>يدها محدود مى سازد. بلكه بيش ترين نقش<br />
خرد، ايجاد محدوديت ها است، و هر فرد آزادى خواه <strong>با</strong>يد<br />
بر داورى خرد را در زمينه محدويت ها بپذيرد.<br />
اصوالً <strong>با</strong>يد ديد آزادى وسيله است يا هدف؛ هرگز نمى توان<br />
گفت آزادى هدف است، زيرا آزادى مطلق <strong>با</strong> نابودى انسان<br />
همسوست و آفرينش انسان <strong>با</strong> يك رشته ى محدوديت ها<br />
عجين مى <strong>با</strong>شد. انسان نمى تواند هر چيزى را بخورد و هر<br />
چيزى را بنوشد و به هر شيوه اى خواست راه برود، وجست<br />
و خيز كند؛ زيرا آفرينش، وجود او را برنامه ريزى كرده، و<br />
براى آن حدّ و حدودى قايل شده است.<br />
آزادى وسيله است نه هدف<br />
از اين رو، آزادى وسيله كمال است؛ زيرا انسان در صورت<br />
آزاد بودن مى تواند استعدادهاى نهان را آشكار سازد و كمال<br />
<strong>با</strong>لقوه را به فعليت برساند و اين همان است كه گفته شد:<br />
آزادى وسيله است نه هدف. در اين صورت مانعى نخواهد<br />
داشت كه عقل و خرد كه چراغى فرا راه انسان است <br />
آزادى مضر را از آزادى مفيد <strong>با</strong>ز شناسد و از اوّلى بپرهيزد و به<br />
دومى رو آورد.<br />
و به ديگر سخن: انسان عاقل، انسانى است كه زندگى<br />
اجتماعى را بر زندگى فردى برترى بخشد و انسان منزوى<br />
كه مى خواهد در بيغوله ها و شكاف كوه ها زندگى كند<br />
مسلّماً از خرد كامل انسانى برخوردار نيست. از طرفى ديگر،<br />
در زندگى اجتماعى حرص و آزادى، فزون طلبى ها، مال<br />
اندوزى ها <strong>با</strong>يد تحت سيطره قرار گيرد، تا بتواند زندگى<br />
را ممكن سازد.<br />
اساس زندگى اجتماعى، احترام به حقوق يكديگر و عدم<br />
تجاوز به حريم ديگران است در غير اين صورت رشته ى<br />
زندگى از هم گسسته و عرصه ى زندگى به صورت يك<br />
جنگل در مى آيد.<br />
از اين بيان نتيجه مى گيريم كه عقل و خرد <strong>با</strong> بررسى<br />
هاى دقيق <strong>با</strong> مشاوره ها و مذاكره ها مى تواند مسير آزادى<br />
و حدّ و حدود آن را مشخصّ كند تا آزادى به صورت يك<br />
پديده دلپذير در آيد.<br />
محدود بودن ديدگاه خرد<br />
اصوالً كسانى كه توانايى خرد را بر درك زي<strong>با</strong>يى و زشتى<br />
رفتارها انكار مى كنند <strong>با</strong> فطرت و يافته هاى درونى خود<br />
به مقابله برخاسته اند، و آنچه در ز<strong>با</strong>ن مى گويند غير آن<br />
اس ت ك ه در دل آنهاس ت، ول ى ب ا وج ود اي ن، <strong>با</strong>ي د اعت راف<br />
نمود كه آگاهى خرد از مصالح و مفاسد كامالً محدود بوده<br />
و در مواردى از درك واقعيات <strong>با</strong>ز مى ماند، در اينجا همان<br />
مسأله لزوم بعثت انبيا پيش مى آيد كه در عين احترام<br />
به خرد، آن را براى تكامل انسان كافى ندانسته و حتماً بر<br />
راهنماى ديگرى به نام »شرع« كه از نقطه مرتفع تر به<br />
زندگى بشر مى نگرد، تأكيد مى كند.<br />
ما <strong>با</strong> تمام احترامى كه براى عقل و خرد مى گذاريم ولى<br />
توانايى آن را در همه ى مراحل زندگى، كافى نمى دانيم؛ زيرا<br />
شعاع درك عقل، آن چنان گسترده نيست كه همه اقيانوس<br />
زندگى را روشن سازد بلكه مى تواند بخشى از آن را روشن<br />
كند، زيرا تمايالت سركشى بر وجود انسان حكومت مى<br />
كند كه عقل و خرد را كم فروغ مى سازد و جلو داورى آن<br />
را مى گيرد. امروز مناديان آزادى، بدترين محدوديت و اسارت<br />
را بر جهان سوم روا مى دارند و آن را خردورزى مى شمارند.<br />
در تاريخ، صدها گواه بر اين توجيهات غير صحيح است<br />
كه يكى را به عنوان نمونه يادآور مى شويم. در سال<br />
۱۹۴۴ ميالدى، ترومن رئيس جمهور)وقت( آمريكا فرمان<br />
بم<strong>با</strong>ران دو شهر ژاپن را صادر كرد و در ظرف چند لحظه<br />
اين دو شهر آن چنان در آتش سوخت كه به يك معنى<br />
از جغرافياى كشور ژاپن حذف شد و ۱۵۰ هزار انسان بى<br />
گناه نابود شدند.<br />
آنگاه كه وى از طرف جامعه ملل مورد <strong>با</strong>زخواست قرار<br />
گرفت، عمل خود را چنين توجيه كرد: »براى كوتاه كردن<br />
جنگ و كم كردن كشتار راهى جز اين نبود و در غير اين<br />
صورت جنگ طوالنى مى شد و افراد زيادترى كشته مى<br />
شدند« او <strong>با</strong> چنين توجيه و استداللى وجدان خود را آرام<br />
ساخت و گروهى را فريب داد در حالى كه همگى مى دانيم<br />
منطق رئيس جمهور يك منطق پوشالى است، اصوالً چرا<br />
جنگ را شروع كرديد كه در كم كردن آن به چنين جنايتى<br />
م<strong>با</strong>درت بورزيد وچه دليلى براى ادامه ى جنگ داشتيد؟<br />
مالك چهارم گزینش :وحى الهى<br />
چهارمين مالكى كه مى تواند تعيين كننده ى حدود آزادى<br />
<strong>با</strong>شد وحى الهى است كه از طريق پيامبران به ما مى رسد.<br />
وحى الهى از جانب آفريدگار انسان است كه مصنوع خود<br />
را بهتر از ديگران مى شناسد و از نيازهاى واقعى و نيازهاى<br />
كاذب او كامالً آگاه مى <strong>با</strong>شد.<br />
خالق انسان در رتبه انسان نيست كه رقيب و مخالف او<br />
<strong>با</strong>شد، بلكه در ساحت برترى قرار دارد كه به انسان از ديدگاه<br />
يك معلّم دلسوز و مهر<strong>با</strong>ن مى نگرد. طبعاً ن<strong>با</strong>يد دستورهاى<br />
او را مخالف آزادى دانست بلكه <strong>با</strong>يد آن را به عنوان تعديل<br />
غرايز سركش تلقّى كرد.<br />
اين كه گاهى گفته مى شود: انسان ميان دو اصل)»آزادى«<br />
و »تكاليف« دينى( مخالف درگير است كه اگر اوّلى را بگيرد<br />
<strong>با</strong>يد دومى را رها كند واگر دومى را برگزيند، آزادى را از دست<br />
داده است. اين نوع نگرش به تعاليم مذهبى نگرشى واقع<br />
بينانه نيست. تعاليم دينى، ساخته و پرداخته ى انسان رقيب<br />
نيست كه به حريم آزادى او تجاوز كند، بلكه اين تعاليم<br />
از جهانى برتر همراه <strong>با</strong> رحمت و مهر<strong>با</strong>نى فرود آمده است.<br />
در اين صورت، ن<strong>با</strong>يد معادله ى رقابتى ميان اين دو برقرار<br />
كرد، بلكه <strong>با</strong>يد هر دو را گرفت. اينجا اگر بخواهيم از مثلى<br />
بهره بگيريم، <strong>با</strong>يد بگوييم: تعاليم دينى از قبيل تربيت پدر<br />
و مادر است كه كودك را از آزادى مطلق <strong>با</strong>ز مى دارد. در<br />
چنين شرايط به فكر كسى نمى رسد كه يا <strong>با</strong>يد كودك<br />
آزاد <strong>با</strong>شد يا فرمان پدر و مادر اجرا گردد. بلكه همگان به<br />
خاطر آگاهى از نياز كودك به تربيت و گستره ى آگاهى پدر<br />
و مادر يك نظر بيش نمى دهند و آن اين كه آزادى كودك<br />
<strong>با</strong>يد در محدوده امر و نهى پدر و مادر صورت <strong>با</strong>شد.<br />
در اينجا حديثى كه از رسول گرامى )ص( در<strong>با</strong>ره ى پيامبران<br />
وارد شده است و <strong>با</strong> گفتار ما تناسب بيشترى دارد نقل<br />
مى كنيم و آن اين كه: »وال بعثَ اهللّ نبيّاً وال رسُ والً حتّى<br />
يَسْ تَكْ مِلَ الْعَقْلَ وَيكونَ عَقْلُهُ أفْضَ لَ مِنْ عُقولِ أُمّته«.)]۳[(<br />
»خداوند هيچ پيامبر و رسولى را برنيانگيخت جز اين كه<br />
خردها را تكميل كند، از اين نظر <strong>با</strong>يد خرد پيامبر <strong>با</strong>التر از<br />
خردهاى امت او <strong>با</strong>شد«.<br />
اصوالً <strong>با</strong>يد هر نوع آزادى طلبى <strong>با</strong> توجّه به واقعيت هاى<br />
وجود انسان <strong>با</strong>شد، و هر نوع بى توجهى به آن واقعيت، كج<br />
انديشى است كه به نتيجه نمى رسد، واقعيت آفرينش<br />
انسان بندگى و وابستگى او به جهان <strong>با</strong>الست، و اين واقعيت<br />
جزو آفرينش اوست و هر كارى انجام دهد بندگى خود را<br />
نمى تواند نسبت به خالق خود منكر شود، چنانچه قرآن<br />
نيز اين انديشه را چنين بيان مى كند:)إِنْ كُلّ مَنْ فِى<br />
السَّ مواتِ وَالَرْضِ إِالّ آتِى الرَّحْ منِ عَبْداً(.)]۴[( »آنچه در آسمان<br />
ها و زمين است بنده ى رحمن )خدا( است«.<br />
در اين صورت، هر نوع طلب آزادى و رهايى از قيد كه در<br />
نقطه مقابل بندگى انسان <strong>با</strong>شد يك نوع تخلّف از واقعيت<br />
به شمار مى رود. گذشته از اين، هرگاه نظرى بر قوانين<br />
اسالم بيفكنيم، درست است كه در وهله ى نخست، آزادى<br />
انسان را محدود مى سازد، ولى آن گاه كه در آثار سازنده اين<br />
قوانين فكر كنيم، خواهيم ديد كه همه ى اين قوانين مايه<br />
پيدايش زندگى اجتماعى سالم است كه در آن همه افراد به<br />
سان اعضاى يك خانواده در كنار هم زندگى مى كنند.<br />
شما دستورات اسالم را در مورد خوردنى ها و نوشيدنى ها در<br />
نظر بگيريد، از آنچه كه نهى كرده دانش امروز ضرر آن را<br />
اث<strong>با</strong>ت نموده و آنچه را كه مجاز شمرده مفيد بودن و الاقل<br />
بى ضرر بودن آن از نظر علمى روشن گشته است.<br />
درست است »روزه« محدوديت خاصى در زندگى انسان<br />
پديد مى آورد ولى همين محدوديت سرچشمه ى يك رشته<br />
آثار سازنده اى است كه در زندگى فردى و اجتماعى انسان<br />
نمايان مى گردد. ما در اين جا در مقام بيان ويژگى هاى<br />
تعاليم فردى و اجتماعى اسالم نيستم، زيرا سخن در <strong>با</strong>ب<br />
آنها به درازا مى كشد، فقط اين نكته را يادآور مى شويم<br />
كه ن<strong>با</strong>يد محدوديت هاى دينى را بر خالف آزادى شمرد<br />
يا دين را رقيب آزادى خواند، بلكه <strong>با</strong>يد تعاليم آن را تعاليم<br />
ولیّ مهر<strong>با</strong>نى انديشيد كه به آزادى كودك و نوجوان بهبودى<br />
خاصّ ى مى بخشد.<br />
چرا غربیها دین را رقیب آزادی می دانند<br />
اگر در ميان برخى از غربيان تعاليم دينى كم رنگ شده و<br />
احياناً دين را رقيب آزادى مى انديشند به خاطر اين است<br />
كه از رابطه ى واقعى بشر <strong>با</strong> خالق، آگاهى صحيح نداشته و<br />
لذا در فكر دين زدايى از جامعه خود هستند و دين را رقيب<br />
بشر و دشمن آزادى معرّفى مى كنند، اين سخن بسان اين<br />
است كه يك كودك ناآگاه از راهنمايى هاى تربيتى والدين<br />
خود، ناراحت شده و احياناً گريه مى كند و خود و مادر را<br />
آزار مى دهد، چه كند، از رابطه واقعى خود <strong>با</strong> مادر ناآگاه<br />
است. امروز افرادى كه سكوالريسم، پلوراليسم و ليبراليسم<br />
و امثال اينها را بر زندگى دينى ترجيح مى دهند و جامعه<br />
را به سوى اين مكتب ها سوق مى دهند دچار دو اشت<strong>با</strong>ه<br />
مى <strong>با</strong>شند:<br />
۱. واقعيت انسان را <strong>با</strong> خدا ناديده انگاشته و احياناً درك نمى كنند.<br />
۲. زندگى به ظاهر زي<strong>با</strong>يى به دست مى آورند امّا در درون<br />
آن، صدها تضاد و بدبختى دامنگير آنها مى شود و گسترش<br />
جنايت ها و انحالل خانواده ها و ذوب شدن عواطف و امثال<br />
آن، نتيجه ى چنين تفكر مادى گرايانه است.<br />
------------------------------------------<br />
پانوشتها؛<br />
]۱[ . زخرف/۲۲.<br />
]۲[ . بقره/۱۷۰.<br />
]۳[ . اصول كافى ۱۳، <strong>با</strong>ب عقل، حديث شماره ۱۱.<br />
]۴[ . مريم/۹۳.
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 59 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
)ع(<br />
والی ت فق ی ه؛ ی ادگ ار ام ام ح س ن ع س ک ری<br />
متن پیش رو یادداشتی است از<br />
محمدصادق دهنادی، مدیر فرهنگسرای<br />
معرفت که به مناسبت سالروز شهادت<br />
<strong>امام</strong> حسن عسکری)ع( از نظر می گذرد؛<br />
از مظلومیت خورشید سامرا هر چه بگوئیم<br />
کم است. تنها <strong>امام</strong>ی که به دیده ظاهر<br />
حتی مجال حج و رخصلت زیارت پیامبر<br />
اعظم)ص( را نیز پیدا نکرد. اما از این<br />
مظلومیت ها بیشتر و پیشتر، شرح مکتوم<br />
ماندن فضائل آن <strong>امام</strong> همام است.<br />
به نظرم دوران <strong>امام</strong>ت <strong>امام</strong> هادی و <strong>امام</strong><br />
عسکری و <strong>امام</strong> منتظر علیهم السالم - در<br />
عصر غیبت کوچکتر - را <strong>با</strong>ید در یک<br />
مجموعه طبقه بندی کرد که مهمترین<br />
خط آن ایجاد خود<strong>با</strong>وری برای شیعیان<br />
جهت اداره اجتماع اسالمی است.<br />
در عصر <strong>امام</strong> هادی)ع( اجتماعات محدود<br />
شیعی تبدیل به جوامع و شهرهای شیعه<br />
شده بود و همین امر <strong>با</strong>عث شد که جریان<br />
وکالت که از زمان صادقین علیهم السالم<br />
پایه گذاری و در زمان <strong>امام</strong> کاظم)ع( رسما<br />
سازماندهی گردید، در تکامل تاریخی به امر<br />
فقاهت و اداره اجتماع تبدیل شود.<br />
گروهی بر این <strong>با</strong>ورند که رفتار <strong>امام</strong>ین<br />
عسکریین در موضوع راه اندازی سازمان<br />
فقاهت به دلیل محدودیت های سیاسی و<br />
امنیتی این بزرگواران بوده اما صدها صفحه<br />
مکاتبه موجود <strong>امام</strong> عسکری)ع( <strong>با</strong> فقها و<br />
اندیشمندان اسالمی و فلسفی - مانند کندی<br />
حکیم - نشان دهنده آن است که شبکه<br />
فقاهت برای <strong>امام</strong> عسکری روحی فداه<br />
بیش از آن که تاکتیکی بوده <strong>با</strong>شد، امری<br />
راهبردی است.<br />
<strong>امام</strong> یازدهم که بر اساس ذکاوت الهی<br />
خود می خواستند که جوامع شیعه بتوانند<br />
<strong>با</strong> خود<strong>با</strong>وری و مسئولیت پذیری به امر<br />
اداره جامعه خود بپردازند، در این اداره <strong>با</strong><br />
هوشمندی مسئولیت جامعه را بر عهده ولی<br />
فقیه نهادند.<br />
<strong>امام</strong> خمینی قدس اهلل نفسه الزکیه، چه<br />
در ابتدای تحریر الوسیله و چه در کتاب<br />
حکومت اسالمی از حدیث گرانسنگ این<br />
<strong>امام</strong> همام بهره برده اند که فرمودند:<br />
»فَأمّا مَن كانَ مِن الفُقَهاءِ صائنا لنفسِ هِ<br />
حافِظا لِدينِهِ مُخالِفا على هَواهُ مُطِ يعا لمرِ<br />
مَوالهُ فلِلعَوامّ أن يُقَلّدُوهُ ، وذلكَ ال يكونُ<br />
إالّ بَعضَ فُقَهاءِ الشّ يعَةِ ال جَميعَهُم« اما هر<br />
فقيهى كه خويشتندار و نگاه<strong>با</strong>ن دين خود<br />
<strong>با</strong>شد و <strong>با</strong> هواى نفْسش بستيزد و مطيع<br />
فرمان مواليش <strong>با</strong>شد، بر عوام است كه از او<br />
تقليد كنند و البته اين ويژگيها را تنها برخى<br />
فقهاى شيعه دارا هستند، نه همه آنها.<br />
مجدد فلسفه سیاسی اسالم، <strong>با</strong> استفاده از<br />
این میراث گرانبها و استدالل های عقلی و<br />
نقلی دیگر، توانسته برای والیت فقیه چه<br />
در امور حسبیه و چه در غیر آن استدالل<br />
نماید.<br />
بنابر این حق این است والیت فقیه را<br />
به عنوان میراث جاودانه سیره و قول <strong>امام</strong><br />
عسکری)ع( بر شماریم.<br />
درود خدا بر او و بر مجدد قول و فعل او.<br />
روش فل س ف ی ق رآن ی/ ف رق روش شناس ی ق رآن ب ا م نطق ارس ط وی ی<br />
چندی پیش یادداشتی <strong>با</strong> عنوان »پیرنگ فلسفه<br />
اسالمی« نوشته دکتر حسین فلسفی، استاد فلسفه<br />
دانشگاه آزاد خرم آ<strong>با</strong>د در خبرگزاری مهر منتشر شد.<br />
فلسفی در آن یادداشت مدعی بود که فلسفه اسالمی<br />
هنوز آغاز نشده است و <strong>با</strong>ید در واقع آن را شکل داد. در<br />
ادامه آن م<strong>با</strong>حث مقاله ای در همین زمینه <strong>با</strong> عنوان »روش<br />
فلسفی قرآنی« از حسین فلسفی در پی می آید. حسین<br />
فلسفی در این مقاله سعی کرده است که بیشتر از گذشته<br />
به نقد فلسفه ارسطویی و بیان دیدگاه قرآنی بپردازد.<br />
شما را به خواندن آن دعوت می کنیم؛<br />
در یادداشتی <strong>با</strong>نام »پیرنگ فلسفه اسالمی« در تاریخ ۳۱<br />
شهریور ۱۳۹۴ در خبرگزاری مهر، یادآور شدیم که فلسفه<br />
اسالمی کنونی در چارچوب همان فلسفه ارسطویی است<br />
زیرا روش، موضوع و بیشتر مسائل آن همان چیزی است<br />
که ارسطو گفته است و بر این پایه میتوان گفت فلسفه<br />
اسالمی، هنوز آغاز نشده است و <strong>با</strong>ید بکوشیم تا فلسفه<br />
اسالمی پی افکنده شود؛ فلسفهای که روش، موضوع و<br />
مسائل آن از گونهای دیگر است. در این نوشتار در<strong>با</strong>ره روش<br />
فلسفه اسالمی سخن خواهیم گفت و داوری را به داوران<br />
ارجمند و سخنسنج وامیگذاریم.<br />
در آنجا گفتیم که روش فلسفه اسالمی یا قرآنی، روش<br />
یافتگی و فهم است و این روش در برابر روش منطق<br />
ارسطویی است. میدانیم که روش ارسطویی درجایی<br />
کاربرد دارد که پای مفهوم در میان <strong>با</strong>شد و در اینجاست که<br />
منطق ارسطویی بکار بسته میشود و اگر پای مفهوم در کار<br />
ن<strong>با</strong>شد این روش کاربردی ندارد و ناگزیر <strong>با</strong>ید راهی دیگر<br />
رفت. آن راه دیگر را راه فهم مینامیم.<br />
۱- واژه فهم که در بنیاد پارسی است و خود از ریشه اوستایی<br />
پثنpaθana است و به پهن دگرگون گشته دو معنا دارد:<br />
یکی برابر نهاد fathom در التین و )understand(<br />
در ز<strong>با</strong>ن انگلیسی به معنای آغوش گشودن است و در<br />
آنگونهای گشودگی هست و بر این پایه understand<br />
نیز گونه گشودگی ذهن است. دوم به معنای دانستن و<br />
دانش knowledge است و ناگفته پیداست که دانش بر<br />
گشودگی استوار است و بی آن، این به دست نمیآید.<br />
۲- بهراستی اگر انسان در این جهان و برای این جهان<br />
آفریده نمیشد آیا تشنه و گرسنه و ... میشد؟ آیا خداجو<br />
و خداپرس ت میب ود؟ آی ا مه ر م ادری و کی ن دش من و ... را<br />
میدانست؟ ریشه دانش آدمی چیست؟<br />
از دید ما همه این پرسشها تنها یک پاسخ دارد و آن<br />
این است که چون انسان در این جهان و برای این جهان<br />
آفریدهشده است، فهمی پیشین از این جهان و چیزهای آن<br />
دارد و آن فهم پیشین نیز همین بودن او در این جهان است<br />
و اینکه آدمی به جهان آغوش گشوده است و در این<br />
جهان است.<br />
درگذر تاریخ اندیشه و فلسفه از چیستی و هستی دانش داد<br />
سخن دادهاند و هر کس در این زمینه سخنی گفته است<br />
و رشته شناختشناسی بنیانگذاری شده است. خواننده<br />
شاید چشم داشته <strong>با</strong>شد، دانش را به جنس و فصل تعریف<br />
کنم و <strong>با</strong> چنین کاری هم دانش را شناخته <strong>با</strong>شم هم خواننده<br />
ارسطویی را خرسند کنم. زیرا در این نگاه که بدبختانه در<br />
اندیشه ما نهادینهشده است بهترین راه شناخت، تعریف به<br />
حد است و چنین شناختی را از ارسطو <strong>با</strong>ید سراغ گرفت.<br />
ولی <strong>با</strong>ید پذیرفت که نخست این روش شناخت خود پای<br />
در گل است و دوم شناختی هست که از آن ارجمندتر است و<br />
بهراستی آن شناخت بنیاد شناخت تعریف به حد است و<br />
کسی به آن نپرداخته است مگر جستهوگریخته.<br />
چکیده آنکه دانش دو گونه است: حضوری و حصولی. در
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 60 صفحه شت<br />
ا د د یا MEHR NEWSAGENCY<br />
دارد<br />
سروکار دانسته چیز مفهوم <strong>با</strong> داننده حصولی دانش دانش<br />
دانسته. خود <strong>با</strong> حضوری دانش در و آن خود <strong>با</strong> نه آن<br />
پی در ارسطویی فلسفه که است دانشی همان حصولی و<br />
تعریف قلمرو دو در ارسطویی منطق نیز آن روش و است اندیشه<br />
در جستهگریخته حضوری دانش است. استدالل آمده<br />
میان به مسئلهها برخی در<strong>با</strong>ره ارسطوییان از برخی شود.<br />
می ارجمند سهروردی اندیشه در و است دانش<br />
<strong>با</strong> میرود سخن آن از گفتار این در که فهمی ۳- بسیار<br />
همانندی سرشتی)فطری( و )غریزه( نهادی حضوری، بهراستی<br />
و بنیادیتر هم گستردهتر، آنها از هم ولی دارد است.<br />
آنها ریشه سربستهای<br />
تقدم( )ما پیشینِ کنشیِ دانشِ فهم، ۴- از<br />
نه اما است دانش است. کنشی دانشِ است؛ )اجمالی( همان<br />
آن و کردن کاری و کنش گونه از که مفهومی گونه است<br />
آن در افتاده و گشوده و جهان این در آدمی که است نمیشد،<br />
گشوده جهان این بر و جهان این در آدمی اگر و و بنیادیتر دانشی هر از دانش این نمیبود. آدم بنیاد در آن<br />
به بسته دانشی، هر بودن دانش زیرا است نخستیتر همان<br />
به درست نیست؛ هیچدانشی به بسته فهم و است است.<br />
پرداخته آن به ناب خرد سنجش در کانت که معنایی نه<br />
رفت <strong>با</strong>ید که راهی از است آغازی است؛ سربسته فهم از<br />
پس شناختشناسی، این در هدف. به رسیدن نه و راه فهمش<br />
گام هر <strong>با</strong> و مینهد درراهی گام آدمی آغازگاه، میشود.<br />
ژرفتر و گستردهتر حسها<br />
<strong>با</strong> که )شهادت( پیدا ۱- دارد: دورویه جهان ۵- -۲ نمیماند. پایدار و درگذراست پیوسته و میشود یافت است<br />
سرایی و نمیافتد حسها چنگ در که )غیب( نهان است.<br />
برگرفته در را گوناگونی چیزهای که پایدار آغازگاه<br />
نیز فهم دارد، دورویه جهان که پایه این بر ۶. و<br />
محسوسها از فهمی ؛ همدوش و دورویه است راهی نامحسوسها.<br />
از فهمی را<br />
حسی آگاهی و )غرایز( ها نهادینه محسوسها، از فهم ۷. بودن<br />
از فهمی بهراستی آدمی، های نهادینه دارد. آستین در روزگار<br />
درگذر کس هر در که است جهان در آدمی ماندن و ژرفا<br />
و میدهد گسترش کنشی هر <strong>با</strong> را سربسته فهم آن فهم<br />
این در ریشه نیز محسوسها از آگاهی بخشد. می و<br />
کار <strong>با</strong> و هستم محسوس چیزهای میان در من که دارد ارسطویی<br />
منطق در اینکه گسترانم. می را فهم آن کنش های<br />
دانش از بخشی را درونی و بیرونی محسوسهای همین<br />
پایه بر دانستند، می )بدیهی( بیگفتوگو و روشن یافت<br />
بدانند آنکه بی آنان است. سربسته پیشین فهم <strong>با</strong>ید<br />
که دانستند می روشن را محسوسها از آمده بر های این<br />
در من دانست؛ فهم همین در را آنها بودن روشن راز آغوش<br />
آن روی بر من و است فراگرفته مرا جهان و جهانم ام.<br />
گشوده فهم<br />
چنین داشتن راز و داریم نامحسوسها از فهمی ۸- حسی<br />
جهان همین و هستم آنها میان در که است همان فهمی<br />
چنین از بخشی است. فراحسی جهانی بودن بر گواه از<br />
آنان اند. کرده <strong>با</strong>زگو کاره نیمه پیشین، اندیشمندان را برای<br />
و اند گفته سخن سرشتین های دانش و سرشت دانشی<br />
را )گرایش( پرستی خدا و )دانش( خداجویی نمونه دانش<br />
میشود پرسیده که هنگامی و اند برشمرده سرشتین دهند<br />
می پاسخ است؟ دانشی چگونه شما دید از سرشتین آفریده<br />
چنان آدمی و است آدمی نهاد در که است »دانشی این<br />
معنای شود پرسیده اگر <strong>با</strong>شد.« چنین که است شده پاسخ<br />
نمیشود. شنیده پاسخی راستی به چیست سخن سرو<br />
آن <strong>با</strong> و است جهان این در آدمی که است آن درست از<br />
برتر چیزی چه چیزها، میان در و است آن درگیر و دارد کار .<br />
و... پنهان و پیدا آخرین و است نخسیتن که است خداوند فهمی<br />
به میتواند روزگار گذر در سربسته فهم این ۹- راهنما،<br />
به آن درست دگرگونی شود. دگرگون ژرف و گسترده درست<br />
این آنها بودن <strong>با</strong> و است نیازمند پرورش و آموزش خود<br />
کارامدی از پس و نشیند می <strong>با</strong>ر به و میشود پرورده شود.<br />
راهنما و یابد راه میتواند و<br />
گیرد می انجام کنش و کار <strong>با</strong> تنها فهم شکوفایی ۱۰- <strong>با</strong><br />
قرآنی شناسی روش آشکار فرق آن بودن کنشی این ارسطویی<br />
شناسی روش بهویژه ها شناسی روش دیگر ها<br />
مفهوم <strong>با</strong> داننده ارسطویی روش در که گفتیم است. می<br />
دست تعریف به آنها بندی رده <strong>با</strong> و دارد سروکار رسد.<br />
می نادانسته اث<strong>با</strong>ت به ها گزاره بندی رده <strong>با</strong> و یابد بودن<br />
گویای که ای سربسته فهم <strong>با</strong> داننده قرآنی، روش در <strong>با</strong><br />
است، پشین دانشی پایه این بر و است جهان این در او کنش<br />
<strong>با</strong> داننده و آن مفهوم <strong>با</strong> نه دارد سروکار چیزها خود پیش<br />
دیگر آلیه به ای آلیه از چیزها روی بر کار انجام و آلیه<br />
به چیزی پوسته از کارش <strong>با</strong> سخن دیگر به میرود. بر<br />
و میرود می پیش تر ژرف ای آلیه به آنجا از و دیگر ای زندگی<br />
کاری چنین <strong>با</strong> و میشود تر گشوده آغوشش چیز آن گشایش<br />
همین مگر نیست هیچ زندگی بنیاد در و میکند و<br />
زنده و <strong>با</strong>شند کارگر و دانا که است چیزی زنده دم. به دم های<br />
آموزه همگی بهراستی که است روش این در زندگی هستند.<br />
اینگونه قرآنی ارسطویی<br />
روش مانند روش این در دروغ و راستی ۱۱- این<br />
در داند. می رخداد <strong>با</strong> گزاره برابری را آن که نیست در<br />
داننده که است کاری و کنش راستی، سنجه روش د<br />
میده ام انج ور درخ رورش پ و وزش آم ا ب و ا راهنم و پرت درست<br />
است. نهفته کنشی و کار بی در نادرستی سنجه و چشم<br />
ارسطوییان که پردازی نظریه <strong>با</strong> است، )تقابل( برابر برای<br />
است. دروغ خود نرفته راه و درستی خود رفته راه دارند؛ آگاه<br />
دندان درد از توان می گونه دو گفت توان می نمونه درد<br />
از کسی یا بخوانیم آن در<strong>با</strong>ره ای نوشته آنکه یکی شد: داشته<br />
دندان درد خود آنکه دیگر و بگوید برایمان دندان یکی<br />
درد <strong>با</strong> که است آن در نخست گونه درستی <strong>با</strong>شیم. <strong>با</strong>شیم.<br />
داشته درد که است این در دوم گونه درستی و <strong>با</strong>شد روش<br />
همان قرآنی روش اینکه شدن روشن برای ۱۲- در<br />
خود خواننده تا آوردم می گواه را نمونه چند است فهم کارامدترین<br />
که دریابد و کند درنگ قرآنی های آموزه دیگر بودن<br />
برای خداشناسی: نمونهیکم است. قرآنی روش روش، در<br />
ما میشود. آورده دلیل چند ارسطویی فلسفه در خداوند میکنیم:<br />
زد گوش را نظم دلیل یعنی دلیل یک جا این و<br />
هدف و سامان دارای جهان دارد: مقدمه دو دلیل این ۱۳. و<br />
دانا دهندهای سامان به سامانی چنین است. هماهنگی توانا<br />
و دانا دهندهای سامان جهان پس است، نیازمند توانا دارد.<br />
و<br />
است فیلسوفان گروه ویژه نه همگانی دلیلی دلیل، این <strong>با</strong><br />
ساخت همین <strong>با</strong> دلیل این است. چنین نیز بهراستی کرده<br />
واکاوی را آن هیوم که رودرروست بیدرمان دشواری گفتوگویی<br />
نام به نوشتهاش در را برهان این هیوم است. گفتوگو،<br />
این در میکشد. سنجش به طبیعی دین در<strong>با</strong>ره هیوم<br />
است. شکاک نا<strong>با</strong>وری خدا فیلو و خدا<strong>با</strong>ور کلِئانتِس، میکند:<br />
گزارش اینگونه را کلئانتس برهان را<br />
آن بنگر: آن بخشهای و سراسر به کن، نگاه جهان »به به<br />
که مییابی بزرگ ) machine( دستگاهی مانند تنها میشود،<br />
بخش کوچکتر دستگاههای از بیپایانی شمار حسها<br />
که آنجا به تا کوچکتر بخشهایی به بخش هر کند.<br />
گزارش و بیابد را آنها نمیتواند آدمی ذهنی توانایی و بخشهایشان،<br />
کوچکترین حتی و دستگاهها این همگی شگفتی<br />
در نگرندهای، هر که شدهاند بههم<strong>با</strong>فته ریزبینانه ابزارها<br />
شگرف همخوانی میماند. دردهان انگشت آنها دستساختههای<br />
مانند درست جهان، سراسر در <strong>با</strong>هدفها، اندیشه،<br />
پیرنگ، دارای آن، از پیشرفتهتر بسی گرچه آدمی، همانند<br />
معلولها چون پس است. آدمی خرد و آزادی که<br />
درمییابیم تمثیل، قاعدههای همه پایه بر هستند، آفریننده<br />
که درمییابیم نیز و هستند همانند نیز علتها دارای<br />
گرچه است؛ آدمی ذهن همانند تااندازهای جهان، که<br />
کاری بزرگی درخور است ذهنی بزرگتر بسیار توانایی هستی<br />
هم ناب، و پسینی برهان این <strong>با</strong> میدهد. انجام خرد<br />
و ذهن <strong>با</strong> را او همانندی هم میکنیم اث<strong>با</strong>ت را پروردگار آدمی.«<br />
<strong>با</strong><br />
بسیار جهان که مقدمه این در<strong>با</strong>ره نخست هیوم میافتد.<br />
گمان در است، همانند آدمی دستساخته نمونهیکخانه<br />
برای و جهان سراسر میان گوناگونی همانندی<br />
بهویژه و آنهاست همانندی از چشمگیرتر بسی که<br />
ببریم پی بتوانیم تا نیست چشمگیر آنچنان آنها، همانند<br />
علتی جهان، سراسر و آدمی دستساختههای دارند.<br />
میکشد،<br />
پیش را خردهگیری این هیوم هنگامیکه بیگمان<br />
کرد. داوری خدا<strong>با</strong>ور و ایشان میان است سخت ما<br />
و است همانند دیگر چیزی هر <strong>با</strong> تااندازهای چیزی هر سنجه<br />
به <strong>با</strong>« بودن »همانند برای کنونی، نمونه در<strong>با</strong>ره بستگی<br />
گزارشهایی به بیشتر سنجه آن نیازمندیم. خوبی چشم<br />
به که ویژگیهایی یا میبندیم کار به ما که دارد آسیابی<br />
یا ساعتی یا خانهای مانند جهان چه میآیند؛ ما نه.<br />
یا <strong>با</strong>شد هماهنگی<br />
از که است این هیوم دیگر خردهگیری چینش<br />
»هماهنگی، دارد: نظم که نمیشود نتیجه جهان بر<br />
دلیل بهخودیخود، پایانی، علتهای سازمان یا برهان<br />
هرگونه اینجا، در هیوم نیست.« سامانبخشی هیچ<br />
از میکشد. چالش به را خداوند هستی برای پسینی که<br />
نمیشود نتیجه تجربی، مقدمههای از زنجیرهای هیچچیزی<br />
که معناست این به سخن این هست. خداوند ما<br />
که جهانی در پدیدهای هیچ و ما تجربه درون در هک کند اث<strong>با</strong>ت نمیتواند بیگفتوگو میکنیم، تجربهاش هماهنگی<br />
سامانبخش ایده این، بر افزون هست. خداوند <strong>با</strong>شد<br />
درست اگر حتی رودرروست. استقرا دشواری <strong>با</strong> جهان حتی<br />
و است نقشه نتیجه ما، تجربه در هماهنگی بیشتر که جهان<br />
آن که نمیشود نتیجه <strong>با</strong>شد، هماهنگ جهان اگر هماهنگیها<br />
از برخی که سخن این زیرا است. شده منظم برندارد.<br />
در تناقضی نیستند، نقشهای نتیجه هیچ<br />
میگوید: خردهگیری این از پشتی<strong>با</strong>نی برای هیوم در<br />
را هماهنگی ویژگی ماده شاید نداریم، پیشینی دانش شاید<br />
دارد(. ذهن که )بهاندازهای <strong>با</strong>شد داشته خود در بنیاد، خود-<br />
ماده شاید است. خود هماهنگی علت خود، ماده گرچه<br />
هیوم، دلچسپ تمثیل در که آنگونه است؛ هماهنگی هستند.<br />
چنین ذهنها است، گمانمند تمثیلی بخشهای<br />
از که است این هیوم دیگر خردهگیری سراسر<br />
کردن، نتیجهگیری را چیز آن سراسر یکچیز، اما<br />
میپرسد: دودالنه هیوم است. گمراهی و نادرست سراسر<br />
به شایستگی، بیهیچ بخشها، از میتوان آیا به<br />
برگی از و آنکس به کسی موی از رسید؟ یکچیز و<br />
آدمیان دیدن از همچنین نمیرسیم. درختی سراسر علت<br />
و هماهنگی به نمیتوانیم دستساختههایشان، میگوید<br />
درست منطق، پایه بر هیوم ببریم. پی جهان چیزهایی<br />
الف در<strong>با</strong>ره اگر و <strong>با</strong>شد ب از بخشی الف اگر که است<br />
درست الف در<strong>با</strong>ره هرچه که نمیشود نتیجه <strong>با</strong>شد، که<br />
یادداشت به <strong>با</strong>ید <strong>با</strong>اینهمه، <strong>با</strong>شد. درست نیز ب در<strong>با</strong>ره از<br />
نمیکند جلوگیری منطق پایه بر ب، بودن الف از بخشی اینکه<br />
<strong>با</strong>شند. نیز ب در<strong>با</strong>ره الف در<strong>با</strong>ره چیزها برخی اینکه که<br />
نیست این گویای بهخودیخود است، الف از بخشی ب <strong>با</strong>شند.<br />
داشته بهرهای هم ویژگی هیچ نمیتوانند ب و الف نظم،<br />
برهان دادن پیشنهاد در خدا<strong>با</strong>ور این هیوم، دید از
شت<br />
ا د د یا MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 61 صفحه ویژگیهای<br />
نوآورانه فرافکنی است: انسانانگاری گرفتار آدم<br />
خود ما که پدیده این آدمی. نا چیزی به آدمی میکشاند.<br />
ژرفی دلبستگی یا داوری بهپیش را ما هستیم، گزافه<br />
بیاندازه آنچنان خویش جایگاه و ارزش در<strong>با</strong>ره ما <strong>با</strong>ید<br />
آن، علتهای یا جهان میپنداریم که میگوییم <strong>با</strong>شد.<br />
ما فراوردههای و ما خود مانند علتهای<br />
همانند، معلولهای از »ما که میپذیرد هیوم الگوی<br />
این برای اگر حتی میگیریم« نتیجه را همانند درست<br />
اگر ن<strong>با</strong>شد. دست در منطقی پایه هیچ استقرایی، پس<br />
دارند همانند علتهای همانند، معلولهای که است میشوند.<br />
دیده که هستند آنانی معلولها به همانندتر نگارگر<br />
و آدمی نظم میان تا میرود پیش هیوم سپس که<br />
چیزی از نزدیکتر بسیار تمثیل خداوندی، شناخته <strong>با</strong><br />
آدمی دستساختههای بکشد. است، خدا<strong>با</strong>ور دلخواه جهانهایی،<br />
»شاید پس میشوند ساخته آزمونوخطا آید،<br />
پدید دستگاه این آنکه از پیش زمان، سراسر در دستساختههای<br />
نمونه، هر در شدهاند.« سرهمبندی جهان<br />
درنتیجه و هستند کس چندین فراورده بیشتر، آدمی خدا<br />
چندین »چرا <strong>با</strong>شد: خدا یک از بیش فراورده <strong>با</strong>ید نیز <strong>با</strong>شند؟«<br />
همکار جهانی پرداختن و ساختن در نمیتوانند )همان(<br />
نمیکند. اث<strong>با</strong>ت را خدای« »یگانگی خدا<strong>با</strong>ور میآورند<br />
پدید را دستساختهها بد، و خوب مردمان درست<br />
اگر <strong>با</strong>شند. آفریده را جهان هم خدایانی <strong>با</strong>ید پس دارند،<br />
همانند علتهای همانند، معلولهای که است خرد<br />
پایه بر و است مادی جهان که یادداشت به <strong>با</strong>ید اندیشه<br />
چگونه است: مادی نیز خداوند که ببریم پی <strong>با</strong>ید خدایان<br />
یا خدا نمیگویید چرا ن<strong>با</strong>شد؟ درست انسانانگاری و...دارند؟<br />
گوش و لب و بینی و چشم و هستند جسمانی بگیریم<br />
نتیجه <strong>با</strong>ید پس دارد بسیار کاستیهای جهان ناتوان<br />
خداوند، شاید است. چنین نیز آفرینندهاش که خدای<br />
چندین ساده آزمایش »نخستین جهان شاید <strong>با</strong>شد. زیردست«<br />
و فرومآیه خدایان از برخی تنها »کار یا نو<strong>با</strong>وه« بوده<br />
وامانده« تااندازهای و فرتوت و پیر خدای »فراورده یا است.<br />
این<br />
پایه اگر ۱- که میافزایم هیوم خردهگیریهای بر نتیجه<br />
را دلیل همان <strong>با</strong>ید همگان پس است، مشاهده دلیل و<br />
کنند برداشت چنان )فیلسوفان( گروهی آنکه نه بگیرند نا<strong>با</strong>وری،<br />
خدا هیچ دلیل این <strong>با</strong> ۲- دیگر. چیزی دیگران است.<br />
کوفتن هاون در آب آن گفتن و نمیشود خدا<strong>با</strong>ور از<br />
میتوان چگونه قرآن منطق در که دید <strong>با</strong>ید اکنون میشوم<br />
یادآور نخست رسید؟ سامانبخشی به نظم راه در<br />
نگرش از که هست بسیاری آیههای در قرآن در که ،۱۶۴ بقره ۹۵، انعام رسید: میتوان آفریدگار به آفریدهها حجرات<br />
۴، و ۳ جاثيه ۷۹، نحل ۵۰، طه ۸، و ۷ شمس ۲۸۱، آیهها<br />
آن میان از دوم . و... ۶۳ و ۶۲ انفال ۲۵، تا ۲۰ روم، ۱۳، قرآنی<br />
روش که شود دانسته تا میآوریم گواه را آیه چند است.<br />
سازنده و ساده و کاربردی اندازه چه تا سخنی<br />
کوتاه ، نشانه یا آیه در<strong>با</strong>ره <strong>با</strong>ید چیزی هر از پیش نشان<br />
را دیگر چیزی که است چیزی نشانه شود. گفته بینگارید<br />
سرپیچها. خطرناک«در »پیچ نشانه مانند میدهد؛ میرسید.<br />
نشانه این به کیلومتر یکصد شتاب <strong>با</strong> شما نشانهای<br />
بنیاد در که نبینم را آن کرد: میتوان کار چند آن<br />
برابر در و ببینیم دوم نمیپیچیم پیچ از و ندیدهایم نخواهیم<br />
دن<strong>با</strong>ل را راه درنتیجه و شویم خیره آن در و <strong>با</strong>یستیم انجام<br />
کاری آن دیدن <strong>با</strong> و میبینیم دستآخر و کرد میپیچانیم<br />
را فرمان و میکنیم کم را شتاب میدهیم؛ یا<br />
کردن حس <strong>با</strong> که است آن در نشانه بودن نشانه . و... گردد.<br />
نمایان پنهانشده آن تا شود نهان خود آن، یافتن از<br />
را آدمی که چیزها شناخت برای ناب است راهی این نیست<br />
هیچ نیز اندیشه و رساند می یگانگی به چندگانگی هسته.<br />
به پوسته از و یگانگی به چندگانگی از رسیدن مگر این<br />
در او بودن نیز فهم آن بنیاد و دارد نشانه از فهمی آدمی <strong>با</strong>شیم.<br />
جهان این در نمیتوانستیم آن بی که است جهان معنای<br />
را نشانه خودِ و میمانند فهم آن آغاز در برخی میگردانند.<br />
ژرف و گسترش را آن برخی و میگیرند نشانه مانند<br />
آن گیران خرده و نظم برهان پذیرندگان سستی راز کنار<br />
در خواستهاند آنان که اینجاست در ما دید از هیوم، چیزی<br />
چنین و برسند خدا نشاندهنده؛ به جهان نشانه؛ است.<br />
ناشدنی چنین<br />
روم سوره دوم و بیست تا بیستم آیههای در خداوند میفرماید:<br />
تنتشرون<br />
بشر انتم اذا ثم تراب من خلقكم ان آياته من و نُوا<br />
كُ لّتَسْ أَزْوَاجًا مْ كُ أَنفُسِ مّنْ م لَكُ خَلَقَ أَنْ آيَاتِهِ وَمِنْ )۲۰( مٍ<br />
وْ لّقَ اتٍ يَ آلَ كَ ذَلِ ي فِ إِنَّ ةً مَ حْ رَ وَ ةً دَّ وَ مَّ م كُ بَيْنَ لَ عَ جَ وَ ا هَ إِلَيْ فُ<br />
تِالَ وَاخْ َرْضِ وَالْ مَاوَاتِ السَّ لْقُ خَ آيَاتِهِ وَمِنْ -۲۱- نَ و رُ كَّ فَ يَتَ -۲۲-<br />
لّلْعَالِمِينَ يَاتٍ آلَ ذَلِكَ فِي إِنَّ مْ وَأَلْوَانِكُ مْ نَتِكُ أَلْسِ <strong>با</strong><br />
دریابنده که میشود داده نشان نشانی بیستم آیه در زنده<br />
آفرینش رود؛ می نهان به نشان از خود هستی همه پی<br />
)وجدان( وژدانش <strong>با</strong> کس هر که است نشانی مرده از گونه<br />
از بردن پی این که پیداست و برد می آفریننده به نشان<br />
از اش هستی همه <strong>با</strong> دریابنده که نیست مفهومی در<br />
کند. می <strong>دیدار</strong> او <strong>با</strong> و رسد می نهان به و گذرد می آن<br />
و میشود داده نشانی اندیشمندان به یکم و بیست آیه که<br />
چیزی میشود. آفریده دیگری خود، از که است این گاهی<br />
وری غوطه همین و وریم غوطه آن در ما از یک هر هم<br />
آن گذریم. نمی آن از و فریبد می را ما نشانه همین بخشی<br />
آرام هم آن یگانگی برای که چندگونگی برای نه دریابد؛<br />
را چیزی چنین کسی اگر دلسوزی. و دوستی و چیزی<br />
که برد می پی گمان بی خود... از دیگری آفرینش آن<br />
<strong>با</strong> بگذریم نشان از اگر و است پنهان دیالکتک آن بن در آن.<br />
مفهوم <strong>با</strong> نه شویم می رو در رو نهان نشان<br />
آن جهانیان؛ همه برای دارد نشانی دوم و بیست آیه در <strong>با</strong><br />
همگان و میدهد نشان را چیزی و هست جا همه در نهان<br />
چیز به آن از <strong>با</strong>ید درگیرند. آن مفهوم نه و نشان خودِ گوناگونی<br />
آسمان، و زمین آفرینش نشانه آن برسند. آن پس در به<br />
اختالف <strong>با</strong> دیگری از است؛ مردمان رنگ و ها ز<strong>با</strong>ن نیست<br />
مفهوم راه از نیز یگانگی به رسیدن و رسیدن یگانگی خود<br />
از آیه این در آنکه چکیده است. رویارویی گونه از که به<br />
گونی گونه از و گونی گونه به یگانگی از دیگری، به و<br />
است پنهان پیدایی از که او از است نشانی رسیدن یگانگی نیست.<br />
مفهوم گونه از پیدایی دید<br />
از که میشود روشن گفتیم نظم دلیل در<strong>با</strong>ره چه آن از هر<br />
زیرا برهان. نه است دلیل آن گیران خرده و پذیرندگان می<br />
قرآنی روش در تنها و هستند سازی مفهوم گرفتار دو آن<br />
خود به را ما نشان، آن خود زیرا نامید. برهان را آن توان در<br />
است. کاری انجام و راهی رسیدن این رساند. می نهان می<br />
مصدر و گزاره از و است نرفته بکار مخلوق واژه قرآن چنین<br />
شگفتی و است مخلوق همان منظور که فهمید توان بس.<br />
و است نشان تنها مخلوق، که است آن در کاربردی cause<br />
بیان برای ارسطو علیت. قانون دوم: نمونه ۱۴- آیتیا<br />
. برد می بکار را »آیتیا« و »آیتیون« واژه دو انگلیسی، است.<br />
آمده و... جایگاه علت، زدن، تهمت هزینه، معنی به گو<br />
پاسخ معنای به که است آیتیوس آیتیون، وصفی وجه به<br />
را آیتیون و تبیین به را آیتیا کارهاست. برابر در بودن تفاوت<br />
تبین و علت میان پیداست و اند کرده ترجمه علت است.<br />
بسیار بودنش<br />
<strong>با</strong> ۱- دارد: گوناگونی معانی آیتیون <strong>دیدار</strong>سطو از چیزی<br />
چیستی گویای که صورت ۲- شود می بود چیزی »از<br />
یا هدف ۴- ناجنبشی و جنبش سرچشمه ۳- است »عالتا<br />
های واژه از مترجمان نخستین را آیتیون آن«.... بهر نابینا<br />
یا کور یا شل و بیمار معنای به سریانی عالل« و رساند<br />
می خود ترجمه گونه این گرداندند. بر علت به و...، هستند.<br />
گوناگون آن کنونی و یونانی معنای اندازه چه تا که خویش<br />
سرافرازیهای از یکی متافیزیک، کتاب در ارسطو زا گاه هیچ وی میداند چهارگانه علتهای از گفتوگو را، گفتارهای<br />
از یکی وی، از پس ولی است. نگفته سخن علیت را<br />
علیت و است بوده علیت گفتار فلسفه، بنیادی و نخستی برای<br />
و دارد.« علتی معلولی »هر میکنند: گزارش چنین و<br />
اند کرده دراز )ماهیت( چیستی دامن به دست آن اث<strong>با</strong>ت و<br />
نیست نیستی و هستی چیستی ذات در چون گویند می دهد،<br />
برتری دیگری بر را دو آن از یکی نمیتواند چیستی آن<br />
و دهد برتری را چیستی تا <strong>با</strong>شد بیرونی چیزی <strong>با</strong>ید پس از<br />
نیاز بی و روشن مفهومی را علیت آنان است. علت چیز )بساطت(<br />
سادگی در را بودنش روشن راز و دانند می تعریف دانند.<br />
می آن تجربهگرای<br />
فیلسوف هیوم؛ دیوید نو، روزگار در ۱۵- علیت<br />
دیگر و گرفت برافکن بنیان خردهای آن بر انگلیسی هیوم<br />
برای علیت دشواری نکرد. راست کمر آن <strong>با</strong>ر زیر از مفهوم<br />
از تجربی گزارشی توان می چگونه که است این تجربی<br />
سراسر آن که نماید می چنین آنکه <strong>با</strong> داد، علیت مفهوم<br />
<strong>با</strong> را علیت مفهوم سخن، این دانستن برای نیست. انط<strong>با</strong>ع<br />
است. تجربی سراسر سرخی، مفهوم بسنجید. سرخی روگرفت<br />
سرخی ومفهوم است سرخی مفهوم علت سرخی در<strong>با</strong>ره<br />
ولی است. آن علت که است انط<strong>با</strong>عی جان بی است:<br />
شدنی تر کم گزارش این علیت، علت<br />
وکار نگریم می پیرامونمان چیزهای به که »هنگامی ه<br />
هرگون ه نمون ک ی در م نمیتوانی ز هرگ م، بینی ی م را ا ه که<br />
بیابیم را کیفیتی، هر <strong>با</strong> ناگزیری، یا نیرومند پیوند آمد<br />
پی ها آن از یکی بگوید و بپیوندد علت به را معلول است.«<br />
دیگری ناپذیر لغزش را<br />
ب ف ال ه ک ت اس ن ای ت، اس ب ت عل ف ال از ا م ور تص که<br />
دارد بستگی ب به سان آن والف گرداند می ضروری گو<br />
<strong>با</strong>ز هیوم نیاید. پدید نمیتواند ب آید، پدید الف اگر اگر<br />
نیست. تجربی پندارین، پیوند این مفهوم که کند می شوند،<br />
می دریافت دو هر ب و الف واگر است ب علت الف که<br />
<strong>با</strong>شد علی پیوند که نیست دیگری دریافت هیچ پس رخداد<br />
از فراتر پیوندی چنین آید. دست به ب و الف درمیان می<br />
پی سخن این از نمیشود. دریافت ب رخداد و الف پیوند<br />
نیست. دست در انط<strong>با</strong>عی هیچ علی پیوند از که بریم بی<br />
نیستند. تجربی پس نمیشوند دریافت علی های است.<br />
انط<strong>با</strong>ع بی تصوری از پندارین نمونهای علیت گمان، به<br />
پنداریم می که هاست رخداد از ای زنجیره انط<strong>با</strong>ع تنها انط<strong>با</strong>ع<br />
علی. پیوند خود نه پیوستهاند؛ هم به علی گونه معلول<br />
که است اندک چنان آن معلول و علت میان پیوند <strong>با</strong>شد.<br />
علت وناگزیر ناپذیر لغزش آمد پی از<br />
که نماید می نخست نگاه در علیت، مفهوم پایه این بر انط<strong>با</strong>ع<br />
بی مفهومی هیچ هیوم؛ گرایی تجربه بنیادی اصل داریم؛<br />
علیت از مفهومی گمان، بی ما رود. می فراتر نیست، نداریم<br />
انط<strong>با</strong>عی هیچ علیت از بگوید، درست هیوم اگر اما ی<br />
م در م. داری ی انط<strong>با</strong>ع ته پیوس واره هم ای ازرخداده ا وتنه ی<br />
رخدادهای ی پ در ا( )منظم امان بس ی، رخدادهای ه ک م یابی میان<br />
علی پیوندهایی ما است. همین تنها آیند. می دیگر است<br />
آن هیوم ی ویژه کار همه، این <strong>با</strong> یابیم. نمی ها آن ندارد.<br />
تجربی پایه هیچ علیت مفهوم که دهد نشان آمد<br />
پی نیست، دست در علیت از انط<strong>با</strong>عی هیچ که این چیزی،<br />
نمود نخستین »از دارد: گوناگونی ارزشمند های آن<br />
پی در معلولی که ببریم پی نمیتوانیم گاه هیچ یک<br />
تجربی بررسی که است این هیوم سخن است.« دارد؛<br />
هایی معلول چیز آن که نمیدهد نشان ما به چیز ندیده<br />
چیزند، آن پی در تاریخ پایه بر که را رخدادهایی تا
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 62 صفحه شت<br />
ا د د یا MEHR NEWSAGENCY<br />
از<br />
هستند. چه ها معلول این ندانیم شاید راستی به ایم، سراسر<br />
ها، معلول پدیدآورنده های علت شناخت هیوم، دید وانرژی<br />
نیرو »آیا تجربه: از پیش نه است تجربه از پس را<br />
معلول توانیم می ما است، دریافتنی ذهن <strong>با</strong> هرعلتی علت<br />
یافتن برای کنیم.«ما بینی پیش تجربه بدون حتی از<br />
پیش ها آن پس نیازمندیم دریافت به ها معلول و ها نیستند.<br />
شناختنی تجربه شدنی<br />
علی، پیوندهای که برد می گمان همچنین هیوم است،<br />
ب علت الف که است درست اگر حتی هستند. توانست<br />
می سخن این که است شدنی منطق پایه بر متفاوتی<br />
های معلول است توانسته می الف <strong>با</strong>شد. نادرست متفاوتی<br />
های علت است توانسته می نیز ب <strong>با</strong>شد. داشته علتی<br />
شاید نیز الف و نداشته معلولی شاید ب <strong>با</strong>شد؛ داشته هستند<br />
رویدادهایی شدنی، های رویداد است. نداشته به<br />
پ اگر ن<strong>با</strong>شند. هم <strong>با</strong>شند هم دیگر ای گونه به که اما<br />
است، درست پ پس است، درست شدنی ای گونه »شدنی«<br />
<strong>با</strong>شد. بوده نادرست که میشود منطق پایه بر ای<br />
گونه به پ اگر برابر»<strong>با</strong>یسته«است. در معناشناسی برپایه منطق<br />
برپایه اما است درست پ پس است درست <strong>با</strong>یسته جایی<br />
گوید می هیوم است. بوده نادرست پ که نمیشود نه<br />
است شدنی پ است، علی پیوند چند گزارشگر پ که میشود<br />
پنداشته و نیستند علی پیوندهای هیچ <strong>با</strong>یسته. نیستند.<br />
هستند که گونه وآن هستند که<br />
نمیشود نتیجه هست الف که پایه این بر پس نمیشود<br />
نتیجه ناگزیر هست ب واگر است ب علت الف یک<br />
درونی که نیست چیزی هیچ است. الف معلول ب بگرداند.<br />
علت یا معلول را آن که <strong>با</strong>شد چیزی یا رویداد ...<br />
جنبش کشش، مانند»سختی، فیزیکی چیزهای چگونگی دیگری<br />
رویداد هیچ اند یافته پایان خود خودی به همگی آید.«)همان(<br />
بر ها آن از که دهند نمی نشان را حس<br />
های انط<strong>با</strong>ع راه از راست سر که چیزهایی همگی در<br />
زمان در که است رویدادی شوند، می داده بیرونی های پیوستگی<br />
به تجربه <strong>با</strong> »تنها آید. می دیگر رویدادی پی چیزی<br />
نمیتوانیم وهرگز بریم می پی چیزها پی در پی یک<br />
معنای اگر دریابیم.«گویا؛ را آنها میان پیوند مانند که<br />
است این نتیجه آید، می بر آن انط<strong>با</strong>ع از همواره واژه معناست.<br />
بی ضروری«ع<strong>با</strong>رتی ع<strong>با</strong>رت»پیوند علیت،<br />
مفهوم تجربی بنیاد شدن روشن برای از هیوم که<br />
یابیم می در میدهد. دست به آن از روانی گزارش از<br />
رویدادهایی پی در زمان در بسامان الف، گونه از رویدادهایی این<br />
به را ما فرایند این یکنواخت وسرشت هستند ب گونه خواهد<br />
ب گونه پی در الف گونه رویداد که کشاند می پندار شناسی<br />
روان برپایه که است چنان آن رویداد این بود. ب<br />
براه چشم الف از پس که است ناشدنی ای اندازه تا ماندن<br />
براه چشم حالت ها( ها]نظم سامان تجربه ن<strong>با</strong>شیم. همانند،<br />
نمونههایی یکنواختی از »پس آورد: می پدید را ما در چشم<br />
رویدادی، دادن روی <strong>با</strong> زمان هم گیرد می خو ذهن نیز<br />
همراه آن که کنیم و<strong>با</strong>ور <strong>با</strong>شیم همیشگیاش همراه براه گریزناپذیری<br />
یا علی کارایی ناگزیریا پیوند هست.«مفهوم در<br />
دوم، رویداد که است داشتی چشم انط<strong>با</strong>ع تنها علی <strong>با</strong><br />
را ذهنی داشت چشم ما بود. خواهد نخست رویداد پی پیوند<br />
از راستی به اما ایم. آمیخته هم در بیرونی ضرورت ما<br />
خود داشت چشم از وتنها نیست انط<strong>با</strong>عی هیچ ضروری هست.<br />
انط<strong>با</strong>عی ضروری.<br />
ونه است ممکن جهان سراسر هیوم، دید از است<br />
ممکن چیزی خود است، جهانی بنیاد در که این رویدادهای<br />
همگی که است آن در<strong>با</strong>ره ممکن چیزی واین ا<br />
نیروه ا، ه رورت ض ه ب اور ب ه گرچ ت. اس ن ممک ز نی آن دارند.<br />
ریشه ما روانی های خوگرفتن در ها وگریزناپذیری جا<br />
به جا پی در پی جهان، گستره »در تجربی: واقعیت در اما<br />
آید. می دیگری پی در همواره چیز ویک شوند می همه<br />
اندازد، می کار به را جهان سراسر که نیرویی یا توان های<br />
ویژگی از یک هیچ <strong>با</strong> را وخودش است نهان ما از اش کند.«<br />
نمی هویدا برما بدن حسی و رفتند را هیوم راه گروهی بیدرمان درد پسازاین ۱۶- فرزانگان<br />
از برخی گشتند. علیت درد درمان پی در گروهی دید<br />
از زیرا کنند. درمان ای شیوه هر <strong>با</strong> را آن کوشیدند خدا<br />
نهادن کنار <strong>با</strong> بود برابر علیت قانون نپذیرفتن ایشان درون<br />
راه از ما که گفتند پایه این بر چیز همه بنیاد در و گرفتار<br />
مغالطه دام در خود ولی یابیم می دست آن به نگری کنار<br />
<strong>با</strong> است برابر علیت قانون نپذیرفتن راستی به آمدند. چیزی<br />
هیچ و کرد نمیتوان هیچ آن بی و چیز همه نهادن شده<br />
گزارش که گونه آن علیت ما دید از آید؟ نمی پدید و<br />
شده <strong>با</strong>زگو بیهوده که بیهوده است ای افسانه است را<br />
بودنش افسانه که سپاسگزارم هیوم نقد از و میشود کرد.<br />
هویدا نرفته<br />
بکار علیت و معلول علت، واژگان قرآن سراسر در ۱۷- برای<br />
است. رفته بکار خلق و خالق واژگان برابر، در و است نمونه:<br />
رَوا<br />
يَ م لَ اَوَ ۲۷( )روم . ... دُهُ يُعي مَّ ثُ قَ ل الخَ دَؤُا يَب ذى الَّ وَ وهُ يَسير.<br />
اهللّ عَلَى ذلِكَ اِنَّ يُعيدُهُ ثُمَّ لقَ الخَ اهللّ يُبدِئُ كَيفَ ثُمَّ<br />
ًا جَميع االَرضِ فِى ما م لَكُ خَلَقَ الَّذى هُوَ ۱۹( )عنكبوت ىء<br />
شَ لِ ّ بِكُ وهُوَ موت سَ بعَ سَ وّهُنَّ فَسَ ماءِ السَّ اِلَى استَوَى ىء<br />
شَ كُلَّ لَقَ ...وخَ واالَرضِ موتِ السَّ بَديعُ ) ۲۹ )بقره عَليم. لقِ<br />
الخَ عَنِ كُنّا وما ۱۰۱( انعام ( عَليم. ىء شَ لِّ بِكُ وَ وهُ بير.<br />
الخَ اللَّطيفُ وهُوَ خَلَقَ مَن يَعلَمُ اَال ۱۷( )مؤمنون غفِلين. يُحييهَا<br />
قُل ۸۶( )حجر العَليم. لّقُ الخَ هُوَ رَبَّكَ اِنَّ ۱۴( )ملك اَوَ<br />
۷۹( )يس عَليم. خَلق لِ ّ بِكُ وهُوَ مَرَّة اَوَّلَ اَها اَنشَ الَّذى يَخلُقَ<br />
اَن عَلى بِقدِر واالَرضَ موتِ السَّ خَلَقَ الَّذى لَيسَ که<br />
دید <strong>با</strong>ید اکنون ۸۱( )يس العَليم. لّقُ الخَ وهُوَ بَلى مِثلَهُم روشن<br />
و چیست در خلق و خالق و علیت و معلول علت، فرق از<br />
علیت و معلول علت، بردن بکار بی میشود که گرداند گفت.<br />
سخن چیز همه خرد<br />
مفهومهایی علیت و معلول علت، آنکه نخست ۱۸- دراین<strong>با</strong>ره<br />
و نمیشوند یافت خرد از بیرون در و بنیادند نادرست<br />
را گفتارها دیگر و استوار را سهروردی سخن مفهومهای<br />
همگی که میگوییم پایه این بر و میدانیم سادهتر<br />
تا هستند. ذهن ساخته ثانی( )معقولهای دومی هست<br />
علیت تا آنیم بر و کنیم اندیشه چیزها در<strong>با</strong>ره نآ به نمیتوان و هست هم هیومی خردهگیریهای نیندازد.<br />
چاه به را ما چاله از که داد درخور پاسخی ر<br />
اگ و دارد ی فهم وق مخل و ق خل و ق خال از ی آدم ر، براب در برود<br />
پیش میدهد نشان قرآن که <strong>با</strong>راهنمایی هرکس ببخشد.<br />
ژرفا و گسترش را فهمش آن میتواند گيرى<br />
اندازه معنای به بنیاد در شناسان واژه بگفته خلق، را<br />
خلق است، همراه گيرى اندازه <strong>با</strong> آفريدن چون و است علت،<br />
و خالق میان فرق میکنند. معنا آفريده و آفريدن است.<br />
آسمان تا زمین از معلول و مخلوق و علیت و خلق خلق<br />
و خالق که میدانیم سربسته جهانیم این در چون که<br />
نیست هیچکس سخن دیگر به و چیست مخلوق و سخن<br />
در<strong>با</strong>ره چیست. آفرینش و آفریده و آفریننده نداند .<br />
... لقَ الخَ اهللّ يُبدِئُ كَيفَ يَرَوا لَم اَوَ است: چنین قرآن ۱۸۵(<br />
)۷: . ىء... شَ مِن اهللّ لَقَ خَ ...ما روا يَنظُ لَم اَو ۱۹( )۲۹: نَ<br />
والَّذي ۴۸( )۱۶: . ىء... شَ ن مِ اهللّ قَ لَ خَ ا م ى اِل رَوا يَ م لَ اَوَ ضِ<br />
واالَر موتِ السَّ مَلَكوتِ فى روا يَنظُ لَم اَو بِايتِنا... كَذَّبوا اِلَى<br />
رونَ يَنظُ اَفَال ۱۸۵( و ۱۸۲ )۷: . ىء... شَ مِن اهللّ لَقَ خَ وما )نظر(<br />
کردن نگاه و )رای( دیدن ۱۷(. )۸۸: لِقَت. خُ كَيفَ االِبِلِ ویژه<br />
گروهی آن از فهمیدن این و است فهمیدن معنای به فهمد؛<br />
می چنان است جهان این در کس هر که نیست فهم<br />
این دارد. آفریدگاری آفرینش، و آفریده که فهمد می علت<br />
شناخت <strong>با</strong> سوی چند از آفریدگار و آفریده و آفرینش از شناخت<br />
دستگاه در یکم، است: گوناگون علیت و معلول و از<br />
پس معلول و علت مانند مفهومهایی مشایی، شناسی مفهومهای<br />
دریافت از پس نیز و جزیی چیزهای دریافت ذهن<br />
در یک<strong>با</strong>ره آنها سنجش راه از و اول( )معقوالت نخستین <strong>با</strong><br />
همراه قرآن ز<strong>با</strong>ن در خلق و خالق ولی بندند. می نقش ماند<br />
می آن <strong>با</strong> همواره و است شنیدن و کردن نگاه و دیدن دیگر<br />
بست نقش ذهن در <strong>با</strong>ر یک اگر که نیست چنین و نگاه<br />
و دیدن هر <strong>با</strong> فهم این که است بس همیشه برای میشود.<br />
فربه و پرورده کردن نشان<br />
ما به هیچ هستند مفهوم چون معلول و علت دوم، خالق<br />
برابر، در و را معلول و علت همان مگر دهند. نمی خالق<br />
که کند می بیان خود درون در و خود <strong>با</strong> خلق، و از<br />
خلق و خالق پایه این بر و تواناست و دانا زنده، چیزی و<br />
دانا که است چیزی آن از خلق بنیاد در آید. می پدید او يُحييهَا<br />
قُل ۸۶( )۱۵: العَليم. لّقُ الخَ هُوَ رَبَّكَ اِنَّ است: توانا الَّذى<br />
لَيسَ اَوَ ... عَليم. خَلق لِ ّ بِكُ وهُوَ مَرَّة اَوَّلَ اَها اَنشَ الَّذى وهُوَ<br />
بَلى مِثلَهُم يَخلُقَ اَن عَلى بِقدِر واالَرضَ موتِ السَّ خَلَقَ یک<br />
شناخت <strong>با</strong> آدمی در سوم، ۸۱(. و ۷۹ )۳۶: العَليم. لّقُ الخَ افزوده<br />
هایش اندوخته بر چیزی دیگر معلول، و علت <strong>با</strong>ره بپرد<br />
دیگر مفهومی به مفهومی از میتواند تنها و نمیشود و<br />
گسترش راه قرآنی، روش در ولی بچیند. مژه کور چون و راهی<br />
است؛ داده نشان آدمی به را فهم به بخشیدن ژرفا دیگر<br />
مفهومی به مفهومی از نه رفت <strong>با</strong>ید و است راه که كَيفَ<br />
روا فَانظُ االَرضِ فِى سيروا قُل است: این راه آن و پرید نشان<br />
آن در و نشانه از آنکه چکیده ۲۰( )۲۹: . ... لقَ الخَ بَدَاَ ن<strong>با</strong>شد<br />
ها ت<strong>با</strong>هی آلوده جان اگر و بینم می آشکار را دهنده میدهد<br />
رخ خالق <strong>با</strong> زندگی و گشایی آغوش این دم به دم به<br />
آدمی و شود می زاده زندگی گشایی آغوش این در و سرای<br />
نشانه، میانجی بی بودن برای و رسد می توانمندی به<br />
راه این در آدمی سخن دیگر به گردد. می آماده دیگر آموزه<br />
دیگر شود. فیلسوف آنکه نه رسد می آدمی جایگاه آن<br />
به دیگر، درجاهایی که هستند چنین نیز قرآنی های پرداخت.<br />
خواهیم ها
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 63 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
م قای س ه وضع ط ب ی ع ی در اندیشههای هابز، الك و روسو<br />
نویسنده: سیدحسین <strong>امام</strong>ی<br />
در این یادداشت وضع طبیعی در اندیشه<br />
های هابز، الك و روسو <strong>با</strong> هم مقایسه می<br />
شود.<br />
توماس هابز)۱۵۸۸-۱۶۷۹( ع<strong>با</strong>رت وضع<br />
طبیعی را در دو معنای متفاوت به كارمی<br />
برد: یكی در معنای عام آن كه اشاره به<br />
نبود كلی هرگونه جامعه انسانی دارد و دوم<br />
در معنایی خاصتر كه به سادگی اشاره ای<br />
به نبود حاكمیت جامعه مدنی است. او در<br />
فلسفه سیاسی خود می كوشد تا اث<strong>با</strong>ت<br />
كند در وضع طبیعی، هر فرد منافعی دارد<br />
كه <strong>با</strong> منافع دیگران در تضاد است. بنابراین،<br />
هركس مجازاست كه پیش از آنكه مورد<br />
حمله قرار گیرد به همسایگان خود حمله<br />
كند. از این رو، وضع طبیعی وضع جنگی<br />
مستمر برای هر انسان علیه دیگری است.<br />
هاب ز ب ا ترس یم ای ن حال ت، س نت زمان ه را<br />
شكسته و اظهار داشت كه در وضع طبیعی<br />
هیچ گونه اساس و پایه اخالقی وجود<br />
نداشته است البته این نظر هابز بدان معنا<br />
نیس ت ك ه در وض ع طبیع ی هم واره جن گ<br />
و ستیز برپا می شود، بلكه تنها بدین<br />
معناست كه شرایط جنگ مهیاست.<br />
این جنگ و ستیز ناشی از سه اصل موجود<br />
در طبیعت بشری است:<br />
۱- رقابت<br />
۲- اختالف<br />
۳- شهرت.<br />
اصل نخست انسانها را برای كامیابی مهاجم<br />
می كند. دومی، انسانها را برای صیانت<br />
مهاجم می كند و سومی، انسانها را وامی<br />
دارد تا برای شهرت به خشونت دست<br />
بزنند. بدین ترتیب گروه نخست از خشونت<br />
برای سلطه یابی بر دیگران و گروه دوم از<br />
آن برای دفاع از خود و گروه سوم نیز برای<br />
كسب منزلت و شأن و مقام از آن استفاده<br />
می كنند.<br />
ب ه نظ ر هاب ز، وض ع طبیع ی بی ش از آنك ه<br />
مفهومی تاریخی <strong>با</strong>شد، ابزاری تحلیلی است.<br />
او همانند دیگر نظریه پردازان سیاسی بر آن<br />
است كه جایگاه انسان در وضع طبیعی،<br />
عمالً شرایطی را فراهم می كند كه او در<br />
پی تعیین فواید اقتدار سیاسی از طریق<br />
روشن كردن خطرات آن در نبود این اقتدار<br />
است. پیش از هابز، نظریه پردازان دیگر<br />
در<strong>با</strong>ره چگونگی رفتار <strong>با</strong> انسان در برابر<br />
شرایط پیش آمده، بحث كرده اند، اما<br />
مفهوم وضع طبیعی هابز صرفاً یك فرضیه<br />
تاریخ ی نیس ت بلك ه ی ك تحلی ل منطق ی<br />
است از اینكه هر شخص عقالنی درشرایط<br />
نبود شناخت در<strong>با</strong>ره زندگی پس ازمرگ و در<br />
شرایط فقدان اقتدارسیاسی موجود كه قادر<br />
به ایجاد و نظم <strong>با</strong>شد، چگونه <strong>با</strong>ید رفتاركند.<br />
او دست كم به دو دلیل از وضع طبیعی<br />
سخن می گوید: اول آنكه جامعه انسانی<br />
برای فرد انسانی امری طبیعی نیست.<br />
طبیعی، بدان صورت كه جامعه جانوران<br />
مثل مورچگان و یا زنبوران، برای هر<br />
مورچه یا زنبوری طبیعی است. دالیلی<br />
كه اقامه می كند، چنین است:۱- جامعه<br />
های انسانی محصول كار طبیعت نیستند،<br />
بلكه محصوالتی تصنعی هستند كه به<br />
دست انسانها ساخته شده اند. ۲- هیچ فرد<br />
و یا گروهی از انسانها به لحاظ طبیعت خود،<br />
اقتداری بر دیگر افراد یا گروه انسانی<br />
ندارند. به سخن دیگر، اقتدار از سوی<br />
طبیعت اعطا نمی شود، بلكه از طریق<br />
قرارداد و توافق انسانها، <strong>با</strong> استفاده از عقل<br />
حاصل می شود. این دلیل دوم، دربحث<br />
در<strong>با</strong>ره مفهوم وضع طبیعی، برای آن است<br />
كه نشان دهد انسانها به حكم عقل جامعه<br />
های انسانی را ایجاد می كنند و در این راه<br />
به افراد و یا گروه هایی اقتدار می دهند.<br />
هابز می كوشد برای روشن شدن این<br />
مطلب ثابت كند كه وضع طبیعی وضع<br />
نامالیم و خطرناك است. بنابراین می<br />
توان گفت كه از نظر هابز وضع طبیعی<br />
برای انسانها، طبیعی است اما عقالنی<br />
نیست. حال آنكه جامعه، عقالنی است<br />
اما طبیعی نیست اما می توان تضاد<br />
میان عقل و طبیعت را برطرف كرد، زیرا<br />
بشرموجودی عقالنی است. <strong>با</strong> این حال،<br />
طبیعت غیرعقالنی انسان، همواره او را به<br />
سوی وضع طبیعی سوق می دهد. بنابراین،<br />
وجود وضع طبیعی یك تهدید مستمر و<br />
واقعی است كه <strong>با</strong>ید به قوت عقل <strong>با</strong> آن<br />
م<strong>با</strong>رزه كرد.<br />
از نظر هابز، مالک مالكیت در وضع طبیعی،<br />
به واسطه قدرت شخص در به دست آوردن<br />
و حفظ آن سنجیده می شود. ما تنها زمانی<br />
مالك چیزی هستم كه قدرت به دست<br />
آوردن آنرا داشته <strong>با</strong>شیم و از همین قدرت<br />
بتوانیم برای نگهداری آن استفاده كنم.<br />
در وضع طبیعی، مفهومی چون درست و<br />
نادرست، حق و <strong>با</strong>طل و یا عدالت و بی<br />
عدالتی وجود ندارد اما هر كس دارای<br />
وظیفه طبیعی است تا هر آنچه را كه<br />
فكر می كند برای سعادتش الزم است<br />
انجام دهد. بدین ترتیب، بشر برای سعادت<br />
مستمر زندگی خود می كوشد و در این راه<br />
ممكن است شرایطی به وجود آید كه<br />
حتی زندگی خود را از دست دهد. انسانها به<br />
گونه ای طبیعی، ازمرگ رویگردان ان د و از<br />
ای ن رو، در وض ع طبیع ی ك ه در واق ع وض ع<br />
جنگی است <strong>با</strong> هراس رو در رو هستند.<br />
وضع طبیعی جنگی <strong>با</strong> چنین سرانجامی، هر<br />
مرد عاقل را وا می دارد كه در پی شرایطی<br />
بهتر و خواهان صلح <strong>با</strong>شد. این نسخه<br />
عقالنی كه خود مستلزم ابزاری برای حفظ<br />
و تأمین هدف بنیادی انسان برای سعادت<br />
خود است، از سوی هابز به عنوان قانون<br />
كلی و یا آموزه عقل خوانده می شود. هابز<br />
این وضع را نخستین قانون طبیعت نیز می<br />
نامد. قانون طبیعت <strong>با</strong> حقوق طبیعی متفاوت<br />
است. حق طبیعی امری است كه ما برای<br />
حفظ سعادت خود از آن بهره می بریم و یا<br />
كاری است كه می خواهیم آزادانه انجام<br />
بدهیم اما قانون طبیعت، راهنما و یا قانون<br />
كلی است كه بر پایه عقل پی ریزی شده<br />
است و انسان به واسطه آن، از کارهایی که<br />
برای زندگی او ویرانگر و خطرناك اند، منع<br />
می شود.
صفحه | 64 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
بنابراین، قانون طبیعت به ما می گوید: كه<br />
چه <strong>با</strong>ید انجام بدهیم و به چه چیز <strong>با</strong>ید<br />
پایبند <strong>با</strong>شیم تا زندگی خود را حفظ كنیم.<br />
بدین ترتیب، قوانین طبیعت چهره ای كامال<br />
متفاوت از وضع طبیعی را به نمایش می<br />
گذارن د. قان ون طبیعت، ی ك حك م فرض ی<br />
است و ابزار و راهنماییهای الزم را به نفع<br />
ما تجویز و پیشنهاد می كند ارزشهایی<br />
كه ازسوی قانون تجویز می شوند، جنبه<br />
مشورتی دارند. نه اخالقی مطلق اند و نه<br />
فرمان و یا دستورند. بنابراین گام برداشتن<br />
خالف قانون طبیعت یك كنش غیرعقالنی<br />
است.<br />
قانون نخست طبیعت اشاره بدان دارد كه<br />
چون صلح برای حفظ زندگی همه انسانها<br />
سودمند است، پس به نفع همگان است<br />
كه در ایجاد آن بكوشند. ۲- قانون دوم<br />
طبیعت مربوط به آن است كه انسانها چه<br />
<strong>با</strong>ید انجام بدهند تا به صلح برسند و بدین<br />
ترتیب امیالشان ارضاء شود. پس قانون دوم<br />
به اشخاصی نیاز دارد كه از حقوق طبیعی<br />
خود نسبت به همه چیز بگذارند، اما تنها<br />
به شرطی كه دیگران نیز چنین كنند.<br />
بدین ترتیب، اگر قرار <strong>با</strong>شد قانون دوم اجرا<br />
شود، پس ضروری است كه انسانها <strong>با</strong><br />
یكدیگر به توافق و اجماع برسند اما توافقها<br />
به خودی خود نافذ نیستند، مگر آنكه<br />
اس تحكام یابن د و ای ن ام ر در واق ع موض وع<br />
قان ون دوم طبیع ت اس ت.<br />
۳- قانون سوم طبیعت، از انسانها می خواهد<br />
تا به توافقها و پیمانهای خود پایبند <strong>با</strong>شند.<br />
از نظر هابز قانون سوم طبیعت در واقع<br />
خاستگاه و منشأ عدالت است. به سخن<br />
دیگر، پایبندی به پیمان، یعنی قانونمند<br />
كردن عدالت و چون مقدم بر توافق<br />
انسانها خطایی وجود ندارد، پس عدالت<br />
اساسا وابسته به چنین توافقهایی است. از<br />
نظرهابز، عدالت به معنای حفظ و پایبندی<br />
به توافقهای معنادار و بی عدالتی به معنای<br />
شكستن این پیمانهاست.<br />
هابز دركتاب شهروند خود از ۱۸ قانون<br />
تكمیلی دیگر طبیعت یادكرده و در كتاب<br />
لویاتان كال از ۱۹ قانون طبیعی سخن رانده<br />
است. آنچه درذیل آمده دربردارنده قوانین<br />
طبیعی هابزاست.<br />
۱- انسانها شاكر و خرسند از بهره هایی<br />
<strong>با</strong>شند كه آزادانه به یكدیگر می رسند.<br />
۲- انسانها بكوشند تا خود را <strong>با</strong> دیگران<br />
سازگاركنند.<br />
۳- انسانها از خطاهای دیگرانی كه به<br />
خطای خود پی می برند و در مقام پوزش<br />
خواهی برمی آیند، چشم بپوشند.<br />
۴- انسانها از مجازات، تجارب نیك آموزند.<br />
۵- انسانها از ابراز تنفر به یكدیگر خودداری<br />
كنند.<br />
۶- هر انسانی، دیگران را چون خود در<br />
گوهر انسانی اش برابر بداند.<br />
۷- هیچ انسانی، برای خود حق ویژه ای<br />
قائل نشود.<br />
۸-انسانها نسبت به هم داوری یكسان و بی<br />
طرفانه ای داشته <strong>با</strong>شند.<br />
۹- هیچ كس دردعوا <strong>با</strong> دیگری، خودرا<br />
درمقام داور و قاضی قرار ندهد.<br />
از دیدگاه هابز، تعهد اساسی طبیعی هر<br />
شخص عمل رقابت آمیز برای بقای خود<br />
است اما این تعهد، نمی تواند آنچنان مؤثر<br />
<strong>با</strong>شد كه انسانها همواره در وضع طبیعی<br />
<strong>با</strong>قی بمانند و در نتیجه، هر شخص تعهدی<br />
طبیعی برای عضویت یافتن در منافع عامه و<br />
مشترك و پیروی از فرمانها و دستورالعملهای<br />
حاكمیت آن دارد.<br />
هابز، آزادی طبیعی به معنای فقدان قدرت<br />
بیرونی در انجام كاری است كه فرد می<br />
خواهد انجام دهد و آزادی مدنی به معنای<br />
آزادی انجام دادن اعمالی است كه از سوی<br />
حاكمیت ممنوع است.<br />
هابز بین حقوق طبیعی و قوانین طبیعی<br />
تمایز قایل است. حقوق طبیعی، آزادی ای<br />
است كه شخص در زندگی شخصی خود<br />
از آن بهره مند است تا هر گونه كه خود<br />
ترجیح می دهد آن را برای منظور خود<br />
اعمال كند. حق طبیعی، همان اختیار در<br />
استفاده از قدرتش برای منظور خاصی است<br />
اما قانون طبیعی هابز ثمره برخورد میان<br />
قدرت طلبی و ترس از كشته شدن قهرآمیز<br />
است. هابز قانون طبیعی را به عنوان یك<br />
قاعده اخالقی یا قانونی كلی تعریف می<br />
كند كه به وسیله عقل كشف و دریافت<br />
می شود.<br />
كاركرد این قاعده این است كه انسان را از<br />
ارتكاب عملی كه منجر به نابودی یا جدا<br />
افتادنش از وسایل و لوازم خودپایی اش می<br />
شود، برحذر می دارد. بحث هابز در این <strong>با</strong>ره<br />
دارای دو قسمت است: نخستین قسمت، این<br />
عقیده است كه <strong>با</strong> پیروی از برخی قواعد<br />
كه هابز آنها را قوانین طبیعی می نامد<br />
آدمیان می توانند در صلح و هماهنگی در<br />
كنار هم زندگی كنند. قسمت دوم این است<br />
كه چون بیش ازآن افراط كار و كوته بین<br />
هستیم كه ازقوانینی كه خود اراده كرده<br />
ایم. پیروی كنیم، نیازمند قدرت حاكمه<br />
پراقتداری هستیم كه آن قوانین را به زور به<br />
ما تحمیل كند.<br />
جان الك )۱۶۳۲-۱۷۰۴(<br />
الك در تبیین فلسفه سیاسی خود به وضع<br />
آغازین اشاره می كند كه در آن هیچ نوع<br />
حكومت و نهاد اجتماعی وجود ندارد و<br />
انسانها آزادانه و فارغ از جبر دولت و قوانین<br />
موضوعه زندگی می كنند. وی این وضع<br />
آغازین را، وضع طبیعی نام نهاده و می<br />
گوید: در چنین وضعی همه چیز به همه<br />
تعلق دارد اما این مالكیت عمومی مانع به<br />
وجود آمدن مالكیت خصوصی نمی شود.<br />
الك <strong>با</strong> آغازكردن بحث از وضع طبیعی اولیه<br />
اش، ناچار وارد بحث مالكیت خصوصی می<br />
شود، چرا كه استفاده از نعمتهای طبیعی<br />
مستلزم تملك قبلی آنهاست. الك در كتاب<br />
دو رساله در<strong>با</strong>ره حكومت مدنی می نویسد:<br />
درست است كه زمین و تمامی موجودات<br />
پست تر از انسان مشتركا متعلق به همه<br />
انسانهاست. <strong>با</strong> این حال هر كس نسبت به<br />
شخص خود دارای حق مالكیتی است كه<br />
هیچ كس دیگر نمی توند مدعی آن شود.<br />
می توان گفت محصول ناشی از زحمت<br />
بدنش و كار دستهایش تعلق صرف به خود<br />
وی دارد.<br />
وی برای مالكیت دو شرط قائل است:۱-<br />
بهره گیری ازنعمتهای طبیعی تاحدی مجاز<br />
است كه از این نعمتها برای دیگران نیز<br />
<strong>با</strong>قی بماند. ۲- تملك نعمتهای طبیعی تا<br />
حدی مجاز است كه ضایع شدن این<br />
نعمتها را به علت <strong>با</strong>لاستفاده ماندن، به<br />
همراه نداشته <strong>با</strong>شد )كه <strong>با</strong> وارد كردن م<strong>با</strong>دله<br />
و پول به جریان اقتصادی این مشكل را<br />
حل می كند( در وضع طبیعی هیچ نهاد<br />
سیاسی سازمان یافته ای وجودندارد و هیچ<br />
كس حق نداردبه زندگی، تندرستی وآزادی<br />
دیگری زیان برساند، زیراتمامی انسانها<br />
برابر و مستقل و همه ازحق طبیعی یكسان<br />
برخوردارند. الك، اصطالح جامعه سیاسی<br />
یامدنی را درمقابل وضع طبیعی به كارمی<br />
برد و ایجادجامعه سیاسی رابهترین درمان<br />
نابسامانی های ناشی ازوضع طبیعی می<br />
دانست، ولی درعین حال تأكیدمی كرد<br />
كه سلطنت مطلقه، یااصوال هرنوع حكومت<br />
مطلقه، به معنی ایجادجامعه سیاسی وخارج<br />
شدن ازوضع طبیعی نیست. آنهاكه تحت<br />
سلطه حكومت مستبدانه هستند، دروضعی<br />
مشابه وضع طبیعی به سرمی برند.<br />
برداشت الك از وضع طبیعی بسیار خوش<br />
بینانه تر از هابز است. وی برخالف هابز<br />
بر این <strong>با</strong>ور بود كه قانونی ذاتی و اصیل<br />
حاكم بر رفتارها در وضع طبیعی وجود<br />
دارد. او اعتقاد نداشت كه یك ستیز درمان<br />
ناپذیر میان افراد و منافع انسانها در وضع<br />
طبیعی حاكم است. او اهمیت عواطفی چون<br />
غرور، افتخار و خودستایی را انكار نمی كند،<br />
اما برخالف هابز به آنها اهمیت محوری<br />
نمی دهد. مفهوم وضع طبیعی از نظر<br />
هابز بیانگر رفتار عملی مردم در آن وضع<br />
است، هرچند كه این وضع حالتی ذهنی<br />
و تصوری داشته <strong>با</strong>شد.<br />
اما از نظر الك، وضع طبیعی الگوی رفتار<br />
عملی نیست بلكه بر عكس، اشاره به<br />
قواعدی دارد كه انسانها هنگامی كه هنوز وارد<br />
قراردادی اجتماعی نشده اند، از نظر اخالقی<br />
متعهد به پیروی از آنهایند. بنابراین، مفهوم<br />
وضع طبیعی از نظرالك، اساسا اخالقی و<br />
پیش تاریخی است اما از نظر هابز، وضع<br />
طبیعی كالجنبه ای عملی و رفتاری دارد.<br />
این بدان معنی است كه از نظر الك،<br />
انسانها حتی در وضع طبیعی اخالقا وابسته<br />
به قانون طبیعی اصیل و الهی برای حفظ<br />
و بقای خود و دیگران اند. به سخن دیگر،<br />
افراد در وضع طبیعی می توانند تشخیص<br />
دهند كه چه چیز از آن دیگران است زیرا<br />
مالكیت از نظرالك صرفا بنیادی طبیعی دارد.<br />
در نتیجه، وضع طبیعی در فلسفه الك، قلمرو<br />
ستیز و پیكار نیست، بلكه فضای تعاون و<br />
شراكت است. در وضع طبیعی، انسانها هم<br />
مستقل و برابرند و در عین حال، امور انسانی<br />
ناامن و نامطمئن است. زیرا قدرت سیاسی<br />
ای وجود ندارد كه روابط و مناس<strong>با</strong>ت قانون<br />
طبیعی را كنترل و نظارت كند و هر انسان<br />
جداگان ه از آن تفس یری دارد و خ ود را مج ری<br />
قانون طبیعی می داند. برای الك وضع<br />
طبیعی، نه فقط نقطه عزیمت، بلكه نقطه<br />
غایی نیز محسوب می شد.<br />
به سخن روشنتر، وضع طبیعی دارای سه<br />
نارسایی و كمبود اساسی است:<br />
۱- افراد نیروی الزم برای دریافت حق خود<br />
را ندارند.<br />
۲-قانون حاكم بر آنها ساده ترازآن است<br />
كه بتواند ستیزه ها را پایان دهد.<br />
۳-اف راد معم وال داوری درس تی از ام ور خ ود<br />
دارند. بنابراین، همه مسئله سیاست در این<br />
خالصه می شود كه حكومت <strong>با</strong>ید توان
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 65 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
اجرایی مؤثر و نیز مشروعیت فراگیر داشته<br />
<strong>با</strong>شد.<br />
از دیدگاه الك قانون طبیعی، قانونی است<br />
كه در پرتو طبیعت یعنی، بدون كمك<br />
عقل شناختنی است. نزد الك، روابط بشر<br />
<strong>با</strong> طبیعت بسیار پیچیده اند، زیرا شامل<br />
امر سلطه جویی و سلطه پذیری هستند.<br />
بدین ترتیب، انسان به عنوان یك موجود<br />
زنده، از سوی طبیعت در جایگاهی قرار می<br />
گیرد، اما این فرصت را دارد كه از طریق<br />
به كارگیری عقل خود، بر شرایط تعیین<br />
شده چیره شود. این فرصت را الك، ارمغان<br />
طبیعت می خواند.<br />
الك، آزادی رادرشرایطی می داند كه انسان<br />
ازقید هرگونه قدرت برتر بر روی زمین آزاد<br />
<strong>با</strong>شد و دربند اراده انسان دیگری قرارنگیرد<br />
و آزادی مدنی آزادی انسان درجامعه است،<br />
به شرط آنكه زیرحاكمیت هیچ قدرت<br />
دیگری جز قدرتی كه بدان رضایت داده<br />
است، ن<strong>با</strong>شد. شكل بنیادی آزادی، هماناآزادی<br />
طبیعی است. دراین صورت آزادی مدنی<br />
صورت جایگزین برای آزادی طبیعی است.<br />
اودروضع طبیعی برآن می شود كه <strong>با</strong><br />
طرح آزادی انسان و اعالم وضع مساوات<br />
به دو دستاورد مهم درفلسفة سیاسی دست<br />
یابد؛ دستاوردی كه بعداً در ساختمان جامعة<br />
مدن ی او م ورد اس تفاده قرارگرف ت. ب ه بی ان<br />
دیگ ر او ب ا تكی ه ب ر اص ل آزادی و مس اوات<br />
انسانها، اوالًنظریه قدرت محدود خود را ارائه<br />
كرد و ثانیاً از این نقطة عزیمت، پایة نظریة<br />
انتقادی خود را مبتنی برارزش كار و حق<br />
مشترك انسانهادر مالكیت برطبیعت بنیان<br />
نهاد. ضمن اینكه الك دربنای نظام سیاسی<br />
خود سعی نمود حتی در وضع طبیعی<br />
نیزقدرت سیاسی حاكم برجامعه را، كه<br />
اوهمسو<strong>با</strong>ارسطومبدأآنراخانواده می دانست، به<br />
عنوان هسته اصلی حكومتهای بعدی حفظ<br />
كند. وضع طبیعی چیزی نیست جزوضع<br />
آزادی كامل، همچنین یك وضع مساوات<br />
است؛ وضعی كه تمامی قدرت و قضاوت<br />
دوجانبه است وكسی بردیگری قدرت<br />
فائقه ندارد. هیچ چیزآشكارتر از این نیست<br />
كه مخلوقاتی كه از یك گونه ونژاد متولد<br />
شده اند، بدون توجه به جنسیت، بتوانند<br />
مشتركاً از امكانات و مزایای طبیعی استفاده<br />
كنند و نیزهمگی مساوی <strong>با</strong>شند؛ هیچ كس<br />
تحت سلطه و اراده دیگری ن<strong>با</strong>شد، مگر<br />
یكی كه ار<strong>با</strong>ب ورئیس همه هست كه او<br />
<strong>با</strong> هیچ اعالمیه یابیانیه مشخصی جز آنچه<br />
خودشان به عنوان حق سلطه و حاكمیت<br />
بدون شبهة اوقبول كرده اند، برآنها مسلط<br />
نشده است.<br />
ژان ژاك روسو)۱۷۱۲-۱۷۷۸(<br />
تفكر سیاسی روسو بر دوپایه استوار<br />
است:۱-وضعیت طبیعی توسط جامعه<br />
مدنی ت<strong>با</strong>ه شده است. ۲-جامعه مدنی<br />
درصورتی قابل قبول و قابل دوام است كه<br />
براساس پیمان اجتماعی نهاده شده <strong>با</strong>شد.<br />
روسو مدعی است، قبل ازآن كه جامعه<br />
مدنی به وجودآید، تقوا، سعادت و استقالل<br />
حكومت می كرد. دروضعیت طبیعی قانون<br />
طبیعی حاكم است، امااین قانون طبیعی<br />
ازنظر روسو، مبهم است. او می گوید: این<br />
قانون طبیعی برخالف تحلیل رایج، قدرت را<br />
محدود نمی كند، بلكه شرایطی را كه به<br />
این قدرت مشروعیت می بخشد مشخص<br />
می كند.<br />
روسومی گوید: اولین كسی كه به<br />
دورزمینی دیواركشید و گفت مال من<br />
است و انسانها را آنقدرساده لوح فرض كرد<br />
تاحرفش را <strong>با</strong>وركنند، بنیانگذار واقعی جامعه<br />
مدنی بوده است. دیدگاه خود را نسبت به<br />
مالكیت شخصی كه درفلسفه سیاسی الك<br />
جایگاه ویژه ومهمی دارد، نشان داد. دیدگاه<br />
انتقادی اوبه مالكیت ختم نمی شود او می<br />
گوید: جامعه انسانها را فاسد و ت<strong>با</strong>ه می كند.<br />
انسانها هراندازه بیشتربه دورهم جمع شوند<br />
به همان اندازه هم بیشتر فاسد می شوند.<br />
بنابراین به نظر می رسد او به استقرار<br />
انسان دروضع طبیعی بیشتر تمایل دارد، تا<br />
حداقل فاسدتر نشوند.<br />
ازنظر روسو، طبیعت انسان را چنانكه<br />
هست می نگرد، نه چنان كه <strong>با</strong>ید <strong>با</strong>شد.<br />
اومی گوید كه طبیعت موجب سعادتمندی<br />
و خوشبختی انسان است حال آنكه جامعه<br />
سبب بینوایی و محرومیت او می شود. ازنظر<br />
او فیلسوفان همواره دراین اشت<strong>با</strong>ه اندكه می<br />
خواهند طبیعت را <strong>با</strong>اندیشه هایی دریابند<br />
كه ازجامعه برگرفته اند. بنابراین، اودیدگاه<br />
های هابزرا در<strong>با</strong>ره وضع طبیعی مردود می<br />
شمارد. چون به نظراو، هابزسلیقه های<br />
تمدنی خویش رابه طبیعت نسبت می دهد<br />
و همان طوركه می دانیم، احساس افتخار از<br />
نظر هابز، علت بروز ستیز در وضع طبیعی<br />
است. ازنظرروسو، افتخار، ستیزی درطبیعت<br />
نمی انگیزاند.<br />
زیرادرطبیعت ستیزی وجودندارد و ستیز،<br />
ویژه جامعه است. روسو، همچنین برخالف<br />
هابزمی اندیشد كه انسانها در وضع طبیعی<br />
به یكدیگر وابسته نیستند، زیرا آنچه كه<br />
نیاز دارند، دراختیار دارند و نیازی ندارند كه<br />
ازدیگران تبعیت كنند. بنابراین، سلطه دروضع<br />
طبیعی امری ناممكن است امااگروضع<br />
طبیعی، وضع سعادتمندانه است، پس<br />
چراانسان ها گردهم می آیند و جامعه را<br />
تشكیل می دهند؟ روسو پاسخ می دهد<br />
زیرا انسانها برای رفع مشكالت پیشگام<br />
وخالق اندوچنین پیش می آید كه توسعه<br />
گروه های اجتماعی، رشدخود آگاهی را<br />
شتاب می بخشد و خودآگاهی خود مسبب<br />
اخالق است. بدین معناكه ما در صدد برمی<br />
آییم كه خود را ازدریچه چشم دیگران نگاه<br />
كنیم وبیشتربه دیگران وابسته می شویم.<br />
نزد روسو، جامعه سیاسی چیزی بیش<br />
ازیك توافق ساده است. ازنظرروسو<br />
حاكمیت و اجتماع هر دو یك چیز است.<br />
به نظراو، مشروعیت تنها درشرایطی امكان<br />
دارد كه حاكمیت ازمردم ناشی شده <strong>با</strong>شد.<br />
طبق نظرروسو، وقتی قرارداد می بندیم،<br />
هم ماهیت ما را دگرگون می كند و هم<br />
شخصیت ما را، و ازخود طبیعی ما یك<br />
عامل جمعی ساخته می شود اواین حالت<br />
رااراده كل ی م ی نام د. اگ راراده كل ی ازمی ان<br />
برود، جامعه ازهستی ساقط می شود. وقتی<br />
روسو از وضع طبیعی سخن می گوید،<br />
درواقع می پذیرد كه دارد وضعی را توضیح<br />
می دهد كه دیگر وجود ندارد و شاید هرگز<br />
وجود نداشته است. وضع طبیعی، مرحله ای<br />
ناپخته و ابتدایی درزندگی انسان است ولی<br />
شكلی است اصیل از وجود انسان حداقل تا<br />
زمانی كه به سبب تأثیرجامعه ضایع وت<strong>با</strong>ه<br />
نشده بود. گروسیوس و پوفندروف، انسان<br />
ابتدایی را اساسا عقالنی و اجتماعی می<br />
دانستند. الك نیزاین نظر را پذیرفته بود. اما<br />
روسو، وضع طبیعی را مرحله ای می داندكه<br />
درآن انسان دارای كمترین كیفیات قابل<br />
تمایز از جانوران بوده است. یعنی انسان هم<br />
ابتدایی و هم موجودی كامال غریزی بوده<br />
است. گرچه روسونیزمانند هابزنمی پذیردكه<br />
انسان ابتدایی دارای حس اخالقی و گرایش<br />
اجتماعی بوده)صفاتی كه مكتب حق<br />
طبیعی برای انسان ابتدایی قائل است.(<br />
اما درعین حال نمی پذیرد كه انسان ماهیتا<br />
ضعیف و درمانده بوده است. ازنظرروسو، وضع<br />
طبیعی، وضع صلح آمیزاست وشرایط یك<br />
زندگی مستقل برای انسان را دارد. نابرابری<br />
جسمانی در شرایط وضع طبیعی مشكل نبود،<br />
زیرا سبب وابستگی انسانی به انسان دیگر<br />
نمی شود. روسو <strong>با</strong> نقشی كه هابز برای عقل<br />
قایل می شود موافق نیست و معتقد است درآن<br />
مرحله كه هابز می گوید، عقل انسان تكامل<br />
یافته نیست؟ این ایراد روسو به هابز ایراد<br />
درستی است. روسو می گوید: آزادی بدون<br />
برخورداری ازعقل مفهومی ندارد و عقل <strong>با</strong> ز<strong>با</strong>ن<br />
و ز<strong>با</strong>ن <strong>با</strong>جامعه پدید می آید. چون ز<strong>با</strong>ن طبیعی<br />
نیست پس عقل هم طبیعی نیست واشت<strong>با</strong>ه<br />
هابز این بودكه فكر می كرد انسان پیش از<br />
اجتماعی شدن موجودی عقالنی است و می<br />
تواند قرارداد ببندد. او معتقداست كه درمرحله<br />
وضع طبیعی، انسان به معنایی كه ما می<br />
شناسیم وجود ندارد بلكه حیوانی به صورت<br />
وحشی نجیب وجود دارد. وحشی است، چون<br />
انسان نیست و نجیب است چون هنوز دچار<br />
آز وطمع نشده و<strong>با</strong> دیگران درگیرنشده است.<br />
بنابراین اول <strong>با</strong>یدجامعه ای تشكیل شود تاانگیزه<br />
هایی كه هابزبه انسان نسبت می دهد پدید<br />
بیاید. منتهی یك مسأله را نیز <strong>با</strong>ید درنظرگرفت<br />
كه هابز ادعا نمی كند در شرایط تاریخ وضع<br />
طبیعی وجودداشته، بلكه فرضی است و ما<strong>با</strong><br />
تجزیه و تحلیل جامعه موجود می توانیم به این<br />
حالت برسیم.<br />
منابع:<br />
۱--گفت وگو <strong>با</strong> دكتركمال پوالدی. روزنامه<br />
ایران. شماره .۸۱/۲/۵ ۲۱۰۷<br />
۲-موسی غنی نژاد. جامعه مدنی. طرح نو. چاپ<br />
دوم. . ۱۳۷۸<br />
۳-توماس هابز. لویاتان. حسین بشیریه. نشرنی.<br />
چاپ اول. . ۱۳۸۰<br />
۴-سلین اسپكتور. قدرت وحاكمیت درتاریخ<br />
اندیشه غرب. ع<strong>با</strong>س <strong>با</strong>قری. نشرنی. چاپ اول<br />
۱۳۸۲<br />
۵-ج. برونوفسكی. ب. مازلیش. سنت روشنفكری<br />
درغرب. لی السازگار. نشرآگاه. چاپ دوم۱۳۸۳.<br />
۶-محمدعلی فروغی. سیرحكمت دراروپا.<br />
انتشارات زوار. چاپ اول ۱۳۸۱.<br />
۷-خیام ع<strong>با</strong>سی. درآمدی به فلسفه سیاسی هابز.<br />
منبع اینترنت.<br />
۸-فرشادشریعت. وضع بشروقانون عقل جهانداری<br />
درلیبرالیسم الك. منبع اینترنت.<br />
۹-یوسف ناصری. گفت وگو<strong>با</strong>سیدعلی محمودی.<br />
روزنامه ایران. شماره۸۴/۹/۹-۳۳۲۴<br />
۱۰-ژان ژاك روسو. قرارداداجتماعی. مرتضی<br />
كالنتریان. نشرآگاه. چاپ دوم. ۱۳۸۰<br />
۱۱-رامین جهانبگلو. حاكمیت وآزادی. نشرنی.<br />
چاپ اول . ۱۳۸۳
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 66 صفحه شت<br />
ا د د یا MEHR NEWSAGENCY<br />
مسائلی؛<br />
االسالم حجت اختصاصی یادداشت عزاداری؛<br />
ت یّ کم در راط اف ه<br />
ع ی ش ی ب ذه م ه ع ام ج رای ب د دی ج ی ب ی آس مهدی<br />
االسالم حجت از است یادداشتی رو پیش متن گذرد.<br />
می نظر از که حوزوی قلم صاحب نویسنده مسائلی، ها«،<br />
خسارت و ها جهالت ربیع؛ »نهم نامقدس«، های »لعن یا<br />
سنت زنی؛ »قمه و وحدت« پیشگامان شیعه؛ »پیشوایان است.<br />
نویسنده این آثار جمله از بدعت« نامتعارف،<br />
و خشن اعمالِ سمت به عزاداریها دادن سوق کارهای<br />
و آتش روی دویدن تیغزنی، قمهزنی، همچون: شیشه،<br />
روی غلتیدن و خار روی دویدن مثل جدیدتری عزاداری<br />
کیفیت در افراط آن منشأ که است رفتارهایی مناسبتهای<br />
در افراط اخیر سالهای در ولی می<strong>با</strong>شد، دیگر<br />
آسیبی به نیز آن، بیضابطه گسترش و عزاداری گرایی<br />
افراط این البته است. شده تبدیل عزاداری برای جهت<br />
آن از عزاداری، کیفیت در افراط همچون نیز سر<br />
از تنها آن گسترش و ترویج که است نگرانکننده نمیگیرد،<br />
صورت عادی صورت به و مذهبی احساسات مدیریت<br />
و تبلیغ در خاصی مذهبی جریانهای و افراد بلکه هستند.]1[<br />
فعال آن سالهای<br />
در خاص جریانهای از بعضی رویکرد این <strong>با</strong> به<br />
مذهبی« مناسبتهای گذاری سیاست »شورای اخیر تعریف<br />
عزاداری برای را جدیدی مناسبتهای و انداخته راه است<br />
بوده متداول شیعیان میان در آنکه نمونه میکنند. میرسد.<br />
پایان به نیز عزاداریها صفر، ماه پایان <strong>با</strong> که این<br />
گذاری سیاست شوراهای اخیر سالهای در ولی محسنیه<br />
ایام عنوان به را ربیعاالول هفتم تا اول ها، جریان ا ب عزاداریهایی تا میخواهند مردم از و نموده نامگذاری همچنین<br />
کنند.]2[ برگزار ایام این در عاشورا از شکوهتر شیعه<br />
ائمه عزاداری ایام تا میکنند تالش جریانها این گوناگونی<br />
دهههایی و رفته فراتر روز یک از علیهمالسالم <strong>با</strong>قریّه،<br />
دهة همچون علیهمالسالم اطهار ائمه عزاداری از آید.<br />
وجود به شیعه در و... کاظمیّه دهة صادقیّه، دهة تنها<br />
عزاداری، برپایی و عمومی عزای اعالم گذشته این از و<br />
نیافته اختصاص علیهمالسالم ائمه عزای و سوگ به حضرت<br />
همچون: محترمی، شخصیتهای وفات سالگرد حضرت<br />
امالبنین، حضرت خدیجه، حضرت ابوطالب، اضافه<br />
سوگواری ایام به نیز السالم( و...)علیهم امکلثوم فاطمیه<br />
عزاداری تا میشود تالش همچنین اند. شده میان<br />
در مصیبت و عزاداری و شده برگزار دهه سه در نیز در<br />
اینها بر افزون یابد. استمرار نیز دوم و اول دهههای عسگریین<br />
<strong>با</strong>رگاه تخریب همچون جدیدی، مناسبهای بیشتر<br />
یا هفته یک تا میشود خواسته مردم از نیز است<br />
دیگری مقوله نیز شمسی عاشورای کنند. عزاداری است.<br />
شده اضافه عزاداری ایام به تازگی به که نیز<br />
مناسبتها این عزاداری کیفیت که اینجاست جالب داشته<br />
عاشورا و محرم ایام عزاداری از کمتر چیزی ن<strong>با</strong>ید و زنجیرزنی کاروانهای اخیر سالهای در رو این از <strong>با</strong>شد، و<br />
امکلثوم حضرت همچون شخصیت برای فراوانی عزاداری های<br />
خیا<strong>با</strong>ن در علیهمالسالم اهلبیت به منسوبین سایر یا ترغیب<br />
برای البته میافتد. راه به مذهبی شهرهای بعضی بزرگواران<br />
این رحلت عنوان گاهی عزاداری این به مردم میشود.<br />
شهادت به تبدیل به<br />
جریانها این میکند پیدا وسعت هنگامی مشکل که<br />
میخواهند مردم عموم از زورگویانه و تحکمی صورت ل<strong>با</strong>س<br />
پوشیدن <strong>با</strong> و شده عزاداری برپایی در را آنها همراه کنند.<br />
خودداری ایام این در شادی هرگونه از سوگ، سوتفاهم<br />
دچار عدهای است ممکن انتقادات این بیان البته <strong>با</strong><br />
مخالفت سخنان، این بیان از هدف کنند فکر و نموده است،<br />
مذهبی و دینی های شخصیت بزرگداشت و تکریم هرگز<br />
حقیر که میدانم الزم را نکته این بیان رو این از یا<br />
و مذهبی شخصیتهای به احترام و بزرگداشت مخالف بقیع<br />
تخریب سالگرد همچون مناسبتهایی، بزرگداشت آیا<br />
ولی نیستم، و نبوده علیهمالسالم، عسگریین <strong>با</strong>رگاه و عمومی<br />
عزای مناسبتهایی چنین تمام برای <strong>با</strong>ید واقعاً همچون<br />
بزرگانی شخصیت عظمت تبیین آیا کنیم؟! اعالم تنها<br />
علیهما- اهلل سالم کبری- خدیجه و ابوالطالب حضرت برپایی<br />
و آنها رحلت ایام در عمومی عزای اعالم طریق از برپایی<br />
<strong>با</strong> نمیتوان آیا است؟! ممکن سوگواری مجالس و<br />
جایگاه تبیین به فرهنگی، و علمی جلسات و همایشها پرداخت؟!<br />
اسالم در آنها نقش و<br />
عاشورا موضوع برای وظیفه شیعیان وظیفه بیشک حضرت<br />
آن عزای و است سوگواری حسین)ع( <strong>امام</strong> شهادت این<br />
آیا ولی شود، برپا <strong>با</strong>شکوهتر هرچه هرسال <strong>با</strong>ید و<br />
ایام دیگر به ضابطهای هیچ بدون توانیم می را عزاداری حدّ<br />
و نهایت رویکرد این <strong>با</strong> دهیم؟ تعمیم نیز مناسبتها محققاً<br />
بود؟! خواهد کجا تا عزاداری مناسبتهای یَقف اهلبیت<br />
به کنیم، فرض که سال از زمانی و ایام هر در آیا<br />
است، شده وارد مصیبتی و رسیده رنجی علیهمالسالم کنیم؟<br />
اعالم عزا را مناسبتها این همه <strong>با</strong>ید در<br />
اساسی نقشی عامل، دو امروز بنده نظر به هرحال به یکی<br />
دارند. عزاداری کمیّت و کیفیت در افراط به زدن دامن است،<br />
عزاداری موضوع به شیعیان بعضی نادرست نگاه هدف<br />
میكنند فكر آن به استقاللی نگاه <strong>با</strong> عده این عزاداری<br />
و بوده عزاداری خود تنها عزاداری، از مقصود و معرفت<br />
جایگاه اینکه جای به رو این از است. خط آخر در<br />
گونه این و دهند ارتقا عزاداری در را هدایتپذیری و و<br />
سطحی رشد به بکوشند، آن واقعی کیفیت ارتقای کیفیت<br />
و میپردازند آن به بخشیدن تنوع و ظاهری <strong>با</strong><br />
میدانند. موضوعات این شدن پررنگ در را عزاداری محتمل<br />
<strong>با</strong>شد فجیعتر و خشن هرچه عزاداری نگاه این <strong>با</strong>شد،<br />
بیشتر آن گستره و ایام هرچه و دارد بیشتری ثواب بدانجا<br />
کار حتی رویکرد این <strong>با</strong> دارد. بهتری نمایش شیعه سیاسی،<br />
اجتماعی، ع<strong>با</strong>دی، برنامههای تمام که میرسد عزاداری<br />
مبنای بر زندگی امور همه خالصه و و... اعتقادی هرآنچه<br />
و دنیا که میپندارند افراد این و شده پایهگذاری است.<br />
عزاداری برای شده خلق است.<br />
عزاداری به بعضی ابزاری نگاه دیگر عامل اما عزاداری<br />
گسترش <strong>با</strong> مذهبی جریانهای بعضی متأسفانه جستجو<br />
را خویش تبلیغ غیرمتعارف، مناسبتهای در اختصاصی<br />
مذهبی مناسبتهای میخواهند و میکنند <strong>با</strong><br />
عده این سخن دیگر به آورند. وجود به خویش برای در<br />
متمایز نمایشی هستند درصدد ماتم و عزا ایام گسترش <strong>با</strong><br />
مخالفت اتهام ایراد <strong>با</strong> همزمان و <strong>با</strong>شند داشته مردم بین کنند.<br />
در به میدان از نیز را منتقدان عزاداری، از<br />
بیش خطری اگر عزاداری کمیّت در افراط هست هرچه در<br />
آن مشابه تأثیری <strong>با</strong>شد، نداشته عزاداری کیفیت در افراط عزاداریها<br />
ساختن منحرف و تشیع، از موهن چهرهای ارائه از<br />
بیش آن مقابل در <strong>با</strong>ید رو این از دارد. اهدافش و فلسفه از بود.<br />
حساس پیش ----------------------------------------<br />
شیرازی«،<br />
العظمی اهلل آیت بیت در محسنیه ایام بزرگداشت ]1[ ایام<br />
بزرگداشت بر روحانی العظمی اهلل آیت دفتر »تاکید علیه<br />
حسین <strong>امام</strong> جهانی شبکه در محسنیه »ایام محسنیه«، السالم«<br />
اجتماعی<br />
شبکههای در که پیامهایی از یکی در مثال ]2[ برپایی<br />
به ترغیب را مردم اینگونه میشود دست به دست و<br />
تر تلخ و تر عظیم محسنیه، ایام « میکنند: محسنیه ایام ایام<br />
تعبیر، سه <strong>با</strong> السالم، علیه صادق <strong>امام</strong> عاشورا: از ناگوارتر کنند:<br />
می معرفی عاشورا از تر جانکاه و تر سخت را محسنیه النار<br />
احراق و السقیفه یوم کان ان و بکر<strong>با</strong>ل محنتنا کیوم ال و زینب<br />
و فاطمه و الحسین و الحسن و المؤمنین امیر <strong>با</strong>ب علی امر<br />
و ادهی و اعظم <strong>با</strong>لرفسه محسن قتل و فضه کلثوم ام و کر<strong>با</strong>ل<br />
در ما محنت مانند روزی هیچ و العذاب؛ یوم اصل النه خانه<br />
در بر کردن پا به آتش و سقیفه روز چه اگر نیست و<br />
کلثوم ام و زینب و فاطمه و حسین و حسن و مومنین امیر لگد،<br />
<strong>با</strong> علیه اهلل سالم محسن کشتن و علیهم اهلل سالم فضه و<br />
عذاب روز اصل که چرا است تر تلخ و تر سخت و <strong>با</strong>التر خوانندگان<br />
و ص۱۵۷« ج۳، الدهور، نوائب است. روز آن سختی محسنیه<br />
ایام عزاداری به روایت محتوای و منبع بررسی بدون میشوند.<br />
دعوت
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 67 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
پ دی دارش ن اس ی ج ن ب ش دانش ج وی ی در ای ران<br />
متن پیش رو یادداشتی است از میثم<br />
مهدیار، دانشجوی دکتری جامعه شناسی<br />
فرهنگی که به بررسی وضعیت جنبش<br />
دانشجویی در ایران پرداخته است.<br />
نزدیک شانزده آذر هر سال که می شود<br />
بحث در <strong>با</strong>ره جنبش دانشجویی ایران زنده<br />
می شود و چند نشست و تجمع و کف و<br />
سوت و شعار دانشجویان به زنده بودن<br />
جنبش دانشجویی و دانشگاه تعبیر می شود.<br />
مفروضه این نوشته که در آن به دن<strong>با</strong>ل<br />
بررسی آن هستم این است که ما اساسا در<br />
جامعه ایرانی هیچگاه »جنبش دانشجویی«<br />
به معنای اصیل آن نداشته و اینک هم<br />
نداریم و امید به اینکه در آینده هم داشته<br />
<strong>با</strong>شیم بسیار ناچیز است. تحرکات پراکنده<br />
ای هم که در این روزها به عنوان جنبش<br />
دانشجویی <strong>با</strong>زنمایی می شود نه جنبش<br />
دانشجویی که طبق معمول بیشتر حرکت<br />
های سیاسی پیشا انتخا<strong>با</strong>تی است.<br />
برای بسط این مدعا سعی خواهم کرد به<br />
دور از سیاست زدگی های معمول در مواجهه<br />
<strong>با</strong> جنبش دانشجویی که در نیمه های آذر<br />
هر سال به اوج خود می رسد به صورت<br />
پ<strong>دیدار</strong> شناسانه تر و مفهوم پردازانه تری<br />
مقوله »جنبش دانشجویی« را بکاوم.<br />
وقتی یک خودآگاهی جمعی شکل گرفته<br />
و به کنش جمعی منجر شود »جنبش«<br />
متولد می شود. این خود آگاهی جمعی<br />
حول یک ایده یا مفهوم یا نظریه خلق می<br />
شود که بسته به وضوح و محتوای درگیر<br />
کنندگی آن و نسبتی که <strong>با</strong> منافع مادی و<br />
معنوی قشری از افراد اجتماع برقرار می<br />
کند گسترش می <strong>با</strong>ید. قاعدتاً هنگامی که<br />
صفت »دانشجویی« که در نسبت <strong>با</strong> دانش<br />
و دانشگاه معنا می یابد به این موصوف<br />
اضافه می شود انتظار از وجود یا خلق آن<br />
مفهوم یا ایده یا نظریه مرکزی که <strong>با</strong>عث<br />
ایجاد خودآگاهی جمعی برای کنش می<br />
شود بسیار زیادتر می شود.<br />
اما در یک بررسی تاریخی متوجه خواهیم<br />
شد که به صورت پارادوکسیکالی و به علت<br />
نحوه مواجهه غالب ما در دویست سال<br />
گذشته <strong>با</strong> تجدد و دالیل اجتماعی و اقتصادی<br />
و سیاسی دیگری، اصوالً یکی از موانع<br />
شکل گیری خودآگاهی جمعی در کشور ما<br />
خود نهاد »دانشگاه« در ایران بوده است. به<br />
ع<strong>با</strong>رتی دانشگاه که می <strong>با</strong>یست از دل پویش<br />
های معرفت جویانه درون زای فرهنگی و<br />
میهنی نضج گیرد در یک تمنای استعماری<br />
و شرق شناسانه پایه گذاری شد و هیچگاه<br />
امکان خلق یک ایده بومی برای ایجاد<br />
خودآگاهی جمعی را برای ما فراهم نکرد.<br />
از همین رو اساساً دانشگاهی به معنای<br />
اصیل آن شکل نگرفته تا از دل آن »جنبش<br />
دانشجویی« شکل گرفته <strong>با</strong>شد.<br />
البته قبل از سوتفاهم های احتمالی بهتر<br />
است اشاره کنم که منظور من از دانشگاه<br />
در این یادداشت معنای اصیل »دانش گاه«<br />
است و از همین رو وجه تکنیکی رشته<br />
های دانشگاهی) رشته های مهندسی و<br />
آزمایشگاهی و ...( مدنظر نیست بلکه جوهر<br />
معرفتی و فرهنگی علم که در فلسفه و علوم<br />
انسانی متبلور می شود مطلوب این نوشته<br />
است.<br />
برخی ممکن است <strong>با</strong> اشاره به حوادثی<br />
چون شانزده آذر سال سی و دو یا سیزده<br />
آ<strong>با</strong>ن هزار و سیصد و پنجاه و هشت و یا دوم<br />
خرداد و یا شکل گیری جنبش عدالتخواه<br />
دانشجویی نسبت به این مفروضه<br />
تشکیک کنند. در پاسخ <strong>با</strong>ید گفت وقتی<br />
از جنبش دانشجویی صحبت می کنیم<br />
یعنی حتما توجه داریم که <strong>با</strong>ید آن ایده یا<br />
مفهوم مرکزی که جنبش حول آن شکل<br />
می گیرد در درون نهاد دانشگاه و در سنتز<br />
گفتگوهای علمی و معرفتی میان اصحاب<br />
دانشگاه شکل گرفته <strong>با</strong>شد و در بیناذهنیت<br />
کنشگران مورد تفاهم قرار گیرد. اما این<br />
کنش های پراکنده اشاره شده هیچگاه از<br />
متن گفتگوهای علمی و دانشگاهی شکل<br />
نگرفته اند بلکه حتی کنشگران شان غال<strong>با</strong>ً<br />
فاقد توانایی مفهوم پردازی حرکتهای<br />
خویش بوده و به همین علت به یک<br />
حرکت پایدار و سنت تبدیل نشده و هویت<br />
نیافته اند. از همین رو یا به سرعت رو به<br />
سردی گراییدند یا به آلت دست و سر<strong>با</strong>ز<br />
پیاده جریان ها و حرکت های بیرون از<br />
دانشگاه تبدیل شده اند.<br />
علم محصول مواجهه <strong>با</strong> مسائل و واقعیات<br />
عینی و اجتماعی است که شکل می گیرد.<br />
این مواجهه <strong>با</strong>ید ابتدا به صورت فربه ای<br />
توصیف شود تا از دل توصیفات مقوالت و<br />
مفاهیمی استخراج شوند و میان مفاهیم<br />
و مقوالت روابطی فرض و تایید شوند و<br />
نظریاتی خلق شوند. نهاد دانشگاه در ایران از<br />
این رو که نه برای حل مسائل و مشکالت<br />
و معنا دادن به زیست جهان ایرانی بلکه<br />
بیشتر برای پیشبرد پروژه تولید »طبقه<br />
متوسط« در ایران ترجمه و تکثیر شد فاقد<br />
توانایی »مشاهده«، »توصیف« و »مفهوم<br />
پردازی« شرایط و بحران های جامعه ایرانی<br />
است و به همین دلیل جز شکل و شمایل<br />
صوری و بروکراسی نصفه نیمه اش ش<strong>با</strong>هتی<br />
به ایده »دانشگاه« ندارد. البته برخی ساده<br />
اندیشانه تالش می کنند این وضعیت را به<br />
نسبت <strong>با</strong> سیاست و قدرت آن هم در سطح<br />
ملی تقلیل دهند ولی توجه ندارند که<br />
وضعیت بحرانی سیاست و دولت در جامعه<br />
فعلی خود، محصول همین شرایط بحرانی<br />
علم و معرفت در جامعه ایرانی است.<br />
پروژه دانشگاه ترجمه ای و برون زا خود<br />
دستگاه مفهوم پردازانه ای که در دل<br />
امکانات سنتی ما به نحو نیم سوخته ای<br />
حضور داشت را نیز نابود کرد و ما گرفتار<br />
بی ز<strong>با</strong>نی و فقدان توانایی تکلم برای بیان<br />
وضعیت خود شدیم. از همین رو در یک دور<br />
<strong>با</strong>طل به ترجمه و فرمالیسم شبه علمی<br />
روی آوردی م. کت اب س ازی ه ا، مقال ه <strong>با</strong>ف ی<br />
ها و سرقت های علمی، سیاست زدگی<br />
آکادمیسین ها و... دقیقاً تجلی این وضعیت<br />
اسفناک هستند.<br />
برای درک بهتر این معنا بد نیست <strong>خاطره</strong><br />
دکتر آشتیانی از مرحوم دکتر صدیقی<br />
)موسس درس جامعه شناسی در دانشگاه<br />
تهران( که برخی اصحاب علوم اجتماعی<br />
سعی دارند او را به عنوان پدر علوم<br />
اجتماعی در ایران جا بزنند مرور کنیم:<br />
»دکتر صدیقی شاگرد یکی از شاگردان<br />
دورکیم بوده اما ما در درس وی<br />
ازهیچکدام از این جامعه شناسان چیزی<br />
نفهمیدیم. ما در واقع نسل اول جامعه<br />
شناسان ایران هستیم ولی چیزی که<br />
راجع به آن بحث نمی کردیم، جامعه<br />
ایران بود. دکتر صدیقی وزیر دکتر<br />
مصدق بود حتی یک <strong>با</strong>ر در سر کالس<br />
درسش نسبت به ملی شدن بحث نکرد<br />
و نگفت که چه تحولی در حال رخ دادن<br />
است و حتی در مورد بورژوازی در ایران<br />
هم هیچ گونه صحبتی نکرد.«<br />
وقتی از ابتدا قرار نبوده دانشگاه نسبتی<br />
<strong>با</strong> واقعیات جامعه و تاریخ خود برقرار کند<br />
چطور انتظار خلق ایده و امکان شکل<br />
گیری خودآگاهی در درون خود و ایجاد<br />
جنبش را خواهد داشت؟ اگر همه علوم<br />
انسانی مدرن ۸۰ ساله ایرانی را بتکانیم<br />
چند سنت نظری، چارچوب مفهومی یا<br />
مفهوم پردازی بومی و درون زا از آن بیرون<br />
می ریزد؟ حاال که دیگر <strong>با</strong> سیطره انگاره<br />
های پست مدرن و جامعه مصرفی اساساً<br />
امر اجتماعی و واقعیت اجتماعی که توجه به<br />
آن می توانست کورسوی امید خلق ایده و<br />
مفاهیم را در ما زنده نگه دارد نیز به حاشیه<br />
رفته است.<br />
وقتی دانشگاه و علم معنایی نداشته <strong>با</strong>شد<br />
جرقه ها و جوانه های حرکتهای دانشجویی<br />
چگونه خواهند توانست رشد کرده و هویت<br />
یابند تا بتوانند تداوم پیدا کنند و پیاده نظام<br />
اصحاب قدرت و سیاست و طبقات نشوند<br />
و طنین حرکتشان دیگر اقشار اجتماعی را<br />
<strong>با</strong> خود همراه کند. حتی وقتی <strong>با</strong> دقت<br />
نگاه می کنیم در می یابیم همان معدود<br />
حرکت های دانشجویان در دانشگاه در<br />
ایران نیز بی ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong> جریان علم و تولید<br />
دانش در دانشگاه بوده و اغلب محصول<br />
سرریز فعالیت گروهها و جریان های خارج<br />
از دانشگاه به درون دانشگاه است و نه<br />
برعکس!<br />
<strong>با</strong> دقت بیشتر حتی می توان استعماری<br />
بودن نهاد دانشگاه در ایران را <strong>با</strong> توجه به<br />
سیر این کنش های دانشجویی نشان داد.<br />
در واقع هر چقدر نهاد دانشگاه در ایران<br />
جاگیرتر شده است، حرکت های دانشجویی<br />
از سمت حرکت های ضد استعماری و<br />
ضد استک<strong>با</strong>ری )به عنوان مثال شهادت<br />
سه دانشجو در اعتراض ضد استعماری در<br />
شانزده آذر سی و دو و یا شهادت بسیاری<br />
از پیشروان حرکت دانشجویی سیزده آ<strong>با</strong>ن<br />
پنجاه و هشت در م<strong>با</strong>رزه <strong>با</strong> منافقین و جنگ<br />
تحمیلی در سالهای بعد( به سمت حرکت<br />
های غرب پرستانه و استعمار طل<strong>با</strong>نه )دفتر<br />
تحکیم وحدت دهه ۸۰ که برخی از خروجی<br />
های شاخص آن حقوق بگیران فعلی بنیادها<br />
و رسانه های آمریکایی و اروپایی هستند(<br />
می ل ک رده اس ت.<br />
نکته جالب اینکه در این میل ضد<br />
استعماری به استعمار طلبی می توان<br />
حرکت آرام دیگری را نیز مشاهده کرد و<br />
آن اینکه حرکت جنبش دانشجویی از سمت<br />
دانشکده های فنی به سمت دانشکده های<br />
علوم انسانی و اجتماعی ( به عنوان دانش<br />
های پیشرو استعماری( انتقال پیدا کرده<br />
است.<br />
اگر چه عده ای تالش می کنند برخی<br />
حرکتهای دانشجویان در ایران را <strong>با</strong> مثال<br />
جنبش دانشجویی مه ۱۹۶۸ مقایسه و تشبیه<br />
کنند اما این تشبیه بی معنا و مع الفارق<br />
بدون عطف نظر به این دقت صورت<br />
می گیرد که دانشگاه در فرانسه اصوال<br />
یک نهاد درون زا محسوب شده و برای<br />
همین بحران های اجتماعی پسا جنگی<br />
( جنگ های جهانی اول و دوم( و بحران<br />
های اقتصادی و اجتماعی پس از آن را می<br />
تواند درک کرده و آن را به درون دانشگاه<br />
و گفتگوهای دانشگاهی بکشاند و در<strong>با</strong>ره<br />
آن تکلم و گفتگو کند و بدین واسطه کل<br />
فضای فلسفه و علم، اجتماع و سیاست و<br />
فرهنگ را دچار دگرگیسی کند و تاریخ ساز<br />
شود.<br />
برای تولد جنبش دانشجویی ابتدا <strong>با</strong>ید<br />
دانشگاه به معنای اصیل آن شکل بگیرد.<br />
دانشگاهی که بتواند ما را از این بی<br />
ز<strong>با</strong>نی نجات دهد ومحمل خلق ایده ها<br />
و نظریات خالقانه ای <strong>با</strong>شد که بتواند به و<br />
اقعیت و تاریخ جامعه ایرانی معنا دهد تا<br />
بتواند خودآگاهی جمعی ما را فعال کند و<br />
ما را گرد هم جمع کرده و جنبشی خلق<br />
شود.
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 68 صفحه شت<br />
ا د د یا MEHR NEWSAGENCY<br />
به<br />
رهبری نامه در<strong>با</strong>ره یادداشتی غرب؛<br />
جوانان شت<br />
ب بنن ه ب وع رج از<br />
روج خ ی؛ اسالم ی<br />
راس ه الم اس ت س بنب <strong>با</strong><br />
مستقيم تماس به منوط اسالمهراسی، بنبست از خروج فرهنگی<br />
ديپلماسی مهمِ اولويتِ است. اسالمی بننبشتِ دسترسی<br />
که <strong>با</strong>شد اين تواند می ايران اسالمی جمهوری کند.<br />
تسهيل اسالمی »بننبشت« به را غربيان از<br />
است یادداشتی رو پیش متن مهر، خبرنگار گزارش به نامه<br />
دومین انتشار مناسبت به که خندان]۱[ محمد دکتر است.<br />
شده نگاشته غرب جوانان به رهبری حدود<br />
در که پهلوي اندرزنامهاي چهارم- دينکرد در ۱- بين<br />
مهم تمايزی است- شده نوشته هجري سوم قرن نوع،<br />
يک شاهديم: را »کتاب« يا »نوشته]۲[« نوع دو انسان<br />
و است دام بسانِ و ديوان درايشِ که است نوشتهای از<br />
مياندازد. غلط به و ميکند اسير خود هزارتوی در را است:<br />
شده تعبير »تله]۳[« به نوشته نوع اين تصور<br />
ميتوان و ميشود خوانده »تله« ايشان کتاب که<br />
اموري خالف، و ت<strong>با</strong>هي است. ديوان درايش که کرد از<br />
بيرون ظاهراً که گفتههايي و هستند، انجام قابل غير کتاب<br />
آن در نبود، نياز مورد اصالً و است کتاب همان محسوب<br />
بيروح متناقض نوشتههای اين است. آمده را<br />
آفرينش و ميزنند حرف آگاهانه که کساني و ميشوند نميفهمند]۴[.<br />
چيزی کتاب آن از ميشناسند، خوب که<br />
است »بننبشت]۵[« يا بنيادين« »کتاب ديگر، نوع ميبرد:<br />
راه نيکي به و است ايمان سروش قبيل،<br />
آن از ديگران و روميان مستانه، و کورکورانه ستيزي در )بود(،<br />
شايگان گنج در که را بننبشت[ ]: بنيادين نوشتۀ <strong>با</strong><br />
)ميخواستند( که دادند قرار ويرايش مورد شيوهاي <strong>با</strong> بنمايند]۶[.<br />
)آن( خواستارانِ به نظر مورد آگاهي همان است،<br />
اهميت حائز نگارنده برای مقال اين در آنچه ۲- چهارم<br />
دينکرد در »بننبشت« و »تله« جزئيِ مصداقِ نحوۀ<br />
فهمِ در کاربردشان و آنها کلی مفهوم بلکه نيست، اسالمی<br />
»بننبشت« يا بنيادين« »کتاب <strong>با</strong> غرب مواجهۀ در<br />
غربي دول خاصِ سياستهاي علت به امروزه است. اسالم،<br />
به غربيان دسترسی عمدۀ اسالم، جهان <strong>با</strong> ارت<strong>با</strong>ط »تله«هايی<br />
طريقِ از بلکه آن، »بننبشت« طريق از نه و<br />
تناقض«اند و خالف و »ت<strong>با</strong>هی از آکنده که است آيين<br />
اين صحيحِ شناختِ در اسالم، حقيقتِ تشنهکامانِ خود<br />
و شوند رها »تله«ها اين حجاب از ابتدا <strong>با</strong>يد حنيف، دهند.<br />
قرار اسالمي »بننبشت« معرضِ در را تماس<br />
به منوط اسالمهراسي، بنبست از خروج گزارشهاي<br />
و خبرها است. اسالمي بننبشتِ <strong>با</strong> مستقيم تصاوير<br />
اسالم؛ جهان در<strong>با</strong>رۀ غربی رسانههاي تحريفشدۀ مقاالت<br />
ميزنند؛ دامن اسالمهراسی به که متونی و تاريخ<br />
تحريفِ جز که تحقيقي بهظاهر کتابهاي و که<br />
اسالم تعاليم از يکجانبه خوانشهاي نيستند؛ اسالم ...<br />
و ميکنند؛ قر<strong>با</strong>ني ديگر بخشي پاي به را آن از بخشي اسالم<br />
»بننبشت« حجابِ که هستند »تله«هايي حکم در بلکه<br />
هست، که آنگونه نه را اسالم تعاليم و ميشوند همان<br />
»<strong>با</strong> و است غربيان اغراض خدمت در که آنگونه مينمايند«.<br />
آن خواستارانِ »به غربيان نظرِ« مورد آگاهي فرهنگي<br />
ديپلماسي مهمِ اولويتِ اساس، اين بر ۳- دسترسي<br />
که <strong>با</strong>شد اين ميتواند ايران اسالمي جمهوري »بننبشت«<br />
به را حقيقت، جوياي جوانان بهويژه غربيان، خاص<br />
»بننبشت«هاي تمدني هر کند. تسهيل اسالمي تمدنِ<br />
بننبشتِ از نمونهاي مثال، بهعنوان دارد. را خود بننبشتهاي<br />
از يا و است؛ ودايي متون قديم، هندِ يونان<br />
بننبشتهاي از است؛ اوستا <strong>با</strong>ستان، ايرانِ تمدن فلسفي<br />
مکالمههاي و تراژديها به ميتوان <strong>با</strong>ستان کتاب<br />
وسطي، قرون مسيحي تمدن بننبشت کرد؛ اشاره فيلسوفاني<br />
آثار مدرن، تمدنِ بننبشتِ و است؛ مقدس الک<br />
و اسپينوزا و اليبنيتس و دکارت و هابز و بيکن مانند اين<br />
از نيز اسالمي تمدن است. هگل و کانت و هيوم و روايات<br />
و قرآن آن، بننبشت و نيست مستثني قاعده ت.<br />
اس ت)ع( بي ل اه و ر)ص( پيامب درکِ<br />
بدون و است تمدن بنای مبنای »بننبشت« تمدنها<br />
شناختِ به نميتوان آن، از عميق و صحيح عميقِ<br />
و صحيح فهمِ برای تالش هرگونه داشت. اميد به<br />
رجوع و »تله«ها کنارزدنِ مسير از اسالمی، تمدنِ هر<br />
در که است چيزی آن اين است. ميسور »بننبشت« امريکای<br />
و اروپا جوانان به رهبری معظم مقام نامۀ دو فراز:<br />
اين در اول نامۀ در ميخورد. چشم به شمالی منفی،<br />
تبليغات و پيشداوريها سيل به واکنش در ... دين<br />
اين از بيواسطه و مستقيم شناختی کنيد سعي که<br />
نميکنم اصرار من آوريد... دست به ]:اسالم[ بپذيريد،<br />
را اسالم از ديگری تلقّی هر يا من برداشت اثرگذار<br />
و پويا واقعيت اين ندهيد اجازه ميگويم بلکه شما<br />
به آلوده اهداف و اغراض <strong>با</strong> امروز، دنيای در تروريستهاي<br />
رياکارانه، ندهيد اجازه شود. شناسانده به<br />
اسالم نمايندگان بهعنوان را خود استخدام تحت مآخذ<br />
و اصيل منابع طريق از را اسالم کنند. معرفی شما زندگي<br />
و قرآن طريق از اسالم <strong>با</strong> بشناسيد. آن اوّل دست شويد.<br />
آشنا )صلّياهللعليهوآلهوسلّم( آن بزرگ پيامبر به<br />
مستقيماً خود تاکنون آيا بپرسم مايلم اينجا در من اسالم<br />
پيامبر تعاليم آيا کردهايد؟ مراجعه مسلمانان قرآن وا اخالقی و انسانی آموزههاي و م( )صلّياهللعليهوآلهوسلّ پيام<br />
رسانهها، بهجز کنون تا آيا کردهايد؟ مطالعه را کردهايد؟<br />
دريافت ديگري منبع از را اسالم فرازها:<br />
اين در دوم، نامۀ در و و<br />
اخالقيترين از يکي از است ممکن چگونه ... » بنيادينِ »متن در که جهان دينی مکاتب انسانيترين همۀ<br />
کشتنِ بهمثابه را انسان يک جان گرفتنِ خود، اين<br />
بيايد؟... بيرون داعش مثل ز<strong>با</strong>لهای ميداند، بشريت را<br />
خود جامعۀ ظاهری اليههای <strong>با</strong>يد که هستيد شما شکافها<br />
بزداييد. و بيابيد را کينهها و گرهها بشکافيد، جوانان<br />
شما از من کرد... ترميم <strong>با</strong>يد تعميق، جای به را <strong>با</strong><br />
و درست شناخت يک مبنای بر که ميخواهم يک<br />
بنيانهای ناگوار، تجربههای از استفاده و ژرفبينی پيريزی<br />
اسالم جهان <strong>با</strong> را شرافتمندانه و صحيح تعامل خواهيد<br />
دور نهچندان آيندهای در صورت، اين در کنيد. سايۀ<br />
کردهايد، استوار شالودهای چنين بر که بنايی ديد گرمای<br />
ميگستراند، معمارانش سر بر را اعتماد و اطمينان به<br />
اميد فروغ و ميدهد، هديه آنان به را آرامش و امنيت ميتا<strong>با</strong>ند.<br />
گيتی صفحۀ بر را روشن آيندهاي _______________________________<br />
تهران<br />
دانشگاه از دانششناسي و اطالعات علم دکتري ]۱[ کتاب.<br />
نوشته؛ :nibēg ]۲[ گرفتار<br />
را آدمي دام، چون که کتابي دام؛ :talag ]۳[ ميکند.<br />
سعيد<br />
زيرنظر رضايي. مريم پژوهش چهارم. دينکرد ]۴[ ۸۵.<br />
ص ۱۳۹۳(، علمي، نشر )تهران: عريان bun nibēg ]۵[<br />
همانجا.<br />
]۶[
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 69 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
یادداشت حجت االسالم خسروپناه؛<br />
ان س ان شن اس ی ع رفان ی/ ج ای گ اه ان س ان کام ل در ع رفان اس الم ی<br />
متن پیش رو یادداشتی است از حجت<br />
االسالم دکتر عبدالحسین خسروپناه،<br />
رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه<br />
ایران که در اختیار خبرگزاری مهر قرار<br />
گرفته است؛<br />
عرفا در بحث انسان شناسی، عالوه بر<br />
موضوع انسان کامل به موضوع انسان<br />
بما هو انسان نیز پرداخته اند. در فصوص<br />
الحکم نیز می توان دید که تمام بحثهای<br />
انسان شناسی، منحصر به بحث انسان<br />
کامل نیست، بلکه انسان بما هو انسان نیز<br />
مورد بحث قرار گرفته است البته دغدغه<br />
محی الدین این عربی، رسیدن به انسان<br />
کامل بوده است لذا وقتی به بحث انسان<br />
کامل می رسد، در<strong>با</strong>ره موضوعاتی مانند<br />
والیت، رسالت، نبوت، خالفت و <strong>امام</strong>ت<br />
نیز بحث می کند یعنی این م<strong>با</strong>حث حول<br />
محور بحثهای مربوط به انسان کامل می<br />
چرخند. در این یادداشت انسان کامل در<br />
عرفان اسالمی مورد بررسی قرار گرفته<br />
است.<br />
به خاطر م<strong>با</strong>حث عرفان نظری مانند<br />
والیت، رسالت، نبوت، خالفت و <strong>امام</strong>ت<br />
بود که <strong>امام</strong>)ره( مص<strong>با</strong>ح الهدایه را نوشت.<br />
همچنین همین م<strong>با</strong>حث بود که سیدحیدر<br />
آملی را بر آن داشت که بین تصوف و تشیع<br />
پیوندی برقرار کند. مالصدرا نیز در این<br />
مسیر و در م<strong>با</strong>حث مربوط به <strong>امام</strong>ت و حجت،<br />
در اصول کافی یک تبیین عرفانی ارائه<br />
کرد. در واقع هنگامی که عرفا، به تبیین<br />
انسان کامل پرداختند، فضا را برای بحث از<br />
خالفت، رسالت، نبوت و <strong>امام</strong>ت <strong>با</strong>ز کردند.<br />
در اینجاست که می بینیم عرفان نظری<br />
ابن عربی و شارحانش تا چه اندازه به<br />
تشیع نزدیک می شود. اکنون می توان<br />
بحث سنی یا شیعه بودن ابن عربی را،<br />
<strong>با</strong> توجه به همین م<strong>با</strong>حث معرفتی بررسی<br />
کرد. فضای م<strong>با</strong>حث انسان شناسی ایشان،<br />
کامالً ب ه بحث های اهل ش یعه نزدیک<br />
است و کمتر <strong>با</strong> سخنان اهل سنت<br />
سازگاری دارد. مثالً اهل سنت، بعد از وجود<br />
م<strong>با</strong>رک نبی اکرم)ص( فقط به یک <strong>امام</strong>ت<br />
سیاسی معتقد هستند و <strong>امام</strong>تی را که از یک<br />
والیت تکوینی و تشریعی برخوردار است،<br />
نمیپذیرند. در حالی که عرفان و اعتقادات<br />
شیعه، چنین والیتی را پذیرفته است.<br />
انسان کامل<br />
بنابراین در این مسیر ابن عربی و شارحان<br />
وی، وارد مرتبه پنجمی از حضرات خمس به<br />
نام »کون جامع« یا انسان کامل شدند. وی<br />
در نقد النصوص، بعد از اینکه مراتب را نام<br />
می برد، در صفحه ۳۰ می فرماید: »وصل<br />
مراتب کلیه شش است، مرتبه اولی و آن<br />
غییب مغیب است و نام کرده شده است<br />
به غیب اول و تعین اول و مرتبه ثانیه، غیب<br />
ثانی است که مسمی است به تعین ثانی.<br />
مرتبه ثالثه، مرتبه ارواح است. مرتبه رابعه<br />
مرتبه عالم مثال است. مرتبه خامسه، عالم<br />
اجس ام اس ت. مرتب ه سادس ه، مرتب ه جامع ه<br />
است مر جمیع مراتب را و آن حقیقت انسان<br />
کامل است. زیرا که او جامع جمیع است<br />
به حکم برزخینی که دارد.« همچنین ایشان<br />
در یک تقسیم بندی دیگر از پنج قسم<br />
سخن گفته است: حضرات و مراتب کلیه را<br />
منحصر در پنج مرتبه هست و آن را حضرات<br />
خمس خوانند. اول را حضرت و مرتبه غیب<br />
معانی گویند و آن حضرت ذات است به<br />
تجلی و تعین االول و ثانی.<br />
دوم را که در مقابله اوست، مرتبه شهادت و<br />
حس خوانند و سیم را که تلو مرتبه غیب<br />
است، متناظرآً مرتبه ارواح گویند و چهارم را<br />
که تلو عالم حس است، متصاعداً عالم<br />
مثال و خیال و منفصل خوانند و پنجم که<br />
جامع ایشان است، تفصیالً حقیقت عالم<br />
است و اجماالً صورت عنصری انسانی. در<br />
این ع<strong>با</strong>رات مشاهده می کنیم که نویسنده،<br />
تعین اول و ثانی را یک حضرت، معرفی<br />
کرده است.در صورتی که حضرات را شش<br />
گانه بدانیم، حضرت ششم انسان کامل<br />
است ولی اگر قائل به حضرات پنج گانه<br />
<strong>با</strong>شیم، پنجمین حضرت، انسان کامل است<br />
.همه عرفا، کسانی مانند ابن عربی، قونوی،<br />
جندی، فرقانی و ابن ترکه بر این عقیده<br />
اند که پنجمین مرتبه از مراتب و حضرات<br />
خمس ، انسان کامل یعنی جامع کل است.<br />
فرق انسان بما هو انسان و<br />
انسان کامل<br />
اگر بخواهید این انسان را انسان بما هو<br />
انسان در نظر بگیرید، <strong>با</strong>ید بگویید که این<br />
انسان استعداد جامعیت کل را دارد. ولی اگر<br />
مقصود از انسان، انسان کامل <strong>با</strong>شد، <strong>با</strong>ید<br />
بگویید که این انسان فعلیت همه این<br />
کماالت را دارد. در واقع فرق انسان و انسان<br />
کامل در این است که انسان استعداد کون<br />
جامع را دارد. جامع یعنی جامع حق و خلق،<br />
به این معنا که انسان کامل جامع حقایق<br />
صقع ربوبی )تعین اول و ثانی( و عالم خلق<br />
)عالم ارواح، مثال و ماده( است. انسان، در<br />
بردارنده عالم ماده ی عنصری تا تعین<br />
اول است. لذا در این بحث اگر مقصود<br />
از انسان، انسان بماهو انسان <strong>با</strong>شد، این<br />
انسان استعداد همه این مراتب را دارد. آدمی<br />
هنگامی که متولد می شود، عالم ماده ای<br />
است که استعداد دارد به عالم مثال، عالم<br />
عقل، تعین ثانی و اول برسد اما وقتی<br />
انسانی به درجه انسان کامل نایل می<br />
شود، همه این مراتب حتی مرتبه تعین اول<br />
را طی می کند.<br />
زمانی که گفته می شود، انسان کامل به<br />
تعین اول نیز می رسد، در این جا منظور<br />
از تعین اول، تعین اول به معنای هویت<br />
غیبیه نیست. در م<strong>با</strong>حث قبل ذکر شد که<br />
افرادی مانند کاشانی و قیصری، تعین اول<br />
را <strong>با</strong> هویت غیبیه یکسان دانسته اند. البته<br />
عرفای دیگر تعین اول را غیر از هویت<br />
غیبیه معرفی کرده اند. بنابراین انسان<br />
کامل می تواند به مرتبه تعین اول برسد<br />
لذا اسم دیگر تعین اول، حقیقت محمدیه<br />
است البته ن<strong>با</strong>ید پنداشت که همه انسان<br />
های کامل به مرتبه تعین اول می رسند.<br />
بلکه استعداد رسیدن به این مرتبه را دارند.<br />
انسانی که مربوط به عالم ماده است، می<br />
تواند در قوس صعود به تعین اول یا مرتبه<br />
احدیت برسد و جامع حقایق الهی، صقع<br />
ربوبی و تعینات خلقی گردد. چنین انسانی،<br />
حقیقت وحدانی است، اما آینه تمام نمای<br />
تمام مراتب هستی است. به خاطر همین<br />
انسان اشرف مخلوقات نامیده می شود.<br />
همه مخلوقات، یک مرتبه از هستی را دارند،<br />
ولی انسان کامل جامع جمیع مراتب هستی<br />
است. به تعبیر دیگر این انسان، مظهر<br />
تام اسم اهلل و اسم اهلل، جامع جمیع اسماء<br />
و صفات الهی است. مظهر تام اسم اهلل نیز<br />
انسان کامل و مسجود مالئکه است.<br />
جایگاه کشف و شهود نزد عرفا<br />
انسان کامل <strong>با</strong> ایمان تقلیدی و عقل<br />
استداللی، به این مراتب نرسیده است بلکه<br />
او نی از ب ه کش ف و ش هود دارد. ل ذا بس یاری<br />
از اهل عرفان معتقدند که انسانی که <strong>با</strong><br />
ایمان تقلیدی یا <strong>با</strong> عقل استداللی حرکت<br />
کرده است، از جمادات و ن<strong>با</strong>تات هم نازل تر<br />
است. زیرا جماد و ن<strong>با</strong>ت به همان حدی که<br />
الزم است، به کمال خود رسیده است ولی<br />
انسان می تواند عالوه بر ایمان تقلیدی به<br />
عقل استداللی برسد و از عقل استداللی<br />
نیز به عشق شهودی نایل گردد. یعنی<br />
انسان می تواند اوج بگیرد اما توقف می<br />
کند. در اینجاست که گفته می شود: »پای<br />
استداللیان چوبین بود.«<br />
عرفا تاکید می کنند که انسان <strong>با</strong> عقل<br />
نمی تواند به حقایق شهودی دست یابد.<br />
اهل عرفان <strong>با</strong> گفتن این سخن، نمی<br />
خواهند ایمان تقلیدی را امری بی فایده<br />
معرفی کنند، بلکه ایشان معتقدند اگر کسی<br />
بخواهد به حقایق شهودی راه یابد، در این<br />
مرحله عقل مانند پای چوبین بی ثمر<br />
خواهد بود. به تعبیر دیگر عقل و ایمان<br />
تقلیدی در مراتب <strong>با</strong>ال مانند اسب چوبین<br />
است. لذا <strong>با</strong>ید تالش کرد و به شهود<br />
رسید. هنگامی که به شهود برسید، اسماء و<br />
صفات را هم شهود خواهید کرد.<br />
انسان کامل، کاملترین مظهر الهی<br />
عرفا معتقدند که وقتی انسانی، کامل و<br />
جامع حقایق الهی و خلقی گردد، مظهر<br />
جامع حق تعالی می-شود. یعنی ظهور<br />
حق تعالی درانسان، کامل ترین ظهور<br />
است. حق تعالی ظهوراتی دارد و ظهورات<br />
تعین یافته پیدا می کند. ولی ظهور حق<br />
در انسان، کامل ترین ظهور و انسان تجلی<br />
اعظ م اله ی و مظه ر ات م اله ی اس ت زی را<br />
انسان جامع تمام تعینات الهی است.<br />
کمال ذاتی و کمال اسمائی<br />
جندی در شرح فصوص صفحه ی ۱۴۹ و۱۵۰<br />
می فرماید: کمال الهی بر دو قسم است.<br />
کمال ذاتی حق و کمال اسمائی حق. کمال<br />
ذاتی حق، همان کماالت حق تعالی نسبت<br />
به ذات است. این کماالت عین ذات و<br />
هویت غیبیه است. اما کمال الهی دیگری<br />
نیز هست که کمال حق تعالی نسبت به<br />
غیر است. این کمال، کمال اسمایی نام<br />
دارد و همان ظهور در تعین اول، ثانی، عالم<br />
مثال و عقل و ماده است. این ظهورات<br />
همه کمال اسمایی اندد زیرا مربوط به<br />
مرحله تجلی هستند نه ذات. جندی می<br />
گوید: این کمال اسمایی حق سبب می<br />
شود که هم حق در غیر ظهور کند و هم<br />
خودش را در غیر مشاهده کند. )<strong>با</strong>ید توجه<br />
داشت که در این بحث، در<strong>با</strong>ره کمال ذاتی<br />
حق صحبت نمی کنیم زیرا کمال ذاتی<br />
مربوط به مقام ذات و هویت غیبیه است.(
صفحه | 70 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
کمال جالیی و کمال استجالیی<br />
ظهور حق در غیر را جالء یا کمال جالیی<br />
و مشاهده حق در غیر را استجالء یا کمال<br />
استجالیی مینامند. اهل عرفان معتقدند که دو<br />
کمال جالیی و استجالیی در انسان کامل جمع<br />
م ی ش ود. انس ان کام ل ه م جام ع صق ع ربوب ی<br />
و عالم خلقی است و هم جامع کمال جالیی و<br />
کمال استجالیی است یعنی انسان حقیقتی است<br />
که حق تعالی، عالوه بر اینکه ظهور تام در او<br />
دارد، )جالء( مشاهده تام نیز در او دارد و خودش را<br />
به طور کامل در او می بیند. )استجالء( مثالً یک<br />
آینه گاهی بخشی از وجود شما را نشان می دهد<br />
و گاهی نیز تمام وجود شما را منعکس می کند.<br />
انسان کامل مانند آینه ای است که کل ظهور<br />
حق را نشان می دهد. توجه کنید که انسان<br />
کامل هویت غیبیه را نشان نمی دهد بلکه حق<br />
تعالی را در مقام ظهور، از عالم ماده تا تعین اول،<br />
به طور کامل نشان می دهد. به همین دلیل<br />
است که گفته شده؛ انسان به مقام خلیفة اللهی<br />
می رسد. چنین انسانی مسجود مالئکه می شود.<br />
نسبت انسان کامل <strong>با</strong> عوالم دیگر<br />
عرفا بحثهای مفصلی در<strong>با</strong>ره نسبت انسان کامل<br />
به عنوان ظهور اتم الهی و مشاهده ی تامه ی<br />
الهی، <strong>با</strong> عوالم دیگر دارند. ایشان معتقدند انسان<br />
کامل غایتی و علت تحقق عالم است. او علت<br />
استمرار عالم است، یعنی خداوند برای انسان<br />
کامل و به واسطه او، ماسوی اهلل را خلق کرده<br />
است. در اینجا وقتی از واسطه صحبت می کنیم،<br />
به این معنا نیست که خداوند نیاز به واسطه دارد.<br />
علتهای وسط علتهای اعدادی اند. وگرنه هستی<br />
بخش حقیقی خود حق تعالی است. علت استمرار<br />
جهان هستی هم انسان کامل است.<br />
ابن عربی در فتوحات، جلد دوم، صفحه ۶۷<br />
می فرماید: »فلعالم کله تفصیل و آدم هو الکتاب<br />
الجامع، فهو للعالم کالروح من الجسد، فالنسان<br />
روح العالم و العالم الجسد ف<strong>با</strong>لمجموع یکون العالم<br />
کله هو االنسان الکبی« -یعنی عالم مثل<br />
جسد و انسان کامل مانند روح این عالم است.<br />
مجموع این جسد و روح انسان کبیر نام دارد<br />
.جامی در صفحه ۸۹ نقد النصوص می فرماید:<br />
»االنسان الکامل یدبر امر العالم و یتصرف فیه<br />
بواسطة االسماء الهی« تدبیر امور عالم )به اذن<br />
اهلل( در دست انسان کامل است. انسان کامل به<br />
واسطه اسماء الهی در عالم تصرف می کند. در<br />
شرح قیصری نیز چنین آمده است: »انّ الکامل<br />
هو سبب ایجاد العالم و بقاء العالم و کماالته« این<br />
بیانات در شیعه است، در متون اهل سنت، چنین<br />
ع<strong>با</strong>راتی نیست.<br />
در نقد النصوص صفحه ۹۶ می خوانیم که »و<br />
جعل االنسان کامل العین المقصود و الغایت<br />
المطلوب من ایجاد العال« یعنی خداوند انسان<br />
کامل را به عنوان غایت مطلوب، برای ایجاد<br />
عالم قرار داده است.بنابر مطالبی که گفتیم معلوم<br />
می شود که ۱- انسان کامل سبب ایجاد عالم<br />
است. ۲- انسان کامل تدبیرگر و تصرف کننده در<br />
عالم است. ۳- انسان کامل غایت عالم است. به<br />
دلیل اینکه کمال جالیی و کمال استجالیی در<br />
انسان کامل جمع شده است. هنگامی که انسان<br />
کامل، کمال جالیی و کمال استجالیی پیدا کند،<br />
به مقام نبوت، رسالت و والیت می رسد.<br />
گفتاری از عالمه طهرانی؛<br />
ش ي ع ه؛ ت ج ل ی اس الم راس ت ي ن/<br />
خاط ره ای از <strong>دیدار</strong> عالم ه ط ب اط ب ائ ی و ک ربن<br />
عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>ئى معتقد بودند كه اس الم راستين در اروپا و<br />
آمريكا نرفته است و شیعه در دنیا معرفی نشده است و چون<br />
اسالم <strong>با</strong> چهره واقعی خود در غرب تجلی ننموده موجب<br />
گرایش آنها به دین اسالم نشده است.<br />
به گزارش خبرنگار مهر، مرحوم عالمه آیت اهلل سید<br />
محمدحسین حسینی طهرانی)ره( در کتاب نفیس »مهر تا<strong>با</strong>ن«<br />
)یادنامه عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>یی)ره(( مبحثی را در ذیل بخش نخست<br />
کتاب در خصوص عدم اطالع جهان امروز از معارف ناب<br />
اسالمی و لزوم آشنایی مغرب زمین <strong>با</strong> آموزه ها و فرهنگ<br />
اصیل تشیع به عنوان فرقه حقه ناجیه مطرح می نمایند<br />
که ذیال تقدیم نظر خوانندگان می شود:<br />
عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>ئى معتقد بودند كه اس الم راستين در اروپا و<br />
آمريكا نرفته است؛ زيرا تمام مستشرقينى كه از آنجا براى<br />
تحقيق در اسالم به سرزمينهاى اسالمى آمدهاند، همگى<br />
<strong>با</strong> اهل تسنّن و در ممالك عامّه نشين چه در آفريقا و مصر<br />
و چ ه در س وريا و لبن ان و حج از و پاكس تان و افغانس تان رفت<br />
و آمد داشته؛ و <strong>با</strong>الخصّ در كتابخانههاى معتبر از تواريخ<br />
اهل تسنّن چون »تاريخ طبرى« و »تاريخ ابن كثير« و<br />
»سيره ابن هشام« و تفاسير آنان و كتابهاى حديث چون<br />
»صحيح« بخارى و تِرمِذى و نسائى و ابن ماجَه و ابن داود و<br />
»موطَّ أ« مالك و غيرها استفاده نموده، و آنان را مصادر اسالم<br />
شناسى خود قرار دادهاند؛ و بطور كلّى اسالم را از دريچه و<br />
ديدگاه عامّه به دنيا معرّفى كردهاند و بر اين اساس شيعه<br />
را يك فرقه منشعب از اسالم مىدانند؛ و بنابراين به مصادر<br />
تحقيقى از تفاسير و تواريخ و كتب شيعه در حديث و فلسفه و<br />
كالم عطف نظرى ننمودهاند؛ و روى اين زمينهها شيعه در<br />
دنيا معرّفى نشده است.<br />
در حالي كه شيعه فقط، تنها فرقه اي است كه تجلّى گاه<br />
اسالم راستين است؛ و تشيّع، حقيقتِ پيروى از سنّت رسول<br />
خدا كه در واليت متجلّى است، مى<strong>با</strong>شد. شيعه يگانه فرقه<br />
ای است كه به دن<strong>با</strong>ل رسول خدا حركت كرده؛ و قوالً و<br />
عمالً اسالم را در خود تحقّق بخشيدهاند. چون مواضع نقد<br />
و تزييف و غشّ و تحريف، در تواريخ و كتب عامّه زياد است؛<br />
و در آن كتب مطالبى به رسول خدا نسبت داده شده است<br />
كه سزاوار مقام پيامبرى نيست، و عصمت را نيز از آن حضرت<br />
نفى كردهاند، لذا اسالم <strong>با</strong> چهره واقعى خود در غرب تجلّى<br />
ننموده و موجب گرايش آنها بدين اسالم نشده است. وليكن<br />
در شيعه مطلب به خالف است؛ سراسر كتب شيعه، رسول<br />
اهلل را معصوم و از خطا و گناه و لغزشها مصون، و مطالب<br />
خالف مقام پيامبرى را به آن حضرت نسبت نمىدهد.<br />
عالوه شيعه، ائمّه طاهرين را معصوم و آنان را سزاوار خالفت<br />
م ىدان د؛ ب ه خالف كت ب عامّ ه از تفاس ير و تواريخ و كتب<br />
حديث كه همه آنها مشحون از جواز واليت غير معصوم،<br />
بلكه <strong>امام</strong> جائر بلكه لزوم اطاعت از اوست. و بر همين<br />
اساس خالفت پاك رسول اهلل، تبديل به يك امپراطورى<br />
عظيم نظير امپراطورى ايران و روم گشت، و خلفاى بنى اميّه<br />
و بنى عبّاس <strong>با</strong> چهره خالفت رسول اللهى تمام فجايع و<br />
ق<strong>با</strong>ئح را مرتكب مىشدند؛ روى اين اساس اروپائيان به<br />
اسالم هنوز گرايش پيدا نكردهاند.<br />
امّا اگر آنها بدانند و بفهمند كه اين سيره بر خالف سنّت<br />
رسول خداست، و اسالم واقعى براى هدم اساس اين گونه<br />
حكومت ها آمده است؛ به اسالم حتماً مى گروند.<br />
شيعه، دين حركت و زندگى است. چون معتقد است كه<br />
حتماً <strong>با</strong>يد <strong>امام</strong> و رهبر امّت زنده <strong>با</strong>شد، و تكامل انسان فقط<br />
به وصول به مقام مقدّس او حاصل مى شود؛ و لذا براى<br />
اين منظور از هيچ حركت و پويائى و عشق دريغ نمى كند.<br />
]عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>یی[ مى فرمودند: روزى به ]هانری[ كربن<br />
گفتم: در دين مقدّس اسالم تمام زمينها و مكانها بدون<br />
استثناء محلّ ع<strong>با</strong>دت است. اگر فردى بخواهد نماز بخواند<br />
يا قرآن بخواند يا سجده كند يا دعا كند، در هر جا كه<br />
هست مىتواند اين اعمال را انجام دهد؛ و رسول اهلل فرموده<br />
است: »جُ عِلَتْ لِىَ االرْضُ مَسْ جِ دًا وَ طَ هُورًا«. ولى در دين<br />
مسيح چنين نيست؛ ع<strong>با</strong>دت فقط <strong>با</strong>يد در كليسا انجام گيرد<br />
و در موقع معيّن؛ ع<strong>با</strong>دت در غير كليسا <strong>با</strong>طل است. بنابراين،<br />
اگر فردى از مسيحيان در وقتى از اوقات حالى پيدا كرد، مثالً<br />
در نيمه شب در خوابگاه منزل خود، و خواست خدا را بخواند<br />
چه كند؟<br />
او <strong>با</strong>يد صبر كند تا روز يكشنبه، كليسا را چون <strong>با</strong>ز كنند، بيايد<br />
در آنجا و براى دعا در آنجا حضور به هم رساند!؟ اين معنى<br />
قطع رابطه بنده است <strong>با</strong> خدا.<br />
كربن در پاسخ گفت: بلى، اين اشكال در مذهب مسيح<br />
هست؛ و الحَ مد هللِ ّ دين اسالم در تمام ازمنه و امكنه و<br />
حاالت، رابطه مخلوق را <strong>با</strong> خالق خود محفوظ داشته است.<br />
و ]عالمه[ فرمودند: اگر در دين مقدّس اسالم انسان حاجتمند<br />
حالى پيدا كند، طبق همان حال و حاجت، خدا را مىخواند؛<br />
چون خدا اسماء حُ سنائى دارد چون غفور و رحيم و رازق و<br />
منتقم و غيرها، و انسان طبق خواست و حاجت خود، هر<br />
يك از اين اسماء را مناسب ببيند؛ خدا را بدان اسم و صفت<br />
ياد مىكند. مثالً اگر بخواهد خدا او را بيامرزد و از گناهش<br />
درگذرد، <strong>با</strong>يد از اسم غَفور و غَفّار و غافِرُ الذَّنْب استفاده كند.<br />
امّا در دين مسيح، خدا اسماء حُ سنى ندارد؛ فقط لفظ خُ دا<br />
و إله و أبْ براى اوس ت، بنابراين اگر شما مث الً حالى پيدا<br />
كرديد! و خواستيد خدا را بخوانيد و مناجات كنيد، و او را <strong>با</strong><br />
اسماء و صفاتش ياد كنيد! و <strong>با</strong> اسم خاصّ ى از او حاجت خود را<br />
بطلبيد! چه خواهيد كرد؟<br />
در پاسخ گفت: من در مناجاتهاى خود، »صحيفه<br />
مهدويّه« عليه السّ الم را مىخوانم. عالّ مه مىفرمودند:<br />
كربن كِراراً »صحيفه سجّ اديّه« عليه السّ الم را مىخواند،<br />
و گريه مى كرد.
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 71 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
ت ب ل ی غ دین و ب ای س ته های جدید آن<br />
متن زیر یادداشتی است که توسط دکتر مصطفی ع<strong>با</strong>سی<br />
مقدم، عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان و مشاور معاونت<br />
قرآن و عترت وزير فرهنگ و ارشاد اسالمی نوشته شده<br />
است.<br />
امروزه تبلیغات نسبت به گذشته بسیار پیچیده تر شده و<br />
حساسیت های نو و <strong>با</strong>یسته های جدیدی پیدا کرده است.<br />
دیگر دوران گفتگوی چهره به چهره و القای مستقیم مطالب<br />
در یک فرایند ساده و یکنواخت نیست که توفیق آن هم<br />
صرفاً مشروط به توانایی بیانی و میزان محتوای پیام <strong>با</strong>شد.<br />
امروزه ابزارهای انتقال پیام و روش های متنوع ارائه پیام و<br />
ترکیب عناصر مختلف در محتوای پیام، همگی در اثرگذاری<br />
آنی و گسترده آن نقش جدی ایفا می کنند. امروزه <strong>با</strong> یک<br />
جمله یا یک شعر یا یک کلیپ و فیلم کوتاه و یا یک<br />
عکس و یا ترکیبی از این عناصر می توان تأثیری ژرف و<br />
شگرف بر افکار عمومی یک ملت و یا حتی بخش بزرگی<br />
از مردم جهان گذاشت. کانال های ارت<strong>با</strong>طی به شما امکان<br />
می دهند که در آن واحد و <strong>با</strong> سرعتی خیره کننده انبوهی از<br />
مخاط<strong>با</strong>ن را <strong>با</strong> احساسات و اندیشه های خود شریک کنید.<br />
الزمه این کار، شناخت محیط جهانی، فضای افکار عمومی<br />
و محیط رسانه است؛ محیطی که ترکیبی از حقیقت و مجاز<br />
است و گاه آنقدر محیط مجازی جدی می شود که تفکیک<br />
آن از محیط حقیقی امکان پذیر نیست. در نظر بگیرید که در<br />
همین چند روز پیش چه احساسات پاک و نابی در تجدید<br />
میثاق <strong>با</strong> شهدای غواص، پرستوهای خونین <strong>با</strong>ل سپهر ایمان<br />
و دریادالن گلگون چهره پهنه فداکاری در راه آرمان، از طریق<br />
شبکه های اجتماعی جاری و منتشر شد و عطر روحبخش<br />
آن جان جهانیان را فرا گرفت. در نظر بگیرید که بدترین<br />
سیاست های استک<strong>با</strong>ری نظام سلطه نیز اهداف خود را از<br />
طریق همین مسیر و ابزار پیگیری می کنند. مثالً داعش از<br />
همین دریچه، اسالم هراسی را در جهانیان و رعب و وحشت<br />
را در دل مسلمانان می پراکند.<br />
اما <strong>با</strong>یسته های شرایط جدید که از آن سخن می گوییم<br />
چیست؟<br />
چه نکات و الزاماتی است که توجه به آن موجب توفیق<br />
تبلیغ دینی و عملکرد فرهنگی می شود و عدم توجه به آن،<br />
ما را از گردونه نقش آفرینی در جهان تبلیغات فرهنگی دینی<br />
خارج می سازد.<br />
)۱( - لزوم شناخت وسایل و ابزارهای نوین<br />
به نظر می رسد اولین <strong>با</strong>یسته، لزوم شناخت و تجربه کردن<br />
وسایل و ابزارهای نوین عرصه ارت<strong>با</strong>طات و تبلیغات است که<br />
روز به روز نو می شوند و به شیوه ها و امکانات جدیدی<br />
مجهز می گردند و اگر به خصوص دستگاه های فرهنگی<br />
و نهادهای مرجع ما از این دستگاه ها و پیشرفت روزافزون<br />
آن غافل شوند، به شدت ضربه خواهیم خورد. این عرصه<br />
ای نیست که <strong>با</strong> تغافل یا غفلت از آن بگذریم، چرا که در<br />
جای جای جامعه و در نهان خانه اندیشه و احساس آحاد<br />
مردم النه می کند و موریانه وار، به اهدافش می رسد.<br />
دوران ما دوران برخورد فعال است <strong>با</strong> تولیدات فراوان و<br />
تکثیر شده فیلم ها و کلیپ ها و قصه ها و قطعه ها و<br />
عکس ها و گرافیک هایی که فضای اطراف ما را پر کرده<br />
است. ما نیز <strong>با</strong>یستی به تولید، آن هم تولید انبوه و سریع و<br />
پیوسته محصوالت فرهنگی و رسانه ای بپردازیم. حتی نمی<br />
توانیم به بهانه ضرورت مطالعه عمیق و همه جانبه، صحنه<br />
را برای مدتی خالی بگذاریم، چرا که ممکن است تا ما<br />
به محتوای عمیق دست پیدا کنیم، هجمه جبهه مقابل،<br />
آنچنان بنیان کن <strong>با</strong>شد که بنیاد فرهنگ ما را زیر و رو کند و<br />
نه از تاک نشان ماند و نه از تاک نشان. <strong>با</strong>یستی مرت<strong>با</strong>ً متون<br />
و منابعمان را <strong>با</strong>زآفرینی کنیم و به ز<strong>با</strong>ن اقشار مختلف ترجمه<br />
و <strong>با</strong>زنویسی نماییم. نسخه های جدید تفسیر و قصه و احکام<br />
و عقاید و دغدغه های دینی و فرهنگی داشته <strong>با</strong>شیم.<br />
)۲( - لزوم شناخت ابعاد مختلف شخصیت<br />
مخاط<strong>با</strong>ن<br />
دومین <strong>با</strong>یسته، لزوم شناخت ابعاد مختلف شخصیت<br />
مخاط<strong>با</strong>ن از اقشار و سنین مختلف است. هر صنفی و قشری<br />
و سنی، نیازی ویژه و عالقه ای خاص دارد که به سرعت<br />
به سمت آن جهتی می رود که برطرف کننده نیاز و سلیقه<br />
اوست. مرز میان نیاز واقعی و کاذب هم در سایه تحریکات<br />
غریزی و شگردهای رسانه ای گم شده است و اصالً مهم<br />
ترین هدف آن ها خلط نیازهای کاذب و صحیح است؛ به<br />
نام دانش، جهل را ترویج می کنند و به نام آزادی، بندهای<br />
اسارت سکس و خشونت را پهن می کنند و حتی به نام<br />
ایمان، بی حرمتی جان و روح انسان را رواج می دهند که<br />
به واقع یک بی ایمانی است. <strong>با</strong> ظاهر روشنفکری، الا<strong>با</strong>لی<br />
گری را پخش می کنند و به نام حقوق بشر، سلطه بر<br />
جوامع کوچک را دن<strong>با</strong>ل می نمایند. در برابر این سیل<br />
ویرانگر، جریان زالل و آرامبخشی الزم است که برای هر<br />
قشر و در هر شرایط، نسخه ای معین از دانش تعالی بخش و<br />
عاطفه کنترل شده و احساسات جهت دهی شده، ارائه کند<br />
و کام تشنگان معرفت و شور و اشتیاق و تحرک را به اندازه<br />
سیراب کند و مزه سعادت مادی و معنوی و اجتماعی را به<br />
آن ها بچشاند. در مسیر این شناخت <strong>با</strong>ید دانست که دوران<br />
القای مستقیم و تزریق مطالب به ذهن و جان مخاط<strong>با</strong>ن<br />
گذشته است.<br />
امروزه حتی در میان اقشار مذهبی به ویژه نسل نوِ آن ها<br />
نمی توان یک طرفه عقاید دینی را تعلیم و ارائه داد. بلکه<br />
روش های دیگری مثل القای مفاهیم از طریق هنر و قصه و<br />
ادبیات ضرورت می یابد. به جای نقل مطالب از سوی معلم<br />
و روحانی، <strong>با</strong>یستی بسیاری مطالب را از ز<strong>با</strong>ن گروه همساالن<br />
منتقل ساخت. <strong>با</strong>ید از طریق ایجاد پرسش و تشویق مخاطب<br />
به یافتن پاسخ <strong>با</strong> کمک به یافتن آن در میان منابع و<br />
گزینه های مختلف، سعی در آموزش داشت. یعنی <strong>با</strong> روش<br />
خودشکوفایی به جای القای مستقیم یا از <strong>با</strong>ال. جریان ارشاد<br />
دوسویه بلکه چند سویه شده است. پدر و مادر هم اگر<br />
می خواهد مطلبی را به فرزندش منتقل کند <strong>با</strong>ید این نگاه<br />
چندوجهی و نگاه ویژه به رسانه ها و گروه همساالن و<br />
نهادهای بیرونی و جمع دوستان را مالحظه کند و نمی تواند<br />
به القائات درون خانواده اکتفا کند.<br />
)۳( - توجه به شگردهای نظام تبلیغات الحادی<br />
<strong>با</strong>یسته دیگر لزوم توجه به شگردهای نظام تبلیغات الحادی<br />
است که <strong>با</strong> تکرار و اصرار پیوسته بر غرایز و تمایالت<br />
جسمی، طبیعی و غریزی انسان انگشت می نهد و بر اساس<br />
دیدگاه سکوالر به گونه ای برخورد می کند که انگار همه<br />
زندگی انسان همین مادیات و مسائل عرفی و دنیایی است<br />
و در پی این زندگی مادی، معنویت و تعالی و خداجویی و<br />
آرمانخواهی، وجود و معنی ندارد. نظام تبلیغ روزآمد دینی<br />
<strong>با</strong>ید از راه های مختلف ترغیبی و تشویقی و یادآوری توانایی<br />
ها و استعدادهای نهفته انسانی، شرایطی ایجاد کند که<br />
انسانِ مخاطب، از سطح تمایالت غریزی و طبیعی به افق<br />
تمایالت فطری پرواز و عروج نماید.<br />
طیران مرغ دیدی، تو ز پایبند شهوت، به در آی تا ببینی<br />
طیران آدمیت. وقتی انسان توانایی های علمی، معنوی و<br />
اخالقی خود را بشناسد و بداند که در ورای این جسم محدود،<br />
جهانی از کمال و تعالی و خداگونگی وجود دارد، به سادگی<br />
خواهد توانست از زی<strong>با</strong>یی فریبنده ظاهر دنیا و صورت انسان<br />
ها بگذرد و به جمال حقیقی کمال وجودی که پرتو ذات<br />
حق است راه یابد و سیرت زی<strong>با</strong> را در افقی <strong>با</strong>التر از صورت<br />
زی<strong>با</strong> ببیند و نظام ارزشی خود را دگرگون کند. به قول <strong>امام</strong><br />
علی )ع( :<br />
ای انسان! آیا گمان کرده ای که همین جسم کوچکی؟ در<br />
حالی که در هستی تو جهان بزرگتری جای گرفته است<br />
و تو آن کتاب مبین و روشنگری هستی که هر حقیقت<br />
پنهانی در سایه حروف و نوشته های آن آشکار تواند شد.<br />
یعنی تو منبع کشف اسرار جهانی، چگونه خود را در محدوده<br />
ای حقیر از ماده و مکان و خواسته های نفسانی زندانی<br />
ساخته ای؟ ترویج بهره مندی هرچه بیشتر از امکانات و<br />
ثروت دنیوی و ارضای هرچه بیشتر غریزه جنسی و دامن<br />
زدن خشونت و غضب لجام گسیخته در نظام تبلیغ جهانی<br />
امروز، چیزی جز محدود نگاه داشتن انسان و کوچک کردن<br />
حقیقت او نیست <strong>با</strong> این هدف که آدمی به اهداف متعالی<br />
و تمایالت فطری خود نیندیشد و ارزش هایی مثل حقیقت<br />
جویی، خیرخواهی، عدالت طلبی، معنویت گرایی را اموری<br />
زاید و غیر اصیل در حیات انسانی فرض کند و یا حتی اگر<br />
تمایلی در خود احساس کرد آن هم به حد یک گرایش<br />
مادی و دنیایی تنزل یابد مثل آنکه برای گروه و ملت خود<br />
خیرخواهی کند، ولی <strong>با</strong> روحیه ناسیونالیستی هر ظلمی را بر<br />
ملت های دیگر جایز بشمرد و یا میل حقیقت جویی را به<br />
سمت دانش هایی سوق دهد که نتیجه آن سود بیشتر خود<br />
یا انحراف بشریت و هالکت انسانیت واقعی <strong>با</strong>شد.<br />
)۴( - مقهور نشدن در برابر هیمنه تبلیغات نظام<br />
استک<strong>با</strong>ری<br />
<strong>با</strong>یسته دیگر مقهور نشدن در برابر هیمنه تبلیغات نظام<br />
استک<strong>با</strong>ری است. چرا که در بطن این شبکه پیچیده و<br />
گسترده الحادی، ابزارها و امکانات و محتوای ضد آن نیز<br />
وج ود دارد و اگ ر ایم ان ب ه ه دف و ش ناخت محی ط ص ورت<br />
گیرد، مقابله <strong>با</strong> این سیل بنیان کن، ناممکن نیست و<br />
همانگونه که در عرصه های نظامی و جنگ سخت، بسیاری<br />
از تکنولوژی های آن ها <strong>با</strong> هوشمندی خدا<strong>با</strong>وران اکنون بر<br />
علیه خود آن ها به کار گرفته می شود، در عرصه های<br />
جنگ نرم نیز می توان از همان ابزارها و روش ها بر علیه<br />
آن هیمنه رعب آور بهره برد، چنانکه در برخی عرصه ها<br />
تجربه شده است. حداقل آن است که نیروهای جبهه ایمان<br />
و افسران جنگ نرم <strong>با</strong> تکیه بر ایمان و دانش خویش به<br />
وظیفه الهی خود عمل می کنند و قطعاً آنکه برکت می<br />
بخشد و توفیق می آفریند لطف الهی است: وَ الَّذینَ جاهَدُوا<br />
فینا لَنَهْدِینَّهُمْ سُ بُلَنا )عنکبوت - ۶۹( وَ عَ لَى اهللَّ ِ فَلْیتَوَكَّلِ<br />
الْمُؤْمِنُون )آل عمران- ۱۲۲( وَ مَنْ یتَّقِ اهللَّ َ یجْ عَلْ لَهُ مَخْ رَجاً<br />
)طالق- ۲( و به جمله پایانی این آیه نیز <strong>با</strong>ید بیشتر توجه<br />
نمود:<br />
الَّذینَ یبَلّغُونَ رِساالتِ اهللَِّ وَ یخْ شَ وْنَهُ وَ ال یخْ شَ وْنَ أَحَ داً إِالَّ اهللََّ<br />
وَ كَفى بِاهللَّ ِ حَ سی<strong>با</strong>ً )احزاب - ۳۹(
صفحه | 72 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
یا د د ا شت<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
ن ظ ام آم وزش ی م درن م ه م ت رین ک ارگ زار<br />
ایدئولوژی زدای ی در ای ران<br />
کنفرانس »توسعه و عدالت آموزشی« تکنوکراتهای<br />
کنونی بیش از هرچیز در ادامه طرح سپاه دانش و توسعه<br />
آموزش مدرن به روستاها در رژیم سابق قابل تحلیل و<br />
تفسیر است.<br />
به گزارش خبرنگار مهر، متن پیش رو یادداشتی است از<br />
محمدحسین <strong>با</strong>دامچی در<strong>با</strong>ره کنفرانس »توسعه و عدالت<br />
آموزشی« که از نظر می گذرد؛<br />
اول <strong>با</strong>ر که نام کنفرانس »توسعه و عدالت آموزشی« به<br />
گوشت می خورد خوشحال می شوی آن هم به خاطر<br />
شنیدن کلمه »عدالت آموزشی«. سرمایه داری روز به<br />
روز بیشتر در حال غلبه بر نظام آموزشی ماست و این<br />
الجرم بی عدالتیهای پنهان بسیاری را پدید آورده است:<br />
مهمترین کارکرد نظام آموزشی ما آنست که فرزندان<br />
اقویا را همچنان در طبقه اقویا نگه می دارد. بچه پولدارِ<br />
<strong>با</strong>الشهر نشینِ بورژوا مآبِ پیش دانشگاهیهای خوب<br />
تهران <strong>با</strong> پارکینگ ماشینهای شاسی بلند رتبه های<br />
خوب کنکور سراسری و آزاد را دو قبضه می کنند و بچه<br />
مثبتِ شهرستانیِ مدرسه دولتیِ سر محله <strong>با</strong>ید به فکر<br />
یک پادویی خوب در اداره ای، شرکتی، دکانی جایی <strong>با</strong>شد<br />
که بعد سر<strong>با</strong>زی به جای جیب م<strong>با</strong>رک ابوی یه الق<strong>با</strong>ی<br />
بیچاره، آویزان دولت مستظهر به دکل نفت )اگر چیزی<br />
اش برسد به این مویرگهای آخر زنجیر!( یا جیب م<strong>با</strong>رک<br />
ابوی آقازاده ی بورژوای مذکور شود.<br />
البته این فقط ظاهر قصه است. پوستر کنفرانس را که<br />
می بینی ته دلت احساس می کنی که یک بویی می<br />
دهد ولی خوب شیرفهم نمی شوی که بوی چیست.<br />
بعد که به برگزارکنندگان نگاه می کنی و اسم سازمان<br />
مدیریت و برنامه ریزی و از آن مهمتر دانشکده مدیریت و<br />
اقتصاد دانشگاه شریف را که می بینی تازه معلوم می<br />
شود که آن بوی مخصوص بوی نچسب بچه لختیهای<br />
افریقایی در پوسترهای یونسکو است!<br />
برای فهم رابطه میان توسعه و عدالت آموزشی، یا به<br />
ع<strong>با</strong>رت بهتر تفکر نوکارگزاران و عدالت آموزشی <strong>با</strong>ید این<br />
چارچوب نخ نمای بوردیوییِ شبه مارکسیستی در تحلیل<br />
آموزش در ایران را کنار گذاشت و عینک فرهنگیِ مطالعات<br />
تاریخ معاصر را بر چشم گذاشت. البته پرواضح است که<br />
قبل از همه اینها <strong>با</strong>ید عینکهای خر رنگ کنِ »حقوق<br />
بشری« و »حق وق ک ودکان« و »حق وق مهاجری ن« را ک ه<br />
برنامه کنفرانس ماالمال از اینهاست به دور انداخت.<br />
مسأله »توسعه آموزش به مناطق محروم« در تاریخ<br />
معاصر ایران طنین بلندی دارد. بلندترین صدای آن<br />
مربوط می شود به پروژه بزرگ »سپاه دانش« که<br />
شاه امریکایی پنجاه سال پیش در مجموعه رفرم کالن<br />
انقالب سفید پیاده کرد. ساده لوح ترین مورخین هم<br />
اذعان دارند که رسیدگی به محرومین و بهبود وضع<br />
روس تاییان آخری ن ه دف در پی اده س ازی ای ن ط رح ب ود،<br />
همانطور که آزاد کردن رعیت از سلطه ار<strong>با</strong>ب بی اهمیت<br />
ترین موضوع در اصالحات ارضی، یا دادن حقوق برابر به<br />
زنان و مردان آخرین مسأله در طرح »حق رأی زنان« و<br />
ارتقای کیفیت آموزشی بی ربط ترین مسأله به »انقالب<br />
آموزشی« در انقالب سفید بود.<br />
هدف از سپاه دانش چه بود؟ مسأله اصلی این است<br />
که مناطق روستایی و پیرامونی هنوز »استقالل فرهنگی<br />
و اجتماعی« خویش را حفظ کرده اند و نتوانسته اند در<br />
نظم جدید مدرن ایران که مدرنیزاسیون پهلوی در تهران<br />
و شهرهای بزرگ کلید زد ادغام گردند. به ع<strong>با</strong>رت بهتر<br />
مناطق پیرامونی ایران هنوز در جهان سنت زندگی<br />
می کنند و مناس<strong>با</strong>ت خویش را در چارچوب جهان بینی،<br />
فرهنگ، اقتصاد و روشهای قدیم انجام می دهند. این<br />
عدم ادغام مناطق پیرامونی جزیره های بی ث<strong>با</strong>تی را می<br />
سازد که بخاطر استقالل فرهنگی و اجتماعی، پیوندی<br />
<strong>با</strong> دولت مدرن به عنوان مهمترین کارگزار مدرنیته<br />
ی ایرانی ندارد و نفس این استقالل از دو جهت بسیار<br />
م<strong>خاطره</strong> انگیز است: اول اینکه منابع و ظرفیتهای انسانی،<br />
معدنی، اقتصادی و ... روستاها و شهرستانها را از دسترس<br />
خارج می کند. یعنی <strong>با</strong>زار خوبی از نیروی کار و همینطور<br />
مصرف دائمی از چرخه اقتصاد بیرون می افتد که کامالً<br />
به ضرر اقتصاد مدرن نیمه بورژوایی-نیمه دولتی ایران<br />
است.<br />
مسأله دوم از این یکی خیلی مهمتر است. استقالل<br />
فرهنگی و استقالل اقتصادی، استقالل سیاسی می آورد و<br />
این یعنی آنکه تمام این جزیره های جدا مانده مناطق<br />
مستعدی برای طغیان سیاسی و جذب ایدئولوژی های<br />
انتقادی و اعتراضی به شمار می آیند. مسأله این نیست<br />
که این مناطق فقیر یا غنی <strong>با</strong>شند، مسأله اینست که<br />
فقر اگر <strong>با</strong> وابستگی سیاسی توأم ن<strong>با</strong>شد به طغیان می<br />
انجامد. فقر کنترل شده در چارچوب وابستگی فرهنگی،<br />
سیاسی و اقتصادی مشکل را به خود فرد نسبت می دهد<br />
و راهی خیالی را به روی فرد می گشاید که مانع شکل<br />
گرفتن »حسّ بن بست«، توجه به ساختارهای کالن و<br />
اعتراض سیاسی در او می شود. این تفاوت ماهوی فقر<br />
افریقایی بدبخت قرن بیستم <strong>با</strong> افریقایی بدبختر قرن<br />
بیست و یکم است.<br />
ایدئولوژی مهمی که شاه در دهه چهل شمسی از رواج<br />
آن در میان دهقانان و روستاییان بسیار بیم داشت<br />
کمونیسم بود. البته توسعه »توسعه« به مناطق محروم<br />
همانط ور ک ه گفت ه ش د اساس اً ضد هرگون ه ایدئولوژی و<br />
تفکر سیاسی معارض عمل می کند و مختص مقابله<br />
ب ا کمونیس م نیس ت. ای ن همان طرح ی اس ت که سال<br />
گذشته <strong>با</strong>راک او<strong>با</strong>ما در ۶۹امین کنفرانس سالیانه سازمان<br />
ملل برای مقابله <strong>با</strong> رواج »اسالم گرایی« در جهان اسالم<br />
برای حفظ موجودیت »عصر امریکایی بعد از جنگ<br />
جهانی دوم« ارائه کرد:<br />
»اگر فراتر از مرزهای خود نگاه کنیم، اگر یک تفکر<br />
جهانی داشته <strong>با</strong>شیم و <strong>با</strong> مشارکت اقدام کنیم، می توانیم<br />
مسیر این قرن را ترسیم کنیم، همانطور که پیشنیان ما<br />
عصر پس از جنگ جهانی دوم را رقم زدند ... در اینجا<br />
من میل دارم به طور مستقیم <strong>با</strong> جوانان در سراسر<br />
دنیای مسلمان سخن بگویم ...شما نشان داده اید که<br />
وقتی جوانان ابزارهای موفقیت را در اختیار داشته <strong>با</strong>شند-<br />
مدارس خوب، آموزش در ریاضیات و علوم، اقتصادی که<br />
پرورش دهندۀ خالقیت و کار آفرینی <strong>با</strong>شد- در آن صورت<br />
جوامع شکوفا خواهند شد. بنا بر این آمریکا <strong>با</strong> کسانی<br />
که این دیدگاه را ترویج می کنند مشارکت خواهد<br />
کرد.«]۱[<br />
مسأله اصلی در ایران به جامعه شناسی رأی مردم<br />
در انتخا<strong>با</strong>ت ۱۳۸۴ و ۱۳۸۸ <strong>با</strong>زمی گردد. در شرایطی که<br />
مردمان شهرهای بزرگ یا به ع<strong>با</strong>رت بهتر طبقه متوسط<br />
شهری تحت تأثیر حساسیتهای اقتصادی و فرهنگی<br />
خاص طبقه بورژوا در پی رأی به کاندیدای تجدّدگرا<br />
و تداوم نورمالیزاسیون و عرفی شدن جمهوری اسالمی<br />
بودند، مردم روستاها و استانهای پیرامونی که علی رغم<br />
تمام تجاوزهای فرهنگی مدرنیزاسیون، هنوز استقالل<br />
فرهنگی خود را از دست نداده در چارچوب کلی تفکر<br />
عدالتخواه و بومی انقالب اسالمی می اندیشیدند، به<br />
اصالحات اساسی در ساختار نظام بر مبنای همان ایده<br />
آل صدر انقالب رأی دادند. <strong>با</strong> اینکه نامزد مورد نظر<br />
طبقات مستضعف ایرانی نتوانست آرمانهای این مردم<br />
را برآورده کند، امّا زنگ خطر یکدست نبودن <strong>با</strong>فت<br />
فرهنگی ایران برای طرفداران ایران سکوالر بی ادّعا<br />
یا همان رژیم پهلوی <strong>با</strong>زتولید شده در جمهوری اسالمی<br />
استحاله شده به صدا درآمد.<br />
بر این اساس است که تصور می کنم کنفرانس<br />
»توسعه و عدالت آموزشی« تکنوکراتهای کنونی بیش از<br />
هرچیز در ادامه طرح سپاه دانش و توسعه آموزش مدرن<br />
به روستاها در رژیم سابق قابل تحلیل و تفسیر است.<br />
جالل آل احمد نیم قرن پیش در آستانه انقالب سفید<br />
نوشت: »شهرهای ما اکنون در همه جا به رشد یک<br />
غده سرطانی می رویند. غده ای که اگر ریشه اش به<br />
روستا برسد و آنرا بپوساند واویالست.« )غرب زدگی،<br />
فصل چهارم( اکنون که قریب نیم قرنی از خشکیدن<br />
قلب روستای ایرانی به دست شاه می گذرد، هنوز روح<br />
خبیث مدرنیزاسیون امریکایی نمی تواند از الشه ی نیمه<br />
جان روستایی بگذرد که شاید روزگاری »احمدی نژادی<br />
دیگر« از آن سر بر بیاورد.<br />
<strong>با</strong> اینحال نسخه سپاه دانش سال ۹۴ طبعاً تفاوتهای<br />
مهمی <strong>با</strong> نسخه پنجاه سال پیش خود دارد. مهمترین<br />
مشکل در ضعف آموزش رسمی در نهادینه کردن<br />
شهروندی بورژوایی است. بنابراین <strong>با</strong>ید تحت عنوان<br />
»تمرکز زدایی از آموزش و پرورش دولتی« و »مسئولیت<br />
پذیری شرکتها« و »گسترش ICT و تکنولوژیهای<br />
آموزشی مجازی« ]۲[قلمروهای نوینی به روی مکاتب<br />
آموزشی مؤثرتر <strong>با</strong>ز شود. آموزش <strong>با</strong>ید بتواند ضمن<br />
انتقال زیربناهای فرهنگی جدید و گسستن نسل جدید<br />
روستاییان از جهان بینی سنتی، معیشت آنان را نیز <strong>با</strong><br />
ساختار اقتصاد مدرن نوظهور ایرانی پیوند بزند. نتیجه<br />
کار در یک کالم »رام شدن روستاییان« خواهد بود که<br />
احتماالً به زعم جامعه شناسان پروژه نورمالیزاسیون<br />
آخرین پایگاه اجتماعی انقالبی گری در ایران است.<br />
_________________________________<br />
[ ۱ ]http://www.voltairenet.org/<br />
article۱۸۵۴۵۴.html<br />
]۲[ نگاه کنید به بیانیه رسمی کنفرانس در<br />
https://docs.google.com/document/<br />
d/۱HgbRSA۲R۴MCyLGQo۴GIKDkSu۲F_<br />
pLZ-TnLiQcxVSvM۰/edit
شت<br />
ا د د یا MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 73 صفحه پیچیده<br />
های رابطه دست آن از دین« و »علم میان رابطه ای<br />
مقاله دارد، وجود آن در<strong>با</strong>ره زیادی های بحث که است نوشته<br />
علم« دینِ گرایی؛ »علم عنوان <strong>با</strong> دارید رو پیش که تکنولوژی<br />
و علم تاریخ و شیمی استاد پرینچیپی، لورنس پرست<br />
نوع <strong>با</strong>قری زهیر که است هاپکینز جانز دانشگاه است؛<br />
کرده ترجمه را آن ترجمه؛<br />
م<br />
ل ع دینِ ی؛ رای گ م ل ع بپردازم؛<br />
پرسش سه به خواهم می تاریخی بررسی <strong>با</strong> و است کدام علمگرایی خاستگاه چیست؟ علمگرایی و<br />
اندیشه چگونه علمگرایی شود؟ می <strong>با</strong>ورهایی چه شامل در<br />
نقشی چه و دهد می قرار تاثیر تحت را ما فعلی فرهنگ <strong>با</strong>ید<br />
اول پرسش به پاسخ در کند؟ می <strong>با</strong>زی مدرن فرهنگ ارائه<br />
علمگرایی برای تعاریف از طیفی اینکه وجود <strong>با</strong> گفت تعریفها<br />
این همه بین ثابت ای هسته ولی است، شده میتوانند<br />
آن مخالفان هم و موافقان هم که دارد، وجود رویکرد<br />
این در <strong>با</strong>ور اصلیترین برسند. توافق به آن سر بر کسب<br />
برای معتبر راه تنها علمی روش و علم که است آن اعت<strong>با</strong>ری<br />
چنین فاقد روشها و رشتهها دیگر و است دانش <strong>با</strong>ید<br />
<strong>با</strong>شد رضایتبخش تعریف این اینکه برای البته هستند. آنچه<br />
که چرا هستند. چه علمی روشهای کنیم مشخص در<br />
و تاریخی مختلف های دوره در میشود نامیده علمی روش است.<br />
کرده تغییر متفاوت، فرهنگهای تجربی<br />
طبیعی علوم معموال علم از علمگرایان منظور مشاهده<br />
آن در شده کارگرفته به روش و است امروزی نیست<br />
شکی است. استقرا و گیری اندازه شامل که است، علمی<br />
روش که خود مطلوب روش <strong>با</strong> <strong>با</strong>ید طبیعی علوم که طبیعی<br />
علوم واقع در دهد. ادامه خود کار به میشود نامیده جهان<br />
مورد در شماری بی پرسشهای به دادن پاسخ در کل<br />
مش ت. اس داشته گیری چشم بسیار ت موفقی طبیعی امروز<br />
که آنچنان طبیعی علوم که کند می پیدا بروز زمانی پاسخهای<br />
به یافتن دست راه تنها میشوند، گرفته کار به و میشود محسوب پرسشها تمام برای قبول قابل و معتبر بی<br />
یا دهد پاسخ آن به نتواند طبیعی علوم که پرسشی هر ندارند.<br />
شدن پرسیده ارزش یا است معنی این<br />
<strong>با</strong> دارد. قرار علمگرایی قلب در هژمونیک ادعای این بروز<br />
موجب که نیست علمگرایی به داشتن <strong>با</strong>ور تنها همه خصوصی<br />
صورت به فردی هر چنانچه میشود، جنجال رد،<br />
میک ت هدای را او ار رفت و ت میداش اور ب ا ایدهه ن ای ه ب آکادمیک<br />
حلقههای در یا قهوه صرف هنگام بود ممکن ادعا<br />
علمگرایی ولی میگرفت. در آن پیرامون هایی بحث دانش<br />
آوردن بدست برای مشروع راه تنها علم که میکند کم<br />
دیگری چیز هر و نظرهاست اختالف فصل و حل و علمگرایی<br />
که است دلیل همین به است. توهم یا اهمیت توجه<br />
میشود گرفته کار به دین علیه وقتی خاص طور به علیه<br />
علمگرایی این بر عالوه ولی میکند. جلب را ما رح<br />
مط شناسی زی<strong>با</strong>یی و موسیقی ر، هن شعر، در که آنچه دارد.<br />
موضع نیز میشود نهادی<br />
یعنی دین، مقابل در را خود علمگرایی که هنگامی زی<strong>با</strong>یی<br />
و موسیقی هنر، شعر، پرورش در همه از بیش که در<br />
دین ادعای و میدهد قرار است داشته نقش شناسی به<br />
را آن مردم اکثر که – جهان در انسان جایگاه مورد کند،<br />
می رد را – دارند قبول جهان به معتبر نگرشی عنوان علمگرایی<br />
بین رابطه به رو این از شود. می شروع تعارض چیزی<br />
کم دست ما همه کنم می فکر پردازم. می دین و هیچ<br />
امروزه ولی ایم. شنیده علم و دین بین تعارض در<strong>با</strong>ره بین<br />
رابطه توصیف برای را جنگ یا تعارض علمی مورخ برد.<br />
نمی کار به دین و علم به<br />
همیشه و بوده پیچیده بسیار دین و علم بین رابطه بین<br />
واقعی جنگ و تعارض است. نبوده شکل یک این<br />
تاریخی لحاظ به بگذارید است. دین و گرایی علم بررسی<br />
<strong>با</strong>ید که ای مسئله اولین کنیم؛ بررسی را مدعاها ۲۰<br />
دهه در است. کنت آگوست پوزیتیویستی میراث شود را<br />
جامعه بتواند که بود راهی دن<strong>با</strong>ل به کنت نوزدهم سده او<br />
نوزدهم سده ۴۰ دهه در کند. تعریف جدیدی شکلی به که<br />
قانونی کرد. مطرح را بشری جوامع مرحله سه قانون هستند،<br />
چرخه سه دارای بشری جوامع کند می عنوان و<br />
متافیزیکی یا فلسفی دوم چرخه است، الهیاتی اول چرخه را<br />
فرانسه هجدهم سده انقالب او است. علمی سوم چرخه نظر<br />
در الهیاتی- مرحله یعنی – اول مرحله پایان عنوان به قانون<br />
وضع و جامعه <strong>با</strong>زسازی برای ناپلئون تالش گرفت. سده<br />
میانه و گرفت، نظر در دوم دوران را سکوالر مبنایی بر مرحله<br />
کرد، معین علمی دوره شروع عنوان به را نوزدهم رها<br />
قطعیت عدم و ابهام از علمی های روش و علم که ای مبنای<br />
بر جامعه <strong>با</strong>زسازی برای عقالنی مبنایی و شوند می میاورند.<br />
فراهم نامید شناسی جامعه را آن او که جدید علم بدوی<br />
دوران به دین که بود معنا این به کنت پوزیتیوسم است.<br />
مرتبط بشر بلوغ دورن به علم و بوده متعلق بشر دین<br />
و علم بین دائم تعارض <strong>با</strong> بعدها او گانه سه قانون دین<br />
بین تعارض »تاریخ کتاب در دریپر ویلیام جان توسط که<br />
دریپر کرد. پیدا رواج شد نوشته ۱۸۷۴ سال در که علم« و بود<br />
هم آمریکا شیمی انجمن رئیس اولین – بود شیمیدان بین<br />
علم رواج برای که پولی ازای در آماتور، دانی تاریخ و – کمال<br />
در نگاشت. را کتاب این بود کرده دریافت مردم عامه و<br />
شد چاپ <strong>با</strong>ر چندین و شد پرفروش بسیار کتابی تعجب راحتی<br />
به هم امروز و شد ترجمه متفاوت های ز<strong>با</strong>ن به صد<br />
از بیش که کتابی است عجیب خیلی است. دسترس در ما<br />
دوران در افراد از خیلی و است رسیده چاپ به پیش سال بسیاری<br />
تاثیر <strong>با</strong>شند نشنیده را آن نام حتی یا اند نخوانده را آن دارد.<br />
ما دوران در زیادی سده<br />
در مردم که کنند می فکر بسیاری مثال عنوان به کردند<br />
می فکر کلمب کریستف از قبل یا میانی های کلیسای<br />
که کنند می فکر بسیاری یا است. صاف زمین کسی<br />
اگر و بود کرده اعالم ممنوع را کالبدشکافی کاتولیک این<br />
دو هر ولی کرد. می مجازاتش داد می انجام را آن رواج<br />
در را اصلی نقش دریپر کتاب و هستند غلط مدعاها بسیار<br />
تاریخی های غلط کتاب این کرد. <strong>با</strong>زی مدعاها این آنها<br />
اغلب که دارد خود در علم و دین رابطه در<strong>با</strong>ره دیگری اند.<br />
شده پذیرفته امروز مردم بین رایج <strong>با</strong>ورهایی عنوان به است.<br />
العاده خارق فرهنگ بر کتاب این تاثیر در<br />
تاریخی مصنوع یک عنوان به دریپر کتاب امروز گذرا<br />
نگاهی حتی تاریخی. منبع یک نه شود می نظرگرفته گاهی<br />
که اش ستیزانه کاتولیک پرخاشگری کتاب این به فکر<br />
من واقع در سازد. می نمایان را شود می هیستریک آنچنان<br />
خواندند می را کتاب این افراد امروز اگر کنم می <strong>با</strong>وری<br />
کتاب این بواسطه هرآنچه که شدند می بیزار آن از از<br />
دریپر تنفر پذیرفتند. نمی براحتی را است شده رایج علیه<br />
آمریکایی نوزدهم سده اواخر نژادپرستی از کاتولیسیسم، تنفر<br />
گیرد. می نشات ایرلندی کاتولیک وارد تازه مهاجران اسالم<br />
گسترش که است شدید آنچنان کاتولیسیم از دریپر مارتین<br />
شمالی رفرم همطراز را آن و نامد می جنوبی رفرم را معرفی<br />
علمدوست دینی عنوان به را اسالم و داند. می لوتر دشمن<br />
علم <strong>با</strong> که دینی عنوان به را کاتولیسیم و کند می علیه<br />
دریپر کتاب از مسلمانان از بسیاری واقع در است. کنند.<br />
می استفاده مسیحیت خوشی<br />
دل واتیکان اول شورای اعالمیه از همچنین دریپر آن<br />
طبق که ادعایی – گرایی ماده علیه ای اعالمیه نداشت. این<br />
علیه همچنین و – است ماده دارد وجود که چیزی تنها چیز<br />
همه فهمیدن راه تنها ورزی عقل و ورزی علم که ادعا امروز<br />
ما که آنچه ابطال دن<strong>با</strong>ل به اعالمیهها این است. اعالمیه<br />
این <strong>با</strong> دریپر مخالفت بودند. نامیم می گرایی علم کنت<br />
مدنظر ی توسعه مفهوم <strong>با</strong> که بود دلیل این به ها سخن<br />
برای دانشمندان اقتدار اینکه تر مهم و بود تضاد در کرد.<br />
می محدود را امور تمامی در گفتن زد،<br />
می ن دام را ن دی و م عل ن بی ارض تع ه ک ی دوم اب کت از<br />
یکی که او نگاشت. وایت دیکسون اندرو که بود کتابی سخرانی<br />
سلسه ۱۸۶۹ سال در بود کرنل دانشگاه بنیانگذار دو مطالب<br />
این و داد ترتیب دین و علم تعارض <strong>با</strong>ب در را هائی الهیات<br />
و علم بین جنگاوری »تاریخ دوجلدی کتاب در را وایت<br />
کتاب رسانید. چاپ به ۱۸۹۶ سال در مسیحیت« در کمتری<br />
شهرت به دارد: زیادی های تفاوت دریپر کتاب <strong>با</strong> زیادی<br />
بسیار های پاورقی و بود کمتر آن در پرخاش رسید، خودی<br />
به دین که میکند استدالل کتاب این در وی داشت، که<br />
چرا کند دخالت علم در ن<strong>با</strong>ید ولی است خوب خود برد.<br />
می بین از را آنها هردوی برهمکنششان کتاب<br />
است. اعت<strong>با</strong>ر فاقد تاریخی لحاظ به نیز وایت کتاب بنیانگذاری<br />
برای را او که افرادی به است واکنشی وایت در<br />
زمان آن در که چرا کردند، می نقد سکوالر دانشگاهی هیچ<br />
داشتند. مذهبی وابستگی دانشگاهها تمام تقری<strong>با</strong> آمریکا وایت<br />
و دریپر کتابهای که ندارد <strong>با</strong>ور علمی تاریخ مورخ پیش<br />
کتاب دو این اصلی مشکل دارند. تاریخی اعت<strong>با</strong>ر دینگرایان<br />
است: گروه دو وجود بر مبنی آنها اصلی فرض نداشتند.<br />
وجود نوزدهم سده اواخر از پیش که گرایان علم و در<br />
نوزدهم سده از پیش که افرادی تمامی تقری<strong>با</strong> که چرا بودند،<br />
معتقدی های مسیحی کردند می ورزی علم اروپا وبسیاری<br />
داشتند مسیحیت به عمیقی <strong>با</strong>ور آنها از بسیاری بودند.<br />
کشیش نیز می<br />
ایمان از ای گونه را جهان طبیعی اکتشاف آنها اکثر سنت<br />
توسط که بودند کتاب« »دو ایده پیرو آنها دانستند. این<br />
بر آگوستین بود. شده مطرح پنجم سده در آگوستین انسان<br />
به متفاوت شکل دو به را خود خداوند که بود <strong>با</strong>ور ها<br />
انسان به بخشیدن الهام <strong>با</strong> اول دهد، می نشان ها آگوستین<br />
جهان، خلق <strong>با</strong> دوم و مقدس کتاب نگاشتن برای طبیعت<br />
کتاب بتوانیم اگر نامید. می طبیعت کتاب را خلقت خالق<br />
به نسبت بیشتری آگاهی بخوانیم آن بررسی <strong>با</strong> را
صفحه | 74 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
د د ا شت یا<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
آن کسب می کنیم. آگوستین می گوید مطالعه و تفسیر<br />
طبیعت از مطالعه و تفسیر کتاب مقدس ساده تر است در<br />
نتیجه هرآنچه که از مطالعه طبیعت در می یابیم <strong>با</strong>ید <strong>با</strong><br />
آنچه که از کتاب مقدس می فهمیم همساز شود چرا که<br />
یافتن معنا در طبیعت کار ساده تری نسبت به یافتن معنا<br />
در کتاب مقدس است. رابرت بویل پایه گذار شیمی مدرن<br />
بر این <strong>با</strong>ور بود که علم ورزی در روزهای یکشنبه کار خوبی<br />
است چرا که گونه ای از ع<strong>با</strong>دت است. نیوتن وقت خود را<br />
بین مطالعه الهیات و ریاضی و فیزیک تقسیم می کرد.<br />
برشمردن دستاوردهای عمده علمی از سده های میانی<br />
تا زمان فعلی که توسط کشیش ها و روحانیون مسیحی<br />
صورت گرفته کار بسیار ساده ای است و این نشان می دهد<br />
مدعای علم گرایان مبنی بر اینکه <strong>با</strong>ور دینی مانع علمورزی<br />
یا دستاور علمی است، قابل دفاع نیست. همچنین <strong>با</strong>ید<br />
یادآوری کنم که بین مخالفان گالیله روحانیون و عوام دیده<br />
می شدند در حالی که موافقان او دانشمندان و الهیات دانان<br />
بودند. برخی از اعضای کلیسا و اساتید سکوالر او را نقد کردند،<br />
یسوعی ها برای جشن گرفتن موفقیت گالیله در رم او را به<br />
مراسم شام دعوت کردند و برای او جشن گرفتند. خب این<br />
افراد را در کدام یک از کمپ هایی که دریپر و وایت معرفی<br />
کردند <strong>با</strong>ید قرار دهیم؟ این افراد هم دیندار بودند و هم<br />
دانشمند، نه بنیادگرا بودند و نه علم گرا. دریپر و وایت رده<br />
بندی هایی که در دوران خودشان شکل گرفته بود را برای<br />
گذشته به کار بردند، و این ایده را مطرح کردند که در تمام<br />
طول تاریخ دو کمپ رقیب وجود داشته اند، و بدین شکل<br />
وانمود کردند دین و علم به لحاظ ماهوی <strong>با</strong> یکدیگر در<br />
تعارض بوده اند در حالی که چنین نبوده است.<br />
نکته جالب این است که آنها از شیوه ای استفاده کردند<br />
که به طور مشخص دینی است. آنها فهرستی از شهیدان<br />
علم درست کردند که برونو، گالیله و راجر بیکن بین آنها<br />
بودند. همچنین کتاب زیست نامه ای از اصالح گران بی<br />
گناه، پیامبران و غیبگویان برای کمپ علم درست کردند. به<br />
ع<strong>با</strong>رت دیگر آنها دانشمندان را به شکل کشیش قالب گیری<br />
کردند. افرادی که از عصر روشنگری سعی کردند حقیقت را<br />
از طریق کتاب مقدسِ علم و پیشرفت به افراد جامعه نشان<br />
دهند و در این راه <strong>با</strong> تاریکی و جهل پاگانها- که این <strong>با</strong>ر<br />
روحانیت مسیحیت است - م<strong>با</strong>رزه کردند. به طور خالصه<br />
این افسانه در<strong>با</strong>ره خاستگاه علم <strong>با</strong>عث شد علم به عنوان<br />
دینی جدید در نظر گرفته شود. افسانه خاستگاه علم در قلب<br />
علم گرایی قرار دارد. تجربه شخصی من این است که زیر<br />
سوال بردن افسانه خاستگاه علم نزد افرادی که به علم<br />
گرایی ایمان دارند خطرناک است. علم گرایان به اعتراف<br />
خودشان آموزش تاریخی نداشته اند و به افسانه خاستگاهی<br />
که به آن اشاره کردم <strong>با</strong>ور دارند و هیچ شواهدی را علیه این<br />
<strong>با</strong>ور نمی پذیرند. بنابراین <strong>با</strong>ید گفت که علم گرایی نه تنها<br />
یک نوع دین است بلکه همچنین نوعی بنیادگرایی است.<br />
روایت دریپر و وایت <strong>با</strong> تمایلی که در سده نوزدهم وجود<br />
داش ت و دانش مندان را نابغ ه های ی من زوی و س رکوب ش ده<br />
نشان میداد، همخوانی داشت. این نگاه بدین شکل به<br />
دانشمندان، هنرمندان و موسیقی دانان در دوره های مختلف<br />
تاریخی وجود دارد، و لو شواهد تاریخی علیه این نوع<br />
نگرش <strong>با</strong>شد. به عنوان مثال، <strong>با</strong>وری وجود دارد که موتسارت<br />
منزوی بود و مراسم دفن و کفن او مراسمی بود که برای<br />
افراد محروم برگزار می شد در حالی که مراسم کفن و دفن<br />
او به گونه ای متداول از این مراسم برای طبقه متوسط بود<br />
یا هنرمندان را به گونه ای نشان می دهند که گویی غیب<br />
گویانی بودنند که <strong>با</strong> فقر سر و کله می زدند و سرکوب شده<br />
بودند در حالی که اغلب هنرمندان آثار هنری خود را به<br />
واسطه حامیان مالی ای که داشتند خلق می کردند. این<br />
نگرش درر مورد کریستف کلمب و ایده »منحصر به فرد« او<br />
در <strong>با</strong>ب گرد بودن زمین نیز وجود دارد، و گفته می شود که<br />
الیهات دانان <strong>با</strong> او مخالفت کردند.<br />
این افسانه توسط واشنگتن اروینگ – نویسنده آمریکایی –<br />
ساخته شد و دریپر و وایت آن را به عنوان واقعیتی تاریخی<br />
در آثار خود به کار گرفتند. در واقع این <strong>با</strong>ور غلط که قبل<br />
از کریستف کلمب افراد بر این <strong>با</strong>ور بودند که زمین صاف<br />
است در رمانی که واشنگتن اروین در دهه ۲۰ سده هجدهم<br />
نوشت، ریشه دارد. حتی در روم <strong>با</strong>ستان هم افراد به صاف<br />
بودن زمین <strong>با</strong>ور نداشتند. سکه هایی از آن زمان وجود دارد<br />
که ایتالیا را به عنوان برجسته ترین کشور جهان به روی<br />
کره زمین نشان می دهد. واقعیت این است که کریستف<br />
کلمب توسط برخی از هم عصران خود به چالش کشیده<br />
شد و برخی از مخالفان او هم از قضا الهیات دانان بودند. در<br />
واقع مخالفت آنها <strong>با</strong> ایده کریستف کلمب بود که اگر به<br />
سمت غرب حرکت کند به چین می رسد، و می گفتند که<br />
تخمین او در مورد اندازه کره زمین دقیق نیست.<br />
قطر زمین <strong>با</strong> دقت <strong>با</strong>الیی در دوران <strong>با</strong>ستان متاخر تخمین زده<br />
شده بود، ودر سفرهایی که توسط اعضای فرقه فرانسیسکن<br />
در سده سیزدهم انجام شده بود به خوبی فاصله بین شرق<br />
آسیا <strong>با</strong> اروپا - در سفری که از شرق به غرب داشتند- را<br />
تخمین زده بودند. <strong>با</strong> توجه به این دو نکته اندیشمندان و<br />
الهیات دانان دوران کریستف کلمب به درستی اعالم کردند<br />
که اگر از اسپانیا به سمت غرب حرکت کنید دورترین<br />
مکانی که به آن خواهید رسید چین است و غیرممکن است<br />
که کشتی ها بتوانند غذای کافی برای این سفر را <strong>با</strong> خود<br />
حمل کنند. تخمین کریستف کلمب در مورد اندازه زمین<br />
کمتر از اندازه واقعی آن بود، و هنگامی که به کارائیب رسید<br />
فکر می کرد دقیقا جایی است که ژاپن قرار دارد.<br />
همه ما داستان هایی در مورد نوابغی که علیه سرکوب<br />
ها قیام می کنند و به موفقیت می رسند را دوست داریم،<br />
تا حدودی به این دلیل که خود را نوابغی می دانیم که ما<br />
را نفهمیده اند و به توانایی هایمان بی توجهی شده است.<br />
در سده نوزدهم مفهوم »دانشمند حرفه ای« ظهور کرد،<br />
دانشمندان در این دوران دن<strong>با</strong>ل یافتن جایگاه اجتماعی بودند.<br />
در سده نوزدهم واژه دانشمند )scientist( به تازگی ضرب<br />
شده بود. می دانیم که این واژه دقیقا توسط چه کسی،<br />
در چه زمانی و به چه منظوری ضرب شده است. در ابتدا<br />
این واژه به شکل طنز به کار گرفته شد و همانطور که هنر<br />
،)science( داریم از روی واژه علم )artist( و هنرمند )art(<br />
دانشمند )scientist(هم درست شد.<br />
در آن دوران این ع<strong>با</strong>رت خیلی خنده دار بود ولی بعدها<br />
این واژه جایگاه خود را پیدا کرد. خیلی جالب است که<br />
ژورنال نیچر )Nature( تا سال ۱۹۲۴ از منتشر کردن واژه<br />
scientist خودداری می کرد، چرا که آن را واژه ای جدید و<br />
عامیانه آمریکایی می دانست، در حالی که این واژه در سال<br />
۱۸۳۳ توسط ویلیام هیول Whewell( )William ضرب<br />
شده بود. در این دوران افراد بسیار کمی وجود داشتند که<br />
بتوان آنها را دانشمندان حرفه ای نامید – یعنی افرادی که<br />
به خاطر پژوهش های علمی خود استخدام شوند و حقوق<br />
بگیرند.<br />
دانشگاهها بر علوم مقدماتی تمرکز داشتند و امکان وجود<br />
دانشمند امری بود که در حال شکل گیری و پذیرفته شدن<br />
بود. دانشگاه جانز هاپکینز <strong>با</strong> احداث دوره دکترای علوم در<br />
سال ۱۸۷۶ اولین دانشگاه آمریکا بود که جایگاهی برای علم<br />
در دانشگاه ایجاد کرد. بنابراین اغلب افرادی که به مطالعه<br />
طبیعت می پرداختند آماتور به حساب می آمدند، افرادی<br />
بودند که اوقات فراغت و امکانات مالی الزم را برای پیگیری<br />
چنین خواسته هایی را داشتند. در نتیجه جایگاه اجتماعی<br />
دانشمندان چندان پایدار و مشخص نبود. دانشمند که بود؟<br />
چه می کرد؟ کجای جامعه قرار داشت؟ چه چیزی اعت<strong>با</strong>ر<br />
و اقتدار او را تضمین می کرد؟ جایگاه و اقتدر طبقه روحانیت<br />
طی سده ها تثبیت و پذیرفته شده بود ولی دانشمندان<br />
نوظهور چنین جایگاهی نداشتند.<br />
در نتیجه دانشمندان سده نوزدهم می <strong>با</strong>یست هویتی برای<br />
خود خلق می کردند، تا جایگاهی ثابت و بلندمرتبه در جامعه<br />
پیدا کنند. دریپر و وایت و بسیاری دیگر از هم عصران<br />
آنها – البته به هیچ عنوان نمی توان گفت همه آنها –<br />
این کار را <strong>با</strong> خلق اقتداری جدید انجام ندادند، بلکه این کار<br />
را <strong>با</strong> تصاحب کردن اقتدار تثبیت شده دین انجام دادند.<br />
این حرکت استراتژیک به واسطه سکوالر شدن دولت ها<br />
که در همان زمان در جریان بود تسهیل شد. یک مثال<br />
برای این قضیه اتحاد ایتالیا بود، پس از آن گاری<strong>با</strong>لدی تمام<br />
سرزمین های پاپ را تسخیر کرد و دولتی سکوالر تشکیل<br />
داد. دانشمندان در تثبیت جایگاه خود در جامعه چنان موفقیتی<br />
کسب کرده اند که در حال حاضر آنها به عنوان مرجع<br />
اقتدار در بسیاری از زمینه ها شناخته می شوند. طبیعتا چنین<br />
<strong>با</strong>زتولید و <strong>با</strong>زتعریف اقتدار اجتماعی به تعارض هایی می<br />
انجامد. بدین شکل تاریخ هایی که دریپر و وایت نگاشته<br />
اند - حتی <strong>با</strong> اینکه به لحاظ تاریخی اعت<strong>با</strong>ری نداشتند - به<br />
نقشه کلی آینده تبدیل شدند. م<strong>با</strong>رزه برای اقتدار اجتماعی<br />
زیربنای نزاع »تعارض بین دین و علم« را تشکیل می دهد.<br />
بگذارید جایگاه و نقش علمگرایی در زمان فعلی را بررسی<br />
کنیم. در سی سال گذشته دیدگاههای علم گرایانه به شکل<br />
گستردهای <strong>با</strong>زنشر و ترویج می شوند و طرفداران آن در حال<br />
ازدیاد هستند. طرفداران علمگرایی این قضیه را شاهدی<br />
بر پیشرفت پوزیتیویستی از نوع آگوست کنتی می دانند. از<br />
نظر آنها افراد بیشتری به نور و خوبی دست یافته اند و<br />
این استق<strong>با</strong>ل از دیدگاه آنها را تبیین می کند. از طرف دیگر<br />
استق<strong>با</strong>ل به علمگرایی <strong>با</strong> شکل گیری بنیادگرایی در هر سه<br />
دین ابراهیمی همزمان شده است.<br />
وقتی به این واقعیت توجه میکنیم متوجه میشویم که<br />
چرا روشها و ادعاهای طرفداران علمگرایی <strong>با</strong> بنیادگرایان<br />
دینی ش<strong>با</strong>هت دارد و به خاستگاههای مشترک آنها نیز پی<br />
میبریم. بنیادگرایی مسیحی در دهه ۲۰ سده بیستم در<br />
آمریکا شکل گرفته است. خاستگاه آن <strong>با</strong> توجه به گسترش<br />
شهرنشینی، صنعتی شدن، افزایش مهاجرت )به خصوص<br />
مهاجران یهودی و کاتولیک( و تغییر موضع الهیات پروتستان<br />
که قبل از آن نظریههای علمی مانند فرگشت را پذیرفته<br />
بود، قابل تعریف است. بنیادگرایی توسط افرادی که اغلب<br />
در جوامع جنوبی و مرکز غربی روستایی آمریکا زندگی<br />
میکردند احیا شد. آنها احساس می کردند تغییراتی که<br />
ایجاد شده جایگاه اجتماعی آنها را سلب کرده است، به<br />
آنها بی توجهی میشود و حتی مورد حمله قرار گرفته اند.<br />
آنها به یک <strong>با</strong>ره متوجه شدند آمریکا جایی که فکر<br />
میکردند نیست، شبیه وطن آنها نیست و آنها دیگر از نظر<br />
اجتماعی وسیاسی اقتداری ندارند. بنابراین آنها جایگاه خود<br />
را در جامعه در خطر میدیدند. افرادی که از این وضعیت<br />
خشمگین بودند گروههای متحدی تشکیل دادند و <strong>با</strong> ذهنیت<br />
دوران جنگهای صلیبی، به مقابله <strong>با</strong> علم پرداختند. دوران<br />
اوج بنیادگرایی در دهه ۲۰ سده بیستم میالدی بود و تا<br />
حدود زیادی در دهه های ۳۰ و ۴۰ کمرنگ شد ولی در دهه<br />
۶۰، هنگامی که تصمیم گرفته شد که کتابهای درسی<br />
در مدارس آمریکا را به طور کلی <strong>با</strong>زبینی کنند، دو<strong>با</strong>ره اوج<br />
گرفت. همانند گذشته افراد روستایی معرفی م<strong>با</strong>حث جدید<br />
در کتابهای درسی مدارسشان – به خصوص درس های<br />
زیست شناسی و فرگشت – را به عنوان تعرض به خود<br />
تفسیر کردند که از دست دادن جایگاه مرکزی خود در<br />
جامعه آمریکا را به آنها یادآوری میکرد. بنیاد گرایی مذهبی<br />
همواره <strong>با</strong> حس ناامنی اجتماعی و سیاسی شکل میگیرد.<br />
این قضیه در مورد ظهور بنیادگرایی در اسالم و یهودیت نیز<br />
صادق است.<br />
نکته جالب این است که جایگاه و اقتدار علم نیز در نسل<br />
گذشته به همین شکل متزلزل شده و زیر سوال رفته<br />
است. ظهور نقدهای پستمدرن به علم و مدعاهای آن که<br />
به »جنگ علم« در دهه های ۸۰ و ۹۰ انجامید، اقتدار علم<br />
و ادعایش مبنی بر عینیت و نقش آن در جامعه را به چالش<br />
کشید. عالوه بر آن، عموم مردم از ناتوانی علم برای به<br />
ارمغان آوردن صلح و موفقیت )که علم ادعای آن را داشت(،<br />
آلودگی های محیط زیستی، ز<strong>با</strong>له های شیمایی و اتمی<br />
ناراضی بودند، اینها در کنار فرهنگ عقل ستیزی آن دوران،<br />
همگی به تضعیف جایگاه علم و متعاق<strong>با</strong> جایگاه دانشمندان<br />
که از اواخر سده نوزدهم برای بدست آوردن آن تالش کرده
MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 75 صفحه انجامید.<br />
بودند خود<br />
نقدهای نیز دینی بنیادگرایان دوران همین در اقتدار<br />
تنها نه و بخشیدند شدت فرگشت به را قانونی<br />
و قضایی سیستم در بلکه جامعه در علم سده<br />
اواخر در بنابراین کشیدند. چالش به نیز را که<br />
آنجایی از دید. می خطر در را خود علم بیستم دولتی<br />
حمایت به شدت به حاضر حال در علم بحث<br />
از بیشتر خیلی بحثها این است، وابسته نه<br />
که چرا دارند. اهمیت صرف آکادمیک های حمایتهای<br />
که جامعه در دانشمندان اقتدار تنها در<br />
نیز است وابسته آن به آنها علمی کار که مالی احساس<br />
دانشمندان خالصه طور به است. خطر که<br />
دارند، جامعه در ث<strong>با</strong>ت بی جایگاهی کنند می مذهبی<br />
بنیادگرایان احساس به نظیری بی ش<strong>با</strong>هت واکنش<br />
دارد. آمریکا جامعه در خود جایگاه مورد در است،<br />
بوده مذهبی بنیادگرایان شبیه نیز آنها اغلب اند.<br />
آورده روی علمگرایی به جنگی ذهنیتی <strong>با</strong> آنها خوب<br />
بگویند خواهند می تنها نه آنها ع<strong>با</strong>رتی به اگر<br />
بهترند. بقیه از بگویند خواهند می بلکه هستند بیشترین<br />
گرایان علم که جایی <strong>با</strong>شید کرده دقت مذهبی<br />
بنیادگرایان <strong>با</strong> م<strong>با</strong>رزه در را گذاری سرمایه جهان<br />
عمر و فرگشت، <strong>با</strong> آنها مخالفت کنند، می علمگرایی<br />
ادعای ترین قوی است. زمین کره و شود.<br />
می مطرح فرگشت مخالفان <strong>با</strong> مقابله در دینی<br />
بنیادگرایی و گرایی علم بین نزاع بنابراین سیستم<br />
یا نگرش نوع دو بین نزاع آنکه از بیش سر<br />
بر بنیادگرا گروه دو دعوای <strong>با</strong>شد، فلسفی کسی<br />
چه است. سیاسی و اجتماعی جایگاه و اقتدار چیزی<br />
چه میکند؟ تعیین را بعد نسل آموزش بود؟<br />
خواهند <strong>با</strong>زنده طرف کدام آموخت؟ خواهند مردم<br />
عموم اصلی <strong>با</strong>زنده متاسفانه کیست؟ <strong>با</strong>زنده <strong>با</strong>ید<br />
که دانشمندان و دینداران که حالی در هستند. کنند،<br />
خدمت مردم عموم به هم کنار در و هم <strong>با</strong> بی<br />
گستاخی بنیادگرایان و علمگرایان گروه دو هر و<br />
ناشناخته جهانی برابر در تواضع از و دارند نظیری دو<br />
این عوض در کنند. می خودداری آن معماهای هایی<br />
پرسش به سطحی هایی پاسخ ارائه در گروه <strong>با</strong><br />
تنها نه هستند. رقابت در هم <strong>با</strong> پیچیده بسیار معتدل<br />
و معتبر های پژوهش برای جایی کار این تشتت<br />
دچار را عمومی اذهان که گذارند نمی <strong>با</strong>قی بیگانه<br />
دین یا علم از را آنها و کنند می ثابتی بی و کنند.<br />
می انواع<br />
تمام میشد <strong>با</strong>عث تعارض این اگر من<br />
برود، بین از مردم عموم در بنیادگرایی جشن<br />
را تعارض این می<strong>با</strong>یست میکنم فکر دو<br />
هر که است این واقعیت ولی میگرفتیم. هستند<br />
جامعه اکثریت نماینده میکنند تصور گروه مسیحی<br />
بنیادگرایان نیست. چنین که حالی در دو<br />
سخنگوی نیستند، مسیحیان تمام سخنگوی نیز<br />
مسیحیت فاخر فلسفه و الهیات سال هزار دانشمندان<br />
تمام سخنگوی نیز گرایان علم نیستند. نیستند.<br />
نیز علم سخنگوی آنها نیست، عالقه<br />
شیمی های دپارتمان در من همکاران اغلب و<br />
ندارند فلسفی و سیاسی های بحث این به ای <strong>با</strong>شند.<br />
مشغول پژوهش به آرامش در خواهند می بنیادگرا<br />
گروه دو این تشخیص توانایی مردم عموم دانشمندان<br />
و مسیحیان نماینده عنوان هیچ به که رسانه<br />
وسیله به آنها ناتوانی این و ندارند، را نیستند این<br />
نتیجه میگیرد، قرار سواستفاده مورد نیز ها و<br />
شده دستچین اطالعات <strong>با</strong> مردم عموم که است انتخاب<br />
را طرف دو از یکی شوند می مجبور اشت<strong>با</strong>ه نسبت<br />
عمیقی های تعصب کم دست یا کنند، این<br />
کنند. پیدا آنها دوی هر یا علم یا دین به است.<br />
زا آسیب مردم عموم برای مشخصا شرایط شت ا د د یا<br />
اسکروتن؛<br />
راجر از ای مقاله ترجمه ی/<br />
رای مگ ل ع و ه ف س ل ف روز<br />
ی ان س ان وم ل ع در ی ب تقل گ رهن ف هور ظ به<br />
که است بریتانیایی فیلسوف یک اسکروتن راجر مخالفان<br />
از وی است. واگنری رمانتیسیستی فکری لحاظ از<br />
ها مارکسیست و سو، یک از گرایان علم سرسخت تمام<br />
حل به قادر تنهایی به علم او نظر از است. دیگر سوی مانند<br />
علومی به او دیگر طرف از نیست، بشر مشکالت مانند<br />
مفاهیمی رو این از و دارد توجه فرگشتی روانشناسی نمی<br />
بر نیز را محض طلبی برابری یا اجتماعی مهندسی .<br />
بد تا و<br />
»فلسفه عنوان <strong>با</strong> خوانید، می ادامه در که ای مقاله <strong>با</strong>قری<br />
زهیر ترجمه <strong>با</strong> اندیشمند این نوشته علمگرایی« است؛<br />
پرست نوع دانشگاهها<br />
درسی برنامههای کلیت بر علم از سوءاستفاده علمورزی<br />
میان تمایز برای تالش و است گذاشته تاثیر م میخواه د. میکن وار دش را آن ی جعل ن جایگزی و ی حقیق کنم.<br />
بررسی را انسانی علوم بر علمگرایانه نگرش تاثیر دارند.<br />
نیاز انسانی علوم دانشکدههای به دانشگاهها تمام بلکه<br />
دارد، جذابیت جوانها برای تنها نه انسانی علوم کنند.<br />
پیدا را زندگی در خود راه میکند کمک آنها به تهدید<br />
برابر در را خود استحکام <strong>با</strong>ید انسانی علوم بنابراین علوم<br />
میتوانیم که راههایی کند. حفظ علمگرایی میکنم.<br />
بررسی را کنیم محافظت را انسانی انسانی<br />
علوم میان بحث به دیگر بسیاری و من عالقه ۱۹۵۹<br />
سال در انگلستان در مناظرهای <strong>با</strong> طبیعی علوم و است.<br />
مشهور فرهنگ« دو »مناظره به که گرفت شکل فعلی<br />
دوران در که اسنو، پی. سی. نام به نویسندهای ۱۹۵۹<br />
سال در خود سخنرانی در است، شده شناخته کمتر طبیعی<br />
علوم میان تمایز از اندیشه فرهنگ که کرد عنوان ها<br />
دانشگاه دلیل همین به و برد می رنج انسانی علوم و دو<br />
یم تقس ن ای ه نتیج در د. ان ده ش یم تقس مت قس دو ه ب نوعی<br />
فرهنگ از او منظور است. آمده بهوجود فرهنگ بود.<br />
تخصص عدهای<br />
میشد، برگزار دانشگاهها در که شام مراسم در حرفهای<br />
و داشتند تخصص طبیعی علوم در که بودند که<br />
بودند عدهای همینطور داشتند. زمینه این در زیادی در<br />
زیادی حرفهای و داشتند تخصص انسانی علوم در داشت.<br />
وجود گسستی آنها بین ولی داشتند. زمینه این گ<br />
فرهن ردن ب ن بی از ال ح در ت گسس ن ای نو اس ر نظ از استانداردهای<br />
تنزل <strong>با</strong>عث و بود غرب تمدن اندیشهورزی میشد.<br />
گروه دو هر در معرفتی فرانک<br />
ادبی منتقد شدید پاسخ <strong>با</strong> اسنو سخنرانی که<br />
کرد استدالل حرارت <strong>با</strong> لیویس شد. مواجه لیویس در<br />
جهانی مدعاهای <strong>با</strong> و نیست فرهنگ طبیعی علوم زندگی.<br />
از خاص گونهای نه دارد، سروکار معرفت مورد توجه<br />
<strong>با</strong> و هستند متفاوت مختلف مکانهای در فرهنگها در<br />
د میگیرن ود خ ه ب ی متفاوت کال اش ی تاریخ رایط ش ه ب است<br />
مشترک انسانها همه بین طبیعی علوم که حالی قابل<br />
متفاوت فرهنگهای در متفاوت اشخاص توسط و است.<br />
فهم کمک<br />
قضیه شدن روشن به آنکه از بیش مناظره این این<br />
آن علتهای از یکی شد. آفرین جنجال کند، فرهنگ<br />
کرد. بینزاکتی خود مقاله در لیویس که است منظر<br />
از فرهنگ میشود. گرفته بهکار معنا دو به میتوانیم<br />
مثال است. زندگی از گونهای انسانشناسی فرهنگ<br />
همچنین کنیم. صحبت ازتکها فرهنگ از یافته<br />
شهرت واال فرهنگ به که آنچه به میتواند <strong>با</strong>شد.<br />
داشته ارجاع است، دارد،<br />
فرهنگ شخصی میگوییم معنا این به وقتی مسائل<br />
میتواند خود ذهن در که است این منظورمان کند.<br />
مرتبط هم <strong>با</strong> آموخته که آنچه بهواسطه را زیادی مطلق<br />
میکنند، مطرح انسانشناسان که فرهنگی ایده یا<br />
هستید ازتک یا ندارید، یا دارید را فرهنگی یا است: بهکار<br />
دانشگاهها در که معنایی به فرهنگ ولی نیستید. و ر <strong>با</strong>فرهنگت راد اف ی برخ دارد، روکار س ف طی ا ب یرود، م است<br />
این اساسیتر پرسش هستند. کمفرهنگتر برخی میکند.<br />
بحث این به کمکی چه تمایزها این که دارد<br />
وجود دانشگاهها تاریخ در قدیمیتر بحثی سده<br />
پایان در است. مشهور روشها جنگ به که علوم<br />
بین آلمانیز<strong>با</strong>ن دانشگاههای در هجدهم علوم<br />
و )Naturwissenschaften( طبیعی بهوجود<br />
تعارضی انسانی)Geistwissenschaften( یکی<br />
بود. خصومتآمیز خیلی مناظره این بود. آمده مناظره<br />
این به افراد شغل که بود این آن دالیل از منفعت<br />
دانشگاهی مناظرههای پس در اغلب بود. وابسته
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 76 صفحه شت<br />
ا د د یا MEHR NEWSAGENCY<br />
مشخصی<br />
مقدار دانشگاهی هر است. مطرح اقتصادی روسای<br />
بتوانید اگر و دارد حقوق پرداخت برای بودجه اصیل<br />
علومی انسانی، علوم که کنید متقاعد را دانشگاه <strong>با</strong>عث<br />
<strong>با</strong>شید، طبیعی علوم دانشگاههای در و نیستند اتفاقی<br />
این کند. پیدا افزایش خودتان حقوق میشود افتاد.<br />
ز<strong>با</strong>ن آلمانی دانشگاههای در زمان آن در که بود انسانی<br />
علوم اگر دارد؟ وجود انسانی علوم در روشی آیا حیات<br />
در انسانی علوم که سخن این شاید ندارند، روش به<br />
نمیتوان و <strong>با</strong>شد درست ندارند اهمیتی دانشگاه آن<br />
کارگیری به <strong>با</strong> بتوانند که داد یاد چیزی دانشجویان این<br />
در کنند. بررسی را پدیدهها درس کالس از خارج در اندیشمندی<br />
<strong>با</strong> که کرد پیدا بروز هرمنوتیک سنت دوران وم<br />
عل ای دیلت ر نظ از ت. اس ورده خ ره گ ای دیلت ام ن ه ب علوم<br />
به ارت<strong>با</strong>طی هیچ روش این ولی دارد، روش انسانی ندارد.<br />
طبیعی را)<br />
آن او که داریم دانش از گونهای دیلتای نظر از و<br />
است فهم معنای به که مینامید verstehen( به<br />
میشویم مرتبط یکدیگر <strong>با</strong> وقتی که است دانشی میشوم<br />
اتاق یک وارد من وقتی داریم. دسترسی آن سریعا<br />
است، لبخندزدن حال در شخصی که میبینم و به<br />
او میشوم. مرتبط او احساسات و او ذهنی حالت <strong>با</strong> اینجا<br />
من ولی میشود. مرتبط من <strong>با</strong> مستقیم صورت میدهد<br />
رخ طبیعی علوم در که آنطور علمی قضاوتی وارد<br />
آن به که است رابطهای بلکه نمیدهم، انجام بدون<br />
میشویم مرتبط یکدیگر <strong>با</strong> ما همهی میشوم. درست<br />
علمی پیشفرضهای یکدیگر مورد در اینکه کنیم.<br />
یکدیگر<br />
به انسان بهعنوان و مستقیم صورت به ما بلکه ما<br />
که بود <strong>با</strong>ور این بر دیلتای میدهیم. نشان واکنش هدفها<br />
و میفهمیم، شکل بههمین را انسانی جهان میشویم.<br />
متوجه اینگونه را انسانها ارزشهای و به<br />
انسانها بین ارت<strong>با</strong>ط از میتواند فهمیدن اینگونه سیستمهای<br />
و هنری، آثار و بشر ساختههای <strong>با</strong> ارت<strong>با</strong>ط از<br />
فهمیدن اینگونه شود. منتقل نیز حکومتی و حقوقی تمام<br />
در که بدهد ما به اصیل روشی میتواند او نظر <strong>با</strong><br />
روش این بگیریم. بهکار آنرا میتوانیم انسانی علوم نیست.<br />
یکی طبیعی علوم روش تبیین<br />
و دارد، سروکار پدیدهها تبیین <strong>با</strong> طبیعی علوم همسر<br />
کنید فرض نیست. یکی آنها فهم <strong>با</strong> پدیدهها <strong>با</strong>عث<br />
آسیب این و ببرد رنج جسمانی آسیبی از من من<br />
به دادن پاسخ و دادن نشان واکنش از مدتی تا شود هم<br />
او و بفهمم را او نمیتوانم دیگر من شود. ناتوان رابطهای<br />
یکدیگر <strong>با</strong> نمیتوانیم و بفهمد را من نمیتواند میروم،<br />
دکتر نزد او درمان برای وقتی ولی کنیم. برقرار نمیتواند<br />
او کند. تبیین را پدیده این میخواهد دکتر تنها<br />
بفهمد، میفهمیدم را همسرم من که آنگونه چیزی<br />
یا او عصبی سیستم بررسی طریق از میتواند حال<br />
کند. تبیین را است داده رخ آنچه این به شبیه چه<br />
در را طبیعی علوم چیست؟ علمگرایی کنیم بررسی کنیم؟<br />
وارد انسانها زندگی قلمروی در مواردی میکند<br />
وانمود میفهممش، من که آنچنان علمگرایی که<br />
میگیرد کار به پرسشهایی برای را علمی روش وانمودها<br />
این از مملو ما امروز فرهنگ نیستند. علمی خواهید<br />
کنید، <strong>با</strong>ز را روزنامه یک است کافی است. یکی<br />
تبیین حال در فرهنگ متخصص یک که یافت است.<br />
فرگشت نظریهی کمک <strong>با</strong> انسانی خصیصههای از مورد<br />
فزایندهای شکل به سکسوالیته مثال بهعنوان روانشناسان<br />
است. گرفته قرار فرگشتی روانشناسان توجه در<br />
هنجار یک که را، تکهمسری میخواهند فرگشتی تبیین<br />
زیستشناختی سازگاری <strong>با</strong> است، انسانی رفتار از<br />
را محافظت بیشترین تکهمسری <strong>با</strong> مثال کنند. انتقال<br />
شانس بنابراین و میدهیم انجام کودکانمان میکنیم.<br />
فراهم را بعد نسلهای به ژنهایمان جایگزینی<br />
معموال و هستند همهجا تبیینها اینگونه و<br />
سر ها پدیده این <strong>با</strong> که معمولی روشهای برای تکهمسری<br />
که است حالی در این هستند. داریم کار به<br />
<strong>با</strong>ید آیا است، اخالقی مسئلهی یک چیز هر از بیش آیا<br />
است؟ مجاز آیا ن<strong>با</strong>شیم؟ یا <strong>با</strong>شیم پایبند تکهمسری آری<br />
اگر بگیریم؟ نظر در آن برای میتوانیم استثناهایی چیزی<br />
آن شکل بدین تکهمسری بررسی غیره. و چرا؟ نآ بهوسیلهی و مینامد، verstehen دیلتای که است بشر<br />
تجربهی و انسانی جوامع در ازدواج جایگاه میتوانیم کنیم.<br />
بررسی را بهطورکلی تبیینها<br />
اینگونه برای جایگزینی علمی تبیینهای »<strong>با</strong>ید«<br />
به »است« از رفتن معنای به این نیستند. فیلسوفها<br />
که نکتهای نیست– نامشروع شکلی به به<br />
»تبیین« از رفتن بلکه هستند– آشنا آن <strong>با</strong> خوبی به ما<br />
همه بزنم. مثالی است. نامشروع بهشکل »معنا« بدانیم<br />
میخواهیم و میکنیم فکر »زی<strong>با</strong>یی« به وقتی برای<br />
اهمیتی چه و است مهم چرا چیست، زی<strong>با</strong>یی خاص<br />
طور به میشویم. حیران دارد، انسانها ما در<br />
هرچند داریم– را آن ما همهی که زی<strong>با</strong>یی احساس مهم<br />
ما برای خیلی داریم– تفاوت هم <strong>با</strong> مصداقهایش که<br />
است خورده پیوند ما زندگی از دورههایی <strong>با</strong> و است روانشناسی<br />
میدهد. دورهها آن به بهخصوصی معنای تبیین<br />
را زی<strong>با</strong>یی است ساخته مقدر خود برای فرگشتی کند.<br />
دارد<br />
ریشه داروین اندیشههای در که مشهور تبیین یک جنسی<br />
انتخاب فرآیندهای از یکی زی<strong>با</strong>یی که است این میدهد<br />
را امکان این حیوانها به زی<strong>با</strong>یی حس است. و<br />
دارد قویتری مثل تولید توان که جفتی میان تا قائل<br />
تمایز است ضعیفتر او در توان این که جفتی است.<br />
طاووس دم میشود زده معموال که مثالی شوند. طاووس<br />
و دارد بزرگی دم نر طاووس میدانیم ما همه مشکل<br />
فرگشت نظریه در میکند. خود مقهور را ماده دارد.<br />
وجود بزرگ دم این فرگشت تبیین برای بزرگی در<br />
را نر طاووس و است بیقواره خیلی دم این که چرا که<br />
هنگامی و میدهد قرار شدن شکار خطر معرض میشود.<br />
فرارش از مانع میکند، حمله او به دیگری حیوان <strong>با</strong>شد؟<br />
آمده وجود به دمی چنین است ممکن چگونه طاووس<br />
که است این میشود داده معموال که پاسخی بزرگتر<br />
دم چه هر و میشود جذب بزرگ دم به ماده نری<br />
طاووس است. جذابتر ماده طاووس برای <strong>با</strong>شد، زنده<br />
همچنان و <strong>با</strong>شد داشته بزرگی دم چنین بتواند که خواهد<br />
قویتری تولیدمثل قدرت طاووسها دیگر از بماند میکنند.<br />
ارائه زی<strong>با</strong>یی حس از تبیینی فرآیند این <strong>با</strong> داشت. چیز<br />
همه که میگویند فرگشتی روانشناسان از بسیاری کردیم.<br />
تبیین را زی<strong>با</strong>یی حس در<strong>با</strong>ره ساخت<br />
و نوشتن شعر <strong>با</strong> را خود وقت مردها وقتی بنابراین تلف<br />
را خود وقت ژنتیک منظر از میکنند، تلف موسیقی تا<br />
میکنند جذب خود به را زنان که چرا نمیکنند، خیلی<br />
سخن این کنند. منتقل کودکانشان به را توانایی این و<br />
موسیقی در چیزی چه نمیکند تبیین که چرا است ابزورد است<br />
متفاوت کامال پرسشی این است. معنادار چنین شعر در<br />
زی<strong>با</strong>یی اهمیت <strong>با</strong> بلکه پدیدهای، چنین تبیین <strong>با</strong> نه که نیز<br />
»مقدس« مفهوم مورد در این دارد. سروکار ما زندگی این<br />
به انسانشناختی تبیینهای از بسیاری است. صادق <strong>با</strong>ور<br />
مقدس امر به انسانها چرا که پرداختهاند پرسش را<br />
مقدس امر معنای ما به تبیینهایشان در آنها دارند. به<br />
را ما افکار که دهند توضیح نمیتوانند و نمیگویند، میکند.<br />
هدایت کجا را<br />
انسانی علوم که دارد وجود زیادی فشار دانشگاهها در که<br />
چرا کنند. زورچپان »پژوهش« نام به صندوقی درون بیشتری<br />
تحقیقاتی بودجههای میتوان شکل این به کرد.<br />
دریافت پژوهشی موسسههای دیگر و دولتها از شبهعلمی<br />
هر به انسانی علوم در افراد دلیل این به یا<br />
تجربی تحقیقات انجام حال در کند وانمود که مختلف<br />
رشتههای در انقالب ایجاد یا نظریهپردازی، میزنند.<br />
چنگ هستند، که<br />
است این معمول بهطور نظریهها این خصوصیت ما<br />
میکنند سعی و میبرند سوال زیر را انسانی علوم رهگیری<br />
جز چیزی رشتهها این که کنند متقاعد را مارکسیسم،<br />
جذابیت میتواند رویکرد این نیست. قدرت دهد.<br />
نشان خوبی به را انسانی علوم در فمینیسم و فوکو وابسته<br />
کارکردی تبیین از گونهای بر نظریهها این همه زیستشناسی<br />
رشتهی در که تبیین از گونهای هستند، است.<br />
متداول تنها<br />
و ندارند وجود حقوق حقو میگویند ما به آنها راهی<br />
صرفاً فرهنگی هنجارهای و دارد وجود ایدئولوژی تا<br />
موسیقیشناس یک هستند. قدرت روابط <strong>با</strong>زتولید برای نشان<br />
آن در که است نوشته کتابی که رفته پیش بدانجا تجاوز<br />
فانتزی یک صرفا بتهوون نه شماره سمفونی دهد بردن<br />
زیرسوال این از مملو انسانی علوم است. جنسی در<br />
انسانی علوم به رویکرد این است. علمی شبه های بودند،<br />
رسیده شهرت به خیلی ۸۰ حتی و ۷۰ ۶۰، دهههای ولی<br />
ندارند. خصوصی به جایگاه دیگر حاضر حال در ولی به<br />
که شدهاند جایگزین دیگری رویکرد <strong>با</strong> رویکردها این است.<br />
نامناسب اندازه همان زی<strong>با</strong>ییشناسی،<br />
اخالق، مطالعه به فیلسوفها ما همه<br />
یک<strong>با</strong>ره به میپردازیم. رشتهها دیگر و تاریخ »اخالق<br />
شدند: جایگزین دیگری چیز <strong>با</strong> مطالعات این »موسیقیشناسی<br />
عصبی«، »زی<strong>با</strong>ییشناسی عصبی«، ما<br />
که است آن رویکرد این پیشفرض و... عصبی« اشت<strong>با</strong>ه<br />
زی<strong>با</strong>ییشناسی و اخالق مطالعهی در همواره سیستم<br />
ساختار جز چیزی واقع در اخالق میکردهایم. »زی<strong>با</strong>ییشناسی<br />
نام به ژورنالی حتی نیست. عصبی دارد.<br />
وجود عصبی« راه<br />
ال ژورن ک ی د <strong>با</strong>ی د، کنی ق خل تهای رش د بخواهی ر اگ آن<br />
کار این <strong>با</strong> شوند. داوری آن مقالههای که بیاندازید <strong>با</strong><br />
کتابی میشوند. محافظت شدن نقد از ژورنالها این<br />
در است. شده نوشته عصبی« هنر »تاریخ عنوان که<br />
میشوند مطرح گونهای به پرسشها رویکرد این<br />
بیابیم. را آنها پاسخ عصبشناسی <strong>با</strong> بتوانیم علوم<br />
بتوانید اینکه برای است، علمگرایی نتایج از یکی <strong>با</strong>ید<br />
ابتدا کنید، بررسی خود علمی روش <strong>با</strong> را انسانی اث<strong>با</strong>ت<br />
میتواند را چیزی چه دارید که روشی ببینید کنید.<br />
زورچپان آن درون به را موضوع سپس کند، عصبی<br />
زی<strong>با</strong>ییشناسی در که افرادی از یکی بزنم. مثالی در<br />
زیادی تحقیقات که است راماچندران است، مشهور کارگیری<br />
به <strong>با</strong> میخواهد او است. داده انجام زمینه این پاسخ<br />
هنر« »معنای بزرگ معمای به عصبشناسی هنر<br />
»مقصود میدهد: تغییر ابتدا را پرسش او دهد. نیست،<br />
کردن نگاره برای است: این او پاسخ چیست؟« که<br />
عصبی واکنشهای یعنی است. بهسازی برای بلکه تقویت<br />
را دارند وجود ابژهها توسط معمول بهصورت پرسش<br />
او نظریه است. هنر از او تبیین این میکند. <strong>با</strong><br />
بتواند که میکند <strong>با</strong>زتعریف شکلی به را اصلی دهد.<br />
پاسخ آن به عصبشناسی پرسش<br />
این به معمولی انسان یک بهعنوان اگر همه<br />
برای واحد مقصود یک گفت خواهید کنید، فکر وایلد<br />
اسکار که آنطور یا ندارد، وجود هنری آثار است.<br />
هنر فایده این و است، بیفایده هنر میگفت از<br />
هدف که دارند وجود بشر زندگی در چیزها برخی
شت<br />
ا د د یا MEHR NEWSAGENCY<br />
94<br />
بهمن 14 | 5 شماره | 77 صفحه تا<br />
<strong>با</strong>شیم نداشته هدفی بتوانیم ما که است این آنها را<br />
پدیدهها این و برگردیم عقب به قدم چند بتوانیم دهیم.<br />
قرار تحسین مورد هستند که چیزی خاطر به متعارف<br />
قسمتی بهزیستی داشت، هم هدفی اگر حتی کردن<br />
پررنگ پی در همیشه هنر نیست. هنر ازهدف شمردن<br />
کوچک به گاهی بلکه نیست، بزرگنمایی و میکند<br />
کمک ما به میدهد، آرامش میپردازد، تالش<br />
بگذاریم. فاصلهای پدیدهها دیگر و خود بین آنچه<br />
عصبشناختی، منظر از زی<strong>با</strong>ییشناسی <strong>با</strong>زتعریف برای <strong>با</strong>ید<br />
که حالی در است، گرفته فرض را کند اث<strong>با</strong>ت <strong>با</strong>ید آن<br />
است، عصبشناختی پرسشی زی<strong>با</strong>ییشناختی دهد نشان میگیرد.<br />
فرض را دارد.<br />
تعلق انسانی علوم حوزه به زی<strong>با</strong>ییشناسی »از<br />
از فرگشتی تبیین در که آنچه <strong>با</strong> شما همه مطمئنم که<br />
تبیینی هستید. آشنا میدهد روی خودگذشتگی« برای<br />
ژنتیک استراتژی خودگذشتگی از میگوید ما به از<br />
آنها در که ژنهایی به نسبت و است، شدن پیروز از<br />
میتوانید میدهد. برتری ندارد وجود خودگذشتگی اگر<br />
که دهید نشان <strong>با</strong>زیها نظریهی بهکارگیری طریق نیازهای<br />
سر بر رقابت جای به همکاری جامعهای در خودخواه<br />
افراد میشود <strong>با</strong>عث <strong>با</strong>شد، غالب اولیه و حیاتی شود.<br />
منقرض و رانده رفتن<br />
رژه نمیتواند ولی است جالبی خیلی نظریه این را<br />
ملکه جان نجات برای آتش درون به سر<strong>با</strong>ز مورچه به<br />
تجاوزکننده که زنبوری نمیتواند یا دهد، توضیح مرگ<br />
معرض در را خود و میزند نیش را کندو حریم است<br />
نظریهای نظریه این کند. تبیین را میدهد قرار نمیگذارد،<br />
<strong>با</strong>قی خودگذشتگی از برای جایگاهی هیچ که که<br />
سر<strong>با</strong>زی ذهن در بگوید ما به نمیتواند بنابراین و چه<br />
میکند قر<strong>با</strong>نی میهنش خاطر به را خود جان خودگذشتگی<br />
از این چیست. او قصد و نیت یا میگذرد تگی<br />
ازخودگذش ت پش ه اندیش م بفهمی د <strong>با</strong>ی ت، اس ی واقع تبیین<br />
را این نمیتوانند نظریهها این ولی چیست، کند<br />
اث<strong>با</strong>ت <strong>با</strong>ید آنچه علمگرایی خالصه بهطور کنند. ندارد<br />
کاربرد که مواردی در و میگیرد پیشفرض را میکند.<br />
اعمال ما<br />
چیست؟ واقعا فرهنگ اینکه به <strong>با</strong>زگردیم حال ما<br />
از یک هر ولی هستیم حیوان که میدانیم همه که<br />
است مهمی خیلی پرسش هست. هم فرد یک این<br />
چیست. ما بودن فرد و ما بودن حیوان بین رابطه به<br />
متفاوت ادیان و فلسفهها توسط که است پرسشی این<br />
ولی است. گرفته قرار بررسی مورد گوناگون اشکال <strong>با</strong><br />
چگونه دارد: وجود ما ذهن پس در همیشه پرسش یک<br />
صرفا من آیا شوم؟ مرتبط خود حیوانی طبیعت بودن<br />
انسان از دیگر گونهای بودن فرد یا هستم؟ حیوان که<br />
است آن پرسش این بررسی راههای از یکی است؟ زندگی<br />
)space of reasons( دالیل« »فضای در افراد یعنی<br />
کرد. مطرح را آن سالرز ویلفرد که ع<strong>با</strong>رتی میکنند، انجام<br />
که کارهایی برای که موجوداتی بهعنوان ما مانند<br />
اینکه نه شویم تفسیر <strong>با</strong>ید دارند، دلیلی میدهند شویم.<br />
تبیین حیوانها یکدیگر<br />
<strong>با</strong> آن واسطه به که است رابطهای تفسیر این میکنیم<br />
صحبت هم <strong>با</strong> که هنگامی میکنیم. برقرار روی<br />
نمیخواهیم نیستیم، خود کردن توصیف حال در را<br />
یکدیگر بلکه دهیم، انجام آزمایش دیگر شخص را<br />
مقابل طرف اهداف و دالیل میدهیم، قرار مخاطب لحظه<br />
در یکدیگر های احساس به و میکنیم، مطالبه شفاف<br />
ما برای دیگران کارها این <strong>با</strong> میکنیم. اشاره در<br />
خود شخصی دیدگاه <strong>با</strong>ید امر این برای میشوند. <strong>با</strong><br />
طبیعی شکل به وقتی کنیم. ابراز را مسائل مورد دیدگاه<br />
– <strong>با</strong>زجویانه شکل به نه – میکنیم صحبت هم که<br />
همانطور شود، می مشخص من برای شما شخصی شود.<br />
می روشن شما برای من شخصی دیدگاه مرتبط<br />
هم <strong>با</strong> شکل این به افراد یا ها انسان تنها این<br />
ولی دارند، ارت<strong>با</strong>ط <strong>با</strong>هم حیوانها دیگر شوند. می ما<br />
از یک هر که بپذیریم هرگاه ندارند. را رابطه نوع فرهنگ<br />
چرا بفهمیم میتوانیم داریم، شخصی دیدگاهی نظر<br />
داشتن که است فرآیندی فرهنگ است. مهم خود<br />
میدهد امکان ما به و میکند ممکن را شخصی شخصی<br />
اگر کنیم. معرفی دیگری به کامل بهطور را تجربهای<br />
طریق از نتواند و <strong>با</strong>شد فرهنگ فاقد کامال <strong>با</strong><br />
را خود نمیتواند کند، برقرار ارت<strong>با</strong>ط ما <strong>با</strong> مشترک وابسته<br />
مشترک معانی به ما همه کند. مرتبط جهان هستیم.<br />
اگر<br />
میبریم، ارث به خود اطراف دنیای از ما آنچه که<br />
هنری آثار است. همین <strong>با</strong>شیم، خوششانس تحسین<br />
را میداشتند دوست ما گذشته نسلهای پیدا<br />
مشترکی چهارچوب میشود <strong>با</strong>عث این و میکنیم رومئو<br />
کنیم. استفاده ارت<strong>با</strong>ط برقراری برای آن از و کنیم کمک<br />
ما به که است ما فرهنگ از بخشی ژولیت و شویم<br />
مرتبط یکدیگر <strong>با</strong> عشق مفهوم در<strong>با</strong>ره میکند شکسپیر<br />
نمایشنامه کاراکترهای <strong>با</strong> را خود احساسات و فرهنگ<br />
به معنا این به مشخصا هنر کنیم. مقایسه گ<br />
فرهن ه ب م ه ن دی ا، معن ن ای ه ب ع واق در دارد. ق تعل خود<br />
برای را خود ما که است راهی دین دارد. تعلق <strong>با</strong>ورها،<br />
و داستانها مفاهیم، ما به و میکنیم تعریف خودمان<br />
برای <strong>با</strong>ورهایمان تا میدهد ع<strong>با</strong>دی مناسک و فکر<br />
کنیم. منتقل دیگران به را آنها بتوانیم و شود روش کنیم.<br />
نگاه اینگونه هم انسانی علوم به <strong>با</strong>ید میکنم <strong>با</strong>زی<br />
مهمی نقش آنها در تفسیر هنر که رشتههایی . میکنند ببرد<br />
سوال زیر را فرهنگ دارد سعی که نظریهای به داوکینز<br />
ریچارد توسط که »میم« ایده کنم. اشاره آشنا<br />
او <strong>با</strong> میکنم فکر که داوکینز است. شده مطرح دارد<br />
سعی و است، ساینس پاپ کتابهای مولف هستید، معرفی<br />
مردم عموم به را ژنتیک و فرگشت نظریههای را<br />
ش دان و ا ایدهه ه هم ه ک ت اس آگاه ی خوب ه ب او د. کن آنجایی<br />
از ولی داد، جای علمی جهانبینی در نمیتوان ود<br />
وج ری دیگ ی جهانبین ه ک ت اس اور ب ن ای ر ب او ه ک رقیب<br />
مدعاهای تمام که میکند ارائه نظریهای ندارد، ببرد.<br />
سوال زیر را دانش »میم«<br />
کرد. ابداع را »میم« ایده او گفتم که همانطور و<br />
میکند <strong>با</strong>زتولید را خود که است فرهنگی واحدی کارگذاشته<br />
بشر ذهن در که هنگامی است: ویروس مثل تکثیر<br />
را خود تا میکند استفاده مغز انرژی از شود، می گیرا<br />
موسیقی نواهای ایده، این برای مناسب مثال کند. اجرا<br />
ریگولتو اپرای اینکه از پس میشود گفته است. میالن<br />
شهر سرتاسر در را بیوفاست« »زن آواز افراد شد، شرکت<br />
اپرا اجرای در که افرادی حتی میکردند، زمزمه بودند.<br />
نکرده میشود<br />
اجرا گیرایی موسیقی است، متداولی پدیده این کردن<br />
زمزمه حال در همه که میبینیم بهسرعت و تکثیر<br />
را خود ذهنی مقولهای موارد این در هستند. آن ط<br />
توس و انها انس ز مغ رژی ان از تفاده اس ا ب ت، اس رده ک است<br />
<strong>با</strong>ور این بر داوکینز است. شده تکثیر تقلید تکثیر<br />
را خود شکل این به فرهنگی مقولههای که استفاده<br />
افراد مغز انرژی از هستند، انگل مانند میکنند، میکنند<br />
نیرومند را خود بر و دور مغزهای و میکنند انتخاب<br />
فرآیند میکنند. تکثیر را خود شکل بدین و خارج<br />
روان فضای از آنها از برخی میشود <strong>با</strong>عث طبیعی است<br />
شکل بدین و بمانند <strong>با</strong>قی ازآنها برخی و شوند <strong>با</strong>قی<br />
سدهها گذشت از پس ادیان و فرهنگها که میمانند.<br />
موجود<br />
انگلهای قویترین اینها داوکینز نظر از این<br />
میگویم چرا شدهاید متوجه حتما خب هستند. نظریه<br />
این میبرد. سوال زیر را فرهنگ نظریه ممکن<br />
که اقتداری تمام تا شده طراحی بهگونهای مقولههایی<br />
دیگر و موسیقی هنر، دین، کنیم فکر است دارند<br />
ما تفکر بر میکنیم مطالعه انسانی علوم در که علوم<br />
در معنا یافتن و تفسیر داوکینز برای ببرد. بین از را نظریهای<br />
داریم که چیزی تنها نیست، ممکن انسانی مقولهها<br />
این تمام میدهد نشان که است علمی استفاده<br />
داوکینز که استعارهای هستند. بیمعنی چه<br />
به که است این پرسش ولی است، جذاب کرده میانجامد؟<br />
نمیشود،<br />
منجر چیزی هیچ به که است این واقعیت »میم«<br />
اصطالح به برای بیولوژیکی معادل که چرا نفی<br />
و کردن قضاوت امکان همچنین نمیکند. معرفی زیر<br />
را ما توسط آنها صحت و اعت<strong>با</strong>ر بررسی ایدهها، به<br />
تنها را بیوفاست« »زن آواز میالنیها میبرد. سوال دلیل<br />
بلکه نمیکردند، زمزمه بود گیرا که خاطر این آماده<br />
آنها و بود خوبی خیلی آواز که بود این دیگر <strong>با</strong>ز<br />
آواز این برای جایی خود موسیقایی رپرتوار در بودند در<br />
همواره ما که است کاری ارزیابی فرآیند این کنند. علمی<br />
فرآیندی فرآیند، این و هستیم، آن دادن انجام حال پدیده<br />
<strong>با</strong> ارت<strong>با</strong>ط برقراری به ما توانایی به بلکه نیست است.<br />
وابسته ها آنجایی<br />
از و میکند بیمعنا کامال را تفسیر میم نظریه کند<br />
ارائه میم برای بیولوژیک معادلی نمیتواند که که<br />
ندارد وجود علمیای روش هیچ نیست. ابطالپذیر یا<br />
غلط نظریه این که داد نشان آن بهوسیله بتوان می<br />
<strong>با</strong>قی استعاری مطلقا »میم« بنابراین و است صحیح د.<br />
مان میبرند<br />
سوال زیر را فرهنگ که نظریههایی از علوم<br />
دپارتمانهای وظیفه من نظر به کردم، صحبت کند.<br />
محافظت فهم گونههای از که است این انسانی اندیشه<br />
به <strong>با</strong>زگشت و جادو نوعی واقع در علمگرایی زندگی<br />
تا میکند استفاده علم از است. علمی ماقبل <strong>با</strong>شد.<br />
داشته کنترل آن بر تا بچیند بهگونهای را بشر قلمروی<br />
این بر میخواهد هنر تاریخ عصبشناس اعت<strong>با</strong>ری<br />
بتواند و <strong>با</strong>شد داشته کنترل انسانی پیچیده بسیار دست<br />
به بفهمیم، را آن میتوانیم تنها که ما، از بیش بیاورد.<br />
او<br />
کند، تبیین را هنر تاریخ میتواند کند می ادعا او میدهد.<br />
انجام خود عصبشناختی م<strong>با</strong>نی <strong>با</strong> را کار این مشخص<br />
سوالهای شناسایی <strong>با</strong> اصیل علمی تفکر پیدا<br />
آنها برای پاسخی میکند سعی و میشود شروع عمل<br />
جادو چوب عنوان به که نظریه یک <strong>با</strong> علم کند. مطالعه<br />
را قلمرو یک در موجود پدیدههای تمام میکند، مصنوعاتی<br />
قلمروی دارد، مجزا واقعیتی فرهنگ نمیکند. است.<br />
مرتبط ما آرمانهای و ایدهآلها به که است میکنیم<br />
سعی ما که دارد وجود دلیل این به فرهنگ قضاوت<br />
توانایی به و بفهمیم را اطرافمان پدیدههای من<br />
نظر به است. وابسته دیگران به آن انتقال و ما دانشجویان<br />
به کند، تدریس را این <strong>با</strong>ید انسانی علوم تشخیص<br />
قالبی امور از را اصیل امور چگونه بدهد یاد اعتماد<br />
امروز انسانی علوم در افراد که آنجایی از دهند. مطمئن<br />
دادهاند، دست از زیادی حدود تا را نفسشان به وجود<br />
قالبی و اصیل بین تفاوتی اصال که نیستند شده<br />
منجر تقلبی فرهنگ ظهور به این و <strong>با</strong>شد داشته است<br />
این انسانی علوم اساتید بهعنوان ما وظیفه است. را<br />
»تقلبی« چگونه بدهیم یاد خود دانشجویان به که کنند.<br />
شناسایی
صفحه | 78 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
تازه های کتاب
تازه های کتاب<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
صفحه | 79 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
آخ رین ج لد دای ره ال م ع ارف<br />
ال ح ی اه م ن ت ش ر شد<br />
آخرین جلد ( جلد دوازدهم( دایره المعارف سترگ الحیاه اثر استاد محمدرضا<br />
حکیمی به تازگی از سوی انتشارات دلیل ما منتشر شد.<br />
به گزارش خبرگزاری مهر، آخرین جلد دوره ۱۲ جلدی الحیاة شامل ۶ فصل<br />
است؛ که در ادامه مجلدات پیشین نگاشته شده است. اولین فصل )<strong>با</strong>ب ۳۴(<br />
به اخالق و اصول کلی آن پرداخته که اخالق <strong>با</strong>زرگانی، کارفرمایی، مدیریت،<br />
کارگری و کارمندی، قضاوت، عالم، مرجع، جوانمردی و ... از بخش های متنوع<br />
آن است.<br />
در فصل دوم )<strong>با</strong>ب ۳۵( در<strong>با</strong>ره سلوک شرعی و روش های آن سخن گفته شده و<br />
اهمیت جهاد <strong>با</strong> نفس و عقالنیت و قصد و قربت و تقوا و ... از مهم ترین بخش<br />
های این مسیر الهی شمرده شده است.<br />
فصل سوم )<strong>با</strong>ب ۳۶( بیانگر قوانین الهی در جامعه و تاریخ است که از سویی<br />
به قوانین خداوند در آفرینش پرداخته و از سوی دیگر نقش انسان در تحوالت<br />
اجتماعی و تاریخی را از نگاه احادیث تبیین نموده و تدریجی بودن فرازگرایی و<br />
نشیب گرایی تمدن ها و واپسگرایی در حرکت تاریخ را به تصویر کشیده است.<br />
چهارمین فصل )<strong>با</strong>ب ۳۷( مبحث پایداری و مقاومت را شرح و بسط داده و نقش بنیادینِ<br />
پایداری در کارها و در مسیر رسیدن به اهداف را بیان کرده است.<br />
فصل پنجم )<strong>با</strong>ب ۳۸( به آینده تاریخ و انتظار آن ارت<strong>با</strong>ط دارد و بخش هایی<br />
همچون ارزش انتظار و آینده نگری، آزمون و آزمایش، عدالت اجتماعیِ فراگیر،<br />
تکامل موجودیت اجتماعی انسان، حکومت راستین دینی و اجتماع حق مدار در<br />
این فصل بیان شده است.<br />
ششمین فصل )<strong>با</strong>ب ۳۹( به بنیادی بودن احکام اسالمی پرداخته و در بیست<br />
بخش، روایات مرتبط را آورده است از جمله: پرهیز از کمک به ستمگران، نکوهش<br />
ستایش ستمگران و ت<strong>با</strong>هکاران، همنشینی <strong>با</strong> شایستگان، نیک شمردن نیکی، عوامل<br />
اصلی خوبی ها و بدی ها، تفکر در سراسر آفرینش و ...<br />
آخرین فصل )<strong>با</strong>ب ۴۰( به ارت<strong>با</strong>ط انداموار احکام اسالمی اختصاص یافته و پیوند<br />
دین <strong>با</strong> شناخت، عمل، اجتماع، مسولیت های اجتماعی، تعهدهای خانوادگی،<br />
سیاست، عدالت اجتماعی، جهاد، اخالق، بهداشت، اقتصاد، حج و قضاوت شرح<br />
داده شده است.<br />
این کتاب در ۹۲۸ صفحه وزیری توسط آقای محمد رضا حکیمی به رشته<br />
تحریر در آمده و انتشارات دلیل ما آن را منتشر کرده است.<br />
عالقمندان برای تهیه کتاب می توانند به تارنمای www.dalilema.ir مراجعه<br />
کنید یا <strong>با</strong> شماره تلفن های – ۰۲۵۳۷۷۴۴۹۸۸ ۰۲۵۳۷۷۳۳۴۱۳ تماس بگیرید.<br />
ک ت اب »ه گ ل: از م ت اف ی زی ک ب ه<br />
پ<strong>دیدار</strong>شناسی«منتشرشد<br />
معنای »متافیزیک« از نظر هگل چیست؟ چرا هگل<br />
نام یکی از موجزترین و در عین حال محجورترین<br />
دستنوشته هایش را در دوران ینا، »متافیزیک« نهاد؟<br />
این متن چه نسبتی <strong>با</strong> مشهورترین و تأثیرگذارترین<br />
اثر وی یعنی پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح دارد که تنها دوسال<br />
بعد از آن نوشته شد؟<br />
کتاب حاضر در تالش است به این پرسش ها پاسخ<br />
دهد و در پرتو آنها بتواند از یک سو، شرحی از متافیزیک<br />
هگل و نسبت آن <strong>با</strong> پ<strong>دیدار</strong>شناسی و از سوی دیگر، طرحی<br />
از دیالکتیک هگلی و به طور کلی رئوس فلسفه هگل<br />
ترسیم کند. این کتاب نشان می دهد که پ<strong>دیدار</strong>شناسی<br />
روح)در مقام یکی از بزرگترین آثار تاریخ فلسفه(، هم به<br />
لحاظ محتوا و هم به لحاظ روش، چه نسبتی <strong>با</strong> رساله<br />
مختصر متافیزیک ینا برقرار کرده است. این واکاوی<br />
نهایتا هم به فهم و تعمیق شرح متافیزیک ینا منجر می<br />
شود. هم به <strong>با</strong>ز تفسیر پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح هگل و درک<br />
حاستگاه ها و ریشه های آن.<br />
هدف ضمنی این کتاب همچنین نشان دادن نوعی<br />
پیوند میان این دو اثر و در نتیجه، نشاندن متن<br />
»متافیزیک« ینا در جایگاه نخستین نظام متافیزیکی<br />
هگلی هگل و خاستگاه پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح است. این<br />
امر تبعات فلسفی و تفسیری چشمگیری به دن<strong>با</strong>ل<br />
خواهد داشت که مهمترین آنها، قائل شدن جایگاهی<br />
محوری برای متن مختصر »متافیزیک ینا« به<br />
عنوان دقیقه آغازین فهم و تفسیر هگل در بخش<br />
اعظمی از مطالعات هگل پژوهی است.<br />
هدف دیگر این کتاب این است که می کوشد تا<br />
شرحی تفصیلی از سیر تکوین متافیزیک ینای هگل<br />
را به دست دهد. به همین منظور سه بخش اصلی<br />
متافیزیک ینا، یعنی گذر از »شناخت در مقام نظام<br />
اصول نخستین« به »متافیزیک ابژکتیویته« و نهایتا<br />
»متافیزیک سوبژکتیویته« مورد بررسی و واکاوی قرار<br />
گرفته است.<br />
نظام ینا، مافیزیک ینا، نسبت متافیزیک ینا <strong>با</strong><br />
پ<strong>دیدار</strong>شناسی روح و نتیجه گیری فصول چهارگانه<br />
این کتاب را تشکیل می دهند.<br />
چرا متافیزیک ینا؟ کدام متافیزیک؟ نخستین<br />
نظام فلسفی هگل، کمیت، مقدار، نامتناهیت،<br />
نسبیت:تعریف، تقسیم و شناخت، نظام ینا پس از<br />
منطق، فلسفه طبیعت، فلسفه روح، روح بر اساس<br />
مفهومش)روح سوبژکتیو(، روح <strong>با</strong>لفعل)روح ابژکتیو(،<br />
ساختمان)امر مطلق(، هنر، دین و علم)روح<br />
مطلق(، متافیزیک ینا چیست؟ اصل اینهمانی،<br />
اصل مبنا یا جهت، متافیزیک ابژکتیویته: از نفس<br />
بشری تا ذات اعالی خداوند، نفس، جهان، ذات<br />
اعلی، متافیزیک سوبژکتیویته: از من نظری کانت<br />
تا روح مطلق هگلی، من نظری، من عملی، روح<br />
مطلق، ایده یا پروبلماتیک متافیزیک/پ<strong>دیدار</strong>شناسی،<br />
ایده چیست؟، ایده/پروبلماتیک متافیزیک، ایده/<br />
پروبلماتیک پ<strong>دیدار</strong>شناسی، نسبت ایده ها، صورتبندی<br />
یا روایتگری متافیزیک/ پ<strong>دیدار</strong>شناسی، راوی، روایت<br />
شنو یا مخاطب، روایت گری یا شیوه پیشبرد روایت،<br />
آغاز روایت پایان بندی، شیوه پیشبرد روایت)منطق<br />
روایت(، زمان روایت، متافیزک و پ<strong>دیدار</strong>شناسی، از<br />
جمله موارد و موضوعاتی هستند که در این اثر به<br />
آنها پرداخته شده است.<br />
کتاب »هگل: از متافیزیک به پ<strong>دیدار</strong>شناسی«، نوشته<br />
محد مهدی اردبیلی برای نوبت اول امسال در ۲۷۸<br />
صفحه از سری مجموعه اندیشه های نو انتشارات<br />
علمی منتشر شده است.
صفحه | 80 شماره | 5 14 بهمن 94<br />
تازه های کتاب<br />
MEHR NEWSAGENCY<br />
چ اپ سوم ک ت اب »فط رت عشق«<br />
م ن ت ش ر ش د<br />
کتاب »فطرت عشق« عارف حکیم آیت اهلل العظمی میرزا محمد علی شاه آ<strong>با</strong>دی، <strong>با</strong> شرح<br />
آیت اهلل فاضل گلپایگانی به چاپ سوم رسید.<br />
به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب »فطرت عشق« عارف حکیم آیت اهلل العظمی میرزا محمد<br />
علی شاه آ<strong>با</strong>دی، <strong>با</strong> شرح آیت اهلل فاضل گلپایگانی از تحقیقات گروه عرفان پژوهشکده<br />
حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسالمی به چاپ سوم خود رسید.<br />
الزم به ذکر است در این کتاب موضوعاتی از قبیل: فطرت و طبیعت، فطرت الهی، خودپسندی،<br />
مالک معشوقیت، معشوق حقیقی، اقلیم هشتم، حکومت عقل و دین، دلیل مجازیت معشوق،<br />
وجه قلب و وجه ظاهر مورد بحث قرار گرفته است.<br />
کتاب »فطرت عشق«)عارف حکیم آیت اهلل العظمی میرزا محمد شاه آ<strong>با</strong>دی( <strong>با</strong> قیمت<br />
۱۵۰۰۰ تومان در دسترس مخاط<strong>با</strong>ن قرار گرفته است.<br />
عالقمندان جهت کسب اطالعات تکمیلی و تهیه کتاب می توانند بهن ش انی<br />
www.poiict.org مراجعه کنند.<br />
به همت پژوهشگاه علوم وحيانی معارج؛<br />
جلد ۳۷ ت ف س ي ر ت س ن ي م م ن ت ش ر ش د<br />
کتاب گرانسنگ تسنيم جلد ۳۷ <strong>با</strong> همکاری پژوهشگاه علوم وحيانی معارج و مرکز نشر اسرا چاپ<br />
و روانه <strong>با</strong>زار شد.<br />
به گزارش خبرگزاری مهر، اين کتاب که به دن<strong>با</strong>له سلسله م<strong>با</strong>حث قرآنی که به تفسير قرآن بر<br />
پايه اسلوب تفسيری عالمه ط<strong>با</strong>ط<strong>با</strong>يی در تفسير الميزان نگاشته شده، در شمار »تفاسير قرآن به<br />
قرآن« جای دارد. روش مؤلف، ذکر آيه يا آيات مورد نظر و بررسی آنها طی چهار مرحلهاست:<br />
»گزيده تفسير«، »تفسير آيه«، »لطايف و اشارات« و »بحث روايي«. عنوان تسنيم، مأخوذ از آيه ۲۷<br />
سوره مطففين در قرآن و نام چشمهای در بهشت است.<br />
در جلد ۳۷ کتاب گرانسنگ تسنيم، آيه اهلل جوادی آملی که به تازگی منتشر وروانه <strong>با</strong>زار شده<br />
است به تفسيرسوره م<strong>با</strong>رکه يونس از آيه ۵۷ تا ۱۰۹ وهمچنين سوره م<strong>با</strong>رکه هود تا آيه ۱۴ پرداخته<br />
است.<br />
همچنين در اين کتاب ارزشمند م<strong>با</strong>حثی همچون اقسام سرور و نشاط، عقوبت نشاط کاذب، شهادت<br />
خدا براعمال، مشهود بودن مظاهرالهی بر خدا، نسبت ميان خدا وشريک، حکمت ترس حضرت<br />
موسی عليه السالم و... و. بيان شده است.<br />
اين کتاب دارای ۶۴۱ صفحه است که عالقه مندان به اثر فوق می توانند <strong>با</strong> شماره تلفن دفتر<br />
تهران ۸۸۸۹۸۸۷۱-۰۲۱ وشهر ستانها <strong>با</strong> شماره ۳۷۷۶۵۳۵۶-۰۲۵ و يا <strong>با</strong> مراجعه به سايت<br />
www.nashresra.ir خريد آنالين انجام دهند.<br />
تازه های نشر فلسفی جهان؛<br />
ک ت اب»ت اری خ ف ل س ف ه<br />
تحلیلی«منتشرشد<br />
کتاب »تاریخ فلسفه تحلیلی«توسط مایلک بینی استاد<br />
فلسفه دانشگاه یورک انگلستان گردآوری شده است که<br />
از سوی انتشارات دانشگاه آکسفورد در سال ۲۰۱۵ به چاپ<br />
رسیده است.<br />
به گزارش خبرنگار مهر، کتاب »تاریخ فلسفه تحلیلی«<br />
توسط مایلک بینی استاد فلسفه دانشگاه یورک انگلستان<br />
گردآوری شده است که از سوی انتشارات دانشگاه آکسفورد<br />
در سال ۲۰۱۵ به چاپ رسیده است.<br />
فلسفه تحلیلی در ابتدای سده بیستم توانست خود را به<br />
عنوان شاخه ای جدید در فلسفه تثبیت کند. این سنت<br />
فلسفی که ابتدا در دنیای انگلیسی ز<strong>با</strong>ن مورد استق<strong>با</strong>ل قرار<br />
گرفت رفته رفته از این مرز ز<strong>با</strong>نی فراتر رفت، به شکلی که<br />
در حال حاضر دانشگاههای فلسفه زیادی در آلمان، اتریش،<br />
ایتالیا و اسپانیا به صورت تخصصی بر سنت تحلیلی تمرکز<br />
کرده اند. عالوه بر کشورهای اروپایی، فلسفه تحلیلی جای<br />
خود را برنامه درسی دانشگاههای فلسفه در کشورهای<br />
آسیایی و آمریکای التین نیز <strong>با</strong>ز کرده است.<br />
توجه به تاریخ شکل گیری فلسفه تحلیلی نیز اخیرا<br />
مورد توجه عالقه مندان به فلسفه قرار گرفته است.<br />
از دهه ۹۰ میالدی سده بیستم بررسی های تاریخی در<br />
فلسفه تحلیلی آغاز شد و در حال حاضر تاریخ فلسفه<br />
تحلیلی به یکی از موضوع های مهم در تاریخ فلسفه<br />
تبدیل شده است. کتاب تاریخ فلسفه تحلیلی، مجموعه<br />
ای است از نوشته های متخصصان فلسفه تحلیلی که<br />
توسط مایلک بینی - استاد فلسفه دانشگاه یورک<br />
انگلستان - گردآوری شده است. در بخش اول این کتاب<br />
<strong>با</strong> تمرکز بر راسل، فرگه، مور و ویتگنشتاین نحوه شکل<br />
گیری و خاستگاه فلسفه تحلیلی مورد بررسی قرار می<br />
گیرد.<br />
در بخش دوم شکل گیری رئالیسم آکسفوردی و اث<strong>با</strong>ت<br />
گرایی منطقی و تغییراتی که در فلسفه تحلیلی پس از<br />
این دو گرایش بوجود آمده مورد بررسی قرار می گیرند.<br />
از آنجایی که در حال حاضر در فلسفه تحلیلی توجه بسیار<br />
زیادی به فلسفه ذهن و ز<strong>با</strong>ن، فلسفه سیاسی، اخالق، و<br />
زی<strong>با</strong>یی شناسی می شود این کتاب به رویکرد فلسفه<br />
تحلیلی به این موضوع ها نیز می پردازد. در بخش سوم،<br />
برخی از پرسش های کلیدی که در فلسفه تحلیلی مطرح<br />
هستند <strong>با</strong> توجه به زمینه تاریخی آنها مورد بررسی قرار<br />
گرفته است.<br />
کتاب تاریخ فلسفه تحلیلی کتابی جامع است که <strong>با</strong> خواندن<br />
آن ضمن آگاهی از زمینه های تاریخی شکل گیری این<br />
شاخه فلسفه می توان <strong>با</strong> پرسش های اصلی و رویکردهای<br />
متفاوت درون فلسفه تحلیلی نیز آشنا شد. این کتاب برای<br />
عالقه مندان به تاریخ فلسفه، فلسفه تحلیلی، فلسفه اخالق،<br />
فلسفه ذهن، فلسفه ز<strong>با</strong>ن، فلسفه سیاسی و زی<strong>با</strong>یی شناسی<br />
مناسب است.<br />
این کتاب شامل ۳۹ متن می شود که ۱۱۸۴ صفحه توسط<br />
انتش ارات دانش گاه آکس فورد در س ال ۲۰۱۵ به چاپ رسیده<br />
است.
Change language