Baugesuch - Engadiner Post
Baugesuch - Engadiner Post
Baugesuch - Engadiner Post
Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.
YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.
Mardi, 9 october 2007 11<br />
Naturama: Perscrutaziuns da lais in Engiadina<br />
Trais lais, trais misteris<br />
Illa seria da referats dal Naturama<br />
s’esa gnü a savair in<br />
marcurdi passà detagls a reguard<br />
il Lai Grond, il Lai dad<br />
Ova Spin ed il Lai da Silvaplauna.<br />
Il geolog Christian<br />
Schlüchter ha dumandà tanter<br />
oter «Che es vairamaing<br />
ün lai?»<br />
(anr/mfo) «Geologia e crappa pon<br />
esser üna materia fich viva», ha declerà<br />
Christian Schlüchter, geolog a<br />
l’Università da Berna e president da<br />
la cumischiun da perscrutaziun dal<br />
Parc Naziunal Svizzer. La geologia<br />
saja la perdütta dal temp, sapcha<br />
quintar bleras istorgias, e fascinescha.<br />
Geologia saja però eir confruntada<br />
cun bleras dumondas, e cha tuot ils<br />
segns da dumonda nu’s possa simplamaing<br />
na respuonder. «Eir quista saira<br />
saraja uschè, ch’eu decler fats capitats<br />
e resultats da perscrutaziuns»,<br />
ha’l intunà. In seis möd da referir, natüralmaing<br />
in ün s-chet dialect bernais<br />
accumpagnà d’ün grondius umur,<br />
ha’l in seguit rendü attent cha a la fin<br />
dal referat saja bain pussibel chi detta<br />
daplüssas dumondas co al cumanzamaint<br />
da quel.<br />
Che es vairamaing ün lai?<br />
Lais daja in da tuottas sorts fuormas<br />
e chafuolezzas. Els pon gnir provochats<br />
da l’uman cun fabrichar p.ex<br />
mürs da serra. I dà lais chi’s fuorman<br />
svess, saja quai causa auals o flüms<br />
chi maglian oura il terrain, grippa o<br />
oters fats natürals chi pussibilteschan<br />
cha l’aua as ramassa. Lais daja però<br />
eir in lös chi nu’s vezza a cular<br />
ingün’aua. Quia pisseran funtanas<br />
suotterranas pel fenomen natüral.<br />
«Lais nu sun be ün zich aua», ha intunà<br />
Schlüchter, «lais sun insai eir deponias<br />
dal rument da la cuntrada chi<br />
tils circundescha». Tuot quai chi’s<br />
mouva intuorn il lai, riva nempe bod<br />
o tard aint in quel. Crappa, terra, föglias,<br />
manzinas e perfin inters bös-chs<br />
nu sun ingüna rarità sün l’aua mo eir<br />
sül fuond dals lais. «Minchatant as<br />
chatta sül fuond però eir velos, sfraideras<br />
o roudas d’autos…», ha agiunt<br />
l’expert riond. A verer tras ils ögliers<br />
dals geologs, sajan però impustüt ils<br />
sedimaints dals lais fascinants. «Davo<br />
avair perscrutà il Lai Grond, (ün dals<br />
lais da Macun), il lai dad Ova Spin e<br />
quel da Silvaplauna, vez eu quists<br />
trais lais perfin sco ’trais perlas fich<br />
preziusas’» ha’l concess.<br />
Misteris fan gnir interessanta<br />
la chosa<br />
Il Lai Grond ha üna chafuolezza<br />
maximala da quatter meters e cuntegna<br />
circa 1000 meters cubics aua.<br />
Fin cha tuot l’aua es müdad’oura vaja<br />
blers, blers ons. La rata da sedimentaziun<br />
(il fuond dal lai chi’s doza)<br />
s’amunta quia a 0.2 milimeters l’on.<br />
Ad Ova Spin as preschainta la situaziun<br />
bainquant otra: Il lai chi’d es maximalmaing<br />
40 meters chafuol, es<br />
parti in duos parts. Ils 6,2 milliuns meters<br />
cubics aua, vegnan müdats oura<br />
mincha duos dis. Quai causa cha l’aua<br />
dal lai da l’Ova Spin vain pumpada<br />
nan e davent da plüs lös. La rata da<br />
sedimentaziun es cun 45 fin 50 centimeters<br />
l’on, la plü ota rata masürada<br />
in Svizra. «Perche cha quai es uschè,<br />
nu savaina da dir», ha declerà Christian<br />
Schlüchter. La «chemia maisdada»<br />
chi riva aint il lai, (differentas<br />
auas cun differentas materias) giouva<br />
tenor el quia però üna rolla importanta.<br />
Eir pro’l lai da Silvaplauna stan<br />
ils experts amo adüna davant ün misteri.<br />
Il lai chi ha üna chafuolezza maximala<br />
da 77 meters cumpiglia 126.5<br />
milliuns meters cubics aua. La rata da<br />
sedimentaziun s’amunta quia però be<br />
ad 0.8 mm l’on. Quai chi detta però<br />
amo daplü da stübgiar saja il fat, chi<br />
s’haja chattà a l’ur dal fuond dal lai<br />
bös-chs vegls chi sun creschüts<br />
dü-rant l’ündeschavel tschientiner.<br />
«Quists bös-chs stan hoz amo in pè,<br />
lur ragischs tegnan amo adüna», ha<br />
declerà l’expert. Fat saja però, cha’ls<br />
bös-chs creschivan da lur temp dal<br />
sgür dasper il lai e na aint il lai, quai<br />
chi vöglia dir, cha’l spejel dal lai saja<br />
stat da quel temp dal sgüra 20-30 meters<br />
plü bas co uossa. «Tuot ils misteris<br />
ch’eu n’ha quia manzunà, dan insai<br />
andit da far ulteriuras perscru-<br />
taziuns», ha’l dit. Chi detta amo bleras<br />
dumondas in quist connex, chi nu saja<br />
però forsa gnanca mal, da nu chattar<br />
adüna las respostas. «Misteris fascineschan<br />
e dessan provochar a far<br />
impissamaints», ha’l rendü attent.<br />
S-chazis sajan quia per gnir chürats,<br />
e cha mincha lai saja ün s-chazi, ün<br />
testimoni dal temp fich important chi<br />
saja degn da gnir trattà cun respet e<br />
chürà cun premura.<br />
Eir ils lais da Macun vegnan vis dals geologs sco «perlas preziusas». Las perscrutaziuns<br />
dal fuond dal lai sun però «be mez uschè romanticas» co quai cha<br />
fotografias muossan.<br />
Sent<br />
Concert da clarinetta ed orgel<br />
(anr/map) In gövgia, ils 11 october,<br />
a las 20.15 ha lö ün concert d’utuon<br />
illa baselgia a Sent. Insembel cun Nicola<br />
Katz (clarinetta) suna Urs Wittwer<br />
(orgel) sper ouvras da Gioacchino<br />
Rossini e Carl Maria von Weber<br />
eir aignas cumposiziuns per clarinetta<br />
ed orgel.<br />
Nicola Katz es ün giuven clarinettist<br />
talentà chi ha obtgnü seis diplom<br />
da concert quista stà. Uossa fa’l fingià<br />
part a la turnea da concert da l’or-<br />
chester sinfonic giuvenil europeic.<br />
Urs Wittwer, organist da la baselgia<br />
da Rafz, dà regularmaing concerts. El<br />
fa da solist o accumpogna sco sunader<br />
da cuntinuo eir in plüs ensembles.<br />
Seis stüdis ha’l absolt a l’Institut per<br />
musica da baselgia a Turich, pro<br />
l’Uniun svizra da pedagogia musicala<br />
e pro Helmuth Reichel.<br />
Exposiziun da fotografias da Rudolf Grass (1906 -1982) a Zernez<br />
«Eu sun superbgia da meis bazegner»<br />
A Zernez ha gnü lö la<br />
prüm’exposiziun da fotografias<br />
da Rudolf Grass (1906–<br />
1982). Las fotografias<br />
expostas fan impreschiun:<br />
Cumbain cha’l fotograf es<br />
mort fingià avant 25 ons,<br />
as preschainta si’ouvra<br />
cun üna qualità chi fa star<br />
be stut.<br />
(anr/mfo) Rudolf Grass da Zernez<br />
d’eira ün fotograf paschiunà. «El nun<br />
es mai i our d’chasa sainza tuot<br />
seis indrizs da fotografar», s’algorda<br />
si’abiadia, Regula Widmer da Zernez.<br />
Ella, chi’d es üna da las iniziantas da<br />
l’exposiziun da las ouvras da seis bazegner,<br />
declera cha da plü bod nu<br />
d’eira quai uschè simpel da far bellas<br />
e bunas fotografias. «Meis bazegner<br />
portaiva cun sai chaistinas e plattas<br />
da fotografar, stativs, apparats e da<br />
tuottas sorts oters urdegns da fotografar.»<br />
Insomma: Pro mincha tura in<br />
muntogna, pro minch’excursiun e viadi,<br />
cun ir a chatscha o a pes-char, pro<br />
inscunters da famiglia. Rudolf Grass<br />
portaiva cun sai üna buscha plaina<br />
cun «sias üsaglias per guadagnar il<br />
pan dal minchadi». Cumbain cha blera<br />
glieud til vaiva da seis temp cusglià<br />
da nu dar sü mansters ed incumbenzas,<br />
per as dedichar plainamaing a<br />
la fotografia, ha l’intant cuntschaint<br />
fotograf indigen fat l’incuntrari. «E<br />
quai cun success», declera Regula<br />
Widmer. Immez il cumün da Zernez<br />
haja’l drizzà aint üna butia e cumanzà<br />
a vender sias fotografias. A temp parzial<br />
d’eira Rudolf Grass eir incumbenzà<br />
dal chantun. In quist cas d’eira<br />
seis dovair da fotografar accidaints o<br />
evenimaints capitats süllas vias maistras.<br />
ftan<br />
Muglin sco lö da cult<br />
divin<br />
(anr/map) Il consistori da Ftan cun<br />
seis ravarenda Stephan Bösiger ha<br />
decis da festagiar il cult divin da la<br />
festa da la racolta in ün lö special.<br />
Impè dad ir in baselgia s’ha radunada<br />
la raspada dumengia passada pro’l<br />
muglin, ün quart d’ura da chamin davent<br />
dal cumün.<br />
Stephan Bösiger ha pudü salüdar<br />
sia raspada pro l’entrada suot dal<br />
muglin, d’ingionder chi s’ha üna vista<br />
da panorama sülla cuntrada da Tarasp.<br />
Impè da musica dad orgel ha<br />
accumpagnà ils preschaints dürant<br />
tuot il cult divin la rumur sonora da<br />
l’aual. Il ravarenda ha tut quist fat sco<br />
simbol: «Sainza l’aua nu pudessna<br />
gnanca festagiar il di d’hoz. Pensain<br />
be a la süttina dal mais avrigl, chi ha<br />
fat dubitar a plü d’ün paur schi detta<br />
alch da racoglier quist on.» Ma cha la<br />
stà cun plövgia regulara haja pisserà<br />
chi detta d’utuon üna racolta richa,<br />
abundanta e cha da quista saja in prüma<br />
lingia d’esser grat e da s’allegrar,<br />
ha manaià il ravarenda. El ha tut ün<br />
granin our d’üna coppa ed ha trattà la<br />
tematica dal gran semnà a la farina al<br />
pan da minchadi chi vain mangià in<br />
famiglia e da cumpagnia. «La racolta<br />
nu’s tegna be per sai svess, i’s tilla<br />
scumpartischa e quai fa nascher e<br />
mantegner la cumünanza. La Soncha<br />
Tschaina cha no celebrain ha precis<br />
listessa fundamainta cun la dimensiun<br />
implü, cha Gesu es tanter da<br />
nus», ha dit Bösiger.<br />
A Ftan as haja uschè müdà per üna<br />
jada il lö da festagiar la racolta e Petrus<br />
ha pisserà, cha’l müdamaint es<br />
stat giodimaint.<br />
Regula Widmer da Zernez, l’abiadia dal fotograf Rudolf Grass, es superbgia da<br />
seis bazegner. fotografia: Martina Fontana<br />
«Pür uossa as vezza, che cha<br />
Rudolf Grass ha fotografà»<br />
Davo la mort da Rudolf Grass ha<br />
la famiglia cumanzà a far uorden cun<br />
seis relasch. Las tablas da vaider da<br />
las fotografias, ch’el vaiva fat da seis<br />
temp, d’eiran preschaintas in massa.<br />
«Perquai ch’ellas d’eiran fattas süllas<br />
tablas da vaider, nu tillas vain però<br />
propa mai vis inanadret», declera<br />
Regula Widmer. Grazcha al grondius<br />
sustegn da Guolf Regi da Zernez,<br />
s’ha quai però müdà. «Guolf Regi ans<br />
ha fat la proposta da digitalisar tuot<br />
las fotografias da meis bazegner.»<br />
Dürant bleras uras da lavur s’hajan<br />
las fotografias sviluppadas a purtrets<br />
bain visibels. «Cun far quista gronda<br />
lavur, vaina pür realisà inandret che<br />
bellas fotografias cha meis bazegner<br />
ha fat», suottastrich’la cun superbgia.<br />
La natüra, bleras bes-chas, umans,<br />
cuntradas, chasas ed evenimaints<br />
unics sun uossa visibels per tuots.<br />
«Experts da fotografias veglias han<br />
Strada<br />
Madulain<br />
Cinuos-chel<br />
Zernez<br />
Bever<br />
Susch<br />
Vulpera<br />
Sur En d'Ardez Zuoz<br />
Sent<br />
Tschlin<br />
Silvaplauna<br />
Samedan<br />
Puntraschigna<br />
Müstair<br />
Samignun<br />
Lavin<br />
Fuldera<br />
Surlej<br />
Guarda<br />
Champfèr<br />
Nus cumbinain ils lös.<br />
Vnà<br />
Valchava<br />
cusglià dad expuoner las bellas ouvras<br />
e da far public las lavuors da Rudolf<br />
Grass», disch Regula Widmer e<br />
declera uschè güsta co chi’d es gnü a<br />
la prüm’exposiziun. La vernissascha<br />
da l’exposiziun da las ouvras da Rudolf<br />
Grass da Zernez, es stat il tun da<br />
partenza per ulteriuras exposiziuns<br />
chi varan lö in Grischun ed in tuot la<br />
Svizra.<br />
L’exposiziun da las fotografias da<br />
Rudolf Grass da Zernez düra amo fin<br />
als 18 october. Las ouvras sun expostas<br />
illa Chasa da pravenda catolica a<br />
Zernez. Las uras d’avertüra sun da<br />
lündeschdi fin venderdi da las 14.00<br />
fin a las 19.00. In sonda e dumengia es<br />
averta l’exposiziun da las 16.00 fin a<br />
las 19.00. Parelellamaing a l’exposiziun<br />
vain muossada üna preschantaziun<br />
da computer ed ün referat in connex<br />
cun l’artist. Quellas preschantaziuns<br />
han lö in marcurdi, als 10 october ed<br />
in venderdi, als 12 october a las 20.00,<br />
illa sala da prevenda catolica.<br />
Sta. Maria<br />
Giarsun<br />
Tarasp<br />
Schlarigna<br />
Malögia<br />
Bos-cha<br />
Segl<br />
Tschierv<br />
Seraplana<br />
Sur En<br />
Lü<br />
San Murezzan<br />
Ramosch<br />
Ardez<br />
La Punt<br />
Chamues-ch<br />
S-chanf<br />
Scuol<br />
Brail<br />
Ftan<br />
Crusch<br />
Martina<br />
Gugent invidaina ad El/Ella da gnir a cugnuoscher l‘«<strong>Engadiner</strong> <strong>Post</strong>/<br />
<strong>Post</strong>a Ladina». Trais voutas l‘eivna i‘l dialog culla regiun.<br />
■ abunamaint da prouva per 1 mais frs 17.–<br />
■ abunamaint per 1–3 mais frs 91.–<br />
■ abunamaint per 4–6 mais frs 110.–<br />
■ abunamaint per 12 mais frs 159.–<br />
(Predschs per la Svizra)<br />
nom:<br />
Prenom:<br />
Via:<br />
nP:<br />
Lö:<br />
Per pustaziuns telefonicas 081 837 90 90 u 081 837 90 80,<br />
fax 081 837 90 91