WITH_4_2018

HISTORIA
Wiosną 1940 r. alianci zamierzali jednak przeprowadzić
operację, do której była wymagana współpraca
z Turcją. 1 kwietnia 4 dywizjony z 48 Bristolami
Blenheim IV dołączyły do stacjonujących na Bliskim
Wschodzie Vickersów Wellesley. Francuzi skierowali
do Syrii 65 Martinów Maryland oraz grupę 24 – najpotężniejszych
wówczas 4-silnikowych bombowców
świata – Farman F.222. 15 maja 1940 r. zamierzano
rozpocząć operację „Pike”, czyli zaplanowaną na trzy
miesiące kampanię powietrzną, wymierzoną w sowiecki
przemysł naftowy produkujący dla Niemiec. Sami
Brytyjczycy zgromadzili na lotniskach w Iraku i Palestynie
958 bomb 500-funtowych (227 kg), 5188 bomb
250-funtowych (113 kg) oraz 69 192 zapalających
bomb 4-funtowych (1,8 kg).
Jednak żadna z operacji nie doszła do skutku.
W czerwcu 1940 r. z wojny została wyeliminowana
Francja. Już to stanowiło cios dla Ankary, w dodatku
Niemcy ujawnili zdobyczne francuskie dokumenty,
zdradzające, że pomiędzy aliantami a Turcją toczyły
się rozmowy dotyczące udostępnienia baz lotniczych
do ataku na ZSRS, podczas których co prawda nie
zapadły żadne decyzje, ale Turcy wykazywali chęć
udzielenia pomocy w bombardowaniach. Co więcej:
po stronie Niemiec stanęły Włochy, a do Rumunii – niegdysiejszego
sojusznika aliantów – Moskwa wysłała
24-godzinne ultimatum z żądaniem oddania Besarabii.
Rumunia uległa, a następnie dołączyła do państw Osi,
szukając ochrony u Niemców.
decyzję o wspieraniu Turcji w razie sowieckiej agresji.
Turcy odpowiedzieli tym samym i postawili na lojalność
wobec Wielkiej Brytanii. Kryzys minął.
Nie na długo: jesienią 1940 r. Włochy zaatakowały
Grecję. Wojna ta toczyła się nie tylko na pograniczu
Hellady z Albanią, ale również na Morzu Egejskim
– dosłownie kilometry od wybrzeży Turcji. Brytyjczycy
wrócili do idei sojuszu bałkańskiego Grecji, Jugosławii
i Turcji. Jednak żadne z tych państw nie kwapiło się
wystąpić przeciwko Niemcom. Tymczasem Bułgaria
przystąpiła do Osi, a 1 marca 1941 r. na jej ziemie weszła
12. Armia niemiecka. Ankara obawiała się, że jej
Niemcy uderzyli na Grecję: w kwietniu zajęli jej część
kontynentalną, a w maju – wyspy. W ten sposób Turcja
była ze wszystkich stron otoczona przez państwa podbite
lub sympatyzujące z Niemcami: Włochy, Grecję,
Związek Sowiecki, Iran, Irak i Syrię (pod protektoratem
Francji Vichy). Nic więc dziwnego, że 18 czerwca 1941 r.
Turcja podpisała pakt o nieagresji z Niemcami.
Stan całkowitego okrążenia Turcji przez państwa
Osi trwał jedynie kilka tygodni. Pierwszy wykruszył
się Irak. Państwo to uzyskało niepodległość w 1932 r.,
Brytyjczycy zachowali specjalne prawa: bazy wojskowe
i możliwość tranzytu wojsk. Gdy w kwietniu 1941 r.
Niemieckie groźby – 1940-1942
Turcy, obawiający się podobnego scenariusza – 24-godzinnego
ultimatum i błyskawicznego ataku Sowietów
Skoda 7,5 cm Gebirgskanone M. 15 – austro-węgierska armata górska wyprodukowana w czeskich zakładach Skody,
w rękach tureckich kadetów. Islam nie zezwala na przedstawianie obrazów ludzi, toteż Turcy – nawet w czasach laickiego
państwa Atatürka – bardzo niechętnie pozowali do takich zdjęć.
Ciągnik artyleryjski Praga T6 w tureckich barwach.
– przeprowadzili mobilizację alarmową, co doprowadziło
na skraj bankructwa skarb państwa, ale uspokoiło
agresywne zapędy Rosjan. Moskwa swoje żądania
wobec Turcji – przekazanie kontroli nad Cieśninami
i „poprawki graniczne” na Zakaukaziu – przedstawiała
w sposób pośredni, poprzez prasę i dyplomatów Niemiec
i Wielkiej Brytanii. Niemcy wykorzystali – sprowokowany
przez siebie – kryzys rosyjsko-turecki do próby
zdominowania rządu w Ankarze, żądając dymisji ministra
Saracoğlu. Turcy nie ulegli i chyba właśnie wówczas
Ankara zraziła się ostatecznie do III Rzeszy. Brytyjczycy
natomiast zachowali się lojalnie, przekazując Sowietom
40
celem może być Stambuł, przeprowadziła więc kolejną
mobilizację. Tymczasem z Moskwy napływały sygnały,
świadczące o zbliżającym się zerwaniu przymierza niemiecko-rosyjskiego
– obawy przed połączonym uderzeniem
rosyjsko-niemieckim na Turcję minęły.
Sztywne trzymanie się sojuszu z Brytyjczykami nie
było konieczne, Ankara mogła pozwolić sobie na bardziej
elastyczną politykę zagraniczną. 17 lutego 1941 r.
podpisała z Bułgarią pakt o nieagresji, a 25 marca
– ze Związkiem Sowieckim. Niezadowolonym Brytyjczykom
prezydent İnönü powiedział: Nie jestem Enwerem
Paszą, nie dam się skusić do wojny. Tymczasem
do władzy w Iraku doszedł Raszid Ali – były premier
i jeden z założycieli działającego do dziś ruchu panarabskiego
zwanego Bractwem Muzułmańskim – postanowił
wypowiedzieć porozumienie z Brytyjczykami
i oprzeć się na państwach Osi. Brytyjczycy w trwającej
do końca maja kampanii 1941 r. podbili Irak, pomimo
niewielkiej pomocy lotniczej udzielonej mu przez
Niemców, Włochów i Francuzów z Syrii.
Kolejnym krokiem Brytyjczyków było zatem zneutralizowanie
Syrii. Operacja „Exporter” rozpoczęła się
8 czerwca i trwała do 14 lipca. Walki były zażarte, w Syrii
bowiem znajdowały się wojska francuskie, które jeszcze
w poprzednim roku przygotowywano do ataku na Karpaty
i Kaukaz, oraz francuskie lotnictwo, szykowane
do bombardowań pół naftowych. Syria wraz z Libanem
została ostatecznie zajęta przez Brytyjczyków, a administracja
– przekazana „Wolnym Francuzom”.
22 czerwca 1941 r. rozpoczęła się wojna pomiędzy
byłymi sojusznikami: Niemcami i ZSRS. Atak III Rzeszy
na Związek Sowiecki był dla Turcji wybawieniem: jej wrogowie
zajęli się wojną pomiędzy sobą. III Rzesza – wbrew
czarnej legendzie – nigdy nie zabiegała o udział Turcji
w tym przedsięwzięciu. Armia Turecka mogłaby jedynie
wykonać ograniczone uderzenie, co – według Berlina
– nie miałoby żadnego wpływu na operację „Barbarossa”,
planowaną na kilka tygodni, a znacznie skomplikowałoby
sytuację polityczną na Kaukazie. Poza tym Ankara
była sojusznikiem Wielkiej Brytanii, która od razu opowiedziała
się po stronie Związku Sowieckiego.
W Moskwie jednak tego nie rozumiano, uważano
tam bowiem, że skoro ZSRS wykorzystuje każdą okazję