Wojsko i Technika Historia 4/2019

Tymoteusz Pawłowski
Wojska osmańskie w Palestynie kapitulują przed
Brytyjczykami. Oznacza to kres porządku panującego
na Bliskim wschodzie od 1517 roku i początek walk
o granice i zasady współistnienia.
też stanowili znaczną część mieszkańców stołecznego
Konstantynopola, noszącego nazwę Stambuł dopiero
od 1930 r. „Turecka” nazwa Stambuł (Istanbul) jest
zresztą pochodzenia greckiego, a samo miasto było
w XIX wieku powszechnie uznawane za stolicę Greków
i siedzibę patriarchy.
Powstanie w XIX wieku Królestwa Greckiego sprawiło,
że lojalność greckich poddanych sułtana została
podważona. Rzecz nawet nie w tym, że pragnęli oni
stać się obywatelami Królestwa Grecji – bo dla greckich
mieszkańców Trapezuntu, Jerozolimy i Stambułu
było to państwo sztuczne. (Jeszcze w początkach
XX wieku w Królestwie Grecji mieszkało niespełna
2 miliony Greków, a w Imperium Osmańskim – ponad
7 milionów.) Rzecz w tym, że administracja sułtańska
stawała się coraz bardziej podejrzliwa i coraz mniej życzliwa
Grekom. Imperium Osmańskie przestawało
być państwem uniwersalnym.
W 1908 r. w Konstantynopolu wybuchła rewolucja,
która zdetronizowała sułtana Abdülhamida II. Imperium
Osmańskie stało się obiektem ataków sąsiadów:
Austro-Węgier, Włoch, Serbii, Bułgarii, Czarnogóry,
Grecji. Największym beneficjentem wojen bałkańskich
była Grecja, która podwoiła swoje terytorium, jednak
nadal poza jej granicami żyło blisko 2 miliony Greków.
W czasie Wielkiej Wojny Imperium Osmańskie stało się
obiektem agresji również ze strony Rosji, Francji i Wielkiej
Brytanii. 30 października 1918 r. rząd sułtański zmuszono
do podpisania rozejmu w Mudros, który oddawał
państwom Ententy faktyczną władzę nad państwem.
Rozejm ten został zaakceptowany przez osmański parlament
w Konstantynopolu, ale sprzeciwili mu się młodzi
Wojny i konflikty
w latach 20. XX wieku
Wielka Wojna 1914-1918 miała zakończyć
wszystkie konflikty zbrojne na świecie. Być
może – a i to na krótko – rozwiązała część
sporów wielkich mocarstw w Europie
Zachodniej. W innych częściach globu była
jedynie przygrywką do wojen kolejnych.
listopada 1918 r. podpisano zawieszenie broni
pomiędzy Ententą a Niemcami. Dzień ten
11 uchodzi za koniec Wielkiej Wojny, jednak formalnie
nastąpił on – jak każdy koniec wojny – po podpisaniu
traktatów pokojowych. Tym najważniejszym
– z Niemcami – był traktat wersalski z 28 czerwca 1919 r.
W kolejnych latach podpisano również traktaty pokojowe
z Austrią, Węgrami, Bułgarią i Turcją. Ich postanowienia
wykuwały się w trakcie licznych konfliktów zbrojnych
– z reguły o niewielkiej skali.
Wiele spraw nie zostało rozwiązanych traktatami
pokojowymi. Najważniejszym z problemów była przyszłość
Rosji, w której trwała wojna domowa. Ostatecznie
w 1921 r. „czerwoni” odnieśli sukces nad „białymi” i opanowali
niemal całe terytorium dawnego Imperium Ro-
74
syjskiego. Wyjątkami były trzy państwa bałtyckie: Litwa,
Łotwa i Estonia oraz Polska (Finlandia, której monarchą
był car rosyjski, nie należała do Rosji). Wojna polsko-
-rosyjska toczona w latach 1919–1921 była największym
konfliktem zbrojnym w Europie lat 20. Miała również olbrzymie
znacznie międzynarodowe.
Pokój ryski przetrwał jednak niespełna dwadzieścia
lat. Skutki niektórych innych wojen – być może nie
tak istotne dla świata jak powstrzymanie komunizmu
– przetrwały aż do dziś. W początkach lat 20. zdefiniowana
została nowoczesna Turcja, wytyczono granice
na Kaukazie i w Azji Środkowej. Inne wojny – przede
wszystkim długoletnia i krwawa wojna w Chinach – były
z kolei preludium do wydarzeń o większej wadze, które
nastąpiły w kolejnych dziesięcioleciach.
Upadek Imperium Osmańskiego
Imperium Osmańskie – od czasów bitwy pod Wiedniem
w 1683 r. uchodzące za „chorego człowieka
Europy” – było państwem uniwersalnym, ojczyzną
wszystkich narodów, których władcą był sułtan. Dynastia
panująca była turecka, językiem urzędowym
i alfabetem był arabski, poezję tworzono w perskim,
a największe znaczenie gospodarcze mieli Grecy. Oni
oficerowie armii zebrani w Ankarze, mieście leżącym
głęboko w górach Anatolii.
Wyprzedzając nieco wydarzenia, warto wspomnieć,
że w sierpniu 1920 r. w Sèvres pod Paryżem sułtański
rząd Imperium Osmańskiego został zmuszony do przyjęcia
traktatu pokojowego, który oddawał prowincje
arabskie Francuzom, Brytyjczykom i Włochom, prowincje
kaukaskie – Armenii, a prowincje europejskie
– Grekom. Traktat pokojowy został ratyfikowany przez
osmański parlament w Konstantynopolu, ale odrzucony
przez zgromadzenie oficerów w Ankarze. Pod przewodnictwem
generała Mustafa Kemala – zwanego później
Atatürkiem – proklamowano tam powstanie Republiki
Tureckiej. W ten sposób uniwersalne państwo sułtana
stało się narodowym państwem Turków.
Na przełomie 1918 i 1919 r. nie istniała jeszcze Republika
Turecka, a Imperium Osmańskie znajdowało
się w ostatniej fazie upadku. Mocarstwa Ententy brały
to, co chciały, nie patrząc nawet na zapisy rozejmu
z Mudros. Do podziału łupów zgłaszało się coraz więcej
chętnych, z których największe znaczenie mieli Włosi.
Okupowali oni Dodekanez – archipelag na Morzu Egejskim,
a teraz zamierzali zająć egejskie wybrzeże Azji
Mniejszej. Jednak na egejskie wybrzeże Azji Mniejszej