kunst - raum - erinnerung sztuka - Bildungsverbund für die IJBS ...

»
Najpierw myślałam, że nie da się być kreatywnym jak za
przyciśnięciem guzika. Ale okazuje się, że jakoś się da. Po
dwóch godzinach pracy zrobiłam coś wspaniałego.
mianowicie fakt, że artyści i artystki za pomocą swej sztuki tworzą wypowiedzi (np. na temat
społeczeństwa) i że przede wszystkim przemawiają do zmysłów osób oglądających dzieła
sztuki oraz że poza tym poprzez wizualne, symboliczne ukształtowanie chcą wywołać irytację,
wyobcowanie i nowe spojrzenie.
Chciałabym powrócić do mojego pytania: co sztuki mogą osiągnąć w kontekście edukacji pe-
dagogiki miejsc pamięci? W latach 70. Beuys dzięki rozszerzonemu pojęciu sztuki i swej teorii
»plastyki społecznej« ustanowił pewien wzorzec. Ta koncepcja sztuki nie wymagała szczególnych
zdolności od artysty/artystki tworzących dzieła sztuki, ani tego, aby artyści/artystki
tworzyli rzemieślnicze majstersztyki. Używał terminu »plastyki społecznej« w odniesieniu do
społeczeństwa, które jednostka może uformować myśleniem i językiem, zwłaszcza w obszarze
etyki, polityki i gospodarki. Zadaniem sztuk i artystycznego kształtowania jest przekazywanie
ludziom estetycznego oddziaływania oraz powodowanie, że procesy społeczne będą
uświadamiane i kształtowalne. Konieczna w tym celu duchowość, otwartość, kreatywność i
fantazja jako podstawa działania artystycznego – według Beuysa – są w każdym człowieku i
muszą zostać jedynie rozwinięte i wspierane. Odnosząc to do kontekstu edukacji artystycznej
celem tej koncepcji jest umożliwienie kreatywności jako właściwego kapitału człowieka,
czego domaga się wielu teoretyków edukacji. Pojęcie kreatywności tworzy styk między sztuką
a edukacją (kulturalną), a tym samym odpowiedź na pytanie: czego może dokonać sztuka w
kontekście edukacyjnym w miejscach pamięci?
Sztuka udostępnia swój kreatywny potencjał do percepcji i refleksji obszaru, który nosi w
sobie silny ładunek emocjonalny i normatywny, a mianowicie wspomnieniowe przepracowanie
i inscenizacja upamiętniania. Jakkolwiek pozytywny termin »kreatywność« w połączeniu
z ogromem cierpienia XX wieku nie brzmi dla mnie zbyt stosownie, jednakże ta kreatywność
wyraża się w umiejętności podejmowania złożonych procesów myślenia, która łączy ze sobą
racjonalność z myśleniem emocjonalnym i intuicyjnym. Jednym z zasadniczych zadań pedagogów/pedagożek
miejsc pamięci jest umożliwienie odwiedzającym – wychodząc od ich
stanów wewnętrznych – konfrontacji z historią, czego efektem jest świadomość historyczna.
Świadomość tego, że mimo oświecenia i wykształcenia masowe zbrodnie narodowego socjalizmu
miały miejsce oraz że także dziś wojna i masowe zbrodnie stanowią część naszego
świata.
W ramach kreatywnych procesów projektu modelowego powinna zostać wypełniona luka między
historią i współczesnością, a więc między nie tak łatwo logicznie ze sobą powiązywalnymi
okolicznościami. Powinno to nastąpić przez aktywne tworzenie sensownych odniesień, wolnych
skojarzeń i zabawowego tworzenia symboli, a zatem za pomocą fantazji. Gra – także zabawa
myślami i kształtami – jest istotnym elementem składowym kreatywności, a tym samym
projektu modelowego. Jedno od początku było pewne: wytworzone w ramach projektu, po
44