Wojsko i Technika Historia 3/2017 promo

www.zbiam.pl
Operacja
wschodniopruska
1945
3/2017
Maj-Czerwiec
cena 14,99 zł (VAT 5%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
W NUMERZE:
Walki na Pomorzu
w 1945 roku
Niepowodzenie pierwotnego
planu operacji pomorskiej, już
po kilku dniach od jej rozpoczęcia,
uzmysłowiło dowództwu
sowieckiemu konieczność zmiany
planów operacyjnych oraz użycia
do osiągnięcia celu większych sił...
Niemieckie samoloty
pokładowe
Prace projektowe nad niemieckimi
lotniskowcami rozpoczęto
na wiosnę 1934 r. Podjęto decyzję
o budowie dwóch jednostek
Flugzeugträger A (Graf Zeppelin)
i Flugzeugträger B (Peter Strasser)
o wyporności 23 430 t…
ISSN 2450-2480 Index 407739

Niepowodzenie pierwotnego
planu operacji pomorskiej, już
po kilku dniach od jej rozpoczęcia,
uzmysłowiło dowództwu
sowieckiemu konieczność zmiany
planów operacyjnych oraz użycia
do osiągnięcia celu większych sił...
Prace projektowe nad niemieckimi
lotniskowcami rozpoczęto
na wiosnę 1934 r. Podjęto decyzję
o budowie dwóch jednostek
Flugzeugträger A (Graf Zeppelin)
i Flugzeugträger B (Peter Strasser)
o wyporności 23 430 t…
Vol. III, nr 3 (11)
Maj-Czerwiec 2017; Nr 3
www.zbiam.pl
Operacja
wschodniopruska
1945
3/2017
Maj-Czerwiec
cena 14,99 zł (VAT 5%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
13/2017
W NUMERZE:
Walki na Pomorzu
w 1945 roku
Niemieckie samoloty
pokładowe
ISSN 2450-2480 Index 407739
Na okładce: czołg ciężki IS-2.
Rys. Arkadiusz Wróbel
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Korekta
Dorota Berdychowska
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Marius Emmerling,
Michał Fiszer, Tomasz Grotnik, Wojciech Holicki,
Andrzej Kiński, Leszek Molendowski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor, Maciej Szopa
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Anna Zakrzewska
anna.zakrzewska@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2017
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
spis treści
BITWY I KAMPANIE
Władimir Bieszanow
Bitwa o Prusy Wschodnie w 1945 r. (1) 4
BITWY I KAMPANIE
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Brytyjska 21. Grupa Armii w walkach na froncie zachodnim
w 1945 r. 18
BITWY I KAMPANIE
Maciej Szopa
Operacja pomorska 1945 r. 32
HISTORIA
Tymoteusz Pawłowski
Estonia, Łotwa i Litwa w latach 1941-1945 44
LOTNICTWO
Marek J. Murawski
Lotniskowiec Graf Zeppelin i jego samoloty pokładowe (1) 56
WOJNA W POWIETRZU
Tomasz Szlagor
F4U Corsair nad Okinawą.
2. MAW i lotniskowce eskortowe (2) 70
WOJNA NA MORZU
Michał Kopacz
Rajd lotniskowców Task Force 58 na japońską bazę morską
w Kure w lipcu 1945 r. (2) 80
3

Władimir Bieszanow
Bitwa o Prusy Wschodnie 1945
Wtargnięcie do Prus Wschodnich
stanowiło część składową ogólnego
strategicznego natarcia Armii Czerwonej
od Bałtyku do Karpat, rozpoczętego
12-14 stycznia 1945 r., jak informuje
„Wielka sowiecka encyklopedia”: według
planu i pod kierunkiem Najwyższego Naczelnego
Dowódcy J. W. Stalina. Po dojściu
do granic III Rzeszy przed Siłami
Zbrojnymi ZSRR postawiono zadanie:
zakończyć rozgromienie niemiecko-faszystowskich
wojsk, dobić faszystowskie
zwierzę w jego własnym legowisku i zatknąć
nad Berlinem sztandar zwycięstwa.
Plan operacji wschodniopruskiej zakładał odcięcie
„gniazda niemieckiego imperializmu” od centralnych
rejonów Niemiec, przyciśnięcie wschodniopruskiego
zgrupowania Niemców do morza, rozdzielenie
na części i zniszczenie. Zadanie „odcięcia”
powierzono wojskom 2. Frontu Białoruskiego marszałka
Konstantego K. Rokossowskiego, które miały wykonać
głębokie uderzenie z dolnego biegu rzeki Narew
na Marienburg (Malbork), w kierunku Zatoki Gdańskiej.
Jednocześnie na północ od jezior mazurskich czołowo
uderzał na Königsberg (Królewiec, ros. Kaliningrad)
3. Front Białoruski pod dowództwem generała armii
Iwana D. Czerniachowskiego. Wspierać go miała 43. Armia
1. Frontu Nadbałtyckiego. Dyrektywy dotyczące
przeprowadzenia operacji zaczepnych skierowano
do dowództw frontów w listopadzie-grudniu 1944 r.
3. Frontowi Białoruskiemu (armie: 39., 5., 28.,
2. Gwardyjska, 31., 11. Gwardyjska, 1. Lotnicza; korpusy:
1., 2. Gwardyjski Korpus Pancerny – ogółem 54 dywizje
piechoty, 2 korpusy pancerne, 6 samodzielnych
brygad pancernych, 1 rejon umocniony) rozkazano
rozbić tylżycko-insterburskie (sowiecko-
-czerniachowskie) zgrupowanie przeciwnika i, po pokonaniu
70-80 km, nie później niż 10-12 dnia operacji
opanować rubież Nemonien (ros. Gołowkino),
Norkitten (ros. Mieżdurieczje), Gołdap. W następnej
kolejności front miał rozwijać natarcie w kierunku
na Królewiec po obu brzegach rzeki Pregel (Pregoła,
ros. Priegoła), utrzymując zasadnicze siły na południowym
brzegu rzeki. 1. Front Nadbałtycki miał siłami
43. Armii generała lejtnanta Afanasija P. Biełoborodowa
nacierać wzdłuż lewego brzegu Niemna i tym
samym wspierać wojska Czerniachowskiego w rozbiciu
zgrupowania tylżyckiego.
2. Front Białoruski (armie: 50., 49., 3., 48., 2. Uderzeniowa,
65., 70., 5. Gwardyjska Pancerna, 4. Lotnicza;
korpusy: 8. Zmechanizowany, 1., 3., 8. Gwardyjski
Pancerny, 3. Gwardyjski Kawalerii – 63 dywizje piechoty,
3 kawalerii, 1 korpus zmechanizowany i 5 pancernych,
3 samodzielne brygady pancerne i 3 rejony
umocnione – 881 tys. żołnierzy, 2195 czołgów i dział
samobieżnych, 11 tys. dział i moździerzy) otrzymał zadanie
rozbicia pszasnysko-mławskiego zgrupowania
przeciwnika i opanowania rubieży Myszyniec, Działdowo,
Płock w 10-11 dniu operacji, przesuwając się
o 90 km. Dalej front miał nacierać w kierunku ogólnym
na Nowe Miasto, Malbork. W celu wsparcia 1. Frontu
Białoruskiego w rozbiciu warszawskiego zgrupowania
przeciwnika marszałkowi Rokossowskiemu rozkazano
– nie mniej niż jedną armią, wzmocnioną korpusem
pancernym albo zmechanizowanym – wykonać uderzenie
obchodzące Modlin z zachodu w celu uniemożliwienia
odejścia wroga za Wisłę i być w gotowości
do sforsowania rzeki.
Ogółem w operacji wschodniopruskiej miało
wziąć udział około 1,7 mln żołnierzy, 25 426 dział
i moździerzy, 3859 czołgów i dział samobieżnych,
3097 samolotów bojowych.
Obronę Prus Wschodnich i Polski północnej powierzono
Grupie Armii (GA) „Środek” dowodzonej przez
generała pułkownika Georga Reinhardta. Grupa zajmowała
550-kilometrową linię obrony od ujścia Niemna
do ujścia Bugu i składała się z 3. Armii Pancernej oraz
Dowodzący wojskami Grupy Armii „Środek” generał pułkownik
Georg-Hans Reinhardt.
4

Działo samobieżne StuG III, zdobyte przez wojska 3. Armii ze składu 2. Frontu Białoruskiego; luty 1945 r.
na Osterode (Ostródę) i Elbląg. Związki lewego skrzydła
frontu w ciągu jednego dnia przesunęły się o ponad
40 km, zajmując Sierpc, Bielsk i Wyszogród.
21 stycznia, w wyniku nocnego ataku 10. Korpusu
Pancernego (117 czołgów i 84 działa samobieżne)
generała majora Michaiła G. Sachno, padł Tannenberg
(Grunwald). Była to historyczna chwila. Cofające się
jednostki niemieckie wysadziły grunwaldzkie mauzoleum
poświęcone niemieckiemu zwycięstwu w 1914 r.,
a sarkofagi bohatera narodowego, marszałka Paula
von Hindenburga i jego małżonki wywieziono na zachód
razem z bojowymi sztandarami wyróżniających
się niemieckich pułków. Jak zaznaczył w dzienniku
jeden z urzędników niemieckiego Ministerstwa
Spraw Zagranicznych: Poprzez likwidację mauzoleum
Niemcy oficjalnie uznali fakt, że nie ma co liczyć na powrót
do Prus. W tym samym dniu wysadzono kompleks
zabudowań hitlerowskiej Kwatery Głównej
„Wolfschanze” (Wilczy Szaniec) pod Rastenburgiem
(Kętrzynem). Dopiero wówczas kierownictwo nazistowskie
wydało zgodę na ewakuację mieszkańców
Prus Wschodnich i Pomorza. Setki tysięcy uchodźców
ruszyło na Półwysep Sambijski (ros. Kaliningradzki)
– do Pillau (Piława, ros. Bałtijsk), na Mierzeję Wiślaną,
za Wisłę – do Gdańska i Gdyni.
21 stycznia Stawka zażądała od 2. Frontu Białoruskiego,
by nie później niż do 2-4 lutego opanował
rubież Elbląg, Malbork, Toruń, wyszedł na rzekę Wisła
w jej dolnym biegu i odciął przeciwnikowi wszystkie
drogi do centralnych Niemiec. Po dotarciu nad Wisłę
planowano zdobyć przyczółki na jej lewym brzegu
na północ od Torunia. Wojskom prawego skrzydła frontu
rozkazano opanować rubież Johannisburg (Pisz), Olsztyn,
Elbląg; następnie zamierzano przerzucić większą
część sił frontu na lewy brzeg Wisły do działań w pasie
między Gdańskiem i Szczecinem.
Niemieckie działo samobieżne StuG 40, uszkodzone w pasie natarcia 2. Frontu Białoruskiego.
Położenie GA „Środek” pogarszało się, rosło ryzyko połączenia się z 2. Armią generała pułkownika Weissa
okrążenia wojsk na zachód od Augustowa. Natarczywe
prośby Reinhardta o odprowadzenie 4. Armii Hitler nu Umocnionego. O podjętej decyzji dowódca 4. Ar-
w południowej części Lidzbarsko-Warmińskiego Rejo-
odrzucał jak zawsze. W związku z powyższym generał mii nie powiadomił ani dowództwa GA „Środek”, ani
Hossbach, który faktycznie znalazł się w okrążeniu, dowództwa naczelnego. Związki armii zaminowały
podjął „desperacką decyzję”: w nocy z 21 na 22 stycz-
Giżycki Rejon Umocniony i 24 stycznia zajęły pozycję
nia rozpoczął samowolne wycofywanie swoich związków
za fortyfikacje Giżyckiego Rejonu Umocnionego
na rubieży jezior mazurskich. Rozpoznanie 50. Armii
(69. i 81. Korpus Piechoty) nie wykryło tego manewru
we właściwym czasie – jej dowództwo nadal meldowało
do sztabu frontu, że „nieprzyjaciel trzyma się
mocno”. Dopiero po dwóch dniach rozpoznanie walką
wykazało, że przed armią nikogo nie ma. Zirytowany
Rokossowski zażądał odwołania dowódcy armii,
Bołdina: Takiego zaniedbania nie można było wybaczyć
(…). Błędna informacja kosztowała nas drogo. Przed
czasem musieliśmy wprowadzić do walki 49. Armię,
którą w innym wypadku można by było wykorzystać
bardziej sensownie, a 50. Armia marszem musiała doganiać
przeciwnika. Bołdina zastąpił szef sztabu armii,
generał lejtnant Fiodor P. Ozierow.
Tymczasem, oceniwszy nową pozycję, Hossbach
podjął decyzję o niezatrzymywaniu się, opuszczeniu
rubieży obronnej z twierdzą Giżycko i licznymi jeziorami
mazurskimi i przedzieraniu się na zachód, w celu
Lidzbarsko-Warmiński Rejon Umocniony, Deime. O pozostawieniu
linii jezior mazurskich Berlin zawiadomił
Saperzy sowieccy w Insterburgu, zdobytym 22 stycznia 1945 r. przez wojska 3. Frontu Białoruskiego.
Gauleiter Koch. W Kwaterze Głównej Führera wiadomość
o oddaniu najsilniejszej cytadeli Prus Wschodnich,
stworzonej z uwzględnieniem ostatnich rozwiązań wojskowych,
wywołała efekt wybuchającej bomby. Hitler
do reszty stracił zaufanie do generalicji, wściekł się
i wydarł na Guderiana, żądając oddania pod sąd trybunału
wojennego „rosyjskich agentów” – Reinharda
i Hossbacha. W tym samym czasie wojska GA „Środek”
w dalszym ciągu się wycofywały.
22 stycznia 29. Korpus Pancerny (149 czołgów
i 111 dział samobieżnych) generała majora Ksenofonta
M. Małachowa opanował miejscowość Deutsch-Eylau
(Iława), a Korpus Kawalerii Oslikowskiego wdarł się
do Olsztyna. Przekroczenie granicy niemieckiej Armia
14

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Brytyjska 21. Grupa Armii
w walkach na froncie zachodnim w 1945 r.
Cztery ostatnie miesiące wojny
na Zachodnioeuropejskim Teatrze
działań Wojennych to u nas wciąż mało
znany etap II wojny światowej, choć
w działaniach tych uczestniczyła polska
1. Dywizja Pancerna. Działania 21. Grupy
Armii w 1945 r. można podzielić
na cztery etapy: operacja „Veritable”,
forsowanie Renu, osłona północnych
„kleszczy” okrążających Zagłębie Ruhry
i działania w rejonie dolnej Łaby.
i żołnierzy w wojskach lądowych oraz 993 480 oficerów
i żołnierzy w siłach powietrznych. W 21. GA służyło
835 200 Brytyjczyków, 183 420 Kanadyjczyków
i 34 520 Belgów, Czechów, Holendrów, Norwegów i Polaków
(stanowiących największą część innych aliantów)
– razem 1 053 140 oficerów i żołnierzy. Dla porównania
w wojskach amerykańskich w Europie Zachodniej służyło
2 618 020 Amerykanów i 413 140 Wolnych Francuzów,
razem 3 031 160 oficerów i żołnierzy. Spośród
nich 303 243 amerykańskich oficerów i żołnierzy było
w styczniu 1945 r. w 9. Armii, podległej 21. Grupie
Armii. Łącznie w Zachodniej Europie walczyło więc
5 077 780 żołnierzy i lotników alianckich.
Zimą 1944/45 r. 21. GA zajmowała front w Holandii
i na granicy Niemiec. Kanadyjska 1. Armia była
zwrócona frontem na północ, od Wyspy Walcheren
wzdłuż rzeki Mozy aż po występ pod Nijmegen. Dalej,
w rejonie Arnhem (pozostającym w rękach Niemców),
front skręcał na południe. Na tym odcinku, wzdłuż
granicy z Niemcami, pozycje zajmowała brytyjska
Transporter Buffalo IV, czyli amerykański Landing Vehicle, Tracked 4 (LVT-4) w kanadyjskiej służbie; 3. Dywizja Piechoty
w czasie operacji „Veritable”, luty-marzec 1945 r.
W
1945 r. 21. Grupa Armii (21. GA) wkroczyła
w składzie trzech armii: kanadyjskiej 1. Armii,
brytyjskiej 2. Armii i amerykańskiej 9. Armii.
Na jej czele stał marszałek polny Bernard L. Montgomery.
Dowódcy armii to (odpowiednio): gen. por.
Henry D. G. ,,Harry” Crerar, gen. por. Miles C. Dempsey
i gen. por. William H. Simpson. Amerykańska 9. Armia
podlegała brytyjskiej 21. GA do 4 kwietnia 1945 r., kiedy
to ponownie wróciła pod kontrolę amerykańskiej
12. Grupy Armii. Przez ostatni miesiąc wojny jednak
w składzie 21. GA walczył amerykański XVIII Korpus
Powietrznodesantowy, składający się z amerykańskiej
82. i 101. Dywizji Powietrznodesantowej (DPD)
oraz brytyjskiej 6. DPD.
30 kwietnia 1945 r. na terenie Europy Zachodniej
alianckie wojska liczyły sobie 4 084 300 oficerów
18

Maciej Szopa
Operacja pomorska 1945 r.
Po rozbiciu niemieckiej linii obrony
na Wiśle w styczniu 1945 r. znaczna
część zajmującej polskie tereny Armii
Czerwonej zwróciła się na północ,
atakując na całej długości obszar znany
w Polsce jako Pomorze Gdańskie i Pomorze
Zachodnie. Miało to zabezpieczyć
ostateczne uderzenie na Berlin.
Niemiecka sytuacja na froncie wschodnim
nie była godna pozazdroszczenia już od lata
1943 r., kiedy to nieudana ofensywa na Łuku
Kurskim spowodowała ostateczną utratę przez III Rzeszę
inicjatywy strategicznej na tym teatrze działań wojennych.
Od tej pory duże operacje zaczepne prowadziła
tam już tylko Armia Czerwona, a Niemcy co najwyżej
mogli reagować na jej posunięcia i łatać dziury na liczącej
tysiące kilometrów linii frontu. Wszelkie złudzenia
co do „przejściowości” sytuacji na wschodzie prysły
w Berlinie w czerwcu i lipcu 1944 r. – wtedy to sowieci
zdołali przechytrzyć przeciwnika i w czasie, kiedy Niemcy
wzmocnili GA „Południe”, spodziewając się uderzenia
na Rumunię i jej pola naftowe, rzucili swoje główne siły
do natarcia w centralnej części frontu (operacja „Bagration”).
W efekcie osaczona i w znacznej mierze zniszczona
została GA „Środek”, a GA „Północ” – odcięta w Krajach
Bałtyckich. W wyniku tego, a także prowadzonej
na południu przez 1. Front Ukraiński operacji lwowsko-
-sandomierskiej, Niemcy zostali wypchnięci z niemal
wszystkich terenów Związku Sowieckiego w granicach
z 1941 r. III Rzesza zachwiała się w posadach, szczególnie
że we Francji zdecydowane sukcesy odnosili
w tym czasie także alianci zachodni. Przez chwilę wydawało
się, że to właściwie koniec wojny – w lipcu
1944 r. nastąpił zamach na Hitlera, popierany przez
znaczną część generalicji niemieckiej, a w sierpniu kierowani
podobnym wyobrażeniem Polacy rozpoczęli
Konstanty Rokossowski – dowódca 2. Frontu Białoruskiego.
Powstanie Warszawskie. Obwieszczanie końca wojny
było jednak przedwczesne...
Stosunek sił na Froncie Wschodnim zmienił się radykalnie
na korzyść ZSRR. Berlin oddzielało latem 1944 r.
od Armii Czerwonej już tylko niecałe 600 km. Jesień
1944 r. związana była z operacjami prowadzonymi
w południowej części Frontu Wschodniego oraz przejściem
Rumunii na stronę koalicji antyhitlerowskiej i podobną
próbą dokonaną przez Słowaków (odpowiednio
w sierpniu i we wrześniu 1944 r.). Tymczasem wznowienie
działań na terenach Polski – na kierunku berlińskim
– przewidziano dopiero na początek 1945 r.
12 stycznia 1945 r. rozpoczęła się operacja wiślańsko-odrzańska,
w trakcie której wojska sowieckie ruszyły
z trzech przyczółków na Wiśle. Z przyczółka pod Baranowem
Sandomierskim w kierunku Śląska wyruszył wtedy
1. Front Ukraiński (dowódca – marsz. Iwan Koniew),
a 14 stycznia z przyczółków puławskiego i magnuszewskiego
– 1. Front Białoruski (marsz. Gieorgij Żukow). Ten
ostatni zdołał wbić się najgłębiej na zachód, zdobywając
w początkach lutego przyczółki na Odrze w rejonie
Kostrzyna. Odległość od Berlina spadła do 60 km. Ten
niewątpliwy i w zasadzie nadspodziewany sukces (plany
zakładały dojście do Poznania, a potem ewentualne
dalsze działania dostosowane do rozwoju sytuacji) wiązał
się jednak z ryzykiem odcięcia przez przeciwnika,
flankującego Żukowa od północy.
Na południu dość skutecznie osłaniał go 1. Front
Ukraiński, który posuwał się naprzód niemal równie
szybko i także zdołał dotrzeć do Odry. Gorzej było jednak
na północy, gdzie 2. Front Białoruski (FB) marsz.
Konstantego Rokossowskiego miał iść na północy,
równolegle do 1. FB, wspomagając atakujące Prusy
Wschodnie wojska 3. FB (gen. Igor Czerniachowski;
po jego śmierci od 18 lutego frontem dowodził
marsz. A. Wasilewski) i częściowo 1. Front Bałtycki
(43. Armia). O ile te ostatnie miały wedle planu w pełni
zająć się niemieckim oporem w Prusach, o tyle Rokossowski
miał płynnie przejść do ataku na Pomorze
32

Tymoteusz Pawłowski
Estonia, Łotwa i Litwa
w latach 1941–1945
Estonia, Łotwa i Litwa razem mają
w sumie obszar połowy Polski, ale raptem
szóstą część jej ludności. Te małe
państwa – przede wszystkim dzięki
umiejętnym wyborom politycznym
– wywalczyły niepodległość po I wojnie
światowej. Nie potrafiły jej jednak obronić
podczas kolejnej...
Dwudziestolecie międzywojenne było dla
państw bałtyckich okresem rozwoju politycznego,
gospodarczego, a przede wszystkim
społecznego. Największy problem stanowiło zastąpienie
dawnych elit – wywodzących się z Niemców
i Rosjan – nowymi, dlatego też rozwijano edukację:
Estonia i Łotwa przodowały wówczas w liczbie studentów
przypadających na 1000 mieszkańców. Pojawiły
się charakterystyczne (i nie zawsze pożądane)
zjawiska społeczne. Studenci wywodzili się niemal
wyłącznie z rodzin chłopskich i byli bardzo podatni na
radykalną propagandę. Młoda inteligencja dość szybko
przyjęła ideologię narodowo-socjalistyczną, a wzory
czerpała z nazistowskich Niemiec. Wydało to owoce
– bardzo gorzkie – po 1941 r.
Rok 1939 przyniósł kres istnienia suwerennych
państw bałtyckich. Ich dekompozycja zaczęła się
w marcu 1939 r. wraz z zaborem Kłajpedy przez III Rzeszę.
Republika Litewska powetowała sobie tę stratę,
uzyskując od Związku Sowieckiego Wilno; w zamian
za to Kowno zgodziło się na wprowadzenie do swego
kraju Armii Czerwonej. W ten sposób na sowieckie
uderzenie była wystawiona niebroniona południowa
1 grudnia 1939 r.: Mołotow podpisuje „pokój” pomiędzy ZSRS a marionetkową Fińską Republiką Demokratyczną,
na czele której NKWD postawiło Otto Kuusinena. Kuusinen – pierwszy z prawej – niewiele różnił się od Quislinga.
granica Łotwy, więc i to państwo, a wraz z nim także
Estonia, musiały ulec żądaniom Moskwy. W początkach
października 1939 r. w trzech państwach bałtyckich
stacjonowały „ograniczone” kontyngenty wojsk
rosyjskich. W czerwcu 1940 r. – gdy oczy całego świata
były zwrócone na upadającą pod ciosami Wehrmachtu
Francję – Litwa, Łotwa i Estonia stały się ofiarami
agresji Armii Czerwonej.
Okupacja sowiecka
Wejście Armii Czerwonej nie spotkało się ze zorganizowanym
oporem, formalnie władze wszystkich państw
bałtyckich udzieliły na nie nawet swego rodzaju zgody.
Brak oporu i domniemana zgoda miały ponure
konsekwencje polityczne: pozwoliły bowiem nadać
nadchodzącym zmianom pozory legalności. Formalnie
w trzech bałtyckich stolicach nastąpiła zmiana
rządów, władzę straciły partie burżuazyjne, a zdobyły
partie „frontu ludowego”, składające się z komunistycznych
agentów, różnego rodzaju lewicowych działaczy
oraz „użytecznych idiotów”. Sformowane pomiędzy
18 a 21 czerwca nowe rządy zdecydowały o przeprowadzeniu
wyborów 14 i 17 lipca. Wybory zostały całkowicie
sfałszowane, nic więc dziwnego, że komuniści
(można było głosować wyłącznie na nich) otrzymali
99,6% głosów. Wyłonione w ten sposób parlamenty
na pierwszym posiedzeniu głosowały nad jedną tylko
ustawą: o włączeniu trzech państw w skład Związku
44

Marek J. Murawski
1
Uroczyste wodowanie lotniskowca
Graf Zeppelin 8 grudnia 1938 r.
Lotniskowiec Graf Zeppelin
i jego samoloty pokładowe
Już przed wybuchem I wojny światowej
dowództwo niemieckiej marynarki
wojennej zwróciło uwagę na znaczenie
rozpoznania z powietrza w przyszłej
wojnie morskiej. Ówczesne samoloty
bazujące na lądzie dysponowały jednak
zbyt małym zasięgiem; również ich
niewielka sprawność techniczna nie
pozwalała na wykonywanie dalekich
lotów nad morzem. Dlatego też zapadła
decyzja o szerokim wykorzystaniu
do tego celu sterowców.
morskiego. Głównym ośrodkiem lotnictwa morskiego Mimo szybkiego rozwoju lotnictwa, w tym wodnosamolotów
i łodzi latających, działania samolotów
stała się baza lotnicza Kiel-Holtenau.
Już po wybuchu wojny okazało się, że działania
sterowców operujących głównie nad Morzem wać się tylko w niewielkiej odległości od wybrzeża.
na rzecz jednostek marynarki wojennej mogły odby-
Północnym i Anglią uzależnione są w zbyt dużym Aby chociaż częściowo temu zaradzić, podczas
stopniu od warunków atmosferycznych, a one same wojny zbudowano pięć okrętów-baz wodnosamolotów,
które przenosiły od dwóch do pięciu maszyn.
stanowią doskonały i prawie bezbronny cel dla nieprzyjacielskich
samolotów.
Okręty te powstały w oparciu o przebudowę cywilnych
Zdjęcie lotniskowca Graf Zeppelin, wykonane 28 listopada 1938 r. na kilkanaście dni przed wodowaniem.
Cesarskim dekretem gabinetowym (Kabinettsorder)
z 3 maja 1913 r. utworzono pierwsze jednostki
lotnicze marynarki wojennej. Były to: Luftschifferabteilung
(oddział sterowców) na lotnisku
Berlin-Jahannisthal oraz dywizjon samolotów w bazie
Putzig (Puck) w Prusach Zachodnich. Przed wybuchem
wojny cesarska marynarka wojenna miała około 20 samolotów
morskich, a tuż po wybuchu wojny dołączono
do nich jeszcze 15 samolotów zarekwirowanych
z prywatnych zasobów obywateli II Rzeszy. Do tego
czasu przeszkolono również 30 oficerów lotnictwa
56

Heinkel HD 23 po wymianie silnika na BMW VI 7,3 Z o mocy maksymalnej 660 KM.
Mönne-Arm (Parnica) i zamaskowano, aby upodobnić
go do naturalnej wyspy na rzece.
Pod koniec kwietnia 1945 r. Stettin atakowany
był zaciekle przez jednostki radzieckiego 1. Frontu
Białoruskiego. Aby nie dopuścić do dostania się nieukończonego
lotniskowca w ręce wroga, 24 kwietnia
1945 r. niemiecki oddział specjalny otworzył zawory
wotności bojowej. Okręt miał zostać zatopiony przez
bomby lotnicze, pociski artyleryjskie i torpedy zastosowane
w wariancie statycznym (wysadzenie pocisków
rozłożonych w różnych miejscach okrętu) oraz dynamicznym
(rzeczywisty ostrzał i bombardowanie).
Przed rozpoczęciem eksperymentu należało prowizorycznie
naprawić kadłub. Według przeprowadzonej
denne okrętu, a następnie – o godzinie 18:00 – odpalił
podłożone wcześniej ładunki wybuchowe, które niemal
całkowicie zniszczyły turbiny główne, generatory
elektryczne i podnośniki lotnicze.
Jeszcze latem 1945 r. działania służb awaryjno-
-ratowniczych rosyjskiej Floty Bałtyckiej pozwoliły
na odzyskanie pływalności przez lotniskowiec, który
19 sierpnia 1945 r. został oficjalnie wcielony do marynarki
wojennej ZSRR jako trofeum wojenne.
Na podstawie porozumienia angielsko-amerykańsko-radzieckiego
z grudnia 1946 r. lotniskowiec
przyznany został oficjalnie ZSRR, jako okręt zaliczony
do grupy C – czyli zatopiony, uszkodzony lub nieukończony,
którego doprowadzenie do stanu używalności
wymagałoby remontu trwającego ponad sześć
miesięcy. Zgodnie z ustaleniami jednostki z grupy C
Pokładowy samolot myśliwski Heinkel HD 38.
miały zostać zniszczone poprzez zatopienie na dużej
głębokości lub złomowanie.
19 marca 1947 r. rząd radziecki podjął uchwałę
o zniszczeniu do końca roku zdobytych okrętów niemieckich
zaliczonych do grupy C. Zatopienie lotniskowca
Graf Zeppelin planowano powiązać z wieloma
eksperymentami, mającymi na celu zbadanie jego ży-
na początku sierpnia 1947 r. oceny, dokonanej przez
77. Oddział Służby Awaryjno-Ratowniczej Floty Bałtyckiej,
w prawej burcie okrętu znajdowało się 36 dziur
po pociskach, z których największa miała wymiar
1,5 x 1,0 m. W wyniku wysadzenia turbin, kotłów i agregatów
prądotwórczych zostały uszkodzone pobliskie
Doświadczalny myśliwiec Heinkel HD 38 na pływakach.
grodzie wodoszczelne. W części podwodnej kadłuba
znajdował się otwór o wymiarach 0,8 x 0,3 m i szczelina
o długości 0,3 m. Również pokład lotniczy miał liczne
wgniecenia i przebicia. Podczas przeprowadzonych napraw
uszczelniono 10 grodzi podłużnych i 12 wzdłużnych,
załatano też wszystkie przestrzeliny. Z uwagi
na ograniczony czas i zakres robót nie przywrócono
wodoszczelności pokładów.
O godzinie 14:45 w dniu 14 sierpnia 1947 r. holowniki
wyprowadziły lotniskowiec na zewnętrzną
redę portu w Świnoujściu. Po trwającym przeszło
dobę rejsie okręt dotarł na wyznaczoną pozycję na liczącym
pięć mil kwadratowych poligonie morskim
na Bałtyku. Przy próbie zakotwiczenia lotniskowca
zerwał się łańcuch głównej kotwicy; zrzucona lekka
kotwica zawoźna nie była w stanie całkowicie
ograniczyć dryfowania okrętu.
Eksperyment rozpoczął się rankiem 16 sierpnia
1947 r. od wysadzenia bomby burzącej FAB-1000,
umieszczonej w kominie, oraz trzech bomb FAB-100
i dwóch pocisków artyleryjskich 180 mm, znajdujących
się pod pokładem lotniczym. Bomba FAB-1000
w kominie rozerwała go aż do poziomu pokładu lotniczego,
jednakże nadbudówki ani przewody kominowe
nie zostały uszkodzone. Dwie bomby FAB-100
umieszczone wewnątrz pokładu lotniczego poczyniły
niewielkie zniszczenia w górnym hangarze, a trzecia
bomba tego samego typu, położona bezpośrednio
na pokładzie, nieco większe zniszczenia w obrębie
nadbudówki. Niewielkie zniszczenia poczyniły
również pociski 180 mm.
Po zakończeniu pierwszej, „statycznej” serii eksperymentu
nalot na okręt przeprowadziły 24 bombowce
Pe-2, należące do 12. gwardyjskiego pułku lotniczego
ze składu 8. dywizji lotnictwa minowo-torpedowego.
Aby ułatwić celowanie, na pokładzie lotniczym
lotniskowca namalowano biały krzyż o wymiarach
20 x 20 m i grubości ramion 5 m.
Pierwsza grupa uderzeniowa, złożona z dziesięciu
samolotów, zrzuciła 28 bomb ćwiczebnych typu P-50
z wysokości około 2000 m; druga grupa, również złożona
z dziesięciu samolotów, zrzuciła 36 bomb z tej
samej wysokości, a pozostałe cztery samoloty atakowały
indywidualnie z różnych wysokości, zrzucając
24 bomby. Wyniki nalotu na bezbronny i praktycznie
62

Tomasz Szlagor
2
F4U Corsair nad Okinawą.
2. MAW i lotniskowce eskortowe
Amerykański desant na Okinawę rozpoczął
się 1 kwietnia 1945 r., pod osłoną
samolotów operujących z lotniskowców
Task Force 58. Chociaż lotnictwo
pokładowe uczestniczyło w walkach
o wyspę przez kolejne dwa miesiące,
zadanie wspierania wojsk lądowych
i osłony floty inwazyjnej stopniowo
przejęły Corsairy lotnictwa Marines,
stacjonujące na zdobytych lotniskach.
Plan operacji zakładał, że lotniskowce Task Force
58 zostaną zluzowane, możliwie jak najszybciej,
przez 10. Taktyczną Armię Lotniczą (Tactical Air
Force). Tę prowizoryczną formację tworzyło 12 dywizjonów
Corsairów i trzy dywizjony myśliwców nocnych
F6F-5N Hellcat w czterech Grupach Lotniczych Marines
(MAG, Marine Aircraft Group), należących do 2. Skrzydła
Lotniczego Marines (MAW, Marine Aircraft Wing), oraz
301. Skrzydło Myśliwskie USAAF, złożone z trzech dywizjonów
myśliwców P-47N Thunderbolt.
Kwietniowy debiut
Pierwsze Corsairy (łącznie 94 samoloty) przybyły
na Okinawę 7 kwietnia. Należały do trzech dywizjonów
– VMF-224, -311 i -411 – zgrupowanych w MAG-31,
które wcześniej uczestniczyły w kampanii na Wyspach
Marshalla. VMF-224 był wyposażony w wersję F4U-1D,
natomiast VMF-311 i -441 przywiozły ze sobą F4U-1C
– wariant uzbrojony w cztery działka kal. 20 mm zamiast
sześciu karabinów maszynowych kal. 12,7 mm.
Dywizjony MAG-31, katapultowane z lotniskowców
eskortowych USS Breton i Sitkoh Bay, wylądowały
na lotnisku Yontan na zachodnim wybrzeżu wyspy,
zdobytym pierwszego dnia desantu.
Przybycie Corsairów zbiegło się w czasie z pierwszym
zmasowanym atakiem kamikadze (Kikusui 1)
na amerykańską flotę inwazyjną. Kilku osłaniających
Kapitan Floyd Kirkpatrick, jeden z asów VMF-441. Podczas
walk w rejonie Okinawy zestrzelił pięć samolotów
indywidualnie i jeden zespołowo.
start pilotów VMF-311 przechwyciło pojedynczy bombowiec
P1Y Frances, który próbował rozbić się o pokład
Sitkoh Bay. Zestrzelony wspólnymi siłami przez Capt.
Ralpha McCormicka i Lt. Johna Doherty’ego kamikadze
runął do wody kilkanaście metrów od burty lotniskowca.
Rankiem następnego dnia Corsairy MAG-31 rozpoczęły
patrole nad kotwicowiskiem floty i niszczycielami
dozoru radarowego.
W deszczowy poranek 9 kwietnia na pobliskie lotnisko
Kadena przybyły Corsairy MAG-33 – VMF-312, -322
i -323 – katapultowane z lotniskowców eskortowych
USS Hollandia i White Plains. Dla wszystkich trzech
dywizjonów MAG-33 bitwa o Okinawę była debiutem
bojowym, chociaż zostały sformowane blisko dwa lata
wcześniej i od tamtej pory czekały na okazję do walki.
VMF-322 przybył wyposażony w F4U-1D, natomiast
pozostałe dwa dywizjony w FG-1D (wersję licencyjną,
produkowaną przez zakłady lotnicze Goodyear).
VMF-322 poniósł pierwsze straty sześć dni wcześniej,
gdy okręt desantowy LST-599, przewożący personel
i sprzęt dywizjonu, stał się celem samobójczego ataku
kilkunastu Ki-61 Tony ze 105. Sentai, operujących z Formozy.
Jeden z uzbrojonych w bomby myśliwców rozbił
się o pokład okrętu, poważnie go uszkadzając; przepadł
cały ekwipunek VMF-322, a dziewięciu członków
dywizjonu zostało rannych.
Lotniska Yontan i Kadena leżały w bezpośrednim
sąsiedztwie plaż, na których nastąpił desant i gdzie
dostarczano zaopatrzenie dla walczących oddziałów.
To stwarzało poważny problem, gdyż okręty, chroniąc
się przed atakami z powietrza, często stawiały zasłonę
dymną, którą wiatr nawiewał nad pasy startowe. Z tego
powodu 9 kwietnia w Yontan przy próbie lądowania
rozbiły się trzy Corsairy (jeden pilot zginął), a kolejny
wodował przy brzegu. Na domiar złego, kiedy przeciwlotnicza
artyleria okrętowa otwierała ogień, na oba lotniska
sypał się grad odłamków, powodując obrażenia,
a nawet ofiary śmiertelne wśród personelu dywizjonów
70

Michał Kopacz
2
Rajdy lotniskowców Task Force 38
na japońską bazę morską w Kure w lipcu 1945 r.
24 i 28 lipca 1945 r., w ostatnich tygodniach
wojny na Pacyfiku, lotnictwo
pokładowe US Navy przeprowadziło
dwa zmasowane naloty na główną
bazę Japońskiej Cesarskiej Marynarki
Wojennej w Kure, co w sferze symboliki
stanowiło odwet za Pearl Harbor, który
tę wojnę zapoczątkował. Podczas obu
dni każda z trzech grup lotniskowców
zespołu Task Force 38 przeprowadziła
dwa uderzenia – poranne i popołudniowe.
W pierwszej części artykułu
opisano poranne ataki z 24 lipca oraz
popołudniowy atak Task Group 38.1.
Popołudnie 24 lipca – samoloty
TG 38.4 odnajdują Harunę
Starty z zespołu TG 38.4 rozpoczęły się około godziny
14. Grupy pokładowe lotniskowców Yorktown, Shangri-
-La, Independence i Cowpens poruszały się za TG 38.1
i TG 38.3. Nad Kure dotarły one około 16:20, w stanie
tylko „luźno przypominającym formację”. Według rozkazu
koordynatora – kmdr. por. H. B. Hardena z TG 38.1
– grupa powinna atakować jako druga. Podobnie jak
rano celami były pancernik Haruna oraz krążowniki
Tone i Oyodo. Tym razem rozpoczynać miały dywizjony
VBF-88 i VT-88 z Yorktowna, uzbrojone w bomby odłamkowe
i rakiety. Ich zadaniem było „zmiękczenie”
stanowisk obrony przeciwlotniczej na lądzie. Ponieważ
rankiem najbardziej intensywny ogień prowadziły
same okręty, postanowiono bombardować je w pierwszej
kolejności. Ze względu na chmury nie można
było dokładnie zaplanować podejścia do poszczególnych
jednostek. Dowódca dywizjonu VBF-88 kmdr
por. S. S. Searcy (dowódca całej CAG-88) postanowił
atakować to, co będzie najatrakcyjniejsze w zasięgu
wzroku. W przerwie pomiędzy chmurami dostrzeżono
pancernik wzięty za Harunę – w rzeczywistości po raz
kolejny rolę przynęty dobrze spełnił Settsu. Dowódca
ruszył ze swoją eskadrą w dół. Za nim podążyła reszta
dywizjonu, a po chwili również cała grupa. Druga eskadra
nurkowała przez chmury i po wyjściu z nich, będąc
za daleko od pancernika, skierowała się na krążownik
Oyodo. Jako że bomby odłamkowe z zapalnikami czasowymi
eksplodowały ponad celem, wyników nie zaobserwowano.
Trzecia eskadra musiała przerwać nurkowanie,
gdyż w powietrzu doszło do kolizji jednego
z Corsairów z myśliwcem dywizjonu VBF-85 z Shangri-
-La. Uderzone skrzydło wygięło się do góry, a samolot
wpadł w korkociąg i rozbił się o wodę.
Tymczasem Settsu szybko stał się najbardziej atrakcyjnym
celem – najpierw skierowało się na niego 9 z 11
Avengerów dywizjonu VT-88 (jeden musiał zawrócić zaraz
po starcie ze względu na uszkodzenie podskrzydłowego
zbiornika z paliwem). Z 71 zrzuconych bomb 7 eksplodowało
ponad pancernikiem, co znacznie osłabiło
prowadzony z niego ogień przeciwlotniczy. Jedna maszyna
miała umieścić 3 bomby nad bliżej niezidentyfikowanym
niszczycielem, a ostatnia starała się „uciszyć” baterię
przeciwlotniczą na lądzie. Po nich o 16:50 z lotu ślizgowego
atakowało 12 Helldiverów z VB-88, uzbrojonych
Stary krążownik pancerny Asama, zakotwiczony w pobliżu Akademii Marynarki Wojennej Eta Jima, został rozpoznany
przez Amerykanów jako eks-krążownik Fuji i pozostawiony w spokoju.
80