0446-7965

wielojęzyczność
metoda
przekład
języki w Europie
Motywacja transakcyjna
Czytelnik nie będzie chyba zaskoczony, gdy w tym miejscu
powrócę po raz kolejny do akwizycji pierwszego języka
w warunkach domowych. Jak mówią Anglicy, education
begins at home. Jeśli chodzi o język, kluczowy jest tu fakt,
że w przypadku wczesnych domowych interakcji bardzo
znaczna część tego, co mówi mama/tata i stopniowo także
dziecko jest ściśle zdeterminowana komunikacyjnie, a co
więcej ma rutynowo charakter transakcyjny (Ciii, Da da,
No nie płacz!) 7 . Właśnie język domowy, jakiego używamy
w komunikacji z małym zwłaszcza dzieckiem, ma – poza
wielką regularnością i kontekstowym zakotwiczeniem,
o czym już była mowa wcześniej – tę niezwykle pożądaną
celowość, nastawienie na wzajemne porozumienie i to pomimo
oczywistych niedostatków po stronie dziecka, jeśli chodzi
o zdolność produkowania języka. Przy czym wyraz niedostatki
nie jest do końca trafny. Można wręcz twierdzić, że małe
dziecko mówi dokładnie tyle, ile musi, by zaspokoić bieżące
potrzeby. A że te potrzeby są stosunkowo mało skomplikowane
i bardzo łatwe do odczytania przez mamę i tatę, nie potrzeba
wielkiego wysiłku językowego, by je wyrazić.
Skąd zatem postęp językowy u dzieci w pierwszym języku?
Jest on, co chyba nikogo nie zaskakuje, przejawem rozwoju
samych potrzeb, które trzeba coraz bardziej precyzyjnie
nazywać. I do tego właśnie potrzeba udamawiać sobie kolejne
wyrażenia, konstrukcje i słówka. Jest to mechanizm niezwykle
skuteczny, a występuje nie tylko w domu, ale wszędzie
tam, gdzie musimy przyswoić sobie nowy rodzaj żargonu,
by skutecznie komunikować się z osobami należącymi do
określonej grupy, na przykład zawodowej lub społecznej.
Pisał o tym w fascynujący sposób niedawno Scott Thornbury
w swoim świetnym blogu An A-Z of ELT 8 , zwracając uwagę, że
dopóki dany element takiego żargonu nie zostanie naprawdę
i w pełni przyswojony, nie sposób także skutecznie operować
pojęciem, do którego się odnosi. Warto o tym pamiętać
także w klasie językowej, gdy omawiamy kolejne konstrukcje
gramatyczne, odwołując się przy tym nierzadko to metajęzyka
w rodzaju: forma niedokonana, czasownik posiłkowy,
przedimek nieokreślony czy rzeczownik niepoliczalny. Dla
7 Oczywiście nie zapominamy tu o fundamentalnym znaczeniu
języka jako nośnika emocji, a także o zabawie językiem – zwłaszcza jego
dźwiękami, która tak wielką przyjemność sprawia ogromnej większości
niemowląt. O tym aspekcie pisze fascynująco Guy Cook w znakomitej
książce Language Play, Language Learning (OUP 2000).
8 Thornbury, S. (2011) An A-Z of ELT.
wielu uczniów stanowić będzie jeszcze długo taki właśnie
hermetyczny żargon, co być może choć w części tłumaczy
trudności, jakie sprawia im skuteczne tworzenie tej czy innej
konstrukcji językowej.
Wróćmy jednak do sedna, czyli samego mechanizmu
motywacyjnego. Jak już powiedzieliśmy, w warunkach
domowych tworzy go autentyczna potrzeba zaspokojenia
podstawowych potrzeb i zakomunikowania ich najbliższym
opiekunom. Mówiąc nieco żartobliwie: mówisz – i masz!
Ten prosty mechanizm jest, w moim przekonaniu, sensowną
alternatywą dla klasycznej CLT, czy może raczej jej urealnieniem
w warunkach monolingwalnych, z jakimi mamy do czynienia
w polskiej szkole. Jeśli w tym miejscu czytelnik zastanawia
się, czy aby w warunkach (przed)szkolnych jest dostatecznie
dużo stosownych okazji, spieszę zapewnić, że tak. W ramach
programu deDOMO stworzyliśmy – na razie pilotażowo – dla
języka angielskiego ramowy opis kontekstów i języka, który
mógłby im towarzyszyć. Znalazły się w nim m.in.: uzyskiwanie
pomocy od nauczyciela, angielski przy posiłkach, angielski na
szkolnym placu zabaw, angielski przy organizowaniu pracy na
zajęciach, angielski i toaleta itd. Stosowny język przedstawimy
i przeanalizujemy szczegółowo przy okazji kolejnego tekstu w tej
deDOMOwej serii, tymczasem zilustrujmy go jedną typową
okazją, z podziałem na wypowiedzi nauczyciela i uczniów:
Oczywiście nie ma żadnej wielkiej rewolucji w doborze
[ 30 ]