WiT 10_2021 (73)_opt

NOWOŚCI MSPO 2021 ❙ NOWE RAKIETY KRLD ❙ MEKO A-300 

Wojsko 

i Technika 

10/2021 

Październik 

CENA 14,50 zł 

w tym 8% VAT 

INDEKS 407445 

ISSN 2450-1301 

WWW.ZBIAM.PL 

BEZPIECZEŃSTWO•UZBROJENIE•PRZEMYSŁ 

BWP-1 w kolejnej 

nowej odsłonie 

Podczas XXIX Międzynarodowego 

Salonu Przemysłu Obronnego w Kielcach 

poznańskie Wojskowe Zakłady 

Motoryzacyjne S.A. zaprezentowały 

nową propozycję modernizacji 

bojowego wozu piechoty BWP-1, 

stanowiącą dalszy rozwój koncepcji 

przedstawionej przed dwoma laty. 

Forum Armija 2021 cz. 1 

Siódme Mędzynarodowe Forum 

Militarno-Techniczne Armija, organizowane 

w podmoskiewskiej Kubince, nie przyniosło 

tym razem żadnych przełomowych nowości 

w sferze zasadniczego uzbrojenia wojsk 

lądowych. Niemniej nie zabrakło na nim 

nowych odmian znanych już wozów 

bojowych i pojazdów wojskowych, 

a także premier wśród sprzętu specjalistycznego 

oraz lżejszych pojazdów. 

str. 24 str. 36






bojowego wozu piechoty BWP-1, 

stanowiącą dalszy rozwój koncepcji 

przedstawionej przed dwoma laty. 

Siódme Mędzynarodowe Forum 

Militarno-Techniczne Armija, organizowane 

w podmoskiewskiej Kubince, nie przyniosło 

tym razem żadnych przełomowych nowości 

w sferze zasadniczego uzbrojenia wojsk 

lądowych. Niemniej nie zabrakło na nim 

nowych odmian znanych już wozów 

bojowych i pojazdów wojskowych, 

a także premier wśród sprzętu specjalistycznego 

oraz lżejszych pojazdów. 

w tym 8% VAT 

INDEKS 407445 

ISSN 2450-1301 

10 

30 

Vol. VII, nr 10 (73) 

PAŹDZIERNIK 2021, NR 10. 

Nakład: 14 990 egzemplarzy 

Spis treści 

NOWOŚCI MSPO 2021 ❙ NOWE RAKIETY KRLD ❙ MEKO A-300 

Wojsko 

i Technika 

10/2021 

Październik 

CENA 14,50 zł 

WWW.ZBIAM.PL 

BEZPIECZEŃSTWO•UZBROJENIE•PRZEMYSŁ 

Spis treści WiT Październik 2021 

BWP-1 w kolejnej 

nowej odsłonie 

str. 24 str. 36 

Forum Armija 2021 cz. 1 

Na okładce: Śmigłowiec ratownictwa bojowego 

Leonardo HH-139B podczas AW139 Demo Tour 

na lotnisku Babice. 

Fot. Łukasz Pacholski. 

Nowości z armii świata 

Przemysław Juraszek, Andrzej Kiński, Bartłomiej Kucharski, 

Łukasz Pacholski str. 4 

EKSPLOBALIS 2021 

Andrzej Kiński str. 9 

MSPO 2021 – pozorne ozdrowienie 

Adam M. Maciejewski, współpraca Andrzej Kiński str. 10 

Czołg K2PL – szansa dla polskiego wojska i przemysłu 

Bartłomiej Kucharski, Łukasz Prus str. 20 

BWP-1 w kolejnej nowej odsłonie 

Bartłomiej Kucharski, współpraca Andrzej Kiński str. 24 

Kolejne nowe systemy rakietowe Koreańskiej Republiki 

Ludowo-Demokratycznej 

Tomasz Szulc str. 30 

Forum Armija 2021 cz. I 

Tomasz Szulc str. 36 

Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 2 rozwijają system amunicji 

krążącej DragonFly 


Griffin Group Defence na XXIX MSPO – 30 lat minęło 

Marek Wachowski str. 48 

66 

System szkolenia Saab GAMER 

Zbigniew Borecki str. 52 

Nowości Autoboxu na MSPO 2021 

Jarosław Brach str. 58 

Nowości z sił powietrznych świata 

Adam M. Maciejewski, Łukasz Pacholski str. 60 

Leonardo AW139 Demo Tour Poland 


Mirage 2000D RMV – najważniejsza modernizacja 

Armée de l’air cz. 2 

Marek Łaz str. 66 

Nowości z flot wojennych świata 

Tomasz Grotnik, Andrzej Nitka, Łukasz Pacholski str. 72 

Rakietowy sprawdzian Orkanów 

Tomasz Grotnik str. 74 

Australia rezygnuje z francuskich Barracud i wybiera SSN-y 


Polska premiera fregaty wielozadaniowej MEKO A-300 


74 

Redakcja 

Andrzej Kiński – redaktor naczelny 

andrzej.kinski@zbiam.pl 

Adam M. Maciejewski 

adam.maciejewski@zbiam.pl 

Tomasz Grotnik 

tomasz.grotnik@zbiam.pl 

Łukasz Prus 

lukasz.prus@zbiam.pl 

Korekta 

Monika Gutowska, zespół redakcyjny 

Redakcja techniczna 

Wiktor Grzeszczyk 

Stali współprawcownicy 

Piotr Abraszek, Jarosław Brach, Marcin Chała, 

Jarosław Ciślak, Robert Czulda, Maksymilian Dura, 

Miroslav Gyűrösi, Jerzy Gruszczyński, 

Przemysław Juraszek, Bartłomiej Kucharski, 

Hubert Królikowski, Krzysztof Nicpoń, Andrzej Nitka, 

Łukasz Pacholski, Paweł Przeździecki, 

Tomasz Szulc, Tomasz Wachowski, 

Michal Zdobinsky, Gabor Zord 

Wydawca 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

ul. Anieli Krzywoń 2/155, 01-391 Warszawa 

office@zbiam.pl 

Biuro 

ul. Bagatela 10 lok. 17, 00-585 Warszawa 

Dział reklamy i marketingu 

Andrzej Ulanowski 

andrzej.ulanowski@zbiam.pl 

Dystrybucja i prenumerata 


Reklamacje 


Prenumerata 

realizowana przez Ruch S.A: 

Zamówienia na prenumeratę w wersji 

papierowej i na e-wydania można składać 

bezpośrednio na stronie 

www.prenumerata.ruch.com.pl 

Ewentualne pytania prosimy kierować 

na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl 

lub kontaktując się z Telefonicznym 

Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 

801 800 803 lub 22 717 59 59 

– czynne w godzinach 7.00–18.00. 

Koszt połączenia wg taryfy operatora. 

Copyright by ZBiAM 2021 

All Rights Reserved. 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne 

rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy 

jest zabronione. Materiałów niezamówionych, 

nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo 

dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów 

i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. 

Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie opiniami 

sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności 

za treść zamieszczonychogłoszeń i reklam. 

Więcej informacji znajdzieszna naszej nowej stronie: 

www.zbiam.pl 

www.facebook.com/wojskoitechnika 

www.zbiam.pl Październik 2021 • Wojsko i Technika 3

Technika wojskowa 

Polskie elementy systemu Wisła w ekspozycji Polskiej Grupy Zbrojeniowej. Ciągnik siodłowy Jelcz 882.57 CSS z wyrzutnią M903 wyprodukowaną 

przez Hutę Stalowa Wola S.A. i pojazd transportowo-załadowczy opracowany przez Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A. z wykorzystaniem 

podwozia Jelcz P882.57 TS i trzyosiowej przyczepy o nośności 17 ton z Autosana. 

MSPO 2021 – pozorne ozdrowienie 

Adam M. Maciejewski, 

współpraca Andrzej Kiński 

Tegoroczny XXIX Międzynarodowy 

Salon Przemysłu Obronnego w Kielcach 

miał udowodnić, że ubiegłoroczny 

pandemiczny kryzys wystawienniczy 

mamy już za sobą i wracamy do business 

as usual, jak to mawiają za Atlantykiem. 

O ile gorączka sanitarnych środków 

zapobiegawczych faktycznie zelżała – 

– użycie maseczek było raczej wyjątkiem 

niż norma – to trudno powiedzieć, 

że sam tegoroczny Salon świecił 

przedpandemicznym blaskiem. 

Fotografie w artykule: Andrzej Kiński, 

Targi Kielce, HSW S.A., WZU S.A. 

Dobrym probierzem znaczenia i rozmachu 

MSPO były miny kieleckich taksówkarzy, 

którzy z niedowierzaniem dziwili 

się, że w tym roku Salon jednak jest, dopytując 

jeszcze, czy bankiet dla wystawców też? Patrząc 

na wielkość ekspozycji i liczbę dużego sprzętu 

lub choćby pełnogabarytowych makiet, można 

było odnieść wrażenie normalności. Jednak, 

gdy odejmiemy wystawę Sił Zbrojnych RP 

(zresztą bardzo ciekawą, bo jak zwykle dającą 

szczegółowy wgląd w wyposażenie i uzbrojenie, 

również takie prezentowane rzadko lub niemal 

wcale, jak też w działalność uczelni wojskowych 

o politechnicznym profilu), już chyba stałą 

obecność US Army, i ekspozycję Polskiej Grupy 

Zbrojeniowej (PGZ) S.A. zobaczymy, że nie ma 

mowy o powrocie do złotego okresu MSPO, którego 

szczyt przypadał na pierwszą połowę poprzedniej 

dekady. Przy czym winny nie jest 

oczywiście COVID-19 tylko polityka zakupowa 

Ministerstwa Obrony Narodowej, które zamawia 

nawet najdroższe uzbrojenie bez przeprowadzenia 

procedury przetargu. Tak à propos, firm 

tureckich, w tym także spółki Baykar, u której 

MON zamówił bezzałogowce Bayraktar TB2, też 

w tym roku nie było. Ale polski rynek jest już 

w planach marketingowych Baykara odhaczony, 

zatem wysiłki zapewne koncentruje na zdobyciu 

kolejnych klientów, do których dołączyło 

też Maroko i Turkmenistan. 

Nie będziemy powielać treści z portalu zbiam. 

pl, na którym w trakcie MSPO 2021 na bieżąco 

relacjonowaliśmy co ważniejsze i ciekawsze 

oferty oraz ekspozycje. Wiele z wyrobów 

i uzbrojenia proponowanego MON zostało także 

przedstawionych na łamach tego i poprzedniego 

numeru „Wojska i Techniki”. Ograniczymy 

się zatem do bardziej ogólnych spostrzeżeń 

o MSPO 2021. 

❚ Kabul padł, Kielce jeszcze utrzymane 

Najliczniejszym zagranicznym wystawcą były 

Stany Zjednoczone. Najbardziej widocznym 

tematem przewodnim był „Abrams dla Polski”. 

Był nawet w naturze czołg M1A2 SEPv2 z zawieszonymi 

atrapami aktywnego systemu samoobrony 

Rafael Trophy HV, obok którego wystawiono 

część z dostępnej komercyjnie 

amerykańskiej amunicji czołgowej 120 mm. 

Abramsowi w Kielcach towarzystwa dotrzymywał 

wóz zabezpieczenia technicznego M88A2 

HERCULES, na którego uniesionym żurawiu 

była zawieszona flaga Stanów Zjednoczonych 

Ameryki. Nieopodal stał śmigłowiec bojowy 

Boeing Apache, tym razem wersji AH-64E, jak 

informowała tabliczka, choć chyba potrzeba 

spostrzegawczości modelarza, aby dostrzec 

czym ten AH-64E różnił się od AH-64D Block II 

z poprzednich Salonów (poza brakiem zasobnika 

z radiolokatorem AN/APG-78 Longbow 

u AH-64E). Także tradycyjnie Apache był podłączony 

do polskiego Lotniskowego Urządzenia 

Zasilania Elektroenergetycznego Samolotów 

LUZES z oferty Wojskowego Centralnego Biura 

10 Wojsko i Technika • Październik 2021 

www.zbiam.pl

Wozy bojowe 

Czołg podstawowy K2PL mógłby powstać we współpracy między przemysłem polskim a firmą Hyundai Rotem i innymi podmiotami z Republiki Korei. Docelowo polski przemysł 

mógłby uzyskać pełną niezależność w produkcji i rozwoju konstrukcji, możliwy byłby także eksport powstałych w Polsce czołgów i pojazdów specjalistycznych na jego bazie. 

Bartłomiej Kucharski, Łukasz Prus 

Tegoroczny Międzynarodowy Salon 

Przemysłu Obronnego był okazją 

do przeprowadzenia rozmowy 

z gen. bryg. rez. dr. Lee Eui-Seongiem, 

wiceprezesem międzynarodowego 

oddziału produkcji wojskowej spółki 

Hyundai Rotem, producenta czołgu 

podstawowego K2. 

Fotografie w artykule: Bartłomiej Kucharski, 

Andrzej Kiński, Hyundai Rotem, 

Ministerstwo Obrony Republiki Korei. 

Rozmowa rozpoczęła się od nawiązania do 

historii obydwu państw, z uwzględnieniem 

podobieństw uwarunkowań geopolitycznych 

między Polską a Republiką Korei, choćby 

w kontekście tzw. trudnego sąsiedztwa. 71 lat 

temu Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna 

najechała Republikę Korei, lecz szczęśliwie, 

komuniści zostali odparci. Trudne sąsiedztwo, jak 

powiedział gen. Lee, skłoniło Republikę Korei do 

wzmożonych wysiłków w celu zapewnienia sobie 

bezpieczeństwa, jak również uzyskania niezależności 

w obszarze badań i rozwoju własnych rozwiązań 

w obszarze uzbrojenia oraz sprzętu wojskowego. 

Czołg K2 Black Panther (kor. K2흑표, 

MSPO 2021 stał się okazją do interesującej rozmowy z gen. bryg. (rezerwy) dr. Lee Eui-Seongiem, wiceprezesem międzynarodowego 

oddziału produkcji wojskowej Hyundai Rotem. 

Czołg K2PL – szansa dla 

polskiego wojska i przemysłu 

HeukPyo) jest jednym z efektów tych prac. Wóz 

ten, jak zaznaczył gen. Lee, powstał z myślą o koreańskim 

obszarze działań, gdzie jest „wiele gór, wiele 

dużych rzek, wiele mostów, ciężkie zimy, gorące 

lata i częste deszcze”, słowem – do działań w szczególnie 

trudnym terenie i warunkach klimatycznych. 

Hyundai Rotem przez 40 lat gromadził 

doświadczenie związane z opracowywaniem 

i produkcją czołgów podstawowych, od K1 począwszy, 

poprzez K1A1 i K1A2, aż po K2. Dzięki 

temu ten ostatni, jak powiedział gen. Lee, jest 

prawdziwie rdzennym czołgiem Republiki Korei. 

❚ Oferujemy opracowanie K2PL 

W oparciu o południowokoreański wóz mógłby 

powstać czołg dla polskich jednostek pancernych. 

We współpracy z polskim przemysłem obronnym 

miałby powstać czołg „znacząco ulepszony” w porównaniu 

z K2, tak, aby sprostał wszystkim zagrożeniom, 

z jakimi przyszłoby mu się zmierzyć na 

środkowoeuropejskim teatrze działań. Nowy wóz 

miałby mieć napęd o tej samej mocy co Leopard 2 

czy M1 Abrams (silnik wysokoprężny Doosan 

DV27K o mocy 1103 kW/1500 KM), lecz oferowałby 

większą mobilność za sprawą niższej masy bojowej. 

„Siła ognia K2 należy do najlepszych na 

świecie”, jak zapewnia gen. Lee – gwarantuje ją 

120 mm armata gładkolufowa Hyundai WIA CN08 

o długości lufy 55 kalibrów (wobec L/44 w polskich 

Leopardach czy w Abramsach od M1A1 począwszy), 

wspierana przez nowoczesny system 

kierowania ogniem oraz bardzo wydajne napędy 

i układy stabilizacji uzbrojenia. „Wielowarstwowy 

20 Wojsko i Technika • Październik 2021 

www.zbiam.pl

Wozy bojowe 

BWP-1 w kolejnej nowej odsłonie 

Bartłomiej Kucharski, 

współpraca Andrzej Kiński 






bojowego wozu piechoty BWP-1 oraz 

modyfikacji czołgu podstawowego 

Leopard 2A5, które spotkały się 

z dużym zainteresowaniem 

i pozytywnym odbiorem zarówno 

przedstawicieli wojska, jak i innych 

uczestników wystawy. 

Fotografie w artykule: Bartłomiej Kucharski, Andrzej 

Kiński, WZM S.A., 2. Brygada Zmechanizowana 

Legionów/DGRSZ. 

Wojska Lądowe Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej 

Polskiej nadal dysponują nominalnie 

ok. 1100÷1200 gąsienicowymi 

bojowymi wozami piechoty. Wszystkie to 

pojazdy BWP-1, a zatem licząca już ponad 55 lat 

konstrukcja sowiecka (oryginalnie BMP-1, wprowadzony 

do uzbrojenia w ZSRS w 1966 r.), przez 

cały okres eksploatacji w Polsce niepoddane modernizacji, 

jeśli nie liczyć pasywacji nocnych przyrządów 

obserwacyjnych i obserwacyjno-celowniczych 

części wozów. Docelowo zastąpić je ma, 

obecnie rozwijany Nowy Bojowy Pływający Wóz 

Piechoty Borsuk, ale nieprędko to nastąpi. Pierwsze 

cztery Borsuki mają zostać wprawdzie zamówione 

„niebawem”, lecz będą to faktycznie kolejne 

pojazdy przedseryjne, przeznaczone do 

testów w pododdziałach, zaś na pierwszy batalion 

przezbrojony w nowe pojazdy przyjdzie poczekać 

zapewne co najmniej do 2025 r. Tymczasem 

pododdziały zmechanizowane Wojsk 

Lądowych SZ RP wykorzystują wozy w zasadzie 

Podczas MSPO 2021 Wojskowe Zakłady Motoryzacyjne S.A. zaprezentowały nową propozycję modernizacji bojowego 

wozu piechoty BWP-1. 

niezmienione w stosunku do pierwszych serii 

produkcyjnych z połowy lat 60. Wychodząc naprzeciw 

tej sytuacji i pilnym potrzebom SZ RP, 

należące do Polskiej Grupy Zbrojeniowej, Wojskowe 

Zakłady Motoryzacyjne S.A. podczas 

MSPO 2021 przedstawiły kolejną propozycję modernizacji 

konstrukcji BWP-1, stanowiącą dalszy 

rozwój koncepcji zaprezentowanej równo przed 

dwoma laty (szerzej w WiT 10/2019). 

❚ Modernizacja BWP-1 

Tylko w naszym kraju na przestrzeni ostatnich 

25 lat wylano już hektolitry farby drukarskiej, aby 

opisać, jak bardzo przestarzałym wozem bojowym 

jest BWP-1. Jedyną zaletą BWP-1 na współczesnym 

polu walki jest ponadprzeciętna mobilność, 

wynikająca z niskiej masy (13,5 t), co skutkuje jednak 

bardzo słabym opancerzeniem i faktycznym 

brakiem osłon przeciwminowych. Uzbrojenie jest 

całkowicie przestarzałe, pojazd jest niewygodny, 

tym bardziej, że żołnierze stają się coraz „więksi” 

BWP-1 wszedł do służby w Wojsku Polskim ponad pół wieku temu, a od tego czasu wozy te doczekały się jedynie 

pasywacji przyrządów noktowizyjnych, do tego dziś są to pojazdy zupełnie przestarzałe. 

(wyżsi i bardziej masywni) oraz przenoszą więcej 

wyposażenia. Polskie BWP-1, pochodzące przede 

wszystkim z dostaw z Czechosłowacji z lat 70. i 80., 

(choć pierwsze zakupiono w ZSRS jeszcze 

w 1968 r.) nie zostały nigdy zmodernizowane. Po 

1990 r. próbowano kilkukrotnie przeprowadzić 

taki proces, a najbliższy realizacji był program 

Puma, prowadzony, z przerwami, w latach 1998– 

–2009. Jeszcze w 2009 r. zakładano, że zmodernizowane 

BWP-1M będą służyć do 2040 r., a więc 

najmłodsze pojazdy miałyby wówczas 52 lata. Program 

Puma nie wszedł jednak w fazę zamówień – 

– najpierw Ministerstwo Obrony Narodowej kilkukrotnie 

redukowało liczbę planowanych do 

odmłodzenia wozów (z maksymalnie 688, potem 

468, do 192), a w październiku 2009 r. program 

modernizacji BWP-1 do standardu BWP-1M w ramach 

programu rozwojowego Puma został usunięty 

z grona 14 programów operacyjnych – najważniejszych 

przedsięwzięć modernizacji Sił 

Zbrojnych RP na lata 2010–2018. Uznano wówczas, 

że nie ma potrzeby poddawać nie najmłodszych 

i przestarzałych pojazdów głębokiej modernizacji, 

obejmującej m.in. integrację wieży 

bezzałogowej, wobec spodziewanego wejścia do 

służby ich następcy – rzeczywiście, zagraniczne 

firmy zintensyfikowały na polskim rynku promocję 

swoich gąsienicowych bojowych wozów piechoty, 

powstało kilka projektów (a nawet demonstratorów, 

jak bwp na UMPG z OBRUM Sp. z o.o.) krajowych. 

Nowy bojowy wóz piechoty ma trafić do 

służby już za moment, po co zatem modernizować 

stare, mało perspektywiczne pojazdy? – zadawano 

sobie wówczas pytanie. Tymczasem 2021 rok powoli 

zmierza ku końcowi, będące w linii BWP-1 nie 

stały się w magiczny sposób nowocześniejsze 


www.zbiam.pl

Broń rakietowa 

Kolejne nowe systemy rakietowe Koreańskiej 

Republiki Ludowo-Demokratycznej 

Tomasz Szulc 

Lokalny wyścig zbrojeń rakietowych 

na Dalekim Wschodzie ostatnio znów 

przyspieszył. Świat przyzwyczaił się 

już do kolejnych niespodzianek 

ze strony Koreańskiej Republiki 

Ludowo-Demokratycznej, 

ale „lustrzane” reakcje jej sąsiadów 

z Republiki Korei były zauważane 

głównie przez profesjonalistów, 

a na dodatek zwykle pozostawały 

co najmniej dwa kroki za osiągnięciami 

reżimu z Północy. Stąd też wrześniowe 

testy pocisków balistycznych 

odpalanych z okrętu podwodnego 

(szerzej w WiT 9/2021 i następnym 

numerze), a także ponaddźwiękowego 

lotniczego pocisku przeciwokrętowego, 

odbiły się szerokim echem nie tylko 

w regionie. Na reakcję „braci” 

z Północy nie trzeba było 

długo czekać. 

Fotografie w artykule KCNA. 

Warto zwrócić uwagę, że w wyścig 

zbrojeń w rejonie Azji Południowo- 

-Wschodniej włączyła się nieodległa 

Australia, która ogłosiła plan budowy ośmiu atomowych 

okrętów podwodnych (patrz artykuł 

w tym samym numerze WiT). Działania Australii 

są najwyraźniej reakcją na rosnący potencjał militarny 

i aspiracje Chińskiej Republiki Ludowej, 

ale niewątpliwie w tyle nie zechce pozostać Japonia, 

a w jakimś zakresie także Tajwan (Republika 

Chińska), potem Wietnam, Indonezja… 

Oznacza to, że nabierające tempa zbrojenia obu 

Korei staną się tylko elementem w regionalnej, 

skomplikowanej „układance”, której ostatecznym 

i nieodległym w czasie wynikiem może 

okazać się nie tylko proliferacja technologii rakietowych, 

ale i broni jądrowej. 

❚ Nowe systemy rakietowe KRLD 

Kolejni władcy Koreańskiej Republiki Ludowo- 

-Demokratycznej przyzwyczaili świat do swoistej 

sinusoidy zachowań. Najpierw straszą sąsiadów 

nową bronią, a potem ogłaszają chęć rozmów, 

wykonują drobne „gesty dobrej woli”, co światowi 

politycy skwapliwie przyjmują za dobrą monetę, 

uruchamiają programy dyskretnej pomocy żywnościowej, 

co jednak nie trwa długo wobec braku 

gotowości władz w Pjongjangu do jakichkolwiek 

rzeczywistych ustępstw. Wtedy znowu 

Odpalenie pocisku balistycznego z wyrzutni w wagonie kolejowym widziane od strony lokomotywy. 

KRLD przeprowadza test nowej rakiety lub detonuje 

ładunek jądrowy. Ostatni rok był pod tym 

względem – do niedawna – nietypowy, gdyż 

ujawniono i wypróbowano tylko jeden nowy pocisk, 

umownie nazwany „Super Kimskander” (szerzej 

w WiT 4/2021). 

❚ Pocisk manewrujący 

Drugą nowością 2021 r. był pocisk manewrujący 

bazowania naziemnego o zasięgu co najmniej 

1500 km, którego testy przeprowadzono 

11 i 12 września. Pojawienie się takiej broni 

w północnokoreańskim arsenale było nieuchronne 

i można jedynie dziwić się, że nastąpiło to tak 

późno. Istnieją trzy powody dla takiego twierdzenia. 

Po pierwsze, tego rodzaju broń jest relatywnie 

prosta konstrukcyjnie i dobrze uzupełnia arsenał 

pocisków balistycznych. Po drugie, KRLD 

od lat dysponuje licencją (rosyjską lub ukraińską) 

na pociski przeciwokrętowe 3M24/R-360 Neptun, 

których napęd – silnik turboodrzutowy – nadaje 

się świetnie do pocisków manewrujących, trzeba 

mu tylko zapewnić dłuższy czas pracy. Po trzecie 

wreszcie, nie podlega dyskusji dwukierunkowa 

wymiana technologii militarnych między KRLD 

a Iranem, a ten ostatni od lat chwali się własnymi 

pociskami tej klasy (szerzej w WiT 4/2019) oraz na 

pewno chętnie udostępnił związane z nimi rozwiązania 

i technologię. Istnieją jednak dość istotne 

różnice konstrukcyjne między pociskami irańskimi 

i koreańskim. Pierwszy z pocisków irańskich 

tej klasy – Soumar, który został ujawniony 

w 2015 r. jest kopią radzieckiego Ch-55, ale ma 

silnik turboodrzutowy zamocowany na stałe pod 

kadłubem, a nie wysuwany z niego po starcie. Ma 

też zasięg rzędu 700 km. Nowszy Hoveizeh ma 

większy silnik i zasięg 1400 km. Pocisk północnokoreański 

ma silnik zamontowany w kadłubie 

(jak np. rosyjskie pociski rodziny Kalibr, do których 

Koreańczycy z Północy mogli mieć dostęp 

w ChRL), a wlot powietrza do niego umieszczono 

pod tylną częścią kadłuba. Nie jest jasne, czy jest 

on stały, czy wysuwany z kadłuba. Jeśli prawdziwa 

jest pierwsza z tych możliwości, to średnica 

rakiety musi być znacząco mniejsza niż średnica 

pojemnika transportowo-startowego. Nie jest to 

wykluczone, gdyż średnicę pojemnika, demonstrowanego 

wraz z wyrzutnią w ubiegłym roku 

na defiladzie w Pjongjangu można szacować na 

ok. 650 mm, a pocisk Ch-55 i jego irańskie klony 

mają średnicę 514 mm. 

Do odpalania nowych rakiet zastosowano, 

ujawnioną w 2020 r., wyrzutnię gąsienicową 

przenoszącą pięć cylindrycznych pojemników 

transportowo-startowych. Dotychczas 

kojarzono ją z pociskami balistycznymi krótkiego 

zasięgu, odpowiednikami chińskich rakiet 

do systemu AR3. Rezygnacja z budowy 


www.zbiam.pl

Przemysł obronny 

Nieco zmodernizowany w stosunku do wcześniej pokazywanych publicznie egzemplarzy czołg podstawowy T-14 Armata. 

Tomasz Szulc 

Najważniejszym wyznacznikiem 

atrakcyjności wystawy militarnej jest 

liczba prezentowanych na niej nowości. 

Oczywiście, ważna jest także liczba 

wystawców, wartość zawartych 

kontraktów, poziom partycypacji 

sił zbrojnych kraju-organizatora, 

pokaz dynamiczny, a szczególnie 

strzelania, ale kompetentni zwiedzający 

i analitycy są zainteresowani przede 

wszystkim nowościami. 

Fotografie w artykule, jeśli nie zaznaczono inaczej, 

Wiktor Druszlakow. 

Nowe koła nośne prezentowanego na Armii 2021 czołgu T-14. 

Forum Armija 2021 cz. I 

Rosyjskie Międzynarodowe Forum Militarno-Techniczne 

Armija, organizowane skich imprezach amerykańskich samolotów 

dzo się ostatnio pogorszyły i np. udział w rosyj- 

w obiektach okalających podmoskiewską bojowych czy okrętów państw NATO wydaje się 

Kubinkę – Centrum Kongresowo-Wystawienniczym 

Patriot, lotnisku w Kubince i poligonie 

w Ałabino – w tym roku zorganizowane po raz 

siódmy w dniach 22–28 sierpnia, jest pod wieloma 

względami nietypowe. Po pierwsze, impreza 

ma silny aspekt patriotyczno-propagandowy. Po 

drugie, organizuje ją Ministerstwo Obrony Federacji 

Rosyjskiej (MO FR), a nie struktury przemysłowe 

czy handlowe. Po trzecie, jest to impreza 

tylko teoretycznie międzynarodowa, gdyż zasady, 

jakimi kierują się organizatorzy, zapraszając 

bądź zezwalając zagranicznym wystawcom na 

udział w niej nie są klarowne. Na dodatek polityczno-militarne 

relacje Rosji z resztą świata bar- 

zupełną abstrakcją, choć takie sytuacje nie były 

niczym wyjątkowym jeszcze przed dekadą. 

Na liczbę prezentowanych na Armii nowości 

ma więc decydujący wpływ nie koniunktura 

na światowym rynku broni, a proces modernizacji 

Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej. Jest 

to modernizacja głęboka i wszechstronna, 

czemu trudno się dziwić, jeśli zważyć, że większość 

używanego obecnie sprzętu ma korzenie 

jeszcze w czasach ZSRR. Dotyczy to w największym 

stopniu wojsk lądowych i lotnictwa, 

a w nieco mniejszym marynarki wojennej. Na 

przestrzeni ostatnich kilku lat ujawniono 

znaczną liczbę wzorów uzbrojenia, które mają 

zastąpić sprzęt radzieckiej proweniencji, 

a w szczególności wozy bojowe niemal 

wszystkich kategorii, działa samobieżne, środki 

obrony przeciwlotniczej, broń strzelecką, 

sprzęt inżynieryjny, a nawet pojazdy bezzałogowe. 

Trudno więc spodziewać się kolejnych, licznych 

nowości w tych dziedzinach. W odróżnieniu 

od wielu firm zagranicznych, rosyjski 

przemysł z różnych powodów oferuje niewiele 

konstrukcji przeznaczonych wyłącznie bądź 

głównie na eksport, wskutek czego również nie 

zwiększa się liczba nowości. Można oczywiście 

oczekiwać demonstracji sprzętu modyfikowanego 

w rezultacie prowadzonych prób poligonowych 

i ewoluujących wymagań wobec niego, 

ale nie oznacza to, poza nielicznymi wyjątkami, 

powstania zupełnie nowych konstrukcji. 


www.zbiam.pl

Systemy bezzałogowe 

Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 2 rozwijają 

system amunicji krążącej DragonFly 

Łukasz Pacholski 

Jednym z ciekawszych wydarzeń 

tegorocznego XXIX Międzynarodowego 

Salonu Przemysłu Obronnego 

w Kielcach była prezentacja trzeciej 

generacji systemu amunicji krążącej 

DragonFly. Od 2017 r. jego rozwojem 

zajmują się specjaliści z Wojskowego 

Instytutu Technicznego Uzbrojenia 

i Wojskowych Zakładów 

Lotniczych Nr 2 S.A. z Bydgoszczy. 

W projekt są zaangażowane także 

inne bydgoskie przedsiębiorstwa 

sektora obronnego. 

Fotografie w artykule: Łukasz Pacholski, 

WZL Nr 2 S.A. 

Uniwersalna skrzynia transportowa, która może pomieścić 

trzy platformy DragonFly. 

MSPO 2021 stało się miejscem premiery III generacji systemu amunicji krążącej DragonFly, do uruchomienia produkcji 

którego gotowe są Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 2 S.A. Rozwój systemu ma związek z nieustającym zainteresowaniem 

potencjalnych klientów tego typu rozwiązaniami. 

System amunicji krążącej DragonFly znalazł 

się w ofercie WZL Nr 2 S.A. w 2017 r., kiedy 

w czasie wystawy „Air Fair 2017 – Wszystko 

dla lotnictwa”, doszło do podpisania umowy 

licencyjnej pomiędzy bydgoskimi zakładami 

a Wojskowym Instytutem Technicznym Uzbrojenia, 

w którym system opracowano. 

Od początku zarząd WZL Nr 2 S.A. zakładał, że 

podstawowym użytkownikiem DragonFly powinny 

być Siły Zbrojne RP, które w tym czasie sygnalizowały 

potrzebę zakupu tego rodzaju uzbrojenia. 

Ostatecznie polsko-polska rywalizacja zakończyła 

się zamówieniem niewielkiej partii konkurencyjnego 

systemu na potrzeby Wojsk Obrony Terytorialnej 

– pomimo rosnącego zainteresowania na 

całym świecie i doświadczeń bojowych innych 

państw, dotychczas projekt masowego zakupu 

amunicji krążącej nie jest sygnalizowany przez resort 

obrony narodowej. 

Taka sytuacja stała się ważnym argumentem 

dla WITU, którego specjaliści – z udziałem partnerów 

z bydgoskich firm Polskiej Grupy Zbrojeniowej 

– rozpoczęli prace nad dalszym rozwojem 

systemu. Owocem tych prac była tegoroczna 

prezentacja III generacji DragonFly’a. Co ważne, 

system budzi zainteresowanie potencjalnych 

klientów zagranicznych, co z kolei daje szanse na 

uruchomienie produkcji seryjnej. Patrząc na konkurencyjne 

rozwiązania, ważnym wsparciem 

promocji byłby jednak zakup partii systemów 

przez krajowego użytkownika. 

Jakie zmiany na przestrzeni pięciu lat zaszły 

w systemie DragonFly? Można powiedzieć, że po 

prostu dojrzał i stał się jeszcze bardziej uniwersalny. 

Zastosowanie platformy pionowego startu i lądowania 

– czterowirnikowca, która nie potrzebuje 

żadnej katapulty startowej daje unikatowe możliwości 

operacyjne. Dzięki tym właściwościom 

i wdrożeniu nowego oprogramowania możliwe 

jest bowiem zastosowanie taktyki ataku z ukrycia. 

Operator systemu może przebazować platformę 

DragonFly w dowolne miejsce (oczywiście w strefie 

działania układu sterowania, który ma promień 

działania ok. 10 km), wylądować i oczekiwać na 

pojawienie się potencjalnych celów. To z kolei 

umożliwia wcześniejsze ukrycie obecności systemu 

na polu walki i późniejszy atak z zaskoczenia. 

Tego typu właściwości są nieosiągalne dla 

Plecak operatora systemu mieści wszystkie niezbędne 

do jego użycia na polu walki elementy: platformę latającą, 

terminal kontroli i antenę łącza danych. 


www.zbiam.pl

Technika wojskowa 

Griffin Group Defence na XXIX MSPO – 30 lat minęło 

Marek Wachowski 

Podczas tegorocznego XXIX 

Międzynarodowego Salonu Przemysłu 

Obronnego w Kielcach, obchodząca 

okrągłą 30. rocznicę swojej działalności, 

firma Griffin Group Defence wraz 

ze swoimi zagranicznymi partnerami, 

jak co roku, zaprezentowała szeroki 

wachlarz oferowanego sprzętu 

najwyższej klasy, w tym m.in.: 

optoelektronikę, optykę dzienną 

i nocną, broń wraz z osprzętem, 

różnego rodzaju amunicję, granaty, 

materiały wybuchowe, a także 

elementy wyposażenia pojazdów 

wojskowych oraz systemy morskie. 

Ilustracje w artykule: Safran, DND, Diehl Defence, 

Rheinmetall, Bundeswehr/WTD 91, Metravib, 

NVLS, Steiner-Optik, JFD, tkMS. 

Na stoisku nie zabrakło nowości, w tym nowatorskiego 

zestawu wyposażenia dla 

wysuniętych nawigatorów naprowadzania 

lotnictwa JTAC (Joint Terminal Attack Controller), 

będącego kombinacją urządzenia STERNA 

True North Finder (TNF), lornetki JIM COMPACT 

a także podświetlacza celów DHY 308. 

STERNA TNF firmy Safran to goniometr ze zintegrowanym 

żyroskopem, służący do wyznaczania 

kierunku północnego, który w połączeniu 

z odpowiednim urządzeniem optoelektronicznym, 

może być używany zarówno do obserwacji 

w dzień, jak i w nocy, oraz do wyznaczania współrzędnych 

celu z dokładnością TLE (target location 

error) CE90 CAT I, czyli w przedziale 0÷6 m. Kombinacja 

urządzenia STERNA z urządzeniem optoelektronicznym 

jest określana jako system STER- 

NA. Wylicza on współrzędne celu na podstawie 

zmierzonych danych, tj. odległości, azymutu 

oraz kąta elewacji i może być wykorzystany do 

cyfrowego przesyłania danych do innych systemów 

kierowania ogniem, np. TOPAZ. Wśród 

tych danych jest m.in. pozycja własna określona 

za pomocą odbiornika systemu GPS lub punktów 

referencyjnych. System jest niewrażliwy na 

zakłócenia magnetyczne, może być używany 

w pomieszczeniach i w bezpośredniej bliskości 

pojazdów mechanicznych lub innych źródeł zakłóceń 

magnetycznych, a także dysponuje zdolnością 

do działania w środowisku z zakłóconym 

sygnałem GPS. 

Elementem proponowanego Siłom Zbrojnym 

RP zestawu jest lornetka termowizyjna JIM 

COMPACT, umożliwiająca obserwację w: kanale 

dziennym, kanale do warunków słabego oświetlenia 

i w kanale termowizyjnym z matrycą 

chłodzoną wysokiej rozdzielczości (640×480 

pikseli). Lornetka ma również zintegrowany dalmierz, 

kompas magnetyczny, wbudowany odbiornik 

GPS, wskaźnik laserowy z funkcją SEE 

SPOT. JIM COMPACT pozwala na wykrycie celu 

wielkości czołgu z odległości ponad 9 km, 

a człowieka z ponad 6 km. Lornetka jest najnowszym 

produktem firmy Safran, który cechuje 

potencjał do dalszego rozwoju i wprowadzania 

nowych funkcjonalności. 

Ostatnim elementem zestawu jest laserowy 

podświetlacz celu DHY 308 firmy Cilas, o masie 

4 kg, energii wyjściowej 80 mJ oraz zasięgu lokalizacji 

do 20 km i podświetlania do 10 km. 

Podświetlacz charakteryzuje się dużą precyzją 

Jednorazowy granatnik przeciwpancerny RGW110. 

celowania zarówno do celów stacjonarnych, jak 

i ruchomych. Cechuje go wysoka stabilność 

wskaźnika oraz niska sygnatura akustyczna 

w podczerwieni, a także niewielkie zapotrzebowanie 

na energię. Opcjonalnie może mieć wbudowaną 

lunetę optyczną do obserwacji celu. 

Dzięki prostocie montażu i demontażu oraz braku 

konieczności nagrzewania, podświetlacz 

DHY 308 można w szybki i prosty sposób przygotować 

do pracy. DHY 308 dostarczany jest 

z pamięcią o pojemności 800 kodów z możliwością 

tworzenia także własnych kodów. 

Przedstawiony zestaw może być używany 

w konfiguracji STERNA + JIM COMPACT + DHY 

308 (całkowita masa ok. 8 kg) do obserwacji, 

określania współrzędnych celu i naprowadzania 

amunicji kierowanej laserowo lub STERNA + JIM 

COMPACT (całkowita masa ok. 4 kg) z możliwościami 

jak wyżej, z wyjątkiem zdolności naprowadzania 

amunicji kierowanej laserowo, ale z możliwością 

oświetlenia celu laserem (pointer). 

Kolejną propozycją firmy Griffin Group Defence 

dla Wojska Polskiego przedstawioną w czasie 

targów MSPO 2021 była rodzina lekkich jednorazowych 

granatników RGW, produkowanych 

przez niemiecką spółkę Dynamit Nobel Defence 

(DND) w wersjach: RGW60, RGW90 i RGW110. 

Pociski odpalane z granatników DND wyróżniają 

się dużą, stałą prędkością marszową, niewielką 

podatnością na wiatr, bardzo dużym 

prawdopodobieństwem trafienia i wyeliminowania 

celu już przy pierwszym strzale nawet 

Urządzenie STERNA True North Finder (TNF) w ukompletowaniu 

z lornetką JIM COMPACT. 

Granatnik RGW90 z wysuniętym „żądłem” nastawiającym tryb detonacji głowicy. 


www.zbiam.pl

Pojazdy wojskowe 

Nowości Autoboxu na MSPO 2021 

Jarosław Brach 

Na XXIX Międzynarodowym Salonie 

Przemysłu Obronnego Autobox 

Innovations Sp. z o.o. sp.j. 

ze Starachowic przedstawił 

trzy pojazdy, w tym dwa 

mające w Kielcach swoje 

publiczne premiery. 

Fotografie w artykule: Jarosław Brach, Autobox. 

Pierwszą był, planowany jako następca 

Honkera w Siłach Zbrojnych RP, samochód 

terenowy AH 20.44. Miał on zostać zaprezentowany 

na MSPO jeszcze w ubiegłym roku, 

lecz ze względu na ówczesną sytuację epidemiczną 

i spowodowaną przez nią tymczasową 

zmianę reguł funkcjonowania wystawy, producent 

zdecydował się na przesunięcie momentu 

jego premiery. Już bez przeszkód doszło do niej 

w bieżącym roku. 

Przez ostatni rok pojazd był stale dopracowywany, 

by z jednej strony wyeliminować możliwe 

tzw. choroby wieku dziecięcego, z drugiej 

wprowadzać w nim dalsze udoskonalenia techniczne, 

będące wynikiem dążenia do poprawy 

parametrów, własności eksploatacyjnych i niezawodności. 

Jak podkreślają reprezentanci spółki 

Autobox – projekt nadal jest „żywy” i wraz 

z kolejnymi kilometrami przejechanymi w trakcie 

jazd próbnych wychodzą na jaw obszary, 

w których coś trzeba lub wypadałoby poprawić. 

W porównaniu ze stanem z przełomu lutego 

i marca (szerzej WiT 12/2020 i 3/2021) w samochodzie 

dokonano kilku istotnych ulepszeń. 

Prototyp pojazdu terenowego Autobox AH 20.44 podczas jazd terenowych latem tego roku. 

Przede wszystkim zmieniono wnętrze, m.in. by 

podnieść poziom ergonomii. W tym celu zamontowano 

wygodniejsze fotele. Dodatkowo zmodyfikowano 

elektronikę pokładową zarówno 

w sferze hardware’u, jak i software’u. Prowadzone 

są też dalsze prace nad samym podwoziem, 

głównie w kierunku jego dalszego wzmocnienia. 

Autobox kładzie duży nacisk na modułowość 

konstrukcji AH20.44, co ma mieć silny wymiar 

praktyczny, pozwalający na elastyczne i optymalne 

dopasowanie ostatecznej kompletacji do 

wymagań oraz możliwości finansowych konkretnych 

odbiorców. Modułowość ma być rozpatrywana 

na kilku powiązanych ze sobą płaszczyznach, 

jako: 

❙ możliwość zamiany wytypowanych zespołów czy 

ich charakterystyk wybranych w tzw. kompletacji 

bazowej. Przykładowo 3-litrowy, czterocylindrowy, 

rzędowy silnik wysokoprężny Iveco F1C może 

zostać zaoferowany w nastawach o mocy od 

106,8 kW/145 KM do 143,5 kW/195 KM. Obecnie 

założono, że słabsze jednostki napędowe 

będą montowane w odmianach podstawowych, 

3,5-tonowych, z założenia przygotowanych do 

AH 20.44 został zaprojektowany całkowicie od podstaw. Na obecnym etapie prac nieustannie trwa rozwój konstrukcji, 

mający uczynić ją jak najbardziej dojrzałą i odpowiadającą potrzebom użytkowników. 

przewozu ludzi, wyposażenia i zaopatrzenia oraz 

jako nośniki lekkich systemów uzbrojenia czy 

łączności. W sytuacjach jednak, gdy nabywca 

może zażądać poprawionej dynamiki i właściwości 

terenowych, gdy auto będzie miało często 

ciągnąć przyczepę, w tym w warunkach terenowych, 

albo gdy zamówiony zostanie wariant 

cięższy, o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 

3500 kg (maks. 5500 kg), np. opancerzony, 

wówczas lepszą opcją będzie mocniejszy silnik. 

Obecnie moment obrotowy od silnika przenosi 

6-biegowa skrzynia manualna, ale istnieje już dokumentacja 

na skompletowanie wykonania z automatyczną 

skrzynią przekładniową; 

❙ różne wersje nadwoziowe. Generalnie samochód 

przewidziano do przewozu od dwóch do 

dziewięciu osób. Autobox ma przygotowaną dokumentację 

produkcyjną auta w wersjach dwulub 

czterodrzwiowej zamkniętej oraz pickup, 

także w odmianach dwulub czterodrzwiowej. 

Rozważana jest możliwość opracowania furgonu 

z zabudowaną częścią transportową – wtedy 

mogą być stosowane kabiny: krótka, dwudrzwiowa 

i dłuższa skrzynia ładunkowa bądź wydłużona, 

czterodrzwiowa i skrócona skrzynia. Pierwszy 

egzemplarz AH 20.44 skompletowano jako osobowo-towarowy. 

Ma on czworo drzwi dla załogi 

i tylne drzwi do przedziału ładunkowego. Wewnątrz 

zamontowano pięć specjalnie opracowanych 

foteli. Wydzielona tylna przestrzeń ładunkowa 

może zostać zaaranżowana do zabrania 

kolejnych osób – przewidziano cztery dodatkowe 

fotele zamocowane tyłem do burt, czyli analogicznie 

jak niegdyś boczne ławki w Honkerach. 

Odmiana do przewozu dziewięciu osób była 

zresztą wyspecyfikowana w pierwotnych założeniach 

programu Mustang. Elastyczność konfigurowania 

wersji nadwoziowej i wnętrza to z jednej 

strony wyjście naprzeciw odbiorcom wojskowym, 

z drugiej zwiększenie atrakcyjności dla innych 

użytkowników mogących być zainteresowanymi 

takim środkiem transportu. Prototyp nie 

jest opancerzony, a dla redukcji jego masy własnej 


www.zbiam.pl

Wiroplaty wojskowe 

Leonardo AW139 Demo Tour Poland 

Łukasz Pacholski 

16 września na warszawskim 

lotnisku Babice odbyła się 

prezentacja wielozadaniowego 

śmigłowca Leonardo HH-139B. 

Wydarzenie zostało zrealizowane 

w ramach projektu AW139 Demo Tour 

Poland, który został zapoczątkowany 

w czasie XXIX Międzynarodowego 

Salonu Przemysłu Obronnego 

w Kielcach. 

Fotografie w artykule: Łukasz Pacholski, 

US Air Force. 

Warszawa była ostatnim etapem tego 

przedsięwzięcia, które objęło także prezentacje 

HH-139B na kieleckim MSPO 

oraz na fabrycznym lotnisku w Świdniku. Gospodarzem 

pokazu w stolicy był Jacek Libucha, prezes 

zarządu WSK „PZL-Świdnik” S.A. Cykl prezentacji śmigłowca 

miał związek z zamiarem zainteresowania 

decydentów tą konstrukcją i poinformowania opinii 

publicznej o możliwościach świdnickich zakładów 

oraz potencjale platformy AW139, oferowanej 

Ministerstwu Obrony Narodowej jako nowej generacji 

śmigłowca wielozadaniowego. W przypadku 

Polski, przygotowana koncepcja nosi obecnie 

umowne oznaczenie AW139W. Zaproszeni goście 

mogli zapoznać się z seryjnym AW139 w wersji ratownictwa 

bojowego HH-139B, którego użytkownikiem 

będą Siły Powietrzne Republiki Włoskiej. 

Łącznie Leonardo, na mocy kontraktu zawartego 

21 listopada 2019 r. o wartości 766 mln EUR (kwota 

obejmuje też kompleksową usługę wsparcia logistycznego, 

która ma być realizowana do 2033 r.), 

dostarczy Aeronautica Militare 17 maszyn tego 

typu (prototyp dostarczono 30 listopada ub.r., 

pierwszy egzemplarz seryjny 25 czerwca, a do 

końca roku przekazane miały zostać wszystkie). 

We włoskim lotnictwie dołączą do 13 poszukiwawczo-ratowniczych 

HH-139A, których dostawy zrealizowano 

w latach 2012–2015, a także czterech VH- 

139 do przewozu VIP. 

Prezes Libucha w swoim wystąpieniu wskazał na 

kilka kluczowych zagadnień. Na przestrzeni wielu 

lat WSK „PZL-Świdnik” S.A. był kluczowym dostawcą 

śmigłowców do Sił Zbrojnych RP, a dziś maszyny 

tego producenta stanowią ponad 60% parku polskich 

wiropłatów wojskowych. Analiza potrzeb 

SZ RP, a także możliwości koncernu Leonardo 

i świdnickich zakładów wskazują, że ważnym segmentem 

rynku staje się kategoria wielozadaniowego 

śmigłowca klasy pośredniej, na którego zapotrzebowanie 

na przestrzeni dwóch dekad może 

sięgnąć nawet 200–250 egzemplarzy. Tak znaczna 

liczba to rezultat konieczności wycofania obecnie 

eksploatowanych maszyn, przede wszystkim Mi-2, 

których służba ma zakończyć się przed rokiem 

2030, a także PZL-Świdnik W-3 Sokół/Anakonda, które 

mają zostać wycofane w kolejnym dziesięcioleciu. 

Na to nakładają się deklaracje polityków, dotyczące 

znaczącej rozbudowy Wojska Polskiego 

w kolejnych latach i dążenia do osiągnięcia stanu 

250 000 żołnierzy. Do tej liczby należy doliczyć także 

Ostatnim etapem AW139 Demo Tour Poland była Warszawa, gdzie na lotnisku Babice zademonstrowano pokaz dynamiczny 

z udziałem byłych operatorów Wojsk Specjalnych. 

W pierwszej połowie września Leonardo przeprowadził w Polsce cykl pokazów śmigłowca HH-139B, którego celem 

było zaprezentowanie jego możliwości i wsparcie oferty wielozadaniowego wiropłata AW139W dla Sił Zbrojnych RP. 

kilka–kilkanaście maszyn, które mogłyby trafić do 

innych odbiorców instytucjonalnych: Straży Granicznej, 

Policji, Państwowej Straży Pożarnej czy Górskiego 

Ochotniczego Pogotowia Ratowniczego. 

Według tej koncepcji, uzupełnieniem, a później następcą 

obecnie eksploatowanych wiropłatów kategorii 

lekkiej i niższej średniej mógłby być właśnie 

AW139W. Konstrukcja, która jest od lat jedną z kluczowych 

dla działalności świdnickich zakładów. Zespół 

inżynierów ze Świdnika brał udział w projektowaniu 

AW139, a obecnie to w tych zakładach 

odbywa się produkcja wszystkich części metalowych 

i kompozytowych kadłuba (wraz ze wstępnym 

montażem). W ocenie prezesa Libuchy, ok. 

70% konstrukcji AW139 powstaje w Polsce. Poza 

wspomnianym kadłubem, mowa jest m.in. o większości 

komponentów silników Pratt & Whitney 

PT6C-67C, które są produkowane w zakładach Pratt 

& Whitney Rzeszów S.A. 

Zdaniem przedstawicieli Leonardo, AW139W dla 

Sił Zbrojnych RP, a także innych krajowych odbiorców 

instytucjonalnych, mógłby być niemal w 100% 

produkowany w Polsce, co pozwoliłoby na zacieśnienie 

współpracy gospodarczej pomiędzy lokalnymi 

podmiotami (wśród kolejnych kooperantów 

zostały wymienione choćby firmy należące do Polskiej 

Grupy Zbrojeniowej), utrzymanie własności 

intelektualnej do powyższej wersji w Polsce, pełne 

dostosowanie platformy do potrzeb i wymagań 

SZ RP, a także możliwość eksportu. Należy pamiętać, 

że AW139 jest obecnie światowym bestsellerem 

w segmencie śmigłowców o maksymalnej masie 

startowej ok. 7 t – dotychczas Leonardo sprzedał 

już ponad 1000 egzemplarzy i są one eksploatowane 

w 89 państwach. Wśród nich przeważają maszyny 

dla odbiorców cywilnych, choć w ostatnich latach 

zwiększa się liczba użytkowników stricte 

wojskowych – jednym z największych kontrahentów 

jest Departament Obrony Stanów Zjednoczo- 


www.zbiam.pl

Samoloty bojowe 

Para Mirage 2000D renové w locie nad Afryką. Samolot na pierwszym planie ma podwieszony zasobnik celowniczy Damoclès, a pod kadłubem widoczna jest bomba kierowana 

laserowo GBU-49. 

Mirage 2000D RMV – najważniejsza 

modernizacja Armée de l’air cz. 2 

Marek Łaz 

Samoloty wielozadaniowe Dassault 

Aviation Mirage 2000D, które 

na przestrzeni ponad dwóch dekad 

swej eksploatacji doskonale sprawdziły 

się w licznych operacjach bojowych 

poza terytorium Francji, wkrótce 

staną się ostatnimi pozostającymi w linii 

maszynami rodziny Mirage 2000 

w Armée de l'air et de l'espace. 

Wydłużenie okresu ich służby 

przynajmniej do roku 2035 r. 

i dalsze rozszerzenie możliwości 

bojowych ma zapewnić im, aktualnie 

prowadzona, modernizacja 

do standardu Mirage 2000D renové. 

Fotografie w artykule: Armée de l’air et de l’espace; 

Armée de l’air et de l’espace/Johan Pipe, Bernard 

Hennequin; EMA; Dassault Aviation/Damien Charrit; 

Patrick Bigel; Maciej Świderski. 

Do niedawna uważano, że możliwości bojowe 

samolotu Mirage 2000D, pomimo 

kilku braków, są nadal wystarczające. 

Współpraca m.in. z maszynami wersji C i N, 

szczególnie nad Afryką, ostatnio w ramach operacji 

„Barkhane”, pokazała, że muszą one współdziałać 

z samolotami wersji D, nie mogąc stosować 

samodzielnie broni kierowanej laserowo. 

Z kolei Mirage 2000C, uzbrojony w dwa 30 mm 

działka DEFA 554 (GIAT/Nexter 30–550 F4) uzupełniał 

działania Mirage 2000D. Stąd w połowie 

drugiej dekady obecnego wieku zapadła decyzja 

o kolejnej modernizacji samolotu, określanej 

jako Mirage 2000D renové lub RMV (rénovation à 

mi-vie, czyli mid-life update – MLU). 

❚ Program Mirage 2000D renové 

Celem jej miało być dostosowanie do wyzwań 

współczesnych działań bojowych, w tym 

w konfliktach asymetrycznych. Sprawdzone 

dotąd możliwości samolotu, po integracji nowych 

środków bojowych, miały sprawić, że będzie 

on w pełni użyteczny na współczesnym 

teatrze działań bojowych, przede wszystkim 

w ramach misji OPEX. 

Jednym z głównych zwolenników przeprowadzenia 

modernizacji Mirage 2000D był ówczesny 

Szef Sztabu Sił Powietrznych CEMA gen. Denis 

Mercier (2012–2015), który w kwietniu 2015 r. zapewniał, 

iż modernizacja tych maszyn ma kluczowe 

znaczenie dla utrzymania zdolności francuskiego 

lotnictwa. Pogląd poprzednika poparł 

kolejny CEMA, gen. André Lanata (2015–2018). 

Jest to szczególnie ważne, jako że modernizacja 

Mirage 2000D miała odciążyć samoloty wielozadaniowe 

Rafale na niektórych teatrach działań wojennych. 

Początkowo planowano modernizację 

45 maszyn, ale tę liczbę wkrótce powiększono 

o 10 kolejnych egzemplarzy. W tym czasie (grudzień 

2015 r.) na stanie Armée de l’air znajdowało 

się 71 samolotów tego typu. Zakładano, że pierwsze 

zmodyfikowane egzemplarze wejdą do służby 


www.zbiam.pl

Uzbrojenie morskie 

31 sierpnia br., historyczne wystrzelenie pocisku RBS 15 Mk3 z ORP Orkan. 

Rakietowy sprawdzian Orkanów 


Na przełomie sierpnia i września 

okręty rakietowe projektu 660M OORP 

Piorun i Orkan wykonały strzelania 

z użyciem pocisków kierowanych 

RBS 15 Mk3. Było to pierwsze takie 

przedsięwzięcie z udziałem jednostek 

tego typu. To jedyne polskie okręty 

uzbrojone w ten system rakietowy. 

Fotografie w artykule: 

bsmt Łukasz Lewandowski/3. FO, 

bsmt Michał Pietrzak/3. FO, Tomasz Grotnik. 

30 

sierpnia pięć okrętów Marynarki 

Wojennej RP, wchodzących w skład 

3. Flotylli Okrętów z Gdyni, rozpoczęło 

działania na poligonie rakietowym Test 

och evaluering provplatser koło Härnösand 

na Zatoce Botnickiej, należącym do FMV (Försvarets 

materielverk, Administracja Zaopatrywania 

Sił Zbrojnych Królestwa Szwecji). Oprócz 

wspomnianych na wstępie Orkanów, na północny 

Bałtyk wyruszyły: fregata rakietowa ORP 

Gen. K. Pułaski typu O. H. Perry, okręt ratowniczy 

ORP Lech proj. 570M i zbiornikowiec ORP Bałtyk 

typu ZP-1200. 

Zespół ten udał się tam, aby Orkan i Piorun mogły 

wykonać pierwsze w historii polskich sił morskich 

strzelania pociskami przeciwokrętowymi 

z możliwością rażenia celów lądowych w pasie 

wybrzeża Saab/Diehl Defence RBS 15 Mk3. Ze 

względu na zasięg tego uzbrojenia, w Polsce nie 

ma poligonu odpowiednio zlokalizowanego 

i wyposażonego do pełnego przetestowania 

możliwości bojowych RBS-ów 15 Mk3. 

Okręty proj. 660M mogą przenosić do ośmiu 

pocisków (po dwa na czterech stelażach), 

choć typową jednostką ognia są cztery rakiety. 

Na ćwiczenie każdy z Orkanów zabrał dwa pojemniki 

transportowo-startowe z pociskami, 

użyto tych ustawionych na rufowych, prawoburtowych 

stelażach. 

Pierwszy strzelał 31 sierpnia ORP Orkan. Celem 

była tarcza ustawiona na morzu w odległości 

ok. 150 km. Prawdopodobnie użyto pocisku 

bojowego. Nazajutrz do akcji wszedł 

ORP Piorun. W tym przypadku scenariusz był 

bardziej złożony. Na akwenie poligonu rozlokowano 

trzy tarcze. Załoga okrętu dokonała 

wyboru właściwego celu, a po odpaleniu RBS-a 

śledziła jego lot po zaplanowanej trasie, dzięki 

aparaturze telemetrycznej zainstalowanej 

w pocisku. Niestety, Ministerstwo Obrony Narodowej 

nie udzieliło odpowiedzi na nasze pytania 

o szczegóły przedsięwzięcia, stąd wiedza 

na ten temat jest fragmentaryczna. 

Głównym celem ćwiczenia było sprawdzenie 

zdolności rażenia pocisków RBS 15 Mk3 na 

dużych odległościach i zgranie załóg OORP 

Orkan i Piorun. Strzelania obserwowali m.in.: 

szef Zarządu Uzbrojenia Inspektoratu Marynarki 

Wojennej kadm. Krzysztof Zdonek, dowódca 

3. Flotylli Okrętów kadm. Mirosław Jurkowlaniec, 

dowódca Dywizjonu Okrętów 

Bojowych kmdr Radosław Hurbańczuk i delegacja 

oficerów Dowództwa Generalnego Rodzajów 

Sił Zbrojnych. 

❚ RBS-15 w Polsce 

W 2001 r. ruszył program Żeglarek dotyczący 

modernizacji trzech okrętów rakietowych proj. 

660M, którego jednym z zasadniczych elementów 

było dozbrojenie tych jednostek 

w pociski przeciwokrętowe. Weszły one do 

służby w 1992, 1994 i 1995 r. Kontrakt na zakup 

partii 36 rakiet (w tym dwóch w wariancie telemetrycznym) 

za 110 mln EUR, podpisano 

16 października 2006 r. pomiędzy konsorcjum 

firm Bumar Sp. z o.o. i Zakłady Metalowe 

MESKO S.A., reprezentujących Saab Dynamics AB 

a Ministerstwem Obrony Narodowej. Ze względów 

formalnych kontraktowi towarzyszyła 

umowa kompensacyjna zawarta z Ministerstwem 

Gospodarki o wartości 127,3 mln EUR, 

m.in. w ramach której MW RP otrzymała osiem 

„przejściowych” pocisków RBS 15 Mk II, stanowiących 

jednostkę ognia dwóch Orkanów. Pochodziły 

one z nadwyżek sprzętowych szwedzkiej 

floty. Obecnie nie są już użytkowane. 

Dostawy właściwych rakiet rozpoczęto 

z opóźnieniem spowodowanym czynnikami 

zewnętrznymi. A konkretnie problemami z dostawą 

odbiorników GPS Rockwell Collins 

NavStrike, którą negocjował samodzielnie polski 

resort obrony. W marcu 2011 r. do Polski 

trafiły dwa pierwsze pociski. Do grudnia tego 

samego roku dotarło kolejnych dziesięć. Następne 

pojawiły się w trzech transzach: osiem 


www.zbiam.pl

Okręty wojenne 

Australia nieoczekiwanie zerwała umowę w sprawie budowy okrętów podwodnych typu Attack z Francją na rzecz anglosaskiego trójprzymierza AUKUS. Jedną z konsekwencji tej 

decyzji będzie wprowadzenie do służby w Royal Australian Navy jednostek klasy SSN. Będzie to proces długotrwały i kosztowny. 


15 września rząd Związku Australijskiego 

ogłosił, że rezygnuje z kontynuacji 

programu budowy konwencjonalnych 

okrętów podwodnych typu Attack. 

Jest to jeden z pierwszych efektów 

inicjatywy AUKUS, trójstronnego 

przymierza utworzonego przez 

Canberrę, Londyn i Waszyngton. 

Ta zaskakująca, utrzymywana 

w tajemnicy do ostatniej chwili, 

decyzja, która będzie miała 

konsekwencje polityczne i ekonomiczne, 

sprawić ma, że Royal Australian Navy 

dołączy do nielicznego grona flot 

użytkujących okręty podwodne 

z napędem jądrowym klasy SSN 

(Submersible Ship Nuclear). 

Ilustracje w artykule: Naval Group, 

CPOIS David Connolly/Commonwealth of Australia, 

LA(Phot) Dan Rosenbaum/Crown copyright, 

Jim Cleveland/US Navy, CPOIS Damian Pawlenko/ 

/Commonwealth of Australia. 

Australia rezygnuje z francuskich 

Barracud i wybiera SSN-y 

AUKUS (Australia, United Kingdom, United 

States), to inicjatywa wojskowa poświęcona 

„wolnemu i otwartemu Indo-Pacyfikowi” 

– taki przekaz został wysłany w świat na 

wirtualnym spotkaniu prezydenta Stanów Zjednoczonych 

Ameryki Joe Bidena z premierami 

Wielkiej Brytanii i Związku Australijskiego – Borisem 

Johnsonem oraz Scottem Morrisonem. 

Mimo że nikt z nich nie wymienił imiennie głównego 

zagrożenia w rejonie Indo-Pacyfiku, wszystko 

wskazuje na Chińską Republikę Ludową. Przyszłość 

trzech krajów, a nawet świata, zależy od 

tego, czy wolny i otwarty Indo-Pacyfik będzie 

trwał oraz rozkwitał w nadchodzących dziesięcioleciach, 

powiedział Biden. Głównym obszarem 

spornym jest Morze Południowochińskie. To 

właśnie na nim Pekin zaanektował szereg wysp 

i raf, które obecnie są dozorowane przez Marynarkę 

Wojenną Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej 

i Straż Wybrzeża, działania ich okrętów 

stwarzają ograniczenia dla handlu morskiego na 

jednym z kluczowych szlaków morskich światowego 

handlu. 

❚ Koniec „kontraktu stulecia” 

Tym samym zerwany został „podwodny kontrakt 

stulecia”, jak media nazwały umowę na zaprojektowanie 

i budowę w Australii okrętów 

podwodnych Shortfin Barracuda Block 1A. Głównym 

wykonawcą umowy był francuski państwowy 

koncern stoczniowy Naval Group 

(w chwili zawarcia kontraktu DCNS). Program 

Attack, znany pierwotnie jako SEA 1000 Future 

Submarine Program, dotyczył pozyskania dla 

Royal Australian Navy 12 konwencjonalnych 

wielozadaniowych okrętów podwodnych (formalnie 

klasyfikowanych jako rakietowe – SSG, 

Submersible Ship, Guided Missile). Miały one 

zastąpić sześć eksploatowanych obecnie jednostek 

typu Collins, zbudowanych lokalnie w oparciu 

o projekt szwedzkiej stoczni Kockums 

(obecnie Saab Kockums, sześć w służbie od lat 

1996–2003). 26 kwietnia 2016 r. rząd w Canberze 

ogłosił, że DCNS w wyniku konkurencyjnego 

procesu oceny ofert został wybrany preferowanym 

partnerem zagranicznym do zaprojektowania 

okrętów. Francuzi pokonali niemiecki 

holding stoczniowy thyssenkrupp Marine Systems 

i japoński koncern Mitsubishi Heavy Industries. 

Wcześniej z rywalizacji odpadły hiszpańska 

Navantia i szwedzki Saab Kockums. 

13 grudnia 2018 r. dowódca Royal Australian 

Navy wadm. Mike Noonan ogłosił, że przyszłe australijskie 

okręty podwodne będą znane jako typ 

Attack. Projekt tych jednostek bazować miał na 

Shortfin Barracuda Block 1A, będącym z kolei – 

– w pewnym uproszczeniu – konwencjonalną odmianą 

jednostek typu Suffren (Barracuda, szerzej 

w WiT 8/2019) z napędem jądrowym, produkowanych 

dla francuskiej Marine nationale. 11 lutego 

2019 r. w Canberze rząd Związku Australijskiego 

ratyfikował umowę o partnerstwie strategicznym 

z Naval Group, w ramach której miało zostać zaprojektowanych 

i zbudowanych wspomnianych 

12 jednostek podwodnych. Jako zakład wiodący 

wybrano stocznię ASC Pty. Ltd., znajdującą się na terenie 

Osborne Naval Shipyard w Australii Południowej. 

Szacowana wartość programu, obejmująca 


www.zbiam.pl

Okręty wojenne 


Zgodnie z przyjętym przez Ministerstwo 

Obrony Narodowej schematem realizacji 

programu fregat wielozadaniowych 

pod kryptonimem Miecznik, 

trwa obecnie faza, w której konsorcjum 

PGZ-Miecznik wraz z wybranymi 

partnerami zagranicznymi powinno 

przygotować i złożyć trzy oferty 

obejmujące: projekt koncepcyjny 

platformy oraz systemu walki do niej, 

propozycję transferu technologii 

i ustanowienia potencjału oraz wycenę 

i harmonogram dostaw okrętów. 

Spośród nich, na początku przyszłego 

roku, Siły Zbrojne RP wybiorą projekt, 

na bazie którego powstaną Mieczniki 

dla Marynarki Wojennej RP. Wśród 

zagranicznych dostawców know-how 

jest niemiecki holding thyssenkrupp 

Marine Systems GmbH, 

który zaproponował awangardową 

fregatę MEKO A-300PL. 

Polska premiera fregaty 

wielozadaniowej MEKO A-300 

Ilustracje w artykule thyssenkrupp Marine Systems. 

Fregaty Miecznik mają być okrętami stanowiącymi 

istotny wkład w system obronny 

kraju, jak też szerzej rzecz ujmując, tzw. 

wschodniej flanki NATO. Pojęcie „obrona wschodniej 

flanki NATO” na stałe trafiło do słownictwa polskiej 

polityki, zwłaszcza gdy mowa jest o zakupach 

nowoczesnych systemów uzbrojenia. Ten zrozumiały 

dla przeciętnego Kowalskiego przekaz stanowił 

dotąd jeden z argumentów towarzyszących 

uzasadnieniu decyzji o zakupie systemów rakietowych 

Patriot i HIMARS, samolotów F-35, utworzeniu 

nowej dywizji na wschodzie Polski, a także zamiarze 

zakupu czołgów Abrams. Wszystko dla 

„obrony wschodniej flanki NATO”. Gdy jednak 

wspominamy o pozyskaniu okrętów dla MW RP, 

narracja polityków orbituje wokół szerokiego pojęcia 

„potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa morskich 

interesów państwa”, co przeważnie kojarzone 

jest z obecnością polskich okrętów w stałych 

zespołach NATO, gdzieś na morzach i oceanach 

świata, mniej zaś z ich obecnością na Bałtyku. 

Tymczasem rola Polski w obronie wschodniej 

flanki NATO wynika z jej statusu państwa frontowego, 

jaki w czasach zimnej wojny przypisany 

był Republice Federalnej Niemiec i Królestwu 

Danii. To nakładało na te kraje nie tylko kontrybucję 

w postaci konieczności dysponowania odpowiednio 

uzbrojonymi i zorganizowanymi kontyngentami 

sił lądowych i lotniczych, ale też 

morskich. Dlatego granicę wschodniej flanki 

NATO należy widzieć również na Bałtyku, zwłaszcza 

przy niskiej wartości sił morskich trzech 

państw bałtyckich. Z tego powodu fregata wielozadaniowa 

Miecznik nie powinna służyć jedynie 

Propozycja platformy Miecznika złożona przez thyssenkrupp Marine Systems oparta jest na sprawdzonej konstrukcji 

fregat typoszeregu MEKO A-200, której najnowszą generacją jest typ MEKO A-300. Jego wariantem, opracowanym 

pod kątem specyficznych wymagań Marynarki Wojennej RP, jest MEKO A-300PL. 

wypełnianiu zadań humanitarnych, patrolowych 

oraz dyplomatycznych, ale stanowić integralną 

część systemu obrony Polski, być środkiem rozpoznania 

i odstraszania na Bałtyku, a w razie konieczności 

stanowić skuteczną platformę walki. 

Propozycja platformy Miecznika złożona przez 

thyssenkrupp Marine Systems oparta jest na 

sprawdzonej konstrukcji fregat typoszeregu 

MEKO A-200, której najnowszą generacją jest typ 

MEKO A-300. Jego wariantem, opracowanym 

pod kątem specyficznych wymagań Marynarki 

Wojennej RP, jest MEKO A-300PL, którego na razie 

niemiecka firma nie może ujawnić z przyczyn formalnych. 

Poznaliśmy za to pierwsze szczegóły 

bazowego projektu koncepcyjnego MEKO A-300. 

Zastosowany przy jego projektowaniu system 

MEKO, czyli MEhrzweck-KOmbination (kombinacja 

wielofunkcyjna), to idea oparta na modułowości 

uzbrojenia, elektroniki i innego istotnego wyposażenia, 

będącego częścią systemu walki, 

mająca na celu łatwość dopasowania konkretnego 

rozwiązania do potrzeb danej floty, późniejszego 

serwisowania oraz redukcję kosztów zakupu 

i utrzymania. Ta zdolność adaptacyjna przynosi 

Polsce dwie główne zalety. Po pierwsze, na okręcie 

można zintegrować szeroką gamę sensorów, 

uzbrojenia oraz systemu dowodzenia, kierowania 

i łączności od różnych dostawców, dając swobodę 

wyboru systemów walki, a po drugie, ewentualne 

wymiany wyposażenia i uzbrojenia, czy modernizacje 

dostosowujące możliwości okrętów przez 

cały okres ich życia do nowych potrzeb, można 

zaplanować w ramach uwzględnionego od początku 

średniego okresu międzyremontowego, 

unikając dodatkowych, długotrwałych przeróbek 

w połowie cyklu operacyjnego. 

Propozycja tkMS to nie tylko okręt. Niemiecka 

spółka oferuje wraz z nim TOKAT (Transfer of Know-how 

and Technology), czyli kompleksowy 

transfer wiedzy projektowej i produkcyjnej oraz 

technologii. TOKAT obejmuje obszerne informacje 

i zrozumienie projektu, integrację systemów 

w toku budowy oraz testy i próby, a także wszelką 

dokumentację i niezbędne dane konstrukcyjne, 

jak też kompetencje w zakresie zarządzania 

projektem, aby umożliwić stoczni realizującej 

program pomyślną budowę i uruchomienie 

okrętu. W razie potrzeby zapewnia też niezbędny 

projekt, wiedzę integracyjną i kompetencje menadżerskie 

w zakresie systemu walki. 

Ponadto sprawdzony już model TOKAT obejmuje 

świadczenie pomocy technicznej i wsparcia 

technicznego (TA/TS, Technical Assistance 

and Technical Support) na rzecz lokalnej stoczni 

lub stoczni podwykonawcy. Przy czym tkMS 

wsparcie w zakresie zarządzania technicznego 


www.zbiam.pl

WiT 10_2021 (73)_opt

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?