17.11.2016 Views

А. С. Пушкин и его произведения в русской народной картинке 1799–1949

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

п<strong>и</strong>санное не<strong>и</strong>з<strong>в</strong>естным поэтом, нач<strong>и</strong>нающееся сло<strong>в</strong>ам<strong>и</strong> «Все было т<strong>и</strong>хо <strong>в</strong> час полноч<strong>и</strong>»... <strong>и</strong><br />

рассказы<strong>в</strong>ающее о дальнейшей судьбе младенца<br />

Кроме того, <strong>и</strong>меется грубая переделка-шарж Под <strong>в</strong>ечер осенью ненастной || <strong>С</strong>ам унтер<br />

пьяный шел домой... Эта переделка сущест<strong>в</strong>о<strong>в</strong>ала только на лубочной карт<strong>и</strong>нке <strong>и</strong> большого<br />

распространен<strong>и</strong>я не <strong>и</strong>мела.<br />

«<strong>С</strong>казка о попе <strong>и</strong> работн<strong>и</strong>ке <strong>его</strong> Балде» <strong>в</strong> пер<strong>в</strong>ый раз была опубл<strong>и</strong>ко<strong>в</strong>ана <strong>в</strong> марто<strong>в</strong>ской кн<strong>и</strong>ге<br />

«<strong>С</strong>ына Отечест<strong>в</strong>а» за 1840 г. (т. ГГ, стр. 5—10) с <strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>ям<strong>и</strong> В. <strong>А</strong>. Жуко<strong>в</strong>ского, <strong>в</strong>ыз<strong>в</strong>анным<strong>и</strong><br />

цензурным<strong>и</strong> соображен<strong>и</strong>ям<strong>и</strong>. Текст на лубочных л<strong>и</strong>стах по<strong>в</strong>торяет текст пер<strong>в</strong>ой публ<strong>и</strong>кац<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />

Текст комб<strong>и</strong>н<strong>и</strong>ро<strong>в</strong>анный, пр<strong>и</strong>чем комб<strong>и</strong>нац<strong>и</strong>я <strong>в</strong> разл<strong>и</strong>чных <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ях меняется. Для пр<strong>и</strong>мера<br />

пр<strong>и</strong><strong>в</strong>едем композ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>ю 1-го <strong>и</strong> 2-го <strong>в</strong>ар<strong>и</strong>анто<strong>в</strong> (1857): <strong>в</strong>зяты строк<strong>и</strong> 1—9 + 11—17 -+ 21—<br />

24 + 2 6 -2 9 -+ 3 4 -3 5 -f 3 8 - 4 2 + 5 1 + 5 6 -5 9 -+ 6 2 -7 5 + 7 8 -8 0 -f 8 2 -8 5 + 8 8 -8 9 + 9 1 -<br />

92+ 96 97 + 100 121 + 125—129 + 132—133 + 148—149 + 152—189. Кроме <strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>й<br />

В. <strong>А</strong>, Жуко<strong>в</strong>ского, <strong>в</strong> пер<strong>в</strong>ых д<strong>в</strong>ух <strong>в</strong>ар<strong>и</strong>антах есть <strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>я, с<strong>в</strong>язанные с необход<strong>и</strong>мостью соед<strong>и</strong>нен<strong>и</strong>я<br />

отры<strong>в</strong>ко<strong>в</strong>. Любопытно отмет<strong>и</strong>ть, что <strong>в</strong> то <strong>в</strong>ремя как <strong>в</strong> кн<strong>и</strong>жных <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ях, даже детского,<br />

даже народного т<strong>и</strong>па, текст сказк<strong>и</strong> печатался полностью, <strong>в</strong> лубочных карт<strong>и</strong>нах духо<strong>в</strong>ная<br />

цензура не пропускала насмешк<strong>и</strong> над попом. И. Д. <strong>С</strong>ыт<strong>и</strong>н <strong>в</strong>ыпуст<strong>и</strong>л <strong>в</strong> 1898 г. л<strong>и</strong>ст,<strong>в</strong> несколько<br />

сюжето<strong>в</strong>, текст под эп<strong>и</strong>зодам<strong>и</strong> был пра<strong>в</strong><strong>и</strong>льный, но <strong>в</strong>ыбран так, что <strong>в</strong>се щекотл<strong>и</strong><strong>в</strong>ые места был<strong>и</strong><br />

обойдены.<br />

На<strong>и</strong>более <strong>и</strong>нтересным с тексто<strong>в</strong>ой точк<strong>и</strong> зрен<strong>и</strong>я я<strong>в</strong>ляется <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>е 1858 г. М. Потоло<strong>в</strong>ского,<br />

<strong>в</strong> котором текст полностью переработано сохранен<strong>и</strong>ем (<strong>и</strong> то не без <strong>и</strong>зменен<strong>и</strong>я)® сюжетного костяка.<br />

Последнее про<strong>и</strong>з<strong>в</strong>еден<strong>и</strong>е, на тексто<strong>в</strong>ой переделке которого следует остано<strong>в</strong><strong>и</strong>ться, это песенка<br />

Франца («<strong>С</strong>цены <strong>и</strong>з рыцарск<strong>и</strong>х <strong>в</strong>ремен»). Из четырех <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>й этой песенк<strong>и</strong> (пер<strong>в</strong>ое <strong>в</strong> 1858 г.)<br />

на<strong>и</strong>более любопытен <strong>в</strong>торой <strong>в</strong>ар<strong>и</strong>ант (1886 г.), где песенка полностью переделана. Так же как<br />

<strong>и</strong> <strong>в</strong> предыдущем случа<strong>в</strong>, сохранена сюжетная кан<strong>в</strong>а, но у<strong>в</strong>ел<strong>и</strong>чен объем <strong>и</strong> песенке пр<strong>и</strong>дан укра<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>й<br />

колор<strong>и</strong>т.<br />

Б пр<strong>и</strong>ложен<strong>и</strong><strong>и</strong> «<strong>А</strong>» мы пр<strong>и</strong><strong>в</strong>од<strong>и</strong>м обе переделк<strong>и</strong>, <strong>и</strong>сходя <strong>и</strong>з тех соображен<strong>и</strong>й, что он<strong>и</strong> я<strong>в</strong>ляются<br />

со<strong>в</strong>ершенно не<strong>и</strong>з<strong>в</strong>естным<strong>и</strong>. По отзы<strong>в</strong>у фольклор<strong>и</strong>ста Б. М. <strong>С</strong><strong>и</strong>дельн<strong>и</strong>ко<strong>в</strong>а, <strong>в</strong> фольклорных<br />

зап<strong>и</strong>сях ст<strong>и</strong>хот<strong>в</strong>орных переработок эт<strong>и</strong>х <strong>в</strong>ещей нет. Б эт<strong>и</strong>х зап<strong>и</strong>сях часто <strong>в</strong>стречаются переделк<strong>и</strong><br />

«сказок», <strong>и</strong>зложенные <strong>в</strong> прозе <strong>и</strong> с разл<strong>и</strong>чной степенью точност<strong>и</strong> передающ<strong>и</strong>е пушк<strong>и</strong>нск<strong>и</strong>й текст.<br />

«Мельн<strong>и</strong>к» <strong>в</strong>о <strong>в</strong>сех песенн<strong>и</strong>ках печатался без <strong>в</strong>сяк<strong>и</strong>х отклонен<strong>и</strong>й.<br />

Художест<strong>в</strong>енно-граф<strong>и</strong>ческое оформлен<strong>и</strong>е пушк<strong>и</strong>нской лубочной карт<strong>и</strong>нк<strong>и</strong> может быть<br />

разделено на тр<strong>и</strong> осно<strong>в</strong>ных пер<strong>и</strong>ода.<br />

Пер<strong>в</strong>ый пер<strong>и</strong>од — пер<strong>и</strong>од <strong>в</strong>растан<strong>и</strong>я л<strong>и</strong>тературы <strong>в</strong> лубочную карт<strong>и</strong>ну (1830—1850 гг.) характер<strong>и</strong>зуется<br />

гра<strong>в</strong>юрой <strong>и</strong> л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>ей, <strong>и</strong>сполненной <strong>в</strong> манере гра<strong>в</strong>еро<strong>в</strong> бекето<strong>в</strong>ской школы.<br />

Б <strong>и</strong>зображен<strong>и</strong>ях господст<strong>в</strong>ует романт<strong>и</strong>ческое напра<strong>в</strong>лен<strong>и</strong>е, особенно ярко <strong>в</strong>ыраз<strong>и</strong><strong>в</strong>шееся <strong>в</strong> л<strong>и</strong>стах<br />

сю<strong>и</strong>т к «Ка<strong>в</strong>казскому пленн<strong>и</strong>ку» <strong>и</strong> пер<strong>в</strong>ых <strong>и</strong>здан<strong>и</strong>ях «Романса». Б этот пер<strong>и</strong>од <strong>в</strong> создан<strong>и</strong><strong>и</strong><br />

лубочных композ<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>й участ<strong>в</strong>уют безымянные л<strong>и</strong>тографы <strong>и</strong> гра<strong>в</strong>еры, <strong>и</strong>меющ<strong>и</strong>е <strong>в</strong>се же художест<strong>в</strong>енную<br />

подгото<strong>в</strong>ку, ряд гра<strong>в</strong>еро<strong>в</strong> бекето<strong>в</strong>ской школы, как Храмце<strong>в</strong>, <strong>С</strong>тепано<strong>в</strong>, <strong>А</strong>фанасье<strong>в</strong>,<br />

<strong>А</strong>лексее<strong>в</strong>, а так?ке Петро<strong>в</strong>, Каш<strong>и</strong>нце<strong>в</strong> <strong>и</strong> др.<br />

Бторой пер<strong>и</strong>од, ох<strong>в</strong>аты<strong>в</strong>ающ<strong>и</strong>й 1845—1860 гг., характер<strong>и</strong>зуется спец<strong>и</strong>ф<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>м<strong>и</strong> формам<strong>и</strong><br />

усло<strong>в</strong>но-плоскостных решен<strong>и</strong>й, <strong>в</strong>ытекающ<strong>и</strong>х <strong>и</strong>з осно<strong>в</strong>ных граф<strong>и</strong>ческ<strong>и</strong>х трад<strong>и</strong>ц<strong>и</strong>й <strong>народной</strong> карт<strong>и</strong>нк<strong>и</strong><br />

XVIII <strong>и</strong> начала X IX <strong>в</strong><strong>в</strong>. Пода<strong>в</strong>ляющее больш<strong>и</strong>нст<strong>в</strong>о л<strong>и</strong>сто<strong>в</strong> я<strong>в</strong>ляются плодом т<strong>в</strong>орчест<strong>в</strong>а<br />

не<strong>и</strong>з<strong>в</strong>естных мастеро<strong>в</strong>-самоучек. Несмотря на недостаточную граф<strong>и</strong>ческую грамотность <strong>и</strong>х<br />

р<strong>и</strong>сунка, этот пер<strong>и</strong>од после ранн<strong>и</strong>х л<strong>и</strong>сто<strong>в</strong> XVII, XVIII <strong>и</strong> начала X IX <strong>в</strong><strong>в</strong>. следует пр<strong>и</strong>знать<br />

на<strong>и</strong>более <strong>и</strong>нтересным.<br />

Последн<strong>и</strong>й пер<strong>и</strong>од — с- конца 1860-х гг. <strong>и</strong> до 1918 г. — господст<strong>в</strong>о хромол<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong><strong>и</strong>.<br />

<strong>С</strong> 1860-х гг. по конец 1880-х гг. хромол<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong><strong>и</strong> сопутст<strong>в</strong>ует реал<strong>и</strong>ст<strong>и</strong>ческая черная<br />

л<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я. Предста<strong>в</strong><strong>и</strong>телем этого ст<strong>и</strong>ля <strong>в</strong> пушк<strong>и</strong>нском лубке я<strong>в</strong>ляется художн<strong>и</strong>к Б. Малыше<strong>в</strong>.<br />

Б пер<strong>в</strong>ые годы хромол<strong>и</strong>тограф<strong>и</strong>я следо<strong>в</strong>ала <strong>и</strong>зобраз<strong>и</strong>тельным канонам предыдущ<strong>его</strong><br />

1 Текст опубл<strong>и</strong>ко<strong>в</strong>ан <strong>в</strong> кн. «Русская баллада». Пред<strong>и</strong>сло<strong>в</strong><strong>и</strong>е <strong>и</strong> редакц<strong>и</strong>я В. И. Черныше<strong>в</strong>а. «<strong>С</strong>о<strong>в</strong>етск<strong>и</strong>й<br />

п<strong>и</strong>сатель», 1936, стр. 338.<br />

‘ Текст опубл<strong>и</strong>ко<strong>в</strong>ан; «К л е <strong>и</strong> <strong>и</strong> к о <strong>в</strong>», стр. 232.<br />

Выброшены д<strong>в</strong>е задач<strong>и</strong> бесёнка <strong>и</strong> третья — Балды.<br />

— 12 -

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!