ortak_miras1

gelin, danışık yemeği, derder kınası, deve oyunu, diş hediği,
gezek/sıra gezmek, golanka, göde göde, halay, halfene/
örfene, hatim yemeği, höngülmeç, karşılama oyunu, kına
yemeği, kişi yemeği, nikah/çeyiz yemeği, ortaca, oturak/
oturtma, saçı yemeği, samah, saya gezmesi, sıra gezmek,
sinsin/zamah oyunu, sohbet yeme, şirince/ şirinlik, tura, tolaka
oyunu, yallı, yom, yüzük oyunu” bunlardan bazılarıdır(TDK
1952).
Bir kültürdeki herhangi bir unsurun değerlendirilmesinde
yakın ve mecaz anlamlarda kullanımlarının da göz önünde
bulundurulması yararlı olacaktır. Eğlence ve eğlenmenin
Türkiye Türkçesinde “Felekten bir gün çalmak, felekten
kam almak, keyfetmek, keyif çatmak,keyif yetiştirmek, keyif
sürmek, oyalanmak, avunmak, içi açılmak, ferahlamak, ferahlanmak”
gibi yakın ve mecazîanlamlarının olduğu ilgili
kaynaklarda belirtilmiştir (Ağakay1949: 35-36 ve 1956:32).
Eğlence kelimesi yerine Türk dünyasında farklı sözcükler
kullanılmaktadır. “Aylanca (Azerbaycan Türkçesi), irmak,
maraka, tamaşa (Başkurt Türkçesi), savık, oyın- savık, ermek
(Kazak Türkçesi), seyil, könül açu (Kırgız Türkçesi),
köngil açiş, tamaşa, ermak (Özbek Türkçesi), hozurlık kılu,
yuanıç, tamaşa (Tatar Türkçesi), güymence (Türkmen Türkçesi),tamaşa,
oyun-külka (Uygur Türkçesi)” sözcükleri Türk
dünyasında eğlenceyi ifade etmektedir. Bu kelimelerde
eğlencenin “gönül açıcı, huzur verici” işlevlerinin belirginleştirildiği
görülmektedir (Kültür Bakanlığı 1991: 204- 205).
Bu durum bir bakıma Türklerin eğlence anlayışlarını veya
beklentilerini de ortaya koymaktadır. Nitekim Türk eğlence
dünyasında gönül açıcı doğada yapılan gezinti ile eğlence
bütünleşmiştir. Diğer taraftan eğlencenin “durmak, kalmak,
beklemek, durup dinlenmek, vakit geçirmek” şeklindeki köken
anlamı “oturmaya gitmek, sıra gecesi, oda sohbetleri,
yaren toplantısı, gün ve ziyafetler, oturak âlemleri” şeklindeki
eğlence tür ve ortamlarında yaşatılmaktadır. Bu toplantılarınbazen
sıra ile farklı mekânlarda gerçekleştirildiğine
dikkat çekmek gereklidir.
Küçük farklılıklara rağmen Türk dünyasındaki eğlenceler
“ritüel kökenli eğlenceler, dini gün ve bayramlarla ilgili
eğlenceler, geçiş dönemleriyle ilgili eğlenceler, mevsimlik
toplantı, gezinti ve eğlenceler, yöresel şenlik, festival ve panayırlar,
resmi günler ve bayramlarla ilgili eğlenceler, kent
yaşamı kökenli eğlenceler ve diğer eğlenceler” şeklinde sınıflandırılarak
değerlendirilebilir.
“Çömçe Gelin, Cemalcik, Saya Gezmesi, Koç Katımı, Kuzu
Günü, Ahır Çerşembe, Çiğdem Eğlencesi, Yumurta Bayramı”
gibi ritüel kökenli eğlencelerin en köklü ve yaygın olanları
arasında Nevruz ve Hıdrellez gösterilebilir. Baharı karşılama
kutlamaları olan Nevruz ve Hıdrellez kutlamaları Türk
dünyasının en önemli ortaklıklarındandır. Nevruz ve Hıdrelmeanings
like “cambazhane” (circus), “atlıkarınca” (carrousel),
“tahtevaralli” (seesaw), “lunapark” (funfair), “bar”
(bar), “eğlenmek” (to have fun), “zevk etmek” (to enjoy),
“keyfetmek” (to relish), “keyif çatmak” (have a fun time),
“keyif sürmek” (to take pleasure), “içi açılmak” (cheer
up), “ferahlamak” (to be refreshed), “oyalanmak” (to idle
around), “oynamak” (to play), “dans etmek” (to dance),
“vakit geçirmek” (to spend time), “tören” (ceremony”, “haz”
(pleasure). Both words are similar in terms of depicting the
tools for having fun, the medium of the entertainment or
the function of the entertainment (TDK 1971: 260- 261).
Sixth volume of the Turkish Word Compilation of Public Language
Journal is dedicated to the folklore vocabulary which
includes many entries about “eğlence” (entertainment)
besides child games. “Aba atma”, “aba dolambaç oyunu”,
“Arap oyunu”, “aşık oyunları”, “ayı oyunu”, “bar”, “bayram
aşı”, “bıçak oyunu”, “çıngırak”, “çelken”, “çıvga”, “çömçe
gelin”, “danışık yemeği”, “derder kınası”, “deve oyunu”,
“diş hediği”, “gezek/sıra gezmek”, “golanka”, “göde göde”,
“halay”, “halfene/örfene”, “hatim yemeği”, “höngülmeç”,
“karşılama oyunu”, “kına yemeği”, “kişi yemeği”, “nikah/
çeyiz yemeği”, “ortaca, oturak/oturtma”, “saçı yemeği”, “samah”,
“saya gezmesi”, “sıra gezmek”, “sinsin/zamah oyunu”,”sohbet
yeme”, “şirince/ şirinlik”, “tura”, “tolaka oyunu”,
“yallı”, “yom”, “yüzük oyunu” are games listed among those
(TDK, 1952).
It is useful to consider the close meanings and metaphors
while evaluating any cultural element. Related sources indicate
such close meaning and metaphors of “eğlence” (entertainment)
like “felekten bir gün çalmak”, “felekten kam
almak”, “keyfetmek”, “keyif çatmak”, “keyif yetiştirmek”,
“keyif sürmek”, “oyalanmak”, “avunmak”, “içi açılmak”,”ferahlamak”,
“ferahlanmak” (Ağakay1949: 35-36 ve 1956:32).
There are different words used for entertainment in the Turkic
world. such as “Aylanca” (Azerbaijan Turkish), “irmak”,
“maraka”, “tamaşa” (Bashkird Turkish), “savık”, “oyunsavık”,
“ermek” (Kazakh Turkish), “seyil”, “könül açu” (Kirhgiz
Türkçesi), “köngil açiş”, “tamaşa”, “ermak” (Uzbek Turkish),
“hozurlık kılu”, “yuanıç”, “tamaşa” (Tatar Turkish), “güymence”
(Turkmen Turkish), “tamaşa”, “oyun-külka” (Uyghur
Turkish)”. All of these variations focus on the functions of
the entertainment to provide cheer and relax (Ministry of
Culture, 1991:204-205).
This somehow represents the perception of entertainment
among Turks and their anticipations. In that regard in Turkish
entertainment having a pleasure trip in the nature to
provide cheer is also accepted as a part of entertainment.
On the other hand the other etymological meaning of the
word stem of “eğlence” which is “to stop, to stay, to wait,
Entertainment
403
Eğlence