KUŠ! maj 2022.

SKULPTURA MESECA
Kolica iz
Dupljaje
piše: MoonQueen
Votivna kolica iz Dupljaje ili Dupljajska kolica, jedan su od najreprezentativnijih
primeraka umetnosti bronzanog doba pronađen na teritoriji Srbije. Datuju se u
drugu polovinu drugog milenijuma pre nove ere i pripadaju kulturi Dubovac – Žuto
brdo – Garla Mare razvijenoj na prostoru današnjeg Banata. Otkrivena su početkom
20. veka u blizini sela Dupljaja pored Bele Crkve, po kojoj su i ponela ime.
Dupljajska kolica izrađena su od terakote i predstavljaju čovekoliko božanstvo sa
ptičjim kljunom na kolicima sa tri točka koja vuku patke. Ljudska figura i sama kolica
ukrašena su mnoštvom urezanih geometrijskih oblika, među kojima se može videti
i svastika – drevni motiv sunca, koji nam govori da je u pitanju predstava nekog
solarnog božanstva. Postojale su pretpostavke da je skulpturom prikazan Apolon,
grčki bog sunca koji je polovinu godine provodio u Delfima, a tokom zimskih meseci
putovao u daleku zemlju Hiperboreju u nebeskim kočijama koje vuku labudovi.
Vođeni ovom mitološkom pričom, prvi istraživači pretpostavili su da su ptice
upregnute u Dupljajska kolica labudovi, ali se pažljivijim posmatranjem došlo do
zaključka da su u pitanju ipak patke, i to dve muške, u prvom redu, i jedna manja,
ženska, u drugom.
Polnost antropomorfne figure koja, poput sunca, putuje nebeskim svodom takođe
je zbunjujuća. Na prvi pogled ukrašena zvonasta suknja ukazuje na to da je u pitanju
žensko božanstvo, odeveno nalik ostalim ženskim idolima iz istog perioda. Međutim,
osim ženskog nakita i garderobe figura ima naznačene i štitnike za šake, tipične
odlike muškaraca ratnika bronzanog doba. Uz to, kada bismo skulpturu okrenuli, sa
njene donje strane videli bismo muške genitalije. Prikaz genitalija nije bio neobičan
za vreme u kojem je skulptura nastala, neobično je samo to što su genitalije u ovom
slučaju skrivene. Uzimajući sve to u obzir, najbliže smo pretpostavci da je u pitanju
božanstvo dualnog polariteta. Odlike solarnog božanstva vezuju ga dalje za kultove
vegetacije i plodnosti, koji sasvim očigledno zavise od sunčeve putanje nebom,
toplote i svetlosti, ali i od polnosti, dualnosti i razmnožavanja svega u prirodi od
čega je primitivni zemljoradnik bronzanog doba živeo.
Dupljajska kolica pronađena su u nekropoli, što govori o tome da su izrađena
kao zavetni ili votivni dar nekog od imućnijih stanovnika Žutog brda.
foto: Miodrag Nikolić
Početkom 20. veka seljaci koji su obrađivali zemlju u okolini sela Dupljaje pronašli
su fragmente dve slične skulpture iz istog perioda. Zahvaljujući Leonardu Bemu,
imućnom kolekcionaru iz Bele Crkve koji se između ostalog bavio i arheološkim
istraživanjima, obe skulpture su rekonstruisane. Ispostavilo se da obe predstavljaju
ljudske figure na kolicima, s tom razlikom što su u slučaju veće u kolica upregnute
patke, dok je kod manje figura sama. Godine 1929. sin Leonarda Bema prodao je oba
primerka kolica muzejima, pa su tako veća stigla u Narodni muzej u Beogradu (gde
ih možete videti u stalnoj postavci), a manja u Gradski muzej u Vršcu. Drevni solarni
putnik Dupljajskih kolica postao je, uz Svetu Petku, i simbol srpskih vozača jer se slika
ove skulpture nalazi na svim saobraćajnim i vozačkim dozvolama naše zemlje.
8 9