E-LAI_12_23_opt
by ZBiAM
by ZBiAM
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ISSN 2450–<strong>12</strong>98<br />
nakład: 14.5 tys egz.<br />
Vol. IX, nr <strong>12</strong> (100)<br />
GRUDZIEŃ 20<strong>23</strong><br />
Numer <strong>12</strong><br />
Zdjęcie okładkowe:<br />
Lockheed Martin F-35A Lightning II. Fot. Piotr Butowski<br />
Aktualności wojskowe<br />
Paweł Henski, Krzysztof Kuska....................4<br />
Aktualności kosmiczne<br />
Waldemar Zwierzchlejski............................10<br />
Aktualności cywilne<br />
Paweł Bondaryk............................................11<br />
Migawki z Dubaju. Dubai Airshow,<br />
13-17 listopada 20<strong>23</strong> r.<br />
Piotr Butowski...............................................14<br />
Nadchodzi szósta generacja.<br />
Samoloty myśliwskie przyszłości<br />
Józef M. Brzezina.........................................24<br />
Setny śmigłowiec S-70i Black<br />
Hawk dostarczony użytkownikowi<br />
Łukasz Pacholski.........................................30<br />
W numerze<br />
38<br />
C-130 Hercules: wersje wsparcia<br />
artyleryjskiego (2)<br />
Paweł Henski................................................44<br />
Nord 262. Od „bush plane” do<br />
samolotu regionalnego<br />
Michał Petrykowski......................................56<br />
Amerykańska stacja kosmiczna<br />
Skylab (1)<br />
Waldemar Zwierzchlejski............................68<br />
Redaktor naczelny<br />
Jerzy Gruszczyński<br />
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl<br />
Korekta<br />
Stanisław Kutnik<br />
Redakcja techniczna<br />
Adam Mojski,<br />
redakcja.techniczna@zbiam.pl<br />
Stali współprawcownicy<br />
Piotr Abraszek, Paweł Bondaryk, Piotr Butowski,<br />
Robert Czulda, Jerzy Gotowała, Paweł Henski,<br />
Andrzej Kiński, Jerzy Liwiński, Marek Łaz,<br />
Edward Malak, Łukasz Pacholski,<br />
Michał Petrykowski, Miłosz Rusiecki.<br />
Wydawca<br />
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.<br />
ul. Anieli Krzywoń 2/155<br />
01-391 Warszawa<br />
office@zbiam.pl<br />
Biuro<br />
ul. Bagatela 10/17<br />
00-585 Warszawa<br />
Dział reklamy i marketingu<br />
Andrzej Ulanowski<br />
andrzej.ulanowski@zbiam.pl<br />
Dystrybucja i prenumerata<br />
office@zbiam.pl<br />
Reklamacje<br />
office@zbiam.pl<br />
Prenumerata<br />
realizowana przez Ruch S.A:<br />
Zamówienia na prenumeratę w wersji<br />
papierowej i na e-wydania można<br />
składać bezpośrednio na stronie<br />
www.prenumerata.ruch.com.pl<br />
Ewentualne pytania prosimy kierować<br />
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub<br />
kontaktując się z Telefonicznym<br />
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:<br />
801 800 803 lub 22 717 59 59<br />
– czynne w godzinach 7.00–18.00.<br />
Koszt połączenia wg taryfy operatora.<br />
Copyright by ZBiAM 20<strong>23</strong><br />
All Rights Reserved.<br />
Wszelkie prawa zastrzeżone<br />
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne rodzaje<br />
mediów bez pisemnej zgody Wydawcy<br />
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,<br />
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo<br />
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów<br />
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.<br />
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie opiniami<br />
sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi<br />
odpowiedzialności za treść zamieszczonych ogłoszeń<br />
i reklam. Więcej informacji znajdziesz na naszej<br />
nowej stronie:<br />
www.zbiam.pl<br />
Nadchodzi szósta generacja<br />
Samoloty myśliwskie przyszłości 24<br />
30<br />
25-lecie firmy REKORD<br />
Hale Namiotowe Sp. z o.o.<br />
Agnieszka Bednarz......................................34<br />
Testy weryfikacyjne systemu<br />
GLADIUS na poligonie w Toruniu<br />
Stanisław Kutnik...........................................36<br />
Zastosowanie bojowe ukraińskich<br />
bombowców Su-24<br />
Marcin Gawęda.............................................38<br />
„Lotnictwo Aviation International” świętuje 100 wydanie<br />
Trzymacie Państwo w ręku kolejny numer miesięcznika „Lotnictwo Aviation International”, który jest<br />
jednocześnie jego 100 wydaniem. Pierwszy numer ukazał się we wrześniu 2015 roku i szybko zyskał grupę<br />
wiernych czytelników. Niezmiernie nas to cieszy i motywuje do jeszcze bardziej wytężonej pracy. Pozdrawiamy<br />
naszych Autorów, dziękując im jednocześnie za dobrą współpracę i wysoki poziom merytoryczny<br />
przekazywanych treści.<br />
Nasz miesięcznik jest skierowany do szerokiego kręgu czytelników interesujących się problematyką<br />
lotnictwa wojskowego i cywilnego oraz badaniami i wykorzystaniem kosmosu. Koncentrujemy się na najbardziej<br />
aktualnych tematach, ale poruszamy również zagadnienia dotyczące przyszłości i przeszłości.<br />
Nadal będziemy to czynić. Kolejne artykuły i numery „Lotnictwo Aviation International” przed nami.<br />
Zapraszamy również do odwiedzin portalu zbiam.pl, gdzie znajdą Państwo informacje dotyczące prenumeraty<br />
(papierowej i elektronicznej) oraz numerów archiwalnych „Lotnictwo Aviation International”.<br />
Życzymy miłej lektury naszych wydań.<br />
Redakcja miesięcznika „Lotnictwo Aviation International”<br />
Zapraszamy na nasz fanpage<br />
facebook.com/lotnictwoaviationinternational<br />
56<br />
Bracia Wright: <strong>12</strong>0 lat lotnictwa<br />
silnikowego<br />
Jerzy Liwiński...............................................72<br />
72<br />
www.zbiam.pl Lotnictwo Aviation International 3
SALONY I WYSTAWY<br />
Transportowiec<br />
-zbiornikowiec Airbus<br />
A330-243 Multi-Role<br />
Tanker Transport<br />
(MRTT) w asyście<br />
Mirage 2000-9<br />
uczestniczący<br />
w defiladzie lotnictwa<br />
wojskowego<br />
i cywilnego ZEA na<br />
otwarcie Dubai Airshow<br />
20<strong>23</strong>.<br />
Do występu przygotowuje<br />
się Boeing<br />
777X. W czasie wystawy<br />
linie lotnicze Emirates<br />
zamówiły 90<br />
samolotów komunikacyjnych<br />
tego typu,<br />
w tym 35 w wersji<br />
777-8 i 55 w wersji<br />
777-9.<br />
Migawki z Dubaju<br />
Dubai Airshow, 13-17 listopada 20<strong>23</strong> r.<br />
Piotr Butowski<br />
Dubai Airshow to jedna z najbardziej otwartych wystaw lotniczych na świecie; uczestniczą<br />
w niej statki powietrzne ze Stanów Zjednoczonych i Europy, z Brazylii i Indii,<br />
a także z Rosji i Chin. Ma ona kilka zalet dla odwiedzających. Nie ma tam dni dla szerokiej<br />
publiczności i ludzi na wystawie jest mniej, niż gdzie indziej. Dla publiczności<br />
jest urządzona oddzielna trybuna do obserwacji pokazów w powietrzu, poza terytorium<br />
wystawy. Do większości eksponatów na wystawie statycznej można swobodnie podejść<br />
i je dotknąć. Łącznie do Dubaju przybyło 1400 wystawców z 95 państw, a na wystawie<br />
statycznej i w powietrzu wystąpiło ponad 190 samolotów i śmigłowców.<br />
Wystawa w Dubaju jest przede wszystkim przedsięwzięciem<br />
komercyjnym; ciekawie ogląda się<br />
samoloty wojskowe, ale pieniądze robi się tam<br />
na rynku cywilnym. Łącznie podczas Dubai Airshow 20<strong>23</strong><br />
zamówiono – w różnej formie, „twardych” kontraktów,<br />
opcji i porozumień wstępnych – 403 samoloty. Wyścig do<br />
zamówień wygrał w tym roku Boeing (dwa lata temu więcej<br />
zebrał Airbus). Linie lotnicze Emirates zamówiły 90 samolotów<br />
komunikacyjnych Boeing 777X (35 w wersji 777-8 i 55<br />
w wersji 777-9) oraz pięć 787 Dreamliner. Flydubai, czyli<br />
należące do Emirates tanie linie lotnicze, zamówiły 30 samolotów<br />
Boeing 787-9, pierwszych maszyn szerokokadłubowych<br />
w ich flocie; przedtem flydubai miały tylko samoloty<br />
Boeing 737.<br />
Całą serię zamówień złożyły Ethiopian Airlines, a najbardziej<br />
znamienne z nich to zakontraktowanie 20 samolotów<br />
Boeing 737 MAX 8, z opcją na jeszcze 21. Ethiopian<br />
zamówiło te samoloty po raz pierwszy po katastrofie 10<br />
marca 2019 r. Dyrektor generalny linii lotniczych Mesfin<br />
Tasew powiedział, że po tej tragedii sprawdziliśmy i upewniliśmy<br />
się, że błąd konstrukcyjny w tych samolotach<br />
został całkowicie poprawiony przez Boeinga. Poza tym,<br />
Ethiopian Airlines zamówiły 11 Boeingów 787-9, z opcją na<br />
jeszcze 15, oraz złożyły wstępne zamówienie na 11 samolotów<br />
Airbus A350-900, dodając je do 18 A350-900 i czterech<br />
A350-1000 zakontraktowanych wcześniej. Zamówienia<br />
na Boeing 787 złożyły też Royal Jordanian (sześć samolotów)<br />
i Royal Air Maroc (dwa). Boeing dostał też, w różnej<br />
14<br />
Lotnictwo Aviation International GRUDZIEŃ 20<strong>23</strong>
Na tropach postępu<br />
Nadchodzi szósta generacja<br />
Samoloty myśliwskie przyszłości<br />
Ponadto, w ciągu ostatnich dwóch dekad znacznie<br />
zintensyfikowano wysiłki mające na celu stworzenie<br />
pilotów sztucznej inteligencji (AI – Artificial<br />
Intelligence) przeznaczonych do zastosowań wojskowych.<br />
W sierpniu 20<strong>23</strong> r. zastępca sekretarza obrony USA<br />
Kathleen Hicks ujawniła, że zupełnie nowy amerykański<br />
program wojskowy Replicator ma na celu rozmieszczenie<br />
tysięcy autonomicznych systemów uzbrojenia, w tym wiele<br />
autonomicznych bezzałogowych systemów powietrznych.<br />
I to wszystko ma się dziać nie za kilka lat a w ciągu dosłownie<br />
najbliższych 18 do 24 miesięcy! Tempo tych zapowiadanych<br />
rewolucyjnych zmian musi budzić uznanie ale<br />
i niedowierzanie: czy w takim tempie da się to wszystko co<br />
zaplanowano wykonać? Jesteśmy przyzwyczajeni śledząc<br />
to co dzieje się w środowisku związanym z modernizacją sił<br />
zbrojnych do tego, że wszystkie bardziej istotne przemiany<br />
w tym obszarze potrzebują czasu. A tu zmiany mają się odbywać<br />
we wprost zawrotnym tempie jak na standardy jakie<br />
są nam dotąd znane.<br />
Po wielu latach zwiększania kosztów pozyskania kolejnych<br />
generacji odrzutowych samolotów myśliwskich i cy-<br />
Józef M. Brzezina<br />
Podział odrzutowych samolotów myśliwskich na generacje ma charakter umowny. Na<br />
Zachodzie przyjęte jest, że obecnie najnowsze konstrukcje to 5 generacja. Zaliczane do niej<br />
są amerykańskie samoloty bojowe (myśliwskie) Lockheed Martin F-22 Raptor i Lockheed<br />
Martin F-35 Lightning II, rosyjski Suchoj Su-57 oraz chińskie Chengdu J-20 i Shenyang J-31.<br />
Ich najważniejszymi cechami wyróżniającymi je na tle starszych generacyjnie samolotów<br />
myśliwskich są: obniżona wykrywalność (stealth), zdolność do lotu z prędkością naddźwiękową<br />
bez użycia dopalaczy (supercruise), wewnętrzne komory na uzbrojenie, zintegrowana<br />
cyfrowa awionika, stacja radiolokacyjna z aktywnym skanowaniem elektronicznym (AESA –<br />
Active Electronically Scanned Array) i małym prawdopodobieństwem wykrycia (LPI – Low<br />
Probability of Intercept) oraz sterowanie kierunkiem wektora ciągu zespołu napędowego.<br />
klu życia myśliwców musiał nastąpić przełom w dotychczasowym<br />
myśleniu. W końcu zrozumiano, że dalej nie da<br />
się tak funkcjonować. Nikt nie jest w stanie budować dalej<br />
silnej floty złożonej jedynie z coraz droższych oraz coraz<br />
bardziej skomplikowanych platform. W takiej sytuacji<br />
mając na uwadze wyzwania jakie czekają siły powietrzne<br />
należało w tym względzie dokonać rewolucyjnych zmian.<br />
Przewiduje się, że siły<br />
powietrzne przyszłości<br />
będą oczekiwały<br />
platform cechujących<br />
się maksymalną<br />
elastycznością, co<br />
objawiać się będzie<br />
możliwością ich<br />
zastosowania do<br />
wykonania szerokiego<br />
spektrum zadań.<br />
Oprogramowanie<br />
komputerów będzie<br />
wykorzystywać<br />
algorytmy sztucznej<br />
inteligencji, dzięki<br />
czemu system<br />
zadaniowy samolotu<br />
będzie zdolny do<br />
podjęcia <strong>opt</strong>ymalnej<br />
decyzji w czasie rzeczywistym.<br />
24<br />
Lotnictwo Aviation International GRUDZIEŃ 20<strong>23</strong>
PRZEMYSŁ LOTNICZY<br />
Obecnie Zespół<br />
Lotniczy JW GROM<br />
dysponuje sześcioma,<br />
z ośmiu zamówionych,<br />
S-70i Black<br />
Hawk. Są to jedyne<br />
śmigłowce tego typu<br />
w Wojsku Polskim.<br />
Setny śmigłowiec S-70i Black Hawk<br />
dostarczony użytkownikowi<br />
Łukasz Pacholski<br />
Firma Sikorsky Aircraft Corp. (obecnie Lockheed Martin Corporation) dokonała zakupu<br />
Polskich Zakładów Lotniczych Sp. z o.o. w Mielcu w 2007 r. Obok kontynuacji produkcji<br />
lekkich samolotów wielozadaniowych krótkiego startu i lądowania M-28 Skytruck<br />
nowi właściciele zdecydowali o ulokowaniu na Podkarpaciu linii montażu ostatecznego<br />
wielozadaniowych śmigłowców średnich S-70i Black Hawk, ofertowanych klientom poprzez<br />
procedurę DCS (Direct Commercial Sales). Listopad br. przyniósł dla programu<br />
S-70i Black Hawk dwa ważne wydarzenia – zapoczątkowanie dostaw śmigłowców tego<br />
typu do nowego państwa (Rumunii) oraz dostarczenie setnego egzemplarza, którego<br />
użytkownikiem zostały Wojska Specjalne Sił Zbrojnych RP, Zespół Lotniczy Jednostki<br />
Wojskowej GROM.<br />
Pierwsze zamówienie ogłoszono w 2010 r., kiedy<br />
w Mielcu była gotowa do oblotu pierwsza seryjna maszyna<br />
(przeprowadzono go 1 lipca 2010 r. w Stanach<br />
Zjednoczonych, w centrum badawczym Sikorsky Aircraft<br />
w West Palm Beach na Florydzie). Trzy S-70i Black Hawk<br />
zostały wówczas zakontraktowane przez Ministerstwo<br />
Spraw Wewnętrznych Arabii Saudyjskiej. Ponadto umowa<br />
obejmowała opcję rozszerzającą kontrakt o <strong>12</strong> kolejnych<br />
śmigłowców (nie została ona wykorzystana, władze Arabii<br />
Saudyjskiej podjęły bowiem starania mające na celu uruchomienie<br />
bezpośrednio u siebie produkcji śmigłowców<br />
tego typu). Dostarczone w latach 2010-2011 S-70i Black<br />
Hawk są wykorzystywane do wsparcia służb porządku publicznego,<br />
a także operacji poszukiwawczo-ratowniczych.<br />
Drugi kontrakt obejmował śmigłowiec S-70i Black Hawk<br />
dla służb porządku publicznego w Meksyku, zamówiony<br />
przez władze stanu Jalisco na potrzeby lokalnego departamentu<br />
policji federalnej. W 2011 r. pozyskano pierwsze<br />
zamówienia na śmigłowce tego typu dla sił zbrojnych – <strong>12</strong><br />
sztuk zamówiło Brunei, a siedem Kolumbia.<br />
Dla programu S-70i Black Hawk oba sukcesy na rynku<br />
wojskowym miały być przysłowiowym „wiatrem w żagle”,<br />
ostatecznie jednak były ostatnimi przed długim okresem<br />
próżni rynkowej, mieleckim zakładom bowiem do 2015 r.<br />
nie udało się zdobyć żadnego większego kontraktu eksportowego.<br />
W tym czasie PZL Mielec pomagał Turcji w uruchomieniu<br />
licencyjnej produkcji śmigłowców T-70 – lokalnej<br />
odmiany S-70i. Niezależnie od tego w 2014 r. tureckiej policji<br />
dostarczono cztery S-70i Black Hawk<br />
Zmiana właściciela zakładów PZL Mielec w 2015 r. zwiększyła<br />
możliwości promocyjne S-70i Black Hawk i doprowadziła<br />
do zmiany strategii marketingowej, co zaowocowało<br />
30<br />
Lotnictwo Aviation International GRUDZIEŃ 20<strong>23</strong>
Logistyka<br />
25-lecie firmy<br />
Rekord<br />
Hale Namiotowe Sp. z o.o.<br />
Agnieszka Bednarz<br />
Ćwierć wieku temu, we wrześniu 1998 roku, na bardzo niszowym wtedy rynku hal namiotowych<br />
swoją działalność rozpoczęła firma Rekord Hale Namiotowe Sp. z o.o.<br />
Utworzona jako kontynuacja blisko ośmioletniej<br />
działalności Przedsiębiorstwa Usług Produkcji<br />
i Handlu Ecodynamic Kazimierz Putyra, dała mocne<br />
fundamenty i odpowiednie zasoby do budowania pozycji<br />
lidera branży przez kolejne lata: kapitał ludzki – załogę<br />
zaangażowanych pracowników oraz sporą grupę współpracujących<br />
partnerów biznesowych.<br />
Jednym z większych osiągnięć RHN w początkowych<br />
latach istnienia (1998-2006) było wdrożenie autorskiego<br />
projektu budowy przyszkolnych hal sportowych na bazie<br />
hal namiotowych. Udało się zrealizować blisko 50 takich<br />
obiektów w różnych rejonach kraju. Należy podkreślić, że<br />
wszystkie funkcjonują bezproblemowo do dziś, co tylko potwierdza<br />
wysoki standard wykonania i jakość oferowanych<br />
produktów przez Rekord Hale Namiotowe Sp. z o.o.<br />
Spółka przez kolejne lata bardzo dobrze radziła sobie na<br />
rynku, oferując usługi dla branż: wystawienniczo-targowej<br />
i eventowej oraz wszelkich wydarzeń organizowanych<br />
w plenerze, gdzie brakowało odpowiedniej infrastruktury<br />
stacjonarnej.<br />
Wtedy też wprowadziła na rynek krajowy zupełnie nowy<br />
typ hali namiotowej pod skróconą nazwą RFS, z dwukierunkowym<br />
napinaniem powłoki, który stał się jej sztandarowym<br />
projektem.<br />
Był to także czas, w którym RHN zwiększył znacznie potencjał<br />
produkcyjny hal namiotowych: zrealizował na zlecenie<br />
Departamentu Obrony USA pierwsze usługi logistyczne<br />
dla ćwiczących na terenie Polski żołnierzy Armii Stanów<br />
Zjednoczonych w zakresie socjalno- bytowym i zaplecza<br />
technicznego.<br />
Historia firmy to nie tylko lata świetności i wielkich kontraktów,<br />
ale również trudne momenty, jak upadek amerykańskiego<br />
Lehman Brothers, który w 2008 roku wstrząsnął<br />
rynkami finansowymi na całym świecie i dotknął przedsiębiorców<br />
z wielu branż, w tym także Rekord. Tylko dzięki<br />
wielkiej determinacji załogi i Zarządu udało się ten bardzo<br />
trudny czas przetrwać i zachować potencjał do dalszego<br />
działania.<br />
W latach 2013-2014 dało się już odczuć stabilne ożywienie<br />
w gospodarce, więc i Rekord mógł nabrać rozpędu. Ruszyły<br />
pełną parą wystawy i targi, eventy i festiwale, a przełom 2015<br />
Przygotowanie<br />
samolotu do<br />
wprowadzenia do<br />
wnętrza hali RFS.<br />
Fot. LS Technics<br />
Wnętrze hangaru lotniczego<br />
z samolotem<br />
klasy C.<br />
Fot. LS Technics<br />
34<br />
Lotnictwo Aviation International GRUDZIEŃ 20<strong>23</strong>
WOJNy i konflikty<br />
Zastosowanie bojowe<br />
ukraińskich bombowców Su-24<br />
Marcin Gawęda<br />
Taktyczne samoloty bombowe Su-24M i rozpoznania operacyjnego Su-24MR stanowią wyposażenie<br />
7. Brygady Lotnictwa Taktycznego Sił Powietrznych Sił Zbrojnych Ukrainy. 7. BLT podlega bezpośrednio<br />
pod dowództwo Sił Powietrznych. Od pierwszych dni rosyjskiej agresji na Ukrainę, ukraińskie<br />
Su-24 brały intensywny udział w działaniach bojowych, bombardując lotnisko Kijów-Hostomel<br />
opanowane wcześniej przez desant śmigłowcowy, w celu uniemożliwienia lądowania na nim ciężkich<br />
samolotów transportowych Sił Powietrzno-Kosmicznych Federacji Rosyjskiej z siłami wzmocnienia<br />
oraz obezwładniając kolumny pancerno-zmechanizowane wroga na drogach marszu, zmierzające<br />
w kierunku Kijowa. Od momentu, kiedy Su-24 zintegrowano z zachodnimi taktycznymi pociskami<br />
samosterującymi Storm Shadow (brytyjskie) i SCALP-EG (francuskie) oraz szybującymi bombami<br />
kierowanymi JDAM-ER (amerykańskie), ich znaczenie wzrosło wielokrotnie.<br />
Samolot rozpoznawczy<br />
Su-24MR; lotnisko<br />
Starokonstantynów,<br />
styczeń 2022 r. Na<br />
pierwszym planie na<br />
wózku transportowym<br />
lotnicza bomba<br />
burząca FAB-500SzN<br />
ze spadochronowym<br />
układem hamującym,<br />
do zrzutu<br />
z wysokości małych<br />
i bardzo małych.<br />
7. Brygada Lotnictwa Taktycznego organizacyjnie składa<br />
się z dwóch eskadr lotnictwa bombowego na Su-<br />
-24M, eskadry lotnictwa rozpoznawczego na Su-24MR,<br />
eskadry lotnictwa szkolnego na L-39 Albatros, eskadry techniczno-eksploatacyjnej,<br />
batalionu zabezpieczenia lotniskowo-technicznego,<br />
batalionu łączności i radiotechnicznego<br />
ubezpieczenia lotów, kompanii ochrony, lotniskowej straży<br />
pożarnej, punktu medycznego itd. Główna baza operacyjna<br />
7. BLT mieści się w Starokonstantynowie, w obwodzie<br />
chmielnickim. W sierpniu 2022 r., w uznaniu zasług, brygada<br />
została wyróżniona odznaką „Za męstwo i odwagę”.<br />
Dowódcą 7. BLT jest od 2018 r. płk Jewhen Bułacik. 28 lipca<br />
2022 r. zostało mu nadane, przez Prezydenta Ukrainy, Wołodymyra<br />
Zełeńskiego, odznaczenie „Krzyż Bojowych Zasług”.<br />
W uzasadnieniu podkreślono, że dowódca brygady, mimo<br />
ostrzału bazy i zniszczenia infrastruktury, utrzymał zdol-<br />
ność bojową swojego związku taktycznego, sam wykonał do<br />
tego momentu 51 lotów, z tego 42 bojowe.<br />
W 2014 r. samoloty Su-24 z 7. BLT weszły do akcji w Donbasie,<br />
wykonując zadania bojowe i ponosząc straty. Uzupełniono<br />
je, a nawet zwiększono ilość maszyn operacyjnych<br />
w brygadzie, dzięki remontom przeprowadzanym przez<br />
Lotnicze Zakłady Remontowe w Mikołajowie (ewidencyjnie<br />
na stanie Sił Powietrznych Ukrainy znajdowało się 68<br />
samolotów Su-24, ale ich zdecydowana większość nie nadawała<br />
się do wykonywania lotów). W latach 2014-2020 mikołajowskie<br />
zakłady przekazały Siłom Powietrznym Ukrainy<br />
sześć wyremontowanych Su-24, w tym trzy bombowce Su-<br />
-24M (z numerami bocznymi 41, 20 i 08; białe) oraz trzy samoloty<br />
rozpoznawcze Su-24MR (54, 59 i 60; żółte), a w maju<br />
2021 r. jeszcze jeden, siódmy płatowiec, Su-24M z numerem<br />
44. W momencie rosyjskiej agresji na Ukrainę (24 lutego<br />
38<br />
Lotnictwo Aviation International GRUDZIEŃ 20<strong>23</strong>
Siły powietrzne<br />
C-130 Hercules:<br />
Wersje wsparcia artyleryjskiego<br />
Paweł Henski<br />
2<br />
W 1995 r. siły powietrzne Stanów Zjednoczonych (USAF) wycofały ze służby samoloty gunship<br />
AC-130A. Nowsze AC-130H Spectre pełniły służbę jeszcze przez 20 lat, uzupełniając flotę kolejnych,<br />
jeszcze bardziej zaawansowanych gunshipów – AC-130U Spooky II. W związku z planem wycofania<br />
zarówno AC-130H jak i AC-130U, w ramach rozwiązania przejściowego, w 20<strong>12</strong> r. USAF wprowadziły<br />
do służby „modułowe” samoloty gunship AC-130W Stinger II. Możliwość przenoszenia przez nie<br />
pocisków „powietrze-ziemia” oraz bomb szybujących, otworzyła nowy rozdział w historii samolotów<br />
wsparcia artyleryjskiego. W latach 2020–2022, zarówno AC-130U jak i AC-130W ustąpiły ostatecznie<br />
miejsca najnowszemu gunshipowi AC-130J Ghostrider. W jego arsenale, oprócz działka kal.<br />
30 mm i haubicy kal. 105 mm, znalazło się również różnorodne kierowane uzbrojenie „powietrzeziemia”.<br />
Niewykluczone, że w najbliższej przyszłości USAF zrezygnują z użytkowania legendarnych<br />
haubic, na rzecz większej gamy pocisków oraz bomb szybujących.<br />
AC-130H „Wicked<br />
Wanda” (69-6575)<br />
w Cannon AFB w<br />
Nowym Meksyku;<br />
20 grudnia 20<strong>12</strong> r.<br />
Egzemplarz ten,<br />
jako AC-130E, brał<br />
dział w wojnie w Azji<br />
Południowo-Wschodniej,<br />
a następnie już<br />
jako AC-130H m.in.<br />
w operacji „Urgent<br />
Fury” na Grenadzie<br />
oraz „Desert Storm”<br />
w Iraku.<br />
Dzięki wyposażeniu AC-130H Spectre w system do<br />
pobierania paliwa w locie UARRSI, na przełomie lat<br />
70. i 80. XX wieku zaczęły być one wykorzystywane<br />
przez USAF podczas szeregu operacji prowadzonych poza<br />
granicami Stanów Zjednoczonych. Od lipca 1979 r., aż do<br />
1990 r., AC-130H z dywizjonu operacji specjalnych 16th SOS<br />
oraz AC-130A z rezerwowego dywizjonu 711th SOS regularnie<br />
stacjonowały w Howard AFB w Panamie. Pozostawały<br />
one w pogotowiu w związku z trwającymi wojnami domo-<br />
Ostatni gunship AC-130H Spectre, egzemplarz o nazwie własnej<br />
„Excalibur” (69-6569), przelatuje nad Cannon AFB w Nowym<br />
Meksyku podczas oficjalnej ceremonii pożegnania AC-130H;<br />
26 maja 2015 r.<br />
44<br />
Lotnictwo Aviation International GRUDZIEŃ 20<strong>23</strong>
monografiA<br />
Nord 262<br />
Od „bush plane” do samolotu komunikacyjnego<br />
Michał Petrykowski<br />
Max Holste urodził się 13 września 1913 r. w Nicei, karierę konstruktora lotniczego rozpoczął<br />
na początku lat 30. ubiegłego wieku opracowując dwumiejscowy samolot w układzie tandem<br />
z silnikiem o mocy 40 KM. Dalsze doświadczenie zdobywał w biurach konstrukcyjnych firm Farman<br />
i Amiot, w ostatniej z nich brał udział w pracach nad szybkimi dwusilnikowymi maszynami<br />
Amiot 354 i 370. Do połowy lat 40. na deskach kreślarskich Holste pojawiło się kilka innych<br />
projektów. Wśród nich znalazły się wyścigowy MH.20 oblatany w lipcu 1941 r., czy koncepcja<br />
lekkiego jednomiejscowego samolotu turystycznego z podwójnym usterzeniem S.25 zbudowanego<br />
ze stopów magnezu (oraz jego rozwojowa wersja MH.30). Jednak dopiero po zakończeniu<br />
II wojny światowej Max Holste opracował swoją pierwszą budowaną seryjnie konstrukcję:<br />
21 sierpnia 1945 r. pierwszy lot wykonał dwumiejscowy dolnopłat ze stałym podwoziem, przednim<br />
kółkiem i podwójnym usterzeniem, oznaczony jako MH.52. Ogółem powstało <strong>12</strong> egzemplarzy,<br />
z czego trzy trafiły do lotnictwa Egiptu. Samolot nr 13 otrzymał później podwozie z tylnym<br />
kółkiem i oznaczenie MH.53.<br />
We wrześniu 1946 r. francuski inżynier założył wytwórnię<br />
Société Anonyme des Avions Max Holste,<br />
która w 1950 r. przeniosła się do Reims, około<br />
130 km na północy wschód od Paryża. Na początku lat 50.<br />
Max Holste z myślą o wojskowym odbiorcy pracował nad<br />
wielozadaniowym modelem MH.150 dostosowanym do<br />
operowania z nieprzygotowanych lądowisk. W ramach dalszego<br />
rozwinięcia koncepcji powstał zastrzałowy górnopłat,<br />
napędzany silnikiem Salmson 8 As.04 (bud. we Francji niemiecki<br />
Argus As 10) o mocy 220 KM, oznaczony jako MH.152.<br />
Samolot zabierający pilota oraz czterech pasażerów w założeniu<br />
przeznaczony był do zadań obserwacyjnych oraz do<br />
korygowania ognia artylerii. Oblot prototypu noszącego<br />
znaki rejestracyjne F-WGGC miał miejsce <strong>12</strong> czerwca 1951 r.,<br />
jednak wkrótce lotnictwo armii francuskiej zmieniło wymagania<br />
i zrezygnowało z zainteresowania konstrukcją. W późniejszym<br />
czasie jedyny egzemplarz został przebudowany<br />
i był wykorzystywany do badań w locie z turbośmigłową<br />
jednostką napędową Turbomeca Astazou II o mocy 530 KM.<br />
Pierwszy lot tak zmodyfikowanego samolotu oznaczonego<br />
MH.153 (rej. F-BGCC) miał miejsce <strong>23</strong> kwietnia 1953 r.<br />
Niezrażony niepowodzeniami i brakiem zamówień ze<br />
strony wojskowej Max Holste był pewny komercyjnego<br />
Jeszcze na początku<br />
XXI wieku pojedyncze<br />
N262 wykonywały<br />
komercyjne rejsy<br />
w Hondurasie –<br />
jednym z nich był<br />
egzemplarz serii A<br />
zbudowany w 1967 r.,<br />
HR-ARP, należący do<br />
Aerolíneas Sosa.<br />
Pierwsza wersja<br />
Nord 260 powstała<br />
w zaledwie 9 egzemplarzach.<br />
Widoczny<br />
na zdjęciu F-BLHN<br />
(ns. 7) przez krótki<br />
czas eksploatowany<br />
był w barwach Air<br />
Inter – egzemplarz<br />
ten otrzymał silniki<br />
Turbomeca Astazou<br />
a następnie trafił<br />
do CEV.<br />
56<br />
Lotnictwo Aviation International
KOSMOS<br />
Skylab<br />
Amerykańska stacja kosmiczna<br />
Waldemar Zwierzchlejski<br />
1<br />
Start stacji<br />
kosmicznej<br />
Skylab.<br />
20 listopada minęło 25 lat od rozpoczęcia montażu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Zdążyliśmy<br />
się już przyzwyczaić do stałej obecności ludzi na orbicie, ale warto sobie przypomnieć,<br />
jak to wszystko się zaczynało. Owszem, pierwszą stacją kosmiczną formalnie był rosyjski<br />
Salut, wyniesiony w kwietniu 1971 r. (przyjął on tylko jedną załogę, która zresztą zginęła podczas<br />
powrotu na Ziemię po 24 dniach lotu), ale nie wytrzymywał porównania z amerykańskim<br />
Skylabem. Ten został wyniesiony co prawda dwa lata później, w maju 1973 r., ale był intensywnie<br />
eksploatowany przez blisko rok. Pięćdziesiąt lat po tym wydarzeniu warto je przypomnieć.<br />
W<br />
1963 r. Siły Powietrzne Stanów Zjednoczonych<br />
(USAF) rozpoczęły projekt małej stacji kosmicznej<br />
MOL (Manned Orbiting Laboratory). Bazowała<br />
ona na dwuosobowych statkach Gemini i miała cele<br />
zwiadowcze. Wybrano 17 kandydatów na astronautów i rozpoczęto<br />
budowę infrastruktury. Jednak okazało się, że do<br />
celów zwiadowczych obecność człowieka na orbicie jest nie<br />
tylko niepotrzebna, ale wręcz szkodliwa – przede wszystkim<br />
ze względu na konieczność precyzyjnej orientacji <strong>opt</strong>yki.<br />
W 1969 r. program został zarzucony. Tymczasem NASA,<br />
rozwijając program Apollo – dotarcia ludzi na Księżyc – już<br />
począwszy od 1962 r. zaczęła zastanawiać się, jak w przyszłości<br />
wykorzystać powstające rakiety i statki kosmiczne.<br />
Zdawano sobie sprawę, że po dziesięciu początkowo planowanych<br />
lądowaniach trzeba będzie wskazać inne cele.<br />
Pierwszym i najbardziej oczywistym wydawała się duża stacja<br />
kosmiczna umieszczona na niskiej orbicie wokółziemskiej,<br />
w której kilku, czy nawet kilkunastoosobowa załoga<br />
mogłaby przeprowadzać badania z zakresu medycyny, biologii,<br />
technologii, teledetekcji, astronomii i innych. Prócz<br />
tego planowano loty na orbitę geostacjonarną, pogłębione<br />
badania Księżyca z jego orbity i powierzchni, loty ciężkich<br />
stacji międzyplanetarnych, a nawet lot człowieka ku Marsowi.<br />
W 1965 r., a zatem dwa lata przed pierwszym załogowym<br />
lotem statku kosmicznego Apollo, powstał Apollo Aplication<br />
Program (AAP), łączący te cele w jedno.<br />
W tym samym czasie Ośrodek Kosmiczny im. Marshalla,<br />
kierowany przez Wernhera von Brauna, rozpoczął projektowanie<br />
stacji nazwanej Orbital Workshop (Laboratorium Orbitalne),<br />
wykorzystując jako podstawę trzeci stopień rakiety<br />
księżycowej Saturn-V (S-IVB), do którego miały być dołączane<br />
najrozmaitsze kompleksy aparatury. Ambitne plany<br />
AAP, a obejmowały one łącznie 26 startów rakiet Saturn-IB<br />
i 19 Saturn-V, rozbiły się o brak finansowania. Nawet<br />
Symbol<br />
programu<br />
Skylab.<br />
68<br />
Lotnictwo Aviation International GRUDZIEŃ 20<strong>23</strong>
HISTORIA<br />
Bracia Wright<br />
<strong>12</strong>0 lat lotnictwa silnikowego<br />
Jerzy Liwiński<br />
<strong>12</strong>0 lat temu, 17 grudnia 1903 r., dwaj Amerykanie Orville i Wilbur Wright dokonali pierwszych udanych<br />
lotów na płatowcu wyposażonym w silnik. Samolot, który został przez nich zaprojektowany<br />
i zbudowany, otrzymał nazwę Flyer. Pierwszy lot trwał <strong>12</strong> s, a pokonana odległość wynosiła 37 m,<br />
natomiast ostatni czwarty lot wykonany tego dnia trwał już 59 s, a pokonana odległość wynosiła<br />
260 m. Tak zaczęła się era podboju nieba i rozwoju lotnictwa.<br />
Słynne zdjęcie<br />
Johna T. Danielsa;<br />
17 grudnia 1903 r.,<br />
godzina 10:35.<br />
Aparat fotograficzny<br />
był ustawiony na<br />
końcu szyny startowej<br />
i zarejestrował<br />
moment oderwania<br />
się od ziemi samolotu<br />
pilotowanego przez<br />
Orvilla. Wilbur biegnie<br />
obok.<br />
Marzenia o wzniesieniu się w powietrze, wzorem<br />
ptaków i zdobywanie przestworzy, towarzyszyły<br />
człowiekowi od początku jego dziejów. Dowodzą<br />
tego najstarsze mity i legendy, w których ludzie mają skrzydła<br />
i unoszą się w przestworzach. Pierwszym w historii człowiekiem,<br />
który uniósł się w powietrze był Francuz Pilatre de<br />
Rozier, który 15 października 1783 r. na królewskim dworze<br />
w Wersalu wykonał lot balonem wypełnionym ogrzanym<br />
powietrzem (lot na uwięzi). Po nim, w 1849 r., nieznany<br />
z imienia i nazwiska 10-letni chłopiec, wykonał kilka lotów<br />
na trójpłatowym szybowcu skonstruowanym przez Anglika<br />
George’a Cayley’a. Jednak pierwszym człowiekiem, który<br />
od 1891 r. odbywał regularne loty szybowcowe był Niemiec<br />
Otto Lilienthal. Był ich konstruktorem i pionierem prób<br />
w locie. Wykonał około 2000 lotów ślizgowych, najdłuższe<br />
na odległość 400 m. Zmarł w 1986 r. wskutek wypadku jakiemu<br />
uległ podczas jednego z nich.<br />
Daleko w przeszłość sięgają też próby zbudowania latającej<br />
maszyny cięższej od powietrza, wyposażonej w zespół<br />
napędowy. Jednak dopiero pod koniec XIX wieku, wraz z pojawieniem<br />
się lekkich i sprawnych silników spalinowych,<br />
stały się one realne (powstałe wcześniej silniki parowe były<br />
zbyt duże i ciężkie). Powstało wiele projektów takich maszyn,<br />
w różnych układach aerodynamicznych, w tym:<br />
» model samolotu w układzie tandemowego dwupłata zbudowany<br />
w 1874 r. przez Anglika Thomasa W. Moya, napędzany<br />
silnikiem parowym o mocy 3 KM;<br />
» samolot Aerodrome zaprojektowany przez Amerykanina<br />
Samuela P. Langleya, napędzany silnikiem spalinowym<br />
o mocy 53 KM;<br />
» maszyna latająca zbudowana w 1894 r. przez Amerykanina<br />
Hirama S. Maxima, o masie 3,5 t, napędzana dwoma<br />
silnikami parowymi o mocy 180 KM;<br />
» ornit<strong>opt</strong>er zbudowany w 1877 r. przez Anglika Edwarda<br />
P. Frosta, napędzany silnikiem o mocy 5 KM;<br />
» modele maszyn latających budowane przez Anglika Horatio<br />
F. Philipsa, w tym z 1893 r., ze skrzydłem żaluzjowym<br />
składającym się z kilkudziesięciu płatów;<br />
» model samolotu napędzanego silnikiem parowym zbudowany<br />
w 1884 r. przez rosyjskiego kontradmirała Aleksandra<br />
F. Możajskiego.<br />
Należały do nich także eksperymentalne szybowce: zbudowane<br />
przez Otto Lilienthala, w układzie wielopłatów<br />
budowane przez Octave Chanute (Amerykanina pochodzenia<br />
francuskiego), zbudowane w układzie skrzynkowych<br />
dwupłatów przez Australijczyka Lawrence Hargrave oraz<br />
budowane w latach 1895-1899 przez Brytyjczyka Percy<br />
S. Pilchera.<br />
72<br />
Lotnictwo Aviation International GRUDZIEŃ 20<strong>23</strong>
Change language