07.12.2012 Aufrufe

Baugesuch - Engadiner Post

Baugesuch - Engadiner Post

Baugesuch - Engadiner Post

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.

YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.

Mardi, 9 october 2007 11<br />

Naturama: Perscrutaziuns da lais in Engiadina<br />

Trais lais, trais misteris<br />

Illa seria da referats dal Naturama<br />

s’esa gnü a savair in<br />

marcurdi passà detagls a reguard<br />

il Lai Grond, il Lai dad<br />

Ova Spin ed il Lai da Silvaplauna.<br />

Il geolog Christian<br />

Schlüchter ha dumandà tanter<br />

oter «Che es vairamaing<br />

ün lai?»<br />

(anr/mfo) «Geologia e crappa pon<br />

esser üna materia fich viva», ha declerà<br />

Christian Schlüchter, geolog a<br />

l’Università da Berna e president da<br />

la cumischiun da perscrutaziun dal<br />

Parc Naziunal Svizzer. La geologia<br />

saja la perdütta dal temp, sapcha<br />

quintar bleras istorgias, e fascinescha.<br />

Geologia saja però eir confruntada<br />

cun bleras dumondas, e cha tuot ils<br />

segns da dumonda nu’s possa simplamaing<br />

na respuonder. «Eir quista saira<br />

saraja uschè, ch’eu decler fats capitats<br />

e resultats da perscrutaziuns»,<br />

ha’l intunà. In seis möd da referir, natüralmaing<br />

in ün s-chet dialect bernais<br />

accumpagnà d’ün grondius umur,<br />

ha’l in seguit rendü attent cha a la fin<br />

dal referat saja bain pussibel chi detta<br />

daplüssas dumondas co al cumanzamaint<br />

da quel.<br />

Che es vairamaing ün lai?<br />

Lais daja in da tuottas sorts fuormas<br />

e chafuolezzas. Els pon gnir provochats<br />

da l’uman cun fabrichar p.ex<br />

mürs da serra. I dà lais chi’s fuorman<br />

svess, saja quai causa auals o flüms<br />

chi maglian oura il terrain, grippa o<br />

oters fats natürals chi pussibilteschan<br />

cha l’aua as ramassa. Lais daja però<br />

eir in lös chi nu’s vezza a cular<br />

ingün’aua. Quia pisseran funtanas<br />

suotterranas pel fenomen natüral.<br />

«Lais nu sun be ün zich aua», ha intunà<br />

Schlüchter, «lais sun insai eir deponias<br />

dal rument da la cuntrada chi<br />

tils circundescha». Tuot quai chi’s<br />

mouva intuorn il lai, riva nempe bod<br />

o tard aint in quel. Crappa, terra, föglias,<br />

manzinas e perfin inters bös-chs<br />

nu sun ingüna rarità sün l’aua mo eir<br />

sül fuond dals lais. «Minchatant as<br />

chatta sül fuond però eir velos, sfraideras<br />

o roudas d’autos…», ha agiunt<br />

l’expert riond. A verer tras ils ögliers<br />

dals geologs, sajan però impustüt ils<br />

sedimaints dals lais fascinants. «Davo<br />

avair perscrutà il Lai Grond, (ün dals<br />

lais da Macun), il lai dad Ova Spin e<br />

quel da Silvaplauna, vez eu quists<br />

trais lais perfin sco ’trais perlas fich<br />

preziusas’» ha’l concess.<br />

Misteris fan gnir interessanta<br />

la chosa<br />

Il Lai Grond ha üna chafuolezza<br />

maximala da quatter meters e cuntegna<br />

circa 1000 meters cubics aua.<br />

Fin cha tuot l’aua es müdad’oura vaja<br />

blers, blers ons. La rata da sedimentaziun<br />

(il fuond dal lai chi’s doza)<br />

s’amunta quia a 0.2 milimeters l’on.<br />

Ad Ova Spin as preschainta la situaziun<br />

bainquant otra: Il lai chi’d es maximalmaing<br />

40 meters chafuol, es<br />

parti in duos parts. Ils 6,2 milliuns meters<br />

cubics aua, vegnan müdats oura<br />

mincha duos dis. Quai causa cha l’aua<br />

dal lai da l’Ova Spin vain pumpada<br />

nan e davent da plüs lös. La rata da<br />

sedimentaziun es cun 45 fin 50 centimeters<br />

l’on, la plü ota rata masürada<br />

in Svizra. «Perche cha quai es uschè,<br />

nu savaina da dir», ha declerà Christian<br />

Schlüchter. La «chemia maisdada»<br />

chi riva aint il lai, (differentas<br />

auas cun differentas materias) giouva<br />

tenor el quia però üna rolla importanta.<br />

Eir pro’l lai da Silvaplauna stan<br />

ils experts amo adüna davant ün misteri.<br />

Il lai chi ha üna chafuolezza maximala<br />

da 77 meters cumpiglia 126.5<br />

milliuns meters cubics aua. La rata da<br />

sedimentaziun s’amunta quia però be<br />

ad 0.8 mm l’on. Quai chi detta però<br />

amo daplü da stübgiar saja il fat, chi<br />

s’haja chattà a l’ur dal fuond dal lai<br />

bös-chs vegls chi sun creschüts<br />

dü-rant l’ündeschavel tschientiner.<br />

«Quists bös-chs stan hoz amo in pè,<br />

lur ragischs tegnan amo adüna», ha<br />

declerà l’expert. Fat saja però, cha’ls<br />

bös-chs creschivan da lur temp dal<br />

sgür dasper il lai e na aint il lai, quai<br />

chi vöglia dir, cha’l spejel dal lai saja<br />

stat da quel temp dal sgüra 20-30 meters<br />

plü bas co uossa. «Tuot ils misteris<br />

ch’eu n’ha quia manzunà, dan insai<br />

andit da far ulteriuras perscru-<br />

taziuns», ha’l dit. Chi detta amo bleras<br />

dumondas in quist connex, chi nu saja<br />

però forsa gnanca mal, da nu chattar<br />

adüna las respostas. «Misteris fascineschan<br />

e dessan provochar a far<br />

impissamaints», ha’l rendü attent.<br />

S-chazis sajan quia per gnir chürats,<br />

e cha mincha lai saja ün s-chazi, ün<br />

testimoni dal temp fich important chi<br />

saja degn da gnir trattà cun respet e<br />

chürà cun premura.<br />

Eir ils lais da Macun vegnan vis dals geologs sco «perlas preziusas». Las perscrutaziuns<br />

dal fuond dal lai sun però «be mez uschè romanticas» co quai cha<br />

fotografias muossan.<br />

Sent<br />

Concert da clarinetta ed orgel<br />

(anr/map) In gövgia, ils 11 october,<br />

a las 20.15 ha lö ün concert d’utuon<br />

illa baselgia a Sent. Insembel cun Nicola<br />

Katz (clarinetta) suna Urs Wittwer<br />

(orgel) sper ouvras da Gioacchino<br />

Rossini e Carl Maria von Weber<br />

eir aignas cumposiziuns per clarinetta<br />

ed orgel.<br />

Nicola Katz es ün giuven clarinettist<br />

talentà chi ha obtgnü seis diplom<br />

da concert quista stà. Uossa fa’l fingià<br />

part a la turnea da concert da l’or-<br />

chester sinfonic giuvenil europeic.<br />

Urs Wittwer, organist da la baselgia<br />

da Rafz, dà regularmaing concerts. El<br />

fa da solist o accumpogna sco sunader<br />

da cuntinuo eir in plüs ensembles.<br />

Seis stüdis ha’l absolt a l’Institut per<br />

musica da baselgia a Turich, pro<br />

l’Uniun svizra da pedagogia musicala<br />

e pro Helmuth Reichel.<br />

Exposiziun da fotografias da Rudolf Grass (1906 -1982) a Zernez<br />

«Eu sun superbgia da meis bazegner»<br />

A Zernez ha gnü lö la<br />

prüm’exposiziun da fotografias<br />

da Rudolf Grass (1906–<br />

1982). Las fotografias<br />

expostas fan impreschiun:<br />

Cumbain cha’l fotograf es<br />

mort fingià avant 25 ons,<br />

as preschainta si’ouvra<br />

cun üna qualità chi fa star<br />

be stut.<br />

(anr/mfo) Rudolf Grass da Zernez<br />

d’eira ün fotograf paschiunà. «El nun<br />

es mai i our d’chasa sainza tuot<br />

seis indrizs da fotografar», s’algorda<br />

si’abiadia, Regula Widmer da Zernez.<br />

Ella, chi’d es üna da las iniziantas da<br />

l’exposiziun da las ouvras da seis bazegner,<br />

declera cha da plü bod nu<br />

d’eira quai uschè simpel da far bellas<br />

e bunas fotografias. «Meis bazegner<br />

portaiva cun sai chaistinas e plattas<br />

da fotografar, stativs, apparats e da<br />

tuottas sorts oters urdegns da fotografar.»<br />

Insomma: Pro mincha tura in<br />

muntogna, pro minch’excursiun e viadi,<br />

cun ir a chatscha o a pes-char, pro<br />

inscunters da famiglia. Rudolf Grass<br />

portaiva cun sai üna buscha plaina<br />

cun «sias üsaglias per guadagnar il<br />

pan dal minchadi». Cumbain cha blera<br />

glieud til vaiva da seis temp cusglià<br />

da nu dar sü mansters ed incumbenzas,<br />

per as dedichar plainamaing a<br />

la fotografia, ha l’intant cuntschaint<br />

fotograf indigen fat l’incuntrari. «E<br />

quai cun success», declera Regula<br />

Widmer. Immez il cumün da Zernez<br />

haja’l drizzà aint üna butia e cumanzà<br />

a vender sias fotografias. A temp parzial<br />

d’eira Rudolf Grass eir incumbenzà<br />

dal chantun. In quist cas d’eira<br />

seis dovair da fotografar accidaints o<br />

evenimaints capitats süllas vias maistras.<br />

ftan<br />

Muglin sco lö da cult<br />

divin<br />

(anr/map) Il consistori da Ftan cun<br />

seis ravarenda Stephan Bösiger ha<br />

decis da festagiar il cult divin da la<br />

festa da la racolta in ün lö special.<br />

Impè dad ir in baselgia s’ha radunada<br />

la raspada dumengia passada pro’l<br />

muglin, ün quart d’ura da chamin davent<br />

dal cumün.<br />

Stephan Bösiger ha pudü salüdar<br />

sia raspada pro l’entrada suot dal<br />

muglin, d’ingionder chi s’ha üna vista<br />

da panorama sülla cuntrada da Tarasp.<br />

Impè da musica dad orgel ha<br />

accumpagnà ils preschaints dürant<br />

tuot il cult divin la rumur sonora da<br />

l’aual. Il ravarenda ha tut quist fat sco<br />

simbol: «Sainza l’aua nu pudessna<br />

gnanca festagiar il di d’hoz. Pensain<br />

be a la süttina dal mais avrigl, chi ha<br />

fat dubitar a plü d’ün paur schi detta<br />

alch da racoglier quist on.» Ma cha la<br />

stà cun plövgia regulara haja pisserà<br />

chi detta d’utuon üna racolta richa,<br />

abundanta e cha da quista saja in prüma<br />

lingia d’esser grat e da s’allegrar,<br />

ha manaià il ravarenda. El ha tut ün<br />

granin our d’üna coppa ed ha trattà la<br />

tematica dal gran semnà a la farina al<br />

pan da minchadi chi vain mangià in<br />

famiglia e da cumpagnia. «La racolta<br />

nu’s tegna be per sai svess, i’s tilla<br />

scumpartischa e quai fa nascher e<br />

mantegner la cumünanza. La Soncha<br />

Tschaina cha no celebrain ha precis<br />

listessa fundamainta cun la dimensiun<br />

implü, cha Gesu es tanter da<br />

nus», ha dit Bösiger.<br />

A Ftan as haja uschè müdà per üna<br />

jada il lö da festagiar la racolta e Petrus<br />

ha pisserà, cha’l müdamaint es<br />

stat giodimaint.<br />

Regula Widmer da Zernez, l’abiadia dal fotograf Rudolf Grass, es superbgia da<br />

seis bazegner. fotografia: Martina Fontana<br />

«Pür uossa as vezza, che cha<br />

Rudolf Grass ha fotografà»<br />

Davo la mort da Rudolf Grass ha<br />

la famiglia cumanzà a far uorden cun<br />

seis relasch. Las tablas da vaider da<br />

las fotografias, ch’el vaiva fat da seis<br />

temp, d’eiran preschaintas in massa.<br />

«Perquai ch’ellas d’eiran fattas süllas<br />

tablas da vaider, nu tillas vain però<br />

propa mai vis inanadret», declera<br />

Regula Widmer. Grazcha al grondius<br />

sustegn da Guolf Regi da Zernez,<br />

s’ha quai però müdà. «Guolf Regi ans<br />

ha fat la proposta da digitalisar tuot<br />

las fotografias da meis bazegner.»<br />

Dürant bleras uras da lavur s’hajan<br />

las fotografias sviluppadas a purtrets<br />

bain visibels. «Cun far quista gronda<br />

lavur, vaina pür realisà inandret che<br />

bellas fotografias cha meis bazegner<br />

ha fat», suottastrich’la cun superbgia.<br />

La natüra, bleras bes-chas, umans,<br />

cuntradas, chasas ed evenimaints<br />

unics sun uossa visibels per tuots.<br />

«Experts da fotografias veglias han<br />

Strada<br />

Madulain<br />

Cinuos-chel<br />

Zernez<br />

Bever<br />

Susch<br />

Vulpera<br />

Sur En d'Ardez Zuoz<br />

Sent<br />

Tschlin<br />

Silvaplauna<br />

Samedan<br />

Puntraschigna<br />

Müstair<br />

Samignun<br />

Lavin<br />

Fuldera<br />

Surlej<br />

Guarda<br />

Champfèr<br />

Nus cumbinain ils lös.<br />

Vnà<br />

Valchava<br />

cusglià dad expuoner las bellas ouvras<br />

e da far public las lavuors da Rudolf<br />

Grass», disch Regula Widmer e<br />

declera uschè güsta co chi’d es gnü a<br />

la prüm’exposiziun. La vernissascha<br />

da l’exposiziun da las ouvras da Rudolf<br />

Grass da Zernez, es stat il tun da<br />

partenza per ulteriuras exposiziuns<br />

chi varan lö in Grischun ed in tuot la<br />

Svizra.<br />

L’exposiziun da las fotografias da<br />

Rudolf Grass da Zernez düra amo fin<br />

als 18 october. Las ouvras sun expostas<br />

illa Chasa da pravenda catolica a<br />

Zernez. Las uras d’avertüra sun da<br />

lündeschdi fin venderdi da las 14.00<br />

fin a las 19.00. In sonda e dumengia es<br />

averta l’exposiziun da las 16.00 fin a<br />

las 19.00. Parelellamaing a l’exposiziun<br />

vain muossada üna preschantaziun<br />

da computer ed ün referat in connex<br />

cun l’artist. Quellas preschantaziuns<br />

han lö in marcurdi, als 10 october ed<br />

in venderdi, als 12 october a las 20.00,<br />

illa sala da prevenda catolica.<br />

Sta. Maria<br />

Giarsun<br />

Tarasp<br />

Schlarigna<br />

Malögia<br />

Bos-cha<br />

Segl<br />

Tschierv<br />

Seraplana<br />

Sur En<br />

Lü<br />

San Murezzan<br />

Ramosch<br />

Ardez<br />

La Punt<br />

Chamues-ch<br />

S-chanf<br />

Scuol<br />

Brail<br />

Ftan<br />

Crusch<br />

Martina<br />

Gugent invidaina ad El/Ella da gnir a cugnuoscher l‘«<strong>Engadiner</strong> <strong>Post</strong>/<br />

<strong>Post</strong>a Ladina». Trais voutas l‘eivna i‘l dialog culla regiun.<br />

■ abunamaint da prouva per 1 mais frs 17.–<br />

■ abunamaint per 1–3 mais frs 91.–<br />

■ abunamaint per 4–6 mais frs 110.–<br />

■ abunamaint per 12 mais frs 159.–<br />

(Predschs per la Svizra)<br />

nom:<br />

Prenom:<br />

Via:<br />

nP:<br />

Lö:<br />

Per pustaziuns telefonicas 081 837 90 90 u 081 837 90 80,<br />

fax 081 837 90 91

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!