Wojsko i Technika Historia nr spec. 3/2021

www.zbiam.pl 

Medium Tank M3 

Lee i Grant 

NUMER SPECJALNY 3/2021 

Maj-Czerwiec 

cena 18,99 zł (VAT 8%) 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

W NUMERZE: 

Bitwa o Mariany 

Podczas gdy w Europie rozgorzała 

walka o przyczółki w Normandii, 

po drugiej stronie globu rejon 

Wysp Mariańskich stał się areną 

wielkiej bitwy na lądzie, w powietrzu 

i na morzu, która ostatecznie 

położyła kres panowaniu japońskiego 

imperium na Pacyfiku… 

Taktyka U-Bootów 

Ponieważ w myśl postanowień 

traktatu wersalskiego z 1919 r. 

Niemcom nie wolno było posiadać 

okrętów podwodnych, musieli 

dość długo czekać, aż ten zakaz zostanie 

anulowany przez zwycięskie 

mocarstwa. Ale licząc na to, nie 

tracili przez kolejne lata czasu… 

INDEX: 409138 

ISSN: 2450-3495



po drugiej stronie globu rejon 

Wysp Mariańskich stał się areną 

wielkiej bitwy na lądzie, w powietrzu 

i na morzu, która ostatecznie 

położyła kres panowaniu japońskiego 

imperium na Pacyfiku… 

Ponieważ w myśl postanowień 

traktatu wersalskiego z 1919 r. 

Niemcom nie wolno było posiadać 

okrętów podwodnych, musieli 

dość długo czekać, aż ten zakaz zostanie 

anulowany przez zwycięskie 

mocarstwa. Ale licząc na to, nie 

tracili przez kolejne lata czasu… 

INDEX: 409138 

ISSN: 2450-3495 

Vol. VII, nr 3 (33) 

www.zbiam.pl 

Medium Tank M3 

Lee i Grant 

NUMER SPECJALNY 3/2021 

Maj-Czerwiec 

cena 18,99 zł (VAT 8%) 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

NUMER SPECJALNY 3/2021 1 

W NUMERZE: 

Bitwa o Mariany 


Na okładce: czołg średni M3 Lee. 

Rys. Jarosław Wróbel 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

Nakład: 14,5 tys. egz. 

Redaktor naczelny 

Jerzy Gruszczyński 

jerzy.gruszczynski@zbiam.pl 

Redakcja techniczna 

Dorota Berdychowska 

dorota.berdychowska@zbiam.pl 

Korekta 

Stanisław Kutnik 

Współpracownicy 

Władimir Bieszanow, Michał Fiszer, 

Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński, 

Leszek Molendowski, Marek J. Murawski, 

Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor 

Wydawca 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Ul. Anieli Krzywoń 2/155 

01-391 Warszawa 

office@zbiam.pl 

Biuro 

Ul. Bagatela 10/19 

00-585 Warszawa 

Dział reklamy i marketingu 

Andrzej Ulanowski 

andrzej.ulanowski@zbiam.pl 

Dystrybucja i prenumerata 


Reklamacje 


Prenumerata 

realizowana przez Ruch S.A: 

Zamówienia na prenumeratę w wersji 

papierowej i na e-wydania można składać 

bezpośrednio na stronie 

www.prenumerata.ruch.com.pl 

Ewentualne pytania prosimy kierować 

na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl 

lub kontaktując się z Telefonicznym 

Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 

801 800 803 lub 22 717 59 59 

– czynne w godzinach 7.00–18.00. 

Koszt połączenia wg taryfy operatora. 

Copyright by ZBiAM 2021 

All Rights Reserved. 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne 

rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy 

jest zabronione. Materiałów niezamówionych, 

nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo 

dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów 

i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. 

Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie 

opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi 

odpowiedzialności za treść zamieszczonych 

ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz 

na naszej nowej stronie: 

www.zbiam.pl 

w numerze: 

BITWY I KAMPANIE 

Michał i Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński 

Bitwa o Guadalcanal 4 


Tomasz Szlagor 

Mariany 1944 (1) 22 

MONOGRAFIA PANCERNA 


M3 Lee i Grant. Amerykańskie czołgi średnie 38 

WOJNA NA MORZU 

Tymoteusz Pawłowski 

Ocean Indyjski w okresie II wojny światowej (1) 58 


Tadeusz Kasperski 

Taktyka U-Bootów w Bitwie o Atlantyk 1939-1945 (1) 70 

HISTORIA 

Jędrzej Korbal 

Centralny Okręg Przemysłowy a Wojsko Polskie (2) 84 

www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria 

3

Michał i Jacek Fiszer, 

Jerzy Gruszczyński 

Bitwa o Guadalcanal 

Bitwa o Guadalcanal była 

przełomowym momentem 

II wojny światowej na Dalekim 

Wschodzie, choć powszechnie 

za takie uchodzą dwie morskie 

bitwy, na Morzu Koralowym 

i pod Midway. A jednak 

to był właśnie moment, kiedy 

japońska machina wojenna 

załamała się, utknęła… 

Od tego momentu Japonia 

nie dokonała żadnego podboju, 

nie zrealizowała żadnego 

planu ofensywnego. To właśnie 

od klęski na wyspie Guadalcanal 

zaczął się upadek 

japońskiego imperium. 

jest uratowanie wolnego, demokratycznego 

świata przed opanowaniem przez totalitarne 

systemy, takie jak niemiecki czy radziecki, jak 

również japoński. Jednak dobrowolne przystąpienie 

do II wojny światowej po stronie 

Wielkiej Brytanii, by ratować resztki demokratycznego 

świata, nie wchodziło w grę. 

To co rozumiały władze, prezydent i jego doradcy, 

było zupełnie niezrozumiałe dla zwykłych 

ludzi, dla wyborców, a nawet dla wielu 

kongresmenów. 

Dlatego amerykańska administracja robiła 

wiele, by się w ten konflikt zaangażować. 

Dość powiedzieć, że kiedy udało się w końcu 

sprowokować Japończyków do ataku 

na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 r., to wreszcie 

można było wziąć sprawy w swoje ręce 

i zacząć oddziaływać na szerokie, globalne 

środowisko bezpieczeństwa, kształtując 

świat sprzyjający rozwojowi Stanów Zjednoczonych. 

Trzeba przyznać, że kierownictwo 

amerykańskie nie pomyliło się w swoich 

ocenach, kosztem bowiem relatywnie 

niewielkich (w porówaniu do wielu innych 

krajów) strat, w wyniku II wojny światowej 

USA wyrosły na jedno z dwóch światowych 

supermocarstw. Państwo to stało się liderem 

świata zachodniego. 

Odpieranie japońskiego ataku na zgrupowanie desantowe u wybrzeża Guadalcanal; 7 sierpnia 

1942 r. Tego dnia lotnictwo japońskiej Cesarskiej Marynarki Wojennej stacjonujące w bazach w rejonie 

Rabaul na Nowej Brytanii wykonało kilka bezskutecznych ataków. 

4 

Bitwa ta była znacząca także z kilku innych 

względów. Należała do najdłuższych 

w ciągu całej kampanii wojennej 

na Pacyfiku. Toczyła się na granicy zasięgu 

systemu logistycznego obu państw, szlaki 

zaopatrzenia były rozciągnięte na tysiące 

kilometrów. Do tego wszystkiego straty 

w okrętach przy wsparciu działań lądowych 

były znacznie większe, niż w wielu dużych 

bitwach morskich. Teren, klimat, zaciętość 

walk, niewiarygodny wysiłek i poświęcenie 

walczących żołnierzy, czyni tę bitwę jeszcze 

bardziej znaczącą, pokazała ona bowiem 

nie tylko siłę militarną, ale także siłę ludzkich 

charakterów. 

Administracja prezydenta Franklina 

D. Roosevelta doskonale zdawała sobie sprawę, 

że w interesie Stanów Zjednoczonych

Tomasz Szlagor 

1 

Mariany 1944 

22 



po drugiej stronie 

globu rejon Wysp Mariańskich 

stał się areną wielkiej bitwy 

na lądzie, w powietrzu i na morzu, 

która ostatecznie położyła 

kres panowaniu japońskiego 

imperium na Pacyfiku. 

Wieczorem 19 czerwca 1944 r., pierwszego 

dnia bitwy na Morzu Filipińskim, 

ciężar walk przeniósł się w rejon 

Guam, jednej z wysp na południowym 

krańcu archipelagu Marianów. W ciągu dnia 

japońska artyleria przeciwlotnicza strąciła 

tam kilka bombowców US Navy i na ratunek 

zestrzelonym lotnikom pospieszyły wodnosamoloty 

Curtiss SOC Seagull. Ens. Wendell 

Twelves z dywizjonu myśliwskiego lotniskowca 

Essex i skrzydłowy Lt. George’a Duncana 

wspominał: 

Zbliżając się w cztery Hellcaty do Orote, zauważyliśmy 

powyżej dwa japońskie myśliwce 

Zeke. Duncan wysłał drugą parę, by się nimi zajęła. 

W następnej chwili usłyszeliśmy na używanej 

przez nas częstotliwości wołanie o pomoc. 

Pilot Seagulla, wodnosamolotu ratowniczego, 

podał przez radio, że on i jeszcze jeden Seagull 

są na wodzie niedaleko Rota Point na Guam, 

1000 jardów od brzegu. Byli ostrzeliwani przez 

dwa Zeke. Facet był przestraszony. W jego głosie 

słychać było desperację. 

W tej samej chwili zaatakowały nas dwa 

Zeke. Wyskoczyły na nas z chmur. Zrobiliśmy 

unik, schodząc z linii ognia. Duncan zawołał 

do mnie przez radio, żebym poleciał na odsiecz 

Seagullom, a on wziął na siebie oba Zeke. 

Do Rota Point miałem jakieś osiem mil, 

czyli co najmniej dwie minuty lotu. Położyłem 

samolot na lewe skrzydło, pchnąłem dźwignię 

przepustnicy do oporu i pognałem we wskazane 

miejsce. Bezwiednie pochyliłem się do przodu, 

naprężając pasy siedzeniowe, jakby to mogło 

w czymś pomóc. Jeśli miałem coś zrobić dla 

tych dwóch wodnosamolotów ratowniczych, 

musiałem dotrzeć tam szybko. Same przeciwko 

Zeke nie miały szans. 

Chociaż byłem skupiony na tym, by dolecieć 

jak najszybciej do Rota Point, nie przestawałem 

się rozglądać. Nie pomógłbym nikomu, 

gdybym teraz dał się zestrzelić. Wokół wrzała 

bitwa. Widziałem kilkanaście manewrujących, 

walczących ze sobą myśliwców. Kilka ciągnęło 

za sobą strugi dymu. Radio rozbrzmiewało 

gwarem podekscytowanych głosów. 

Nic, co widziałem dookoła, nie stanowiło 

bezpośredniego zagrożenia. W oddali dostrzegłem 

Rota Point. Na wodzie unosiły się jaskrawobiałe 

czasze spadochronów. Było ich trzy 

albo cztery. Należały do pilotów, których ratowały 

wodnosamoloty. Gdy podleciałem bliżej, 

zobaczyłem je. Sunąc po powierzchni morza, 

oddalały się od brzegu. Seagull miał pod kadłubem 

jeden duży pływak, który go utrzymywał 

na wodzie. Zobaczyłem, że ratowani lotnicy 

trzymają się tych pływaków. Jeszcze raz omiotłem 

wzrokiem okolicę i dostrzegłem jednego 

Wodnosamolot Curtiss SOC Seagull opuszczany na katapultę krążownika USS Minneapolis.


wyspach Marianów. Część Avengerów uzbrojono 

w pociski rakietowe HVAR, z którymi 

US Navy dopiero eksperymentowała. Szybko 

okazało się, że ta broń, celna tylko na krótkim 

dystansie, nie jest odpowiednia dla tych 

stosunkowo dużych i powolnych samolotów, 

które łatwo padały ofiarą ognia przeciwlotniczego. 

W ataku na lotnisko Charan Kanoa 

na Saipanie zginął, razem z załogą, LtCdr 

Robert Isely, dowódca VT-16 – dywizjonu 

Avengerów z Lexingtona. Ogółem tego dnia 

Amerykanie stracili 10 samolotów. Tymczasem 

lotnicy TF 58 zgłosili zniszczenie na ziemi 

zaledwie 11 samolotów i zaczęli poddawać 

w wątpliwość sens dalszego wysyłania 

ich nad Mariany. W powietrzu też działo się 

niewiele – do końca dnia łupem Hellcatów 

padły cztery Betty oraz jeden samolot mylnie 

rozpoznany jako Ki-49 (Helen), wszystkie 

przechwycone pojedynczo nad oceanem 

na wschód od Marianów. Ponadto jednego 

G4M zestrzelili piloci Wildcatów z VC-5 (dywizjonu 

lotniskowca eskortowego Kitkun Bay), 

patrolujący wokół floty inwazyjnej, która zbliżała 

się do Marianów. 

Tymczasem należące do TF 58 pancerniki 

(North Carolina, Washington, Iowa, New Jersey, 

Indiana, South Dakota i Alabama), zgrupowane 

w podzespole TG 58.7, przez niemal 

cały 13 czerwca ostrzeliwały Saipan i Tinian, 

usiłując niszczyć nieprzyjacielskie umocnienia 

– bez żadnego wymiernego efektu. 

Innym nowatorskim pomysłem, użytym przez Marines w bitwie o Saipan, było zamontowanie 

na ciężarówkach wyrzutni rakietowych Mk 7, strzelających pociskami 114 mm. 

LVT(A)-1, gąsienicowy pojazd amfibijny wsparcia ogniowego, wyposażony w wieżyczkę z czołgu 

M3A1 Stuart z armatą kalibru 37 mm. 

Po pierwsze, takie przygotowanie artyleryjskie 

wymagało umiejętności i wprawy, których 

załogi okrętów TG 58.7 zwyczajnie nie 

miały. Po drugie, nie chcąc wpływać na jeszcze 

nierozpoznane wody bliżej brzegu, prowadziły 

ogień z dużej odległości (ponad 

10 km). Po trzecie, Japończycy przygotowali 

wiele drewnianych atrap i pozorowanych 

stanowisk, co rozproszyło ostrzał. Jedynym 

pożytkiem z tej kanonady był fakt, że pod jej 

osłoną trałowce przeczesały tory wodne prowadzące 

do miejsc przyszłego desantu (nie 

znajdując żadnych min). 

Nocą 13/14 czerwca przybyła flota inwazyjna 

(TF 51) i zadanie „zmiękczania” przeciwnika 

przejęły wchodzące w jej skład okręty. 

Wśród nich było osiem pancerników – Maryland, 

Colorado, Pennsylvania, Tennessee, 

California, New Mexico, Mississippi i Idaho 

– starych i powolnych, ale z załogami wyćwiczonymi 

w ostrzale punktowych celów lądowych. 

Gdy podpłynęły bliżej brzegu, japońskie 

baterie stoczyły z nimi heroiczną walkę, 

nieznacznie uszkadzając pancernik California, 

krążownik ciężki Indianapolis, krążownik 

lekki Birmingham oraz niszczyciele Braine 

i Remey. W tym czasie nurkowie z UDT (Underwater 

Demolition Teams), którzy do tamtej 

pory ukradkiem mierzyli głębokość wody 

na podejściach do wybranych plaż i rozpoznawali 

przeszkody, ładunkami wybuchowymi 

rozbili w kilku miejscach rafę koralową, 

tworząc przejścia dla amfibii DUKW. 

Samoloty TF 58 kontynuowały naloty, 

praktycznie nie napotykając już przeciwnika 

w powietrzu – 14 czerwca piloci Hellcatów 

zgłosili jedynie zestrzelenie dwóch Betty. Niezwykłą 

przygodę przeżył Ens. Donald Brandt 

z VF-2 (dywizjonu myśliwskiego Horneta). 

Zestrzelony z ziemi podczas ataku na lotnisko 

Agana na Guam, wylądował ok. półtora 

km od brzegu wyspy. Jako że znajdował się 

w zasięgu nadbrzeżnych baterii, czekający 

w pogotowiu okręt podwodny Stingray, próbując 

podjąć go z wody, ściągnął na siebie 

ich ogień i musiał się zanurzyć. Amerykanie 

opracowali na takie okazje specjalną technikę 

ratunkową. Stingray wysunął oba peryskopy 

i przepłynął obok pilota na tyle blisko, 

by ten mógł się ich złapać. Pierwsze trzy podejścia 

były nieudane. Po każdym okręt potrzebował 

godzinę, by zawrócić i spróbować 

ponownie. Za czwartym razem Ens. Brandt 

zdołał złapać się peryskopu i Stingray wyholował 

go poza zasięg ognia z brzegu. 

Pod koniec dnia TG 58.1 i 58.4 zakończyły 

turę nalotów, by uzupełnić paliwo przed 

skierowaniem się na północ, w celu uderzenia 

na odległą o ponad 1000 km Iwo Jimę. 

Zniszczenie znajdujących się tam lotnisk 

i składów paliwa miało w założeniu uniemożliwić 

przeciwnikowi przerzucenie na Mariany 

dodatkowych sił lotniczych z Wysp Japońskich. 

Dzięki meldunkom wszędobylskich 

okrętów podwodnych US Navy, które śledziły 

ruchy japońskiej floty, Mitscher wiedział, 

29



38 

M3 Lee i Grant 

Amerykańskie czołgi średnie 

Pierwszym amerykańskim czołgiem średnim, jaki wszedł do walki 

w II wojnie światowej, był Medium Tank M3, nazwany przez Brytyjczyków 

General Lee, a w zmodernizowanej postaci na brytyjskie 

zamówienie – General Grant. Zgodnie z ówczesną koncepcją 

uzbrojenia czołgu w broń przeciwpancerną i działo do niszczenia 

innych obiektów pola walki, wóz miał dwa różne kalibry uzbrojenia 

artyleryjskiego, 75 mm w kadłubie i 37 mm w wieży. Rozwiązanie 

to okazało się być chybione, ale wiele komponentów opracowanych 

dla M3 Lee i Grant zostało później wykorzystanych 

w konstrukcji czołgu średniego M4 Sherman, podstawowego 

wozu bojowego aliantów zachodnich w II wojnie światowej. 

W 

czasie I wojny światowej wśród 

wojsk wysłanych przez Amerykanów 

na Europejski Teatr Działań 

Wojennych był Tank Corps of the American 

Expeditionary Forces, jego pierwszy ośrodek 

szkoleniowy dowodzony przez kpt. George 

S. Pattona powstał we Francji w listopadzie 

1917 r. Formacja otrzymała na wyposażenie 

francuskie czołgi lekkie Renault M1917 

i brytyjskie pojazdy Mark VI. Całością korpusu, 

w ramach którego udało się sformować 

21 batalionów czołgów lekkich M1917 

i osiem batalionów czołgów średnich Mk.VI, 

dowodził gen. bryg. Samuel D. Rockenbach, 

który do 1924 r. kierował szkołą pancerną 

w Fort Meade w Maryland. Cztery z tych batalionów 

faktycznie wzięły udział w walkach 

w czasie I wojny światowej. 

Po I wojnie światowej czołgi wróciły do Stanów 

Zjednoczonych, ale sam Korpus Pancerny 

został rozwiązany. Skadrowane pododdziały 

czołgów zgromadzono w Fort Meade, gdzie 

podporządkowano je piechocie, którą miały 

wspierać. I w sumie trudno się dziwić. A cóż 

za przeciwników miały Stany Zjednoczone? 

Meksyk? Do odparcia meksykańskiej agresji 

na Teksas czy Nowy Meksyk wystarczyła kawaleria, 

piechota i artyleria. Podobnie było z Kanadą. 

A utrzymanie porządku na Filipinach 

czy na Kubie czołgów nie wymagało. 

Po wojnie Amerykanie zmontowali z dostarczonych 

z Wielkiej Brytanii podzespołów 

łącznie 100 czołgów Mk.VIII, ich produkcja 

Prototypy M1921 i M1922 (na zdjęciu) były pierwszym podejściem do zbudowania amerykańskiego 

czołgu średniego do wsparcia piechoty na polu walki. Do ich niepowodzenia w znacznej mierze 

przyczynił się nieodpowiedni silnik, pochodzący z małych jednostek morskich.

50 


działa kal. 75 mm oraz po rozmieszczeniu 

dość dużej amunicji do niego, najzwyczajniej 

nie było miejsca. Dlatego pozostawiono 

trzy karabiny maszynowe Browning M1919 

kal. 7,62 mm. Jeden pozostał w kadłubie, 

zamontowany na stałe, uruchamiany przez 

kierowcę. Występował tylko na wczesnych 

pojazdach produkcyjnych, szybko został 

usunięty, w związku z czym zostały tylko dwa 

pozostałe, czyli sprzężony karabin maszynowy 

z armatą umieszczony w wieży po prawej 

stronie działa kal. 37 mm na wspólnym 

z nim łożu M24 oraz ostatni karabin maszynowy 

umieszczony w obrotowej wieżyczce 

dowódcy na głównej wieży. Owa mała 

wieża na dużej wieży nadawała czołgowi 

nieco dziwny wygląd. Z tego powodu Rosjanie, 

którzy otrzymali te pojazdy w ramach 

Lend Lease Act, nazywali go „triechetażnyj” 

– trzy-piętrowy. 

W zasadzie podwozie i układ jezdny pozostało 

bez zmian w stosunku do czołgu 

M2A1. Napęd stanowił umieszczony z tyłu 

silnik Wright R-975 EC2 ze sprężarką mechaniczną 

o mocy 400 KM przy 2400 obr./ 

min, 9-cylindrowy, czterosuwowy, chłodzony 

powietrzem, w układzie gwiazdowym. Był 

on produkowany z licencji przez firmę Continental 

Motors Company z Mobile w Alabamie, 

która to firma dostarczała też sprzęgło 

(2 lub 3 tarczowe suche), skrzynie biegów 

oraz przekładnie różnicowe. Umieszczono 

ten silnik pionowo, w tylnej części kadłuba, 

lekko nachylony tak, by wał mógł być z niego 

wyprowadzony w kierunku umieszczonej 

nieco niżej transmisji znajdującej się obok 

kierowcy, z przodu czołgu. Pojemność zbiorników 

paliwa do silnika zwiększono do 662 l, 

znajdowały się one z tyłu, w przedziale silnikowym. 

Skrzynia biegów miała pięć biegów 

do przodu i jeden wsteczny, o przełożeniu: 

I – 7,65:1, II – 3,11:1, III – 1,78:1, IV – 1,11:1, 

V – 0,78:1 (nadbieg) i wsteczny – 5,65:1. Przekładnia 

końcowa typu jodełkowego, z redukcją 

2,84:1. Początkowo w czołgu stosowano 

gąsienice gładkie T41 o szerokości 406 mm, 

a później wprowadzono szersze gąsienice, 

wszystkie o szerokości 420,6 mm: gładkie 

T51, z podwójnymi poprzeczkami T49 lub 

Jeden z czołgów Grant, które w 1942 r. trafiły do Australii. Wojska lądowe tego kraju używały 

777 wozów Grant i Lee. Większość z nich walczyła na Nowej Gwinei. 

Wyładunek czołgów średnich M3 z transportu kolejowego. Do szkolenia M3 były używane 

w Stanach Zjednoczonych niemal do końca drugiej wojny światowej. 

w szewrony T48. Instalacja elektryczna prądu 

stałego 24 V, była zasilana prądnicą dającą 

prąd 50 A pracującą na napięciu 28 V. 

Czołg miał mały agregat pomocniczy z małym 

jednocylindrowym silnikiem benzynowym 

napędzającym pomocniczą prądnicę 

30 V, pozwalający na zasilanie systemów 

czołgu na postoju. 

Kadłub czołgu miał konstrukcję spawaną 

lub nitowaną, w zależności od zakładu. 

Przód kadłuba był zbudowany z płyt pancernych 

walcowanych o grubości 51 mm 

nachylonych pod kątem 30 o w górnej części, 

grubość 38 mm w środkowej części nachylonej 

pod kątem 53 o oraz 51 mm w dolnej 

części, zaokrąglonej a dalej nachylonej 

pod kątem 45 o . Boki kadłuba miały grubość 

38 mm i były pionowe, podobnie jak tył kadłuba 

miejscami nachylony pod kątem 10 o . 

Podłoga pod przedziałem bojowym miała 

grubość 25,4 mm, zaś pod przedziałem silnikowym 

i z góry – 12,7 mm. Wieża odlewana 

miała przód (nachylony pod kątem 47 o ) oraz 

boki i tył o grubości 51 mm, zaś dach wieży 

miał grubość 22 mm. 

Pierwszy prototyp czołgu średniego M3 

został ukończony w marcu 1941 r. w Rock Island 

Arsenal (jedyny M3 tu zbudowany) i wysłano 

go na poligon Aberdeen Proving Ground, 

gdzie dość szybko przeszedł pomyślne 

próby. Ponieważ czołg standaryzowano już 

wcześniej, więc jego produkcja mogła się 

rozpocząć natychmiast po zakończeniu prób 

i wyeliminowaniu różnych drobnych wad. 

Produkcja czołgów średnich M3 ruszyła już 

w czerwcu 1941 r. 

Produkcja czołgów średnich 

M3, Lee i Grant 

Stany Zjednoczone już w sierpniu 1941 r. 

zamówiły pierwszych 1000 czołgów M3 

i produkcję czołgów dla USA miał prowadzić 

Detroit Tank Arsenal w Warren w stanie 

Michigan, obsadzony pracownikami firmy 

Chrysler Corporation. Później zamówienia 

zwiększano, ostatecznie US Army otrzymało 

1985 czołgów M3, niemal wyłącznie w tej 

wersji. Produkcja czołgów M3 w Detroit Tank 

Arsenal rozpoczęła się w lipcu 1941 r. i zakończyła 

w sierpniu 1942 r., po zbudowaniu 

3243 pojazdów tej wersji. Większość z nich 

trafiło to US Army, ale część przekazano też 

Wielkiej Brytanii w ramach Lend Lease Act, 

albo z oryginalną amerykańską wieżą jako 

Lee I, albo z brytyjską wieżą z radiostacją 

w tylnej niszy, jako Grant I.

Tymoteusz Pawłowski 

Ocean Indyjski 

w okresie II wojny światowej 

1 

Ocean Indyjski zaczął odgrywać ważną rolę w dziejach świata 

w 1498 r., kiedy to Vasco da Gama z Portugalii dopłynął do Indii. 

W 1509 r. została stoczona bitwa morska pod Diu – dziś 

zapomniana, ale jedna z najważniejszych w dziejach świata 

– po której Portugalczycy przejęli kontrolę nad Oceanem Indyjskim 

z rąk egipsko-tureckich. Przemiany w Europie sprawiły, 

że rola Portugalczyków stopniowo malała na rzecz Hiszpanów 

(przez krótki czas istniało wspólne państwo hiszpańsko-portugalskie), 

a następnie Holendrów (którzy również byli poddanymi 

hiszpańskich królów). W XVIII wieku pewne znaczenie 

osiągnęli również Francuzi, ale ostatecznie to Brytyjczycy stali 

się największą potęgą na Oceanie Indyjskim. Ten prymat trwał 

od 1815 r. – gdy zatwierdzono ich panowanie w Kraju Przylądkowym 

w Południowej Afryce – aż do 1963 r., kiedy to w Londynie 

zadecydowano o likwidacji brytyjskiego imperium kolonialnego 

i ewakuacji wszystkich baz „na wschód od Suezu”. 

58 

Ocean Indyjski jest przede wszystkim 

tranzytową drogą morską z Europy 

na Daleki Wschód. W przededniu 

II wojny światowej największe znaczenie 

miały Indie Brytyjskie na północnych wybrzeżach 

Oceanu oraz Indie Holenderskie 

– dzisiejsza Indonezja – na jego wschodnich 

krańcach. Ostały się również pozostałości 

innych imperiów kolonialnych: Portugalczycy 

wciąż zachowywali kontrolę nad Goa 

(sąsiadującym z Indiami Brytyjskimi) oraz 

Timorem (sąsiadującym z Indiami Holenderskimi), 

a nawet nad Makao u wybrzeży 

Chin. Podobnie Francuzi kontrolowali kilka 

placówek u wybrzeży Indii Brytyjskich – największą 

była Pondicherry – i kontrolowali 

bogate Indochiny (technicznie rzecz biorąc, 

leżące nad Pacyfikiem). 

Wspomniane państwa europejskie miały 

również swoje posiadłości na zachodnim, 

Samuel Hoare, brytyjski minister spraw zagranicznych, 

który w 1935 r. zaproponował pokój 

dla Etiopii. Bardzo dobrze znał się z przywódcą 

Włoch: w 1917 r. był oficerem brytyjskiego wywiadu 

w Rzymie i płacił redaktorowi Benito Mussoliniemu 

100 ówczesnych funtów tygodniowo, 

za uprawianie pro-brytyjskiej propagandy. 

brzegu Oceanu Indyjskiego – będącego 

jednocześnie wschodnim brzegiem Afryki. 

Istniały tam: brytyjski Związek Południowej 

Afryki, portugalski Mozambik i francuski 

Madagaskar. Dalej na północ leżała Niemiecka 

Afryka Wschodnia – Tanganika, utracona 

po 1918 r. na rzecz Brytyjczyków, obecnych 

już wcześniej w sąsiedniej Kenii. Pozycję 

w Somalii zdołali z kolei zająć Włosi. 

Od zachodu można dostać się na Ocean 

Indyjski albo przepływając obok Przylądka 

Dobrej Nadziei w ówczesnym Związku 

Południowej Afryki, albo przez kanał Sueski 

– ukończony w 1869 r. – i dalej przez 

Morze Czerwone. Dlatego też ujście Morza 

Czerwonego do Oceanu Indyjskiego miało 

olbrzymie znaczenie i swoje bazy w Somalii 

mieli nie tylko Włosi, ale również Brytyjczycy 

i Francuzi. Wschodnie wyjścia z Oceanu Indyjskiego 

kontrolowali przede wszystkim Brytyjczycy 

dzięki bazom w Singapurze i w Australii. 

Istniała również droga morska przez 

Cieśninę Sundajską pomiędzy holenderskimi 

wyspami Sumatra i Jawa, oraz kolejna – dalej 

na wschód – w pobliżu wyspy Timor. Wyspa 

ta – podzielona wówczas pomiędzy Holendrów 

i Portugalczyków – ma duże znaczenie 

strategiczne, które po 1975 r. zadecydowało 

o tragicznych losach państwa znanego jako 

Timor Wschodni.

Tadeusz Kasperski 


1 

w Bitwie o Atlantyk 1939-1945 

W okresie II wojny światowej stosowana przez niemieckie okręty 

podwodne taktyka nie była wciąż taka sama. Miały na nią wpływ 

różnorodne czynniki: ilość zdolnych do akcji bojowych okrętów 

podwodnych w danym momencie, ich możliwości techniczne, 

dostępność baz, specyfika rejonu działań bojowych oraz zasięg 

operacyjny okrętów podwodnych i ich grup, dostępne siły morskie 

i lotnicze przeciwnika na danym obszarze, wprowadzane 

przez obie strony nowe wynalazki pomocne w zwalczaniu jednostek 

wroga i wreszcie – skuteczna praca wywiadu, ułatwiająca 

walkę jednej i drugiej stronie w kolejnych etapach wojny. 

bombami głębinowymi, ustawianymi sieciami 

zagrodowymi, czy licznymi zagrodami 

minowymi. Ponadto posługiwano się zamaskowanymi 

statkami-pułapkami, wykorzystywano 

sterowce i samoloty do patrolowania 

akwenów morskich, a nawet alianckie 

70 

W 

okresie dwudziestolecia międzywojennego 

Niemcy mieli czas, by wyciągnąć 

wnioski z działań U-Bootów 

na morzu podczas I wojny światowej. Odniosły 

one spore sukcesy – zatopiły 6394 statki 

handlowe państw Ententy o łącznej pojemności 

11 948 702 BRT. Ponadto posłały 

na dno 10 pancerników, 10 krążowników 

pancernych, 2 krążowniki pancernopokładowe, 

4 krążowniki lekkie, krążownik minowy, 

lotniczy okręt-bazę, monitor, 21 niszczycieli, 

8 torpedowców, 4 kanonierki, 14 slupów 

(eskortowców), 2 okręty patrolowe, 8 stawiaczy 

min, 8 trałowców i 10 okrętów podwodnych 

1 . Jednak nie uratowały one państw 

centralnych przed klęską. 

Niemieckim okrętom podwodnym nie 

udało się bowiem przerwać strumienia dostaw 

na Wyspy Brytyjskie, zanim Stany Zjednoczone 

przewożonymi przez Atlantyk transportami 

wojska i zaopatrzenia nie przeważyły 

ostatecznie szali zwycięstwa w zmaganiach 

na zachodnioeuropejskim teatrze działań wojennych. 

Główną przyczyną porażki kajzerowskich 

U-Bootów było wprowadzenie przez 

Brytyjczyków systemu konwojów w krytycznym 

dla alianckiej żeglugi 1917 r. Wcześniej 

U-Booty w swoich patrolach potrafiły zatapiać 

od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu 

statków – częściej artylerią niż torpedami (!), 

wykorzystując fakt, że statki zmierzały przez 

Atlantyk lub Morze Śródziemne pojedynczo 

i przeważnie bez eskorty. 

Wprowadzenie konwojów znacznie 

utrudniło odnoszenie sukcesów U-Bootom, 

Atlantyk bowiem mocno opustoszał i trudniej 

było odnaleźć na nim cele do zatapiania, 

a gdy pojedynczy okręt podwodny napotykał 

grupę kilkudziesięciu statków z eskortą, 

wtedy odnosił niewielki sukces – zatapiał 

góra dwa-trzy cele, zanim eskorta nawiązała 

z nim kontakt i podjęła walkę. Reszta statków 

w tym czasie uciekała i rzadko kiedy atak 

na konwój udawało się ponowić. Z reguły 

kapitan U-Boota nie był w stanie wezwać 

na pomoc innego okrętu podwodnego, który 

wsparłby jego działania, ponieważ w tamtym 

okresie preferowano działania raczej 

w pojedynkę i z dala od siebie. Spadła więc 

wysokość zatapianego tonażu, a wzrosły 

straty U-Bootów, zwalczanych przez coraz 

lepiej uzbrojone alianckie okręty nawodne 

Admirał Karl Dönitz – dowódca U-Bootwaffe, 

a od 30 stycznia 1943 r. całej niemieckiej 

Kriegsmarine. 

okręty podwodne, które skryte pod wodą 

podążały za trawlerami rybackimi, będącymi 

„wabikiem” na U-Booty 2 . 

W trakcie działań wojennych do brytyjskiej 

niewoli trafił por. mar. Karl Dönitz 

(dowódca okrętu podwodnego UB-68, zatopionego 

przez eskortę konwoju 4 października 

1918 r. na Morzu Śródziemnym). 

Spędził on prawie rok w niewoli, sporo rozmyślając 

nad przyczynami klęski niemieckich


ła się Niemcom, ponieważ brakowało koordynacji, 

a w niektórych atakach problemem 

okazały się wadliwe torpedy. 

Z konwojów OB-17, OA-17, KJF-3 i HG-3 

niemieckim okrętom podwodnym udało 

się zatopić 9 statków i 1 uszkodzić, do tego 

pozostałe U-Booty do końca patroli poslały 

na dno jeszcze 7 statków zmierzających 

do portów samotnie. Cena za ataki na same 

konwoje okazała się jednak dość wysoka. 

Uszkodzona 13 października w pojedynku 

ze statkiem Stonepool „dziewiątka” U 42 

padła ofiarą ataku niszczycieli Imogen i Ilex, 

a dzień później „siódemka” U 45, po posłaniu 

na dno trzech dużych statków z konwoju 

KFJ-3, została zatopiona po kontrataku czterech 

brytyjskich niszczycieli (Inglefield, Icarus, 

Ivanhoe i Intrepid). 

Analizując pierwsze akcje U-Bootów przeciwko 

konwojom Dönitz doszedł do słusznych, 

ale nieco spóźnionych wniosków. 

Konwoje atakowano zbyt blisko Wysp Brytyjskich 

i dlatego dość silna brytyjska eskorta 

niszczycieli mogła się skupić w rejonie walk 

i zatopić dwa U-Booty. Prócz tego jeden 

z U-Bootów nie powinien angażować się 

od razu w walkę, lecz (jako okręt naprowadzający) 

zmierzać dłużej za wykrytym 

konwojem i podając jego pozycję wzywać 

na miejsce akcji okręty pozostałe, później zaś 

U-Bootów na duże okręty w bazie Scapa Flow 

się nie powiódł, tym bardziej wykorzystano 

propagandowo ten sukces, upokarzając 

dowódców Royal Navy. 

30 października na włosku zawisło życie 

samego Winstona Churchilla, który podróżował 

na pancerniku Nelson. Okręt znajdował 

się wówczas w rejonie Orkadów, wraz z nim 

Niemieckie samoloty typu Focke-Wulf Fw 200 Condor zaczęły współpracę z U-Bootami w tropieniu 

i zwalczaniu alianckich konwojów w 1940 r. 

74 

RMS Empress of Britain (42 348 BRT) – największy aliancki statek zatopiony przez U-Boota (U 32) podczas 

II wojny światowej. Statek zatonął 28 października 1940 r., a jego pogromca dwa dni później. 

Glattesa uratowano 7 ). Z powodu tych zdarzeń 

Brytyjczycy zrezygnowali wówczas 

z wykorzystywania swoich najcenniejszych 

lotniskowców do poszukiwania i zwalczania 

U-Bootów. Niemcy oczywiście wykorzystali 

propagandowo ten spory sukces. 

W październiku 1939 r. Dönitz próbował 

wreszcie powrócić do swoich koncepcji 

i zaplanował zorganizowanie pierwszego 

„wilczego stada”, by zaatakowało alianckie 

konwoje zmierzające do portów Wielkiej 

Brytanii, bądź z nich wyruszające. Okazało 

się jednak, że ten miesiąc nie okazał się dla 

Niemców tak pomyślny. Brytyjczycy postawili 

duże zagrody minowe w kanale La Manche 

pomiędzy Dover i Calais i zatonęły na nich 

trzy U-Booty (8 października U 12, 13 października 

U 40 i 25 października U 16). Dowódca 

U-Bootwaffe musiał kierować U-Booty 

odtąd tylko trasą wokół Wysp Brytyjskich. 

Co gorsza, U 40 (typu IXA) miał wziąć udział 

w atakach na konwoje, do czego wyznaczono 

jeszcze pięć innych okrętów („dziewiątki” 

U 37 i U 42 oraz „siódemki” U 45, U 46 i U 48). 

Akcja przeciwko konwojom, rozpoczęta 

10 października, także nie do końca powiod- 

wymienić się „rolą” z okrętem, który wyczerpał 

torpedy po swoich atakach. 

W październiku 1939 r. U-Booty (według 

danych Jerzego Piekałkiewicza) zatopiły 

34 statki (z neutralnymi) o łącznej pojemności 

168 140 BRT. Doszedł do tej listy jeszcze 

jeden bardzo spektakularny sukces, jakim 

było zatopienie 14 października brytyjskiego 

pancernika Royal Oak (29 150 t) w brytyjskiej 

bazie Scapa Flow na Orkadach. 

Niemcy wykorzystali fakt, że Brytyjczycy 

nie zdążyli zabezpieczyć (zatopieniem wyznaczonego 

do tego celu starego statku) 

wąskiej cieśniny Kirksound, którą wdarł się 

do wnętrza brytyjskiej bazy U 47 por. mar. 

Günthera Priena. Mimo ujawnionych problemów 

z torpedami, w ponawianych kolejno 

trzech atakach U-Boot zatopił zakotwiczony 

w bazie pancernik, trafiając go czterokrotnie 

i ten przewrócił się, tonąc na pozycji 

58°55’N, 02°59’W wraz z 834 osobami. Ponieważ 

podczas I wojny światowej żaden atak 

pancernik Rodney, krążownik liniowy Hood 

i 10 niszczycieli. Atak torpedowy U 56 (typu IIC) 

kpt. mar. Wilhelma Zahna okazał się nieskuteczny 

tylko dlatego, że z trzech odpalonych 

w stronę Nelsona torped przynajmniej dwie 

uderzyły w pancernik bez detonacji. 

Do końca 1939 r. U-Booty zarówno realizowały 

wyznaczone im zadania minowe 

koło brytyjskich portów u zachodnich 

i wschodnich wybrzeży Wysp Brytyjskich, 

jak i atakowały bezpośrednio napotykane 

samotne statki i konwoje, choć sukcesy odnoszono 

przeważnie w akcjach indywidualnych. 

Pod koniec października wysłano 

też trzy U-Booty („jedynki” U 25 i U 26 oraz 

„siódemka” U 53) na wody Morza Śródziemnego, 

ale U 53 zawrócił z powodu awarii, 

a U 25 został 31 października uszkodzony 

w ataku na konwój 20-K, z którego zatopił 

1 statek. Wyprawa U 26 (planowano postawienie 

min koło Gibraltaru, z czego zrezygnowano) 

także się nie powiodła i okręt 

powrócił bez sukcesów. 

W drugiej połowie listopada Dönitz planował 

wznowienie ataków na konwoje grupą 

dwóch „siódemek” (U 49 i U 53) oraz 2 „dziewiątek” 

(U 41 i U 43) na zachód od Gibraltaru. 

Nic jednak z tego nie wyszło, ponieważ U 53 

odpędziła eskorta napotkanego konwoju 

KS-27, a pozostałe U-Booty zatapiały po drodze 

napotykane samotne statki, a tylko U 43 

zatopił po jednym statku z napotkanych 

konwojów OG-7 i 14-BS. Za to dość ważnym 

sukcesem U-Bootów w tym miesiącu było 

uszkodzenie 21 listopada na minie U 21 koło 

Firth of Forth krążownika lekkiego Belfast 

(11500 t), co wyłączyło go z akcji na cztery 

lata. W listopadzie nastąpił spadek sukcesów 

U-Bootów, bowiem zatopiono 28 jednostek 

o pojemności 74 623 BRT. 

W grudniu sukcesy U-Bootów nieco wzrosły, 

bo lepsze efekty przyniosły ich operacje

Jędrzej Korbal 

Centralny Okręg Przemysłowy 

a Wojsko Polskie 

Były przecie i dwa wielkie 

dokonania, zapoczątkowane 

i rozwinięte pod patronatem 

rządu, przy żywym poparciu 

ludności: Gdynia i Centralny 

Okręg Przemysłowy. Oba 

wiążą się z nazwiskiem min. 

Eugeniusza Kwiatkowskiego. 

Oba wydawały się z początku 

zbyt ambitne i nierealne i oba 

dojrzewały o wiele prędzej, 

niż można było oczekiwać. 

działań, stanowił dla opinii publicznej zapewnienie 

pomyślnej realizacji industrializacji. 

Choć kręgi wojskowe na jego osobę patrzyły 

ze zdecydowanie mniejszym entuzjazmem, 

to zdawano sobie sprawę, że charyzma i talenty 

organizacyjne wicepremiera zapobiegną 

przeprowadzaniu inwestycji bez wyraźnego 

planu i konsekwentnej realizacji celów. 

2 

Do tego momentu interesy całej gospodarki 

polskiej oraz armii były w świetle pierwotnej 

idei okręgu sandomierskiego zgodne. 

Trzeba też dodać, że w rysującej się coraz 

wyraźniej trudnej rozgrywce politycznej cennym 

wsparciem pozycji Kwiatkowskiego była 

osoba prezydenta Ignacego Mościckiego, 

niejednokrotnie stającego w obronie swojego 

dawnego współpracownika z Państwowej 

Fabryki Związków Azotowych. Nieco 

w tle wspomnianych zamierzeń pozostawała 

grupa wojskowych, na czele z Generalnym 

Inspektorem Sił Zbrojnych marsz. Edwardem 

Śmigłym-Rydzem, szefem Sztabu Głównego 

gen. bryg. Wacławem Stachiewiczem, przewodniczącym 

KSUS gen. broni Kazimierzem 

84 

Walka o ogień 

Podjęta w początkach 1937 r. decyzja o utworzeniu 

Centralnego Okręgu Przemysłowego 

stanowiła bez wątpienia najpoważniejsze, 

poza budową Gdyni i połączenia jej węglową 

magistralą kolejową ze Śląskiem, wyzwanie 

przed jakim stanęła II Rzeczpospolita. Melchior 

Wańkowicz określi w jednej ze swoich 

entuzjastycznych publikacji przygotowywanych 

na zlecenie rządu COP mianem 

„ogniska siły”. Wystawiona nieco na wyrost 

ocena mogła jednak znaleźć uzasadnienie 

zwarzywszy, że szereg wcześniejszych inwestycji 

państwowych realizowanych m.in. 

w rejonie bezpieczeństwa już od 1922 r. 

odbywało się bez właściwego rozeznania zapotrzebowania, 

odpowiednich analiz, a nawet 

znajomości zasad ekonomii. Fakt ten podkreślali 

Władysław i Paweł Kosieradzki w złożonym 

jesienią 1936 r. memoriale dotyczącym budowy 

przyszłego okręgu. 

Będący twarzą nowego projektu wicepremier 

i minister skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, 

kojarzony z sukcesami swoich wcześniejszych 

Eugeniusz Kwiatkowski był kojarzony z sukcesem budowy portu w Gdyni, dlatego ogłoszenie projektu 

COP zostało pozytywnie odebrane w społeczeństwie. 

Sosnkowskim czy II wiceministrem MSWojsk. 

– szefem Administracji Armii gen. bryg. Aleksandrem 

Litwinowiczem. 

W miarę opisanych w pierwszej części 

artykułu intensywnych prac budowlanych 

oraz uruchamiania pierwszych wydziałów 

w kolejnych zakładach zbrojeniowych między 

ośrodkiem cywilnym i wojskowym coraz

Wojsko i Technika Historia nr spec. 3/2021

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?