kunst - raum - erinnerung sztuka - Bildungsverbund für die IJBS ...

»
Ta lalka tutaj, to Adolf, tutaj jestem ja i jestem Żydem. Adolf
przechodzi obok mnie, a ja chcę go zabić pisakiem.
do zmierzenia się z trudną materią historii, tworzenia własnych obrazów historii i stawia-
nia własnych pytań. Implikuje to pewnego rodzaju napięcie między, tym co »obiektywne« w
przekazie historiograficznym, a tym co »subiektywne« w indywidualnej percepcji przeszłości.
Napięcie to jest jednak immanentnym elementem sporu z historią i powinno być postrzegane
jako czynnik pozytywny. W konsekwencji efekt konfrontacji z historią, niezależnie od
założonych celów dydaktycznych, jakie chcemy osiągnąć, pozostaje otwarty i trudny do zmierzenia.
Dlatego pytanie Dolores o otwarty wynik działań pedagogiki pamięci nie jest zupełnie
bezprzedmiotowe. Wprawdzie Matthis odpowiada na to zagadnienie jednoznacznie, ale
dostrzegam w nim pewien problem i wyzwanie. W efekcie końcowym bowiem to uczestnik/
uczestniczka projektu rozstrzygnie, czy w ogóle, a jeśli tak, to ewentualnie którym elementom
przeżytego w miejscu pamięci doświadczenia przypisze znaczenie normatywne w swoim
życiu. Oczywiście pedagogika pamięci formułując swoje cele i postulaty dydaktyczne nie może
zakładać, że wynik jej działań będzie niewiadomy, ale na pewno jest z tym problemem w praktyce
konfrontowana.
Pedagogika pamięci ma swoje liczne ograniczenia, jak chociażby epizodyczność, krótkotrwałość
uczenia się czy docieranie do stosunkowo niewielkiej części społeczeństwa. Dlatego wiele z
celów, o których pisze Matthias, pozostaje raczej w sferze postulatów niż praktycznej realizacji.
Jako pedagodzy i pedagożki musimy to zaakceptować i nie oczekiwać od pedagogiki
pamięci, aby zastąpiła długi proces socjalizacji jednostki przez rodzinę, szkołę i inne podmioty
życia społecznego. Nazywam to świadomym samoograniczeniem.
Jednym z głównych wyzwań dla pedagogiki pamięci jest wielość perspektyw i pamięci.
Odmienność pamięci zbiorowych i narodowych jest zjawiskiem niekwestionowanym. W zakresie
edukacji historycznej miejsca pamięci powinny dlatego ukazywać różne sposoby interpretowania
historii. Nie chodzi jedynie o rozwijanie empatii do ofiar, ale także o wspieranie
świadomości istnienia różnych pamięci. Pedagogika pamięci musi się zmierzyć także z faktem
»przemocy symbolicznej«, czyli wpajaniem jednej dopuszczalnej wizji przeszłość. Dzięki temu
pedagogika w miejscach pamięci może umożliwić spotkanie ludzi o różnych tożsamościach i
wizjach przeszłości.
Odniesienia artystyczne do historii mają dla mnie aspekt raczej symboliczny niż stricte poznawczy.
Nawet jeśli cele pedagogiki pamięci i cele przekazu poprzez sztukę nie są identyczne,
to oddziaływanie ich odbywa się w tej samej przestrzeni historycznej, co stwarza
możliwość wzajemnej komunikacji i uzupełniania. Prace artystyczne mogą stanowić formę
ekspresji i zapisu indywidualnego doświadczenia. Natomiast nie jest dla mnie zupełnie jasne,
jakie procesy wyzwala ten sposób obchodzenia się z historią.
Mam nadzieję, że będziemy mogli kontynuować tę rozmowę przy innej okazji.
Pozdrawiam Was serdecznie,
Wiesław Wysok
42