Lotnictwo Aviation Intenational 7/2021 promo

Program F-35 na rozdrożu? • Przyszłość Royal Air Force
ISSN 2450-1298 INDEX 407437
www.zbiam.pl
Lipiec 7/2021
Cena: 16,50 zł, w tym 8% VAT
Inwestycje
w rozwój WZL1
Chińska
astronautyka
Embraer EMB-110, EMB-111
Bandeirante

W numerze
Vol. VII, nr 7 (71)
LIPIEC 2021
Numer 7
ISSN 2450–1298
nakład: 14.5 tys egz.
Program F-35 na rozdrożu? • Przyszłość Royal Air Force
I SN 2450-1298 INDEX 407437 www.zbiam.pl
Lipiec 7/2021
w rozwój WZL1
Chińska
astronautyka
Embraer EMB-110, EMB-111
Bandeirante
Cena: 16,50 zł, w tym 8% VAT
Zdjęcie okładkowe:
Śmigłowiec Mil Mi-8. Fot. WZL1
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Redakcja techniczna
Adam Mojski,
redakcja.techniczna@zbiam.pl
Stali współprawcownicy
Piotr Abraszek, Paweł Bondaryk, Piotr Butowski,
Robert Czulda, Jerzy Gotowała, Paweł Henski,
Andrzej Kiński, Jerzy Liwiński, Marek Łaz, Edward Malak,
Łukasz Pacholski, Michał Petrykowski,
Miłosz Rusiecki, Robert Senkowski.
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można
składać bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub
kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2021
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne rodzaje
mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie opiniami
sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych ogłoszeń
i reklam. Więcej informacji znajdziesz na naszej
nowej stronie:
www.zbiam.pl
Aktualności wojskowe
Paweł Bondaryk, Paweł Henski......... 4
Nowe kompetencje WZL Nr 2 S.A.
w zakresie obsług Herculesów
i Jastrzębi
Łukasz Pacholski................................. 6
Awionika kluczem
do sukcesu F-15EX
Paweł Henski......................................10
Aktualności kosmiczne
Waldemar Zwierzchlejski...................11
Prezes Zarządu Wojskowych Zakładów
Lotniczych Nr 1 nominowany
w konkursie menadżer roku
województwa łódzkiego
Materiały prasowe WZL Nr 1 S.A.....12
Royal Air Force
wobec wyzwań przyszłości
Aktualności cywilne
Paweł Bondaryk.................................14
Prywatny zlot śmigłowców
Miłosz Rusiecki...................................16
Royal Air Force wobec wyzwań
przyszłości
Michał i Jacek Fiszer,
Jerzy Gruszczyński...........................20
32
F-35 Lightning II. Program
na rozdrożu?
Paweł Henski..................................... 32
„Defender Europe-21”. Polska
w ćwiczeniach „Swift
Response-21”
Adam Gołąbek, Andrzej Wrona....... 42
Zapraszamy na nasz fanpage
facebook.com/lotnictwoaviationinternational
52
Zestrzelenie armeńskiego Su-25K
Michal J. Stolár..................................46
75 rocznica oblotu DHC-1
Chipmunk
Paweł Bondaryk................................ 52
20
60
Chińska astronautyka:
dzień dzisiejszy i perspektywy
Waldemar Zwierzchlejski.................56
Samoloty KC-130 Hercules
w Korpusie Piechoty Morskiej
Stanów Zjednoczonych
Paweł Henski.....................................60
Samolot Embraer EMB-110,
EMB-111 Bandeirante
Leszek A. Wieliczko..........................68
68
Jeden z dwóch goszczących w Kępie Sokołów – W-3WA w wersji do przewozu
szczególnie ważnych pasażerów z 1. Bazy Lotnictwa Transportowego w Warszawie.
Fot. Miłosz Rusiecki
www.zbiam.pl Lotnictwo Aviation International 3

PRZEMYSŁ LOTNICZY
Łukasz Pacholski
Nowe kompetencje WZL Nr 2 S.A.
w zakresie obsług Herculesów i Jastrzębi
Pierwsza połowa bieżącego roku to ważny okres w historii, obchodzących 75-lecie istnienia, Wojskowych
Zakładów Lotniczych Nr 2 S.A. (WZL Nr 2 S.A.). Wychodząc naprzeciw zmianom zachodzącym w Siłach Powietrznych
oraz realizacji wieloletniej strategii rozwoju przedsiębiorstwa, prowadzone są prace mające na
celu rozbudowę kompetencji w zakresie obsług wojskowych samolotów produkcji zachodniej, przede wszystkim
wielozadaniowych F-16 Fighting Falcon oraz transportowych C-130 Hercules.
28 czerwca doszło do podpisania umowy
z korporacją Lockheed Martin w sprawie rozszerzenia
współpracy związanej z obsługą
techniczną wielozadaniowych samolotów
bojowych Lockheed Martin F-16 Fighting
Falcon. Powyższa umowa stanowi pokłosie
porozumienia o współpracy zawartego pomiędzy
Polską Grupą Zbrojeniową S.A. (PGZ
S.A.) oraz Lockheed Martin w styczniu 2020
roku. Podkreśla ona zaangażowanie amerykańskiej
korporacji we współpracę z polskim
przemysłem w celu zapewnienia krajowych
zdolności obronnych i utrzymania miejsc
pracy dla polskich pracowników.
Podpisana umowa nabiera szczególnego
znaczenia w świetle obchodzonego przez nas
jubileuszu 75-lecia działalności zakładu. Działalność
naszej firmy ewoluuje w kierunku budowy
kompetencji do jak najszerszego serwisu
maszyn tzw. zachodniej proweniencji, przy wykorzystaniu
najnowocześniejszych technologii
w Polsce. – powiedział Leszek Walczak, Prezes
Wojskowych Zakładów Lotniczych Nr 2 S.A.
W ramach zawartej umowy, WZL Nr 2
S.A. będą świadczyć szereg zaawansowanych
usług związanych z serwisowaniem
polskiej floty samolotów wielozadaniowych
F-16 Jastrząb w zakresie wsparcia technicznego,
analiz inżynieryjnych, integracji systemów
oraz pomocy technicznej w bazach
lotniczych. Prace te są dowodem na rozwój
kompetencji i zdolności zakładów z Bydgoszczy
w obszarze obsługi technicznej samolotów
F-16 Jastrząb, znajdujących się na
wyposażeniu Sił Zbrojnych RP.
Lockheed Martin zobowiązał się do zapewnienia,
że porozumienie o współpracy ze
stycznia ubiegłego roku doprowadzi do rozwoju
znaczących projektów przemysłowych,
które przyniosą korzyści spółkom Polskiej
Grupy Zbrojeniowej S.A., w tym WZL Nr 2
S.A., a także szerzej rozumianemu polskiemu
przemysłowi – podkreślił Robert Orzyłowski,
dyrektor Lockheed Martin w Polsce oraz Europie
Środkowej i Wschodniej.
Co ważne, rozszerzenie możliwości
w zakresie obsług samolotów wielozadaniowych
rodziny F-16 wpisuje się w wieloletnią
strategię rozwoju WZL Nr 2 S.A. Według
władz polskiej spółki, głównym celem
jest możliwość oferowania kompleksowej
oferty zarówno dla Ministerstwa Obrony
Narodowej, jak i potencjalnych klientów
eksportowych. W Europie jeszcze przez
wiele lat będzie istniała liczna flota samolotów
F-16 Fightning Falcon różnych
wersji. Maszyny tego typu pozyskiwane
są przez kolejne państwa centralnej części
28 czerwca w należących
do Polskiej
Grupy Zbrojeniowej
Wojskowych Zakładach
Lotniczych
Nr 2 S.A. w Bydgoszczy
doszło do podpisania
umowy
z korporacją Lockheed
Martin w sprawie
rozszerzenia współpracy
związanej
z obsługą techniczną
samolotów F-16.
Fot. Łukasz Pacholski
W ramach programu offsetowego związanego z zakupem
systemu obrony powietrznej Patriot PAC-3,
w WZL Nr 2 S.A. ulokowano trzy nowe projekty,
w tym związane z rozbudową kompetencji w zakresie
obsługi samolotów C-130.
Fot. Łukasz Pacholski
6
Lotnictwo Aviation International

Aktualności wojskowe
Awionika
kluczem do sukcesu F-15EX
Paweł Henski
Siły powietrzne Stanów
Zjednoczonych ogłosiły
wstępne wnioski z pierwszego
udziału myśliwców
wielozadaniowych Boeing
F-15EX Eagle II w ćwiczeniach
lotniczych.
Sercem awioniki F-15EX jest stacja radiolokacyjna
typu Raytheon AN/APG-82 AESA.
Rys. Raytheon
W
okresie od 28 kwietnia do 14
maja br. oba dotychczas zbudowane
egzemplarze F-15EX
brały udział w ćwiczeniach „Northern
Edge 2021” na Alasce. Myśliwce należą
do stacjonujących w bazie Eglin AFB
na Florydzie dywizjonów testowych
i ewaluacyjnych: 40th FTS (s/n 20-001)
oraz 85th TES (s/n 20-002). F-15EX
przyleciały na Alaskę NA siedem dni,
po tym jak dywizjon 85th TES odebrał
egzemplarz 20-002.
Udział w ćwiczeniach „Northern
Edge” pozwolił na przeprowadzenie
wstępnych testów awioniki nowych
myśliwców. Do najważniejszych jej
komponentów należą: radar pokładowy
Raytheon AN/APG-82, zintegrowany
system wykrywania zagrożeń
i walki elektronicznej EPAWSS (Eagle
Passive Active Warning Survivability
System), komputer pokładowy typu
ADCP II (Advanced Display Core Processor),
system programowania misji
typu Suite 9.1X oraz system wykrywania
i śledzenia celów w podczerwieni
w postaci zasobnika Legion Pod.
F-15EX zostały wyposażone w system
programowania misji (OFP – Operational
Flight Program) typu Suite
9.1X. Jest to bardzo podobny pakiet
do wersji Suite 9.1 RR (Re-Release),
którą mają otrzymać w najbliższym
czasie samoloty myśliwskie F-15C/D
oraz myśliwsko-bombowe F-15E.
Głównym komponentem nowego
systemu OFP jest moduł transferu danych
typu DTM II (Data Transfer Module),
z dyskiem twardym o pojemności
zwiększonej do 256 GB.
System AN/ALQ-250 EPAWSS opracowany
został przez firmę BAE Systems.
Jest to zaawansowany system
cyfrowy ostrzegający pilota o opromieniowaniu
radiolokacyjnym i/lub
laserowym. System lokalizuje źródła
zagrożenia i ich położenie w przestrzeni
oraz automatycznie uruchamia
środki przeciwdziałania. Zintegrowany
jest z systemem AN/ALE-47 CMDS
(Countermeasure Dispenser System),
co pozwala na automatyczną implementację
przeciwradiolokacyjnych
i termicznych nabojów zakłócających.
EPAWSS emituje również sygnały zakłócania
elektronicznego (ECM – Electronic
Countermeasure) dobierane
w zależności od rodzaju występującego
zagrożenia. Teoretycznie pozwala
więc na swobodniejszą penetrację
przestrzeni powietrznej przeciwnika
dysponującego systemami obrony
przeciwlotniczej. EPAWSS jest systemem
o tzw. otwartej architekturze, co
pozwala na jego szybką modernizację
i rozbudowę.
W F-15EX EPAWSS sprzężony jest
z radarem pokładowym dzięki czemu
obydwa systemy mogą wymieniać się
pozyskiwanymi informacjami budując
wspólny obraz pola walki i występujących
na nim zagrożeń. Docelowo
EPAWSS ma znaleźć się również na
wyposażeniu F-15C/D i F-15E. Zastąpi
on zainstalowany w nich system Northrop
Grumman AN/ALQ-135 TEWS
(Tactical Electronic Warfare System).
Radar AN/APG-82(V)1 posiada
antenę aktywną ze skanowaniem
elektronicznym (AESA – Active Electronically
Scanned Array). Raytheon
opracował go jako konstrukcję hybrydową.
Łączy on w sobie rozwiązania
technologiczne zastosowane w radarach
AESA takich jak: AN/APG-79 oraz
AN/APG-63(V)3. Pierwszy radar znajduje
się na wyposażeniu myśliwców
F/A-18E/F Super Hornet, natomiast
AN/APG-63(V)3 instalowany jest
obecnie na F-15C/D. Podczas gdy radar
AN/APG-63(V)3 został zaprojektowany
głównie z myślą o zadaniach
„powietrze-powietrze, AN/APG-82
może równie efektywnie działać
w trybie „powietrze-powietrze” jak
i „powietrze-ziemia”. AN/APG-63(V3)
jest konstrukcją dwukanałową, bez
możliwości dalszej rozbudowy. Natomiast
AN/APG-82 posiada cztery kanały
z opcją rozszerzenia ich do sześciu.
Radar AN/APG-82(V)1 instalowany
jest obecnie również we flocie F-15E,
w miejsce stacji radiolokacyjnej z anteną
talerzową AN/APG-70.
Ćwiczenia „Northern Edge” organizowane
są co dwa lata na Alasce.
W tegorocznej edycji wzięło udział
ok. 250 samolotów i śmigłowców oraz
15 tys. osób personelu z sił powietrznych
Stanów Zjednoczonych (USAF),
gwardii narodowej (ANG), marynarki
wojennej (US Navy) oraz piechoty
morskiej (USMC). W ćwiczeniach brał
udział lotniskowiec USS Theodore
Roosevelt oraz okręt desantowy USS
Makin Island.
Udział F-15EX pozwolił na oszacowanie
ich możliwości operacyjnych
oraz współdziałania w mieszanych
formacjach składających się z myśliwców
4 i 5 generacji. F-15EX operowały
w środowisku w którym występowało
zakłócanie elektroniczne obejmujące
takie systemy jak GPS, Link 16 czy
radary pokładowe. Piloci mieli okazję
przetestowania możliwości nahełmowych
systemów celowania typu HMCS
(Helmet Mounted Cueing System) oraz
nowych, dotykowych wyświetlaczy
wielkopowierzchniowych typu LAD
(Large Area Display) zainstalowanych
w kokpicie F-15EX. Testowano możliwości
radaru AN/APG-82 oraz zachowanie
się systemu EPAWSS w zakresie
zapewnienia ochrony nie tylko F-15EX,
ale również innym samolotom operującym
we wspólnych formacjach.
Dla przykładu: podczas operowania
F-15EX oraz F-35, system EPAWSS
pozwala pilotom F-35 podchodzić
do celu w „ciszy elektromagnetycznej”,
czyli jak najdłużej bez włączania
własnych radarów pokładowych oraz
systemów zakłócania elektronicznego.
Był to drugi test operacyjny systemu
EPAWSS. Pierwszy miał miejsce w grudniu
2020 r. podczas ćwiczeń „Black Flag”
zorganizowanych w Nellis AFB w Newadzie.
Brały w nich udział wyposażone
w EPAWSS samoloty F-15E.
Podczas „Northern Edge 2021”
po raz pierwszy wykorzystywano
działające wspólnie cztery myśliwce
wyposażone w system EPAWSS (dwa
F-15EX oraz dwa F-15E). Dzięki temu
można było przetestować możliwości
działania systemu w formacji taktycznej.
Podczas ćwiczeń, obecni w bazie
USAF specjaliści z firmy BAE Systems
byli w stanie na bieżąco wprowadzać
poprawki do działania oprogramowania
EPAWSS. Zwiększano w ten sposób
jego efektywność korzystając na
bieżąco z danych zbieranych w czasie
działań. Biorące udział w ćwiczeniach
F-15EX nie przenosiły zasobników Legion
Pod (IRST). Ich testy realizowano
przy użyciu myśliwców F-15C.
Siły powietrzne ujawniły, że podczas
ćwiczeń F-15EX wykonały 33
symulowane misje bojowe. Pilotom
F-15EX udało się „zestrzelić” pewną
liczbę przeciwników, ale sami również
byli „zestrzeliwani”. F-15EX operowały
we wspólnych formacjach z F-15C
i F-15E – para F-15EX i para F-15C lub
para F-15EX i para F-15E. Znajdowały
się też w składzie większych komponentów
taktycznych składających się
z myśliwców 5 generacji F-35 oraz
F-22A. W konkretnym scenariuszu
ćwiczeń brało udział nawet po 50 samolotów
po stronie sił „niebieskich”
i tyle samo po stronie sił „czerwonych”.
F-15EX nie były wykorzystywane
w działaniach „powietrze-ziemia” ale
przede wszystkim w roli myśliwców.
Udział F-15EX w ćwiczeniach „Northern
Edge 2021” rozpoczął oficjalny
cykl tzw. testów rozwojowych oraz
operacyjnych konstrukcji (DT/OT –
Developmental Testing/Operational
Testing). Pierwsza transza produkcyjna
myśliwców F-15EX (Lot 1) obejmuje
łącznie osiem egzemplarzy. Sześć
kolejnych F-15EX ma zostać dostarczonych
do bazy Eglin AFB do 2023 r.
Ogłoszenie wstępnej gotowości operacyjnej
dla F-15EX planowane jest na
rok 2024. USAF przewidują zakup 144
myśliwców z opcją rozszerzenia zamówienia
do 200 sztuk.
Paweł Henski
10
Lotnictwo Aviation International LIPIEC 2021

PRZEMYSŁ LOTNICZY
Prezes Zarządu
Wojskowych Zakładów Lotniczych Nr 1
nominowany w konkursie menedżer roku
województwa łódzkiego!
Marcin Nocuń - Prezes
Zarządu, Dyrektor
Naczelny Wojskowych
Zakładów Lotniczych
Nr 1 S.A.
Odpowiednio zarządzana
firma z zasadami, stawiająca
na trwały oraz zrównoważony
rozwój nie boi się
wyzwań i śmiało patrzy
w przyszłość. To jedno zdanie
najlepiej opisuje Wojskowe
Zakłady Lotnicze Nr 1 S.A.
75 lat tradycji, setki wyremontowanych,
serwisowanych oraz zmodernizowanych
śmigłowców i samolotów. Szeroki
zakres świadczonych usług od remontów silników
TW3-117, poprzez produkcję struktur
kompozytowych, na profesjonalnej lakierni
skończywszy tworzą ze Spółki jednego z liderów
branży lotniczej oraz Polskiej Grupy
Zbrojeniowej. Na taką pozycję firmy każdego
dnia pracują setki pracowników i Zarząd
kierowany przez Prezesa Marcina Nocunia.
Odpowiednio podejmowane decyzje na
szczeblu zarządczym pozwoliły Spółce „rozwinąć
skrzydła”, które nie zostały zwinięte
nawet pomimo pandemii. W 2020 r. firma
odnotowała blisko 10 % wzrostu przychodów
netto ze sprzedaży w stosunku do 2019
r. osiągając jednocześnie rekordowy wynik
w historii. Osiągnięty poziom parametru
EBITDA potwierdza doskonały standing
finansowy firmy. Nie zredukowano także
etatów. Wręcz przeciwnie, przedsiębiorstwo
stworzyło nowe miejsca pracy, zatrudniając
kolejnych specjalistów. Nie bez znaczenia
pozostały działania podjęte przez WZL1
w 2020 r. w celu uchronienia Spółki przed
negatywnym wpływem pandemii. Zarząd
zadbał o bezpieczeństwo pracowników
ograniczając wszelkie spotkania i konferencje
do niezbędnego minimum, stawiając
jednocześnie na komunikację elektroniczną.
Wszystkie wydziały zostały wyposażone
w środki ochrony indywidualnej. Upew-
niwszy się, że pracownicy Spółki zostali należycie
zabezpieczeni przed rozprzestrzenianiem
się koronawirusa podjęto dalsze,
szersze działania wspierające społeczność
lokalną w walce z pandemią.
Prezes Zarządu Wojskowych Zakładów
Lotniczych Nr 1 S.A. pozytywnie odpowiedział
na potrzebę utworzenia Centrum
Dystrybucji Środków w zakresie zwalczania
i zapobiegania zakażeniom wirusem SAR-
S-CoV-2. Spółka udostępniła władzom województwa
łódzkiego obiekt, na obszarze
którego składowane są sprzęty i materiały
medyczne, w tym środki ochrony indywidualnej
oraz środki do dezynfekcji, które trafiają
do szpitali i innych placówek walczących
z Covid-19. Należy podkreślić, że władze
Spółki kładą ogromny nacisk na realizację
założeń koncepcji Społecznej Odpowiedzialności
Biznesu. To właśnie na jej podstawie,
dzięki ogromnemu zaangażowaniu Prezesa
WZL1, do łódzkich szpitali trafiły środki
finansowe na zakup sześciu respiratorów,
a do innych podmiotów walczących z pandemią
tysiące maseczek ochronnych, odzieży
ochronnej i płyny do dezynfekcji. Obok
działań zmierzających do zwalczania rozprzestrzeniania
się wirusa firma zaangażowała
się w szereg innych inicjatyw takich jak
np. wsparcie drużyn siatkarskiej, piłkarskiej,
czy koszykówki, zakup pomocy dydaktycznych
i elementów wyposażenia świetlicy do
szkół publicznych, wsparcie akcji „Paczka dla
Bohatera” itp.
W ostatnich latach, w Spółce jest realizowanych,
bądź już zakończonych kilka
istotnych inwestycji. W 2019 r. do użytku
oddano nowoczesne lądowisko dla śmigłowców,
dostosowane do pracy w nocy
oraz najnowszy w Polsce i jeden z najnowo-
Centrum Badawczo-Rozwojowe
wraz
z Centrum Badań
Nieniszczących.
12
Lotnictwo Aviation International LIPIEC 2021

IMPREZY LOTNICZE
Prywatny zlot
śmigłowców
Miłosz Rusiecki
Śmigłowiec Bell 407 oraz prywatny MBB Bo-105 w oryginalnym kamuflażu
niemieckiego Lotnictwa Wojsk Lądowych.
W sobotę 8 maja na przekór sanitarnym ograniczeniom i początkowo niezbyt przypominającej wiosnę aurze
odbył się III Zlot Śmigłowców na prywatnym zarejestrowanym lądowisku Kępa w gminie Sochocin niedaleko
Płońska (EPPN). Wysiłkiem niewielkiej grupy profesjonalistów udało się zorganizować bezpieczne i ciekawe
spotkanie dla – nie tylko prywatnych – pilotów wiropłatów.
Lądowisko wśród pięknych wiejskich
pejzaży północnego Mazowsza jest własnością
prywatną dwóch pasjonatów
latania: Waldemara Ratyńskiego – byłego
kapitana PLL LOT i Adama Zmysłowskiego
– swego czasu znanego zawodnika sportów
siłowych, obecnie biznesmena. Pan Adam
upodobał sobie śmigłowce i kilka lat temu
wpadł na pomysł zorganizowania zlotu kolegów
o podobnych zainteresowaniach. Pomysł
zadziałał i tegoroczna edycja zlotu była
już trzecią z kolei.
W tym roku zaproszenie na „śmigłowcowego
grilla” powędrowało nie tylko do prywatnych
właścicieli i pilotów. Tych było oczywiście
najwięcej, jednak po raz pierwszy lista
gości objęła załogi reprezentujące Siły Zbrojne
RP oraz Lotnicze Pogotowie Ratunkowe.
Widok dwóch „Sokołów” – oliwkowego PZL
W-3W z 25. BKPow oraz biało-czerwonego
VIP-owskiego PZL-W-3WA z Okęcia zaskakiwał
i zachwycał nie tylko widzów za płotem.
Z kolei w żółto-czerwonych barwach LPR
wystąpił Robinson R-44, służący do szkolenia
i treningu pilotów śmigłowców ratowniczych.
Ten typ w ogóle zdominował zlot – do
Kępy przyleciało ich aż 21, plus pięć mniejszych
R-22 lub ich ultralekkich „bliźniaków”
YoYo. Można było też spotkać ukraińskiego
Aerokoptera AK1-3 i dwumiejscowego „maluszka”
CH-7 Kompress. Z kolei miłośników
większych i bardziej komfortowych maszyn
mogły zadowolić Airbus Helicopters (Eurocopter)
EC.120, Leonardo AW.119 Koala (najprawdopodobniej
jedynaczka w polskim
rejestrze) czy dwa Belle 407. Dobrze znany
z pokazów MBB Bo-105 budził emocje bojowym
malowaniem i dynamiką lotu. Przybyły
także cztery wirowce (wiatrakowce) 1 : Xenon
IV, AAT Zen, Tercel i Calidus.
Zlot był imprezą prywatną, dostępną
jedynie za zaproszeniami, a goście zobowiązywali
się do przestrzegania zasad bezpieczeństwa
epidemiologicznego. Żartobliwie
traktowano go jako koleżeńskie spotkanie
przy grillu, jednak smaczny poczęstunek był
jedynie dodatkiem. Faktycznie zlot łączył
w sobie elementy forum wymiany doświadczeń,
miejsca nawiązywania kontaktów,
a nawet treningu w korzystaniu z miejsc
o większym niż zazwyczaj natężeniu ruchu
lotniczego. Organizatorzy zadbali zarówno
o zabezpieczenie ratownicze z gminy
Sochocin, jak i o rezerwację przestrzeni
powietrznej. Lotniczą część wzięli na siebie
dyrektor Zlotu Arkadiusz Choiński (obecnie
pilot Lotniczego Pogotowia Ratunkowego,
wcześniej w Lotnictwie Wojsk Lądowych,
znany też jako organizator pokazów lotniczych)
oraz kontroler lotów Zbigniew Dymek,
na co dzień informator FIS Warszawa.
Nie było przypadkiem, że zaproszeni
piloci różnili się i to bardzo poziomem doświadczenia.
Obok takich, co dopiero niedawno
odkryli uroki latania pod wirnikiem
i jeszcze niezbyt pewnie czują się daleko
34 wiropłaty na
płycie lądowiska Kępa
– imponujący widok,
a przecież to jeszcze
nie wszyscy uczestnicy.
Fot. LAF S. Bartosik/R.
Senkowski
16 Lotnictwo Aviation International
LIPIEC 2021

Siły powietrzne
Royal Air Force
wobec wyzwań przyszłości
Michał i Jacek Fiszer
Jerzy Gruszczyński
Świat pomału wychodzi z pandemii COVID-19, a jednocześnie rządy wielu państw dostrzegają szybko zmieniające
się środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego. Nowe wyzwania skutkują zmianami w kierunkach
rozwoju sił zbrojnych. Po okresie sielanki w którym największym wyzwaniem była walka z islamskim terroryzmem
gdzieś na krańcach świata, dziś zaczyna wracać znana nam z drugiej połowy XX wieku zimna wojna.
Tyle, że w nowym układzie, w którym region Azja – Pacyfik – Ocean Indyjski staje się centrum wydarzeń. Co
nie oznacza, że Europa nie powinna przygotować się na obronę swojej demokracji, wolności, gospodarki czy
wręcz terytorium.
Wkrótce RAF zamieni
się w perspektywiczny
rodzaj sił zbrojnych,
dysponujący nieznanymi
wcześniej
możliwościami oraz
najnowszym uzbrojeniem
i sprzętem
wojskowym.
Kluczowym dla nowych kierunków
rozwoju w Wielkiej Brytanii jest dokument
„Defence in a Competitive Age”
(obrona w dobie rywalizacji), który w marcu
2021 r. został zaprezentowany brytyjskiemu
parlamentowi przez Sekretarza Stanu ds.
Obrony Bena Wallace. Wspomniana publikacja
licząca sobie kilkadziesiąt stron zawiera
bardzo istotne informacje, nakreślające
kierunki rozwoju sił zbrojnych, w tym także
Królewskich Sił Powietrznych (RAF, Royal Air
Force).
Wspomniana publikacja odnotowuje, że
następuje coraz większe przeniesienie środka
ciężkości globalnej konfrontacji między
państwami w obszar Azji, Pacyfiku i Oceanu
Indyjskiego, gdzie głównym, najgroźniejszym
przeciwnikiem demokratycznych
państw zachodnich jest Chińska Republika
Ludowa (ChRL). Jednocześnie odnotowano
także zaostrzającą się rywalizację między
państwami demokratycznymi a państwami
autorytarnymi i że jest to konfrontacja wartości
oraz wpływów poszczególnych systemów
politycznych. Jednocześnie następują
szybkie zmiany technologiczne, które przenoszą
konfrontację w nowe obszary, a poza
tym sama technologia daje nowe, nieznane
dotąd narzędzia dominacji.
Dopiero na kolejnym miejscu wymieniono
zagrożenia związane ze zmianami
klimatycznymi, transformacją państw, terroryzmem
i przestępczością zorganizowaną.
Dodano przy tym, że wspomniane trendy
będą wchodziły ze sobą w interakcje, na co
nałoży się też wychodzenie z kryzysu związanego
z COVID-19, czyniąc przewidywanie
przyszłości niezwykle trudnym. Ogólnie
jednak jest oczywiste, że światowe środowisko
bezpieczeństwa ulega degradacji, co
jest wyraźnie obserwowane. Jednocześnie
coraz bardziej zacierają się granicę między
wojną a pokojem, graczami państwowymi
i niepaństwowymi, środowiskiem macierzystym
a zamorskim, światem realnym
a wirtualnym. Znane od dawna techniki oddziaływania
takie jak przemoc ekonomiczna,
wroga propaganda, kradzież własności
intelektualnej i szpiegostwo są obecnie potężnie
wzmocnione poprzez powszechną
dostępność do informacji oraz ze względu
na transformację technologiczną. Nasi ad-
Zgodnie z planami F-35B (na zdjęciu) miały
zastąpić samolotów myśliwsko-bombowe Tornado
i szturmowe Harrier, ostatecznie przejmą zadania
tylko tych ostatnich.
20
Lotnictwo Aviation International LIPIEC 2021

Na tropach postępu
F-35 Lightning II
Program na rozdrożu?
Para F-35A ze stacjonującego w bazie Eielson AFB na Alasce dywizjonu myśliwskiego 355th FS
„Fightin’ Falcons” podczas lotu szkoleniowego; 21 kwietnia 2020 r.
Paweł Henski
Myśliwiec Lockheed Martin F-35 Lightning II zaliczył udany debiut bojowy. Jego użytkowanie operacyjne nabiera
tempa, nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale również w siłach powietrznych innych państw. Ma też
coraz lepsze prognozy eksportowe. Jednakże F-35 Lightning II są wciąż zbyt drogie w utrzymaniu, nawet
dla astronomicznego budżetu Pentagonu. Program trapią problemy z dostępnością części zamiennych oraz
płynnością łańcucha logistycznego. Zbyt mała liczba centrów serwisowych nie jest w stanie „obsłużyć” coraz
szybciej powiększającej się floty F-35. Program od 20 lat wciąż jest na etapie opracowania i rozwoju systemu
oraz wstępnych testów operacyjnych. Oficjalne rozpoczęcie produkcji seryjnej po raz kolejny zostało odłożone
w czasie, ponieważ trzeba dopracować jeszcze wiele kwestii technologicznych. Co więcej, planowana
modernizacja floty do standardu Block 4 okazała się droższa i bardziej skomplikowana niż zakładano. W takiej
sytuacji Pentagon rozważa spowolnienie tempa zakupów F-35 Lightning II, a być może nawet zmniejszenie
docelowej wielkości floty. Niewykluczone, że bardziej dostępną alternatywą za F-35 może okazać się budowa
platform następnej generacji NGAD.
F-35A z dywizjonu
testowego 461st FLTS
zrzuca nieuzbrojoną
bombę atomową B61-
12 podczas próby,
która miała miejsce
na poligonie bazy
Edwards AFB w Kalifornii;
25 listopada
2019 r.
W
okresie od kwietnia 2019 do października
2020 r. F-35A sił powietrznych
Stanów Zjednoczonych
(USAF), F-35B piechoty morskiej (USMC)
oraz brytyjskie F-35B królewskich sił powietrznych
(RAF) operowały praktycznie
nieprzerwanie w rejonie Bliskiego Wschodu
oraz północnej Afryki. Należące do USAF
F-35A z bazy Hill AFB obecne były na Bliskim
Wschodzie od kwietnia do października
2020 r. Wykonały w tym czasie ponad 1300
samolotolotów zrzucając 370 sztuk uzbrojenia
„powietrze-ziemia” i wystrzeliwując 3700
pocisków z działek pokładowych. Średni
czas trwania misji wynosił pięć godzin. Dywizjony
były w stanie utrzymać zdolność do
wykonywania misji na poziomie 70 procent.
F-35 zdały egzamin w warunkach operacyjnych.
Jako myśliwce piątej generacji charakteryzujące
się bardzo małą skuteczną powierzchnią
odbicia radiolokacyjnego oferują
one olbrzymie możliwości taktyczne. Udział
F-35 w ćwiczeniach takich jak „Red Flag” potwierdza
ich przewagę na polu walki.
System bojowy jakim jest F-35 jest jednakże
drogi w eksploatacji i jak na razie nie
zanosi się na to że będzie taniej. Lockheed
Martin jest przekonany, że do 2025 r. koszt
godziny lotu F-35 uda się obniżyć do 25 tys.
USD. Jest to jednak kwota liczona według
kursu dolara z 2012 r. Po uwzględnieniu inflacji,
według wartości dolara z 2021 r. jest to
już 28,8 tys. USD. Zakładając 3-procentową
inflację w kolejnych latach, w 2025 r. będzie
to kwota 32,2 tys. USD. Jej osiągnięcie
jest możliwe tylko w przypadku obniżenia
kosztów serwisowania płatowca oraz silnika
o ok. 35 procent. Pentagon znalazł się
obecnie w trudnej sytuacji. Zakup w ciągu
ostatnich siedmiu lat nadprogramowych 97
egzemplarzy F-35 doprowadził do kryzysu,
ponieważ zaczyna brakować funduszy na
utrzymanie i serwisowanie myśliwców. Co
więcej, brak regularnych zakupów w ostatnich
latach części zamiennych do F-35 sprawił,
że obecnie notorycznie ich brakuje. Zdaniem
amerykańskiej najwyższej izby kontroli
GAO (Government Accountability Office),
32
Lotnictwo Aviation International LIPIEC 2021

Siły powietrzne
„Defender Europe-21”
Polska w ćwiczeniach „Swift Response-21”
Adam Gołąbek
Andrzej Wrona
Podstawowym celem ćwiczenia było pokazanie gotowości i interoperacyjności pomiędzy partnerami NATO
oraz podkreślenie, że realizując zadania wspólnie jesteśmy w stanie stawić czoła każdemu kryzysowi
jaki może się pojawić.
10 maja na lotnisku w Krakowie
-Balicach miało miejsce zgrupowanie
sił i środków w postaci
pięciu samolotów C-295M z 8.
Bazy Lotnictwa Transportowego
i jednego C-130E Hercules z 33.
Bazy Lotnictwa Transportowego
oraz blisko 500 skoczków
spadochronowych z 6. Brygady
Powietrznodesantowej. Tego
dnia rozpoczął się polski epizod
ćwiczenia „Swift Response-21”,
które było częścią wielkiego, wielonarodowego
ćwiczenia „Defender
Europe-21”, ćwiczenia weryfikującego
gotowość do działania
oraz interoperacyjność Sojuszniczych
Sił Zbrojnych NATO.
Ćwiczenie „Defender Europe”, to cykliczne
wielonarodowe, połączone ćwiczenie
dowódczo-sztabowe organizowane
przez Dowództwo Sił Lądowych Stanów
Zjednoczonych w Europie i Afryce (USAREU-
R-AF, United States Army Europe and Africa),
którego celem jest budowanie strategicznej
i operacyjnej gotowości do sprostania wyzwaniom
oraz międzynarodowej współpracy
pomiędzy amerykańskimi siłami zbrojnymi,
NATO oraz ich sojusznikami i partnerami
w Europie. Organizując coroczne ćwiczenie
tego typu, Stany Zjednoczone podkreślają
swoje niezachwiane zaangażowanie we
współpracę z sojusznikami i partnerami
z Sojuszu Północnoatlantyckiego w Europie
i umacnianie międzynarodowego bezpieczeństwa.
W ramach manewrów „Defender Europe-21”,
poza częścią dowódczo-sztabową
zrealizowanych zostało także kilka połączonych
ze sobą ćwiczeń z wojskami, sprawdzających
wybrane aspekty prowadzenia
taktycznych działań bojowych:
» Ćwiczenie „Swift Response” obejmowało
operacje powietrzne, które były organizowane
od początku do połowy maja
na terytorium Estonii, Bułgarii i Rumunii
z udziałem ponad 7 tys. żołnierzy z 11 krajów.
» Ćwiczenie „Immediate Response” było
realizowane od połowy maja do początku
czerwca. Było w nie zaangażowanych
ponad 5 tys. żołnierzy z 11 państw. W jego
ramach żołnierze wykonali strzelania na
31 poligonach w 13 różnych krajach.
» Ćwiczenie „Sabre Guardian” także
było prowadzone od połowy maja do
początku czerwca. Było w nie zaangażowanych
ponad 13 tys. żołnierzy z 16
państw. W ramach „Sabre Guardian” biorący
w nim udział żołnierze wykonali operacje
ogniowe, przeciwlotnicze i przeciwrakietowe
oraz zrealizowali ewakuację
medyczną personelu na dużą skalę.
Ponadto „Defender Europe-21” zostało
połączone z dwoma innymi, organizowanymi
w tym samym czasie, nie mniej ważnymi
manewrami wojskowymi: „African Lion” oraz
„Steadfast Defender”.
Ćwiczenie „African Lion” było najważniejszym
corocznym przedsięwzięciem szkoleniowym
odbywającym się głównie na terytorium
Maroka. Od połowy maja do połowy
czerwca, w ramach działań Sił Lądowych
Stanów Zjednoczonych w Afryce, niemal 5
tys. osób personelu wojskowego z 24 krajów
szkoliło się i doskonaliło w zakresie gotowości
i sprawności medycznej, wykonywaniu
praktycznych strzelań na dużą skalę oraz
Ćwiczenie „Swift
Response-21” było
prowadzone równolegle
na terytorium
Rumunii, Litwy oraz
Estonii. W trzech oddzielnych
operacjach
powietrznodesantowych
dowodzonych
przez amerykańską
82. DPD było zaangażowanych
ponad 7 tys.
żołnierzy z dziesięciu
państw NATO.
42
Lotnictwo Aviation International LIPIEC 2021

wojny i konflikty
Zestrzelenie armeńskiego Su-25K
Michal J. Stolár
Su-25K z 121. eskadry
szturmowej Sił
Powietrznych Armenii
podczas przelotu nad
macierzystą bazą
Giumri. Wkrótce
samolot ten (nr seryjny:
25508108073,
czechosłowacki i
słowacki taktyczny:
8073) otrzyma numer
burtowy „czerwony
85”.
Pierwsze przygotowania do budowy własnych sił zbrojnych podjęto w Armenii jeszcze w 1989 r.,
choć niepodległość ogłoszono w lipcu następnego roku (potwierdziło ją referendum z 21 września
1991 r.). Formalnie Siły Zbrojne Armenii powstały 28 stycznia 1992 r., wraz z przyjęciem
ustawy „O Ministerstwie Obrony Republiki Armenii, zaś Siły Powietrzne Armenii (Հայաստանի
Ռազմաօդային Ուժեր) powołano do życia kilka miesięcy później. W sierpniu sformowano
pierwsze pododdziały i jednostki, a już w październiku wzięły one udział w walkach.
Jednym z ciekawszych lotniczych epizodów
ubiegłorocznego konfliktu o Górski
Karabach było zestrzelenie armeńskiego
samolotu szturmowego Su-25K 29 września
2020 r. Choć od tego zdarzenia minęło już
ponad dziewięć miesięcy, jego szczegółowe
okoliczności – przynajmniej dla opinii
publicznej – nie zostały wyjaśnione. Pozostaje
zatem przedstawienie hipotez, w tym
mówiącej o zestrzeleniu maszyny przez turecki
myśliwiec F-16. Warto także przybliżyć
losy armeńskiego samolotu szturmowego
„czerwony 85”, ponieważ miały one wiele
meandrów i obejmują także wątek służby
w siłach powietrznych południowych sąsiadów
Polski.
Su-25 w Siłach Powietrznych Armenii
Według danych Treaty on Conventional
Armed Forces in Europe, w grudniu 1992 r.
Armenia dysponowała dwoma samolotami
szturmowymi Su-25, którymi na jej terytorium
przelecieli rosyjscy piloci z 80. Samodzielnego
Pułku Szturmowego z Sitałczaj
(Sitalçay) w Azerbejdżanie. Już 7 stycznia
1993 r. jedną z tych maszyn utracono za
sprawą pomyłki własnej obrony przeciwlotniczej.
Kolejnych sześć Su-25 dotarło do Armenii
z Rosji w 1993 r.
Co ciekawe, przelatywały one w bardzo
ciasnych formacjach z transportowymi
An-12 przewożącymi ich wyposażenie, aby
Ten sam samolot szturmowy Su-25K, jeszcze podczas
służby w Siłach Powietrznych Sił Zbrojnych
Republiki Słowackiej, podczas przygotowania do
lotu w 33. Bazie Lotniczej Malacky-Kuchyňa.
46
Lotnictwo Aviation International LIPIEC 2021

Legendy lotnictwa
75 rocznica oblotu
DHC-1 Chipmunk
Paweł Bondaryk
Polski Chipmunk nosi barwy samolotu WD322 z RAF Training Command, który 31 stycznia 1951 r.
pilot 300. Dywizjonu PSP Tadeusz Wierzbowski przeprowadził z wytwórni do jednostki szkolnej.
Samolot szkolny de Havilland Canada DHC-1 Chipmunk został oblatany 75 lat temu – 22 maja 1946 roku.
Dla uczczenia jubileuszu na brytyjskim lotnisku Old Warden zorganizowany został zlot samolotów tego typu,
w którym wzięło udział kilkadziesiąt maszyn tego typu.
Kanadyjska filia zakładów de Havilland
w Downsview koło Toronto zajmowała
się podczas drugiej wojny światowej
budową samolotów szkolnych i bojowych
firmy de Havilland i innych producentów.
Nadchodzący koniec konfliktu oznaczał
konieczność zmiany wytwarzanego asortymentu
i znalezienia nowych źródeł utrzymania
fabryki. Tymczasowo powrócono do
produkcji przedwojennych dwupłatowych
samolotów DH.83 Fox Moth, rozpoczęto także
prace nad własnymi konstrukcjami.
Pierwszą z nich był samolot szkolny, zaprojektowany
przez zespół pod kierunkiem
inżyniera Wsiewołoda Jakimiuka (1902-
-1991). W kraju polski konstruktor przed
wybuchem drugiej wojny światowej pracował
w Państwowych Zakładach Lotniczych
w Warszawie, odpowiadając za projekty
m.in. samolotów myśliwskich PZL-7, PZL-
-11, PZL-24 i PZL-50 Jastrząb oraz dwusilnikowego
pasażerskiego PZL-44 Wicher. Po
ewakuacji w 1939 r. do Rumunii, a następnie
wyjeździe do Francji pracował w zakładach
SNCASE. W maju 1940 r. wyjechał do Wielkiej
Brytanii, a następnie Kanady, gdzie został
zatrudniony w kanadyjskiej filii znanych
brytyjskich zakładów de Havilland.
W de Havilland Canada inżynier Wsiewołod
Jakimiuk uruchomił produkcję licencyjną
dwusilnikowych samolotów szkolnych Avro
Anson, pracował nad modyfikacjami konstrukcji
licencyjnych samolotów szkolno-
-treningowych Harvard (North American Texan)
oraz nadzorował produkcję samolotów
myśliwsko-bombowych DH.98 Mosquito.
Od 1943 r. wraz z inżynierem Wiesławem
Stępniewskim pracował nad samolotem
szkolnym nowego pokolenia konstrukcji
metalowej, późniejszym DHC-1 Chipmunk.
Następnie uczestniczył w projektowaniu
kolejnych modeli samolotów de Havilland
Canada: DHC-2 Beaver (oblot 18 sierpnia
1947 r., do 1965 r. zbudowano 1718 szt.)
i DHC-3 Otter (oblot 21 grudnia 1951 r., zbudowano
448 szt.).
Podstawowym ówczesnym samolotem
szkolnym był dwupłatowiec DH.82 Tiger
Moth, zaprojektowany na początku lat trzydziestych
ubiegłego wieku. Szybki postęp
techniki lotniczej i pojawienie się samolotów
bojowych o dużo wyższych osiągach
wymagał do przygotowania przyszłych pilotów
nowego sprzętu, dlatego też na pierwszą
własną konstrukcję de Havilland Canada
wybrano nowoczesny samolot szkolny. Miał
on być wytrzymały, prosty w eksploatacji
i obsłudze oraz zapewniać dobrą widoczność
z kabiny.
Budowę prototypu samolotu oznaczonego
DHC-1 Chipmunk rozpoczęto w październiku
1945 r. na własne ryzyko firmy, bez
zamówienia wojskowego. Był to klasyczny
Seryjne samoloty
Chipmunk kanadyjskiego
lotnictwa
wojskowego wyróżniała
kroplowa osłona
kabiny pilotów.
Fot. RCAF
52
Lotnictwo Aviation International LIPIEC 2021

KOSMOS
Waldemar Zwierzchlejski
Chińska astronautyka:
dzień dzisiejszy i perspektywy
Jiuquan - kompleks
startowy dla lotów
załogowych statków
kosmicznych Shenzhou.
Przez dziesięciolecia Chiny nieśpiesznie rozwijały swój potencjał astronautyczny. Ich początkowe
rozwiązania pochodziły wprost z radzieckich rakiet balistycznych lat 50., a możliwości
elektroniki dalece odstawały od rozwiązań, używanych nie tylko w USA, ale także w innych
krajach. Także jedne z najważniejszych kryteriów – odporność na warunki kosmiczne i żywotność,
były dalece niezadawalające. Ot, popularna „chińszczyzna”. Sytuacja zaczęła się wyraźnie
zmieniać dopiero na przełomie wieków. Już nie tylko pod względem ilości startów kosmicznych,
ale też i rezultatów Chiny prześcignęły dawnego mistrza – Rosję, a nawet zaczęły zbliżać
się do gracza numer 1, czyli USA.
Statek DeBo-3 to
pływający po Morzu
Żółtym chiński kosmodrom.
Kosmodromy
Chiny dysponują obecnie czterema kosmodromami
lądowymi oraz jednym morskim,
co pod względem ilości stawia ich w światowej
czołówce. Są to: Jiuquan Satellite
Launch Center (lokalizacja 40,6°N, 99,9°E),
Xichang Space Center (28,3°N, 102,0°E),
Taiyuan Satellite Launch Center (37,5°N,
112,6°E) oraz Wenchang Spacecraft Launch
Site (19,3°N, 109,8°E). Jeżeli weźmiemy pod
uwag ilość aktywnych kompleksów startowych,
wydaje się, że ich liczba w zupełności
zaspokaja bieżące potrzeby, a podołają one
także w przypadku dalszego zwiększenia
częstotliwości startów.
Kosmodrom Jiuquan ma dwa aktywne
kompleksy, dodatkowo z jego terenu realizowane
są starty szeregu niewielkich rakiet
z wyrzutni mobilnych. Jest jedynym dotychczas
obiektem, wyposażonym w infrastrukturę
przeznaczoną do startów statków
załogowych. Kosmodrom Xichang również
posiada dwa aktywne kompleksy startowe,
z których realizowane są głównie misje
na orbity wysokoenergetyczne. Taiyuan,
z którego rakiety udają się głównie na orbity
około polarne, także posiada dwa kompleksy
startowe, używany jest też do startów
z wyrzutni mobilnych. Najnowszy chiński
kosmodrom posiada po jednej wyrzutni dla
rakiet o średnim i dużym udźwigu, planowana
jest trzecia dla super rakiety CZ-9.
Rakiety
Chiny używają obecnie zarówno rakiet starej
generacji Chang Zheng-2, -3 i -4, które będą
stopniowo wypierane przez nowsze rozwiązania
(CZ-6, CZ-7), jak i budują rakiety oparte
na zupełnie innych technologiach i o wiele
większych możliwościach (CZ-5, CZ-8, CZ-9).
Rakiety starej generacji cechują się zastosowaniem
systemów napędowych opartych
głównie na składnikach toksycznych – hydrazynie
i czterotlenku azotu, w nowych rakietach
jest to kerozyna i ciekły tlen oraz
ciekły wodór i ciekły tlen. W przyszłości
w niektórych modelach stosowany będzie
w miejsce kerozyny ciekły metan. Ze starych
rozwiązań w dalszym ciągu w użyciu są następujące
modele:
» CZ-2C – dwustopniowa w wersji bazowej
rakieta o udźwigu 2500 kg na niską orbitę
okołoziemską (LEO) i 3850 kg w wersji
trzystopniowej oraz 750 kg na orbitę
heliosynchroniczną (SSO) w wersji dwustopniowej
i 1400 kg w wersji trzystopniowej.
» CZ-2D – rakieta dwustopniowa o udźwigu
na LEO 3500 kg i na SSO 2000 kg.
56
Lotnictwo Aviation International LIPIEC 2021

Siły powietrzne
Paweł Henski
KC-130F z dywizjonu VMGR-152 „The Sumos” ląduje w bazie Dong Ha
w Południowym Wietnamie; 1 lipca 1967 r.
Samoloty KC-130 Hercules
w Korpusie Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych
W kwietniu br. piechota morska Stanów Zjednoczonych (USMC) wycofała z eksploatacji ostatnie samoloty
tankowania powietrznego typu KC-130T Hercules. Od tego momentu wszystkie dywizjony tankująco-transportujące
USMC dysponują już tylko najnowszymi „latającymi cysternami” typu KC-130J. Samoloty tego typu
są prawdziwymi „końmi roboczymi” piechoty morskiej. Oprócz przekazywania paliwa w powietrzu wykonują
takie zadania jak: transport i dostawa paliwa na potrzeby baz i oddziałów naziemnych, tankowanie na ziemi
śmigłowców, samolotów i pojazdów, taktyczny transport powietrzny, desant spadochronowy, oświetlanie
pola walki za pomocą flar spadochronowych oraz operacje bliskiego wsparcia oddziałów naziemnych i rozpoznanie
pola walki.
Gdy siły powietrzne Stanów Zjednoczonych
(USAF) rozpoczęły działania
bojowe w Korei, szybko zdały sobie
sprawę, że brakuje im samolotu transportowego
zdolnego do przewozu wojska
i zaopatrzenia na średnich odległościach.
Co więcej, idealnie byłoby gdyby taki samolot
mógł operować z lotnisk polowych
o relatywnie krótkich pasach startowych
jak również nieutwardzonej nawierzchni.
Na początku 1951 r. dowództwo lotnictwa
taktycznego USAF (TAC – Tactical Air Command)
ogłosiło specyfikację przetargu na
nowy, średni samolot transportowy. Wygrała
go wówczas firma Lockheed Aircraft Corp.
z prototypem oznaczonym jako YC-130.
Czterosilnikowy, turbośmigłowy samolot zaprojektowany
w konfiguracji górnopłata był
w stanie wystartować po krótkim rozbiegu,
wynoszącym zaledwie 244 m. W dodatku
charakteryzował się przyzwoitym udźwigiem
oraz zaskakująco dobrą manewrowością
i charakterystykami lotnymi.
Lockheed otrzymał kontrakt na dostawę
samolotów, które oznaczono jako C-130A
Hercules. Samoloty miały być budowane
w zakładach Lockheeda w Marietta w stanie
Georgia. Pierwszy egzemplarz produkcyjny
został oblatany 7 kwietnia 1955 r. na lotnisku
firmowym w Marietta. C-103A napędzany
był przez cztery silniki turbośmigłowe Allison
T56-A-1A – każdy o mocy 3750 shp. Samolot
wyposażono w trójłopatowe śmigła
Curtiss-Wright. C-130A rozpoczęły wchodzić
do służby w grudniu 1956 r. Ogółem Lockhe-
ed dostarczył USAF 231 C-130A. Następnie
produkcję przestawiono na zmodernizowany
model oznaczony jako C-130B. C-130B
otrzymał wydłużony dziób, który odróżniał
go od „tęponosego” C-130A oraz nowe,
czterołopatowe śmigła Hamilton Standard.
W C-130B zamontowano też dodatkowe
zbiorniki paliwa umieszczone w centropłacie,
nową instalację elektryczną oraz nową
instalację hydrauliczną o zwiększonym
ciśnieniu. Harculesy C-130B rozpoczęły
wchodzić do służby w listopadzie 1958 r. Od
połowy 1959 r. w C-130B rozpoczęto montować
silniki w wersji T56-A-7A. Lockheed
dostarczył siłom powietrznym 230 C-130B.
Jedynym minusem Herculesa był relatywnie
mały zasięg wynoszący ok. 2040 km. Z tego
powodu C-130B przystosowano do przenoszenia
dwóch podwieszanych zbiorników
paliwa montowanych pod zewnętrznymi
częściami skrzydeł (bliżej końców). Zbiorniki
zwiększyły zapas przenoszonego paliwa
o 2720 kg – do 18 140 kg.
Rewelacyjne osiągi Herculesa sprawiły,
że zainteresowała się nim marynarka wojenna
(US Navy), a szczególnie piechota
morska Stanów Zjednoczonych (USMC).
W 1957 r. piechota morska postanowiła
sprawdzić czy Hercules będzie w stanie
pełnić rolę samolotu tankowania powietrznego.
Wypożyczono w tym celu z USAF
dwa egzemplarze C-130A. Samoloty wy-
RF-4B Phantom II
z dywizjonu rozpoznawczego
piechoty
morskiej VMCJ-3
zbliża się do należącego
do VMGR-352
„Raiders” KC-130F;
przełom lat 60. i 70.
XX wieku.
60
Lotnictwo Aviation International LIPIEC 2021

monografiA
Leszek A. Wieliczko
Samolot Embraer
EMB-110, EMB-111 Bandeirante
Nieco ponad 50 lat temu, w październiku 1968 r., w São José dos Campos oblatano prototyp
Bandeirante. EMB-110 był pierwszym produkowanym seryjnie dwusilnikowym samolotem
skonstruowanym w Brazylii. Specjalnie na potrzeby produkcji seryjnej utworzono wytwórnię
Embraer, która dziś jest jednym ze światowych liderów w dziedzinie samolotów komunikacji
regionalnej. W ciągu 20 lat wyprodukowano niemal 500 egzemplarzy Bandeirante w 20 wersjach
dla kilkudziesięciu użytkowników wojskowych i cywilnych z ponad 30 krajów.
Samolot C-95CM z 3°
ETA z bazy Galeão.
Jest to pierwszy
zmodernizowany
egzemplarz Bandeirante,
oblatany 14
grudnia 2010 r.
Tworzenie podwalin pod nowoczesne
struktury lotnictwa wojskowego
i cywilnego rozpoczęło się w Brazylii
w latach 40. XX wieku. 20 stycznia 1941 r. powstało
Ministerstwo Lotnictwa (Ministério
da Aeronáutica, MAER), a dotychczasowe
lotnictwa wojsk lądowych (Aviação Militar)
i marynarki wojennej (Aviação Naval) połączono
w Narodowe Siły Powietrzne (Forças
Aéreas Nacionais, FAN), które 22 maja przemianowano
na Brazylijskie Siły Powietrzne
(Força Aérea Brasileira, FAB). Nawiązanie
współpracy wojskowej ze Stanami Zjednoczonymi
zaowocowało m.in. wysłaniem do
USA grupy oficerów FAB w celu zapoznania
się z organizacją i zarządzaniem siłami
powietrznymi, szkolnictwem i przemysłem
lotniczym. Jeden z nich, Tenente-Coronel
(ppłk) Casimiro Montenegro Filho, jeszcze
przed końcem II wojny światowej zaproponował
stworzenie w Brazylii nowoczesnej
infrastruktury lotniczej, która dałaby impuls
do rozwoju gospodarczego i industrializacji
kraju. W pierwszej kolejności miała powstać
baza dydaktyczna i naukowo-badawcza,
która następnie umożliwiłaby rozwój krajowego
przemysłu lotniczego.
Pomysł ppłk. Montenegro zyskał akceptację
brazylijskiego rządu i 29 stycznia
1946 r. w Campo de Marte koło São Paulo
utworzono Centrum Techniki Lotniczej
(Centro Técnico de Aeronáutica, CTA; obecnie
Departamento de Ciência e Tecnologia
Aeroespacial, DCTA). W jego ramach 16
stycznia 1950 r. rozpoczął działalność Instytut
Techniki Lotniczej (Instituto Tecnológico
de Aeronáutica, ITA), kształcący inżynierów
i techników lotniczych. Siedzibę ITA zlokalizowano
w São José dos Campos w stanie
São Paulo, przy drodze prowadzącej z São
Paulo do Rio de Janeiro. W 1953 r. także
CTA przeniosło swoją kwaterę do São José
dos Campos. Rok później w CTA utworzono
Instytut Badań i Rozwoju (Instituto de
Pesquisas e Desenvolvimento, IPD), którego
zadaniem było prowadzenie prac badawczo
-rozwojowych z zakresu techniki lotniczej,
badanie i certyfikowanie nowych typów
samolotów, zatwierdzanie i nadzorowanie
działalności przedsiębiorstw produkujących
samoloty i wyposażenie lotnicze i wiele innych.
W ciągu kilku lat São José dos Campos
stało się głównym ośrodkiem techniki lotniczej
w Brazylii.
Na początku lat 60. w MAER zaczęto
rozważać możliwość podjęcia licencyjnej
produkcji nowoczesnych samolotów pasażerskich
i transportowych na potrzeby krajowego
lotnictwa cywilnego i wojskowego.
Pod uwagę brano kilka typów samolotów:
holenderskiego Fokkera F27 Friendship, brytyjskie
Hawker Siddeley HS-748 i Handley
Montaż końcowy
pierwszego prototypu
w hangarze X-10 IPD/
PAR.
68
Lotnictwo Aviation International LIPIEC 2021