Zoran Sulejmanov i Dejan Sulejmanov - Kricicnoprocesno pravo (p.568)

Prof. d-r Zoran Sulejmanov
Doc. d-r Dejan Sulejmanov
KRIVI^NO PROCESNO PRAVO
1

R E C E N Z E N T
Prof. d-r Jovan Proevski
2

ZORAN SULEJMANOV
DEJAN SULEJMANOV
KRIVI^NO
PROCESNO PRAVO
TRETO IZMENETO I DOPOLNETO
(NEPE^ATENO) IZDANIE
Skopje, 2012
3

CIP Katalogizacija vo publikacija
Narodna i univerzitetska biblioteka
"Sv. Kliment Ohridski", Skopje
343. 2 (075.8)
343. 2 (497.17) (075.8)
SULEJMANOV, Zoran i SULEJMANOV Dejan
Krivi~no procesno pravo/ Zoran i Dejan Sulejmanovi,
- Skopje: 2012. - 568 str. ; 24 sm
fusnoti kon tekstot, - bibliografija: str. 547-568
a) Krivi~no procesno pravo - U~ebnici
b) Krivi~no procesno pravo - Makedonija - U~ebnici
4

S O D R @ I N A
_________________________________________________________________
UVOD VO KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO
Glava I
POIM, PREDMET I ZADA^I NA KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO
I. POIM NA KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO .......................... 19
II. PREDMET NA KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO .................. 24
III. FUNKCII NA KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO ............... 25
IV. ODNOS NA KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO I
DRUGITE GRANKI NA PRAVOTO .................................................... 25
1. Odnos na krivi~noto procesno i materijalnoto
krivi~no pravo ..................................................................................... 25
2. Odnos na krivi~noto procesno pravo i drugite
krivi~nopravni nauki ........................................................................ 27
2.1. Krivi~noto procesno pravo i kriminologijata ................... 27
2.2. Krivi~noto procesno pravo i kriminalistikata ................ 29
2.3. Krivi~noto procesno pravo i sudskata psihologija ............ 30
2.4. Krivi~noto procesno pravo i sudskata psihopatologija ... 31
2.5. Krivi~noto procesno pravo i sudskata medicina ................ 31
2.6. Krivi~noto procesno pravo i kriminalnata politika ...... 31
Glava II
ISTORISKI OSVRT NA KRIVI^NATA POSTAPKA
I. AKUZATORNA (STRANE^KA) KRIVI^NA POSTAPKA ........ 33
II. INKVIZICIONA KRIVI^NA POSTAPKA .............................. 35
III. ME[OVITA KRIVI^NA POSTAPKA ......................................... 39
IV. ANGLISKA KRIVI^NA POSTAPKA .......................................... 41
V. MAKEDONSKA KRIVI^NA POSTAPKA .................................... 42
Glava III
IZVORI I VA@EWE NA KRIVI^ATA POSTAPKA
I. IZVORI NA KRIVI^NATA POSTAPKA ...................................... 47
1. Vnatre{ni propisi kako izvor na krivi~nata postapka .............. 47
2. Me|unarodni dogovori kako izvor na krivi~nata postapka ........ 49
3. Sudskata praktika kako izvor na krivi~nata postapka ................ 58
4. Tolkuvawe vo krivi~noto zakonodavstvo ......................................... 59
II. VA@EWE NA KRIVI^NO PROCESNOTO
ZAKONODAVSTVO ................................................................................. 60
1. Va`ewe na krivi~noprocesnoto zakonodavstvo so ogled na
5

vremeto ................................................................................................... 60
2. Va`ewe na krivi~noprocesnoto zakonodavstvo so ogled na
mestoto ................................................................................................... 61
3. Va`ewe na krivi~noprocesnoto zakonodavstvo so
ogled na licata ..................................................................................... 61
Glava IV
KRIVI^NO PROCESNI NA^ELA
I. Na~elo na akuzatornost ......................................................................... 57
II. Na~elo na oficielnost ........................................................................ 71
III. Na~elo na zakonitost .......................................................................... 72
IV. Na~elo na oportunitet ....................................................................... 74
V. Na~elo na kontradiktornost .............................................................. 84
VI. Na~elo na usmenost .............................................................................. 85
VII. Na~elo na neposrednost .................................................................... 86
VIII. Na~elo na javnost ............................................................................... 88
IX. Na~elo na vistinata ............................................................................ 89
X. Na~elo na pravna sigurnost ................................................................ 96
XI. Na~elo na pove}estepenost na krivi~nata postapka ................... 97
XII. Na~elo na pravna pomo{ ................................................................... 98
XIII.. Na~elo na procesna ekonomija ...................................................... 99
I DEL
SUBJEKTI NA KRIVI^NATA POSTAPKA
Glava I
POIM, NA^ELA I ULOGA NA KRIVI^NIOT SUD
I. POIM NA KRIVI^NIOT SUD ......................................................... 102
II. NA^ELA NA KRIVI^NIOT SUD .................................................. 104
1. Na~ela koi se odnesuvaat na organizacijata na vr{eweto na
sudskata funkcija .............................................................................. 104
1.1. Sudovite se osnovaat so zakon ................................................. 104
1.2. Nezavisnost i samostojnost na sudskata funkcija ............. 104
1.3. Na~elo na aktivnost na krivi~niot sud ............................... 105
1.4. Na~elo na procesna akvizicija ............................................... 105
1.5. Na~elo na slobodno sudisko uveruvawe ................................ 106
1.6. Na~elo na postojanost na krivi~niot predmet ................... 106
2. Na~ela koi se odnesuvaat na materijalniot vid na sudskata
funkcija i koi se povrzani so izvesni individualni
i kolektivni prava ............................................................................ 107
2.1. U~estvo na gra|anite vo sudeweto .......................................... 107
2.2. Izbornost bez ograni~uvawe na traeweto na
mandatot na nositelite na sudskata funkcija. ..................... 116
6

2.3. Inkopatibilnost na sudskata funkcija so vr{eweto
na druga javna funkcija, profesija ili ~lenstvo vo politi~ka
partija i zabrana na politi~ko
organizirawe i dejstvuvawe vo sudstvoto .............................. 110
2.4. Sudiski imunitet ....................................................................... 110
2.5. Kolegijalnost (zbornost) vo sudeweto .................................. 110
2.6. Upotreba na svojot jazik vo postapkata pred sudot. ........... 112
3. Ostanati na~ela .................................................................................... 112
3.1. Na~elo na sloboda i li~na sigurnost .................................... 113
3.2. Na~elo na ednakvost na site gra|ani vo za{titata na
svoite prava pred sudot i zakonot ........................................... 114
3.3. Na~elo na prezumcija na nevinost ......................................... 114
3.4. Na~elo na zabrana na tortura, ................................................ 115
3.5. Na~elo na nepostapuvawe po slu`bena dol`nost .............. 115
3.6. Na~elo na odbrana ...................................................................... 115
3.7. Na~elo na zabrana na sudewe vo otsustvo na obvinetiot .. 115
3.8. Na~elo favor libertatis .................................................................. 117
3.9. Na~elo na za{tita na li~nata sloboda ................................. 119
3.10. Na~elo beneficium cohaesionis ................................................ 119
3.11. Na~elo na zabrana na reformatio in peius ................................ 120
3.12. Na~elo na nadomest na {teta za neosnovana osuda ........... 121
3.13. Na~elo na pravna pomo{ na neuka stranka ........................ 121
3.14. Na~elo ne bis in idem ................................................................. 122
3.15. Ekskluziono na~elo ................................................................. 122
4. Ograni~uvawa na slobodite i pravata na subjektite vo
krivi~nata postapka ......................................................................... 122
III. ULOGA NA SUDOT............................................................................... 124
IV. ORGANIZACIJA I SOSTAV NA SUDOVITE ......................... 132
V. IZZEMAWE ............................................................................................. 135
1. Poim na izzemaweto ............................................................................. 141
2. Osnovi za izzemaawe ............................................................................ 142
3. Postapka okolu izzemaweto ............................................................... 142
VI. NADLE@NOST NA SUDOVITE ..................................................... 142
1. Poim i vidovi nadle`nost ................................................................. 142
2. Stvarna nadle`nost (nadle`nost spored materijata) ................. 142
3. Mesna nadle`nost (nadle`nost spored teritorijata) ................ 143
3.1. Redovna mesna nadle`nost ........................................................ 144
3.2. Vonredna mesna nadle`nost ..................................................... 146
4. Funkcionalna nadle`nost (rasporeduvawe na odredeni
funkcii vo ist krivi~en predmet me|u razli~ni sudovi
spored stepeni ili stadiumi i organi). ....................................... 148
5. Personalna (li~na) nadle`nost ....................................................... 149
6. Spojuvawe i razdeluvawe na krivi~nata postapka ....................... 149
7. Posledici od nenadle`nost i sudir na nadle`nosti .................. 150
7

Glava II
KRIVI^NOPROCESNI STRANKI I U^ESNICI VO KRIVI^NATA
POSTAPKA
I. POIM NA KRIVI^NOPROCESNA STRANKA .......................... 155
II. JAVEN OBVINITEL ............................................................................ 156
1. Poim na javno obinitelstvo i javen obvinitel ............................. 156
2. Organizacija na javnoto obvinitelestvo ........................................ 157
3. Nadle`nost na javniot obvinitel .................................................... 162
III. O[TETENIOT KAKO SUPSIDIJAREN TU@ITEL ............. 162
1. Poim na supsidijaren tu`itel .......................................................... 163
2. Procesna polo`ba i ovlastuvawa na supsidijarniot
tu`itel ................................................................................................ 165
IV. PRIVATEN TU@ITEL ...................................................................... 166
1. Poim na privatna tu`ba i privaten tu`itel ................................ 166
2. Procesna polo`ba i prava na privatniot tu`itel ..................... 169
V. OBVINET I BRANITEL VO KRIVI^NATA POSTAPKA... 169
1. Obvinet ................................................................................................... 169
1.1. Poim na obvinet ......................................................................... 169
1.2. Procesna polo`ba i prava na obvinetiot ............................ 170
1.3. Ispituvawe na li~nosta na obvinetiot vo krivi~nata
postapka .......................................................................................... 173
1.4. Otsutnost ili smrt na obvinetiot ......................................... 180
2. Branitel ................................................................................................ 180
2.1. Poim na odbrana ......................................................................... 180
2.2. Vidovi na formalna odbrana ................................................... 181
2.3. Postavuvawe branitel .............................................................. 182
2.4. Prava i dol`nosti na branitelot .......................................... 184
VI. U^ESNICI VO KRIVI^NATA POSTAPKA .......................... 186
1. O{teten i negovoto o{tetno barawe .............................................. 186
1.1. Poim na o{teten i atheziona postapka ................................ 186
1.2. Procesna polo`ba i prava na o{teteniot vo
krivi~nata postapka .................................................................... 189
2. Organi na vnatre{ni raboti ............................................................. 190
3. Zastapnici ............................................................................................. 195
4. Polnomo{nici ...................................................................................... 196
II DEL
KRIVI^NOPROCESNI DEJSTVIJA
Glava I
ZA KRIVI^NOPROCESNITE DEJSTVIJA
I. POIM, VREME I MESTO NA PREZEMAWETO NA
PROCESNITE DEJSTVIJA ............................................................... 199
8

1. Poim na procesnite dejstvija ............................................................ 199
2. Mestoto na prezemawe na procesnite dejstvija ............................ 199
3. Vreme na procesnite dejstvija ........................................................... 200
3.1. Vovedni zabele{ki .................................................................... 200
3.2. Rokovi ........................................................................................... 200
3.3. Vra}awe vo porane{na sostojba (restitutio in integrum) ........ 202
II. KRIVI^NI SPISI ............................................................................. 204
1. Podnesoci ............................................................................................... 205
2. Zapisnici ............................................................................................... 207
3. Odluki ..................................................................................................... 209
4. Soop{tuvawe i dostavuvawe pismena i
razgleduvawe na spisi ...................................................................... 211
III. TRO[OCI VO KRIVI^NATA POSTAPKA ............................. 215
Glava II
DOKAZI I DOKA@UVAWE
I. POIM NA DOKAZ I DOKAZNO SREDSTVO ............................... 219
II. VIDOVI NA DOKAZI......................................................................... 222
III. DOKA@UVAWE I NEGOVATA FUNKCIJA ............................. 225
IV. PREDMET NA DOKA@UVAWETO (THEMA PROBANDI) ......... 228
V. POSTAPKA OKOLU DOKA@UVAWETO .................................... 232
1. Tovar na iznao|awe i predlagawe dokazi (onus probandi) i
izveduvawe na dokazi ........................................................................ 232
1.1. Tovar na iznao|awe i predlagawe na dokazi ........................ 232
1.2. Izveduvawe i obezbeduvawe na dokazi .................................. 235
2. Ocena na dokazite ................................................................................. 236
VI. DOKAZNI TEORII ............................................................................ 238
1. Teorija na legalni dokazi .................................................................. 238
2. Teorija na slobodna ocena na dokazite ........................................... 241
Glava III
DOKAZNI SREDSTVA
I. UVID............................................................................................................ 243
1. Poim i subjekti na uvidot .................................................................. 243
2. Na~in i vreme na vr{eweto na uvid ................................................ 246
II. SVEDOK .................................................................................................... 247
1. Poim na svedok ...................................................................................... 247
2. Dol`nost za svedo~ewe ....................................................................... 248
3. Postapka na soslu{uvawe svedok ..................................................... 251
3.1. Psihologija na iskazot na svedokot i vidovi
na svedoci ....................................................................................... 251
3.2. Zemawe iskaz na svedok ............................................................. 256
3.3. Soo~uvawe .................................................................................... 258
9

3.4. Prepoznavawe na lica i predmeti ......................................... 259
3.5. Zakletva (iuramentum) ................................................................ 260
3.6. Za{tita na svedok ...................................................................... 261
4. Ocenka na dokaznata vrednost na iskazot na svedok .................... 262
III. VE[TAK .................................................................................................. 266
1. Poim na ve{tak i ve{ta~ewe ............................................................ 266
2. Odreduvawe i izzemawe na ve{tak ................................................... 267
3. Postapka pri ve{ta~eweto ................................................................ 268
4. Vidovi na ve{ta~ewe ........................................................................... 269
5. Ocena na dokaznata vrednost na iskazot na ve{tak ..................... 272
IV. PRIZNANIE I POREKNUVAWE ................................................. 273
1. Raspit na obvinetiot ........................................................................... 274
1.1. Poim na raspit na obvinetiot ................................................ 274
1.2. Postapka na raspit na obvinetiot ......................................... 275
2. Priznanie ............................................................................................... 276
3. Otpovikuvawe na priznanieto .......................................................... 278
4. Ocena na dokaznata vrednost na priznanieto
i poreknuvaweto ................................................................................ 278
V. MATERIJALNI DOKAZI.................................................................. 280
1. Poim i vidovi na materijalni dokazi ............................................. 280
2. Otkrivawe, pribirawe i obezbeduvawe na
materijalnite dokazi........................................................................ 280
3. Izveduvawe i dokazna vrednost na materijalnite dokazi .......... 281
4. Pretresuvawe na dom i drugi prostorii ......................................... 281
5. Pretresuvawe na lica.......................................................................... 283
6. Privremeno odzemawe na predmeti .................................................. 284
7. Postapka so somnitelni predmeti ................................................... 289
8. Odzemawe na spisi ................................................................................ 289
9. Odzemawe na po{tenski pratki ........................................................ 290
10. Posebni istra`ni merki .................................................................. 291
III DEL
TEK NA KRIVI^NATA POSTAPKA
Glava I
OTKRIVAWE NA KRIVI^NOTO DELO I STORITELOT -
PRETKRIVI^NA POSTAPKA
I. PRETKRIVI^NA POSTAPKA ......................................................... 299
1. Poim na pretkrivi~na postapka ....................................................... 299
2. Povodi za poveduvawe na krivi~nata postapka ............................. 300
2.1. Krivi~na prijava ........................................................................ 301
2.2. Neposredno zabele`uvawe na javniot obvinitel ............... 302
2.3. Glas i notornost ......................................................................... 302
2.4. Postapka po povodite ................................................................ 304
10

3. Zapo~nuvawe na pretkrivi~nata postapka ..................................... 307
4. Predmet na pretkrivi~nata postapka ............................................. 307
5. Organi nadle`ni za vodewe na pretkrivi~nata postapka .......... 308
6. Dejstvija vo pretkrivi~nata postapka ............................................ 309
7. Zavr{uvawe na pretkrivi~nata postapka ...................................... 310
II. MERKI ZA OBEZBEDUVAWE PRISUSTVO NA
OBVINETIOT VO POSTAPKATA ................................................. 311
1. Vovedni zabele{ki .............................................................................. 311
2. Pokana ..................................................................................................... 311
3. Doveduvawe (priveduvawe) ................................................................. 312
4. Vetuvawe na obvinetitot deka nema da go napu{ti
prestojuvali{teto ............................................................................ 312
5. Drugi preventivni merki so koi se obezbeduva prisustvo na
obvinetiot .......................................................................................... 313
6. Garancija................................................................................................. 315
7. Pritvor (preventivno li{uvawe od sloboda) ............................... 316
6.1. Poim, celi i osnovi za opredeluvawe ................................... 316
6.2. Pritvor vo redovnata postapka .............................................. 319
6.3. Pritvor vo skratenata postapka ............................................ 321
6.4. Pritvor vo postapkata sprema maloletnici ....................... 322
6.5. Pritvor vo postapkata za ekstradicija ................................ 324
6.6. Drugi vidovi pritvor ................................................................ 324
6.7. Traewe i ukinuvawe na pritvorot ......................................... 332
6.8. Postapuvawe so pritvorenicite ............................................ 335
Glava II
KRIVI^NA POSTAPKA PRED PRVOSTEPENIOT SUD
I. PRETHODNA KRIVI^NA POSTAPKA (PRV STADIUM) ..... 337
1. Poveduvawe na krivi~nata postapka (prva faza) ......................... 337
1.1. Poveduvawe na krivi~nata postapka i nejzina zada~a ...... 338
1.2. Akti za poveduvawe na krivi~nata postapka ....................... 338
1.3. Postapka i re{enie po baraweto
za sproveduvawe istraga ............................................................. 340
1.4. Postapka po predlogot za podigawe
neposredno obvinenie ................................................................. 342
2. Istraga (vtora faza)............................................................................ 344
2.1. Poim i celi na istragata ......................................................... 344
2.2. Nadle`ni organi i sproveduvawe na istragata .................. 344
2.3. Polo`ba i prava na strankite vo istragata ........................ 348
2.4. Prekinuvawe na istragata ....................................................... 349
2.5. Zavr{uvawe i zapirawe na istragata .................................... 350
2.6. Istraga po barawe na o{teteniot kako tu`itel i
privatniot tu`itel ..................................................................... 352
3. Podigawe na obvinenie (treta faza) ............................................... 353
11

3.1. Poim i vidovi na obvinenie .................................................... 354
3.2. Obvinitelen akt, obvinitelen predlog i
privatna tu`ba ............................................................................. 354
3.3. Kontrola na obvinitelniot akt ............................................. 357
a) Ispituvawe na obvinitelniot akt
po slu`bena dol`nost ............................................................ 358
b) Ispituvawe na obvinitelniot akt po barawe
na obvinetiot: Prigovor protiv obvinitelen akt ......... 362
v) Ispituvawe na obvinitelniot akt po barawe
na pretsedatelot na sovetot pred koj treba
da se odr`i glavniot pretres ............................................... 363
3.4. Pravosilnost na obvinitelniot akt ..................................... 364
3.5. Izmena i pro{iruvawe na obvinenieto ............................... 365
II. GLAVNA KRIVI^NA POSTAPKA - GLAVEN PRETRES
(VTOR STADIUM) .................................................................................. 365
1. Podgotvuvawe na glavniot pretres (prva faza) ............................ 365
1.1.Zaka`uvawe na glavniot pretres............................................. 366
1.2. Pribirawe i izveduvawe na dokazi pred
glavniot pretres ........................................................................... 367
1.3. Odlagawe i zapirawe na postapkata vo tekot na
podgotvuvaweto na glavniot pretres ....................................... 368
2. Odr`uvawe na glavniot pretres (vtora faza) ............................... 369
2.1. Rakovodewe so glavniot pretres ............................................. 369
2.2. Tek na glavniot pretres ............................................................ 371
2.3. Zapisnik i izdvojuvawe na zapisnik na
glavniot pretres ........................................................................... 375
2.4. Odlagawe i prekinuvawe na glavniot pretres .................... 382
4. Donesuvawe na presudata (treta faza) ............................................ 383
3.1. Poim i zna~ewe na presudata .................................................. 383
3.2. Izrekuvawe na presudata .......................................................... 384
3.3. Predmet na presudata i nejziniot odnos so
predmetot na obvinenieto .......................................................... 386
3.4. Vidovi na presudi ....................................................................... 391
a) Odbivatelna presuda .................................................................. 322
b) Osloboditelna (liberatorna) presuda .................................. 393
v) Osuditelna (kondemnatorna) presuda .................................... 395
3.5. Objavuvawe na presudata ........................................................... 396
3.6. Pismena izrabotka i dostavuvawe na presudata ................. 398
3.7. Ispravawe na presudata ............................................................ 399
3.8. Specifi~nosti kaj izrekuvaweto na sudskata opomena ..........
12

Glava III
KRIVI^NA POSTAPKA PO PRAVNI LEKOVI
I. SISTEM NA PRAVNI LEKOVI ....................................................... 403
1. Poim i opravdanost na pravnite lekovi ......................................... 403
2. Pravosilnost i izvr{nost ................................................................. 405
2.1. Pravosilnost ............................................................................... 405
2.2. Izvr{nost .................................................................................... 406
3. Upatuvawe na sudskata odluka na izvr{uvawe .............................. 407
II. KRIVI^NA POSTAPKA PO REDOVNI PRAVNI
LEKOVI..................................................................................................... 411
1. @alba na presudata na prvostepeniot sud ...................................... 411
1.1. Pravo na izjavuvawe `alba i osnovi poradi
koi mo`e da se pobiva presudata .............................................. 411
1.2. Podnesuvawe i sodr`ina na `albata ..................................... 416
1.3. Tek na postapkata po `alba ..................................................... 417
a) Podgotvitelna postapka (prv stadium) ................................. 417
b) Glavna postapka (vtor stadium) .............................................. 418
1.4. Granici na ispituvawe na napadnatata presuda .................. 420
1.5. Odluki na vtorostepeniot sud ................................................. 421
1.6. Povtorna postapka pred prvostepeniot sud ......................... 422
2. @alba na presuda na vtorostepeniot sud ........................................ 424
2.1. Poim .............................................................................................. 424
2.2. Osnov na `albata........................................................................ 424
2.3. Postapka po `albata ................................................................. 424
3. @alba na re{enie ................................................................................ 425
3.1. Poim i podnesuvawe ................................................................... 425
3.2. Postapka po `albata ................................................................. 426
3.3. Odluki po `albata ..................................................................... 426
III. KRIVI^NA POSTAPKA PO VONREDNI
PRAVNI LEKOVI ................................................................................. 427
1. Povtoruvawe na krivi~nata postapka ............................................. 227
1.1. Poim i vidovi na povtoruvawe na krivi~nata
postapka ......................................................................................... 427
1.2. Pravo na povtoruvawe na krivi~nata postapka .................. 429
a) Podnesuvawe i sodr`ina na baraweto ................................... 432
b) Tek na postapkata po baraweto ............................................... 432
1.3. Nepravo povtoruvawe na krivi~nata postapka (Preina-
~uvawe na pravosilnata presuda bez povtoruvawe na
krivi~nata postapka) .................................................................. 435
1.4. Prodol`uvawe na krivi~nata postapka zaprena poradi
procesni pre~ki ........................................................................... 437
1.5. Povtoruvawe na krivi~nata postapka sprema lice koe e
osudeno vo otsustvo ...................................................................... 438
13

2. Vonredno ubla`uvawe na kaznata ..................................................... 438
2.1. Poim na vonredno ubla`uvawe na kaznata ........................... 438
2.2. Podnesuvawe i sodr`ina na baraweto .................................. 438
2.3. Tek na postapkata ....................................................................... 440
2.4. Donesuvawe na odluki ................................................................ 441
2.5. Otpovikuvawe na re{enieto i ubla`uvawe na kaznata .... 441
3. Barawe za za{tita na zakonitosta ................................................... 441
3.1. Poim na baraweto za za{tita na zakonitosta ..................... 441
3.2. Podnesuvawe i sodr`ina na baraweto .................................. 442
3.3. Tek na postapkata ....................................................................... 443
3.4. Donesuvawe na odluki ................................................................ 443
3.5. Povtorna krivi~na postapka ................................................... 444
4. Vonredno preispituvawe na pravosilnata presuda ...................... 445
4.1. Poim na barawe za preispituvawe na
pravosilnata presuda .................................................................. 445
4.2. Podnesuvawe i sodr`ina na baraweto .................................. 446
4.3. Tek na postapkata ....................................................................... 448
4.4. Odluki po baraweto .................................................................. 449
IV DEL
POSEBNI I POMO[NI POSTAPKI
Glava I
POSEBNI POSTAPKI
I. SKRATENA KRIVI^NA POSTAPKA ............................................ 453
1. Poim na skratena postapka ................................................................ 453
2. Obvinenie i kontrola na obvinenieto ........................................... 454
3. Poveduvawe na postapkata .................................................................. 455
4. Podgotvuvawe na glavniot pretres i glaven pretres .................. 456
5. @alba na prvostepenata presuda i postapka po `albata ............ 457
6. Postapka zaradi mirewe ..................................................................... 457
II. DONESUVAWE PRESUDA BEZ ODR@UVAWE NA GLAVEN
PRETRES ................................................................................................... 458
III. IZREKUVAWE NA ALTERNATIVNI MERKI ......................... 460
IV. KRIVI^NA POSTAPKA SPREMA MALOLETNICI .......... 462
1. Maloletnicite vo krivi~nata postapka ......................................... 462
2. Osnovni specifi~nosti na krivi~nata postapka sprema
maloletnici ........................................................................................ 462
3. Sostav i nadle`nost na sudot ............................................................ 462
4. Tek na postapkata ................................................................................. 463
4.1. Poveduvawe i kontrola na postapkata .................................. 464
4.2. Podgotvitelna postapka ........................................................... 464
4.3. Obvinenie .................................................................................... 468
4.4. Postapka pred sovetot za maloletnici................................. 469
14

4.5. Odluki ........................................................................................... 470
5. Pravni lekovi ....................................................................................... 472
V. POSTAPKA PROTIV PRAVNO LICE ......................................... 475
VI. POSTAPKA ZA PRIMENA NA MERKITE NA
BEZBEDNOST OD MEDICINSKA PRIRODA ........................... 479
VII. POSTAPKA ZA ODZEMAWE IMOTNA KORIST ................. 481
VIII. POSTAPKA ZA DONESUVAWE ODLUKA ZA BRI[EWE
NA OSUDATA ILI ZA PRESTANUVAWE NA MERKITE NA
BEZBEDNOST I NA PRAVNITE POSLEDICI
NA OSUDATA .......................................................................................... 481
1. Postapka za donesuvawe odluka za bri{ewe na osudata .............. 483
2. Postapka za prestanuvawe na merkite na bezbednost i na
pravnite posledici na osudata ....................................................... 484
IX. POSTAPKA ZA NADOMEST NA [TETA,
REHABILITACIJA I OSTVARUVAWE DRUGI PRAVA NA
LICA NEOPRAVDANO SUDENI I NEOSNOVANO
LI[ENII OD SLOBODA .................................................................. 484
1. Vovedni zabele{ki .............................................................................. 484
2. Nadomest na {teta poradi neopravdana osuda ............................... 484
3. Nadomest na {teta poradi neosnovano li{uvawe od
sloboda ................................................................................................. 488
4. Rehabilitacija i ostvaruvawe na drugi prava ............................... 489
X. POSTAPKA ZA IZDAVAWE POTERNICA I OBJAVA ........ 492
Glava II
POSTAPKA ZA PRU@AWE ME\UNARODNA KRIVI^NOPRAVNA
POMO[
I. VOVEDNI ZABELE[KI ..................................................................... 495
II. EKSTRADICIJA ................................................................................... 499
1. Poim i vidovi na ekstradicija.......................................................... 499
2. Osnovni karakteristiki na ekstradicijata .................................. 502
3. Pravna priroda i izvori na ekstradicijata .................................. 505
4. Na~ela na ekstradicijata ................................................................... 507
5. Pravni pretpostavki za ostvatruvawe na ekstradicijata .......... 511
6. Postapka za ispituvawe na osnovanosta na
baraweto ekstradicija ..................................................................... 513
7. Postapka za odobrenie na ekstradicija .......................................... 515
7.1. Postapka za ekstradicija vo zamolenata dr`ava
(postapka koga predavaweto go bara stranska dr`ava -
pasivna ekstradicija) .................................................................. 515
7.2. Postapka za ekstradicija vo dr`avata molitel
(postapka koga predavaweto go bara Republika
Makedonija - aktivna ekstradicija) ........................................ 519
15

III. "MALA" ME\UNARODNA KRIVI^NOPRAVNA
POMO[ ..................................................................................................... 520
1. Poim na "mala" megunarodan krivi~nopravna pomo{ ................ 520
2. Postapka za pru`awe "mala" megunarodna krivi~nopravna
pomo{ .......................................................................................................... 521
IV. OTSTAPUVAWE I PRIFA]AWE NA KRIVI^NO
GONEWE .................................................................................................... 527
1. Poim na otstapuvawe i prifa}awe na krivi~no gonewe ............ 527
2. Postapka za otstapuvawe i prifa}awe na krivi~no
gonewe .................................................................................................. 527
V. IZVR[UVAWE NA STRANSKA KRIVI^NA PRESUDA ...... 532
1. Poima na izvr{uvawe na stranska krivi~na presuda .................. 532
2. Pravni pretpostavki za izvr{uvawe na stranska
krivi~na presuda ............................................................................... 533
2.1. Pozitivni pretpostavki za izvr{uvawe na stranska
krivi~na presuda .......................................................................... 536
2.2. Negativni pretpostavki (pre~ki) za izvr{uvawe
na stranska krivi~na presuda .................................................... 537
3. Postapka za izvr{uvawe na stranska krivi~na presuda ............. 537
3.1. Postapka vo zamolenata dr`ava.............................................. 537
3.2. Postapka vo dr`avata {to zamoluva ..................................... 543
KORISTENA LITERATURA .................................................................. 547
16

I DEL
UVOD VO KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO
17

18

G l a v a I
POIM, PREDMET I ZADA^I NA KRIVI^NOTO PROCESNO
PRAVO
I. POIM NA KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO
1. Vo sovremenite op{testva dr`avata raspolaga so isklu~iva
represivna vlast vo pogled na suzbivaweto na kriminalitetot (ius
puniendi). Taa represivna vlast se izrazuva vo propi{uvaweto na krivi~ni
dela i sankcii za izvr{itelite na krivi~nite dela. Propi{uvaweto
na krivi~nite dela i krivi~nite sankcii e zada~a na materijalnoto
krivi~no pravo. Me|utoa, so samiot fakt {to e storeno edno
krivi~no delo, negoviot storitel ne mo`e vedna{ da se podlo`i na
krivi~na sankcija. Uslov za kaznuvawe na storitelot na krivi~noto
delo e toj, vo postapka opredelena so zakon od strana na nadle`en
organ, da bide oglasen za vinoven i osuden. Spored toa, me|u storenoto
krivi~no delo i negoviot storitel od edna i krivi~nata sankcija {to
se izrekuva od druga strana, mora da se nao|a so zakon propi{ana krivi~na
postapka. Propi{uvaweto na krivi~nata postapka e dejnost na
krivi~noto procesno zakonodavstvo. Spored toa, krivi~noto procesno
zakonodavstvo go so~inuva sistem na pravni normi {to go opredeluvaat
na~inot na postapuvawe vo otkrivaweto na krivi~nite dela i
ovozmo`uvaat na nivnite storiteli da im bidat izre~eni krivi~ni sankcii.
2. Za poveduvawe na krivi~nata postapka e potrebno da postoi
osnovano somnenie deka e storeno krivi~no delo. Od momentot na pojavata
na takvoto somnenie, odredeni dr`avni organi se dol`ni vedna{
da ja zapo~nat svojata aktivost {to se sostoi vo prezemawe na odredeni
procesni dejstvija. Vo izvr{uvaweto na svojata dol`nost tie organi
se ovlasteni da izlezat na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo za da gi otkrijat i utvrdat tragite na krivi~noto delo i da prezemat
drugi merki so cel da se otkrie storitelot na krivi~noto delo.
Ovoj vid procesno dejstvie e poznat pod imeto uvid. Za istata cel
dr`avnite organi se ovlasteni da go izvr{at procesnoto dejstvie pretres
na dom i lice. Natamu, vo slu~ai koga somnevaweto e pomesteno na
odredeno i identifikuvano lice, organite se ovlasteni da go prezemat
procesnoto dejstvie povikuvawe na raspit na toa lice. Ovie i site
drugi dejstvija {to se prezemaat vo krivi~nata postapka, spored nivnata
sodr`ina i cel se klasificiraat vo tri osnovni grupi: procesni
dejstvija vo funkcija na krivi~noto gonewe, procesni dejstvija vo
19

funkcija na odbrana i procesni dejstvija vo funkcija na presuduvawe. 1
Procesnite dejstvija {to vleguvaat vo sekoja od ovie grupi nu`no se
povrzani me|u sebe i pretstavuvaat tri oddelni procesni funkcii: 1 0
krivi~no gonewe, 2 0 odbrana i 3 0 presuduvawe. Krivi~noprocesni subjekti,
ili nositelite na ovie funkcii vo postapkata se 1 0 ovlasteniot
tu`itel, 2 0 obvinetiot i negoviot branitel, i 3 0 sudot. Procesnite
subjekti ~ii interesi vo postapkata se sprotivni i koi imaat
pravo da baraat donesuvawe na sudska odluka se procesni stranki. Pokraj
ovie subjekti koi gi vr{at osnovnite funkcii vo krivi~nata postapka
u~estvuvaat i drugi lica, me|utoa so ogled na toa {to ne vr{at
nitu edna od osnovnite funkcii, tie se narekuvaat u~esnici vo postapkata.
Me|u niv se pomesteni: 1 0 o{teteniot, koj vo krivi~nata postapka
go realizira svoeto barawe za nadomest na {teta, 2 0 zastapnicite
i polnomo{nicite na o{teteniot i 3 0 organite na vnatre{ni raboti.
Od ovie sogleduvawa proizleguva deka krivi~nata postapka najkratko
mo`e da se definira kako zbir na so zakon utvrdeni procesni
dejstvija na procesnite subjekti.
3. Me|utoa, prezemaj}i procesni dejstvija subjektite {to gi
vr{at navedenite funkcii nu`no doa|aat vo me|useben kontakt i so
drugi lica i na toj na~in vospostavuvaat odredeni odnosi. Ottamu, zaradi
celosno sfa}awe na krivi~nata postapka vo literaturata ~esto
se smeta deka, pokraj procesnite dejstvija na procesnite subjekti, treba
da se nadovrze i izu~uvaweto na odnosite koi se ostvaruvaat me|u
procesnite subjekti, za{to so nivnoto sogleduvawe mo`e da se utvrdi
{to vsu{nost prestavuva krivi~nata postapka kako praven poim. 2 Razgleduvaweto
na krivi~nata postapka od toj aspekt uka`uva na postoeweto
na 1 0 materijalnopraven odnos i 2 0 procesnopraven odnos.
1 0 Materijalnopravniot odnos se sozdava me|u dr`avata i storitelot
na deloto i se karakretizira so toa {to dr`avata ima pravo i
dol`nost, sprema izvr{iotelot na krivi~noto delo ~ija odgovornost
}e se utvrdi vo postapkata, da go primeni Krivi~niot zakonik, a za
obvinetiot ednovremeno i soodvetno pravo negovata odgovornost da
bide utvrdena i eventualno izre~enata sankcija da bide izvr{ena vo
1
Samo dejstvijata na procesnite subjekti pretstavuvaat porocesni dejstvija.
Dejstvijata {to gi vr{at drugite u~esnici vo postapkata (iskaz na
svedok, ve{tak i sl.) ili po povod na postapkata (dejstvieto na podnesuvawe
prijava od poedinec, izdavawe odobrenie za gonewe i sl.) ne pretsavuvaat procesni
dejstvija. Davaweto iskaz od svedok ili ve{tak ne se nivni procesni dejstvija,
tuku procesni dejstvija na subjektite koj tie izjavi gi prima. Procesnoto
dejstvie treba da e izvr{eno za vreme na traeweto na postapkata ili so
cel za zasnovawe na postapkata. Vasiljevi}, T, Sistem krivi~nog procesnog prava
SFRJ, Savremena administracija, Beograd, 1981, str. 234.
2
Ibid. str. 5. Taka i Dimitrijevi}, D. Osnovi u~enja o krivi~nom postupku
kao pravnom odnosu, JRKKP, Beograd, 1988/3, str. 3-8.
20

soglasnost so zakonot. Takviot odnos e praven, ottamu {to e reguliran
so pravoto i vospostavuva prava i obvrski za dvete strani. Materijalnopravniot
odnos e vo sekoj oddelen slu~aj razli~en, duri i kaj isti
krivi~ni dela, za{to nepostojat apsolutno ednakvi krivi~ni dela i
nivni izvr{iteli.
2 0 Procesnopravniot odno se projavuva kako vr{ewe na opredeleni
prava i ispolnuvawe na opredeleni dol`nosti na procesnite
subjekti: odnos na zaemni ovlastuvawa i obvrski na strankite i sudot
vo nivnite me|usebni odnosi. Ottamu {to tie odnosi se vospostavuvaat
vo postapkata tie se narekuvaat krivi~no procesni odnosi. Krivi~noprocesniot
odnos vsu{nost prestavuva pravno reguliran op{testven
odnos {to slu`i za rasvetluvawe i re{avawe na krivi~nopravniot
predmet. Taka na primer, so povikuvaweto na obvinetiot na raspit
se vospostavuva procesen odnos me|u toa lice i organot {to go
povikal (ovlasteniot organ na vnatre{ni raboti ili sudot). So koristeweto
na pravata i vr{eweto na dol`nostite na subjektite na procesniot
odnos ovoj praven odnos se dvi`i od eden vo drug stadium na
postapkata sî do nejzinioto zavr{uvawe. Za razlika od materijalnopravniot,
sodr`inata na procesnopravniot odnos sekoga{ e ednakva,
ottamu {to se raboti za ednakvi prava i dol`nosti {to gi imaat procesnite
subjekti bez ogled na toa za koe delo se vodi krivi~nata postapka.
Vrskata me|u navedenite pravni odnosi postoi dokolku procesnopravniot
odnos za pretpostavka go ima tvrdeweto deka postoi materijalnopraven
odnos, i ottamu {to procesnopravniot odnos slu`i
kako pretpostavka za ostvaruvawe na materijalnopravniot odnos. 3
Me|utoa, kako {to pravilno konstatira eden avtor, sfa}aweto
na postapkata kako praven odnos nesomeno utvrduva edna "ednostavna
vistina" i nesomneno pretstavuva opredelen pridones vo teorijata na
procesnoto pravo. Toa sfa}awe sepak vo op{tata teorija na postapkata
i vo teorijata na oddelni postapki dobi mnogu pogolemo mesto odo-
{to mu odgovara na negovoto vistinsko zna~ewe. Realno gledano, vrednosta
na sfa}aweto na krivi~nata postapka kako praven odnos se sveduva
na toa, deka toa odgovara na vistinskata sostojba na rabotite,
odnosno deka definira edna pojava i na toj na~in doveduva do celosno
nau~no soznanie na nejzinata su{tina. So sfa}aweto na postapkata
kako praven odnos natamu se podvlekuva deka sekoja procesna aktivnost
e podlo`ena na eden praven poredok so utvrdeni prava i dol`nosti
na subjektite so {to procesot se izvlekuva od sferata na samovolieto.
Sfa}aweto na postapkata kako praven odnos kone~no slu`i i za
toa mnogubrojnite raznovidni dejstvija {to ja so~inuvaat postapkata
da se pretstavat kako edinstvena povisoka kategorija. Me|utoa, o~ekuvawata
deka sfa}awata na postapkata kako praven odnos }e mo`e da
3
Vidi: Vasiljevi}, T. op. cit. str. 6.
21

se iskoristi zaradi sistemati~nost na izlo`uvawata na krivi~nata
postapka ne se ostvarija. Ottamu poimot na postapkata kako procesen
odnos ne e neophoden, zatoa {to postapkata kako celina mo`e da se
sfati i bez pomo{ na konstrukcija na procesot kako praven odnos. 4
4. Sepak, navedenite procesni dejstvija i procesni odnosi pretstavuvaat
osnovni elementi na krivi~nata postapka. Spored toa krivi~nata
postapka naj~esto se opredeluva kako sistem na procesni
dejstvija i sistem na procesni odnosi na subjektite koi se javuvaat
kako nositeli na procesnite funkcii. Ili poprecizno: krivi~nata
postapka pretstavuva sistem na procesni odnosi {to nastanuvaat me|u
procesnite subjekti kako i me|u niv i treti lica pri prezemaweto na
procesnite dejstvija, so cel da se ustanovi dali e storeno krivi~no
delo, da se pronajde negoviot storitel i toj da se podlo`i na krivi~na
sankcija i so toa da se ispolni celta na krivi~noto zakonodavstvo. 5 Vo
ovaa smisla krivi~nata postapka ne pretstavuva ni{to drugo, tuku na-
~in na postapuvawe proces, procedura, poimi {to se izvedeni od latinskite
termini processus, {to zna~i postapka i procedure, {to zna~i da
se postapuva.
5. Za razlika od krivi~nata postapka, krivi~noto procesno
pravo pretstavuva sistem na pravni propisi {to se kodificirani vo
Zakonot za krivi~nata postapka so koi se regulirani procesnite odnosi
na site u~esnici vo izvr{uvaweto na procesnite dejstvija vo utvrduvaweto
dali e storeno krivi~no delo i koj e negoviot storitel. So
drugi zborovi, krivi~noto procesno pravo ne e ni{to drugo, tuku samoto
krivi~noprocesno zakonodavstvo koe, kako takvo, pretstavuva
del ili edna od grankite na pravniot sistem.
Spored toa krivi~noto procesno pravo e sistem na pravni normi
i kako takvo toa e od op{t karakter. Toa sodr`i apstraktni pravni
normi, pravila na povedenieto na lu|eto, kako {to toa e slu~aj i
so drugite granki na pravoto. Krivi~nata postapka pak, e konkretizacija,
o`ivotvoruvawe na apstraktnite pravni pravila na krivi~noto
procesno pravo vo sozdavaweto na konkretni procesni odnosi pri izvr{uvaweto
na konkretni procesni dejstvija. Toa zna~i deka na~inot na
sproveduvawe na krivi~nata postapka e normiran vo krivi~noto procesno
pravo. 6
6. Soglasno dosega navedenoto krivi~na postapka e poim {to go
opredeluva samoto postapuvawe, a poimot krivi~noprocesno pravo se
odnesuva na posebna granka na pravniot sistem. Po ova ostanuva da se
opredeli u{te poimot na posebnata nau~na disciplina od oblasta na
4
Ibid. str. 7.
5
Marina, P. Krivi~na postapka na SFRJ, Kultura, Skopje, 1979, str.
str. 16.
6
Ibid. str. 19. Vo ova smisla i Baer, V. Jugoslovensko krivi~no procesno
pravo, knjiga prva, Informator, Zagreb, 1977, str. 7.
22

krivi~nopravnite nauki {to se zanimava so krivi~nata postapka i so
krivi~noto procesno pravo. Za odreduvawe na taa nauka vo teorijata
naj~esto povtorno se uporebuva eden od prethodnite termini: krivi-
~na postapka ili krivi~noprocesno pravo so dodavkite "vo po{iroka
smisla" ili "vo potesna smisla," so {to vo startot se sozdavaat nejasnotii
osobeno kaj studentite koi za prvpat se sre}avaat so ovaa materija.
Vo nastojuvawe da gi izbegneme tie nedorazbirawa vo ovoj u~ebnik
se opredlivme za jasna i precizna pojmovna aparatura na koja dokraj
dosledno }e se pridr`uvame. Ottamu, vo natamo{niot tekst }e gi
upotrebuvame slednive poimi: krivi~na postapka, krivi~noprocesno
zakonodavstvo i krivi~noprocesno pravo so slednoto izdiferencirano
zna~ewe:
Krivi~na postapka (ili samo postapka, proces, procedura),
kako poim so koj se ozna~uva zbir na sistemsko vr{ewe na opredeleni
dejstvija {to odredeni subjekti ovlasteno gi vr{at zaradi postignuvawe
na opredelena cel {to se sostoi vo utvrduvawe na krivi~noto
delo i storitelot i negovoto kaznuvawe vo soglasnost so krivi~noto
materijalno i krivi~noto procesno pravo.
Krivi~noprocesno zakonodavstvo, kako poim so koj se opredeluva
oddelna granka na pravoto. Vo ovaa smisla sekoga{ }e zboruvame
za poim so koj go ozna~uvame ona {to pretstavuva granka na pravniot
sistem, del so koj se ureduva postapkata vo koja krivi~nopravnite subjekti
go rasvetluvaat i re{avaat krivi~nopravniot predmet zaradi
izrekuvawe na krivi~na sankcija, so toa {to sudot edinstveno e nadle-
`en da donesuva kone~na i meritorna odluka za krivi~niot predmet.
Pritoa, treba da se znae deka so odlukata na sudot se re{ava pra-
{aweto na postoeweto, odnosno nepostoeweto na krivi~noto delo i na
storitelot, a na obvinetiot, kako storitel na krivi~noto delo, mu se
izrekuva krivi~na sankcija ili se osloboduva od obvinenieto. Vo ovaa
smisla krivi~nata postapka mo`e da se opredeli kako sistem na procesni
dejstvija i sistem na procesni odnosi na subjektite koi se javuvaat
kako nositeli na procesnite funkcii. Taa e sistem na pravni
propisi {to se kodificirani vo Zakonot za krivi~nata postapka so
koi se odreduvaat krivi~noprocesnite subjekti, formata na krivi~noprocesnite
dejstvija i se reguliraat krivi~noprocesnite odnosi zaradi
rasvetluvawe i re{avawe na krivi~nopravniot predmet. 7 Ottamu,
taa pretstavuva formalno krivi~no zakonodavstvo (pravno uredena
postapka) i relativno avtonomna granka, del na pravniot sistem {to
7
Vo ovaa smila naj~esto e prisutna definicijata spored koja krivi-
~nata postapka e "sistem n zakonski utvrdeni dejstvija na istra`nite organi,
obvinitelstvoto i sudot, kako i pravnite odnosi na ovie organi so gra|anite
i organizaciite i pravnite odnosi me|u samiet organi pri rasvetluvaweto i
re{avaweto na krivi~niot predmet. Vidi: Dimitrijevi}, D. Krivi~no procesno
pravo, Osmo dopunjeno izdanje, Savremena administracija, Beograd, 1982. str. 19.
23

se javuva kao most pome|u materijalnoto krivi~noto zakonodavstvo i
krivi~oto izvr{no zakonodavstvo. 8
Krivi~noto procesno pravo kako poim so koj se opredeluva naukata
so koja se ureduva krivi~noto zakonodavstvo i krivi~nata postapka
- nauka koja se zanimava so definiraweto na osnovnite teoretski
poimi i na~ela i so soznavaweto i nadminuvawe na problemite vo
goneweto, odbranata i presuduvaweto na storitelite na krivi~nite
dela, zaradi obezbeduvaweto najsoodvetno krivi~no zakonodavstvo i
krivi~na postapka {to }e bidat vo funkcija na najefikasna borba
protiv kriminalitetot. Naukata na krivi~noto procesno pravo ja
izu~uva krivi~nata postapka vo nejzininata vistinska realizacija vo
`ivotot na edno konkretno op{testvo, so cel da izgradi, vospostavi i
postojano da go razviva i unapreduva sistemot na krivi~noprocesnite
poimi, na~ela i drugi znaewa za krivi~nata postapka. Nakratko, krivi~noprocesnoto
pravo nastojuva da izgradi soodveten op{t teoretski
pristap i adekvatni metodi i metodolo{ki tehniki za su{tinsko
unapreduvawe na krivi~nata postapka vo funkcija na nejzina korisna
primena vo realniot `ivot na opredeleno op{testvo.
II. PREDMET NA KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO
1. Na~inot na postapuvaweto, dejstvijata {to se prezemaat i
odnosite {to se sozdavaat pri otkrivaweto na krivi~nite dela i primenata
na materijalnoto krivi~no pravo, se predmet na krivi~nata postapka
kako granka na pravniot sistem. 9 Ili pokonkretno, realniot
nastan {to so svojata sodr`ina uka`uva na opredeleno krivi~no delo
i negoviot storitel se predmet na krivi~nata postapka. Ovoj realen
nastan od svoja strana i samiot mo`e da se nare~e krivi~en predmet
(causa criminalis), taka {to ottamu uprosteno mo`e da se ka`e deka predmet
na krivi~nata postapka e odreden konkreten krivi~en predmet.
Krivi~niot predmet e nastan od minatoto za koj se poveduva postapka
toga{, koga gi sodr`i elementite {to go karakteriziraat kako
krivi~no delo. Me|utoa, ovoj nastan ne e dovolno da pretstavuva samo
obi~no somnevawe deka se raboti za krivi~o delo. Za poveduvawe na
postapkata, ili poprecizno na prethodna postapka porebno e postoewe
na osnovano somnenie {to zna~i postoewe na okolnosti {to go opravduvaat
somnevaweto deka e storeno odredeno krivi~o delo. So vakvata
opredelba na Zakonot za krivi~nata postapka (ZKP) se otstranuva
8
Vo ovaa smisla treba da se sfati i definicijata na Vasiqevi} spored
kogo "Krivi~oto procesno pravo e zbir na pravni propisi so koi se odreduvaat
procesnite dejstvija nivnata forma i vnatre{na vrednost i se odreduvaat
procesnite subjekti kako vr{iteli na tie dejstvija i nivnata pravna polo`ba
(prava i dol`nosti). Vasiljevi}, T. op. cit. str. 23.
9
Marina, P. Krivi~na postapka na SFRJ, str. 11.
24

mo`nosta od neosnovano prezemawe na krivi~no gonewe, a toa pretstavuva
edna od va`nite garancii za pravnata sigurnost na gra|anite.
2. Soglasno prethodnoto, predmet na krivi~noto procesno pravo
kako nau~an disciplina e krivi~nata postapka kako del na krivi-
~noto zakonodavstvo, ili kako granka na pravniot sistem.
III. FUNKCII NA KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO
Neposrednata funkcija na krivi~noto procesno pravo se sostoi
vo ostvaruvawe na opredelen efekt vo realnosta (praktikata), a
toa e rasvetluvawe i re{avawe na opredelen krivi~nopraven predmet
(causa criminalis). Ili, so drugi zborovi, neposrednata cel na krivi~noto
procesno pravo e ednakva kako i onaa na krivi~noprocesnoto zakonodavstvo,
a taa e ovozmo`uvawe primena na materijalnoto krivi~no
pravo vrz konkretnite slu~ai od realnosta. Ovaa zada~a vo krivi~nata
postapka se ostvaruva preku dejnosta na site procesni subjekti. Voop-
{to zemeno, osnovnata funkcii na krivi~noto procesno pravo mo`e
da se opredeli kako deluvawe zaradi uspe{en pridones vo represivnata,
a vo odreden del i vo preventivnata borba protiv kriminalitetot
i obezbeduvawe pravna sigurnost na gra|anite.
1. Negovoto represivno dejstvo se ogleda vo toa {to vo zakonski
povedena i zakonski sprovedena postapka doa|a do presuduvawe na
krivi~nopravniot predmet, {to }e re~e do izrekuvawe na krivi~na
sankcija na storitelot za izvr{enoto krivi~no delo.
2. Negovoto preventivno (za{titno, predupreduva~ko) dejstvo
se postignuva so samoto postoewe na krivi~nata postapka i nejzinata
efikasna primena.
3. So posredstvo na pravnouredenata krivi~na postapka vo koja
sudot vo sekoj konkreten predmet donesuva zakonska odluka, vo granicitete
na ustavot i zakonite krivi~noto procesno pravo garantira
ednakvost pred zakonot i pravna sigurnost na site gra|anite vo dr`avata.
IV. ODNOS NA KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO I
DRUGITE GRANKI NA PRAVOTO
1. ODNOS NA KRIVI^NOTO PROCESNO I MATERIJALNOTO
KRIVI^NO PRAVO
1. Za pravilno utvrduvawe na odnosot na krivi~noto zakonodavstvo
i krivi~noto procesno pravo mora vedna{ da se zabele`i deka
u{te od po~etokot na XIX vek, krivi~noto zakonodavstvo se deli na
materijalno i formalno krivi~no zakonodavstvo, iako se raboti za
dva sistemi na propisi koi vo osnova pretstavuvaat samo delovi na
25

edno edinstvenoto krivi~no zakonodavstvo ~ija zaedni~ka cel e uspe{-
na borba protiv kriminalitetot. Ottamu e sosema normalna i nivnata
tesna zaemna povrzanost. Taka, dodeka so materijalnoto krivi~no pravo
(so propi{uvaweto na krivi~nite dela i opredeluvaweto krivi~ni
sankcii protiv nivnite storiteli) se ovozmo`uva za{tita na poedine~nite
i op{testvenite dobra, odnosi, vrednosti i interesi, so formalnoto
pravo (krivi~noto procesno pravo) se ostvaruva taa za{titata
na toj na~in {to doa|a do primena na krivi~nite sankcii od strana
na sudot vo so zakon utvrdena postapka. 10 Ottamu krivi~noto procesno
pravo vsu{nost doveduva do primena na krivi~noto zakonodavstvo.
Od druga strana materijalnoto krivi~no pravo se pojavuva kako
pretpostavka na krivi~noto procesno pravo, ottamu {to so predviduvaweto
na krivi~nite dela, storitelite i krivi~nite sankcii go ovozmo`uva
formiraweto na predmetot na procesnoto pravo. Soglasno
toa, osnovnite na~ela na materijalnoto krivi~no pravo dobivaat svoj
izraz i vo procesnoto krivi~no pravo, zatoa {to postapkata e samo
forma na ostvaruvawe na krivi~niot zakonik.
Razlikuvaweto na materijalnite od procesnite propisi ne e
samo od teoretsko zna~ewe, toa ponekoga{ ima i prakti~na vrednost -
na primer, kaj utvrduvawe na poblagiot krivi~en zakon, pri sporeduvaweto
doa|aat predvid samo propisite na materijalnoto, a ne i propisite
od procesen karakter. Isto taka, ~estopati i vo samata postapka
e potrebno da se razlikuvaat ovie propisi, zatoa {to karakterot
na propisite mo`e da bide od vlijanie na izvesni procesni dejstvija -
`albi, odluki itn. 11
2. Soodvetno na prethodnoto, re~isi napolno ednakvo se ostvaruva
i odsnosot me|u krivi~noto poravo i krivi~nata postapka kako
posebni nau~ni disciplini.
2. ODNOS NA KRIVI^NOTO PROCESNO PRAVO I DRUGITE
KRIVI^NOPRAVNI NAUKI
2.1. Krivi~noto procesno pravo i kriminologijata
Krivi~noto procesno pravo e povrzno so kriminologijata na
10
"Krivi~nopravnite propisi od procesen karakter gi reguliraat
odnosite koi nastanuvaat zaradi primena na krivi~nopravnite sankcii i koi
se razvivaat me|u istra`nite organi i sudot, me|u poniskite i povisokite sudovi,
a osobeno koi nastanuvaat me|u sudot od edna, i tu`itelot, obvinetiot,
branitelot, o{teteniot i ostanatite u~esnici vo krivi~nata postapka (svedoci,
ve{taci, preveduva~i), od druga strana." Srzenti~, Stai}, Lazarevi}, Krivi-
~no pravo SFRJ, op{tgi deo (osmo izdanje) Savremena administracija, Beograd, 1978,
str. 10.
11
Ibid, str. 11.
26

na~in {to pri fakti~koto i pravnoto formulirawe na kriminalniot
nastan crpi golem del od fondot na nejzinite soznanija za kriminalitetot,
osobeno za li~nosta na krivi~noto delo. Ili, so drugi zborovi,
tie soznanija na kriminologijata se koristat pri ispituvaweto na
obvinetiot, a vo tekot na istragata i dokaznata postapka vo formiraweto
na tn. kriminolo{ka ekspertiza. 12 Kriminolo{kata ekspertiza
pretstatvuva socilano, psiholo{ko, psihopatolo{ko i medicinsko
ispituvawe na li~nosta na prestapnikot vo fazata na krivi~nata postapka
od istragaat do izvr{uvaweto na kaznata. Prou~uvaweto na li-
~nosta go opfa}a kako procesot na kriminalizacija (razvojot na li-
~nosta do momentot na preminot kon deloto), kako i samiot akt na preminuvaweto
kon deloto. Rezultatite na kriminolo{kata ekspertiza,
{to ja vr{at stru~ni profili od najrazli~ni nau~ni oblasti vo specijalizirani
ustanovi, ovozmo`uvaat celosno sogleduvawe na li~nosta
na prestapnikot vo fazata utvrduvaweto na negovata vina i presuduvaweto
na deloto. Od druga strana kriminologijata gi koristi materijalite
do koi se doa|a vo krivi~nata postapka (krivi~nite predmeti)
za svoite fenomenolo{ki i etiolo{ki istra`uvawa.
2.2. Krivi~noto procesno pravo i kriminalistikata
1. Kriminalistikata e posebna nauka ~ija zada~a e otkrivawe
na krivi~nite dela i nivnite izvr{iteli. Taa, vsu{nost, gi utvrduva
na~inite i metodite na sobirawe, pronao|awe i ispituvawe na dokazite
{to se koristat za otkrivawe na izvr{telite na krivi~ite dela.
Pritoa, kriminalistikata primenuva metodi na razni prirodni i
op{testveni nauki kako {to se: fizikata, hemijata, matematikata, biologijata,
psihologijata, socijalnata psihologija, so cel za pribirawe
na dokazi. 13 Ottamu, kriminalistikata se opredeluva kako posebna na-
12 Zakonot za krivi~nata postapka ne sodr`i odredbi za kriminolo-
{kata ekspertiza, me|utoa predviduva deka istra`niot sudija, pred zavr{uvaweto
na istragata, }e pribavi podatoci za obvinetiot, a po potreba i drugi
podatoci za porane{niot `ivot na obvinetiot, za prilikite vo koi `ivee,
kako i za drugi okolnosti {to se odnesuvaat na negovata li~nost. Istra`niot
sudija mo`e da opredeli medicinski pregled ili psiholo{ko ispituvawe na
obvinetiot koga e potrebno da se dopolnat podatocite za li~nosta na obvinetiot.
Vo ovaa smisla se zna~ajni i odredbite za izu~uvawe na li~nosta na maloletnite
delinkventi.
13
"Kriminalistikata e nauka koja gi prou~uva, pronao|a i usovr{uva
nau~nite i vrz prakti~no iskustvo zasnovanite metodi i sredstva, koi se najprikladni
da se otkrie i razjasni krivi~noto delo, da se otkrie i privede kon
krivi~na sankcija storitelot, da se obezbedat i fiksiraat site dokazi poradi
utvrduvawe na (objektivnata), vistina kako i da se spre~i izvr{uvaweto na
27

u~na disciplina koja sistematski go obrabotuva pra{aweto kakvi metodi
na prirodnite i tehni~kite nauki i opredeleni porane{ni
iskustva na organite mo`at korisno da se primenuvaat pri izvr{uvaweto
na konkretnite zada~i vo pronao|aweto na dokazi za krivi~noto
delo i storitelot. 14 Taa se deli na: 1 0 kriminalisti~ka tehnika, 2 0 kriminalisti~ka
taktika i 3 0 kriminalisti~ka metodika.
1 0 Kriminalisti~kata tehnika gi prou~uva i nao|a najsoodvetnite
metodi i sredstva od oblasta na prirodnite i tehni~kite nauki.
So pomo{ na ovie metodi i sredstva se pronao|aat, obezbeduvaat, fiksiraat
i tolkuvaat makro i mikro tragi, kako i predmeti na krivi-
~noto delo so cel da se razjasnat bitnite okolnosti vrzani za rasvetluvawe
na krivi~noto delo i identifikacijata na izvr{itelot i drugite
lica (kako na primer, `rtvite na krivi~noto delo). Taa isto
taka, izu~uva i pronao|a tehni~ki metodi i sredstva za spre~uvawe na
krivi~nite dela. 15
2 0 Kriminalisti~kata taktika se zanimava so oblicite vo koi
mo`e da se pojavat krivi~nite dela, so motivite i celite na nivnoto
izvr{uvawe, potoa so stru~nite znaewa, ve{tini, obi~ai, sfa}awa, so
na~inot na `ivot i psihologijata na izvr{itelite na krivi~nite
dela. 16 3 0 Kriminalisti~kata metodika e poseben del na krimninalisti~kata
tehnika koja gi prou~uva metodite i pravilata za otkrivawe
i razjasnuvawe na opredeleni specifi~ni krivi~ni dela. 17
2. Dr`avnite organi {to deluvaat vo krivi~nata postapka mora
da izvr{at opredeleni zada~i. Tie organi vo konkretniot slu~aj mora
da ja vostanovat verojatnosta deka e storeno krivi~no delo: 1 0 dali
krivi~noto delo navistina e storeno, 2 0 ako krivi~noto delo e storeno
koj go storil, i 3 0 dali postojat uslovi od materijalnoto krivi~no
pravo sprema storitelot da se primeni krivi~na sankcija. Ako na site
tie pra{awa se dobie pozitiven odgovor, ovlasteniot organ (sudot) na
storitelot na krivi~noto delo }e mu ja izre~e so zakonot predvidenata
sankcija. 18
Izvr{uvaweto na navedenite zada~i me|utoa ne e lesna rabota.
Toa osobeno ottamu {to krivi~noto zakonodavstvo ne ja propi{uva sodr`inata
na procesnite dejstvija, tuku samo nivnata forma {to mora
da bide zapazena pri izvr{uvaweto na tie dejstvija. Toa e neophodno za
idnite planirani i neplanirani krivi~ni dela. Vodineli}, V. Kriminalistika,
tre}e izdanje, Savremena administracija, Beograd, 1976, str. 3.
14
Ibid, str. 51.
15
Ibid, str. 4.
16
Ibid, str. 4
17
Ibid, str. 5.
18
Bayer, V. Jugoslovensko krivi~no procesno pravo, knjiga prva, Informator,
Zagreb, str. 49.
28

ezultatite od tie dejstvija da bidat upotreblivi vo podocne`niot
tek na postapkata i pri izvr{uvaweto na tie dejstvija da se po~ituvaat
i ovezbedat li~nite i imotnite prava na gra|anite na koi se odnesuva
postapkata. Nekoi formalnosti na procesnite dejstvija pak, slu`at
edinstveno kako garancija za obezbeduvawe na kvalitetot na prezemenoto
dejstvie. Spored toa, na organite na krivi~nata postapka krivi-
~noto zakonodavstvo ne im dava upatstva na koj na~in }e ja re{at postavenata
zada~a, tuku po pravilo, samo upatstva koi dejstvija za taa
cel }e gi izvr{at. Od tie pri~ini, na organite na krivi~nata postapka
im se neophodni dopolnitelni znaewa koi }e ovozmo`at uspe{no
da gi re{at gorepostavenite zada~i. Tie znaewa im gi obezbeduva kriminalistikata.
3. Ottamu mo`e da se izvle~e odnosot i na naukata na krivi~noto
procesno pravo i kriminalistikata. Predmet na krivi~noprocesnoto
pravo se pravnite propisi na krivi~noprocesnoto zakonodavstvo
koi taa nauka gi sreduva vo smislen sistem, so cel vo konkretnite
slu~ai da mo`at {to polesno, poispravno i poefikasno da se primenuvaat.
Predmetot, pak, na kriminalistikata se pravilata na prirodnite
i tehni~kite nauki i pravilata na iskustvoto na organite koi taa
nauka sistematski ja sreduvaat, so cel za polesno i pokorisno primenuvawe
vo re{avaweto na konkretnite zada~i na pronao|awe na dokazite
za krivi~noto delo i storitelot.
2.3. Krivi~noto procesno pravo i sudskata psihologija
Sudskata psihologija, vo po{iroka smisla, e nauka {to se zanimava
so prou~uvawe na site psihi~ki nastani ~ie zapoznavawe e korisno
za uspe{no vr{ewe na pravosudnata funkcija. Sudskata psihologija,
vo potesna smisla, e nau~na disciplina {to ja prou~uva psihologijata
na odelni procesni u~esnici i psiholo{kiot razvoj na sudskata
postapka kako celina. 19 Vo ramkite na sudskata psihologija se razlikuva
psihologijata na krivi~nata postapka kako najobemen i najzna~aen
del na sudskata postapka. Predmet na izu~uvawe na psihologijata na
krivi~nata postapka se psiholo{kite osnovi i manifestacii na kriminalitetot,
so osobeno vnimanie vrz razvojot na li~nosta i preminot
kon deloto; psihi~kite nastani i soodvetno so niv povedenija na u~esnicite
na krivi~nata postapka (obvinetiot, branitelot, svedocite,
ve{tacite, tolkuva~ite, zapisni~arite, sudiite, sudiite porotnici) i
razvojot na taa postapka kako celina; psihi~kite nastani pri prezemaweto
od strana na organite na vnatre{ni raboti na merkite {to ja so-
~inuvaat tn. pretkrivi~na postapka (psihologija na pretkrivi~nata
postapka; psiholo{kite pojavi kaj `rtvata na krivi~noto delo; psiho-
1987, str. 9.
19
A~imovi}, M. Psihologija su|enja, Savremena administracija, Beograd,
29

lo{kite pojavi kaj licata li{eni od sloboda (zatvorska psihologija)
i objasnuvawe na psiholo{kite poimi od krivi~noto zakonodavstvo
(krivi~nopravna psihologija: vina, svest, volja, umisla, nebre`nost,
odgovornost, opasna sostojba, namera, cel, motiv, naviki, sklonosti,
~uvstva, psiholo{ki problemi vo vrska so kaznata i nejzinata cel). 20
Uslovenosta me|u kriminologijata od edna, i sudskata psihologija
i psihologijata na krivi~nata postapka, od druga strana vo osnova
se sostoi vo zaemnata razmena na podatoci i nadopolnuvawe na soznanijata
za kriminalitetot kako povedenie koe otstapuva od o~ekuvawata,
izrazeni vo krivi~niot zakonik na opredelena op{testvena zaednica.
2.4.. Krivi~noto procesno pravo sudskata psihopatologija
Sudskata psihopatologijata e nauka za nenormalnata psiha i nenormalnite
psihi~ki pojavi. 21 Taa gi prou~uva du{evnite sostojbi i
osobeno bolnite du{evni sostojbi na storitelite na krivi~nite dela
koi stojat vo vrska so vr{eweto na opredeleni krivi~ni dela. Taa,
vsu{nost, se zanimava so prou~uvawe na du{evnoto zdravje za potrebite
na pravnata teorija i pravosudnata praktika.
Sudskata psihopatologija pridonesuva kon pravilno razbirawe
i objasnuvawe na oddelni krivi~ni dela i karakteristikite na nivnite
storiteli, a so nejzinite rezultati se koristi kriminologijata vo
prou~uvaweto na krivi~nite dela izvr{eni od strana na psihoti~ni i
psihi~ki rastroeni izvr{iteli. Kriminologijata gi koristi soznanijata
na sudskata psihopatologija pri prou~uvaweto na vlijanieto na
mentalnite bolesti, psihopatskite, nevroti~nite, oligofrenite i
drugi du{evni rastrojstva vrz kriminalnoto povedenie. Od druga strana
sudskata psihopatologija gi koristi soznanijata na kriminalnata
etiologija za objasnuvawe na opredeleni du{evni sostojbi kako masovna
pojava.
30
2.5. Krivi~noto procesno pravo i sudskata medicina
Sudskata medicina e posebna granka na medicinata ~ija osnovna
zada~a e da vr{i analiza i da utvrduva opredleni promeni {to nastanale
vo vrska so organizmot i telesnoto zdravje na o{teteniot so cel
da gi tolkuva za potrebite na krivi~nata i gra|anskata postapka.
Sudskata medicina pretstavuva sistem na medicinski soznanija
{to se koristat za re{avawe na krivi~iot predmet. Vo nejzini ramki
egzistiraat posebni nau~ni podra~ja: traumatologija koja gi izu~uva
20 Konstantinovi} - Vili}, Slobodanka i Nikoli~ - Ristanovi~, Vesna: Osnovi
kriminologije, Ni{, 1997. str. 65.
21
Jevti}, D. Sudska psihopatologija, Medicinska knjiga, Beograd-Zagreb,
1966, str. 1.

povrdite i nasilnata smrt, nozologijata, koja se zanimava so prirodnite
zaboluvawa i prirodnata smrt i taratologijata, koja go izu~uva
raznite formi na invalidnost i smrtta {to nastanuva od niv.
Vo krivi~nata postapka sekoja od ovie oblasti pridonesuva za
re{avawe na medicinskite pra{awa {to se od zna~ewe za donesuvaweto
na kone~nata odluka vo krivi~niot predmet. Vo taa smisla i samiot
ZKP izre~no se proiznesuva za slu~aite vo koi e potrebna pomo{ od
strana na sudsko medicinski ve{tak. Takvi se na primer, slu~aite na
telesen pregled i obdukcija (~l. 251 i 244 ZKP), telesni povredi (249
ZKP) i truewe (~l. 248 ZKP).
2.6. Krivi~noto procesno pravo i kriminalnata politika
Krivi~noto procesno pravo se nao|a vo tesna povrzanost i so
kriminalnata politika. Taa povrzanost i ovde e opredelena od zaedni-
~kiot predmet na interes koj vo osnova se nabquduva od razli~ni aspekti.
Pra{aweto - kako treba da se postapuva so lu|eto koi gi povreduvaat
osnovnite pravila na zaedni~koto op{testveno `iveewe i so
toa gi o{tetuvaat ili gi zagrozuvaat poedincite ili ~ove{tvoto voop{to,
pretstavuva osnoven predmet na kriminalnata politika. 22 Nejzinata
osnovna zada~a e vrz osnova na opredeleni celi da se izgradi
efikasen sistem na preventivni i represivni sredstva za suzbivawe na
kriminalitetot. Osnovnite celi na taa borba na planot na op{tata,
posebnata i individualnata prevencija gi definira kriminalnata politika.
Vo taa smisla predlaga prezemawe na raznovidni op{testveni
merki i akcii od ekonomski, socijalen, vospiten, zdravstven, mentalnohigienski
i drug za{titen karakter. Od druga strana, celite {to
treba da se ostvarat vo oblasta na kaznenata politika so propi{uvawe,
izreknuvawe i izvr{uvawe na krivi~nite sankcii, na kriminalnata
politika ñ se dadeni od strana na materijalnoto i procesnoto krivi~no
pravo, kriminologijata i penologijata. Toa, me|utoa, ne zna~i
deka i samata kriminalna politika ne mo`e da sugerira merki so poinakva
generalnopreventivna i specijalnopreventivna naso~enost.
Naprotiv, mo`e slobodno da se ka`e deka toa e tokmu i nejzinata
osnovna zada~a. Vo toa se krie i osnovnata pri~ina zaradi koja ovaa
nauka treba da raspolaga so istra`uva~kite soznanija za registerot i
primenata, no i so soznanijata za efikasnosta ili neefikasnosta na
oddelni krivi~ni sankcii {to gi pru`a ili mo`e da gi pru`i krivi-
~noto materijalno i procesno pravo i penologijata.
3.
22
Roxin, C, Prilog novijem razvoju kriminalne politike, JRKKP, 1990/4, str.
31

32

G l a v a II
ISTORISKI OSVRT NA KRIVI^NATA POSTAPKA
Dokolku se napravi obid za posmatrawe na krivi~nata postapka
niz istorijata, taa vo osnova mo`e da se svede na eden od slednive tri
vida: 1. akuzatorna, 2 ikviziciona, i 3. me{ovita: inkvizitorno-akuzatorna
ili akuzatorno-ikviziciona postapka.
I. AKUZATORNA (STRANE^KA) KRIVI^NA POSTAPKA
1. Su{testvena karakteristika na akuzatornata krivi~na postapka
23 e deka zapo~nuva samo na inicijativa na ovlasten tu`itel i se
ostvaruva vo forma na spor na dve ramnopravni stranki pred sudot
{to go re{ava sporot. Kako stranki vo ovoj spor nastapuvaat ovlasteniot
tu`itel i obvinetiot.
2. Sporot, ili poto~no krivi~niot predmet, go poveduva ovlasetniot
tu`itel so tu`ba pred sudot. So taa tu`ba, bez koja ovlasteniot
tu`itel ne mo`e da ja povede postapkata, toj obvinuva konkretno lice
zaradi izvr{eno konkretno krivi~no delo i bara sudot da go kazni
obvinetiot.
Kako ovlasten tu`itel koj so svoja inicijativa (tu`ba) ja poveduva
krivi~nata postapka, vo razli~ni istoriski periodi i vo razli-
~ni vidovi na akuzatorna postapka nastapuvaat razli~ni subjekti. Vo
opredeleni periodi (vo srednovekovnata germanska postapka, na primer)
kako ovlasten tu`itel se smetalo liceto koe e povredeno, odnosno
o{teteno so krivi~noto delo. Toa e sistem na privatna tu`ba.
Nasproti toa, postoele periodi (na primer, vo rimskata krivi~na postapka
od vremeto na republikata), a toa e slu~aj i denes (na primer,
vo angliskata krivi~na postapka), koga kako ovlasteniot tu`itel mo-
`el, odnosno mo`e da se javi sekoj gra|anin (quivis ex populo). Toa e sistem
na popularna tu`ba. Vo ~istiot vid na akuzatornata postapka
javniot obvinitel kako dr`aven organ vo uloga na ovlasten tu`itel se
sre}ava mnogu retko.
23
Poimot akuzatorna postapka proizleguva od latinskiot zbor accusator
- accusatoris, koj zna~i obvinitel - obvinuva. Od akuzatornata postapka
treba da se razlikuva na~eloto na akuzatornost {to zna~i deka fukcijata na
goneweto vo krivi~nata postapka e oddelena od funkcijata na utvrduvaweto
na faktite i mu e doverena na poseben procesen subjekt - na tu`itelot.
33

Vo ~istata akuzatorna postapka ovlasteniot tu`itel e dol`en
da ja doka`e osnovanosta na svojata tu`ba, {to zna~i deka obvinetiot
go storil krivi~noto delo i deka postojat site drugi fakti vrz koi se
nadovrzuva kaznuvaweto na prestapnikot. Ottuka proizleguva deka vo
~istata akuzatorna krivi~na postapka ovlasteniot tu`itel vo na~elo
go podnesuva tovarot na doka`uvaweto (onus probandi) spored praviloto
ei icubit probatio qui dicit non qui negat (dokazite gi pribira onoj koj tvrdi,
a ne onoj koj negira). Dokolku ovlasteniot tu`itel ne uspee da go doka`e
toa {to e obvrzan da go doka`e, sudot e dol`en da go oslobodi
obvinetiot vo soglasnost so na~eloto: actore non probante reus absolvitur
(ako tu`itelot ne doka`e, obvinetiot se osloboduva).
Funkcijata koja ovlasteniot tu`itel ja vr{i vo akuzatornata
krivi~na postapka se narekuva funkcija na krivi~eno gonewe.
3. Drugata strana vo ~istata akuzatornata krivi~na postapka e
obvinetiot (liceto za koe ovlasteniot tu`itel tvrdi deka e storitel
na krivi~noto delo). Obvinetiot e stranka koja vo celost e ramnopravna
so ovlasteniot tu`itel. Toj vo postapkata ima edna edinstvena
dol`nost: da se vpu{ti vo postapkata {to e povedena protiv nego, {to
zna~i da dojde pred sudot i da odgovori na tu`bata. Negovata obvrska
da odgovori na tu`bata se sostoi samo vo davawe izjava so koja obvinenieto
go smeta za osnovano ili za neosnovano. Nadvor od toa, nitu
ovlasteniot tu`itel, ni sudot ne se ovlasteni da mu postavuvaat kakvi
i da e drugi pra{awa. Obvinetiot ima pravo pred sudot da dava kakvi i
da e izjavi, da ja priznae ili negira osnovanosta na obvinenieto, da se
brani duri i so mol~ewe i da se povikuva na kakvi i da e dokazi vo funkcija
na odbranata. 24 Vo sovremenata amerikanska i angliska postapka
od akuzatoren vid, koi ne go poznavaat ispituvaweto na obvinetiot,
postoi mo`nost obvinetiot samiot da se predlo`i sebesi za svedok
vo sopstveniot predmet i vo toj slu~aj mo`e da bide ispituvan
kako i sekoj drug svedok.
4. Vo akuzatornata krivi~na postapka funkcijata na sudot e
presuduvawe na sporot me|u strankite, odnosno donesuvawe odluka so
koja í se udovoluva na tu`bata i obvinetiot se oglasuva za vinoven i se
kaznuva, ili pak, se osloboduva od obvinenieto. Za sozdavawe na takva
odluka sudot mora da povede rasprava na koja }e se izvedat site predlo`eni
dokazi od strankite (doka`uvaweto e rabota na strankite a
ne na sudot). Pritoa, za akuzatornata krivi~na postapka osobeno e karakteristi~no
toa {to sudot vo nea ima objektivna polo`ba, {to zna-
~i deka toj ne mo`e po sopstvena inicijativa da ja zapo~ne postapkata,
24
Su{tinata na ovaa postapka najjasno ja izrazil Ciceron so zborovite:
dol`nost na tu`itelot e da gi doka`uva zlostorite, na branitelot da gi
negira i pobiva, svedokot treba da ka`e sî {to znae i {to ~ul, a pretsedatelot
na sudot sekogo od niv treba da go zadr`uva vo ramkite na nivnite zada~i.
Marina, P. op. cit. str. 42.
34

tuku samo po inicijativa na ovlasteniot tu`itel. Poradi zadr`uvaweto
na objektivniot stav na sudot, vo akuzatornata krivi~na postapka,
dokazite po pravilo gi izveduvaat strankite i niv vo tekot na raspravata
im e prepu{teno ispituvaweto na svedocite i ve{tacite. Od
praviloto deka dokazite gi iznesuvaat strankite a ne sudot, vo sovremenata
akuzatorna krivi~na postapka postoi isklu~ok vo taa smisla
{to toj, sepak, smee i po sopstvena inicijativa da gi izveduva onie dokazi
{to smeta deka se potrebni.
5. Na krajot, kako zna~ajni karakteristiki na akuzatornata
krivi~na postapka treba da se istaknat i negovata javnost - raspravata
se ostvaruva javno vo prisustvo na gra|anite, usmena rasprava na
strankite - usmeno iznesuvawe na site dokazi pred sudot, neposrednost
- neposredno iznesuvawe na dokazite, kako i negovata kontradiktornost
- site procesni dejstvija se ostvaruvaat vo prisustvo na dvete
straki vo sporot.
6. Od dosega navedenoto lesno proizleguva deka, za razlika od
ikvizicionata postapka kade {to inkvirentot, koj go vodi najva`niot
del na krivi~nata postapka i vo svoi race gi soedinuva site funkcii
na postapkata, vo akuzatornata postapka funkcijata na goneweto, odbranata
i sudeweto se me|usebno podeleni i sekoja od niv mu e doverena
na poseben procesen subjekt.
II. INKVIZICIONA KRIVI^NA POSTAPKA
1. Ikvizicionata postapka koja se javila najprvin vo italijanskite
gradovi vo XIII vek, a ottamu bila prifatena vo cela Evropa,
osven vo Anglija, se deli na dva dela: 1 0 istraga i, 2 0 sudewe.
1 0 Istragata ja sproveduva poseben istra`en organ koj vo periodot
na najgolemiot podem na ikvizicionata postapka se narekuval
inkvirent. Inkvirentot ja zapo~nuva istragata po soznavaweto deka
postoi verojatnost deka e storeno krivi~no delo koe ne e od malo zna-
~ewe. Na po~etokot toj go stava obvinetiot koj se narekuva inkvizit
vo istra`en zatvor koj vo site slu~ai e obligatoren. Vo tekot na samata
istraga toj go ispituva inkvizitot, svedocite i ve{tite lica so
cel da go rasvetli krivi~niot predmet vo mera {to mo`e da poslu`i
za donesuvawe na presudata. Inkvirentot samostojno odlu~uva za faktite
{to treba da se soberat i dokazite so koi tie }e se utvrdat. Isto
taka, samostojno gi sobira i izveduva ite dokazi. Pritoa e osobeno
zna~ajno deka vo ikvizicionata krivi~nata postapka va`ele posebni
dokazni pravila, odnosno inkvizicionoto pravo to~no propi{uvalo
kolku i kakvi dokazi se potrebni za osudata. Spored tie pravila, za
pote{ki krivi~ni dela osuditelna presuda mo`ela da se donese samo
ako inkvizitot priznael deka e vinoven. Po pravilo, ne mo`elo da se
35

dojde do osuda bez priznanie na obvinetiot. 25 Ottamu, inkvirentot po
sekoja cena nastojuval da izvle~e priznanie od inkvizitot, {to se
javuvalo kako dokaz na dokazite (pobatio probatissima) ili kralica na
dokazite (regina probationem). Za taa cel mu stoelo na raspolagawe
ma~eweto (tortura), kako legalno sredstvo za doznavawe na vistinata.
Dokolku inkvizitot vo istragata ne sakal dobrovolno da go priznae
deloto {to mu se stava na tovar, a vinata ne mu bila doka`ana barem
so dvajca svedoci kako o~evidci na nastanot, inkvirentot od sudot mo-
`el da pobara negovo podlo`uvawe na izma~uvawe. So drugi zborovi,
podlo`uvaweto na obvinetiot na izma~uvawe zaviselo od odluka na
sudskiot sovet.
Pismena, tajna i vo izveduvaweto na site dokazi podvedena na
zakostenti pravila, sudskata istraga e ma{ina koja mo`e da proizvede
vistina vo otsustvo na obvinetiot. A so samoto toa, iako vo striktnata
primena na pravoto nema potreba od toa, taa postapka nu`no se
stremi kon priznanie. I toa od dve pri~ini: najprvin ottamu {to priznanieto
pretstavuva tolku silen dokaz {to re~isi i nema potreba za
dodavawe na nekoi drugi dokazi, nitu za navleguvawe vo te{kata i neizvesna
kombinatorika na indiciite, priznanieto samo ako e dadeno
vo propi{anata forma re~isi go osloboduva tu`itelot od gri`ata da
gi pribere i drugite dokazi (vo sekoj slu~aj onie najte{kite). Natamu,
edinestveniot na~in na koj taa postapka mo`e da go izgubi seto ona
{to vo nea ima ednozna~en avtoritet i da stane vistinska pobeda nad
obvinetiot e zlostornikot na svoja smetka da go priznae svojot zlostor,
i zgora na toa samiot da go potpi{e ona {to istragata ve{to i
tainstveno go sostavila. Ne e sî vo toa, vele{e Ejro (Aureault), koj ni
najmalku ne gi saka{e tie postapki, lo{ite da bidat pravi~no kazneti.
Potrebno e, ako e mo`no, tia sami sebesi da se sudat i sebesi da se
osudat. Vo ramkite na pismenoto rekonstruirawe na zlostorot, zlostornikot
koj priznava ja igra ulogata na `iva vistina. Priznanieto,
akt na zlostorni~ko, odgovorno i zborlesto lice, e del so koj se nadopolnuva
pismenata i tajna istraga. Ottamu i proizleguva va`nosta
{to celata ovaa popstapka od inkvizicionen vid mu ja pridava na priznanieto.
26
Od navedenoto se gleda deka vo racete na inkvirentot se nao|ale
funkciite na goneweto (postapkata se poveduva po negova inicijativa)
i vodeweto na istragata. So ogled pak na toa {to na inkvizitot
mu bile ograni~eni ovlastuvawata na odbrana, od inkvirentot vo ovaa
postapka se o~ekuvalo deka vo tekot na istragata }e gi zastapuva i int-
25 Vo rimskata postapka va`elo praviloto deka na dobienoto priznanie
od obvinetiot treba da mu se pokloni celosna verba i deka zadol`itelno
vodi kon osuditelna presuda - conffesus pro judicatur habetur.
26
Foucault, M. Nadzor i kazna, ra|anje zatvora, Informator, Zagreb, 1994,
st. 37.
36

eresite na odbranata. Pokraj ovie dve funkcii, inkvirentot trebalo
da ja vr{i i funkcijata sobirawe na site potrebni dokazi za utvrduvawe
na faktite od koi zavisela krivi~nata odgovornost na inkvizitot.
Ottamu {to sr`ta na ovaa postapka ja so~inuva istragata, taa i se
narekuva istra`na ili (soglasno latinskiot poim: inquisitio - istraga)
ikviziciona postapka.
2 0 Sudewe. Site dejstvija vo istragata moral da bidat opi{ani
vo zapisnici {to pretstavuvale spisi (akti) na predmetot. Po zavr-
{uvaweto na istragata, vo koja inkvizitot imal pravo da ja iznese i
doka`e svojata nevinost, site spisi na predmetot inkvirentot gi dostavuval
do sudskiot sovet koj bil ovlasten da ja donese presudata. Toj
sud vo postapka, vo koja ni inkvirentot i inkvizitot, nitu svedocite i
ve{tacite nemale pravo da u~estvuvaat, donesuval presuda isklu~ivo
vrz osnova na dostavenite spisi. Za sudot ni{to ne postoelo ako ne
bilo notirano vo spisite spored poznatata izreka: "Quod non est in actis,
non est in mundo" (Toa {to ne postoi vo spisite, ne postoi ni vo realnosta).
Sudot mo`el da donese ne samo osuditelna i osloboditelna presuda,
tuku i presuda so koja inkvizitot se otpu{ta od sudewe (absolutio
ab instantia). Soglasno ovaa presuda, inkvizitot ne se proglasuva za
vinoven, nitu se osloboduva od obvinenieto, tuku sudot izrekuva deka
inkvizitot, iako postapkata protiv nego e zavr{ena bez osuditelna
presuda se pu{ta na sloboda zaradi nedostig na dokazi, sepak i natamu
ostanuva somnitelen deka go storil deloto. Na toj na~in, pravnata polo`ba
na otpu{teniot od sudewe bila izvonredno nesigurna, ottamu
{to protiv nego vo sekoe vreme mo`ela povtorno da se povede krivi~na
postapka. So drugi zborovi, inkvizitot ne mo`e da se brani so prigovorot
res judicata: deka negoviot predmet e ve}e pravosilno re{en.
2. Od navedenoto, kako osnovni karakteristiki na ikvizicionata
krivi~na postapka se izvlekuvaat deka vo nea ne postojat stranki
kako posebni procesni subjekti vo krivi~niot predmet, zatoa {to site
procesni funkcii se kumulirani vo racete na inkvirenot. Ottamu,
ovde ne mo`e da se zboruva za krivi~nopraven spor. Natamu, bitno e
deka ovde postoi pismenost na postapkata (ne postoi neposredna ocena
na dokazite). Isto taka, ikvizicionata postapka vo celost e tajna (na
procesnite dejstvija ne mo`e nikoj da prisustvuva osven licata koi
u~estvuvaat vo samoto dejstvie). Zna~ajno e i toa deka ovaa postapka ne
e kontradiktorna i deka vo nea ne postoi institutot porota, 27 tuku
funkcijata na presuduvawe ja vr{i samo profesionalen sudija. Site
27
Porotata vo rimskata akuzatorna postapka se sostoela od 450 porotnici,
od koi za sekoj konkreten slu~aj se izbirale od 32 do 75 lica. Porotnicite
glasale so pomo{ na posebni plo~ki obele`ani so bukvite C (condemno -
osuduvam), A (absolvo - osloboduvam) i NL (non liquet - nejasno). Zlatari} - Dama-
{ka, op. cit. str. 188.
37

ovie obele`ja pretstavuvaat nedostatok na ikvizicionata vo odnos na
akuzatornata krivi~na postapka.
Me|utoa, i pokraj golemiot broj nedostatoci na ovaa postapka,
za nea e zna~ajno voveduvaweto na na~eloto na oficielnost na krivi-
~noto gonewe bez koe ne mo`e da se zamisli sovremenata represivna
borba protiv kriminalitetot.
3. Osnovniot zaklu~ok e deka vo ovaa postapka e silno naglasena
tendencijata za efikasnost na postapkata i toa na smetka na tendencijata
na za{titata na li~nite prava i pravata na odbrana na obvinetiot
vo krivi~nata postapka. Takvata tendencija prejde vo eklatantno
kr{ewe na osnovnite prava na obvinetiot i dobi najmanifesten izraz
vo negovoto nemilosrdno izma~uvawe vo funkcija na dobivawe priznavawe
za krivi~nata odgovornost. A, "ottamu {to mo`nosta da se izdr-
`i torturata bez priznanie zavisi od telesnata konstitucija i cvrstinata
na nervite, a ne od vinata na obvinetiot, rezultatot od primenata
na ova drasti~no sredstvo niz brojni stoletija be{e toa {to mnogumina
bea te{ko izma~uvani i osudeni na smrt, dodeka mnogumina robusni
vinovnici ja izbegnale kaznata." 28
4. Inkvizicionata postapka vo teorijata ~esto pogre{no se narekuva
inkvizitorna postapka. Inkvizitornata e, vsu{nost, posebna
postapkata na katoli~kata crkva koja slu`ela za suzbivawe na eresot
(pogre{noto veruvawe, krivoverstvoto). Ovaa postapka od XIII vek ja
vodele tn. inkvizitorni eretni~ki op{tini (inquisitores heareticae pravitatis)
vo site zamji vo koi papata (podocna i drugi visoki crkovni
pretstavnici) gi pra}al inkvizitorite zaradi suzbivawe na eresot.
Inkvizitorite bile vonrdni papski sudii koi trebale da gi istisnat
biskupite kako redovni sudii vo slu~aite na suzbivawe na eresot.
Sudovite na inkvizitorite bea nadle`ni za suzbivawe na golem
broj negativni povedenija. Pokraj eresot vo po{iroka smisla, apostazijata
(odmetnuvawe, otpadni{tvo od crkvata) i {izmata (crkoven rascep),
inkvizitorite mnogu brzo ja pro{irile nadle`nosta i vrz vol{ebni{tvoto
i magijata. Spored svojata struktura i nivnite procesi
im pripa|aa na redovnite crkovni procesi od inkvizicionen vid na
krivi~na postapka. Tie me|utoa, se karakterizirale so odredeni otstapki
koi se sostoele vo bezobyirna primena na tortura zaradi dobivawe
na priznanie. Koga za obvinetiot }e konstatiralo deka se raboti
za nepopravliv eretnik (lice koe ne saka da se otka`e od eres, ili
lice koe po vtorpat e fateno vo eres), najte{kata kazna {to mo`el da
ja izre~e inkvizitorot bila do`ivotna temnica, no toga{ koga smetal
deka taa kazna ne e dovolna, mo`el obvinetiot da go predade na svetovnata
vlast, a toa zna~elo smrt so spaluvawe.
28
Bayer, V. op. cit, knjiga prva, str. 19.
38

III. ME[OVITA KRIVI^NA POSTAPKA
1. Me{ovitata krivi~na postapka ne pretstavuva ni{to drugo
tuku kombinacija na ikvizicionata i akuzatornata krivi~na postapka.
Vo literaturata se smeta deka prototip na sovremenite zakoni za krivi~na
postapka na evropskite kontinentalni zemji pretstavuva francuskiot
Zakonik za krivi~na istraga (Code d'instruction criminelle) od
1808 godina, koj so niza izmeni be{e vo sila vo Francija do 1959 godina.
Vo nego za prvpat dojde do izraz krivi~nata postapka od me{ovit
vid koja i denes se sre}ava vo re~isi site evropski dr`avi.
2. Me{ovitata krivi~an postapka pretstavuva sinteza na dvete
sprotivstaveni na~ela: inkvizitornoto i akuzatornoto na~elo. Toa
mo`e da se vidi ottamu {to sovremenata krivi~na postapka na evropskiot
kontinentalen prostor vo prv red se deli na: podgotvitelna postapka
(istraga) i glavna rasprava so donesuvawe i objavuvawe na presudata.
Me|u ovie dva osnovni dela e pomesten tret, preoden del - postapka
na obvinenie so eventualna kontrola na obvinenieto.
1 0 Podgotvitelnata postapka glavno e izgradena soglasno
istragata na ikvizicionata krivi~na postapka so toa {to od nea e
isklu~ena primenata na izma~uvaweto (tortura). Taa postapka zapo-
~nuva po inicijativa na dr`aven organ. Postapkata zna~i, po pravilo,
zapo~nuva po slu`bena dol`nost (ex officio, ex offo), bez ogled na toa
{to o{teteniot gra|anin go saka ili ne go saka negovoto zapo~nuvawe.
Tuka doa|a predvid na~eloto na oficielnost na krivi~nata postapka
{to se smeta za najgolemata pridobivka od ikvizicionata postapka.
Spored toa na~elo mora da postoi dr`aven organ koj po slu`bena dol`nost
ja poveduva postapkata, sekoga{ koga na koj i da e na~in doznal
deka verojatno e storeno krivi~no delo.
Me|utoa, za razlika od ikvizicionata postapka organot {to ja
dava inicijativata za zapo~nuvawe na podgotvitelnata postapka, vo najgolemiot
broj dr`avi ne e ovlasten samiot da ja vodi taa postapka.
Toa zna~i deka ovde e sprovedeno na~eloto na oddeluvawe na funkcijata
na goneweto, {to se sostoi vo postavuvawe na baraweto za po~etok
na podgotvitelnata postapka i zastapuvaweto na interesot na goneweto
za vreme na taa postapka, od funkcijata na utvrduvawe na dokazite
(funkcija na istra`uvawe), pa sekoja od tie funkcii im e doverena
na razli~ni dr`avni organi. Taka funcijata na goneweto ja vr{i dr`aven
ili javen obvinitel, a funkcijata na istraga, po pravilo, poseben
organ na sudot - istra`en sudija. Ova razdvojuvawe na funcijata na goneweto
od funkcijata na utvrduvawe na dokazite vo podgotvitelnata
postapka e element od akuzatorna priroda.
Osnova cel na podgotvitelnata postapka e sobirawe na dokazi
zardi ispituvawe na osnovanosta na somnenieto poradi preo|awe vo
natamo{nite procesni stadiumi, a dokolku takvi osnovi postojat, da
se soberat i obezbedat dokazi za natamo{niot tek na postapkata.
39

Podgotvitelnata postapka e tajna. Vo nea ne mo`at da prisustvuvaat
ne samo gra|anite {to nemaat vrska so konkretniot krivi~en
predmet, tuku vo mnogu zemji so vakva postapka, nitu site subjekti na
postapkata ne smeat da u~estvuvaat kaj oddelni dejstvija na podgotvitelnata
postapka. Taka na primer, vo mnogu zemji na raspitot na obvinetiot
vo podgotvitelnata postapka ne mo`at da prisustvuvaat negoviot
branitel nitu javniot, odnosno dr`avniot obvinitel (se razbira
dokolku takvoto ispituvawe vo pogotvitelnata postapka ne go vr{i
samiot javen obvinitel); obvinetiot, braniteltot nitu obvinitelot
ne mo`at da prisustvuvaat na ispituvaweto na svedok itn. 29 Isto taka,
vo ovaa faza vo mnogu evropski zemji vo razli~na mera se ograni~eni i
pravata na odbranata (osobeno na pravoto na obvinetiot da gi vidi
spisite na svojot predmet i pravoto bez kontrola da kontaktira so
svojot branitel). Ova ograni~uvawe, kako i na~eloto na tajnost, se
opravduva so potrebata za spr~uvawe na obvinetiot da ja izigra istragata
so zloupotreba na pravoto na odbrana. Me|utoa, vo podgotvitelnata
postapka na obvinetiot zadol`itelno mu se dava prilika da ja
iznese svojata odbrana koja sekoga{ se proveruva.
Kaj me{ovitata krivi~na postapka celta na podgotvitelnata
postapka e da se razjasni somnevaweto deka e izvr{eno krivi~noto
delo ottamu: a) da mo`e da se odlu~i dali vo konkretniot slu~aj opredeleno
lice }e bide obvineto pred sudot za odredeno krivi~no delo
ili postapkata }e se zapre i b) da se podgotvi materija za sudewe na
glavnata rasprava (sobirawe dokazi), dokolku dojde do takva rasprava.
2 0 Po zavr{uvaweto na podgotvitelnata postapka sleduva me|ustadium,
vo koj nadle`niot organ vrz osnova na materijalot {to e sobran
vo podgotvitelnata postapka, re{ava dali liceto, za koe postoi
osnovano somnenie deka e storitel na krivi~nioto delo, }e go obvini
i predade na sudot ili postapkata }e se zapre.
3 0 Fazata na glavna rasprava so donesuvawe i objavuvawe na presudata,
zapo~nuva toga{ koga liceto e obvineto i predadeno na sudot.
Vo ovoj stadium na me{ovita krivi~na postapka, vo pogolemiot broj
zemji doa|aat do podednakov izraz elementite od ikvizicionata i akuzatornata
postapka.
3. Nakratko, vo me{ovitata od akuzatornata postapka e zemena
podelbata na osnovnite funkcii me|u oddelnite procesni subjekti i
ramnopravnata polo`ba na strankite vo postapkata, a so toa i kontradiktornosta
i javnosta na pretresot. Od ikvizicionata postapka, pak,
e zemena prethodnata postapka (istragata) so nejzinata tajnost, pismenost
i nekontradiktornost. Najva`nite principi vrz koi se zasnova
me{ovitata postapka se: podelba na osnovnite funkcii na oddelni subjekti
i odvojuvawe na funkcijata na goneweto od funkcijata na isleduvaweto,
voveduvawe atheziona postapka (taka {to istiot sud odlu~u-
29
Bayer, V. op. cit. knjiga prva, str. 22.
40

va kako za krivi~noto delo i krivi~nata odgovornost na obvinetiot,
taka i za imotnopravnite pobaruvawa), dvostepenost na sudeweto, zbornost
na sudeweto, voveduvawe porota i pravo na odbrana. 30
IV. ANGLISKA KRIVI^NA POSTAPKA
1. Osnovna karakteristika na angliskata krivi~na postapka e
deka nikoga{ nemala ikviziciona forma, odnosno postojano bila akuzatorna.
Vo nea trite osnovni funkcii: goneweto, odbranata i presuduvaweto
se strogo opredeleni i dovereni na oddelni subjekti.
Postapkata se poveduva po barawe na tu`itelot koj mo`e da
bide sekoj gra|anin (actio popularis). Vo pratikata me|utoa, gra|anite
naj~esto podnesuvaat prijava do policijata koja go prezema goneweto.
Obvinetiot e stranka vo postapkata na kogo mu se zagarantirani
prezumcijata na nevinost, pravoto na mol~ewe predo~eno u{te na
prviot raspit, pravoto na materijalna i formalna odbrana bez kakvi i
da e ograni~uvawa i sl.
[to se odnesuva do sudot, toj e pasiven vo tekot na celata postapka,
taka {to celata aktivnost okolu predlagaweto i izveduvaweto
dokazi im e prepu{tena na strankite.
Natamo{ni karakteristiki na angliskata krivi~na postapka e
nejzinata javnost vo site fazi na postapkata, kontradiktornost i porota
sostavena od dvanaeset gra|ani koja se izjasnuva samo po pra{awata
za vinata preku slobodna ocenka na dokazite.
2. Vo angliskata postapka postojat dva vida krivi~ni postapki.
Prvata e redovna koja se prezema za pote{ki krivi~ni dela, a vtorata,
sumarna postapka za polesni dela. Redovnata postapka ima tri fazi:
podgotvitelna postapka, stavawe pod obvinenie i glaven pretres so donesuvawe
presuda.
Podgotvitelnata postapka zapo~nuva so podnesuvawe prijava od
koj i da e gra|anin do mirovniot sudija (justice of peace) koj odlu~uva za
toa dali ima osnov prijavenoto lice da se povika pred sudot, a vo
odredeni slu~ai da naredi i negovo pritvorawe. Samata podgotvitelna
postapka pred mirovniot sudija se poveduva so davawe izvestuvawe od
strana na tu`itelot. Potoa, tu`itelot gi povikuva i gi soslu{uva
svedocite vo potkrepa na obvinenieto so toa {to i obvinetiot go ima
pravoto za nivno soslu{uvawe. Potoa obvinetiot se pra{uva dali
saka da zboruva i da predlaga dokazi.
Stavaweto pod obvinenie se sostoi vo podigawe na obvinitelen
akt {to se dostavuva do nadle`niot sud. Sudot go ispituva obvinenieto
i odlu~uva dali ima osnov za odr`uvawe na glaven pretres i soglasno
so toa go prifa}a ili go otfrla obvinenieto.
30
Panta, M. op. cit. str. 45.
41

Glavniot pretres zapo~nuva so ~itawe na obvinenieto od strana
na zapisni~arot, po {to dobiva zbor obvinitelot koj gi soslu{uva
svedocite na obvinenieto. Najposle dobiva zbor odbranata koja isto
taka ima pravo da predlaga i izveduva dokazi. Pritoa, obvinetiot ne
se raspituva, me|utoa po svoja `elba mo`e da se pojavi kako svedok vo
sopstvena korist. Dokolku obvinetiot go priznae deloto za koe se
obvinuva, ne se izveduvaat dokazi, tuku se donesuva osuditelna presuda.
Po zavr{uvaweto na dokaznata postapka sudijata go rezimira nejziniot
tek, a potoa porotata ja donesuva svojata odluka (verdict) koja ima dejstvo
samo dokolku i sudijata ja prifati.
3. Protiv prvostepenata presuda e dopu{ten pravniot lek priziv
(apel) samo od strana na obvinitelot i toa ako presudata e osuditelna.
Vo isklu~itelni slu~ai e dopu{ten priziv i protiv vtorostepenata
presuda i toa samo po pravnite pra{awa koi se od va`nost za javniot
interes. Vo angliskata postapka ne postoi na~eloto zabrana na
reformatio in peius (prepravawe na polo{o).
42
V. MAKEDONSKA KRIVI^NA POSTAPKA
1. I na{ata krivi~na postapka ne pretstavuva ni{to drugo tuku
zbir na dejstvija na oddelni dr`avni organi (organite na vnatre{ni
raboti, javnoto obvinitelstvo i sudot) i drugite procesni u~esnici
koi se prezemaat koga }e se pojavi somnenie deka e storeno krivi~no
delo, so cel da se utvrdi storitelot na toa delo i vrz nego da se primeni
krivi~na sankcija izre~ena so sudska odluka.
Vo na{eto krivi~no procesno zakonodavstvo specifi~no e me-
|utoa toa {to postojat nekolku vida krivi~ni postapki. Toa e najprvin
slu~aj so redovnata ili op{ta postapka, {to se vodi so pridr`uvawe
kon site krivi~noprocesni na~ela i formalnosti {to gi propi{uva
ZKP. Pokraj toa postoi posebna - sumarna postapka.
Specifi~na postapka e predvidena i za maloletni lica i lica
koi krivi~noto delo go izvr{ile kako maloletnici, a vo vreme na sudeweto
ne navr{ile 21 godina od `ivotot.
Osven ovie pravi krivi~ni postapki, ili postapki vo vistinska
smisla na zborot, postojat i opredelen broj na tn. nepravi krivi~ni
postapki, ottamu {to vo niv voop{to ne se rasprava, ili samo
posredno se rasprava za krivi~nata odgovornost, pa spored toa nikoga{
ne mo`e da dojde do izrekuvawe na kazna, ili ottamu {to celta na
tie postapki e razli~na od celta na krivi~nata postapka, no sekoga{ e
vo vrska so izvr{enoto krivi~no delo. Vo niv spa|aat tn. posebni
krivi~ni postapki.
2. Tek na krivi~nata postapka pred osnovniot sud kako sud od
prv stepen. Tekot na krivi~nata postapka pred osnovniot sud kako sud
od prv stepen ima dva stadiumi (etapi): 1 0 prethodna (podgotvitelna)
postapka i 2 0 glavena krivi~na postapka. Sekoj od ovie stadiumi e po-

delen na pove}e fazi. Taka, tekot na prethodnata krivi~na postapka e
podelen na tri fazi: a) poveduvawe na krivi~nata postapka, b) istraga
i v) podigawe obvinenie. Glavnata krivi~na postapka isto taka e podelena
vo tri fazi: a) podgotvuvawe na glavniot pretres, b) glaven pretres
i v) donesuvawe presuda.
1 0 Prethodna krivi~na postapka. Prethodnata krivi~na postapka
pretstavuva stadium vo krivi~nata postapka {to se protega od
nejzinoto poveduvawe do stapuvaweto vo sila na obvinenieto. Vo ovoj
prostor doa|a do poveduvawe na krivi~nat postapka i rasvetluvawe na
krivi~noto delo i storitelot do stepen, {to so stapuvawe na pravna
sila na obvinenieto, koj ja ovozmo`uva natamo{na postapka, odnosno
nastapuvawe na stadiumot na glavniot pretres.
a) Poveduvawe na krivi~nata postapka. Poveduvaweto na krivi~nata
postapka se javuva kako faza na prthodnata krivi~na postapka
vo koja sudot po barawe za poveduvawe na istraga ili po predlog za podigawe
na neposredno obvinenie od strana na ovlasteniot tu`itel donesuva
odluka za osnovanosta ili neosnovanosta za poveduvawe na krivi~nata
postapka. Poveduvaweto na krivi~nata postapka vo slu~aj na
nejzina osnovanost doveduva do sproveduvawe istraga ili do podigawe
na neposredno obvinenie.
b) Istraga. Istragata e faza na prethodnata postapka za koja e
karakteristi~no pribirawe na dokazi i podatoci za krivi~niot predmet.
Do istraga doa|a koga postoi osnovano somnenie deka opredeleno
lice storilo konkretno krivi~no delo. Za sproveduvawe na istragata
odlu~uva sudot so re{enie. Nadle`nosta e podelena me|u istra`niot
sudija i sudskiot sovet, so toa {to istra`niot sudija donesuva re{enie
za sproveduvawe na istraga i gi prezema dejstvijata vo istragata, a
sudskiot sovet gi re{ava spornite pra{awa {to nastanuvaat vo istragata
i vo krajna linija rakovodi so istragata. Istra`nite dejstvija se
predvideni i regulirani so zakonot, a nejzina cel e sobirawe dokazi
zaradi donesuvawe odluka za podigawe na obvinenie ili zapirawe na
krivi~nata postapka.
v) Podigawe obvinenie. Postapkata na podigawe na obvinenie
se sostoi od samoto negovo podigawe i negovata kontrola. Do kontrola
na obvinenieto doa|a so posredstvo na prigovor protiv obvinenieto
od strana na obvinetiot ili negoviot branitel (~l. 259 ZKP), kako i
po barawe na pretsedatelot na sovetot pred koj treba da se odr`i glavniot
pretres (~l. 269 ZKP). So podigawe na obvieneieto se ovozmo`uva
natamo{niot tek na krivi~nata postapka, a so negovata kontrola se
ispituva osnovanosta na obvinenieto i se pru`a garancija na pravnata
sigurnost na gra|anite. Ovaa faza na krivi~nata postapka zavr{uva so
stapuvawe na pravna sila na obvinenieto ili so zapirawe na krivi~nata
postapka vo konkretniot krivi~en predmet.
2 0 Glavnata krivi~na postapka. Ovoj vtor stadium na krivi-
~nata postapka e posveten na utvrduvawe na vistinata vo krivi~iot
43

predmet i negovoto presuduvawe.
a) Podgotvuvawe na glavniot pretres. Vo ovaa faza na postapkata
pretsedatelot na sovetot zaka`uva glaven pretres (~l. 271
ZKP) i spored svoe nao|awe ili po predlog na strankite gi pribira
dokazite za glavniot pretres (~l. 274 ZKP). Vo slu~aj na otstapuvawe
od obvinenieto, pretstedatelot na sovetot donesuva re{enie za zapirawe
na krivi~nata postapka (~l. 278 ZKP).
b) Glaven pretres. Glavniot pretres e faza na glavnata krivi-
~na postapka vo koja krivi~noprocesnite stranki raspravaat za krivi-
~niot predmet vrz osnova na koja sudot donesuva presuda (~l. 339 st. 1
ZKP).
v) Donesuvawe presuda. Donesuvaweto na presudata go opfa}a
nejzinoto izrekuvawe i objavuvawe kako i pismenoto izrabotuvawe na
presudata i nejzinoto dostavuvawe.
Sudskiot sovet ja izrekuva presudata na tajno zasedanie (~l. 111
ZKP) po usmeno sovetuvawe i glasawe (~l. 109 ZKP). Presudata se objavuva
javno, so toa {to se mo`ni ograni~uvawa vo pogled na soop{tuvaweto
na nejzinoto obrazlo`enie ako vo tekot na glavniot pretres
bila isklu~ena javnosta (~l. 344 ZKP). Presudata se izrabotuva pismeno
i se izgotvuva vo rok od 15 dena po objavuvaweto, a vo slo`eni predmeti
po isklu~ok vo rok od 60 dena, koi rokovi ne mo`e da bidat pre-
~ekoreni (~l. 347 st. 1 ZKP).
3. [to se odnesuva do tekot na krivi~nata postapka po pravnite
lekovi i ovde ja sre}avame podelbata na 1 0 prethodna krivi~na
postapka i, 2 0 glavna postapka.
Za krivi~nata postapka po pravni lekovi e karakteristi~no
toa {to do nea se doa|a samo toga{ koga od strana na ovlasteni lica e
vlo`en praven lek. Pritoa, treba vedna{ da se ima predvid razlikata
pome|u postapka po redovni pravni lekovi i postapka po vonredni pravni
lekovi.
1 0 Tekot na postapkata po redoven praven lek (`alba na presuda
od strana na sud od prv stepen) kako {to vidovme se deli na dva stadiumi:
podgotvitelna krivi~na postapka i glavna krivi~na postapka.
a) Podgotvitelnata postapka vo prvata faza se ostvaruva pred
sudot od prv stepen, a vo vtorata pred sudot po pravniot lek i ima za
zada~a da se ispita blagovremenosta i dozvolenosta na `albata, kako i
da se podgotvi krivi~niot predmet za glavnata postapka.
b) Vo tekot na glavnata postapka se razlikuvaat: fazata na
raspravawe za krivi~niot predmet na sednica ili na glaven pretres na
sudot po pravniot lek i faza na donesuvawe na kone~nata sudska
odluka po konkretniot predmet.
2 0 [to se odneuva na tekot na krivi~nite postapki po vonredni
pravni lekovi na ova mesto se ~ini, dovolno e da se ka`e deka kaj niv
stoi razlikuvaweto na stadium na podgotvitelna postapka i stadium
na glavna krivi~na postapka, koi glavno gi imaat istite zada~i kako i
44

soodvetnite stadiumi na postapkata po redovni pravni lekovi.
Celta na postapkata po pravni lekovi e kontrola od strana na
povisokiot sud na zakonitosta i pravilnosta na presudata {to se napa|a
i eventualno ispravawe na gre{kite i zabludite storeni od
prvostepeniot, odnosno vtorostepeniot sud. So ovaa postapka se postignuva
i obezbeduvawe ednoobraznost vo primenata na zakonite.
4. Me|useben odnos na stadiumite vo krivi~nata postapka.
Ostvaruvaweto na krajnata cel na krivi~nata postapka (nikoj nevin da
ne bide osuden, a na vinovnikot da mu se izre~e krivi~na sankcija) se
ostvaruva sukcesnivno (postapno) preku posebnite, to~no opredeleni
celi, vrzani za sekoj od oddelnite stadiumi i fazi vo postapkata.
Ottamu, me|u site stadiumi i fazi na postapkata postoi zaemna povranost
i uslovenost {to najdobro se ogleda vo toa {to ako prethodniot
stadium ne ja ispolni svojata cel, po pravilo, postapkata ne mo`e da
premine vo naredniot stadium. Od kvalitetot na prethodniot stadium,
isto taka, zavisi kvalitetot i uspehot na podocne`nite stadiumi, a so
toa i na krivi~nata postapka vo celost. Pritoa, upotrebeniot izraz,
po pravilo, zna~i deka krivi~nata postapka sekoga{ ne mora da pomine
niz site stadiumi, tuku deka se raboti za stadiumi niz koi sekoj
krivi~nopraven predmet mo`e, no ne mora, da se razviva, {to zavisi od
prirodata na krivi~noto delo, kako i od dispozicijata i aktivnosta na
krivi~noprocesnite stranki.
5. Pokraj op{tata - redovna krivi~na postapka vo makedonskoto
krivi~noprocesno pravo se prisutni i odredeni posebni krivi~ni
postapki. Stanuva zbor za slednive postapki:
1 0 Skratena (sumarna) krivi~na postapka pred osnovniot sud.
2 0 Donesuvawe presuda bez odr`uvawe na glaven pretres
3 0 Izrekuvawe na alternativni merki
4 0 Krivi~na postapka sprema maloletnici.
5 0 Postapka protiv pravno lice
6 0 Postapka za primena na merkite na bezbednost od medicinska
priroda.
7 0 Postapka za primena na merkata na bezbednost odzemawe predmeti
i na krivi~nopravnata merka odzemawe imotna korist
8 0 Postapka za bri{ewe na osudata ili prestanuvawe na merkite
na bezbednost i na pravnite posledici od osudata.
9 0 Postapka za nadomest na {teta, za rehabilitacija i za ostvaruvawe
na drugite prava na lica neopravdano osudeni i neosnovano li-
{eni od sloboda.
Posebnite krivi~ni postapki imaat opredeleni razliki i specifi~nosti
vo odnos na op{tata krivi~na postapka, no i izvesni sli~nosti
so nea.
Pokraj niv postojat i odreden broj pomo{ni krivi~ni postapki
koi imaat posebna struktura. Toa e slu~aj so:
45

1 0 postapkata za pru`awe na me|unarodna krivi~nopravna pomo{,
2 0 postapkata za predavawe (ekstradicija) na obvineti i osudeni
lica i,
3 0 postapkata za izdavawe poternica.
Posebnite krivi~ni postapki pridonesuvaat za re{avawe na
opredeleni procesni pra{awa od ~ie pravno re{avawe zavisi uspe{-
noto sproveduvawe i zavr{uvawe na krivi~nata postapka vo konkreten
krivi~en predmet.
6. Upatuvawe na kone~nata sudska odluka na izvr{uvawe.
Izvr{uvaweto na kone~nata sudska odluka vo krivi~niot predmet pretstavuva
predmet na pravoto za izvr{uvawe na sankciite {to se javuva
kako samostojna granka na krivi~noto zakonodavstvo i kako posebna
nau~na disciplina - penologija. Me|utoa, samoto upatuvawe na kone~nata
sudska odluka na izvr{uvawe e sostaven del na krivi~noto procesno
pravo. Do upatuvawe na krivi~nta presuda na izvr{uvawe doa|a
koga taa }e stane pravosilna i izvr{na, {to }e re~e koga se iskoristeni
redovnite pravni lekovi i koga nema zakonski pre~ki za nejzinoto
izvr{uvawe. Isku~itelno, koga sudot izrekol kazna zatvor i dokolku
obvinetiot koj se nao|a vo pritvor toa svoevolno go bara, presudata
mo`e da se upati na izvr{uvawe i pred nejzinata pravosilnost.
46

G l a v a III
IZVORI I VA@EWE NA KRIVI^NATA POSTAPKA
I. IZVORI NA KRIVI^NATA POSTAPKA
So ogled na brojnosta na izvorite na krivi~nata postapka vo
krivi~no procesnoto pravo se vr{i nivna klasifikacija koja ja ovozmo`uva
nivnata preglednost. Vo takvata klasifikacija naj~esto se pomesteni
podelbite na: glavni i sporedni, op{ti i posebni i osnovni i
dopolnitelni izvori.
1. VNATRE[NI PROPISI KAKO IZVOR NA KRIVI^NATA
POSTAPKA
Vnatre{nite propisi kako izvori na krivi~nata postapka vo
osnova mo`at da se podelat na: 1 0 Ustavot kako izvor na krivi~nata
postapka i 2 0 zakonski propisi kako izvori na na krivi~nata postapka.
1 0 Ustavot na Republika Makedonija od 17. XI 1991 godina, (SV
RM, 52/1991) sodr`i golem broj propisi koi direktno ili indirektno
se odnesuvaat na podra~jeto na krivi~nata postapka i gi ureduvaat
organite {to deluvaat vo taa postapka. Kako primer na takvi propisi
mo`at da se navedat ~l. 11 st. 2, 12 st. 1-4, 13 st. 1, 14 st. 2, 50, Amandman
XXI (so koj e zamenet ~l. 15) i Amandmanite XXV-XXX (so koi se
zameneti del od ~l. 98-107) od Ustavot, na koi }e se zadr`ime koga }e
stane zbor za procesnite na~ela i ustanovi na koi tie se odnesuvaat.
Na ova mesto e bitno da se istakne deka vo niv se sodr`ani su{testveni
odredbi koi imaat principielno politi~ko zna~ewe za krivi~nata
postapka i krivi~noto procesno pravo voop{to.
Ustavnite odredbi vo makedonskoto pravo go re{avaat i odnosot
me|u vnatre{nite i nadvore{nite izvori na pravoto. Imeno, spored
Ustavot na Republika Makedonija, me|unarodnite dogovori {to se
ratifikuvani vo soglasnost so Ustavot se del od vnatre{niiot praven
poredok i ne mo`at da se menuvaat so zakon (~l 118), a sudovite sudat
vrz osnova na Ustavot i zakonite i ma|unarodnite dogovori ratifikuvani
vo soglasnost so Ustavot (~l. 98). Od citiranite ustavni odredbi
proizleguva: 1. deka ratifikuvanite me|unarodni dogovori neposredno
se primenuvaat i, 2. deka vo slu~aj na kolizija me|u me|unaroden dogovor
i zakon primat ima prviot.
2 0 Me|u zakonskite izvori na krivi~nata postapka sekako deka
se najva`ni Zakonot za krivi~nata postapka (Kratenka ZKP), ("SV
47

RM," 15/1997, 44/1992, 74/ 2004, 15/2005-pre~isten tekst, 83/2008, 67/2009)
(U. br. 234/ 1997, U. br. 36/1998, U. br. 160/1998, U. br. 209/1998, U. br.
211/1998, U. br. 212/1998, U. br. 2/2003, U. br. 11/2003, U. br. 144/2003, U.
br. 51/2004, U. br. 34/ 2005, U. br. 200/2006, U. br. 153/2007, U. br.
254/2007, U. br. 62/2008, U. br. 63/2008, U. br. 64/2008, U. br. 90/ 2008), 31 i
Zakonot za maloletni~ka pravda (Kratenka ZMP), ("SV RM," 87/2007,
103/2008, 161/2008).
Zakonot za krivi~nata postapka koj e donesen na 26. III 1997 godina,
pretstavuva glaven, op{t i osnoven izvor na krivi~nata postapka.
Ottamu proizleguva deka krivi~nata postapka e zakonska postapka,
odnosno deka kako nejzin osnoven izvor se smetaat zakonskite odredbi
doneseni do nadle`niot zakonodaven organ. So drugi zborovi, izvor na
krivi~nata postapka e zakonot. Zakonot za krivi~nata postapka vleze
vo sila na 12. IV 1997 godina.
3 0 Sporedni, posebni ili dopolnitelni zakonski izvori na
krivi~nata postapka se:
- Krivi~niot zakonik - (kratenka KZ), ("SV RM," 37/1996, 80/
1999, 4/2002, 43/2003, 19/2004, 81/2005, 60/2006, 73/2006, 7/2008, 139/2008,
114/2209). (U. br. 192/1996, U. br. 133/1999, U. br. 210/2001, U. br. 2062003,
U. br. 89/2004, U. br. 155/2004, U. br. 228/2005, U. br. 138/2007, U. br. 10/
2008, U. br. 28/2008, U. br. 40/ 2009).
- Zakonot za izvr{uvawe na sankciite - (kratenka ZIS), (SV
RM," 2/2006) (U. br. 9/2006, 168/2006).
- Zakonot za sudovite - (kratenka ZS), ("SV RM," 58/2006, ) (U.
br. 100/2006, U. br. 162/2006, U. br. 66/2007, U. br. 110/2007, U. br. 256/
2007, U. br. 74/2008, U. br. 104/2008, U. br. 124/2008, U. br. 98/2008, U. br.
73/2009, U. br. 246/2008, U. br. 247/2008).
- Zakon za sudskiot buxet (Kratenka ZSB), ("SV RM," 60/2003,
37/2006, 103/2008)
- Zakonot za platite na sudiite (kratenka ZPS), ("SV RM,"
110/2007, 103/2008, 161/2008).
- Zakon za sudska slu`ba (kratenka ZSS), ("SV RM," 98/2008,
161/2008, 6/2009) (U. br. 173/2008).
- Zakonot za javnoto obvinitelstvoto - (kratenka ZJO), ("SV
RM," 150/2007, 111/2008) (U. br. 124/2008, U. br. 124/2008, U. br. 88/2008,
U. br. 64/2009).
- Zakon za Sovetot na javni obviniteli na Republika Makedonija
(kratenka ZSJO), (SV RM," 150/2007).
- Zakon za platite na ~lenovite na Sovetot na javnite obviniteli
na Republika Makedonija (ZPSJO), ("SV RM," 139/2009)
31
Vo prvata zagrada se pomesteni broevite na slu`benite vesnici vo
koi e objaven zakonot, a vo vtorata zagrada se dadeni broevite na "odlukite"
doneseni od strana na Ustavniot sud na Republika Makedonija po podnesenata
inicijativa so koja se osporuval (vo celina ili vo del) navedeniot zakon.
48

- Zakonot za vnatre{ni raboti - (kratenka ZVR), ("SV RM,"
92/2009).
- Zakon za policija (Kratenka ZP) ("SV RM," 114/2006, 6/2009)
(U. br. 211/2006, U. br. 214/2007, U. br. 81/2008).
- Zakon za finansiskata policija (Kratenka ZFP), ("SV RM,"
55/2007) (U. br. 127/2007, U. br. 151/2007)
- Zakonot za advokaturata - (kratenka ZA), ("SV RM," 59/ 2002,
60/2006, 29/2007, 106/2008) (U. br. 56/1996, U. br. 134/2002, U. br. 173/2002,
U. br. 16/2003, U. br. 121/ 2003, U. br. 191/2006, U. br. 13/2007, U. br. 31/
2007, U. br. 78/2007, U. br. 87/2007, U. br. 87/2008, U. br. 163/2008, U. br.
208/2008, U. br. 163/2008).
- Zakonot za za{tita na svedoci - (kratenka ZZS), ("SV RM,"
38/2005).
- Zakonot za pomuluvawe - (kratenka ZP), ("SV RM," 20/1993, 12/
2009) (U. br. 144/1999).
- Zakon za sledewe na komunikaciite - (kratenka ZSK), ("SV
RM," 121/2006, 110/ 2008, 4/2009-pre~isten tekst).
- Zakon za Akademija za obuka na sudii i javni obviniteli (kratenka
ZAOS), (SV RM," 13/2006).
- Zakon za za{tita na li~ni podatoci (Kratenka ZZLP), ("SV
RM," 12/1994, 4/2002, 124/2008 - ispravka,) (U. br. 189/2002)
- Zakon za sudskiot sovet na Republika Makedonija (Kratenka
ZSS) ("SV RM," 60/2006).
- Zakon za platite ma ~lenovite na Sudskiot sovet na Republika
Makedonija (Kratenka ZP^SS). ("SV RM," 139/2009)
- Zakon za carinskata uprava (Kratenka ZCU) ("SV RM," 46/
2004, 81/2005, 107/ 2007, 103/2008, 64/2009, 105/2009) (U. br. 76/2005)
2. ME\UNARODNI DOGOVORI KAKO IZVOR NA KRIVI^NATA
POSTAPKA
1. Republika Makedonija ima potpi{ano i ratifikuvano brojni
me|unarodni konvencii (dogovori) od koi, me|u drugoto, za nea proizleguvaat
konkretni obvrski za zakonsko ureduvawe na golem broj pra-
{awa od podra~jeto na krivi~noto procesno pravo. Imeno, so Ustavniot
zakon za sproveduvawe na Ustavot od 1991 godina, Republika Makedonija
go prezema ~lenstvoto na porane{nata SFRJ vo me|unarodnite
organi, organizacii i zaednici (~l. 3) i pravata i obvrskite nastanati
od sodavaweto na SFRJ (~l. 4) i gi prezema kako republi~ki postojnite
sojuzni propisi, {to }e re~e i zakonite za ratifikacija na me|unarodnite
dogovori (~l. 5). Osven toa, Sobranieto na Republika Makedonija
vo 1993 godina donese i ~etiri mo{ne zna~ajni akti {to se
odnesuvaat na oblasta na Me|unarodnoto krivi~no pravo voop{to i
krivi~noto procesno pravo posebno. Stanuva zbor za:
49

1 0 Odlukata za pristapuvawe na Republika Makedonija kon @enevskite
konvencii i protokoli (SV RM 48/1993), so koja se prezemeni:
- Konvencijata za postapuvawe so voenite zarobenici od 1949
(SL SFRJ, 24/19950),
- Konvencijata za za{tita na gra|anskite lica za vreme na vojna
(SL SFRJ, 24/19950),
- Konvencijata za podobruvawe na polo`bata na ranetite i bolnite
vo vooru`enite sili za vreme na vojna (SL SFRJ, 24/19950),
- Konvencijata za podobruvawe na polo`bata na ranetite i bolnite
i na brodolomnicite vo vooru`enite sili na more (SL SFRJ,
24/19950),
- Dopolnitelnite protokoli kon @enevskite konvencii 1 i 2
od 1977 (SL. SFRJ, 16/1978),
2 0 Odlukata za pristapuvawe na Republika Makedonija kon Vienskite
konvencii i protokoli (SV RM 48/1993), so koja se prezemeni:
- Konvencijata za privilegiite i imunitetite na ON od 13. II
1946 (SL SFRJ, 20/1950),
- Vienskata kovencija za diplomatskite odnosi od 18. IV 1961
(SL SFRJ, 2/1964),
- Vienskata konvencija za konzularni odnosi od 24. IV 1963 (SL
SFRJ, 5/1966),
3 0 Odlukata za pristapuvawe na Republika Makedonija kon
odreden broj konvencii na Sovetot na Evropa (SV RM, 57/1993):
- Evropskata konvencija za nadzor nad uslovno osudeni ili
uslovno oslobodeni lica od 1964,
- Evropskata konvencija za me|unarodnite posledici na odzemaweto
na pravoto na upravuvawe so motorni vozila.
4 0 Odlukata za pristapuvawe na Republika Makedonija kon me-
|unarodnopravnite dokumenti za osnovnite ~ovekovi prava i slobodi
doneseni od ON (SV RM, 57/1993), so koja se prezemeni:
- Univerzalna deklaracija za pravata na ~ovekot od 1948 -
kratenka UDP^,
- Me|unarodniot pakt za gra|anskite i politi~kite prava od
1966 (SL SFRJ 7/1971),
- Konvencija za spre~uvawe i kaznuvawe na zlostorstvoto na genocid
od 1948 (SL SFRJ, 2/1950 i 56/1950),
- Konvencija za nezastaruvawe na voenite zlostorstva i zlostorstvata
protiv ~ove~nosta od 1968 (SL SFRJ, 50/1970),
- Me|unarodna konvencija za spre~uvawe i kaznuvawe na zlostorstvoto
na aparhejd od 1973 (SL SFRJ, 14/1975),
- Konvencija protiv ropstvoto od 1926 so dopolnitelnite protokoli
od 1953 (SL SFRJ, 4/1956),
- Dopolnitelna konvencija za ukinuvawe na ropstvoto, trgovijata
so robovi i ustanovite i praktikata ednakvi na ropstvoto od 1956
(SL SFRJ, 7/1958),
50

- Konvencijata za spre~uvawe na trgovija so lica i eksploatacija
na drugi od 1950 (SL SFRJ, 2/1951),
- Konvencijata za pravnata polo`ba na begalcite do 1951 (SL
SFRJ, 7/1960, 7/1961 i 1/1963),
- Protokol za pravanata polo`ba na begalcite od 1967 (SL
SFRJ 15/1967),
- Me|unarodna konvencija za ukinuvawe na site oblici na rasna
diskriminacija od 1965 (SL SFRJ, 6/1967 i 31/1967),
- Konvencija za ukinuvawe na site oblici na diskriminacija na
`enite od 1979 (SL SFRJ, 11/1981),
- Me|unaroden pakt za ekonomskite, socijalnite i kulturnite
prava od 1966 - kartenka MPSKEP (SL SFRJ, 7/1971),
- Me|unarodna konvencija za spre~uvawe na trgovijata so `eni
i deca od 1921 i Protokolot od 1947 (SL SFRJ, 41/1950),
5 0 Osven navedenite, postojat i niza drugi konvencii koi ja
obvrzuvaat Republika Makedonija, opredeleni pra{awa da gi re{i vo
svoeto krivi~noto zakonodavstvo. Me|u niv mo`at da se pomestat:
- Konvencijata za krivi~nite dela i nekoi drugi akti izvr{eni
vo vozduhoplovi (potpi{ana vo Tokio, 14. IX 1963), ratifikuvana so
zakon od 23. X 1970 ("SL SFRJ," 47/1970)
- Konvencija za suzbivawe nezakoniti akti naso~eni protiv sigurnosta
na civilnoto vozduhoplovstvo (potpi{ana vo Montreal, 23.
IX 1971), ratifikuvana so zakon od 29. VI 1972 ("SL SFRJ," 33/1972)
- Konvencija za suzbivawe na nezakonito grabnuvawe na vozduhoplovi
(popti{ana vo Hag, 16. XII 1970), ratifikuvana so zakon od 29.
VI 1972) ("SL SFRJ," 33/1972)
- Konvencija za spre~uvawe i kaznuvawe krivi~ni dela protiv
lica pod me|unarodna za{tita vklu~itelno i na diplomatskite agenti
(prifatena vo Wujork, 14. XII 1973), ratifikuvana so zakon od 25. XI
1976, (SL SFRJ," 54/1976).
6 0 Vo 1997 e ratifikuvana Evropskata konvencija za osnovnite
~ovekovi prava i slobodi - kratenka EKP^ (SV RM, 11/1977).
7 0 Vo 1999 (SV RM 32/1999) se ratifikuvani slednite me|unarodni
konvencii:
- Evropskata konvencija za me|usebna pravna pomo{ vo krivi-
~nata materija so Dopolnitelen protokol. (str. 1-32). Vtoriot dopolnitelen
protokol na Evropskata konvencija za me|usebna pravna pomo{
vo krivi~nite predmeti ETS 182 (Second Additional Protocol to the
European Convention on Mutual Assistance in Criminal Matters) e od 8. 11. 2001
("SV RM," 44/2003)
- Evropskata konvencija za ekstradicija so Dopolnitelen protokol
i Vtor dopolnitelen protokol. (str. 32-69)
- Evropskata konvencija za transfer na osudenite lica so Dopolnitelen
protokol i (str. 80-97)
- Me|unarodnata konvencija za ukinuvawe na site formi na ra-
51

sna diskriminacija
- Kaznenata konvencija za korupcija. (str. 110-128)
8 0 Vo 2002 os strana na Republika Makedonija e ratifikuvan
Rimski statut na Me|unarodniot Krivi~en sud (Rome Statute on International
Criminal Court). Rim, 17. 07. 1998, Ratifikuvan na 30. 01. 2002 ("SV
RM," 12/2002).
9 Vo 2004 e ratifikuvana Konvencija protiv transnacionalniot
organiziran kriminal (The United Nationa Convention Against Transnational
Organized Crime). Usvoena na 15. 11. 2000, Wujork. Ratifikuvana
na 28. 09. 2004 ("SV RM," 70/2004)
2. Na ova mesto treba da se navedat i site dogovori za me|unarodna
pravna pomo{ i ekstradicija {to Republika Makedonija gi prezela
od porane{na SFRJ ili dosega gi sklu~ila so odredeni dr`avi po
nejzinoto osamostojuvawe. Stanuva zbor za dogovorite sklu~eni so:
1 0 Albanija
- Dogovor me|u Makedonskata vlada i Albanskata vlada za ekstradicija
od 15 januari 1998, (ratifikuvan so zakon na 25 mart 1998,
"SV RM" - Me|unarodni dogovori, 16/1998, vlegol vo sila na 10 april
1998)
- Dogovor me|u Makedonskata vlada i Albanskata vlada za pravna
pomo{ vo gra|anskite i krivi~nite predmeti od 15 januari 1998,
(ratifikuvan so zakon na 25 mart 1998, "SV RM" - Me|unarodni dogovori,
16/1998, vlegol vo sila na 10 april 1998)
- Dogovor me|u Makedonskata vlada i Albanskata vlada za me|usebno
izvr{uvawe na sudskite odluki vo krivi~nite predmeti od 15 januari
1998, (ratifikuvan so zakon na 25 mart 1998, "SV RM" - Me|unarodni
dogovori, 16/1998, vlegol vo sila na 10 april 1998)
- Konvencija za naseluvawe i za konzularnata slu`ba me|u Kralstvoto
SHS i Arbanskata Republika od 26 juni 1926. ("Slu`ben
list," 117/1929)
2 0 Avstrija
- Dogovor me|u SFRJ i Republika Avstrija za ekstradicija od 1
fevruari 1982, ("Slu`ben list SFRJ" - Me|unarodni dogovori, 2/1983,
vlegol vo sila na 1 januari 1984)
- Dogovor me|u SFRJ i Republika Avstrija za pravna pomo{ vo
krivi~nite predmeti od 1 februari 1982, (ratifikuvan so zakon od 16
fevruari 1983, "Slu`ben list SFRJ"- Me|unarodni dogovori, 2/1983,
vlegol vo sila na 1 januari 1984)
- Dogovor me|u SFRJ i Republika Avstrija za me|usebno izvr-
{uvawe na sudski odluki vo krivi~nite predmeti od 1 fevruari 1982,
("Slu`ben list SFRJ" - Me|unarodni dogovori 6/1983, vlegol vo sila
na 1 januari 1984)
- Konzularen dogovor i zavr{en protokol so Avstrija (potpi-
{an vo Beograd na 18 mart 1960, vlegol vo sila na 26 septemvri 1968)
3 0 Al`ir
52

- Dogovor za pravna pomo{ vo gra|anski i krivi~ni predmeti
me|u SFRJ i Demokratska Narodna Republika Al`ir od 31 mart 1982,
(ratifikuvan so zakon od 16 fevruari 1983, "Slu`ben list SFRJ" -
Me|unarodni dogovori, 2/1983, ispravki 10/1984, vlegol vo sila 20 dekemvri
1984). Sodr`i propisi za "mala" megunarodna krivi~nopravna
pomo{ (~l. 1-6, 11-19 i 27-30) i ekstradicija (~l. 31-50).
4 0 Belgija
- Konvencija za ekstradicija i pravna pomo{ vo krivi~nite
predmeti me|u SFRJ i Kralstvoto Belgija od 4 juni 1971 (ratifikuvan
so uredba od 15 mart 1972, "Slu`ben list SFRJ"- Me|unarodni dogovori,
9/1973, vlegol vo sila na 1 noemvri 1973). Sodr`i propisi za ekstradicija
(~l. 1-23) i "mala" megunarodna krivi~nopravna pomo{ (~l.
24-36)
- Konzularna konvencija me|u SFRJ i Kralstvoto Belgija od 30
dekemvri 1969, (ratifikuvana so uredba na 30 dekemvri 1969, "Slu`ben
list SFRJ" - Me|unarodni dogovori, 49/1974, vlegla vo sila na 5 januari
1974)
5 0 Bolivija
- Konzularna konvencija me|u FNRJ i Republika Bolivija od 21
maj 1962, ("Slu`ben list FNRJ", - Megunarodni dogovori, 11/1963)
6 0 Bosna i Hercegovina
- Dogovor me|u Republika Makedonija i Bosna i Hercegovina za
pravna pomo{ vo gra|anskite i krivi~nite predmeti. Skopje, 13. 09.
2005. Ratifikuvana na 17. 01. 2006, ("SV RM," 10/2006).
- Dogovor me|u Republika Makedonija i Bosna i Hercegovina za
ekstradicija, Sarajevo, 27. 01. 2006, Ratifikuvan na 28. 04. 2006 ("SV
RM," 59/2006).
- Dogovor me|u Republika Makedonija i Bosna i Hercegovina za
me|usebno izvr{uvawe na sudskite odluki vo krivi~nite predmeti,
Sarajevo, 27. 01. 2006, Ratifikuvan na 28. 04. 2006 ("SV RM," 59/2006).
7 0 Bugarija
- Dogovor me|u FNRJ i NR Bugarija za zaemna pravna pomo{ od
23 mart 1956 (ratifikuvan so uredba od 25 dekemvri 1956, (ratifikuvan
so uredba na 25 noemvri 1956 "Slu`ben list FNRJ" - Me|unarodni
dogovori, 1/1957, vlegol vo sila na 1 januari 1957). Sodr`i odredbi za
"mala" me|unarodna krivi~nopravna pomo{ (~l. 6-18 i 54-65) i ekstradicija
(~l. 66-86).
- Konzularna konvencija me|u FNRJ i Bugarija od 21 mart 1963,
(vlegla vo sila na 21 fevruari 1964)
8 0 Velika Britanija
- Dogovor za zaemno predavawe na vinovnici me|u Srbija i Velika
Britanija od 23 noemvri - 6 dekemvri 1900, (ratifikuvana so zakon
od 25 januari 1901, "Srpske novine", 35/1901, vlegol vo sila na 23
fevruari 1901)
53

- Konzularna konvencija me|u SFRJ i Obedinetoto Kralstvo
Velika Britanija i Severna Irska od 21 april 1965, ("Slu`ben list
SFRJ," Me|unarodni dogovori, 10/1966)
9 0 Germanija
- Dogovor me|u SFRJ i SR Germanija za ekstradicija od 26 noemvri
1970, (ratifikuvan so uredba od 30 dekemvri 1970, "SL SFRJ,"
Me|unarodni dogovori, 17/1976, vlegol vo sila na 17 noemvri 1975)
- Dogovor me|u SFRJ i SR Germanija za pravna pomo{ vo krivi-
~nite predmeti od 1 oktomvri 1971, (ratifikuvan so zakon od 29 juni
1972, "SL SFRJ," 33/1972, vlegol vo sila na 8 januari 1975).
10 0 Grcija
- Konvencija me|u FNRJ i Kralstvoto Grcija za zaemni pravni
odnosi od 18 juni 1959 (ratifikuvana so uredba na 29 septemvri 1959,
"Slu`ben list FNRJ" - Me|unarodni dogovori, 7/1960, vlegla vo sila
na 31 mart 1960). Sodr`i odredbi za ekstradicija (~l. 44-65) i za
"mala" me|unarodna krivi~nopravna pomo{ (~l. 32-43)
- Konzularna konvencija me|u SFRJ i Republika Grcija od 17
dekemvri 1974 (ratifikuvana so zakon na 27 fevruari 1976,"Slu`ben
list SFRJ" - Me|unarodni dogovori, 9/1976, vlegla vo sila na 8 mart
1976).
11 0 ^ehoslova~ka
- Dogovor me|u SFRJ i SR ^ehoslova~ka za me|usebno predavawe
na osudeni lica poradi izdr`uvawe na kazna zatvor od 23 maj 1989
(ratifikuvan so zakon na 16 maj 1990, "Slu`ben list na SFRJ" - Me|unarodni
dogovori, 6/1990, vlegol vo sila na 9 juni 1990)
- Dogovor me|u SFRJ i Socijalisti~ka Republika ^ehoslova~ka
za regulirawe na pravnite odnosi vo gra|anskite, semejnite i krivi~nite
predmeti od 20 januari 1964, ("Slu`ben list SFRJ", Megunarodni
dogovori, 13/1964, vlegol vo sila na 2 oktomvri 1964)
- Konzularna konvencija me|u SFRJ i Socijalisti~ka Republika
^ehoslova~ka od 10 dekemvi 1981 ("Slu`ben list SFRJ" - Me|unarodni
dogovori, 6/1984)
12 0 Francija
- Konvencija me|u SFRJ i Republika Francija za ekstradicija
na obvineti i osudeni lica od 23 septemvri 1970 (ratifikuvana so uredba
na 3 mart 1971, "Slu`ben list SFRJ" - Me|unarodni dogovori, 43/
1971)
- Konvencija me|u SFRJ i Republika Francija za zaemna pravna
pomo{ vo krivi~nite predmeti od 29 oktomvri 1969, (ratifikuvana so
uredba od 24 juni 1970, "Slu`ben list SFRJ" - Me|unarodni dogovori,
16/1971)
- Konzularna konvencija za naseluvawe me|u Kralstvoto SHS i
Republika Francija od 30 januari 1929 ("Slu`ben list", 2/1929)
13 0 Holandija
- Dogovor za predavawe na vinovnici me|u Srbija i Holandija
54

od 28. 02. - 11. 03. 1896 (ratifikuvan so zakon od 25. 10.. 1986, "Srps}e
novine," 273/1863, vlegol vo sila na 16 januari 1897). Sodr`i odredbi i
za "mala" megunarodna krivi~nopravna pomo{ (~l. 11-5).
14 0 Hrvatska
- Dogovor me|u Republika Makedonija i Republika Hrvatska za
pravna pomo{ vo gra|anskite i krivi~nite predmeti od 2 septemvri
1994 (ratifikuvan so zakon na 29 mart 1995, "SV RM" - Me|unarodni
dogovori, 19/1995, vlegol vo sila na 14 april 1995)
- Dogovor me|u Republika Makedonija i Republika Hrvatska za
me|usebno izvr{uvawe na sudski odluki vo krivi~nite predmeti od 2
septemvri 1994 (ratifikuvan so zakon na 15 mart 1995, "SV RM" - Me-
|unarodni dogovori, 17/1995, vlegol vo sila na 5 april 1995)
- Konzurarna konvencija me|u Republika Makedonija i Republika
Hrvatska od 28 januari 1997, ("SV RM," - Me|unarodni dogovori,
34/1997)
15 0 Irak
- Konzularna konvencija me|u SFRJ i Republika Irak od 28 fevruari
1980, ("SL SFRJ," - Megunarodni dogovori, 1/1982, vlegla vo
sila na 10 april 1981)
16 0 Italija
- Konvencija me|u Kralstvoto SHS i Italija za predavawe na
vinovnici od 6 april 1922, (ratifikuvana so zakon od 11 mart 1922,
"Slu`bene novine", 42/1931, stapila vo sila na 6 fevruari 1931). Konvencijata
e zadr`ana vo sila soglasno ~l. 44 na Dogovorot za mir so
Italija so nota od 25 fevruari 1945 ("Slu`bene novine" 1949/74)
- Konvencija me|u Kralstvoto SHS i Italija za pravna i sudska
za{tita na odnosnite dr`avjani od 6 april 1922, (ratifikuvana so zakon
od 11 mart 1930, ("Slu`bene novine", 42/1931 - va`eweto na dogovorot
e prodol`eno soglasno ~l. 44 na Dogovorot za mir so Italija, so
nota od 25 fevruari 1945 "Slu`bene novine FNRJ", 74/1949). Na 3 dekemvri
1960 godina sklu~ena e Konvencija me|u FNRJ i Italija za zaemna
pravna pomo{ vo gra|anski i upravni predmeti (ratifikuvana so
uredba od 12 maj 1961, "Slu`bene novine FNRJ" - Me|unarodni dogovori,
5/1963). Vo smisla na odredbata od ~l. 26 na ovaa konvencija, ostana
vo sila odredbite od Konvencijata me|u Kralstvoto SHS i Italija za
pravna i sudska za{tita na odnosnite gra|ani, so toa {to kaj pravnata
pomo{ vo krivi~nite predmeti }e se primenuvaat odredbite od ~l. 4
st. 1, ~l. 6 st. 1 ~l. 10 st. 1 i 2 i ~l. 15 st. 1 na taa konvencija.
- Konzularna konvencija me|u FNRJ i Italijanskata Republika
od 3 dekemvri 1960, ("SL FNRJ," 6/1963)
17 0 Kina
- Konzularna konvencija me|u SFRJ i Republika Kina od 4 fevruari
1982, ("Slu`ben list SFRJ" - Megunarodni dogovori, 2/1984).
16 0 Libija
- Konzularna konvencija me|u SFRJ i Socijalisti~ka Narodna
55

Libiska Arapska Xamahirija od 1 juli 1981, ("SL SFRJ," - Me|unarodni
dogovori, 2/1984).
18 0 Mongolija
- Dogovor me|u SFRJ i Narodna Republika Mongolija za uka`uvawe
na pravna pomo{ vo gra|anskite. semejnite i krivi~nite predmeti
od 8 juni 1981 (ratigikuvan so zakon na 8 juni 1981, "SL SFRJ," -
Me|unarodni dogovori, 7/1982, vlegol vo sila na 27 mart 1983). Sodr`i
propisi za ekstradocija (~l. 65-80 i "mala" me|unarodna krivi~nopravna
pomo{ (~l. 1-17 i 61-64)
- Konzularna konvencija me|u SFRJ i Mongolija (potpi{ana vo
Ulan Bator na 19 april 1966, vlegla vo sila na 6 mart 1967)
18 0 Polska
- Dogovor me|u FNRJ i NR Polska za praven soobra}aj vo gra|anskite
i krivi~nite predmeti od 6 fevruari 1960, (ratifikuvan so
uredba od 12 mart 1963, "SL FNRJ," - Me|unarodni dogovori, 5/1963,
vlegol vo sila na 5 juni 1963). Sodr`i propisi za "mala" me|unarodna
krivi~nopravna pomo{ (~l. 63-72) i ekstradicija (~l. 73-91)
- Konzularna konvencija me|u SFRJ i Polska od 2 dekemvri
1982, ("SL SFRJ," - Me|unarodni dogovori, 9/1984)
- Dogovor me|u Vladata na Republika Makedonija i Vladata na
Republika Polska za sorabotka vo borbata protiv organiziraniot
kriminal i drugite formi na kriminal, Var{ava, 16. 06. 2008, Skopje,
20. 03. 2008, Ratifikuvan na 17. 12. 2008 ("SV RM," 157/2008)
19 0 Romanija
- Konzularna konvencija me|u SFRJ i SR Romanija od 24 januari
1974, (ratifikuvana so zakon na 26 dekemvri 1974, "SL SFRJ," 66/1974,
vlegla vo sila na 4 januari 1975).
- Dogovor za me|usebna pravna pomo{ vo gra|anskite predmeti,
Bukure{t, 12. 11. 2003. Ratifikuvan na 16. 06. 2004 ("SV RM," 41/2004)
20 0 Rusija
- Dogovor me|u FNRJ i SSSR za pravna pomo{ vo gra|anskite,
semejnite i krivi~nite predmeti od 24 fevruari 1962, (ratifikuvan so
uredba od 21 dekemvri 1962, "SL FNRJ,", Me|unarodni dogovori,
5/1963, vlegol vo sila na 26 maj 1963). Sodr`i propisi za "mala" me|unarodna
krivi~nopravna pomo{ (~l. 2-16 i 55-57) i ekstradicija (~l.
58-73).
- Konvencija za dopolnuvawe na Konzularnata konvencija me|u
SFRJ i SSSR od 21 juli 1960, potpi{ana na 22 maj 1960 ("Slu`ben list
SFRJ", 12/1981).
- Konzularna konvencija me|u Republika Makedonija i Ruskata
Federacija. Moskva, 14. 01. 2003. Ratifkuvana na 17. 04. 2003 ("SV RM,"
31/2003).
21 Slovenija
- Dogovor me|u Republika Makedonija i Republika Slovenija za
ekstradicija od 6 fevruari 1996, (ratifikuvan so zakon na 7 maj 1996,
56

"SV RM" - Me|unarodni dogovori, 24/1996, vlegol vo sila na 23 maj
1996)
- Dogovor me|u Republika Makedonija i Republika Slovenija za
pravna poimo{ vo gra|anskite i krivi~nite predmeti od 6 fevruari
1996, (ratifikuvan so zakon na 7 maj 1996, "SV RM" - Me|unarodni
dogovori, 24/1996 , vlegol vo sila na 23 maj 1996)
- Dogovor me|u Republika Makedonija i Republika Slovenija za
me|usebno izvr{uvawe na sudskite odluki vo krivi~nite predmeti (ratifikuvan
so zakon na 7 maj 1996, "SV RM" - Me|unarodni dogovori,
24/1996, vlegol vo sila na 23 maj 1996)
22 0 Soedineti Amerikanski Dr`avi
- Konvencija za predavawe na vinovnici sklu~ena me|u Kralstvoto
Srbija i Soedinetite Amerikanski Dr`avi od 12-25 oktomvri
1901, (ratifikuvana so zakon od 28 noemvri 1901, "Srps}e novine", 33/
1902, vlegla vo sila od 12 juni 1902)
- Konvencija koja gi opredeluva pravata na imuniteti i privilegii
na konzularnite prestavnici sklu~ena me|u Srbija i Soedinetite
Amerikanski Dr`avi (potpi{ana vo Beograd na 14 oktomvri 1881,
vlegla vo sila na 15 noemvri 1882)
23 0 Turcija
- Dogovor za pravna sorabotka vo gra|anskite i krivi~nite predmeti
me|u Republika Makedonija i Republika Turcija od 24 fevruari
1997, (ratifikuvan so zakon na 14 maj 1997, "SV RM" - Me|unarodni dogovori,
23/1997, vlegol vo sila na 26 mart 1997)
- Konzularna konvencija me|u SFRJ i Republika Turcija od 31
mart 1968, (ratifikuvana so uredba na 31 mart 1968, "SL SFRJ," -
Me|unarodni dogovori, 9/1972, vlegol vo sila na 4 dekemvri 1971)
24 [vajcarija
- Konvencija za ekstradicija na vinovnici me|u Srbija i [vajcarija
od 16-28 noemvri 1887, (ratifikuvana so zakon od 8 april 1888,
("Slu`bene novine", 83/1888, vleze vo sila od 5 juli 1888). Sodr`i propisi
za ekstradicija (~l. I-XIII) i za "mala" me|unarodna krivi~nopravna
pomo{ (~l. XIV-XVIII)
- Konvencija za naseluvawe i konzulstvo sklu~ena me|u Srbija i
[vajcarija na 16 fevruari 1888 ("Slu`bene novine", 83/1888)
- Dogovor me|u Republika Makedonija i [vajcarskata konfederacija
za policijska sorabotka vo borbata protiv kriminalitetot,
Skopje, 20. 09. 2005, Ratifikuvan na 10. 02. 2006, ("SV RM," 20/2006).
25 0 [panija
- Dogovor me|u SFRJ i [panija za pravna pomo{ vo krivi~ni
predmeti i ekstradicija od 8 juli 1980, (ratifikuvan so zakon na 18
mart 1981, "SL SFRJ," - Me|unarodni dogovori, 3/1981, vlegol vo sila
na 26 juni 1982). Sodr`i propisi za "mala" me|unarodna krivi~nopravna
pomo{ (~l. 1-20) i ekstradicija (~l. 21-48).
26 0 Crna Gora
57

- Dogovor me|u Vladata na Republika Makedonija i Vladata na
Republika Crna Gora za sorabotka vo borbata protiv terorizmot,
organiziraniot kriminal, nelegalnata trgovija so narkoti~ni drogi,
psihotropni supstancii i prekursori, nelegalna migracija i drugi
krivi~ni dela. Skopje, 10. 06. 2003. Rativikuvana na 22. 07. 2003 ("SV
RM," 52/2003).
28 0 Srbija
- Memorandum me|u Vladata na Republika Makedonija i Vladata
na Republika Srbija za sorabotka vo borbata protiv terorizmot, organiziraniot
kriminal, nelegalnata trgovija so narkoti~ni drogi,
psihotropni supstancii i prekursori, nelegalna migracija i drugi
krivi~ni dela, Ohrid, 25. 07. 2003.
28 0 Srbija i Crna Gora
- Dogovor me|u Republika Makedonija i Srbija i Crna Gora za
pravna pomo{ vo gra|anskite i krivi~nite predmeti. Ratifikuvan na
19. 10. 2004 ("SV RM," 77/2004).
- Spogodba me|u Republika Makedonija i Srbija i Crna Gora za
za{tita na makedonskoto nacionalno malcinstvo vo Srbija i Crna
Gora i za{tita na srpskoto i crnogorskoto nacionalno malcinstvo vo
Republika Makedonija. Ratifikuvana na 18. 11. 2004 ("SV RM," 83/
2004).
29 0 Ungarija
- Dogovor za zaemen praven soobra}aj me|u SFRJ i NR Ungarija
od 1 mart 1968, ("SL SFRJ" - Me|unarodni dogovori, 3/1968, vlegol vo
sila na 18 januari 1969).
- Konzularna konvencija so Ungarija (potpi{ana vo Beograd na
20 fevruari 1963, vlegla vo sila na 3 noemvri 1964).
3. SUDSKATA PRAKTIKA KAKO IZVOR NA KRIVI^NATA
POSTAPKA
Osnovno na~elo vo na{ata krivi~na postapka e deka obi~ajot i
sudskite precedenti ne se izvori na postapkata. Sosema poinakva e
situacijata vo onie zemji vo koi va`i tn. precedentno pravo. Spored
precedentnoto pravo, sudskata presuda, so koja se re{ava konkreten
slu~aj vo `ivotot se smeta za zadol`itelna i site idni takvi slu~ai se
re{avaat na identi~en na~in na koj ve}e e re{en prviot slu~aj. So
drugi zborovi, opredelena konkretna pravna norma sodr`ana vo presudata
se pretvora vo op{ta pravna norma koja ima sila na zakon, a takvata
presuda se narekuva sudski precedent. Za precedentnoto pravo e
irelevantno dali presudata {to e precedent e donesena vrz osnova na
zakon, obi~aj ili samostojno od strana na sudot. Precedentnoto pravo
nao|a primena vo anglosaksonskite zemji. 32
32
Marina, P. op. cit. str. 61.
58

4. TOLKUVAWE VO KRIVI^NOTO ZAKONODAVSTVO
1. Tolkuvaweto vo krivi~nata postapka pretstavuva utvrduvawe
na vistinskoto zna~ewe na krivi~noprocesnite odredbi zaradi nivna
pravilna primena. Toa utvrduvawe se vr{i vo soglasnost so pravilata
za tolkuvaweto vo materijalnoto krivi~no pravo i otamu vrz tie pravila
nema potreba povtorno da se zadr`uvame vo ovoj trud.
2. Vo sferata na krivi~ata postapka poseben vid tolkuvawe
pretstavuvaat na~elnite stavovi i na~elnite pravni mislewa na Vrhovniot
sud. Ovie tolkuvawa se donesuvaat na sednici na sudskite
oddelenija (na~elnite stavovi - pravni mislewa) i na op{ta sednica
na Vrhovniot sud (pravnite mislewa) i tie se zadol`itelni za site soveti
na oddelenijata, ako se zazemeni na sednica na oddelenie, odnosno
za site soveti na sudot, ako se doneseni na op{ta sednica. Me|utoa, ona
{to ne smee nikoga{ da se zaboravi e deka ovie na~elni stavovi i
na~elni pravni mislewa nemaat zadol`itelna sila za poniskite sudovi.
3. Ovde e zna~ajno i toa deka primenata na analogija vo krivi~nata
postapka e dozvolena. Toa se istaknuva ottamu {to vo krivi~noto
materijalno zakonodavstvo tolkuvaweto po analogija e zabraneto ako
so pomo{ na takvo tolkuvawe se nastojuva zakonskiot opis na nekoe
krivi~no delo da se pro{iri i na slu~aite na koi toj opis ne se odnesuva.
33 Vo krivi~nata postapka e vsu{nost dopu{tena kako zakonskata
analogija (primenuvawe na edno pravno pravilo na slu~aj koj ne e opfaten
vo zakon, poradi sli~nosta {to neopfateniot slu~aj ja ima so
slu~ajot reguliran so pravnoto pravilo od zakonot: primena na analogija
vo ramkite na eden ist zakon), taka i pravnata analogija (primenuvawe
na edno pravno pravilo na situacija koja ne e regulirana so
ZKP, na odredbi od drugi granki na pravoto vrz osnova na sli~nost na
tie dve situacii: primena na analogija na op{tite na~ela na eden praven
sistem).
Primenata na analogija, me|utoa, e isklu~ena vo site slu~ai
koga vo ZKP se javuvaat taksativni nabrojuvawa. Taka, na primer, odreduvaweto
na pritvorot e dopu{teno samo pri postoewe na osnovite
nabroeni vo ~l. 184 ZKP.
II. VA@EWE NA KRIVI^NO PROCESNOTO ZAKONODAVSTVO
Va`eweto na krivi~nata postapka se odnesuva na primenata na
ZKP vo prostorot, vremeto i vo odnos na licata koi doa|aat pod udar
na krivi~niot zakonik.
33
Vidi: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo, op{t del, Grafohartija, 2001,
Skopje, str. 72-74.
59

1. VA@EWE NA KRIVI^NOPROCESNOTO ZAKONODAVSTVO SO
OGLED NA VREMETO
1. Va`eweto na krivi~nata postapka so ogled na vremeto uka`uva
na toa vo koj period se primenuva eden krivi~noprocesen zakon.
Primenata na eden zakon zapo~nuva so negovoto vleguvawe vo sila, a
prestanuva so negovoto ukinuvawe. Za primenata na krivi~noprocesnite
zakoni so ogled na vremeto po pravilo va`at Ustavnite odredbi
koi go reguliraat vremenskoto va`ewe i na drugite zakoni (v. ~l. 54
Ustav).
2. Vo vrska so vremenskoto va`ewe na krivi~noprocesnoto zakonodavstvo
e su{testveno da se istaknat dve zna~ajni razliki vo
odnos na materijalnoto krivi~no zakonodavstvo. Prvata razlika za
primenata na normite na krivi~noto procesno zakonodavstvo se odnesuva
na pra{aweto za vremeto koga e storenoedno krivi~no delo. Ovde,
za razlika od materijalnoto zakonodavstvo za ~ija primena e zna~ajno
vremeto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, 34 za primenata na
procesnite normi e od zna~ewe vremeto na prezemaweto na procesnata
aktivnost, t.e. vremeto na sudeweto.
Zna~ajna razlika postoi i vo odnos na primenata na stariot,
odnosno noviot zakon vo slu~aj koga postapkata e povedena spored stariot
zakon, no vo tekot na postapkata e donesen nov zakon za krivi~na
postapka. Vo takov slu~aj, dodeka spored materijalnoto krivi~no zakonodavstvo,
noviot zakon mo`e da se primeni samo ako e poblag za storitelot,
35 noviot zakon za krivi~na postapka sekoga{ se primenuva od
momentot na negovoto vleguvawe vo sila. So drugi zborovi, noviot
krivi~noprocesen zakon se primenuva na site krivi~nopravni
predmeti {to se vo tek, me|utoa nema nikakvo dejstvo na procesnite
dejstvija {to po odnos na tie krivi~nopravni predmeti ve}e se
izvr{eni spored porane{niot zakon. Ottamu, del od postapkata {to e
sprovedena so postapkata spored propisite koi podocna se izmeneti i
natamu ja zadr`uva va`nosta, a toa zna~i deka noviot zakon ne se
protega nanazat. Soglasno navedenoto, vo krivi~nata postapka va`i
praviloto tempus regit actum, spored koe procesnite dejstvija sekoga{
se prezemaat spored zakonot {to va`i vo vremeto na negovoto donesuvawe,
odnosno va`nosta na procesnite dejstvija se ceni spored zakonot
koj va`el vo vreme na nivinoto prezemawe. Ottamu, vo eden krivi~nopraven
predmet e mo`no vo pogled na eden del da va`i procesnata situacija
{to e sozdadena spored stariot procesen zakon, a vo drugiot
del, procesna situacija sozdadena so noviot procesen zakon.
34
Vidi: Sulejmanov, Z. op. cit. str. 75- 76.
35
Vidi: Ibid, str. 76 i natamu.
60

2. VA@EWE NA KRIVI^NOPROCESNOTO ZAKONODAVSTVO SO
OGLED NA MESTOTO
1. Va`eweto na krivi~nata postapka vo prostorot e zasnovano
spored teritorijalnoto na~elo, {to zna~i deka na celata teritorija
na Republika Makedonija se primenuva na{iot ZKP. 36 Od ova na~elo
ne postojat isklu~oci duri i toga{ koga na{ite organi vr{at procesni
dejstvija vo korist na stranski sudovi vo vid na me|unarodna krivi~nopravna
pomo{. Me|unarodnite krivi~noprocesni propisi koi ja
obvrzuvaat Republika Makedonija ja odreduvaat samo zadol`itelnosta,
odnosno dopu{tenosta na procesnite dejstvija kako opredeleni
uslovi za nivno ostvaruvawe, me|utoa samata forma na dejstvijata (na-
~inot na postapuvaweto na organite pri vr{eweto na tie dejstvija) e
propi{ana so doma{noto procesno pravo.
2. Poimot teritorija i ovde se opredeluva vo nejzinoto krivi~nopravno
zna~ewe, {to zna~i pod teritorija na Republika Makedonija
se podrazbiraat suvozemnata teritorija, vodenite povr{ini vnatre vo
nejzinite granici, kako i vozdu{niot prostor nad niv (~l. 122 st. 2
KZ). Vo krivi~nopravna smisla se tolkuvaat i pro{iruvawata na
teritorijata na doma{en brod, doma{en civilen vozduhoplov ili
doma{en voen vozduhoplov (~l 116 KZ), kako i nivnite ograni~uvawa
vo slu~aj na tn. eksteritorijalnost.
3. VA@EWE NA KRIVI^NO PROCESNOTO ZAKONODAVSTVO SO
OGLED NA LICATA
1. Pra{aweto na va`eweto na krivi~noprocesnoto zakonodavstvo
e regulirano taka {to negovite odredbi se primenuvaat na site
lica koi soglasno KZ se krivi~no odgovorni, bez ogled na toa dali se
na{i ili stranski dr`avjani i dali krivi~noto delo e izvr{eno na
na{ata ili stranaka teritorija. Od ova op{to pravilo me|utoa postojat
isklu~oci za odredeni kategorii lica sprema koi ne se primenuvaat
odredbite na KZ, odnosno ZKP, ili se primenuvaat duri otkako
}e se ispolnat oddelni uslovi. Toa se lica koi u`ivaat imunitet, {to
zna~i privilegija da bidat izzemeni od primena na odredbite na nave-
36
Sudot i drugite dr`avni organi vo zemjata, za site krivi~ni dela od
svojata nadle`nost, krivi~nata postapka mora da ja vodat spored odredbite na
doma{niet krivi~noprocesni propisi, bez ogled na toa dali postapkata se
vodi sprema doma{en dr`avjanin ili stranec, bez ogled dali krivi~noto delo
e storeno vo Republika Makedonija ili vo stranstvo i bez ogled dali deloto e
izvr{eno sprema doma{en dr`avjanin ili stranec. Ova na~elo vo isto vreme
zna~i deka stranskiot krivi~oprocesen zakon ne mo`e da bide primenet od
doma{niet organi vo postapkata, nitu pak od stranski organi na na{a teritorija.
61

denite zakoni.
2. Krivi~noprocesniot imunitet se regulira so izvori na doma-
{noto i me|unarodnoto pravo. Propisite na doma{noto pravo {to se
odnesuvaat na ovaa problematika se: Ustavot na RM, Krivi~niot zakonik
i Zakonot za krivi~nata postapka. Od propisite na me|unarodnoto
pravo, pokraj ve}e spomenatite konvencii (Konvencijata za privilegiite
i imunitetite na ON od 13. II 1946, "SL SFRJ," 1950/20, Vienskata
kovencija za diplomatskite odnosi od 18. IV 1962, "SL SFRJ,"
1964/2, Vienskata konvencija za konzularni odnosi od 24. IV 1963, "SL
SFRJ," 1966/5), treba da se navedat i Konvencijata za privilegiite i
imunitetite na specijaliziranite ustanovi na ON od 21. XI 1947 (SV
SFRJ, 1951/25), Statutot na me|unarodniot sud na pravdata od 26. VI
1945, koj soglasno nejziniot ~l 92, pretstavuva sostaven del na
Povelbata na ON, kako i bilatralnite dogovori {to Republika Makedonija
gi ima sklu~eno so oddelni dr`avi i me|unarodni organizacii,
i ve}e navedenite konzularni konvencii i me|unarodni dogovori
za krivi~nopravna pomo{ 37 sklu~eni me|u Republika Makedonija i
oddelni dr`avi.
3. Va`eweto na krivi~nata postapka so ogled na licata se regulira
na toj na~in {to na{ite krivi~noprocesni zakoni se primenuvaat
na doma{ni i stranski lica na na{ata teritorija dokolku ne postojat
opredeleni ograni~uvawa utvrdeni so ~l. 117 - 119 KZ, ili so me|unarodnite
propisi. Op{to pravilo e deka Krivi~niot zakon va`i za
site lica koi }e izvr{at krivi~no delo na teritorijata na opredelena
dr`ava. Me|utoa, od ova pravilo na teritorijalno va`ewe na Krivi-
~niot zakon (na~elo na teritorijalitet), postoi isklu~ok od dr`avnopravni
i me|unarodnopravni pri~ini, vo pogled na izvesni lica koi
vr{at opredeleni funkcii, taka {to sprema niv ne se primenuva krivi~noto
zakonodavstvo - tie lica u`ivaat krivi~nopraven imunitet.
37
Ovie dogovori sodr`at odredbi za imunitetot nare~en salvus condictus.
Toa e imunitet na svedocite i ve{atcite koi prestojuvaat vo stranstvo i
koi na pokana od na{ sud mo`at da dojdat vo na{ata dr`ava zaradi svedo~ewe,
odnosno ve{ta~ewe. Stanuva zabor za imunitet koj se temeli na bilateralnite
me|unarodni dogovori za krivi~nopravna pomo{, za svedoci i ve{taci
koi dobrovolno se otpovikuvaat na pokana da dojdat vo pokanetata dr`ava zaradi
svedo~ewe, odnosno ve{ta~ewe vo krivi~nopraven ili gra|anskopraven
predmet. Nivniot krivi~noprocesen imunitet se sostoi vo toa {to protiv
niv ne mo`e da se vodi krivi~na postapka za porano storeni krivi~ni dela,
niti da se obvinat kako soobvineti za deloto za koi se povikani da svedo~at
ili ve{ta~at, nitu vrz niv da se izvr{i porano izre~ena kazna. Nivniot imunitet
prestanuva ako po svoja volja ne ja napu{atat dr`avata vo koja bile povikani
da svedo~at, odnosno ve{ta~at po izminuvaweto na rokot opredelen so
dvostraniot dogovor. Pove}e za toa vidi: Sulejmanov, Z, Me|unarodna krivi~nopravna
pomo{, Grafohartija, Skopje, 1999, str. 162-163.
62

1 0 Taka od dr`avnopravni pri~ini makedonskoto krivi~no zakonodavstvo
ne mo`e da se primenuva sprema pretsedatelot na Republikata
(~l. 83 st. 2 od Ustavot), premierot (Amandman XXIII Ustav),
pratenicite vo sobranieto (~l. 64 od Ustavot), sudiite na Ustavniot
sud (~l. 111 st. 2 od Ustavot), sudiite na osnovnite, apelacionite i
vrhovniot sud (~l. 100 Ustav) i sudiite porotnici (~l. 103 st. 4 od
Ustavot).
Dejstvoto na imunitetot mo`e da bide a) apsolutno - koga na
za{titenoto lice ne mo`e da mu se odzeme imunitetot, pa sprema nego
ne mo`e da se vodi krivi~na postapka, ili b) relativno - koga na za-
{titenoto lice mo`e da mu se odzeme imunitetot i da dojde do negovo
predavawe na organite na krivi~nata postapka.
a) Apsolutnniot (materijalnopraven imunitet, indemnitet ili
ednostavno krivi~en imunitet) se sostoi vo nevozmo`nost na kaznuvawe
za delo koe edno lice go storilo vo vr{eweto na funkcijata koja
e za{titena so imunitetot, a koe gi ima site obele`ja na krivi~no
delo. Takviot imunitet na ovie lica ja isklu~uva krivi~nata odgovornost
i kaznivost i pretstavuva apsolutna pre~ka za poveduvawe na
krivi~na postapka, odnosno obvrzuva na zapirawe na krivi~nata postapka
ako dopolnitelno se utvrdi deka e vo pra{awe toj vid na imunitet.
Takvoto trajno dejstvo ima i po prestanokot na mandatot na funkcionerot,
no samo za dadeno mislewe i glasawe (za tn. verbalni krivi~ni
dela).
Apsolutniot imunitet ja isklu~uva samo kaznivosta, a ne i postoeweto
na krivi~noto delo. Ova e zna~ajno ottamu {to krivi~noto
delo postoi, taka {to e mo`no licata {to se javuvaat kako sou~esnici
vo deloto na funkcionerot, da odgovaraat za istoto.
b) Relativniot (procesnopraven ili krivi~noprocesen) imunitet
se sostoi vo nevozmo`nost na pritvorawe ili gonewe na liceto
{to e nositel na opredelena funkcija dodeka za toa ne se dade odobrenie
od soodveten organ. Ovoj imunitet prestavuva pre~ka za poveduvawe
ili sproveduvawe na krivi~nata postapka dodeka toj imunitet
trae i na podra~jeto kade va`i. Toa zna~i, go isklu~uva goneweto bez
odobrenie na soodvetniot organ za bilo koe krivi~no delo no, samo za
vreme na traeweto na mandatot. Isklu~itelno od ova pravilo, funkcionerot
mo`e da bide pritvoren i bez soodvetnoto odobrenie samo ako
e zateknat vo vr{ewe na krivi~no delo za koe e propi{ana kazna zatvor
vo traewe podolgo od pet godini.
Za razlika od prethodniot, ovoj imunitet se odnesuva na site
krivi~ni dela. Isto taka, dodeka apsolutniot imunitet trajno ja isklu~uva
krivi~nata odgovornost za verbalnite krivi~ni dela, dejstvoto
na relativniot imunitet e vremenski ograni~eno za periodot dodeka
trae mandatot na funkcionerot.
Ovde, vsu{nost, se raboti za ~ist krivi~noprocesen imunitet
od vnatre{ni pri~ini. Takviot krivi~noprocesn imunitet e ustanova
63

so koja se vr{i ograni~uvawe na va`nosta na krivi~noprocesnite zakoni
vo odnos na licata na koi toj se odnesuva. Sodr`inata na ovoj
institut se dvi`i od zabrana na poveduvawe i vodewe na krivi~na postapka
sprema odredeno lice do zabrana na vr{ewe na oddelni krivi~noprocesni
dejstvija i zabrana na prezemawe merki za li{uvawe od
sloboda. Pritoa, opredeleno lice mo`e da u`iva celosen ili delumen
imunitet.
Poveduvaweto na postapkata mo`e da bide usloveno so prethodno
ili dopolnitelno odzemawe na imunitetot. Toga{ koga e predvideno
prethodno odzemawe na imunitetot na za{titenoto lice, krivi-
~noprocesniot organ sprema toa lice mo`e da prezeme procesni dejstvija
duri otkako toa lice mu e predadeno, a kaj dopolnitelnoto odezemawe
na imunitetot, krivi~noprocesniot organ mo`e da ja zapo~ne
krivi~nata postapka i pred negovoto predavawe, me|utoa vedna{ po
naru{uvaweto na imunitetskiet prava e dol`en od nadle`niot organ
da pobara odluka za odzemawe na imunitetot.
2 0 Imunitetot od me|unarodnopravni pri~ini se odnesuva na
isklu~uvawe, odnosno ograni~uvawe na va`eweto na doma{noto krivi~noprocesno
zakonodavstvo koga se raboti za: a) odredeni lica koi
spored me|unarodnite propisi u`uvaat opredelana za{tita, i na b)
opredeleni prostorii (zgradi, stanovi i sl) vo koi ne mo`at da se
vr{at nikakvi procesni dejstvija, duri i toga{ koga postapkata se
vodi protiv lice koe ne u`iva imunitet spored me|unarodnoto javno
pravo.
a) Krivi~opocesen imunitet od me|unarodnopravni pri~ini
u`ivaat tn. eksteritorijalni lica (pretstavnici na edna dr`ava ili
na me|unarodna organizacija koi svojata funkcija ja vr{at vo druga
dr`ava), a toa se: {efovi na stranski dr`avi, 38 pretsedateli na dr`avi,
ministri za nadvore{ni raboti i drugi li~nosti od visok rang, diplomatski
pretstavnici i administrativno tehni~kiot personal na
diplomatskite misii (dr`avni delegacii) i visoki funkcioneri na
nekoi pova`ni me|unarodni organizacii (generalniot sekretar na ON
i negovite pomo{nici, {efovi na specijalizirani agencii i sl.).
Navedenite lica ne mo`at krivi~no da bidat goneti nitu sudeni
za krivi~ni dela izvr{eni na teritorijata ~ie gostoprimstvo go
u`ivaat, tuku spored pravilata na me|unarodnoto pravo pripa|aat pod
jurisdikcija na svojata dr`ava. Toa zna~i deka tie nemaat krivi~nopraven,
tuku samo procesen imunitet {to gi {titi od gonewe samo vo
38
Pravoto na imunitet koe go u`iva {efot na dr`avata koga pretstojuva
vo na{ata dr`ava, se odnesuva i na negoviot bra~en drugar i negovite maloletni
daca, no ne i za negovite drugi srodnici koi se nao|aat vo negovata
pridru`ba. Dokolku {efot na dr`avata se nao|a vo slu`bena poseta na na{ata
dr`ava, celosen krivi~noprocesen imunitet u`ivaat i ~lenovite na negovata
slu`bena pridru`ba.
64

akreditiranata dr`ava i toa samo za vreme dodeka im trae svojstvoto
na eksteritorijalni lica, no ne i od goneweto vo sopstvenata dr`ava.
b) Vo vtoriot slu~aj se raboti za isklu~uvawe ili ograni~uvawe
na vodeweto na krivi~nata postapka na opredelen prostor koj u`iva
eksteritorijalnost. Toa zna~i deka vo krivi~nata postapka na Republika
Makedonija se primenuvaat propisite na me|unarodnoto pravo
so koi se ureduva tn. imunitetot na prostorii na misii koi se nao|aat
na prostorot na Republika Makedonija, a im pripa|aat na stranski
dr`avi, me|unarodni organizacii i tela. Pod prostorii na misija
se podrazbiraat zgradi i delovi na zgradi i okolnoto zemji{te koe,
bez ogled na nivniot sopstvenik, se koristi za potrebite na misijata,
vklu~itelno i na rezidencijata na {efot na misijata (~l. 1 t. i od Vienskata
konvencija za diplomatski odnosi - VKDO). Organite na krivi~nata
postapka {to se vodi protiv nekoe lice koe u`iva imunitet
spored me|unardonoto pravo, smeat da vlezat vo tie prostorii samo so
soglasnost na {efot na misijata. Prostoriite na misijata, mebelot i
predmetite {to se nao|aat vo niv, kako i prevoznite sredstva na misijata,
ne mo`at da bidat predmet na nikakov pretres ili na odzemawe vo
vrska so krivi~nata postapka protiv lice koe ne u`iva imunitet (~l.
22 st. 1 i 3 VKDO). Istata nepovredlivost i istata za{tita ja u`iva i
privatniot stan na diplomatskiot agent (~l. 30 st. 1 VKDO).
Vo vrska so prethodnoto se postavuva pra{aweto {to stanuva
vo slu~aj koga nekoe lice, protivno na voljata na {efot na diplomatskata
misija, }e se zasolni vo tie prostorii ili vo privaten stan na
{efot na diplomatskata misija, na diplomatski agent ili pak na {ef
na stranska dr`ava. Pra{aweto e dali vo takov slu~aj orgnite na teritorijalnata
dr`va mo`at ottamu, bez soglasnost na navedenite pretstavnici
na stranskata dr`ava, da go odvedat liceto koe ne u`iva me-
|unaroden imunitet. Odbivaweto na takvata soglasnost vo su{tina
zna~i da mu se dade pravo na diplomatski azil na toa lice, {to ne e vo
soglasnost so vladea~kite sfa}awa koi trgnuvaat od me|unarodnite
pravila spored koi prostoriite na misiite, stanot na {efot na misijata
ili koj i da e diplomatski agent, kako i na onoj na {efot na stranska
dr`avata koj se nao|a vo slu`bena poseta na druga dr`ava, ne
smee da slu`at kako mesto za diplomstski azil za kriminalcite. Ottamu
proizleguva deka i pokraj toa {to diplomatskiot azil ne e me|unarodnopravno
priznaen institut, takviot imunitet sepak fakti~ki egzistira
poradi faktot {to so ~l 22 st 1 VKDO, izre~no im se zabranuva
na organite na teritorijalnata dr`ava da vlezat vo prostoriite na
stranska diplomatska misija bez dozvola na {efot na misijata.
65

66

G l a v a IV
KRIVI^NOPROCESNI NA^ELA
Krivi~noprocesnite na~ela (principi, pravila, maksimi) se
osnovni pravni postavki koi sodr`inski pretstavuvaat rakovodni
idei, a akciono osnovni pravni barawa na eden sistem na krivi~na postapka.
39 Ovie principi ~ij{to broj ne e strogo opredelen i sekoga{
se vo soglasnost so op{tite na~ela na pravniot sistem, slu`at kako
osnova na vrz koja se gradi sovremeniot sistem na krivi~nata postapka.
40 Me|utoa, vedna{ treba da se istakne deka tie na~ela ne se od
apsoluten karakter. Poradi kolizijata na oddelni vrednosti, kako i
so ogled na ambivalentnosta na oddelni pravnotehni~ki sredstva vo
odnos na tie vrednosti, zakonodavecot pomalku ili pove}e otstapuva
od oddelni na~ela, so cel sekoja od vrednostite za{titeni so niv da se
ostvari vo taa mera vo koja zakonodavecot toa go smeta za potrebno. 41
I. NA^ELO NA AKUZATORNOST
1. Na~eloto na akuzatornost (optu`no na~elo ili na~elo na
obvinuvawe) zna~i deka krivi~nata postapka mo`e da se pokrene i
vodi samo toga{ koga postoi barawe od ovlasten tu`itel koj e dominus
litis (gospodar na sporot). So ova na~elo se obezbeduva poveduvaweto na
krivi~nata postapka i nejzinoto traewe do kone~noto re{avawe na
krivi~niot predmet. Principot e izrazen so maksimata nemo iudex sine
actore (nikoj ne mo`e da bide sudija bez postoewe na tu`itel, {to }e
re~e - nema postapka bez obvinenie). Ottamu celokupnata postapka
39
Vidi: Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 38. "Na~elata mo`at da se opredelat
kako op{ti pravila do koi preku sinteza na oddelni procesni propisi doa|a
procesnata teorija. Celta na sozdavaweto na tie op{ti pravila e sistematizacija
koja treba da ovozmo`i pogolema preglednost i ottamu podobro razbirawe
na procesnite pravila." Zlatari} - Dama{ka, op. cit. str. 169.
40
Osnovnite principi na krivi~nata postapka imaat karakter na
op{ti, rakovodni pravila poradi toa {to: a) ja opredeluvaat kako formata,
taka i sodr`inata na krivi~nata postapka, b) nao|aat svoja konkretizacija i
natamo{na razrabotka vo niza drugi procesni normi, i v) slu`at kako osnova
za razbirawe na su{tinata na krivi~nata postapka i kako regulator na nejzinata
pravilna primena vo praktikata. Marina, P. op. cit. str. 77.
41
Josipovi}, I. Izuzeci od na~ela tra`enja materijalne istine u krivi~nom procesnom
pravu SFRJ, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/6, str. 54.
67

{to se zasnova na ova na~elo se narekuva optu`na postapka i dokolku
nema obvinenie, sudot ne postapuva po slu`bena dol`nost - ne procedat
iudex ex officio.
Soglasno ova na~elo samo ovlasteniot tu`itel (lat. accusator) e
nositel na obvinenieto, taka {to ne mo`e da se slu~i sekoj gra|anin
da obvinuva, so {to samite gra|ani se za{titeni od samovolni obvinenija.
Ovlasteniot tu`itel e subjekt koj vo krivi~nata postapka ima
svojstvo na procesna stranka koja go inicira krivi~noto gonewe protiv
storitelite na krivi~ni dela i koja gi prezema site procesni dejstvija
naso~eni kon utvrduvawe na postoewe na krivi~no delo i krivi~na
odgovornost na storitelot. 42
Od druga strana, na sekoj gra|anin mu e ovozmo`eno po pat na
krivi~na prijava da dade povod za podigawe obvinenie od strana na
ovlasteniot tu`itel, a voedno sekoj e dol`en da prijavi krivi~no
delo za koe se goni po slu`bena dol`nost osven vo so zakon propi{ani
slu~ai vo koi neprijavuvaweto na krivi~no delo pretstavuva krivi~no
delo (~l. 140 i 141 ZKP). Na toj na~in gra|anite mo`at i treba da
vlijaat na krivi~noto gonewe, no samo na ovlasteniot tu`itel mu pripa|a
taa funkcija. Ovlasten tu`itel za krivi~nite dela koi se gonat
po slu`bena dol`nost e javniot obvinitel, a vo negovo otsustvo -
o{teteniot kako supsidijaren tu`itel, dodeka za krivi~ni dela koi se
gonat po privatna tu`ba ovlasten tu`itel e o{teteniot kako privaten
tu`itel.
2. Spored navedenoto, kako ovlasteni tu`iteli vo na{eto krivi~no
procesno zakonodavstvo mo`at da se pojavat:
1 0 Javniot obvinitel - za krivi~ni dela {to se gonat po slu`bena
dol`nost (~l. 16 st. 2 ZKP) so barawe za gonewe (obvinitelen akt
ili obvinitelen predlog)
Javniot obvinitel e dr`aven organ komu mu e doverena funkcijata
na gonewe vo krivi~nata postapka za krivi~ni dela koi se gonat
po slu`bena dol`nost (gonewe po slu`bena dol`nost), {to zna~i bez
volja na liceto koe e o{teteno so krivi~noto delo. Ako postojat dokazi
deka e storeno krivi~no delo koe se goni po slu`bena dol`nost, javniot
obvinitel e dol`en da go prezeme goneweto (na~elo na legalitet
vo goneweto).
Za odreden broj krivi~ni dela javnito obvinitel kako ovlasten
tu`itel ima pravo da prezeme gonewe samo ako vo taa smisla e staven
predlog od o{teteniot (gonewe po predlog).
Najposle, za odredeni krivi~ni dela javniot obvinitel go poveduva
goneweto samo po prethodno odobrenie od nekoj dr`aven organ
(gonewe po odobrenie).
2 0 O{teteniot (supsidijaren tu`itel) - koga javniot obvinitel
najde deka nema mesto za poveduvawe ili prodolo`uvawe na krivi~na
42
Marina, P. op. cit. str. 148.
68

postapka (~l. 16 st. 3, 60-64 i 434 st. 1 ZKP).
Kaj site krivi~ni dela {to se gonat po slu`bena dol`nost i po
predlog, postoi mo`nost o{teteniot da stane ovlasten tu`itel, no
samo supsidijarno, ako vo konkretniot slu~aj javniot obvinietl ne go
prezeme goneweto ili se otka`e od goneweto. Toga{ stanuva zbor za
gonewe od strana na o{teteniot kako tu`itel. Institutot supsidijaren
tu`itel postoi kako za{tita vo slu~aj koga javniot obvinitel so
zloupotreba na svoeto pravo se otka`e od goneweto, kako i zaradi
zadovoluvawe na interesot na o{teteniot izvr{itelot na krivi~noto
delo da bide kaznet.
Vo postapkata za krivi~ni dela kaj koi javniot obvinitel e
ovlasten tu`itel, o{teteniot pod odredeni uslovi mo`e da nastapi
kako supsidijaren tu`itel, pri {to povtorno gi dobiva site prava na
javniot obvinitel, osven onie koi toj gi ima kako dr`aven organ. So
drugi zborovi, supsidijaren tu`itel (spored ZKP - o{teteniot kako
tu`itel) e o{teteniot koj go prezel goneweto od javniot obvinitel i
namesto nego stanal ovlasten tu`itel. Do prezemawe na goneweto od
javniot obvinitel mo`e da dojde samo ako javniot obvinitel voop{to
ne saka da go povede goneweto (ako ja otfrli prijavata) ili ako do zavr{uvaweto
na glavniot pretres se otka`e od ve}e povedenata postapka.
Vo postapkata sprema maloletnici institutot na supsidijarna
tu`ba ne postoi.
3 0 Privatniot tu`itel - za krivi~ni dela {to se gonat po privatna
tu`ba (~l. 16 st. 2 ZKP) - so privatna tu`ba.
Za goneweto na pomal broj polesni krivi~ni dela ovlasten tu-
`itel e samo o{teteniot (gonewe po privatna tu`ba), taka {to vo
postapkata za takvite dela javniot obvinitel nema nikakvi prava. Kaj
ovie krivi~ni dela se smeta deka javniot interes e povreden samo dokolku
o{teteniot li~no se smeta za povreden.
Vo postapkata za krivi~ni dela koi se gonat po privatna tu`ba
o{teteniot e ovlasten tu`itel (tn. primaren tu`itel) i gi ima site
prava kako i javniot obvinitel, osven onie koi na javniot obvinitel
mu pripa|aat vo svojstvo na dr`aven organ.
Licata li{eni od delovna sposobnost i maloletnici pod 16 godini
ne mo`at da podnesuvaat privatna tu`ba, za{to se smeta deka za
procesno nesposobni. Za niv privatnata tu`ba mo`e da ja podnese zakonskiot
zastapnik (privatniot tu`itel i o{teteniot kako tu`itel
koi imaat strane~ka sposobnost, no ne i sposobnost za prezemawe na
procesni dejstvija, dobivaat zastapnici). Privatniot tu`itel i negoviot
zakonski zastapnik, svoite prava vo krivi~nata postapka mo-
`at da gi ostvarat i preku polnomo{nik. So drugi zborovi, mo`no e
ovlasteniot tu`itel (privatniot tu`itel ili o{teteniot kako tu`itel,
no ne i javniot obvinitel) ili obvinetiot da imaat sposobnost da
bidat stranka, no ne i sposobnost za vr{ewe na procesnite dejstvija
69

(legitimatio ad processum). 43
Na ova mesto treba da se naglasi deka postoi i eden poseben vid
privatna tu`ba - protivtu`ba koja e dopu{tena samo vo slu~aj na zaemni
navredi. Taa tu`ba mo`e da se podnese i po istekot na rokot od
tri meseci sî do zavr{uvaweto na glavniot pretres. Po dvete tu`bi se
postapuva zaedno i pritoa se izrekuva edna presuda (~l. 48 st. 2 ZKP).
3. So na~eloto na akuzatornost vo krivi~noto procesno pravo,
vsu{nost se ovozmo`uva razdeluvawe na osnovnite funkcii vo krivi-
~nata postapka: goneweto koe mu e dovereno na ovlasteniot tu`itel,
odbranata koja mu e doverena na liceto protiv koe e naso~eno krivi-
~noto gonewe) i presuduvaweto (koe mu e dovereno na sudot). Nakratko,
na~eloto na akuzatornost pretstavuva celosna sprotivnost na
inkvizicionoto na~elo spored koe site tri funkcii na krivi~nata
postapka mu se dovereni na sudot kako edinstven subjekt vo postapkata.
Na~eloto na akuzatornost vo prethodnata postapka ednovremeno
ovozmo`uva i razdeluvawe na poveduvaweto od vodeweto na krivi-
~nata postapka: krivi~noto gonewe i poveduvaweto na krivi~nata postapka
go vr{i ovlasten tu`itel, a vodeweto na prethodnata postapka
go vr{at posebni istra`ni organi.
4. Me|u prednostite na ova vo odnos na inkvizitornoto na~elo,
obi~no se istaknuva deka so nego se: 1 0 obezbeduva nezavisnosta i objektivnosta
kako na sudot taka i na istra`nite organi, koi imaj}i pred
sebe dve ramnopravni stranki, se gri`at za obezbeduvawe uslovi za donesuvawe
pravilna i zakonita odluka, 2 0 ovozmo`uva poveduvaweto na
krivi~nata postapka da mu se doveri na poseben dr`aven organ - javnoto
obvinitelstvo, koj se gri`i krivi~noto gonewe da se prezeme sekoga{
koga toa e vo soglasnost so op{testvenite interesi, kako i 3 0
obezbeduva pogolema efikasnost na krivi~nata postapka.
5. Opredelbata za akuzatornoto na~elo, sporede koe nema krivi~na
postapka bez ovlasten tu`itel, osven ako so ovoj zakon poinaku
ne e opredeleno, proizleguva od ~l. 16 st. 1 ZKP, kako i od ~l. 151 st. 1
ZKP spored koj istragata se sproveduva po barawe na javniot obvinitel
i ~l. 153 ZKP soglasno koj javniot obvinitel ima pravo neposredno
da obvinuva.
Na~eloto na akuzatornost konsekventno e vklu~eno i vo ~l. 53
ZKP, od koj proizleguva deka ne samo poveduvaweto tuku, i natamo-
{niot tek na postapkata zavisi od ovlasteniot tu`itel. Imeno, ako vo
tekot na postapkata, sî do zavr{uvaweto na glavniot pretres ovlasteniot
tu`itel se otka`e od natamo{noto gonewe, postapkata sekoga{
se zapira. Toga{ koga ovlasteniot tu`itel }e se otka`e od goneweto,
krivi~nata postapka se zapira so re{enie na istra`niot sud-
43
Obvinetiot koj e sposoben da bide stranka vo postapkata e sposoben
da vr{i i dejstvija vo postapkata. Dokolku obvinetiot e maloleten ili nepresmetliv
dobiva pomo{ od branitel.
70

ija (~l. 163 i 262 ZKP), odnosno obvinenieto se otfrla so presuda (~l.
341 st. 1 t. 3 ZKP ).
Dejstvoto na na~eloto na akuzatornost se ogleda i vo okolnosta
{to istragata se vodi samo vo pogled na krivi~noto delo i obvinetiot
na koj se odnesuva re{enieto za sproveduvawe na istraga (~l. 158 st. 1
ZKP), kako i vo toa {to presudata mo`e da se odnesuva samo na lice
koe e obvineto i samo za delo koe e predmet na obvinenieto (subjektiven
i objektiven identitet me|u presudata i obvinenieto - ~l. 338 st. 1
ZKP).
6. Od akuzatornoto ili optu`noto na~elo postojat isklu~oci
sodr`ani vo ~l. 147 i 148 ZKP. Toa e slu~aj koga organite za vnatre-
{ni raboti prezemaat opredeleni procesni dejstvija pred poveduvaweto
na krivi~nata postapka, kako i toga{ koga vo opredeleni slu~ai
takvi ovlastuvawa ima istra`niot sudija (~l. 149 ZKP). Vakvoto otstapuvawe
od na~eloto na akuzatornosta vo polza na odredeni elementi
na inkvizitornosta e predopredeleno od neophodnosta za brzo i neodlo`no
postapuvawe.
7. So podnesuvawe na aktot na obvinenieto do nadle`niot sud
se doa|a vo fazata na poveduvawe na krivi~nata postapka vo koja sudot
ispituva dali se ispolneti zakonskite uslovi za sproveduvawe na postapkata.
Odlukata na sudot za osnovanosta na krivi~nata postapka doveduva
do sproveduvawe na istraga ili do re{avawe na pra{aweto za
podigawe na obvinitelen akt, a ako ne se ispolneti potrebnite uslovi
do zapirawe na postapkata
II. NA^ELO NA OFICIELNOST
1. Na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo se zasnova na na~eloto
na oficielnost spored koe odredeni dr`avni organi ja zapo~nuvaat
i ja vodat krivi~nata postapka po slu`bena dol`nost (ex officio)
isklu~itelno vo dr`aven (op{testven) interes, bez ogled na toa dali
liceto koe eventualno e o{teteno so krivi~noto delo (o{teteniot)
saka ili ne saka da se vodi krivi~na postapka protiv storitelot. Od
navedeniot poim na ova na~elo, so koj se izrazuva sprotivnost na akuzatornata
postapka od sredniot vek, vo koja po~etokot, a ponekoga{ i
tekot na postapkata, zavisea od voljata na o{teteniot, postojat dva
isklu~oci: gonewe po privatna tu`ba i gonewe po predlog na o{teteniot.
Vo ovie slu~ai poveduvaweto i traeweto na postapkata zavisi od
voljata na o{teteniot koj se rakovodi od svoite li~i interesi. Pritoa,
zna~ajno e da se naglasi deka supsidijarnata tu`ba ne pretstavuva
isklu~ok od ova na~elo, iako i toga{ poveduvaweto i traeweto na postapkata
zavisi od voljata na o{teteniot. Toa proizleguva ottamu {to
supsidijarnata tu`ba poimno e mo`na samo vo sistem {to go usvoil
na~eloto na oficielnost, taka {to goneweto od strana na o{teteniot
pretstavuva samo dopolnitelna procesna funkcija.
71

2. Ova na~elo se definira i kako na~elo koe va`i za krivi~noto
gonewe (gonewe po slu`bena dol`nost) kako edna od funkciite koi
se vr{at vo krivi~nata postapka. Pritoa, zna~ajno e deka ovde se zboruva
za javniot obvinitel kako subjekt na krivi~noto gonewe, a ne za
koj i da e ovlasten tu`itel, ottamu {to, koga e vo pra{awe dr`avniot
interes, samo javniot obvinitel e dol`en da ja povede i vodi krivi~nata
postapka. Intencijata na ovoj poim e podelba na krivi~nite dela na
dve grupi spored kriteriumot koj e isklu~itelniot ili barem primarniot
ovlasten tu`itel vo krivi~nata postapka. Za krivi~nite dela za
koi se goni po slu`bena dol`nost, ovlasten tu`itel e javniot obvinitel,
a za krivi~niet dela koi se gonat po privatna tu`ba ovlasten tu-
`itel e o{teteniot. Pritoa, krivi~nite dela koi se gonat po predlog
na o{teteniot spa|aat vo grupata na krivi~ni dela koi se gonat po
slu`bena dol`nost zatoa {to i za niv ovlaten tu`itel e javniot
obvinitel, bez ogled na toa {to negovata procesna aktivnost e zavisna
od voljata na o{teteniot (~l. 16 st. 2 ZKP). Ottamu i kaj krivi~nite
dela koi se gonat po predlog mo`e da se pojavi supsidijaren tu`itel.
3. Najposle, vo na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo, na~eloto
na oficielnost se upotrebuva i kako pravilo spored koe procesnite
dejstvija se sproveduvaat po inicijativa na sudot kako nivna
obvrska nezavisna od inicijativata na strankite.
72
III. NA^ELO NA ZAKONITOST
1. Na~eloto na zakonitosta (legalitetot) kao osnovno na~elo
na celokupniot praven sistem nu`no se javuva kako osnovno na~elo i
vo krivi~nata postapka. Ova na~elo vo krivi~noto procesno pravo vo
prv red zna~i deka krivi~nata postapka mora da bide pravno regulirana
i deka samo vo takva postapka, regulirana so zakon mo`e da dojde do
pravosilno re{avawe na krivi~nopravniot predmet. Ova na~elo vo
krivi~nata postapka e izrazena preku maksimata: nulla poena sine processu
(nema kazna bez postapka). Ottamu proizleguva deka site
krivi~oprocesni prava i dol`nosti na krivi~noprocesnite subjekti
se precizno utvrdeni vo ZKP, i deka vo vr{eweto na svojata funkcija
tie se dol`ni da se dvi`at vo ramkite na svoite ovlastuvawa i deka }e
gi ostvaruvaat so dejstvija i sredstva {to se predvideni so zakon i vo
zakonski utvrdenata forma. 44 Spored toa na~eloto na legalitetot vo
krivi~nata postapka se sveduva na:
1 0 Dol`nost na javniot obvinitel da gi goni storitelite na
krivi~ni dela. Javniot obvinitel e dol`en da prezema krivi~no gone-
44
Ova na~elo istovremeno zna~i deka, na izrekuvaweto i izvr{uvaweto
na krivi~nata sankcija sekoga{ mu prethodi krivi~na postapka, pa duri i
toga{ koga voop{to nema dvoumewe za konkretnoto lice deka e izvr{itel na
krivi~noto delo i deka zaslu`uva odredena sankcija.

we za krivi~ni dela za koi se goni po slu`bena dol`nost sekoga{ koga
postojat opredeleni stvarni i pravni zakonski uslovi bez ogled na toa
dali vo oddelni slu~ai toj li~no e uveren vo celesoobraznosta i korisnosta
od krivi~noto gonewe. Stvarnite uslovi se ispolneti koga postojat
dokazi {to ja potvrduvaat osnovanosta na somnenieto deka odredeno
lice storilo krivi~no delo koe se goni po slu`bena dol`nost
(postoeweto dovolno osnovi na somnevawe protiv liceto da mo`e da se
vodi krivi~na postapka). Pravnite uslovi se ispolneti koga ne postoi
nekoja zakonska pre~ka za poveduvawe na krivi~noto gonewe (postoewe
procesni pretpostavki i postoewe elementi na krivi~noto delo).
Na~eloto na legalitet na javnata tu`ba zna~i se sostoi vo toa,
kaj krivi~nite dela koi se gonat po slu`bena dol`nost javniot obvinitel
mora da povede krivi~no gonewe ako se steknati uslovite predvideni
vo zakon, bez ogled na kakvi i da e drugi pri~ini {to bi mo-
`ele da zboruvaat za toa goneweto da ne se prezema. Kako {to na~eloto
na oficielnost na poveduvawe na krivi~nata postapka ne zavisi
od voljata na op{teteniot, taka spored na~eloto na legalitetot poveduvaweto
na postapkata ne zavisi od voljata na javniot obvinitel,
t.e. koga se ispolneti uslovi predvideni vo zakonot, poveduvaweto na
postapkata za javniot obvinitel ne e samo mo`nost, tuku i obvrska i
dol`nost - obvrska i dol`not da gi goni site storiteli na edno krivi~no
delo. 45
2 0 Dol`nost na sudot i drugite dr`avni organi da gi vr{at
svoite funkcii vo vrska so krivi~noto gonewe. [to se odnesuva do
sudovite, va`no e deka spored ova na~elo, tie mo`at da se ustanovuvaat
i da se ukinuvaat samo so zakon. Vo ramkite na ova na~elo, isto taka, se
sodr`ani na~elata na rabota na sudot spored koi sudovite sudat samo
vrz osnova na ustavot i zakonite i me|unarodnite dogovori ratifikuvani
vo soglasnost so ustavot.
Od tuka proizleguva deka su{tinata na ova na~elo e da se vr{i
funkcijata na krivi~noto gonewe, t.e. sigurno i neizbe`no da se primenuva
materijalnoto krivi~no pravo pod uslovite {to gi nalo`uva zakonot.
Za toa ne e dovolno da se vr{i samo obvinitelskata funkcija,
tuku i funkcijata na sudeweto kako i funkcijata na prijavuvaweto na
krivi~nite dela. 46
2. Vo potkrepa na legalitetot vo krivi~noprocesnata teorija
obi~no se istaknuva: 1 0 legalitetot obezbeduva ednoobrazna primena
na zakonite vo oblasta na krivi~noto gonewe i go isklu~uva neramnopravniot
tretman na gra|anite, 2 0 ja zacvrstuva pravnata sigurnost, 3 0
ja osloboduva odlukata na javniot obvinitel od nadvore{ni vlijanija,
od politi~ki intervencii i od subjektivna ocena, 4 0 ja eliminira vol-
45
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 121.
46
Gruba~, M. Na~elo legaliteta u krivi~nom procesnom pravu, JRKKP, Beograd,
1988/3, str. 77.
73

jata na o{teteniot pri donesuvawe na odlukata za gonewe na storitelot
na krivi~noto delo, itn. Takvata uloga za legalitetot osobeno doa|a
do izraz koga istiot }e se sporedi so svojata sprotivnost - so na~eloto
na oportunitetot, spored koj javniot obvinitel ima pravo, no ne
i dol`nost da go inicira krivi~noto gonewe. 47
Zna~ajno e i toa deka vo soglasnost so na~eloto na legalitetot
vo krivi~nata postapka ne smee da se dovede vo pra{awe nitu edno pravo
na obvinetoto lice predvideno so normite na krivi~nata postapka
a koe se odnesuva na razre{uvaweto na vistinata vo vrska so izvr{enoto
krivi~no delo. Toa se odnesuva na pravoto na obvinetiot da bide
soslu{an, na pravna pomo{, na pravo na `alba i drugi pravni sredstva,
kako i na za{titata na site ostanati negovi prava i interesi vo krivi~nata
postapka.
3. Isklu~oci od na~eloto na legalitetot. Vo ~l. 17 ZKP e
istaknato na~eloto na legalitet kako pravilo, ottamu {to od nego se
predvideni odreden broj isklu~oci koi se odnesuvaat za oddelni krivi~ni
dela odnosno storiteli. Na toj na~in na{iot ZKP se opredlil i
za va`eweto na na~elot na oportunitet.
74
IV. NA^ELO NA OPORTUNITET
1. Govorej}i za na~eloto na zakonitosta spomnavme deka javniot
obvinitel e dol`en da go vr{i goneweto koga za toa postojat zakonski
uslovi. Toa zna~i deka pri postoewe na ova na~elo javniot obvinitel
ne re{ava za toa dali vo konkretnito slu~aj treba da go prezeme krivi~noto
gonewe, tuku samo ocenuva dali postoi verojatnost deka vo konkretniot
slu~aj se ispolneti site zakonski uslovi za krivi~na odgovornost
na nekoe lice, odnosno site zakonski uslovi za primena na
drugite merki sprema toa lice, pa dokolku smeta deka se ispolneti
site uslovi, toj spored zakonot e dol`en da go vr{i krivi~noto gonewe.
Dokolku ne postapi na toj na~in, toj go kr{i zakonot.
Pogore spomnavme deka nasproti ova na~elo postoi edno drugo
na~elo koe se odnesuva na slu~aite koga javniot obvinitel nema apsolutna
dol`nost da go vr{i krivi~niot progon. Vo takvi slu~ai, dodu-
{a, postoeweto na zakonskite uslovi pretstavuva nu`na pravna pretpostavka
za mo`nosta od poveduvawe na krivi~no gonewe, me|utoa duri
i toga{ koga takvite uslovi postojat, mo`e da dojde do krivi~no gonewe
samo ako javniot obvinitel smeta deka tokmu vo konkretniot slu~aj
e od dr`aven interes krivi~noto gonewe da se povede, odnosno ako od
aspekt na dr`avnite interesi e oportuno (celishodno) da se vr{i
krivi~noto gonewe. Ova na~elo se narekuva na~elo na oportunitet na
47
Marina, P. Ostvaruvawe na slobodite i pravata na ~ovekot i gra|aninot
vo krivi~nata postapka, Godi{nik na pravniot fakultet vo Skopje,
1982, str. 126-127.

krivi~noto gonewe. Vo negovo prisustvo, javniot obvinitel ne mora da
prezeme krivi~no gonewe ako smeta deka krivi~nata postapka i kaznuvaweto
na prestapnicite, odnosno primenata na drugite krivi~nopravni
sankcii vo konkretniot slu~aj od dr`aven interes ne bi bilo
oportuno. Vo toj slu~aj javniot obinitel se rakovodi od: 1 0 politi~ki
pri~ini, 2 0 vpe~atokot {to goneweto }e go ostavi vo javnosta, 3 0 bezna~ajnosta
na krivi~noto delo, 4 0 bezna~ajnosta na storenata {teta, 5 0
faktot deka {tetata e nadomestena, 6 0 pri~ini na procesna ekonomija,
7 0 potrebata za blagonakloneto postapuvawe sprema obvinetiot, 8 0
kriminalnopoliti~ki pri~ini vo vrska so negovata li~nost ili so politi~kata
situacija i sl. 48
2. Vo teorijata postojat pove}e argumenti koi se naveduvaat vo
prilog na ova na~elo, no mnogu posilni, iako pomalubrojni, se onie
argumenti koi se naveduvaat kako negovi nedostatoci.
1 0 Vo prilog na ova na~elo se naveduva deka:
- so negovata primena se ovozmo`uva vodewe smetka kako za individualnite,
taka i za op{testvenite interesi,
- oportunitetot se potpira vrz diskrecionata vlast na javniot
obvinitel {to dozvoluva poelasti~en stav i zemawe predvid na barawata
na sovremenata pravna filozofija i kriminalna politika, 49
- oportunitetot ja kine vrskata so teorijata na apsolutnoto kaznuvawe
i pridonesuva kon podobra organizacija na pravosudnite organi,
za{to ovozmo`uva poracionalno koristewe na kadrite, osloboduvaj}i
gi javnoto obvinitelstvo i sudot od odreden broj krivi~ni dela,
vo prv red od onie koi imaat malo zna~ewe, 50
- postojat golem broj bezna~ajni krivi~ni dela ~ii {to storiteli
bi bilo beskorisno da se gonat,
- vo slu~ai na polesni prestapi, osobeno ako na o{teteniot mu
e nadomestena {tetata, goneweto koe predizvikuva skandal mo`e da
ima pove}e nezgodni posledici ({teta), odo{to prednosti (korist),
- primenata na na~eloto na oportunitet e osobeno pogodno vo
krivi~nata postapka sprema maloletnicite, ottamu {to so nivnoto
krivi~no gonewe za krivi~ni dela od malo zna~ewe, se rizikuva da se
ostvari lo{o vlijanie vrz nivniot natamo{niot razvoj,
2 0 Osnovnite, i spored nas, najva`ni nedostatoci na na~eloto
na oportunitet se sostojat vo slednoto:
- vo slu~aj na negova ekstenzivna primena se ru{i osnovata i
smislata na na~eloto na legalitetot,
- postoeweto na na~eloto na oportunitet mu zadava smrten udar
na na~eloto na pravda (i pravi~nost), pomesteno vo ~l. 32 KZ, so ogled
na toa {to ne mo`at da postojat gra|ani podlo`eni na Krivi~niot za-
48
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 122.
49
Gruba~, M. op. cit. str. 79.
50
Ibid, str. 79.
75

konik i gra|ani izzemeni od Krivi~iot zakonik, i {to na toj na~in od
koren se izmestuva, se kr{i i navreduva ustavnoto na~elo deka site
gra|ani se ednakvi pred zakonot (ednakvost na gra|anite vo pogled na
krivi~noto gonewe).
- mo`e da dovede do nepopravlivi posledici poradi zloupotrebi
vo negovata primena (vo praktikata ve}e e potvrdeno deka ~estopati
e izvor na samovolie). Sprotivnite tvrdewa: "ako javnoto obvinitelstvo
ispravno ja vr{i svojata funkcija, nema da se slu~uvaat zloupotrebi
poradi negovata primena," ili deka "mo`at da se predvidat
procesni ustanovi koi pru`aat izvesna garancija deka javniot obvinitel
nema da go zloupotrebi ova na~elo," se samo potvrda za realnosta
od postoeweto i zna~eweto na taa opasnot, koja, vpro~em, so propisi i
ne mo`e taka lesno da se predupredi. 51 Vo na{iot praven sistem, za
`al, sî u{te ne se pronajdeni adekvatni mehanizmi so koi efikasno }e
se spre~i javniot obvinitel neopravdano da odstapi od krivi~no gonewe.
Takvoto otstapuvawe od gonewe zasega se spre~uva samo so mo`nosta
od podigawe supsidijarna tu`ba.
- kako nedostatoci na na~eloto na oportunitet treba da se zemat
i site ponapred navedeni argumenti koi se istaknati vo prilog na
na~eloto na legalitetot.
- i kone~no, {to se odnesuva do delata od malo zna~ewe, va`no e
da se istakne deka za niv vo na{iot praven sistem nema potreba od
primena na ova na~elo. Na javniot obvinitel ne mu se potrebni nikakvi
procesni ovlastuvawa da ne goni za ovie dela, za{to spored ~l. 8
KZ, tie ne se krivi~ni dela. Ottamu, za niv ne mo`e da se prezeme krivi~no
gonewe duri ni toga{ koga javniot obvinitel toa bi go sakal. Vo
onie slu~ai koga javniot obvinitel sepak bi pokrenal krivi~no gonewe
za ovie dela, nasproti negovata ocenka, sudot ~ija kontrola e celosna
}e najde deka nema krivi~no delo.
Nakratko, na{ stav e deka samo na~eloto na legalitet (za izvr-
{enoto krivi~no delo mora sekoga{ i sekoj da se goni) i negovoto postojano
jaknewe pretstavuva garancija od mo`nite zloupotrebi na vlasta
i slu`benite lica zadol`eni za krivi~no gonewe i deka samo so
negova pomo{ mo`e da se obezbedi va`eweto na isklu~itelno va`nite
na~ela na pravda i pravi~nost, 52 ~ie nepo~ituvawe, barem vo na{ite
51
Na ovoj prigovor neve{to se odgovara: "Praktikata poka`uva deka
i vo sistemot na legalitet postojat mo`nosti, pomali ili pogolemi, zakonski
ili fakti~ki, za diskrecijata na javniot obvinitel (vo prv red pri odlu~uvaweto
dali ima dovolno dokazi za poveduvawe na krivi~nata postapka). Principot
na legalitetot e pridobvika na XIX vek i vo nego e vgradena nedoverba
sprema izvr{nata vlast na toa vreme i prili~o naivnoto veruvawe deka zakonodavecot
so propisi mo`e da gi spre~i zloupotrebite. Ibid, str. 79.
52
Vidi podrobno: Sulejmanov, Z, Penologija, vtoro i dopolneto izdanie,
str. 381-389 i 397-401 i Sulejmanov, Z. Kriminalna politika, str. 68-74.
76

sovremeni uslovi se poka`a kako eden od najzna~ajnite kriminogeni
faktori. Vo ovaa smisla, ne mo`eme, a da ne dodademe: nepravedno e nekoj
(koj i da e) da se kazni ako sudot ne storil sî {to e potrebno i site
drugi koi vr{at krivi~ni dela da bidat kaznati. Sudovite kone~no
mora da storat sî, da ne mo`e da im se prefrli deka za krivi~ni dela
gi osuduvaat samo licata koi ne se dovolno ve{ti da se izvle~at od zakonot.
3. Isklu~ocite od na~eloto na legalitet, odnosno va`eweto na
na~eloto na oportunitet vo na{eto zakonodavstvo doa|a predvid: 1 0 vo
postapkata sprema maloletnici, 2 0 vo postapkata na otstapuvaweto na
krivi~no gonewe 3 0 vo postapkata na ekstradicija, 4 0 pri
transformacijata na krivi~no delo vo prekr{ok, 5 0 kaj primenata na
institutot odobrenie za krivi~no gonewe, 6 0 kaj odlagaweto na krivi-
~noto gonewe so soglasnost na o{teteniot, 7 0 koga javniot obvinitel
ne e dol`en da prezeme krivi~no gonewe, 8 0 koga javniot obvinitel
mo`e da se otka`e od goneweto i, 9 0 kaj nekoi drugi krivi~nopravni
instituti kako, na primer: posebnite uslovi za gonewe, abolicijata,
zastarenosta i dr. 53
1 0 Zna~ajni isklu~oci od na~eloto na legalitetot postojat vo
postapkata sprema maoletnici.
a) Takov isklu~ok vo prv red postoi kaj krivi~nite dela za koi
se goni po slu`bena dol`nost, ako za deloto e propi{ana kazna zatvor
do tri godini ili pari~na kazna. Koga stanuva zbor za takvo krivi~no
delo, iako postojat dokazi deka maloletnikot go storil krivi~noto
delo, nadle`niot javniot obvinitel mo`e:
- da ne povede postapka pred sudot iako postojat dokazi deka go
storil krivi~noto delo, dokolku smeta deka ne bi bilo celesoobrazno
da se vodi postapka so ogled na prirodata na krivi~noto delo i na okolnostite
pod koi e storeno, na porane{niot `ivot na maloletnikot i
na negovite li~ni svojstva, kako i koga izvr{uvaweto na kaznata ili
na vospitnata merka e vo tek,
- uslovno da go odlo`i poveduvaweto na postapkata pred sudot
za vreme od {est meseci pod uslov vo toj rok da ne stori drugo krivi-
~no delo i da ja nadomesti {tetata ili na drug na~in da gi popravi
{tetnite posledici predizvikani so storuvawe na deloto,
- da ne povede postapka dokolku vrz osnova na izve{tajot od Centarot,
utvrdi deka e postignata spogodba me|u maloletnikot i negovoto
semejstvo i o{teteniot za vra}awe na imotnata korist, nadomes-
53
Pri~inite na oportunitetot mo`at da bidat: obyiri sprema storitelot
na krivi~noto delo, negovoto semejstvo ili javnosta, sprema barawata
na dr`avnata politika vo me|unarodnite odnosi, maloto zna~ewe na krivi-
~noto delo i otsustvoto na {tetni posledici, okolnosta deka storenata
{teta so krivi~noto delo e nadomestena, nesrazmernosta me|u tro{ocite na
postapkata i o~ekuvanite efekti od sudeweto. Gruba~, M. op. cit. str. 78.
77

tuvaweto na {tetata ili popravaweto na {tetnite posledici na deloto,
ili
- da mu predlo`i na sudot da odredi sprema maloletnikot merka
op{tokorisna rabota do 30 ~asa (~l. 68 st. 1 ZMP)
Navedenite odluki javniot obvinitel mo`e da gi donese koga }e
oceni deka slu~ajot e jasen i koga za toa postoi soglasnost od maloletnikot
i negoviot zakonski zastapnik, branitelot i o{teteniot, po
prethodno pribaven izve{taj od centarot (~l. 68 st. 2 ZMP). Zaradi
utvrduvawe na soglasnosta javniot obvinitel so pokana gi povikuva
navedenite lica. Nivnoto nedoa|awe koga se uredno pokaneti se smeta
za izrazuvawe nesoglasnost (~l. 68 st. 3 ZMP)
Centarot e dol`en na barawe na javniot obvinitel najdocna vo
rok od eden mesec da mu dostavi izve{taj vo koj pokraj drugite okolnosti
{to se odnesuvaat na li~nosta na maloletnikot i negovoto odnesuvawe
treba da bide sodr`ano mislewe i predlog vo odnos na donesuvaweto
na odluka (~l. 68 st. 4 ZMP). Pred donesuvawe na odlukata
javniot obvinitel mo`e da pobara poseben izve{taj od Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti za okolnostite pod koi e storeno krivi~noto
delo (~l. 68 st. 4 ZMP)
Postapkata okolu utvrduvaweto na uslovite za primena na na-
~eloto na oportuniutet, koja zakonodavecot ja narekuva - postapka za
posreduvawe i poramnuvawe, ne e mo`na dokolku krivi~noto delo na
maloletnikot imalo za posledica smrt na nekoe lice.
Inaku, odlukata vo postapkata za posreduvawe i poramnuvawe
mo`e da donese i sudot vo tekot na sudskata postapka (~l. 69 st. 1
ZMP). Odlukata ima forma na re{enie. Pritoa, u~esnicite {to dale
soglasnost za odlukata se smeta deka se otka`ale od `alba na re{enieto
(~l. 70 st. 1 ZMP).
b) Za krivi~ni dela za koi e propi{ana kazna zatvor do pet godini
javniot obvinitel mo`e vo rok od 15 dena da odlu~i da ne bara poveduvawe
na postapka iako postojat dokazi deka maloletnikot go storil
krivi~noto delo, ako smeta deka ne bi bilo celesoobrazno da se
vodi postapka so ogled na priordata na krivi~noto delo i na okolnostite
pod koi e storeno, na porane{niot `ivot na maloletnikot i na
negovata li~nost (~l. 100 st. 1 ZMP).
Zaradi utvrduvawe na okolnostite, javniot obvinitel mo`e da
pobara izvestuvawe od roditelite, odnosno od staratelot na maloletnikot,
od drugi lica i ustanovi, a koga e toa potrebno mo`e ovie lica
i maloletnikot da gi povika vo javnoto obvinitelstvo zaradi neposredno
zapoznavawe. Toj mo`e da pobara mislewe od centarot za celesoobraznosta
za poveduvawe postapka sprema maloletnikot (~l. 100 st. 2
ZMP).
Ako za donesuvawe na odlukata treba da se ispitaat li~nite
svojstva na maloletnikot, javniot obvinitel mo`e, vo spogodba so centarot,
da go upati maloletnikot vo prifatili{te ili vo ustanova za
78

ispituvawe ili vospituvawe, koe mo`e da trae najdolgo eden mesec
(~l. 100 st. 3 ZMP).
Vo ovoj slu~aj za oportunosta na vodeweto na krivi~nata postapka
najprvin odlu~uva javniot obvinitel, koj sekoga{ koga toa go smeta
za osnovano mo`e da bara poveduvawe na krivi~nata postapka. Ako
toj odlu~i da ne bara poveduvawe na krivi~nata postapka, negovata
odluka }e bide kone~na dokolku o{teteniot (kogo javniot obvinitel e
obvrzan da go izvesti za svojata odluka), vo zakonski opredeleniot rok
od 8 dena ne postavat barawe do sovetot na maloletnici na nadle`niot
sud sprema maloletnikot, sepak da se vodi krivi~na postapka (~l. 100
st. 5 ZMP).
v) Koga se ispolneti uslovite za kaznuvawe na postar maloletnik
od ~l. 43 do 49 ZMP, javniot obvinitel mo`e pred da podnese barawe
za poveduvawe na podgotvitelna postapka da mu predlo`i na maloletnikot,
negoviot branitel i semejstvoto da se sprovede posebna postapka
za priznavawe na odgovornosta i spogoduvawe za visinata na kaznata.
Takov predlog javniot obvinitel mo`e da podnese vo slu~aite
koga raspolaga so dokazi koi nedvosmisleno uka`uvaat deka maloletnikot
e storitel na krivi~noto delo, deka e odgovoren za storenoto
delo i deka se ispolneti uslovite za izrekuvawe na kazna (~l. 101 st. 1
ZMP).
Vo postapkata za spogoduvawe javniot obvinitel }e gi pribere
od centarot site potrebni izve{tai i drugi dokumenti za li~nosta na
maloletnikot i }e obezbedi soglasnost od o{teteniot. Ako so predlogot
e soglasen o{teteniot, javniot obvinitel gi povikuva na javno spogoduvawe,
maloletnikot, negoviot zastapnik, centarot i o{teteniot.
Ako na spogoduvaweto se postigne soglasnost, se sostavuva spogodba
koja ja potpi{uvaat site prisutni u~esnici (~l. 101 st. 1 i 2 ZMP).
Javniot obvinitel ja dostavuva spogodbata do sovetot na maloletnici
koj mo`e da ja prifati spogodbata i da donese presuda so koja
}e ja izre~e predlo`enata kazna, protiv koja ne e dozvolena `alba.
Ako sudot ne ja prifati spogodbata go vra}a predmetot na javniot
obvinitel koj e dol`en da podnese barawe za poveduvawe podgotvitelna
postapka (~l. 101 st. 3 ZMP).
Vo tekot na sudskata postapka sudskite spisi i izjavite na maloletnikot
i negoviot branitel dadeni vo postapkata za spogoduvawe
ne smeat da se koristat kako dokaz i }e bidat izdvoeni od sudskata postapka
(~l. 101 st. 4 ZMP). Isto taka, javniot obvinitel ne smee da se
povikuva na podatocite i izjavite dadeni vo postapkata na spogoduvawe
(~l. 101 st. 5 ZMP).
g) Zakonot dozvoluva javniot obvinitel da go primeni na~eloto
na oportunitet i toga{ koga re{ava dali }e ja povede krivi~nata postapka
sprema maloletnik sprema koj e ve}e vo tek izvr{uvawe na kazna
ili vospitna merka za nekoe drugo krivi~no delo. Vo takov slu~aj
javniot obvinitel, soglasno na~eloto de minima non curat praetor, mo`e
79

da odlu~i da ne povede krivi~na postapka za drugoto krivi~no delo na
maloletnikot ako so ogled na negovata te`ina, kako i so ogled na kaznata,
odnosno vospitnata merka {to se izvr{uva, ne bi i bilo celsihodno
da se vodi krivi~na postapka i da se izre~e krivi~na sankcija. 54
d) Vo krivi~nata postapka sprema maloletnici postoi i pravo
na sudot da se rakovodi so na~eloto na oportunitet pri izrekuvaweto
na krivi~nata sankcija. Imeno, sovetot za maloletnici mo`e da ja zapre
postapkata koga }e najde deka sprema maloletnikot ne e celishodno
da se izre~e kazna, nitu vospitna merka. 55
2 0 Va`eweto na na~eloto na oportunitet doa|a do izraz i kaj
otstapuvaweto na krivi~no gonewe na stranska dr`ava. Toga{ koga
javniot obvinitel na Republka Makedonija e ovlasten da ne goni stranski
dr`avjanin (koj ima `iveali{te vo stranska dr`ava, a koj na podra~jeto
na na{ata dr`ava storil krivi~no delo koe spa|a vo grupata
krivi~ni dela za koi se goni po slu`bena dol`nost) tuku goneweto da
go otstapi na stranskata dr`ava vo koja stranecot za koj stanuva zbor
ima `iveali{te (~l. 507 ZKP). Re{enieto za otstapuvawe na krivi-
~noto gonewe na stranska dr`ava mo`e da se donese samo ako stranskata
dr`ava ne se protivi na toa. Vo toj slu~aj, re{enieto mo`e da se
donese iako ne postojat uslovite od ~l. 510 ZKP - uslovite za predavawe
(ekstradicija).
Otstapuvaweto mo`e da se dozvoli za krivi~nite dela za koi e
predvidena kazna zatvor do deset godini, kako i za krivi~nite dela zagrozuvawe
na javniot soobra}aj. Spored toa organot koj donesuva re{enie
za otstapuvawe na krivi~no gonewe i sudewe na organite na stranskata
dr`ava e vrzan za navedenite pravni uslovi pod koi mo`e da se
odobri otstapuvaweto, me|utoa i pokraj postoeweto na tie uslovi ne e
dol`en da donese takvo re{enie, odnosno soglasno interesite na na-
{ata dr`ava mo`e da go primeni na~eloto na oportunitet.
Ovde, me|utoa, treba da se znae deka otstapuvaweto na krivi~noto
gonewe od stojali{te na me|unarodnoto krivi~no pravo, ne pretstavuva
primena na na~eloto na oportunitet, zatoa {to goneweto, sepak,
go vr{at organite na drugata dr`ava.
3 0 Od na~eloto na oportunitet mo`e da se rakovodi i ministe-
54
Koga e vo tek izvr{uvawe na kazna ili druga sankcija javniot obvinitel
mo`e da odlu~i da ne bara poveduvawe na postapka za drugo krivi~no
delo na maloletnikot, ako so ogled na te`inata na toa krivi~no delo, kako i
na kaznata, odnosno sankcijata {to se izvr{uva, ne bi imalo cel vodewe na
postapkata i izrekuvawe na sankcija za toa delo (~l. 100 st. 4 ZMP).
55
"Sovetot so re{enie }e ja zapre postapkata vo slu~aite koga spored
odredbite na Zakonot za krivi~na postapka sudot donesuva presuda so koja
obvinenieto se odbiva ili so koja obvinetiot se osloboduva od obvinenieto,
kako i koga sovetot }e najde deka ne e soobrazno na maloletnikot da mu se
izre~e sankcija. (~l. 121 st. 2 ZMP).
80

ot za pravda vo postapkata za ekstradicija. Imeno, od pri~ini na
celishodnost, ministerot za pravda mo`e da go odbie predavaweto na
liceto i pokraj toa {to prethodno, vo sudska postapka, e utvrdeno deka
se ispolneti site uslovi za negovoto predavawe (~l. 518 st. 1, 2 i 3
ZKP ), a po predlog na ministerot za pravda, Vladata na Republika
Makedonija mo`e da odlu~i da ne se dozvoli ekstradicija, ako za toa
postojat posebno opravdani interesi za dr`avata ( ~l. 518 st. 4 ZKP )
4 0 Do primena na na~eloto na oportunitet (otstapuvawe od na-
~eloto na legalitetot) doa|a i vo slu~i na izdedna~uvawe na krivi-
~noto delo so disciplinski delikt. Takva mo`nost najprvin postoi kaj
nekoi dela na voeni lica. Spored ~l. 351 KZ, za krivi~no delo protiv
vooru`enite sili za koe e propi{ana kazna zatvor do tri godini, namesto
krivi~na sankcija, na voeno lice mo`e da mu se izre~e disciplinska
kazna, odnosno merka utvrdena so zakon ako deloto dobilo osobeno
lesen vid i ako toa go baraat interesite na slu`bata. Takov slu-
~aj e predvideni vo ~l. 46 st. 3 KZ. Spored taa odredba osudeniot, koj za
vreme na izdr`uvaweto na kaznata zatvor ili maloletni~ki zatvor }e
stori krivi~no delo za koe zakonot propi{uva pari~na kazna ili zatvor
do edna godina, }e se kazni discilinski.
5 0 Spored sfa}aweto na pove}eto avtori, do ~esta primena na
na~eloto na oportunitet doa|a kaj primenata na institutot odobrenie
za krivi~no gonewe. Odobrenie za krivi~no gonewe pretstavuva
soglasnost na nadle`en dr`aven organ da se zapo~ne so krivi~no gonewe
na storitelot na odredeno krivi~no delo za koe so zakon e propi-
{ano deka ne mo`e da se goni bez prethodno odobrenie. Spored na{eto
pravo odobrenie za krivi~no gonewe e predvideno vo tri slu~ai:
a) Toa e najprvin slu~aj kaj onie krivi~i dela ~ija priroda go
postavuva baraweto da se ispita celishodnosta na goneweto od stojali{te
na dr`avniot interes. Taka, kaj oddelni krivi~ni dela: povreda
na ugledot na stranska dr`ava (~l. 181 KZ) i povreda na ugledot na me-
|unarodna organizacija (~l. 182 KZ), za krivi~noto gonewe e neophodno
odobrenie na ministerot za pravda (~l. 183 KZ).
b) Davaweto odobrenie za gonewe e predvideno i vo slu~aite
koga doa|a predvid priznavaweto na stransko krivi~no pravo i stranska
krivi~na postapka. Taka, ako za krivi~noto delo {to treba da se
goni postapkata e ve}e povedena ili e dovr{ena vo stranska dr`ava
(~l. 120 st. 1 KZ), ili ako krivi~noto delo {to treba da se goni ne e
krivi~no delo spored propisite na dr`avata vo koja e storeno (~l. 120
st. 3 KZ), nadle`niot obvinitel e dol`en prethodno da pribavi odobrenie
od javniot obvinitel na Republika Makedonija
v) Isto taka, koga se raboti za storiteli koi po odreden osnov
u`ivaat krivi~noprocesen imunitet, za nivnoto krivi~no gonewe e
potrebno odobrenie od nadle`niot dr`aven organ.
Inaku, samoto odobrenie akt vo koj se ceni celishodnosta na
krivi~noto gonewe od strana na vonprocesen subjekt i so nego se ogra-
81

ni~uva dejnosta na javniot obvinitel vo vr{eweto na funkcijata na
goneweto.
6 0 Isklu~oci kaj odlagaweto na krivi~noto gonewe so soglasnost
na o{teteniot. 56 Spored ~l. 145 st. 1 ZKP, javniot obvinitel so
soglasnost na o{teteniot mo`e da go odlo`i krivi~noto gonewe za
krivi~no delo za koe e propi{ana pari~na kazna ili kazna zatvor do
tri godini ako osomni~eniot e podgotven da se odnesuva spored upatstvata
na javniot obvinitel i da gi ispolni opredelenite obvrski so
koi se namaluvaat ili otstranuvaat {tetnite posledici na krivi~noto
delo. Takvi obvrski mo`at da bidat:
a) otstranuvawe ili nadomestuvawe na {tetata,
b) pla}awe na opredelen pridones vo polza na buxetot ili druga
institucija {to vr{i javni ovlastuvawa ili vo humanitarni celi,
v) ispolnuvawe na obvrskite vo odnos na izdr`uvaweto.
Koga storitelot vo rok {to ne mo`e da bide podolg od {est meseci
ja ispolni obvrskata, javniot obvinitel }e ja otfrli krivi~nata
prijava protiv storitelot na krivi~noto delo (~l. 145 st 2 ZKP).
7 0 Isklu~ci koga javniot obvinitel ne e dlo`en da prezeme krivi~no
gonewe. Spored ~l. 146 t. 1 ZKP javniot obvinitel ne e dol`en
da prezeme krivi~no gonewe ako vo Krivi~niot zakonik e utvrdeno
deka sudot mo`e storitelot na krivi~no delo da go oslobodi od kazna
i javniot obvinitel, so ogled na konkretnite okolnosti na slu~ajot
56
Vo posledno vreme vo zemjite {to go prifatile na~eloto na legalitet
na krivi~noto gonewe, vo soglasnost so jakneweto na orientacijata na materijalnoto
krivi~no pravo kon li~nosta na prestapnikot i baraweto za ekonomi~nost
vo krivi~nata postapka, sî pove}e se sretnuvaat razni na~ini na
negovo ograni~uvawe, odnosno, {irewe na na~eloto na oportunitet na krivi-
~niot progon. Me|u niv osobeno se istaknuva institutot uslovno zapirawe na
krivi~niot progon (vo literaturata na angliski jazik, a ottamu i vo ostanatite
zemji e uva`en nazivot diversion, so koj se ozna~uva "skr{nuvawe," odstapuvawe
od redovniot tek na krivi~nata postapka). Toj, kaj o~igledno polesnite
prestapi, mu ovozmo`uva na javniot obvnitel da donese odluka za izostavuvawe
na krivi~niot progon protiv obvinetiot, ~esto pod uslov da se podlo-
`i pod nekoi naredbi i upatstva, na primer, za nadomest na {teta, vra}awe na
predmeti, da uplati odredena suma vo korist na ustanova za socijalna za{tita,
za lekuvawe od narkomanija ili alkoholizam i sl. (tn. diversion with intervention).
Krapac, D. Savremeni prethodni krivi~ni postupak: nastanak i glaven zna~aj}e,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1989/2-3, str. 313. So ovoj problem iscrpno se zanimava{e
XIII kongres za krivi~no pravo (Kairo, 1984) i vo Rezolucijata {to proizleze
od rabotata na III sekcija im prepora~a na vladite da ja razgledaat
negovata implementacija vo vnatre{noto pravo, {to vo na{iot ZKP od 1996,
tokmu so ovaa odredba i se slu~i. Vidi podrobno: Sulejmanov, Z. Kriminalna
politika, Fondacija Fridrih Ebert i Institut za sociolo{ki i politi~kopravni
istra`uvawa, Skopje, 2001, str. 334-338.
82

oceni deka samata presuda bez krivi~na sankcija ne e potrebna. 57
Vtor slu~aj koga javniot obvinitel ne e dol`en da prezeme krivi~no
gonewe, odnosno mo`e da se otka`e od goneweto postoi ako
osomni~eniot kako ~len na organizirana grupa, banda ili drugo zlostorni~ko
zdru`enie dobrovolno sorabotuva pred ili posle otkrivaweto
ili vo tek na krivi~nata postapka i ako takvata sorabotka i izjava
na toa lice e od bitno zna~ewe za otkrivawe i doka`uvawe na krivi~nite
dela i storitelite (~l. 146-a ZKP)
8 0 Isklu~oci koga javniot obvinitel mo`e da se otka`e od goneweto.
Spored ~l. 146 t. 1 ZKP javniot obvinitel mo`e da se otka`e
od goneweto ako vo Krivi~niot zakonik za krivi~noto delo e propi-
{ana pari~na kazna ili kazna zatvor do tri godini, a osomni~eniot
poradi delotvorno kaewe 58 go spre~il nastanuvaweto na {tetnite posledici
ili ja nadomestil seta {teta, i javniot obvinitel, so ogled na
konkretnite okolnosti na slu~ajot, oceni deka krivi~nata sankcija ne
bi bila osnovana.
9 0 Na~eloto na oportunitet se ostvaruva i so primena na krivi-
~nopravnite instituti: abolicija koja ednakvo e pomestena kaj amnestijata
(~l. 113 KZ) i pomiluvaweto (~l. 114 KZ) 59 i, zastarenost (~l.
107 KZ). 60
4. Fakti~ko vospostavuvawe na oportunitetot sprotivno na
zakonskite odredbi. Slu~aite na fakti~ko vospostavuvawe i primena
na na~eloto na oportunitet sprotivno na zakonskite odredbi, vo
osnova mo`at da se pomestat vo slednive dva grupi:
1 0 Slu~ai na neotkrivawe i nepodnesuvawe krivi~ni prijavi za
odredeni dela za koi organite za vnatre{ni raboti ocenuvaat deka vo
odreden vremenski periodi ne e celishodno da se gonat. Ovde naj~esto
57
Za osloboduvaweto od kazna vidi: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo,
op{t del, str. 356-358.
58
Vidi: ibid, str. 179-180.
59
Vidi, ibid, str. 424
60
Vidi: ibid, str. 419 i natamu. Inaku vo stranskite krivi~ni postapki
se pozaniti i brojni drugi otstapki od na~eloto na legalitetot koi se
opravduvaat so tn. konsensualen pristap. Taka, na primer, so ustanovata plea
bargaining (spogoduvawe za odbranata) vo SAD na javniot obvinitel mu se ovozmo`uva
da se spogodi so branitelot okolu oblikot na formalnata odbrana
vrz osnova na {to obvinetiot }e bide obvinet za polesno krivi~no delo odo-
{to ona koe navistina go storil. Vo Francija pak, duri kako profesionalna
ve{tina na sekoj javen obvinitel se smeta koga nekoj zlostor (crime) so ispu-
{tawe na kvalifikatornite okolnosti }e go definira kako polesno kaznivo
delo (délit) i na toj na~in predmetot }e go upati na re{avawe na tn. popraven
sudija (tribunal correctionel), namesto do sudot za najte{ki dela (cour d'asseses) i
na toj na~in }e go sprovede ona {to vo Francija se narekuva correctionalisation.
83

se raboti za krivi~ni dela {to, so ogled na nivnite bliski obele`ja,
ednovremeno se pomesteni i me|u prekr{ocite: komar, dela povrzani
so prostitucijata, izdavawe ~ek bez pokritie, maltretirawe `ivotni,
dela od sferata na tn. ekolo{ki kriminalitet i sl.
2 0 Slu~ai na otstapuvawe od na~eloto na legalitetot sprema
otkrieni i evidentni krivi~ni dela na poznati storiteli od politi-
~ki pri~ini ili od politi~ki pritisoci vrz organite na krivi~niot
progon. Ottamu i konstatacijata - krivi~nite zakoni ne va`at za nekoi
kategorii storiteli na krivi~ni dela - koja za `al vo praktikata
sekojdnevno ja potvrduva, osobeno za krivi~nite dela od oblasta na
organiziraniot kriminalitet.
84
V. NA^ELO NA KONTRADIKTORNOST
1. Na~eloto na kontradiktornost (raspravnost) zna~i deka vo
uslovi na podelenost na krivi~noprocesnite funkcii i aktivnata, od
strana na sudot im se ovozmo`uva ednakvo pravo na strankite da gi
iznesuvaat svoite navodi i tvredewa koi se vo nivna korist, kako i da
se sprotivstavuvaat na navodite i tvrdewata na sprotivnata stranka
so svoi argumenti. So ova na~elo na sekoja stranka i se pru`a mo`nost
da se izjasni za procesnite dejstvija na drugata stranka (da im protivre~i:
lat. contradicere) pred da bide donesena odluka od strana na sudot.
Ova na~elo vo osnova poa|a od poznata maksima audiatur et altera pars i
ottamu mo`e da se sretne i pod nazivot - dvostrano soslu{uvawe na
strankite. 61
2. Za sogleduvawe na na~eloto na kontradiktornost vo prethodnata
postapka od zna~ewe e u~estvoto na strankite vo negovite dve
fazi: fazata na poveduvawe na krivi~nata postapka i fazata na istraga.
Spored ~l. 152 ZKP, vo fazata na poveduvawe na krivi~nata postapka,
istra`niot sud e dol`en svoite odluki da gi donesuva duri otkako
}e go ispita obvinetiot, a vo opredeleni slu~ai da odr`i i ro~i{te
poradi donesuvawe na odluka za podnesenoto barawe, odnosno predlog.
[to se odnesuva do u~estvoto na strankite vo istragata, so ~l.
161 ZKP se regulirani aktivnostite na strankite, taka {to tie mo`at
da prisustvuvaat kako na ispituvaweto na obvinetiot, taka i pri uvidot
i soslu{uvaweto na ve{takot. Pokraj toa, tie, pod zakonski predvidenite
uslovi, mo`at da prisustvuvaat i na soslu{uvawe na svedocite.
Vo ovie slu~ai pokraj obvinetiot pravo na u~estvuvawe ima i nego-
61 Audiatur et altera pars (neka se ~ue i drugata strana) e na~elo na sekoja
kontradiktorna postapka so zna~ewe deka sudot i sekoj drug organ koj donesuva
odluka mora da ja soslu{a protivnata stranka, odnosno drugite zainteresirani
lica vo postapkata pred da donese odluka po predlogot na koja i da e
stranka ili u~esnik vo postapkata. Ova na~elo e osnov na ramnopravnosta na
strankite i drugite u~esnici vo postapkata.

viot branitel. Isra`niot sudija koj gi vr{i istra`nite dejstvija e
dol`en da prezeme merki so ~ija pomo{ }e gi izvesti strankite za pretstojnite
istra`ni dejstvija i na toj na~in }e im ovozmo`i da go ostvarat
svoeto pravo na prisustvo. Koga strankite prisustvuvaat na ovie
dejstvija, tie imaat i pravo na aktivno u~estvo vo nivnoto izveduvawe.
Treba da se spomne i toa deka ovlasteniot tu`itel i branitelot mo-
`at da prisustvuvaat i na pretres na dom.
Vo prethodnata krivi~na postapka na~eloto na kontradiktornost
doa|a do izraz taka {to strankite raspravaat na na~in {to usno
ili pismeno gi iznesuvaat svoite tvrdewa ili {to u~estvuvaat na ro-
~i{tata, kako i vo izveduvaweto na istra`nite dejstvija.
Na~eloto na kontradiktornost doa|a do celosen izraz na glavniot
pretres. Na glavniot pretres strankite usno i neposredno gi
iznesuvaat svoite tvredewa so koi gi potkrepuvaat nivnite barawa
kako i onie so koi gi negiraat navodite na sprotivnata stranka. Seto
toa e od nesomneno zna~ewe za utvrtduvawe na vistinata.
3. Sumarno zemeno, ova na~elo se sostoi vo pru`awe mo`nost na
sekoja stranka vo tekot na postapkata da gi iznese sopstvenite stavovi
za pra{awata {to se predmet na raspravata i, po pravilo, vo neposredna
diskusija da se izjasni za stavovite na sprotivnata stranka, da stavi
predlozi za re{avawe na spornite pra{awa i zaradi za{tita na
svoite prava. 62
VI. NA^ELO NA USMENOST
Na~eloto na usnenost, {to e prifateno vo na{eto krivi~noprocesno
zakonodavstvo, pretstavuva podloga na presudata. So ogled na
toa {to sudot ja zasnova presudata samo na fakti i dokazi {to se izneseni
na glavniot pretres (~l. 339 ZKP), te`i{teto na primenata na
na~eloto na usnenosta e pomesteno na glavnata rasprava i raspravata
pred vtorostepeniot sud. Glavnata rasprava e uredena kako usmena postapka,
za{to na toj na~in najdosledno se obezbeduva sproveduvaweto na
javnosta i kontradiktornosta na raspravata.
Usmenata rasprava zapo~nuva so otvoraweto na glavniot pretres.
Usmenosta e prisutna kaj ~itaweto na obvinitelniot akt ili
privatnata tu`ba (~l. 308 st. 1 ZKP), kaj ispituvaweto na obvinetiot,
svedocite, ve{tacite, kaj ~iteweto na ispravite i govorot na strankite.
Pretsedatelot na sovetot glasno mu go ka`uva na zapisni~arot toa
{to treba da se vnese vo zapisnikot, a strankite na ist na~in stavat
prigovori na zapisnikot, za {to strankite zadol`itelno dobivaat
primerok od zapisnikot i mo`at da stavaat zabele{ki vo pogled na sodr`inata
i da baraat ispravki (~l. 75 st. 3, 301 i 302 ZKP). Spored svojata
priroda usmenosta na subjektite im ovozmo`uva vo me|usebnoto
62
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 115.
85

komunicirawe da gi sogledaat i psihi~kite do`ivuvawa, pri iska`uvawata
kako i vo najcelosna mera da gi soznaat i rasvetlat relevantnite
fakti i okolnosti za re{avawe na krivi~niot predmet.
Zaradi nivnata bliskost na~eloto na usmenost treba da se razlikuva
od na~eloto na neposrednosta. Taa razlika vo prv red se sostoi
vo toa {to usmenosta se odnesuva na celokupniot soobra}aj na u~esnicite
vo postapkata, a neposrednosta samo na dokaznite sredstva.
Osven toa, mo`no e zadovoluvawe na na~eloto na usmenosta so naru-
{uvawe na na~eloto na neposrednost (na primer, so ispituvawe na svedokot
za sodr`inata na isprava, ili so ~itawe na zapisnikot od soslu{uvawe
na svedok vo istragata). 63
VII. NA^ELO NA NEPOSREDNOST
1. Na~eloto na neposrednost se sostoi vo toa {to sudot vo krivi~nata
postapka gi soznava site fakti va`ni za rasvetluvawe i re{avawe
na krivi~niot predmet preku direkten dopir so izvornite (primarni)
dokazni sredstva. Stanuva zbor za direkten dopir na sudot so
krivi~noprocesnite stranki, so li~nite izvori na dokazi, kako i so
izvornite materijalni dokazni sredstva. Ova na~elo vo evropskite kontinetalni
zemji se pojavi kako reakcija na inkvizicionata postapka,
vo koja sudot kaj site pote{ki prestapi donesuval odluka vrz osnova na
zapisnici od itragata, pa me|u izvornite dokazni sredstva i sudot sekoga{
se interpoliral zapisnikot kako vonredno dokazno sredstvo. 64
Zna~eweto na na~eloto vo osnova mo`e da se pomesti na tri ramni{ta:
1 0 Sproveduvawe na na~eloto na neposredna sudska ocena na dokazite
go ~uva sudot od opasnosta da gi ocenuva dokazite vo izopa~ena
(neverna) forma, {to zna~i pridonesuva za vospostavuvawe na vistinata.
65 2 0 Neposrednata ocena na dokazite natamu ja ovozmo`uva ne
samo logi~nata ocena na dokazite (ocena na dokazite spored logi~kata
vrednost na nivnata sodr`ina), tuku i psiholo{kata ocena na nivnata
uverlivost, koja e neophodna kaj site dokazi koi se sostojat vo iska`uvawe
na lica. 66 So drugi zborovi, vpe~atocite {to sudot gi dobiva direktno
od izvorot, sozdavaat poverodostojna pretstava za nastanot i
site fakti, odo{to nivnoto posredno dobivawe.
3 0 Sproveduvaweto na neposrednata ocena na dokazite mu ovozmo`uva
na sudot da go ispita obvinetiot, svedokot i ve{takot spored
svoite soznajni potrebi. Imeno, ~esto se slu~uva organot koj toa lice
63
Zlaatri} - Dama{ka, op. cit. str. 346.
64
Ibid. str. 181.
65
Bayer, V. op. cit. knjiga prva, str. 207.
66
Ibid, str. 207.
86

go ispituval vo istragata da propu{til da postavi oddelni pra{awa
koi spored misleweto na sudot se od su{testvena va`nost. Tuka ne
mo`e da se ka`e deka sekoga{ se raboti za nebre`no izvr{uvawe na
svojata rabota od strana na organot {to ja vodel postapkata, tuku za
toa deka oddelni fakti duri na glavnata rasprava stanale va`ni, poradi
promena na situacijata vo doka`uvaweto. So drugi zborovi, koga
sudot bi gi ocenuval dokazite samo vrz osnova na zapisnikot za nivnoto
izveduvawe vo istragata, toj na soslu{uvanite lica ne bi mo`el da
im gi postavi tie pra{awa dopolnietlno. 67
2. Otstapuvawata od na~eloto na neposrednosta se opredeleni
vo ZKP i samo vo tie slu~ai mo`e da se dopu{ti ~itawe na zapisnici
za iskazite na obvinetite, svedocite i ve{tacite. Stanuva zbor za
slednive slu~ai:
1 0 koga kon ~itawe na zapisnicite se pristapuva poradi nemo`nosta
potrebnite lica neposredno da se ispitaat pred sudot od pri~ini
{to tie umrele, du{evno se razbolele ili koga tie ne mo`at da se
pronajdat, odnosno koga poradi bolest, starost, prekin na komunikaciite
i drugi va`ni pri~ini ne mo`at da dojdat pred sudot (~l. 325 st. 2
t. 1 ZKP),
2 0 koga nema objektivni pre~ki za raspit na potrebnite lica, no
samite tie, od subjektivni ili od nekoi drugi pri~ini, ne sakaat da gi
dadat svoite iskazi (~l. 325 st. 2 t. 2 ZKP). Takov e, na primer, slu~ajot
koga na glavniot pretres obvinetiot voop{to ne saka da odgovara
ili ne saka da odgovara na oddelni pra{awa, a postoi negov iskaz {to
e daden porano, se ~ita negoviot porane{en iskaz (~l. 309 st. 2 ZKP).
3 0 koga ima potreba od razjasnuvawe na nejasni i protivre~ni
iskazi, kako i potreba da se kontrolira to~nosta na oddelni iska`uvawa.
Taka, na primer, koga obvinetiot na glavniot pretres otstapuva
od svojot iskaz daden vo prethodnata postapka ili na porane{niot
glaven pretres, negoviot iskaz mo`e da se pro~ita, a dokolku obvinetiot
ja iznel svojata odbrana vo tekot na istragata, a na glavniot
pretres go koristi pravoto na mol~ewe, za negova odbrana }e se smeta
izjavata dadena pred istra`en sudija (~l. 309 st. 3 i st. 5 ZKP).
4 0 od ova na~elo e mo`no otstapuvawe i po dispozicija na strankite,
odnosno spored nao|aweto na sudot, kako i vo slu~aite koga
svedokot, odnosno ve{takot, porano e soslu{an na glavniot pretres
ili ako iskazot na svedokot ne se odnesuva na bitnite fakti (~l. 325
st. 3 ZKP).
3. Na~eloto na neposrednost se javuva kako instrument za ostvaruvawe
na na~eloto na vistina. So ogled na toa od nego treba da se
otstapuva samo vo isklu~itelni so zakon predvideni slu~ai, i toa samo
koga bez takvoto otstapuvawe navistina ne mo`e lesno ili voop{to da
67
Ibid, str. 207.
87

zavr{i krivi~nata postapka. Nepromislenoto otstapuvawe od ova na-
~elo bez postoewe na soodvetna kompenzacija vo sigurnosta na sobranite
dokazi i kvalitetot na nivnata ocena, mo`e da dovede do necelosno
i pogre{no utvrdena fakti~ka polo`ba i do bitni povredi na
krivi~nata postapka.
88
VIII. NA^ELO NA JAVNOST
1. Spored ova na~elo (~l. 102 st. 1 od Ustavot) raspravata pred
sudovite i izrekuvaweto na presudata se javni. Javnosta vo rabotata na
sudovite se obezbeduva so: javnost na raspravite, so objavuvawe na sostavite
na sudskite soveti, so davawe izvestuvawa za tekot na sudskata
postapka na zainteresiranite lica koi go baraat toa, so ovozmo`uvawe
preku sredstvata za informirawe javnosta da se zapoznae so rabotata
na sudovite za tekot na postapkata, so objavuvawe na pova`nite sudski
odluki preku pe~atot i drugite sredstva na javno informirawe i
sli~no.
Zna~eweto na ovoj princip se sostoi vo toa {to so nego raboteweto
na sudot se otvora pred op{testvoto i javnoto mislewe i se ovozmo`uva
nejzino sledewe i ocenka, odnosno po{iroka op{testvena kontrola
na rabotata na pravosudnite organi.
2. Otstapuvawe od na~eloto na javnosta. Od ova na~elo, koe ima
golemo zna~ewe za za{tita na pravata na gra|anite, vo krivi~nata
postapka mo`e da se otstapi samo vo slu~ai utvrdeni so zakon (~l. 102
st. 2 od Ustavot). Toa e isklu~itelna mo`nost, poradi ~uvawe tajna,
~uvawe na javniot red, za{tita na moralot, za{tita na li~niot i intimniot
`ivot na obvinetiot, svedokot ili o{tetenito i za{tita na
interesite na maloletnikot. Sekoja od ovie pri~ini oddelno pretstavuva
dovolna osnova za isklu~uvawe na javnosta. Isklu~uvaweto na javnosta
sudot go vr{i po slu`bena dol`nost, ili po predlog na strankite.
Odlukata se donesuva vo forma na re{enie {to mora da bide
obrazlo`eno i javno objaveno. Re{enieto za isklu~uvawe na javnosta
mo`e da se pobiva samo so `alba na presudata. Isklu~uvaweto na javnosta
mo`e da se odnesuva na del ili na celiot tek na sudskata rasprava
(v. ~l. 279-282 i 467 ZKP). Me|utoa, javnosta nikoga{ ne mo`e da se
isklu~i od ~itaweto na dispozitivot na presudata.
3. Javnosta, vsu{nost, mo`e da bide op{ta, ograni~ena i strane-
~ka. Pod op{ta javnost se podrazbira pravoto na treti lica (polnoletni
gra|ani) da prisustvuvaat na rasprava pred sudot (~l. 279 st. 2
ZKP). Ograni~enata javnost zna~i sveduvawe na toa prisustvo samo na
odreden krug lica. Toa, na primer, e slu~aj pri isklu~uvaweto na javnosta
od ~l. 281 st. 2 ZKP, odnosno vo postapkata sprema maloletnici
od ~l. 467 st. 2 ZKP. Stana~kata javnost pak, go ima predvid samo
pravoto na strankite da u~estvuvaat vo prezemaweto na procesnite dejstvija
i da raspravaat pred sudot. Stana~kata javnost pretstavuva co-

nditio sine qua non za raspravawe pred sudot, no od nea sepak postojat
isklu~oci, kako na primer: vo slu~aj na oddale~uvawe na obvinetiot
od sudnicata (~l. 287 st. 1 ZKP), sudewe vo otsustvo na obvinetiot (~l.
287 st. 2 ZKP), ili odr`uvawe na glavniot pretres vo otsustvo na edna
od strankite (~l. 428 ZKP).
4. Na krajot treba da se istakne deka vo postapkata sprema maloletnici
javnosta sekoga{ e isklu~ena (~l. 84 st. 2 ZMP), so toa {to
od zasedanieto na sudot ne mo`at da se otstranat javniot obvinitel,
branitelot i organot na stratelstvo.
IX. NA^ELO NA VISTINATA
1. Ova na~elo vo krivi~nata postapka e vostanoveno vo funkcija
na utvrduvawe na celosnata i nesporna vistina na site pravno relevantni
fakti od koi zavisi krivi~nata odgovornost na obvinetiot.
Tie fakti, pa spored toa i vistinata, se odnesuvaat na pra{aweto:
dali navistina e storeno krivi~no delo, koj e negovitot storitel i
dali toj mo`e da se podlo`i na krivi~na sankcija. 68
2. Ova na~elo e sodr`ano i vo ~l. 14 ZKP i drugi odredbi od
ZKP. Me|u niv se i onie od ~l. 284 st. 2 ZKP, kade se opredeluva dol`nosta
na pretsedatelot na sovetot koj ja vodi glavnata rasprava, da se
gri`i za sestrano pretresuvawe na predmetot i pronao|awe na vistinata,
kako i ~l. 314 st. 2 ZKP, spored koj doka`uvaweto gi opfa}a
site okolnosti za koi se smeta deka se va`ni za pravilno presuduvawe.
Osnovnata garancija za seto toa e sudot i dr`avnite organi odgovorno
i so ednakvo vnimanie da gi ispituvaat i utvrduvaat kako faktite {to
go tovarat obvinetiot, taka i onie {to mu odat vo korist (~l. 14 st. 2
ZKP).
Vo potkrepa na ova na~elo se i brojni odredbite vo koi se pomesteni
sredstvata i metodite so ~ija pomo{ vo krivi~nata postapka se
utvrduva vistinata. Ovde, vsu{nost, stanuva zbor za osnovnite procesni
pravila vo koi doa|a do izraz baraweto na vistinata. Me|u niv, vo
teorijata obi~no se naveduvaat: 69
1 0 Na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo sodr`i odredba
deka ne mo`at da postojat nikakvi pravni pravila (pravni propisi) za
postapuvawe pri ocena na silata na vrednosta na dokazite - na~elo na
slobodna ocena na dokazite, ili na~elo na ocena na dokazite po slobodno
sudisko uveruvawe (v. ~l. 15 st. 1 ZKP). Pridr`uvaweto do ova na-
~elo proizleguva ottamu {to iskustvoto poka`a deka sekoe normirawe
na ocenata na dokazite deluva mnogu {tetno na soznavaweto na vistinata.
68
Vidi: Proevski, J - Krckovski, M. Zakon za krivi~nata postapka,
Akademik, Skopje, 1997, str. 26-27.
69
Vidi: Bayer, V, op. cit. knjiga prva, str. 172-176.
89

2 0 Edno od najva`nite pravila vo koe doa|a do izraz na~eloto na
baraweto na vistinata e praviloto deka sudot e dol`en i po sopstvena
inicijativa da sobira dokazi, odnosno ne e ogarni~en na dokazniot materijal
{to go iznele strankite.
3 0 Na~elto na barawe na vistinata doa|a do izraz i vo praviloto
deka organite na krivi~nata postapka se dol`ni vo sekoj slu~aj
da go proverat priznanieto na obvinetiot (v. ~l. 215 ZKP). Ova
osobeno ottamu {to postojat slu~ai koga nevino lice, od psihopatolo-
{ki pri~ini, ili pak zaradi toa da za{titi drug, svesno saka da bide
osudeno.
4 0 Ova na~elo doa|a do izraz i vo praviloto spored koe podnesuvaweto
novi dokazi vo krivi~nata postapka ne mo`e da bide vrzano za
kakov i da e rok.
5 0 Na~eloto na barawe na vistinata doa|a do izraz i vo odredbata
spored koja krivi~niot sud e sosema samostoen vo re{avaweto na tn.
prejudicijelni pra{awa, bez ogled na toa dali nadle`niot organ tie
pra{awa ve}e porano pravosilno gi re{il ili ne (v. ~l. 20 ZKP).
Prejudicielni se onie pravni pra{awa od ~ie prethodno re{avawe vo
gra|anskata (parni~na, vonparni~na, izvr{na) ili upravnata postapka,
zavisi odlukata vo krivi~niot spor. Na primer, postoeweto ne
krivi~noto delo dvobra~nost od ~l. 195 KZ, e vo zavisnost od prethodnoto
re{avawe na pra{aweto na polnova`nosta na prviot brak. Me-
|utoa, iako bra~nite sporovi po svojata priroda spa|aat vo procesnata
postapka, tie mo`at da se re{avaat i vo krivi~nata postapka, {to zna-
~i deka nivnoto utvrduvawe vo krivi~nata postapka e fakultativno.
Takvo prejudicielno pra{awe, na primer, e i slu~ajot so utvrduvaweto
na sopstvenosta na nekoj podvi`en predmet kaj krivi~noto delo
kra`ba. 70 Pritoa, treba da se istakne deka prejudicielnite pra{awa
70
"Me|utoa, od okolnosta deka krivi~niot sud e samostoen vo reavaweto
na prejudicielnite pra{awa ne proizleguva deka toj sud nikoga{ ne treba
da go so~eka re{enieto na nadle`niot organ za prjudicielnoto pra{awe,
odnosno deka nikoga{ ne treba da ja uva`i pravosilnata odluka na nadle`niot
organ za toa pra{awe. Krivi~niot sud vo konkretniot slu~aj e dol`en
da ispita dali postoi opasnost za utvrduvawe na vistinata vo krivi~nata postapka
dokolku ja uva`i pravosilata odluka na nadle`niot organ. Samo vo
slu~aj ako ima pri~ini da misli deka utvrduvaweto na vistinata bi bilo zagrozeno
so uva`uvaweto na odlukata na drug organ, krivi~niot sud nema da ja
~eka odlukata na takviot organ za prejudicielnoto pra{awe, odnosno nema da
ja uva`i pravosilnata odluka na takviot organ. Me|utoa, ako nema opasnost za
utvrduvawe na vistinata dokolku se uva`i odlukata na nadle`niot organ za
prejudicielnoto praawe (nitu pak pri~inite za spre~uvawe na odolgovle~uvawe
na postapkata ne zboruvaat protiv toa), krivi~niot sud }e ja pri~eka odlukata
na nadle`niot organ, odnosno }e ja uva`i pravosilnata odluka na takviot
organ." Ibid, str. 176.
90

{to mo`at da se re{avat vo krivi~nata postapka mora da se odnesuvaat
na materijalnoto krivi~no zakonodavstvo (pra{awata od ~ie re{avawe
zavisi primenata na odredbite na procesnoto zakonodavstvo ne
spa|aat vo prejudicielni pra{awa) i mo`at da bidat samo pravni pra-
{awa (brak, srodstvo, sopstvenost, svojstvo na slu`benik ili voeno
lice, dr`avjanstvo i sl), a nikoga{ fakti~kite pra{awa koi sekoga{
mora da se utvrdat od krivi~niot sud.
Raspravaweto za prejudicielnite pra{awa pred krivi~niot sud
se vr{i spored odredbite koi va`at za doka`uvaweto vo krivi~nata
postapka.
3. Isklu~oci od na~eloto na baraweto na vistinata. Fakt e
deka vo na{iot ZKP ima i takvi odredbi koi ne samo {to ne pridonesuvaat
za utvrduvawe na vistinata, tuku zgora na toa i go onevozmo-
`uvaat nejzinoto utvrduvawe. Toa proizleguva ottamu {to zakonot, zaradi
po~ituvawe na postignuvaweto na vistinata najprvin ne smee da
gi zapostavi za{titata i li~nosta na obvinetiot i gra|anite voop{to
(tendencija za so~uvuvawe na pravata na gra|anite vo postapkata). Pokraj
toa, zakonot ne smee da se zapostavi i ekonomi~nosta na postapkata.
So na~eloto na vistinata, vo krivi~nata postapka ne se bara da
se utvrduvaat site fakti koi mo`at da imaat kakvi i da e oddale~eni
koristi za predmetot na obvinenieto, tuku samo onie koi se va`ni za
pravilna primena na materijalnopravnite propisi, odnosno krivi~nopravno
zna~ewe vo konkretniot slu~aj. Najposle, zaradi striktnoto
po~ituvawe na vistinata ne smeat da se zapostavat i nekoi drugi na~ela
i kriminalnopoliti~ki interesi.
Takvi odredbi koi na sudot mu nalo`uva forma na postapuvawe
koja vo odredeni slu~ai mo`e da go pre~i ponao|aweto na vistinata se
odredbite od:
1 0 ~l. 3 st. 2, 210 st. 2, 308 st. 4 ZKP, spored koj obvinetiot ima
pravo na mol~ewe, i zgora na toa, pravo da se tolerira negoviot la`en
iskaz (so ogled na toa {to na{iot KZ ne poznava krivi~no delo la`en
iskaz na obvinetiot, toj ne e pravno obvrzan da ja zboruva vistinata).
2 0 ~l. 210 st. 7 i 211 st. 1 ZKP, so koi se zbranuva sprema obvinetiot
da se upotrebi sila (tortura) ili hemiski (narkoanaliza - "serum
na vistinata"), mehani~ki (lie-detector, poligraf), 71 medicinski (lobo-
71
Poligrafot se sostoi od tri aparati: pneumograf (so koj se ispituvaat
promenite na teloto), svigmokardiograf (so koj se ispituva krvotokot i
~ukaweto na srceto) i galvanograf (so koj se ispituva aktivnosta na potnite
`lezdi i otporot na ko`ata). Podatocite dobieni so upotreba na poligrafot
ne se dokaz, tuku soznanie za pravo relevantnite fakti koi mo`at da bidat
dokaz vo postapkata. Inaku, "upotrebata na ovaa aparatura (toa va`i i za narkoanalizata)
zna~i prefrluvawe na doka`uvaweto od tu`itelot vrz obvinetiot:
namesto tu`itelot da gi doka`uva navodite na odbranata, obvinetiot ja
doka`uva svojata nevinost. Dokolku poligrafot bi bil upotrebena bez sogla-
91

tomija i sl.) psiholo{ki (zakana, izmama, hipnoza, perewe na mozokot)
i kakvi i da e drugi sredstva za da se dojde do negova izjava ili priznanie.
3 0 ~l. 79, 261 st. 5, 271 st. 3, 325 st. 4 i 361 st. 5 ZKP, so koi za
organite {to ja vodat postapkata sozdavaat obvrska da gi izdvojat zapisnicite
za izvestuvawata {to obvinetiot gi dal pred organot za
vnatre{ni raboti.
4 0 ~l. 218 ZKP, so koj se zabranuva da se soslu{aat kako svedoci
lica koi so svojot iskaz bi ja povredile dol`nosta na ~uvawe na tajna,
kako i da se soslu{a kako svedok branitelot na obvinetiot,
5 0 od ~l. 219 st. 1 ZKP, so koj se osloboduva od svedo~ewe bra-
~niot drugar na obvinetiot, oddelni rodnini, i drugi lica.
6 0 od ~l. 211 st. 1 i 224 ZKP, spored koi na obvinetiot i na svedocite
ne smeat da im se postavuvaat sugestivni, kapciozni i drugi nejasni
pra{awa.
7 0 od ~l. 221 ZKP, spored koj svedokot ne e dol`en da odgovara
na oddelni pra{awa ako e verojatno deka so toa bi se izlo`il sebesi
ili svojot blizok rodnina na te`ok sram, zna~itelna materijalna {teta
ili krivi~no gonewe.
8 0 vo smisla na isklu~uvawe na na~eloto na vistinata mo`e da
deluva i doslednoto po~ituvawe na na~eloto na objektivniot identitet
na presudata i obvinenieto (vrzanosta na sudot za obvinenieto od
~l 338 st. 1 ZKP).
9 0 i kone~no, vo taa smisla mo`e da deluva i zabrana reformatio in
peius. Ova na~elo povlekuva pravna nemo`nost za vistinito utvrduvawe
na faktite {to mo`at da dovedat do odluka {to e nepovolna za
obvinetiot.
4. Vo soglasnost so dosega navedenoto, neizbe`en e i odgovorot
na pra{aweto dali vo krivi~nata postapka e mo`no da se utvrdi objektivnata
vistina. Vo vrska so ova pra{awe vo teorijata postojan najrazli~ni
stavovi vrz ~ija eksplikacija ne mo`eme poopstojno da se zadr`ime.
Smetam me|utoa, za neophodno da poso~im deka i moj stav e oti
vistinata {to se soznava vo krivi~nata postapka, kako i vpro~em vo
snost na obvinetiot, bi se rabotelo za merka sprotivna na ~l. 210 st. 7 (me|utoa
taa ne e vo sprotivnost so ~l. 251 st. 2 ZKP, za{to ne se vlijae vrz voljata
na obvinetiot)... Osnovnata pri~ina za negovoto neprifa}awe le`i vo negovata
mala, vsu{nost nikakva dokazna vrednost." Vasiljevi}, T. op. cit. str. 307.
Za odredeni teoretski dilemi okolu primenata na poligrafot vo krivi~nata
postapka vidi: Bayer, V. Osnove op}e torije o dokazima u krivi~nom postupku II,
JRKKP, Beograd, 1963/2, str. 164-169, Marina, P. Upotreba poligrafa kao metod
utvr|ivanja ~injenica u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1971/4, str. 655-665,
Aleksi}, @. Primena poligrafa u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1987/2, str.
83-97, Gruba~, M. Za{tita prava ~oveka u Jugoslovenskom krivi~nom postupku,
JRKKP, Beograd, 1979/1, str. 139. i dr.
92

site sferi na ~ovekovoto soznanie, nema apsolutna, tuku samo relativna
vrednost. Toa proizleguva ottamu {to vistinata sekoga{ zavisi od
kvantitetot i kvalitetot na upotrebenite dokazi. So ogled na toa vo
krivi~nata postapka mora sistematski da se smeta so mo`nosta od
zabludi i gre{ki. Toa go priznava i samiot zakonodavec so predviduvaweto
na institutite povtoruvawe na krivi~nata postapka ili postapkata
za nadomest na {teta, rehabilitacija i za ostvaruvawe na
drugite prava na lica neopravdano osudeni i neosnovano li{eni od
sloboda. 72 Ottamu, ako vistinata ja definirame kako to~na subjektivna
pretstava (psiholo{ki sud, uveruvawe) za ona {to postoi ({to se slu-
~ilo) ili ne postoi ({to ne se slu~ilo) vo objektivnata realnost, 73
nema nikakva potreba od kakvi i da e filozofski dengubi okolu pra-
{aweto dali vistinata e materijalna ili nematerijalna. Ili poinaku,
ottamu {to ~ovekovite uveruvawa ne se materijalni kategorii, tuku
fenomeni {to vo ne~ija svest se javuvaat kako odraz na nadvore{nata
materijalna realnost, smetame deka e izli{no kakvo i da e konstruirawe
na poimot materijalna vistina. 74
Problemot {to vo krivi~nata postapka sepak, ostanuva i treba
da se re{ava e merata vo koja subjektivnata uverenost na sudijata za
odreden nastan (krivi~noto delo i negoviot storitel) se sovpa|a so
objektivnata prisutnost na toj nastan vo stvarnosta. Vo odgovorot na
toa pra{awe se priklonuvame kon tvrdewata spored koi do osuda na
obvinetiot za storenoto delo mo`e da dojde samo ako sudot dosegne do
izvesnosta (razumna subjektivna uverenost) deka postignatata pretstava
za fakti~kata sostojba i za li~nosta na obvinetiot se sovpa|a so
stvarnosta. Toa zna~i deka sudijata ne e dovolno da se zadovoli so
odreden, pa duri i najgolem stepen na verojatnost (verojatnost koja se
grani~i so izvesnosta). Vistinata kako subjektiven stav postoi samo
toga{ koga sudot celosno e uveren vo taa vistina i voop{to ne se somneva
deka seto ona kon {to se pridr`uva mo`e da bide poinaku.
72
Spored Roxin, izvesnosta koja sudijata treba da ja postigne ne e matemati~ka
ili apsolutna izvesnost. Sekoe sudisko poznavawe doveduva samo
do subjektivna ili relativna izvesnost. Taa (za li~nota vrzana) izvesnost ne
e isklu~ena so (teoretskata) svest deka sekoj sud zasnovan na ~ovekovoto poznavawe,
pode`i na site gr{ki i zabludi koi se usloveni so nesovr{enosta na
ovoj vid na poznavawe. Navedeno spored Vodineli}, V. Istina - jedan od osnovnih
problema nauke o krivi~nom postupku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1978/6, str. 40.
73
Vo krivi~nata postapka, mislovniot proces koj se ostvaruva kaj sudijata
treba da go dovede do uverenost deka psiholo{kiot sud {to toj go sozdal,
se sovpa|a so objektivnata realnost.
74
Vo postarata procesnopravna literatura terminot materijalna vistina
naj~esto se izedna~uva{e so celosnoto i vistinito utvrduvawe na fakti~kata
sostojba, odnosno so najvisokiot stepen na izvesnost {to mo`e da se
dostigne vo krivi~ata postapka.
93

Prakti~nata strana na ova razlikuvawe za koe vo ZKP se koristat
poimite: osnovi na somnenie (~l. 144 st. 1, 188 st. 2 ZKP), osnovano
somnevawe (~l. 150 st. 1, 184 st. 1, 228, 243, 419 st. 1, 510 st. 7 i 133 st.
1 ZKP), postojat dokazi deka obvinetiot e osnovano somnitelen (~l.
262 st. 4 ZKP), e dvostrana. Taa, najprvin, se gleda vo nejzinoto zna~ewe
za preo|awe od poniska vo povisoka faza na krivi~nata postapka. 75
Zakonot, imeno, predviduva deka razli~nite stepeni na somnenie mora
da postojat za oddelni fazi na krivi~nata postapka i toa po~nuvaj}i
od osnovi na somnenie vo pretkrivi~nata postapka, preku osnovano somnevawe
kaj poveduvaweto na krivi~nata postapka vo istragata do izvesnost
kaj poveduvaweto na obvinenieto i na glavniot pretres koja pri
presuduvaweto na krivi~niot predmet treba da dosegne vo najgolema
izvesnost (vistinitost). Pritoa pod osnovi na somnenie voobi~aeno se
podrazbira najmal stepen na somnenie deka e storeno krivi~noto delo
(spored postoeweto fakti koi go ovozmo`uvaat 76 ili go opravduvaat
somnenieto 77 ). 78 Osnovano somnevawe pretstavuva povisok stepen na verojatnost
(spored kvantitetot i klvalitetot na faktite so koi raspolaga
sudot). I najposle pod poimot postojat dokazi deka obvinetiot e
osnovano somnitelen treba da se podrazbere golem stepen na izvesnost
ili dostatno somnenie (spored silata na dokazite so koi raspolaga
sudot). 79 Seto toa mo`e da se posmatra i od aspekt na teoretskite po-
75
Vo krivi~nata postapka nemo`nosta za napreduvawe preku nekoj
stepen na verojatnost do izvesnosta povlekuva so zakon najjasno precizirani
procesni efekti... Ako sudot ne mo`e da go pro{iri krugot na to~no soznaenite
fakti i ne mo`e da postigne natamo{en povisok stepen na verojatnost,
nema zakonski uslovi za prodol`uvawe na krivi~nata postapka i toga{ postapkata
vo taa faza mora da se zapre. A~imovi}, M. Postizanje istinitosti presude,
JRKKP, Beograd, 1971/2, str. 248.
76
Dimitrijevi}, D. op cit, str.11.
77
Marina, P. op. cit. str. 144.
78
Sli~no na ova e i stojali{teto spored koe, osnovi na somnenie postojat
ako mo`nosta obvinetiot da go izvr{il krivi~noto delo, koe se zasnova
na odredeni fakti e pomala od mo`nosta deka toj toa ne go izvr{il. Dokolku
taa mo`nost e ednakva, bi postorelo osnovano somnevawe, a ako faktite
samo bi navestuvale ili uka`uvale na nedoverba, toga{ bi se rabotelo za
obi~no somnenie. Lazin, \. Pojam i stepenovanje sumnje u krivi~nom postupku,
Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1984/1-2, str. 120.
79
Verojatnosta (~itaj izvesnosta, m z.) postoi koga mo`nosta deka obvinetiot
go storil krivi~noto delo, koja se zasnova na odredeni dokazi e pogolema
od mo`nosta deka toj toa ne go storil. Procenkata na taa mo`nost ja
vr{i sudot po slobodno sudisko uveruvawe. Dokolku mo`nosta deka obvinetiot
go izvre{il krivi~noto delo e ednakva na mo`nosta deka toj toa ne go storil,
bi postoelo osnovano somnevawe, a dokolku e pomala, osnovi na somnenie.
Ibid. str. 126. Smetame deka vakviot stav na avtorot vo celost e prifat-
94

imi: verojatnost i izvesnost. Vo toj slu~aj, spored nas, poimot verojatnost
vo sebe gi inkorporira zakonskite poimi: osnovi na somnenie i
osnovano somnevawe kako pomal i pogolem stepen na verojatnost, no ne
i poimot obi~no somnenie koj prisuten vo sekojdnevniot govor i zna~i
nedoverba vo ona {to se percipira. 80 Sinonimi na verojatnosta se mo-
`nost, pretpostavka, hipoteza, verzija, neuverenost. Od druga strana,
poimot izvesnost gi vklu~uva vo sebe poimite: osnovano somnitelen
(verodostojno) kako pomal stepen na izvesnost i doka`ana vistina
(vistinito) kako kraen stepen na izvesnost. 81 Izvesnosta nastanuva vo
procesot na borbata so somnevaweto, vo nadminuvaweto na somnenieto,
za{to e sozdaden isklu~itelen sistem na dokazna zgrada, se vleglo vo
fazata koja pove}e ne zna~i nedostig na dokazi. Procesot na sudskoto
poznavawe te~e od neznaewe i po~etnoto necelosno znaewe do sigurno
znaewe koe ja so~inuva sodr`inata na izvesnosta. 82 Sinonimi na izvesnosta
se: sigurnost, pouzdanost, vnetre{na uverenost.
Od druga strana ova razlikuvawe e zna~ajno i za primenata na
na~eloto in dubio pro reo. Kaj izvesnosta, sudijata nema nikakvo razumno
somnevawe, iako teoretski somenieto sekoga{ ostanuva (filozofski
skepticizam) i spored toa ne go primenuva navedenoto na~elo, dodeka
vo slu~aj na postoewe golema verojatnost, sudot treba da go primenuva
na~eloto in dubio pro reo. Ili, poinaku ka`ano, razlikata me|u verojatnosta
i izvesnosta e vo toa {to izvesnosta vo krivi~nata postapka
ja isklu~uva mo`nosta od kakvo i da e drugo re{enie, dodeka verojatnosta
dopu{ta mo`nost od poinakvo re{enie. 83
Navedenoto, sepak ne zna~i deka vo krivi~nata postapka nikoga{
ne mo`e da se dojde do "pravata" vistina, odnosno deka taa vo naliv,
so edinstvena zabele{ka - dokolku terminot verojatnost se zameni so terminot
izvesnost.
80
Somneieto vo sociolo{ko - filozofska smisla, mo`e prikladno da
se definira kako "najefikasen neprijatel na podlo`uvaweto na sugestii,
predrasudi, sterotipi, zapa|awa vo ednostranosti i kako sojuznik pri utvrduvawe
na vistinata." Vodineli}, V. "Osnove sumnje" i "osnovana sumnja" u nauci krivi~nog
prava, Na{a zakonitost, Zagreb, 1977/9, str. 66. [to se odnesuva do negovoto
poimno opredeluvawe vo krivi~nata postapka, najprifatlivo e sfa}aweto
spored koe "somnenieto pretstavuva mo`nost deka odredeno lice izvr{ilo
krivi~no delo koe mu se stava na tovar, koe mora da bide od odreden intenzitet
i koe se zasnova vrz odredeni fakti."Lazin, \. op. cit. str. 116.
81
Verojatnosta sekoga{ zna~i samo nedovolna doka`anost. Izvesnosta
pak, e takvo znaewe za krivi~niot predmet {to odgovara na negovata realnost,
a se zasnova na najgri`livo izu~uvawe na site dokazi i okolnosti na
krivi~nata postapka. Izvesnosta sodr`i objasnuvawe na krivi~niot predmet
koe gi isklu~uva site drugi objasnuvawa (verzii). Vodineli}, V. op. cit. str. 50.
82
Vodineli}, V. "Osnove sumnje"... str.79.
83
A~imovi}, M. op. cit. str. 241.
95

jgolemiot broj na konkretnite krivi~nopravni predmeti ne se poklopuva
so realnosta. Imeno, i pokraj toa {to doa|aweto do nea vo golem
stepen zavisi od subjektivnite momenti: od osobinite na sudijata, negovoto
znaewe, stavovi i iskustvo, vo krivi~nata postapka vistinata e
sepak ostvarlivo soznanie kon koe treba sekoga{ da se te`nee.
96
X. NA^ELO NA PRAVNA SIGURNOST
1. Spored Ustavot i Zakonot za sudovite, sudovite kaj nas se vospostaveni
kako edna od trite vlasti ili kako nezavisna treta vlast, a
sudiskata funkcija kako generator na taa vlast. Vo taa smisla se izgradeni
i brojni na~ela koi najglobalno, mo`at da se pomestat vo dve
osnovni grupi: a) na~ela koi se odnesuvaat na organizacijata na vr{eweto
na sudskata funkcija i b) na~ela koi se odnesuvaat na materijalniot
vid na sudskata funkcija i koi se povrzani so izvesni individualni
i kolektivni prava. Od niv ovde se izdvojuvaat: na~eloto na
pravna sigurnost i na~eloto koe mo`eme da go nare~eme na~elo na zabrana
na isklu~ivot pred sudot 84 od Zakonot za sudovite.
Inaku pravoto na sigurnost pretstavuva za{tita na eden poseben
kvalitet na ~ovekovoto `iveewe, {to e pretpostavka za realno
egzistirawe i na drugite slobodi i prava. ^ovekot mo`e da se ~uvstvuva
sloboden, mo`e vo polna mera da gi koristi svoite prava, ako e siguren,
nezagrozen. Kaj za{tita na pravoto na sigurnost na ~ovekot se
raboti, vsu{nost, za za{tita na eden poseben kvalitet na ~ovekovoto
`iveewe {to e pretpostavka za realno egzistirawe i na drugite slobodi
i prava (pravna za{tita na sopstvenosta i pravna za{tita na li-
~nosta i li~nite slobodi na poedinecot od samovolijata vo oblasta na
kaznenata politika). Pokraj toa, za sigurnost mo`e da se zboruva i od
aspektot na li~noto ~uvstvo na sigurnost (nezagrozenost) koe se izrazuva
kako emotivno do`ivuvawe opredeleni dadenosti {to go opkru-
`uvaat ~ovekot. Vo pozitivna smisla toa e ~uvstvo na celosno do`ivuvawe
na negovite slobodi i prava i drugi vrednosti, a vo negativna
smisla - otsustvo na ~uvstvo na zagrozenost i ograni~enost na u`ivaweto
na tie vrednosti.
2. Drugo e pra{aweto dali sudstvoto e vo sostojba da gi ispolni
o~ekuvawata i barawa koi mu gi postavuva op{testvoto od koi za{titata
na slobodite i pravata na ~ovekot e edno od najsu{testvenite. Na
84
Spored ~l. 6 ZS: Sekoj ima pravo na ednakov pristap pred sudovite
vo za{titata na negovite prava i pravno zasnovanite interesi. Pri odlu~uvaweto
za gra|anskite prava i obvrski i pri odlu~uvaweto za krivi~nata
odgovornost, sekoj ima pravo na pravi~no i javno sudewe vo razumen rok pred
nezavisen i nepristrasen sud osnovan so zakon. Nikomu ne mo`e da mu bide
ograni~en pristapot pred sudovite vo za{titata na osnovnite prava i slobodi
poradi nedostig na materijalni sredstva.

sudot denes od razli~ni strani mu se zabele`uva deka zaostanuva zad
dvi`eweto na op{testvoto, deka ne odgovara vo celost na potrebite
na svoeto vreme i deka ne e vo sostojba da ja pru`i o~ekuvanata za{tita
na op{testvoto i poedinecot. Pritoa so pravo se doa|a do zaklu~ok
deka na dene{noto op{testvo mu e potrebno eden sosema poinakov, poefikasen,
poracionalen i pofunkcionalen sistem na sudstvo, {to
istovremeno }e obezbedi efikasno i pravilno odlu~uvawe.
XI. NA^ELO NA POVE]ESTEPENOST NA KRIVI^NATA
POSTAPKA
1. Spored ova na~elo eden krivi~en predmet se rasvetluva i za
nego se donesuva kone~na odluka od nadle`niot prvostepen sud, a potem
vo sukcesija do koja doa|a so upotreba na praven lek, za krivi~niot
predmet odlu~uvaat povisokite sudovi. Zada~ata na povisokiot (apelacioniot)
sud se sostoi vo preispituvawe na napadnatata odluka na poniskiot
(osnovniot) sud i donesuvawe na sopstvena odluka za krivi~niot
predmet. Vo postapkata na preispituvawe, apelacionito sud e dol`en
da utvrdi dali vo napadnatata odluka postoi nedostatok od procesna,
odnosno od krivi~nopravna priroda. Soglasno rezultatot na toa
preispituvawe, toj mo`e napadnata odluka da ja potvrdi, da ja preina~i
ili da ja ukine. Smislata na ova na~elo e sudska kontrola na rabotata
na pravosudstvoto, {to zna~i so posredstvo na pove}estepena
krivi~na postapka vo eden krivi~en predmet da se otstranat mo`nite
gre{ki na pravosudstvoto.
Na~eloto na pove}estepenost na krivi~nata postapka, po pravilo,
e vostanoveno zaradi obezbeduvawe vo eden krivi~en predmet da
mo`e da dojde do dvostepeno sudewe, a samo isklu~itelno i vo tret stepen.
Pove}estepenosta na krivi~nata postapka, pak, se obezbeduva so
posredstvo na sistemot na redovni pravni lekovi Me|utoa, sudskata
kontrola na rabotata na pravosudnite organi se nadopolnuva i so sistemot
na vonredni pravni lekovi.
2. Za pove}estepenosta e karakteristi~no deka e od fakultativna
priroda, odnosno deka do postapka pred sudot po pravniot lek doa|a
samo toga{ koga ovlastenoto lice upotrebi praven lek. Na{iot
ZKP ne poznava preispituvawe na sudskite odluki od strana na povisokiot
sud po slu`bena dol`nost.
3. Na{ata krivi~na postapka vo osnova e dvostepena, vo odredeni
slu~ai e dozvolen praven lek i protiv vtorostepenite presudi (~l.
391 ZKP).
XII. NA^ELO NA PRAVNA POMO[
1. Vo krivi~nata postapka ~esto se javuva potreba od prezemawe
na oddelni procesni dejstvija nadvor od teritorijalnata nadle`nost
97

na eden sud. Taka, na primer, mo`e da se javi potreba od soslu{uvawe
na odreden svedok ili da se izvr{i pretres na dom. Vo takvi slu~ai se
postavuva pra{aweto, dali sudot mo`e nepostredno da ja vr{i procesnata
aktivnost nadvor od granicite na teritorijata {to mu e opredelena
so aktot na negovoto formirawe. Odgovorot na ova pra{awe e
negativen. Vo slu~aj na takva potreba, po pravilo, sudot nema ovlastuvawe
da prezema procesni dejstvija nadvor od svojata teritorija, tuku
treba da se obrati za pravna pomo{ do teritorijalno nadle`niot sud. 85
Ottamu postoi op{ta odredba spored koja site dr`avni organi se dol`ni
da im dadat na sudovite i na drugite organi {to u~estvuvaat vo
krivi~nata postapka potrebna pomo{, a osobeno ako e vo pra{awe
otkrivawe na krivi~ni dela ili pronao|awe na storiteli (~l. 138
ZKP). Nakratko, pod pravna pomo{ se podrazbiraat procesnite dejstvija
{to po zamolnica na odreden procesen organ, koj vo daden moment
ja vodi krivi~nata postapkata, gi vr{i drug procesen organ {to taa
postapka ne ja vodi. Predmet na pravna pomo{ mo`at da bidat samo
oddelni procesni dejstvija (naj~esto izveduvawe na dokazi ili dostavuvawe
na pismena), a me|u niv, predmet na pravna pomo{ nikoga{ ne
mo`e da bide donesuvaweto na zaklu~ni odluki. Vo na{iot praven poredok
takva pomo{ se dol`ni me|usebno da si pru`aat sudskite i drugi
procesni organi (~l. 19 st. 1 i 20 st. 1 ZS).
Pravnata pomo{ ima svoe zna~ewe i opravduvawe vo okolnosta
deka ja unapreduva brzinata i efikasnosta na postapkata, kako i namaluvawe
na nejzinite tro{oci.
2. Kako pravna pomo{ ponekoga{ neispravno se narekuva i pomo{ta
koja na procesnite organi se dol`ni da im ja pru`aat site ostanati
dr`avni organi (~l. 138 ZKP i ~l. 19 st. 1 ZS). Me|utoa, tuka
ednostavno se raboti za pomo{ {to ne mora da bide pravna (na primer,
tehni~ka i stru~na pomo{: stavawe na raspolagawe sredstva za soobra-
}aj i vrski, tehni~ka oprema za vr{ewe na istra`uvawa vo postapkata,
potrebni prostorii, prezemawe merki za obezbeduvawe i odr`uvawe
na redot pri prezemaweto na procesni dejstvija, pribirawe ili proveruvawe
na izvestuvawa i sl), a ne mo`e da se sostoi vo vr{ewe na procesni
dejstvija, ottamu {to drugite organi ne mo`at da prezemaat takvi
dejstvija.
3. Poseben oblik na pravana pomo{ pretstavuva me|unarodnata
pravna pomo{ {to sudovite im ja davaat na stranski sudovi, soglasno
zakonot i me|unarodnite dogovori (~l. 20 ZS), a za koja podrobno }e
stane zbor na krajot od ovoj u~ebnik.
Pravnata pomo{ mo`e da se bara so tn. zamolnica i da se uka`uva
vo tekot na celata krivi~na postapka. Vo zamolnicata to~no se konkretizira
{to se bara i koe procesno dejstvie treba da se prezeme od
3 ZKP.
85
Edinstvenite isklu~oci od ova prravilo se sodr`an vo ~l. 154 st 2 i
98

strana na zamoleniot sud.
XIII. NA^ELO NA PROCESNA EKONOMIJA
1. Na~eloto na procesna ekonomija {to izre~no e pomesteno vo
~l. 10 st. 1 al. 13 ZS, i koe posredno mo`e da se izvle~e od ~l. 13 ZKP,
zna~i deka pretkrivi~nata i krivi~nata postapka treba da bidat {to
e mo`no pobrzo i poeftino sprovedeni, odnosno odbegnuvawe na site
procesni dejstvija {to ne se neophodni vo postapkata, dejstvija koi doveduvaat
do nepotrebno gubewe vreme i sozdavawe nepotrebni tro{oci
vo nea.
Vo ovaa smisla na{eto procesno zakonodavstvo postavuva spored
pravila so koi kaj pomalku zna~ajnite predmeti se vr{i poednostavuvawe
na postapkata. Vo taa smisla se i pravilata za otfrlawe na
dokaznite sredstva, ako konkretnoto dokazno sredstvo ne e povrzano so
krivi~niot predmet, ako na~inot na negovoto pribavuvawe doveduva do
odolgovlekuvawe na postapkata ili ne mo`e da se pribavi, ako dokaznoto
sredstvo e neprikladno, nema dovolna dokazna vrednost ili e neupotreblivo,
ili ako soodvetnite fakti se ve}e doka`ani ili notorni.
2. Vo nasoka na spre~uvawe na odolgovlekuvaweto na postapkata
ZKP predviduva i odredeni kazneni merki. Taka, spored ~l. 136 st. 1
ZKP, sudot mo`e vo tekot na postapkata da go kazni so pari~na kazna
opredelena vo ~l. 74 st. 1, branitelot, polnomo{nikot ili zakonskiot
zastapnik, o{teteniot, o{teteniot kako tu`itel ili privatniot
tu`itel, ako negovite postapki se o~igledno naso~eni kon odol`uvawe
na krivi~nata postapka.
3. Primenata na na~eloto na ekonomi~nost me|utoa vo nikoj
slu~aj ne sme da mu {teti na interesot na doka`uvaweto na vistinata
vo postapkata, osobeno na razjasnuvawe na li~nosta na izvr{itelot na
krivi~oto delo i na negovite motivi za izvr{uvaweto na deloto i za-
{titata na slobodata i pravata i slobodata na li~nosta.
99

100

I DEL
SUBJEKTI NA KRIVI^NATA POSTAPKA
101

102

G l a v a I
POIM, NA^ELA I ULOGA NA KRIVI^NIOT SUD
I. POIM NA KRIVI^NIOT SUD
Krivi~nite sudovi se ustanovi koi kaj nas gi razre{uvaat krivi~nite
dela. Vakvata nivna opredelba ne zna~i deka tie vo pravosudniot
sistem postojat kako posebni sudovi. Vo ramkite na organizacijata
na na{iot sudski sistem, postaven vrz principot na edinstvo
na pravosudniot sistem, vo istiot sud mo`at da se sudat i krivi~ni i
gra|anski predmeti. Toa zna~i deka sudiite ne se imenuvaat kako krivi~ni
ili kako gra|anski, tuku kako sudii na eden sud vo koi gi sudat
sporovite za koi spored rasporedot na rabotata se raspodeleni. Vakviot
sistem e sprotiven na na~eloto na dvojstvo na pravosudstvoto,
spored koj vo sudot postojat posebni sudii imenuvani isklu~itelno za
sudewe po krivi~ni sporovi, odnosno po gra|anski sporovi.
Na{iot stav vo opredelbata me|u ovie dva pravosudni sistemi
se priklonuva kon onie teoretski razmisluvawa, koi mu davaat zna~ajna
prednost na vtoriot. Vo prilog na prifa}aweto na na~eloto na
dvojstvo vo ovaa sfera, vpro~em dovolno uverlivo zboruvaat brojni
argumenti. Me|u niv }e go navedeme samo toa deka vo uslovi na postojano
razvivawe na pravnite nauki, nu`na e takva specijalizacija na sudii
koi }e mo`at uspe{no da go akceptiraat i apliciraat izvonredniot
kompleks od potrebnite znaewa za uspe{no re{avawe na odreden
predemt. Preneseno na podra~jeto na krivi~nopravnite nauki, toa za
eden krivi~en sudija zna~i sovladuvawe i postojano nadgraduvawe vo
oblasta na kriminologijata, krivi~noto pravo, kriminalnata politika,
kriminalistikata, sudskata psihologija i psihopatologija i niza
drugi krivi~nopravni nauki koi vo krivi~nata postapka }e mu ovozmo-
`at uspe{no presuduvawe na konkretniot krivi~nopraven predmet.
Toa osobeno ottamu {to sudot ne e samo arbiter vo sporot me|u strankite,
tuku i aktiven u~esnik i edinstveno nadle`en organ {to e povikan
da go re{i krivi~nopravniot predmet. Toj se gri`i postapkata
da te~e spored zakonot i istovremeno se gri`i za prezemawe na site
potrebni dejstvija za sestrano i celosno rasvetluvawe na krivi~nopravniot
predmet.
103

104
II. NA^ELA NA KRIVI^NIOT SUD
Vr{eweto na sudskata funkcija e slo`ena i odgovorna rabota
ne samo poradi toa {to zakonot mu dava mo`nost na sudijata da gi re-
{ava predmetite vo opredeleni granici spored svojata ocenka i okolnostite
na slu~ajot, tuku i ottamu {to tolkuvaweto na zakonot e te-
{ka zada~a, so ogled na toa {to nema takov zakonski tekst {to bi mo-
`el avtomatski da se primeni. Sepak, sudskata funkcija se vr{i vrz
osnova na edinstveni na~ela, koi najglobalno, mo`at da se pomestat vo
dve osnovni grupi: 1. na~ela koi se odnesuvaat na organizacijata na
vr{eweto na sudskata funkcija i 2. na~ela koi se odnesuvaat na materijalniot
vid na sudskata funkcija i koi se povrzani so izvesni individualni
i kolektivni prava.
1. NA^ELA KOI SE ODNESUVAAT NA ORGANIZACIJATA NA
VR[EWETO NA SUDSKATA FUNKCIJA
1.1. Sudovite se osnovaat so zakon
Vidovite, nadle`nosta, osnovaweto, ukinuvaweto, organizacijata
i sostavot na sudovite, kako i postapkata pred niv se ureduvaat so
zakon, {to se donesuva so dvotretisko mnozinstvo glasovi od vkupniot
broj pratenici (Amandman XXV st. 4 od Ustavot).
1.2. Nezavisnost i samostojnost na sudskata funkcija
So ova na~elo se izrazuva stroga funkcionalna nezavisnost na
sudovite od drugite dr`avni organi. Spored Amandman XXV st. 2 od
Ustavot sudovite se samostojni i nezavisni, a spored ~l. 4. st. 1 ZKP
liceto obvineto za krivi~no delo ima pravo na sudewe pred nadle`en,
nezavisen i nepristrasen sud ustanoven so zakon.
Ova na~elo zna~i garancija za objektivno, nepristrasno i sovesno
vr{ewe na sudiskata funkcija koja mora da bide imuna od vlijanieto
na poedinci ili institucii. Smislata na ova na~elo e deka vo
ostvaruvaweto na svojata funkcijata sudiite se slobodni od upatstvata
i kakvi i da e vlijanija na drugite dr`avni organi, politi~ki partii,
strankite vo postapkata, stredstvata na masovna komunikacija i
voop{to od javnoto mislewe i deka vo odlu~uvaweto se podlo`eni edinstveno
na avtoritetot na zakonot. Ova na~elo kako plod na dolgotrajni
zalo`bi na razni me|unarodni zdru`enija, tela i instituci 86 denes
86
Vo ovaa smila treba da se spomne: Me|unarodnata advokatska unija
(International Bar Association) koja na tri od svoite konferencii (Lisabon,
1982, Erusalim, 1982 i Wu Delhi, 1982) izraboti i usvoi "Kodeks na minimalni
standardi na sudska nezvisnost" (Code of Minimum Standards of Judical

e prifateno vo site pravni sistemni na civiliziranite dr`avi koi
mu davaat zna~ewe na vistinskata nezavisnost na sudiite.
Glavnata garancija za ostvaruvawe na ova na~elo e podelbata na
vlasta na zakonodavna, sudska i izvr{na.
1.3. Na~elo na aktivnost na krivi~niot sud.
Istoriski gledano polo`bata i ulogata na sudot vo krivi~nata
postapka bile podlo`eni na zna~itelni promeni. Taka vo klasi~nata
optu`na postapka, sudot bil pasiven arbiter vo sporot pome|u strankite:
negovata uloga se sostoela vo toa samo da go presudi krivi~niot
predmet. Vo sistemot na ikvizicionata krivi~na postapka polo`bata
na sudot celosno se menuva ottamu {to vo negovite race, pokraj funkcijata
na sudeweto se pomestuvaat funkciiite na obvinenie i odbrana.
Tuka sudot stanuva celosen gospodar na postapkata koj suvereno go istra`uva
i presuduva krivi~niot predmet. Najposle, vo sistemot na sovremenata
me{ovita krivi~na postapka, sudot e nositel na funkcijata
na sudewe i aktiven krivi~noprocesen subjekt koj svojata funkcija ja
vr{i vo soglasnost so na~elata na akuzatornost, kontradiktornost i
drugite na~ela na postapkata. Spored toa, ova na~elo vo na{ata krivi~na
postapka se sostoi vo toa {to sudot po obvinenieto po slu`bena
dol`nost rakovodi so krivi~nata postapka i gi prezema so zakon utvrdenite
dejstvija. Pritoa e od posebno zna~ewe negovata aktivnost vo
dokaznata postapka, zatoa {to tamu, zaradi rasvetluvawe i re{avawe
na krivi~niot predmet e ovlasten i samiot, nezavisno od predlozite
na strankite, da sobira dokazi. Sepak, aktivnosta na sudot e najvpe-
~atliva kaj presuduvaweto, zatoa {to toj so kreativna primena na pravoto
sozdava pravo za konkretniot slu~aj.
1.4. Na~elo na procesna akvizicija
Su{tinata na ova na~elo se sostoi vo toa {to potekloto na dokazot
vo krivi~nata postapka nema nikakvo zna~ewe. Dokaznoto sred-
Independence); Deklaracijata na prvata svetska konferencija za nezavisnost
na pravosudstvoto, tn. Universal Declaration on the Independence Of Justice (Montreal,
1983); dejnosta na Instituto superiore internazionale di scienze criminali koe
deluva vo Sirakuza pod pokrovitelstvo na Me|unarodnoto zdru`enie za krivi~no
pravo; Tokiskite principi za nezavisnost na pravosudstvoto vo Lavaziskiot
region (Tokyo Principles of the independence of the judiciary in the Lawasia
region) od 1982 godina. Krajniot domet vo ovaa sfera e sekako Univerzalnata
deklaracija na ON za nezavisnosta na sudstvoto, usvoena na VII Me|unaroden
kongres na ON za prevencija na zlostorstvata i postapuvawe so prestapnicite
(Milano, 1985) i potvrdena so rezolucii na Generalnoto sobranie na
ON 40/32 i 40/146 od 1985 god.
105

stvo vneseno vo postapkata od koj i da e procesen subjekt se odvojuva od
nego i se smeta za zaedni~ko vo postapkata i ottamu im stoi na raspolagawe
na site procesni subjekti, odnosno deka od negovoto vnesuvawe
mo`e da se upotrebi vo interes na sekogo (testes et documenta per productionem
funit communia). So drugi zborovi ednata stranka mo`e da gi
koristi vo svoj interes dejstvijata izvr{eni od drugata stranka. Posledivcata
od toa e deka strankata koja se povikala na odreden dokaz, ne
mo`e da se otgka`e od istiot, odnosno deka dokazite mora da se izveduvaat
taka {to }e mo`at da stanat zaedni~ki za site.
106
1.5. Na~elo na slobodno sudisko uveruvawe
1. Vo svojata rabota sudot e nezavisen organ koj sudi samo vrz
osnova na zakon i me|unarodni dogovori (Amandman XXV st. 2 od Ustavot).
Pri vr{eweto na sudskata funkcija sudot slobodno go tolkuva i
primenuva zakonot, {to zna~i sudi spored slobodno sudisko uveruvawe,
odnosno spored slobodna ocena na dokazite. Me|utoa, odlukite
na sudot kako izraz na slobodno sudisko uveruvawe sekoga{ mora da
bidat zasnovani na zakonot i me|unarodnite dogovori i sekoga{ obrazlo`eni,
odnosno vo obrazlo`enieto na svojata odluka, sudijata sekoga{
mora da gi navede pri~inite poradi koi na oddelni dokazi im
oddal pogolema, pomala ili nikakva verba. Toa e neophodno zaradi
spre~uvawe na prikrivawe na kakvo i da e samovolie na sudot pri ocenata
na dokazite.
2. Od ova pravilo vo na{eto procesno zakonodavstvo postojat
dva isklu~oci. Prviot e opredelen kaj povtoruvaweto na krivi~nata
postapka koga spored ~l. 389 ZKP, vistinitosta na oddelni fakti se
utvrduva samo so pravosilna presuda.
Vtoriot isklu~ok e sodr`an vo KZ, a se odnesuva na slu~ai koga
se raboti za krivi~no delo kleveta. Imeno, vo ~l. 172 st. 4 KZ, e predvideno
deka vistinitosta na faktot deka nekoj storil krivi~no delo
za koe se goni po slu`bena dol`nost mo`e da se doka`uva samo so
pravosilna presuda, a so drugi dokazni sredstva samo ako goneweto ili
sudeweto ne e mo`no ili ne e dozvoleno.
1.6. Na~elo na postojanost na krivi~niot predmet
Smislata na na~eloto se sostoi vo toa deka krivi~niot predmet
mora da bide rasvetlen i re{en vo pravno regulirana postapka. Na
krivi~noprocesnite stranki im e zabraneto za toj predmet da raspravaat
nadvor od krivi~nata postapka i za nego da odlu~uvaat bez sudot.
Postojanosta na krivi~niot predmet se ogleda vo zadol`itelno
prisustvo na obvinenie za odredeno krivi~no delo i storitel vo tekot
na celata krivi~na postapka, so toa {to e dozvolena mo`nost na mutabilitet
na obvinenieto. Ovlasteniot tu`itel vo granicite na zako-

nskite uslovi mo`e da go izmeni, kako i da go pro{iri obvinenieto
(~l 329 ZKP). Sudot e dol`en da ja po~ituva poslednata fakti~ka sostojba
i ne e ovlasten samiot da go menuva obvinenieto. Me|utoa, ako
vo tekot na istragata okolnostite uka`uvaat na toa deka postapkata
treba da se pro{iri i na nekoe drugo krivi~no delo ili protiv drugo
lice, za toa sudot go izvestuva ovlasteniot tu`itel (~l. 158 st. 2
ZKP). Osven toa, so ogled na toa {to sudot rakovodi so krivi~nata postapka,
toj e dol`en vo sekoja faza na postapkata da im gi predo~uva na
strankite nivnite prava i dol`nosti i da se gri`i za nivnoto ostvaruvawe.
Inaku mutabilitet e pravilo spored koe ovlasteniot tu`itel
koj ja pokrenal postapkata mo`e da se otka`e od baraweto za gonewe
do momentot koga so donesuvaweto na odlukata na prvostepeniot sud
tu`bata e konsumirana. 87 Ili poinaku, so nego na javniot obvinitel mu
se ostava celosna sloboda pred sudot od prv stepen do zavr{uvaweto na
glavniot pretres da se otka`e od goneweto bez obrazlo`enie ako vrz
osnova na rezultatite od postapkata dojde do zaklu~ok deka ne postojat
realni i pravni osnovi za natamo{no gonewe. Na~eloto obi~no se
ograni~uva samo na javnoto obvinenie (obvinenieto podneseno od
javniot obvinitel ili supsidijarniot tu`itel). Ova pravilo so pomali
modifikacii e prifateno i vo na{iot procesen sistem. Sprotivno
na ova pravilo, praviloto na imutibilitet zna~i deka obvinitelot
voop{to ne mo`e da se otka`e od baraweto za gonewe, ili ne mo`e
da se otka`e od baraweto po zapo~nuvaweto na glavniot pretres. 88
2. NA^ELA [TO SE ODNESUVAAT NA MATERIJALNIOT VID NA
SUDISKATA FUNKCIJA I KOI SE POVRZANI SO IZVESNI
INDIVIDUALNI I KOLEKTIVNI PRAVA
2.1. U~estvo na gra|anite vo sudeweto.
Su{tinata na na~eloto e vo toa {to osven postojanite sudii, vo
sudeweto u~estvuvaat i sudii porotnici (~l. 103 st. 3 i 4 od Ustavot).
Vo odnos na u~estvoto na gra|anite koi ne se pravnici vo sudeweto
89 se javuvaat, dve vo osnova sprotivstaveni mislewa. Postojat
87
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 128.
88
Zlatari~ - Dama{ka, op. cit. str. 68. Inaku, dodeka so na~eloto na legalitet
i na~eloto na oportunitet se rasprava pra{aweto za mo`nosta na obvinitelot
da raspolaga so poveduvaweto na krivi~nata postapka, so na~eloto na
mutabilitet, odnosno imutabilitet se re{ava pra{aweto na raspolagawe so
obvinenieto vo tekot na krivi~nata postapka.
89
"Baraweto za u~estvo na gra|anite koi ne se pravnici vo sudeweto
na evropskiot kontinent se pojavi po franscuskata revolucija 1789 godina,
kako reakcija na slabostite na sudstvoto sostaveno od dr`avni slu`benici vo
107

avtori koi go doveduvaat vo pra{awe institutot porota vo na{i uslovi,
trgnuvaj}i ottamu deka se raboti za istoriski nadminata kategorija.
Pritoa, kako {to pravilno zabele`uva Krapac, prigovorite
{to im se upatuvaat na u~estvoto na gra|anite {to ne se pravnici vo
vr{eweto na sudskata funkcija glavno se odnesuvaat na dvata najva`ni
argumenti, so koi se saka toa da se opravda: a) potrebata za kontrola
nad pravosudstvoto na profesionalnite sudii i b) potrebata od participacija
na narodot vo vr{eweto na funkcijata na sudskata vlast.
Ad. a) Onie koi dejnosta na pravosudstvoto ja gledaat od aspekt
na racionalno organizirana sudska birokratija se pra{uvaat kako voop{to
e dopustlivo so pravnite subjekti, koi imaat pravo na toa da im
sudi "u~en" sudija, da im sudi lice koe ne go poznava pravoto. Dali bi
dopu{tile za va{ata operacija da re{ava kolegium sostaven od hirurg,
doma}inka i oficer, ili va{eto dete na matura da go ocenuva sovet
sostaven od profesor po matematika, ~ista~ka i penzioner, se pra{uva
germanskiot pisatel B. d'Alber, sakajki na toj na~in da go poka`e
apsurdot vo koj hirurg, domakinka i oficer navistina mo`at nekoe
lica da go ispratat na dologodi{na robija, ili duri nekogo da go osudat
na smrt. 90
Nema nikakvo somnenie deka nedostigot na potrebnoto stru~no
znaewe na sudijata porotnik i fakti~ki ja so~inuva slabata strana vo
me{oviot sudski sovet. Toa go poka`uvaat brojni empiriski istra`uvawa.
Za razmisluvawe se i posebnite kursevi so koi se saka na nepravnicite
da im se ovozmo`i steknuvawe na nekoe op{to poznavawe na
pravoto: na toj na~in dobivame "mini pravnici" koi ne se nitu stru~waci
nitu laici. Sporen e i argumentot deka sudiite porotnici kako
skapocen element nosat so sebe `ivotno iskustvo: vo prete`en del
slu~ai, osobeno kaj te{kiot kriminal, tie se soo~eni so komplicirani
`ivotni situacii {to samite ne gi do`iveale i koi im se ~inat
tu|i i nerazirlivi - za razlika od sudijata profesionalec koj vo praktikata
dobro ja zapoznal kriminalnata sredina.
Ad. b) Politi~kata potreba na participacija na narodot pove-
}e ne e do tolku aktuelna kolku {to be{e za vreme dodeka pravosudstvoto
isklu~ivo bilo vo ramkite na profesionalniot slu`ben aparat
periodot na apsolutizmot i kako politi~ki imperativ na doktrinata za podelbata
na vlasta. Krapac, D. Neki strukturni i funkcionalni aspekti suvremenog jugoslovenskog
krivi~nog pravosu|a, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/2-3, str. 180.
90
Vo taa smisla vo zemjite na zapadnata demokratija se razvija mehanizmi
za zaobikoluvawe na pogolemoto vlijanie na porotnicite-laici vo sudeweto
(tn. correctionnalisation vo Belgija i Francija, "zabrzana postapka" vo
Italija, sostavot na vtorostepeniot sud sekade osven vo Germanija i Italija
vklu~uva samo profesionalni sudii" Krapac, D. Odnos izme|u organizacije
pravosu|a i krivi~nog postupka: prikaz III sekcije XIV Me|unarodnog kongresa za
krivi~no pravo (Be~, 1-7. X 1089 godine), JRKKP, Beograd, 1990/4, str. 81.
108

na dr`avite od XIX vek. Tamu, kade {to sudiite profesionalci gi
bira narodot, u~estvoto na narodot vo vr{eweto na pravosudstvoto
ve}e se realizira na poseben na~in. Od druga strana, empiriskite istra`uvawa
ni poka`uvaat deka nitu na institutot sudija porotnik ne
mo`e da se gleda kako na delotvorna forma na neposredna demokratija,
za{to taa ustanova se primenuva na na~in koj gi isklu~uva atributite
na reprezentirawe na po{irokata zaednica. Edno istra`uvawe sprovedeno
vo SAP Vojvodina 91 poka`a deka, od edna strana, poradi finansiskite
te{koti kaj sudovite doa|a do toa na sudewe da se povikuvaat
"eftini" sudii porotnici (penzioneri, doma}inki, onie na koi im e
blizu mestoto na `iveewe), a od druga strana, sudovite da se orientiraat
kon povikuvawe na onie za koi e zabele`ano deka }e se otpovikaat
na pokanata (duri dotamu {to vo sudovite se formira edna posebna
lista na "sekoga{ spremni" sudii porotnici, "juri{ni odredi" i
sl.). Na toj na~in, avtorite na toa istra`uvawe zaklu~ile deka su{tinata
na porotata koja e zamislena kako sud na gra|anite zemeni od naj{irokite
i najrazli~nite op{testveni sloevi, celosno ja gubi svojata
smisla." 92
Nasproti gorenavedenite stojali{ta stojat onie koi smetaat
deka porotata treba da se zadr`i pri sekoe meritorno odlu~uvawe,
ottamu {to vo nea gledaat celosna afirmacija na demokratijata i zasilena
za{tita na op{testvoto od recidivite na etatizmot. Me|u argumentite
vo korist na toj institut obi~no se naveduvaat: deka toj pretstavuva
barawe za demokratsko sudewe, izraz na idejata na neposrednoto
u~estvo na gra|anite vo vr{eweto na vlasta, legitimacija na
presudite izre~eni vo ime na narodot, jaknewe na doverbata i negoviot
vospiten u~inok kaj masite, barawe od sudiite da ja vodat raspravata
i da gi obrazlo`uvaat odlukite na edinstven i razbirliv na~in i
sl. 93 Me|u osnovnite nedostatoci na porotata sepak ostanuvaat argumentite
deka kako sudii porotnici naj~esto se izbiraat lica koi ne se
dorasnati za vr{ewe na taa rabota, deka samo formalno u~estvuvaat
vo sudeweto, deka ~esto ne se otpovikuvaat na barawe na sudot da u~estvuvaat
vo rabotata na sudot poradi {to se odlo`uvaat raspravite i
se prodol`uva postapkata. Ottamu i prigovorite deka porotata stanuva
samo demokratski dekor na pravosudstvoto koj ne e vo sostojba realno
da pridonese za podobra primena na zakonite i voop{to za podobro
i poefikasno vr{ewe na funkcijata {to im e doverena na sudiite.
91
Vasiljevi}, T. Lazarevi}, Lj. Gruba~, M i Kuhajda V. U~e{}e gra|ana u
su|enjuna teritoriju SAP Vojvodine, Novi Sad, 1975, str. 127, 133, 155 i sl.
92
Krapac, D. Neki strukturni i funkcionalni aspekti suvremenog jugoslovenskog
krivi~nog pravosu|a, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/2-3, str. 181-182.
93
Ibid, str. 182.
109

2.2. Izbornost bez ograni~uvawe na traeweto na mandatot na nositelite
na sudskata funkcija.
So ova na~elo pomesteno vo ~l. 99 st. 1 od Ustavot, se obezbeduva
celosna samostojnost vo rabotata i im se dava pogolema sigurnost
na sudiite vo vr{eweto na sudskata dol`nost. Na sudijata mu
prestanuva sudiskata funkcija: 1. ako toa sam go pobara, 2. ako trajno ja
zagubi sposobnosta za vr{ewe na sudiskata funkcija, {to go utvrduva
Sudskiot sovet na Republika Makedonija, 3. ako gi ispolni uslovite za
starosna penzija, 4. ako e osuden so pravosilna sudska presuda za krivi-
~no delo na bezuslovna kazna zatvor od najmalku {est meseci, i 5. ako e
izbran ili imenuvan na druga javna funkcija, osven koga sudiskata
funkcija miruva pod uslovi utvrdeni so zakon. Sudijata se razre{uva:
1. poradi pote{ka disciplinska povreda {to go pravi nedostoen za
vr{ewe na sudiskata funkcija propi{ana so zakon, i 2. poradi
nestru~no i nesovesno vr{ewe na sudiskata funkcija pod uslovi
utvrdeni so zakon (Amandman XXVI od Ustavot)
2.3. Inkopatibilnost na sudskata funkcija so vr{eweto na druga javna
funkcija, profesija ili ~lenstvo vo politi~ka partija i zabrana na
politi~ko organizirawe i dejstvuvawe vo sudstvoto
Doslednata primena na ova na~elo, podignato vo rang na ustavno
na~elo (Amandman XXVII st. 2 od Ustavot) vo nikoj slu~aj ne zna~i
partiska opredlenost na sudiite, {to za `al kaj nas ne e slu~aj. Naprotiv,
kaj nas slobodno mo`e da se ka`e deka, barem dosega, partiskata
naklonetost bila eden od glavnite uslovi da se bide izbran za sudija,
javen obvinitel i sl.
110
2.4. Sudski imunitet.
Spored ova na~elo sodr`ano vo Amandman XXVII st. 1 od Ustavot,
sudiite u`ivaat imunitet, {to zna~i deka sudija, koj{to u~estvuva
vo sudeweto ne mo`e da bide povikan na odgovornost za mislewe dadeno
pri donesuvawe na sudskata odluka, a vo postapkata povedena poradi
krivi~no delo storeno vo vr{eweto na sudskata funkcija ne
mo`e da bide pritvoren bez odobrenie na Sudskiot sovet na Republika
Makedonija, osven ako e zate~en vo vr{ewe na krivi~no delo za koe e
propi{ana kazna zatvor vo traewe od najmalku pet godini.
2.5. Kolegijalnost (zbornost) vo sudeweto
1. Na~eloto na zbornost slu`i kako garancija za objektivno i
zakonito donesuvawe na sudskite odluki, za smaluvawe na mo`nostite
od gre{ki pri odlu~uvaweto, a vo golem del i kako element {to go

slabee nadvore{nite vlijanija vrz sudiite. Toa zna~i deka sudiite sudat
vo sovet vo koj pokraj postojnite sudii u~estvuvaat i sudii porotnici,
odnosno samo pove}e postojani sudii. Ova na~elo nema apsoluten
karakter, za{to Ustavot predvidel deka: "So zakon se utvrduva koga
sudi sudija poedinec" (~l. 103 st. 1 i 2). So drugi zborovi, koga stanuva
zbor za organizacijata na sudovite vo krivi~noto pravosudstvo doa|a
do izraz na~eloto na zbornost, a samo isklu~itelno se primenuva na-
~eloto na inokosnost: sudot, po pravilo, sudi vo sovet, a samo isklu-
~itelno sudi sudija poedinec.
2. Pokonkretno, sostavot na sudovite spored ~l. 22 ZKP e opredelen
na sledniov na~in:
1 0 Vo prv stepen sudovite sudat vo soveti sostaveni od dvajca sudii
i trojca sudii - porotnici za krivi~ni dela za koi so zakon e propi{ana
kazna zatvor vo traewe od 15 godini ili kazna do`ivoten zatvor,
a vo soveti sostaveni od eden sudija i dvajca sudii - porotnici - za
krivi~ni dela za koi so zakon e propi{ana poblaga kazna. Za krivi~ni
dela za koi kako glavna kazna e propi{ana pari~na kazna ili kazna zatvor
do tri godini, vo prv stepen sudi sudija poedinec.
2 0 Vo vtor stepen sudovite sudat vo soveti sostaveni od petmina
sudii za krivi~ni dela za koi so zakon e propi{ana kazna zatvor vo
traewe od 15 godini ili kazna do`ivoten zatvor, a vo soveti sostaveni
od trojca sudii - za krivi~ni dela za koi e propi{ana poblaga kazna.
Koga sudi vo vtor stepen na pretres, sovetot e sostaven od dvajca sudii
i trojca sudii porotnici.
3 0 Vo tret stepen sudovite sudat vo soveti sostaveni od petmina
sudii.
4 0 Dejstvijata vo istragata gi vr{i sudija na prvostepeniot sud
(istra`en sudija).
5 0 Pretsedatelot na sudot i pretsedatelot na sovetot odlu~uvaat
vo slu~aite predvideni vo ZKP.
6 0 Prvostepenite sudovi, vo sovet sostaven od trojca sudii,
odlu~uvaat za `albi protiv re{enija na istra`en sudija i protiv drugi
re{enija koga toa e opredeleno so ZKP, donesuvaat odluki vo prv
stepen nadvor od glavniot pretres sproveduvaat postapka, donesuvaat
presuda po odredbite na ~l. 505 st. 2 do 6 od ZKP i stavaat predlozi vo
slu~aite predvideni vo ZKP ili vo drug zakon.
7 0 Po barawe za vonredno ubla`uvawe na kaznata i barawe za
vonredno preispituvawe na pravosilna presuda, sudot odlu~uva vo
sovet sostaven od petmina sudii ako stanuva zbor za krivi~no delo za
koe vo zakonot e propi{ana kazna do`ivoten zatvor, a vo sovet sostaven
od trojca sudii - ako stanuva zbor za krivi~no delo za koe e propi-
{ana poblaga kazna.
8 0 Po barawe za za{tita na zakonitosta sudot odlu~uva vo sovet
sostaven od petmina sudii, a dokolku baraweto e podneseno protiv
odluka na Vrhovniot sud na Republika Makedonija, za baraweto
111

Vrhovniot sud na Republika Makedonija odlu~uva na op{ta sednica.
9 0 I kone~no, sudovite od povisok stepen odlu~uvaat vo sovet
sostaven od trojca sudii vo slu~ait {to ne se predvideni vo prethodnite
stavovi na ovoj ~len.
Li~niot sostav na sudskite soveti, kako i na inokosniot sud se
opredeluva so godi{niot raspored na rabotata na sudot.
2.6. Upotreba na svojot jazik vo postapkata pred sudot.
Slobodata na upotrebata na svojot jazik vo krivi~nata postapka
e regulirana so ~l. 6-9 ZKP.
Spored ~l. 6 ZKP, vo krivi~nata postapka slu`ben jazik e makedonskiot
jazik i negovoto kirilsko pismo, a vo soglasnost so ZKP
vo nea se koristi i drug slu`ben jazik {to go zboruvaat najmalku 20%
od gra|anite i negovoto pismo.
Pritoa, obvinetiot, o{teteniot, privatniot tu`itel, svedocite
i drugite lica koi u~estvuvaat vo postapkata, a koi zboruvaat slu-
`ben jazik razli~en od makedonskiot, imaat pravo pri izveduvaweto
na predistra`nite, istra`nite i drugite sudski dejstvija i na glavniot
pretres, kako i vo postapkata po `alba da go upotrebuvaat svojot jazik
i pismo. Sudot }e obezbedi usno preveduvawe na toa {to liceto,
odnosno drugite go iznesuvaat, kako i na ispravite i drugiot pi{an
materijal. Sudot }e obezbedi pi{an materijal koj e od zna~ewe za postapkata
ili e va`no za odbranata na obvinetiot pismeno da se prevede
(~l. 7 st. 1 ZKP). Drugite stranki, svedoci i u~esnici vo postapkata
pred sudot imaat pravo na besplatna pomo{ na preveduva~, ako
ne go razbiraat ili zboruvaat jazikot na koj se vodi postapkata (~l. 7
st. 2 ZKP). Za pravoto na preveduva~, liceto zadol`itelno treba da se
pou~i, a vo zapisnikot se zabele`uva deka e dadena takva pouka kako i
izjavata na liceto (~l. 7 st. 3 ZKP).
Inaku, tu`bite, `albite i drugite podnesoci se upatuvaat do
sudot na jazikot na koj se vodi postapkata (~l. 8 st. 1 ZKP). Isto taka,
gra|anite koi zboruvaat slu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik,
mo`at podnesocite da gi upatuvaat na svojot jazik i pismo, vakvite
podnesoci sudot gi preveduva i gi dostavuva do drugite stranki vo
postapkata (~l. 8 st. 2 ZKP). Drugite lica koi ne go zboruvaat ili razbiraat
makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo, mo`at podnesocite
do sudot da gi upatat na svojot jazik i pismo (~l. 8 st. 3 ZKP).
112
3. OSTANATI NA^ELA
Vo ramkite na Ustavot i krivi~noto zakonodavstvo se izlo`eni
i ostanatite ne pomalku zna~ajni na~ela za ostvaruvaweto na rabotata
na organite na krivi~noto sudstvo. Me|u niv osobeno se naglasuvaat
slednive na~ela.

3.1. Na~elo na sloboda i li~na sigurnost
Na~eloto na sloboda i li~na sigurnost, {to e pomesteno vo ~l.
12 od Ustavot i ~l. 3 ZKP, vo sebe vklu~uva ostvaruvawe na pove}e
prava: 1 0 pravoto na so zakon regulirana postapka za odzemawe i ograni~uvawe
na slobodata, 2 0 pravoto na izvestuvawe za pri~inite na zatvorawe
i li{uvawe od sloboda i za osnovite na obvinenieto, 3 0 pravoto
na kontrola na zakonitosta na li{uvaweto od sloboda od strana
na sudski organ, i 4 0 pravoto na brzo sudewe (pravo na obvinetiot da
mu se sudi vo razumen vremenski rok).
1 0 Pravo na so zakon regulirana postapka za odzemawe i ograni~uvawe
na slobodata. Spored ova na~elo pomesteno vo ~l. 12 st. 2 od
Ustavot, 94 nikomu ne mo`e da mu bide ograni~ena slobodata osven so
odluka na sudot i vo slu~ai i vo postapka utvrdena so zakon. Ova na~elo
se odnesuva kako na priveduvaweto 95 taka i na li{uvaweto od sloboda.
96 Vo funkcija na garantirawe na ovie osnovni prava, vo ~l. 12 st.
4 od Ustavot i ~l. 3 st. 3 ZKP, e predvideno i toa deka liceto li{eno
od sloboda mora vedna{, a najdocna vo rok od 24 ~asa od momentot na
li{uvaweto od sloboda da bide izvedeno pred sud, koj bez odlagawe }e
odlu~i za li{uvaweto od sloboda.
2 0 Pravo na izvestuvawe na jazik {to go razbira za pri~inite
na povikuvaweto, 97 priveduvaweto ili li{uvaweto od sloboda i za
osnovite na obvinenieto. 98 Ova pravo natamu se sostoi vo toa {to na
liceto povikano pod somnenie za koe i da e krivi~no delo, organot na
otkrivaweto mora da mu gi predo~i (pro~ita) i negovite ostanati prava
od ~l. 3 st. 1 i 2 ZKP, a toa se:
- pravoto da mol~i,
- pravoto da se sovetuva so advokat pred da dade odgovor na postaveno
pra{awe,
- pravo na branitel koga samiot }e go izbere i pravo na u~estvo
na branitelot pri negovoto ispituvawe vo tekot na postapkata
- pravo za priveduvaweto ili li{uvaweto od sloboda da se izve-
94
Vidi: ~l. 5 st. 1 od EKP^.
95
Priveduvawe (doveduvawe) zna~i sekoe prisilno doveduvawe na nekoe
lice pred nadle`niot organ i vo su{tina pretstavuva ograni~uvawe na
negovata sloboda. Za sekoe priveduvawe treba da bidat ispolneti uslovite od
~l. 142 st. 3 i 177 ZKP.
96
Li{uvaweto od sloboda ovde pretstavuva prisilno zadr`uvawe na
lice zaradi negovo izveduvawe pred sud.
97
Pod povikuvawe se podrazbira sekoja pismena ili usna pokana od
strana na nadle`niot organ oddelno lice da se javi vo opredeleno vreme pred
toj organ.
98
Vidi ~l. 5 st. 2 EKP^.
113

sti ~len na negovoto semejstvo ili blisko lice.
3 0 Pravo na kontrola na zakonitosta na li{uvaweto od sloboda
od strana na sudski organ. Kontrolata na sudot nad traeweto na
pritvorot kaj nas se vr{i spored ~l. 189, 190, 191, 345 i 377 st. 3 ZKP (a
vo postapkata so maloletnici spored ~l. 459 ZKP).
4 0 Pravoto na brzo sudewe ili pravo na obvinetiot da mu se
sudi vo razumen vremenski rok (~l. 4 st. 1 ZKP) e korelat na obvrskata
na sudot krivi~nata postapka da ja sprovede bez odlo`uvawe (~l. 13
ZKP). 99
3.2. Na~elo na ednakvost na site gra|ani vo za{titata na svoite prava
pred sudot i zakonot
Gra|anite na Republika Makedonija spored Ustavot se ednakvi
vo slobodite i pravata nezavisno od polot, rasata, bojata na ko`ata,
nacionalnoto i socijalnoto poteklo, politi~koto i verskoto uveruvawe,
imotnata i op{etstvenata polo`ba (~l. 9 st. 1 od Ustavot). Gra|anite
se isto taka ednakvi pred Ustavot i zakonite (~l. 9 st. 2 od Ustavot).
Pomesteno vo sferata na sudstvoto, toa najednostavno zna~i deka
site gra|ani pred zakonot se ednakvi kako vo odnos na svoite prava i
slobodi taka i vo odnos na svoite obvrski, odnosno sekoj ima pravo na
ednakva za{tita na svoite prava vo postapkata pred sudot. Ova pravo
vo osnova zna~i odbegnuvawe na sekakva isklu~ivost (ekskluzija) vo
odnos na gra|anite vo primenata na zakonot. 100
114
3.3. Na~elo prezumcija na nevinost
Na~eloto {to e pomesteno vo ~l. 13 st. 1 od Ustavot, ~l. 2 st. 1
ZKP, kako i vo brojni me|unarodni dokumenti, 101 e izrazeno so formulacijata:
liceto obvineto za krivi~no delo se smeta za nevino sî dodeka
negovata vina ne bide utvrdena so pravosilna sudska presuda. Toa
zna~i deka procesnopravnite formi i dejstvija na u~esnicite vo postapkata
treba da bidat soobrazeni so baraweto na ova na~elo. Smislata
na ova na~elo zna~i i toa deka obvinetiot ne e dol`en da ja doka`uva
svojata nevinost so pobivawe na navodite vo obvinenieto. 102
Najseriozno otstapuvawe od ova na~elo pretstavuva odreduvawe
pritvor na obvinetiot.
99
Vidi ~l. 5 st. 3 EKP^ i ~l. 14 st. 3 t. c) od MPGPP.
100
Vidi: ~l. 10 UDP^ od 1948.
101
Vidi: ~l. 8 od francuskata Deklaracijata za pravata na ~ovekot i
gra|aninot od 1978, ~l. 11. st 1 UDP^, ~l. 14 st. 2 MPGPP (1966), ~l. 6 st. 2
EKP^.
102
Proevski, J - Krckovski, M. Zakon za krivi~nata postapka, Akademik,
Skopje, 1997, str. 9.

3.4. Na~elo zabrana na tortura
Trgnuvaj}i od imperativot deka fizi~kiot i moralniot integritet
na ~ovekot e neprikosnoven, Ustavot sodr`i i izri~na zabrana
za sekakov oblik na ma~ewe, ne~ove~ko ili poni`uva~ko odnesuvawe
ili kaznuvawe (~l. 11 st. 1 i 2 od Ustavot). Soglasno toa vo ~l. 10 ZKP,
e opredeleno deka e zabraneto i kaznivo od obvinetiot ili od drugo
lice {to u~estvuva vo postapkata da se iznuduva priznanie, odnosno
kakva i da e druga izjava. Inaku, konkretnite procesni normi {to se
odnesuvaat na ovie zabrani se pomesteni vo ~l. 210 st. 7, 220 i 251 st. 2
ZKP. I kone~no, spored ~l. 142 KZ, ova zabrana e opredelena kako krivi~no
delo tortura. Pritoa, pod iznuduvawe na priznanie ili izjava se
podrazbira upotreba na sila, zakana ili drugo nedopu{teno sredstvo
ili nedopu{ten na~in so namera da se iznudi priznanie ili nekoja
druga izjava na odredeno lice sprotivno na negovata volja. Deloto e
dovr{eno so samata upotreba na sila, zakana ili drugo nedopu{teno
sredstvo so takva namera. Pritoa ne e nu`no poradi toa i navistina da
do{lo do iznudeno priznanie ili izjava. 103
3.5. Na~elo na nepostapuvawe po slu`bena dol`nost
Na~eloto na nepostapuvawe po slu`bena dol`nost (ne procedat
iudex ex officio) {to zna~i deka inicijativata za vodewe na sudki proces
vo akuzatornata krivi~na postapka ne mo`e da poteknuva od sudijata,
zatoa {to so toa toj bi se dovel vo uloga na tu`itel i arbitar.
3.6. Na~elo na odbrana
Na~eloto na odbrana se razrabotuva niz brojni prava i ostanati
na~ela vo nu`na povrzanost so odbranata na obvinetiot. Me|u
niv ovde gi pomestuvame samo minimalnite prava na obvinetiot od ~l.
4 st. 2 ZKP, a toa se:
1 0 da bide informiran vedna{, na jazikot {to go razbira i
podrobno za delata za koi se tovari i dokazite protiv nego, 104
103
Vidi ~l. 5 UDP^, ~l. 7 od MPGPP (1966), ~l. 3 EKP^. Pritoa, spored
EKP^, zabranetite povedenija se odreduvaat na sledniov na~in. Ma~ewe -
ne~ove~ki postapki, ~ija cel e da se dojde do informacii ili priznavawe ili
nanesuvawe kazna. Ne~ove~ka postapka ili kazna - postapka {to namerno predizvikuva
te{ki stradawa, du{evni ili fizi~ki, a koja vo dadenite uslovi ne
mo`e da se opravda. Poni`uva~ka postapka ili kazna - postapka {to grubo go
poni`uva liceto pred drugi ili go prisiluva da se odnesuva sprotivno na
svojata sovest ili volja. Gomien, D. Kratok vodi~ niz Evropsakata konvencija
za ~ovekovi prava, Sovet na Evropa, Strazbur, 1991, str. 18. (prevod).
104
Vidi: ~l. 14 st. 3 t. a) od MPGPP i ~l. 6 st. 3 t. a) od EKP^.
115

2 0 da ima dovolno vreme i mo`nosti za podgotvuvawe na svojata
odbrana i da komunicira so branitel po sopstven izbor, 105
3 0 da bide suden vo negovo prisustvo i da se brani li~no ili so
pomo{ na branitel po sopstven izbor, a dokolku nema sredstva da plati
branitel istiot da go dobie besplatno koga toa go baraat interesite
na pravdata, 106
4 0 da ne bide prisilen da iska`uva protiv sebe ili svoite bliski,
ili da priznae vina,
5 0 da bide prisuten pri ispituvaweto na svedocite i da mo`e da
im postavuva pra{awa. 107
Za vidot i zna~eweto na ostanatite prava na obvinetiot }e zboruvame
podocna. 108
3.7. Na~elo na zabrana na sudewe vo otsustvo na obvinetiot
Vo na{eto krivi~no procesno zakonodavstvo postoi na~elna
zabrana na sudewe vo otsustvo na obvinetiot. Ova na~elo e vostanoveno
vo interes kako na samiot obvinet, taka i vo interes na adekvatnoto
sudewe koj ednovremeno pretstavuva i javen interes. Prisustvoto
na obvinetiot ja obezbeduva negovata odbrana i ottamu pravilnoto
opredeluvawe na stepenot na negovata krivi~na odgovornost i individualizacijata
na izre~enata krivi~na sankcija
Od ova na~elo kaj nas postojat samo dva isklu~oci. Prviot, koga
postojat osobeno va`ni pri~ini da mu se sudi na obvinet koj se nao|a
vo begstvo (~l 292 st. 3 ZKP). So sudeweto na lice koe se nao|a vo begstvo
ne se povreduva negoviot interes, ottamu {to so begstvoto samiot
se otka`al od svoeto pravo na odbrana. Vo takov slu~aj, zaradi ispolnuvawe
na na~eloto na legalitet i smiruvaweto na javnoto mislewe,
prete`nuva op{testveniot interes krivi~niot nastan da se presudi,
nad interesot na adekvatnoto sudewe.
Vtoriot slu~aj postoi koga obvinetiot ne se otpovikal na pokanata
za doa|awe na glavniot pretres. Uslovite za toa sudewe se prisustvoto
na obvinetiot da ne e nu`no i prethodno da bil ispitan (~l.
428 st. 4 ZKP).
Sudeweto vo otsustvo zakonot sepak go smeta za sudewe vo nu-
`da, a donesenata presuda vo taa postapka, donekade za defektna presuda.
Otatamu postapkata zavr{ena so osuditelna presuda vo otsustvo
poradi begstvo mo`e da se povtori koga }e nastapi mo`nost na osudeniot
da mu se sudi vo prisustvo, dokolku osudeniot ili negoviot bra-
105
Vidi: ~l. 14 st. 3 t. b) od MPGPP i ~l. 6 st. 3 t. b) od Evropskata
konvencija za pravata na ~ovekot i osnovnite slobodi.
106
Vidi: ~l. 14 st. 3 t. d) od MPGPP i ~l. 6 st. 3 t. v) EKP^.
107
Vidi: i ~l. 6 st. 3 t. g) od EKP^.
108
Vidi: Procesni prava i polo`ba na obvinetiot.
116

nitel podnese barawe za povtoruvawe na postapkata vo rok od edna godina
od denot koga osudeniot doznal za presudata so koja e osuden vo
otsustvo (~l. 398 st. 1 ZKP).
3.8. Na~elo favor libertatis
Ova na~elo vo procesnoto pravo se ogleda vo negoviot osnoven
princi favor rei - vo slu~aj na somnenie me|u jus puniendi na dr`avata i
jus libertatis na poedinecot, prednost }e mu se dade na vtorito princip
(in dubio pro reo). So drugi zborovi, na pretpostavkata na nevinost mu se
dava primat vo odnos na pretpostavkata na vinata. Iako ne e izre~no
predvideno, ova na~elo ili pravilo mo`e da se izvede od ZKP, {to
zna~i deka postoi i vo na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo.
Inaku in dubio pro reo (vo slu~aj na somnenie vo korist na obvinetiot)
pretstavuva pravilo spored koe, koga postoi dvoumewe vo pogled
na postoeweto ili nepostoeweto na odredeni fakti, sudot treba
da re{i na na~in {to e popovolen za obvinetiot. Ili poprecizno: sekoe
dvoumewe vo pogled na postoeweto na faktite }e se odrazi vo korist
na obvinetiot - vo slu~aj na dvoumewe, sudot go utvrduva postoeweto
ili nepostoeweto na faktite {to go ~inat obele`jeto na krivi~noto
delo ili od koi zavisi primenata na nekoja odredba od Krivi~niot
zakonik, na na~in popovolen za obinetiot. Na~eloto doa|a predvid
duri ottkako sudot gi iscrpel site mo`nosti da se utvrdat pravno
relevantnite fakti.
Vo vrska so ova pravilo vo teorijata se postavuva pra{aweto za
dosegot na negovoto va`ewe. Vo taa smisla, spored edni avtori praviloto
va`i samo za faktite {to za obvinetiot se nepovolni (na primer,
faktite vrz {to se zanova nekoj uslov za krivi~nata odgovornost),
a spored drugi i za faktite koi za obvinetiot se povolni (na
primer, onie vrz {to se zasnova nekoja osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta).
Spored vtoriot stav, koj i za nas e prifatliv, na~eloto
in dubio pro reo, ne se sostoi vo toa deka sudot vo slu~aj na somnenie
(dubioznost, dvoumewe) dali stoi nekoj fakt na {teta na obvinetiot
mora da zeme deka toj ne stoi. Toa bi bila samo primena na op{toto
pravilo za doka`uvaweto, deka se dodeka kaj organot koj gi ocenuva
dokazite postoi somenenie vo pogled na postoeweto na nekoj fakt, toj
ne mo`e da se zeme kako utvrden, a ne primena na posebnoto na~elo in
dubio pro reo. Sudot, ednostavno spored pravilata na logikata ne mo`e
da go zeme za doka`ano toa {to ne e doka`ano, vo mera vo koja zakonot
bara da bide doka`ano. Na~eloto, vsu{nost, se sostoi vo toa deka
sudot vo slu~aj na somnenie dali stoi nekoj fakt {to e vo korist na
obvinetiot }e zeme deka toj fakt stoi, nasproti op{toto pravilo deka
117

faktite vrzani za presudata mora vo celost da bidat doka`ani. 109
Me|utoa, postojat avtori spored koi praviloto in dubio pro reo
va`i vo dvata slu~ai. Spored toa mislewe, toga{ koga ne mo`e da se
isklu~i mo`nosta od postoewe na nekoj fakt povolen za obvinetiot,
no ne mo`e nitu to~no da se utvrdi, mora da se zeme deka toj fakt postoi.
Taka na primer, ako ne e isklu~ena mo`nosta od postoewe na situacija
na nu`na odbrana, treba da se zeme kako taa situacija da e utvrdena
(doka`ana). 110 Spored ova stojali{te, dosledno primeneto, na~eloto
in dubio pro reo se sveduva na toa deka site fakti {to pa|aat na tovar
na obvinetiot (faktite {to gi so~inuvaat obel`jata na posebnoto
i op{toto bitie na krivi~noto delo, faktite {to deloto go kvalificiraat
kako pote{ko krivi~no delo, faktite {to pretstavuvaat ote`nuva~ki
okolnosti, kako i faktite {to pretstavuvaat procesni pre-
~ki) mora da bidat utvrdeni so izvesnost (doka`ani), a ako taka ne se
utvrdat (ako ostane somenenie za nivnoto postoewe) se zema kako da ne
postojat, Naprotiv, za site fakti {to odat vo prilog na obvinetiot
(faktite {to pretstavuvaat osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta
i krivi~nata odgovornost, faktite {to deloto go pravat privilegirano,
faktite koi uslovuvaat popovolna odluka za kaznata: osnovite
za osloboduvawe od kazna i izrekuvawe na uslovna osuda, posebnite
osnovi za ubla`uvawe na kaznata i olesnuva~kite okolnosti),
ako se pojavi somnenie deka bi mo`ele da postojat, a toa somenenie ne
uspee so izvesnost da se isklu~i, }e se zeme deka postojat. 111
109
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 315. Taka i Bayer, V. Osnove op}e teorije o dokazima
u krivi~nom postupku, II, JRKKP, Beograd, 1963/2, str. 147-148.
110
Na~eloto in dubio pro reo (vo dvoumewe vo korist na obvinetiot)
zna~i deka dilemata vo pogled na postoeweto na faktite treba da se re{i vo
korist na obvinetiot. Toa e zna~i, pravno pravilo za toa kako treba da se postapi
sudot koga ne mu e jasno dali postojat ili nepostojat opredeleni fakti.
Me|utoa mora da se opredeli vo edna nasoka, zatoa {to krivi~niot predmet
ne smee da ostane nere{en. Zlatari}-Dama{ka, Rje~nik krivi~nog prava i postupka,
Informator, Zagreb, 1966, str. 97. Ili kako {to veli Ba~i}: "koga se iscrpeni
site procesni dokazni sredstva a fakti~kata sostojba sepak dokraj ne e razjasneta,
a od dokazite proizleguva deka vo toj krivi~en predmet doa|aat vo predvid
pove}e fakti~ki mo`nosti, toga{ sudot se odlu~uva za dokaznite okolnosti
{to se popovolni za obvinetiot (na primer, pra{aweto dali poedinecot
e soizvr{itel ili pomaga~, dali postoi obid ili dovr{eno krivi~no
delo, dali se raboti za osnovno krivi~no delo ili za negov kvalificiran
oblik, dali e, na primer, samo bludno dejstvie ili obid za siluvawe). Ba~i}, F.
Krivi~no pravosu}e i ustavnost i zakonitost, str. 20.
111
Grubi{a, M. Postupanje protivno principu in dubio pro reo kao povreda
formalnog prava, Na{a zakonitost, Zagreb, 1963/1-2, str. 41.
118

3.9. Na~elo na za{tita na li~nata sloboda
Na~eloto na za{tita na li~nata sloboda se sostoi vo baraweto
sudijata da se odnesuva restriktivno pri donesuvaweto na odluki koi
se odnesuvaat na merkite so koi se ograni~uva slobodata na poedinecot.
3.10. Na~elo beneficium cohaesionis
Na~eloto beneficium cohaesionis (blagodet na spojuvaweto) e pravilo
spored koe pod opredeleni uslovi se pro{iruva dejstvoto na pravnoto
sredstvo izjaveno od strana na obvinetiot i vrz ostanatite soobvineti
koi ne go izjavile toa pravno sredstvo. Ulovite za pro{iruvaweto
na takvoto dejstvo se po povod upotrebenoto pravno sredstvo da
e donesena odluka od strana na sudot vo korist na obvinetiot i istite
pri~ini vrz koi se zasnova taa odluka da postojat kaj soobvinetite.
Celta na ova pravilo e da ne se postapuva razli~no samo od formalni
pri~ini so obvinetite ~ija procesna situacija e ednakva, vo ist
krivi~nopraven predmet i vo ista krivi~na postapka. Soglasno ova na-
~elo, koga od pove}e obvineti opfateni so edna odluka samo eden, ili
nekoi od niv, podnele pravno sredstvo (prigovor protiv obvinitelen
akt, redoven ili vonreden praven lek) protiv taa odluka, a pri~inite
poradi koi sudot na{ol deka odlukata vo korist na toj e vo korist za
drugite obvineti, }e zeme ex officio deka pravnoto sredstvo e podneseno
i vo korist na toj, odnosno drugite obvineti (~l. 266 ZKP).
3.11. Na~elo na zabrana na reformatio in peius
Zabranata reformatio in peius pretstavuva garancija na obvinetiot
deka nema da bide donesena nepovolna odluka, ottamu {to samiot toj
ili nekoj drug izjavil `alba vo negova korist. Pravnata osnova na ova
na~elo (koe vo su{tina pretstavuva otstapuvawe od na~eloto na istra`uvawe
na vistinata) e vo po~ituvaweto na na~eloto na pravi~nost,
pravoto na obvinetiot na odbrana, a ottamu i na negovata pravna sigurnost
(da se otstrani sekakov strav na obvinetiot deka so koristeweto
na praven lek mo`e da si nanese {teta). 112
112
Zabranata reformatio in peius denes se opravduva so pravi~nosta i
procesnata potreba za so~uvuvawe na slobodata na obvinetiot pri vlo`uvawe
na pravnite lekovi, so `elbata da se sozdade situacija vo koja pri re{avaweto
dali }e upotrebi praven lek obvinetiot isklu~itelno }e se rakovodi od
sopstvenoto sfa}awe za pravilnosta ili nepravilnosta na odlukata, bez da
bide spre~en od stravot deka so sopstvenata `alba mo`ebi }e ja vlo{i svojata
polo`ba. Vasilejvi}, T. op. cit. str. 579.
119

Za zabranata reformatio in peius vo na{ata krivi~na postapka vo
prv red stanuva zbor vo slu~aj koga `albata protiv presudata e izjavena
samo vo korist na obvinetiot, a se sostoi vo toa:
1 0 {to re{avaj}i po `albata povisokiot sud ne smee da ja preina~i
presudata na {teta na obvinetiot (vo takov slu~aj povisokiot
sud ne smee obvinetiot da go osudi spored postrogiot krivi~en zakon,
nitu na postroga kazna odo{to bil osuden so prvostepenata presuda
(~l. 369 ZKP) i,
2 0 {to prvostepeniot sud (komu povisokiot sud ukinuvaj}i ja
presudata mu go vratil predmetot na povtorno sudewe) pri povtornoto
sudewe ne smee da izre~e presuda koja bi bila ponepovolna za obvinetiot
od prvata presuda koja {to povisokiot sud ja ukinal (~l. 380 st. 4
ZKP).
Osven vo slu~aite koga `albata protiv prvostepenata presuda e
izjavena samo vo korist na obvinetiot, zabranata reformatio in peius
va`i i vo drugi slu~ai:
1 0 pri donesuvawe nova prvostepena presuda otkako e dozvoleno
povtoruvawe na krivi~nata postapka (~l. 397 st. 4 ZKP),
2 0 pri donesuvawe odluka po barawe za za{tita na zakonitosta
(~l. 410 st. 4 ZKP),
3 0 pri donesuvawe odluka po barawe za vonredno preispituvawe
na pravosilna presuda (~l. 415 ZKP), dokolku `albata e izjavena samo
vo korist na obvinetiot, odnosno ako spomenatite pravni lekovi se
izjaveni vo korist na osudeniot.
Najkoncizno ka`ano, na~eloto na zabrana na reformatio in peius,
pretstavuva garancija deka ako e izjavena `alba samo vo korist na obvinetiot,
presudata ne smee da se izmeni na negova {teta vo odnos na
pravanata ocena na deloto i na krivi~nata sankcija"(~l. 369 ZKP).
3.12. Na~elo na nadomest na {teta za neosnovana osuda
Na~eloto na nadomest na {teta vo slu~aj na neosnovana osuda e
krenato na rang na ustavno na~elo (~l. 13 st. 2 od Ustavot), i ottamu
pomesteno vo ~l. 11 ZKP, so ogled na toa {to proklamira edno od
osnovnite prava na ~ovekot sodr`ano vo brojni me|unarodni dokumenti
od ovaa oblast. 113 Ova na~elo e konkreten izraz na sfa}aweto deka
ne e dovolno da se konstatira deka nekoj bez osnova e li{en od sloboda
ili nevino e osuden, tuku deka na takvoto lice treba da mu se priznae i
113
Vidi ~l. 9 st. 5 i 14 st. 6 od MPGPP od 1966 i ~l. 5 st. 5 od EKZ^P.
Za ova pove}e: Vujaklija, D. Naknada {tete pri~injene neopravdanom osudom i neosnovanim
li{enjem slobode, Pravni `ivot, Beograd, 1982/12, str. 1301-1314, Vujaklija,
D. Dru{tvena rehabilitacija lica koja su neopravdano osu|ena i neosnovano
li{ena slobode, JRKKP, Beograd, 1983/1-2. str. 83-102 i Vasiljevi}, T. Hronika sudske
prakse, JRKKP, Beograd, 1968/2, str. 287-296.
120

vistinsko pravo na nadomest na pretrpenata {teta, bez ogled na toa na
koj na~in do{lo do neopravdano li{uvawe od sloboda ili do pogre-
{nata osuda. Pravoto na nadomest gi opfa}a site vidovi pretrpena
{teta: materijalnata (vistinski pretrpena imotna {teta i zagubena
zarabotuva~ka) i moralnata (povredena ~est, fizi~ka i du{evna bolka
i sl.).
3.13. Na~elo na pravna pomo{ na neuka stranka
Na~eloto na pravna pomo{ na neuka stranka izvira od ~l. 12
ZKP. Su{tinata na ova na~elo e deka sudot ima obvrska da go pou~i
obvinetiot kako i sekoe drugo lice {to u~estvuva vo krivi~nata postapka
(o{teteniot, svedokot, ve{takot i sl.) za negovite procesni
prava, koga }e oceni deka poradi neznaewe toa lice mo`e da go propu-
{ti nivnoto koristewe. Dokolku sudot vo konkretnata situacija ne ja
ispolni ovaa dol`nost, vr{i bitna povreda na odredbite na krivi-
~nata postapka od ~l. 355 st. 2 ZKP.
Inaku, kako neuka stranka vo krivi~nata postapka ne mo`e da
se smeta branitelot na obvinetiot, nitu javniot obvinitel. Od ovlastenite
tu`iteli kako neuka stranka mo`e da se smeta o{teteniot kako
tu`itel i privatniot tu`itel dokolku nemaat pravna podgotovka, me-
|utoa ne i nivnite zastapnici i polnomo{nici so takva podgotovka.
3.14. Na~elo ne bis in idem
Spored ova pravilo, pomesteno vo ~l. 14 st. 2 od Ustavot i ~l. 5
ZKP, isto krivi~no delo protiv isto lice ne mo`e da bide predmet na
povtorna krivi~na postapka dokolku krivi~niot predmet edna{ ve}e
zavr{il so pravosilna presuda ili re{enie, odnosno re{enieto za zapirawe
na postapkata ili presudata pove}e ne mo`at da se pobivaat so
redoven praven lek ili ako pravniot lek spored zakonot voop{to ne e
dopu{ten.
Praviloto ne dvapati za isto se javuva kako posledica na materijalnata
pravosilnost, i spored toa kako procesna pre~ka (negativna
procesna pretpostavka) za sekoja nova krivi~na postapka vo istiot
predmet. 114
114
Toa e na~elo na nepovtorlivost na svojstvoto na stranka vo ist krivi~nopraven
predmet. Na~eloto zna~i deka isto lice vo ist krivi~nopraven
predmet ne mo`e dvapati ili pove}epati da se pojavi vo svojstvo na tu`itel
ili obvinet, ne samo toga{ koga krivi~opravniot predmet e pravosilno presuden
(posledica na materijalnata pravosilnost), tuku i toga{ koga po istiot
predmet koj sî u{te ne e pravosilno re{en, bi trebalo me|u istite stranki
istovremeno da se vodat pove}e postapki. Spored toa, na~eloto se odnesuva ne
121

Ova pravilo ne va`i dokolku postapkata bila zaprena poradi
nekoja procesna pre~ka koja podocna otpadnala, ili ako zapiraweto se
zasnova na presuda so koja obvinenieto se odbiva zatoa {to ne postoelo
barawe na ovlasteniot tu`itel, ili zatoa {to nemalo potreben
predlog ili odobrenie. Vo ovie slu~ai postapkata prodol`uva {tom
}e prestanat pri~inite poradi koi bila zaprena, odnosno poradi koi
obvinenieto so presuda bilo odbieno.
122
3.15. Ekskluziono na~elo
So ~l. 15 st. 2 ZKP, vo na{ata krivi~na postapka e pomesetno
edno sosema novo na~elo - na~elo na bezuslovno isklu~uvawe na pravno
nevalidni dokazi. Spored ova, nare~eno i kako ekskluziono na~elo
(lat: excludere - isklu~uva), zabranata e upotreba na dokazi pribaveni
na nezakonski na~in ili so kr{ewe na slobodite i pravata utvrdeni
so Ustavot, zakonot i ratifikuvanite me|unarodni dogovori, kako i
dokazite proizlezeni od niv. Takvite dokazite ne mo`at da se
koristat i vrz niv ne mo`e da se zasnova sudskata odluka. Zabrana
va`i i vo slu~aite koga se pribaveni sigurni dokazi, pa duri i toga{
koga poradi ekskluzijata mo`e da dojde do osloboduvawe na obvinetiot
vo ~ija vina sudot se uveril vrz osnova na dokazite {to ne smeat da se
upotrebat. 115 Zasnovaweto na presuda vrz ovie dokazi pretstavuva
bitna (su{testvena) povreda na odredbite na krivi~nata postapka (~l.
355 ZKP).
4. OGRANI^UVAWA NA SLOBODITE I PRAVATA NA SUBJEKTITE
VO KRIVI^NATA POSTAPKA
Vo prethodnite razgleduvawa uka`avme na odredeni na~ela na
krivi~noprocesnoto zakonodavstvo koi nu`no se povrzani so po~ituvaweto
na ~ovekovite prava i slobodi vo postapkata. Nivnoto razgleduvawe,
me|utoa, ne mo`e da bide celosno dokolku, barem vo najkusi
crti, ne se uka`e i na ograni~uvawata na slobodite i pravata na susamo
na pravosilno presudenite predmeti, tuku i na postapkata {to e vo tek
(litispendeto). Vasliljevi}, T. op. cit. str. 117.
115
Re{enieto e dosta strogo i se pribli`uva pove}e do amerikanskata
doktrina za "exclusionary rule"(vklu~uvaj}i go i u~eweto za plodovite na zatruenoto
ovo{je - fruits of the poisonous tree) odo{to na evropskata dokrtina za
odmeruvawe na protivstavenite interesi vo postapkata (Abwagungslehre). Vakviot
pristap ozna~uva opredelba efikasniot krivi~en progon ponekoga{ da
se `rtvuva vo korist na zakonitosta na postapkata i pravata na poedinecot, a
ima za cel i da gi "disciplinira" organite na progonot. Inaku, spored u~eweto
na plodovite na zatruenoto ovo{je, se otfrlaat ne samo nazakonito dobienite
dokazi, tuku i dokazite za koi se doznalo od niv.

jektite vo krivi~nata postapka. Pra{aweto e zna~ajno bidej}i kakvo
i da e zadirawe vo ovaa sfera na ~ovekot sekoga{ mora da e pretpazlivo
storno i svedeno na odreden minumum {to mora da bide vo funkcija
na samata krivi~na postapka. Ottamu ne za~uduva {to za ova
pra{awe se izjasnuva i samiot Ustav. Imeno, vo ~l. 54 od Ustavot,
implicitno stoi deka: "Slobodite i pravata na ~ovekot i gra|aninot
mo`e da se ograni~at samo vo slu~ai utvrdeni so Ustavot (~l. 1)," deka
"Ograni~uvaweto na slobodite i pravata ne mo`e da bide diskriminatorsko
po osnov na pol, rasa, boja na ko`a, jazik, vera, nacionalno
ili socijalno poteklo, imotna ili op{etstvena polo`ba," kako i toa
deka: "Ograni~uvaweto na slobodite i pravata ne mo`e da se odnesuva
na pravoto na `ivot, zabranata na ma~ewe, na ne~ove~ko i poni`uva-
~ko postapuvawe i kaznuvawe, na pravata odrdeni so kaznivite dela i
so kaznite, kako i na slobodata na uveruvaweto, sovesta, mislata, javnoto
izrazuvawe na mislata i veroispovesta (st. 4)"
Ottamu, ograni~uvawata na slobodite i pravata na subjektite
vo krivi~nata postapka vo osnova mo`at da se pomestat vo slednive ~etiri
grupi:
1. Ograni~uvawa zaradi obezbeduvawe prisustvo na obvinetiot:
1 0 priveduvawe (~l. 177 ZKP), 2 0 vetuvawe deka nema da go napu{ti
prestojuvali{teto (~l. 178 ZKP), 3 0 garancija (~l. 179 ZKP), 4 0 pritvor
(~l. 184 ZKP) i 5 0 odzemawe na patnata isprava (~l. 78 st. 2 ZKP).
2. Ograni~uvawa zaradi obezbeduvawe na dokazi: 1 0 pritvor zaradi
strav od uni{tivawe na tragite na krivi~noto delo i vlijanie
vrz svedocite, sou~esnicite ili prikriva~ite (~l. 184 st. 1 t. 2 ZKP),
2 0 upatuvawe na obvinetiot vo zdravstvena ustanova zaradi podolgo posmatrawe
(~l. 250 st. 2 ZKP), 3 0 telesen pregled na obvinetiot i na
drugi lica bez nivna soglasnost (~l. 251 st. 1 ZKP), 4 0 zemawe na krv i
drugi lekarski dejstvija bez soglasnost na liceto koe se pregleduva
(~l. 251 st. 2 ZKP), 5 0 doveduvawe na svedoci i ve{ti lica (~l. 229 st. 1,
235 st. 2, 295 st. 3 ZKP), 6 0 }e se kazni so pari~nata kazna od ~lenot 74
st. 3 ZKP (~l. 229 st. 2 ZKP) i licata koi odbivaat da gi predadat baranite
predmeti, (~l. 203 st. 2 ZKP), 7 0 pretres na dom i lice (~l. 198-
202 ZKP), 8 0 odzemawe na predmeti (~l. 203 ZKP), 9 0 zadr`uvawe na
lica zate~eni na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo do doa-
|aweto na istra`niot sudija (~l. 143 st. 3 ZKP), 10 0 fotografirawe na
odredeni lica ili nivniot fotorobot (~l. 143 st. 2 ZKP), 11 0 zemawe
otpe~atoci od prsti (~l. 143 st. 2 ZKP) i, 12 0 merkite od ~l. 142 ZKP -
pregled na prevozni sredstva, patnicite i nivniot baga`, ograni~uvawe
na dvi`ewe na odreden prostor kako i poligrafsko ispituvawe
na liceto za koe postojat osnovi na somnevawe deka izvr{ilo krivi~no
delo, samo so pismena soglasnost na liceto i sl.
3. Ograni~uvawa zaradi nepre~eno vodewe na krivi~nata postapka:
1 0 sankcii vo istragata (oddale~uvawe od mestoto kade se vr{at
dejstvijata, pari~na kazna (~l. 173 st. 1 ZKP), i 2 0 sankcii na glavniot
123

pretres (oddale~uvawe na polnomo{nikot ili branitelot zaradi naru{uvawe
na redot, pari~na kazna (~l. 287 st 3 ZKP i dr.), i
4. Ograni~uvawa zaradi ~uvawe na tajnata, ~uvawe na javniot
red, za{tita na moralot ili za{tita na li~niot ili intimniot `ivot
i za{tita na inteersite na maloletnikot (~l. 280 i 467 ZKP).
124
III. ULOGA NA SUDOT
1. Ulogata na sudot se sostoi vo individualizacija na krivi~nata
odgovornost i konkretizacija na krivi~nite sankcii vo soglasnost
so krivi~noto zakonodavstvo i stavovite na krivi~noto pravo. Ili
poinaku, negovata osnovna funcija e sproveduvawe vo praktikata na
zakonskite re{enija vo pogled na suzbivaweto na kriminalitetot preku
izrekuvaweto na krivi~nite sankcii. Toa zna~i deka sudot vr{i
primena na pravnite normi na fakti~kata polo`ba na konkreten krivi~nopraven
nastan, t.e. donesuva odluka za toa koja od dvete strani
me|u koi se vodi spor e vo pravo: na presuduvaweto, na izrekuvawe na
pravoto (ius dicere).
Dejnosta na sudot se potpira vrz normativnite re{enija, {to
zna~i deka koga sudijata rasprava opredelen predmet e dol`en me|u
pove}eto alternativi da ja izbere onaa mo`nost {to e sodr`ana vo
krivi~nopravnata norma, odnosno mo`nosta {to vo najgolem del e vo
soglasnost so celite na kaznenata politika. Vo toj proces, dr`ejki se
do normativnite ramki i intencii, sudijata e dol`en da gi zeme predvid
site objektivni i subjektivni elementi na deloto i storitelot.
Ottamu, sudskata funcija e isklu~itelno va`en, suptilen i slo`en
proces vo koj se odlu~uva za su{testveni pra{awa na li~nosta i op{testvoto
i so ogled na toa ne podnesuva proizvolnosti, arbitrarnosti i
kontraverznosti.
2. Me|utoa, dejnosta na krivi~niot sud ne se ograni~uva isklu-
~ivo na presuduvaweto. Aktivnosta na sudot gi opfa}a i site onie
procesni dejstvija so koi se podgotvuva i ovozmo`uva pravilnata primena
na zakonot (dejstvijata koi pretstavuvaat poseben stadium vo
krivi~nata postapka - prethodna ili podgotvitelna postapka).
Zaradi ostvaruvawe na pouspe{na borba protiv inkriminiranite
povedenija vo sovremenata literatura se pove}e se potencira i
preventivnata orientacija vo ostvaruvaweto na funkcijata na sudstvoto.
Opravduvaweto na takvata orientacija se bara vo poaktivnata
uloga na sudstvoto vo spre~uvaweto na op{testveno {tetnite pojavi
preku zajaknuvawe na negovata inicijativnost vo prou~uvaweto i sledeweto
na pojavite {to se od interes za ostvaruvawe na negovata funkcija.
Preventivnata aktivnost na sudovite se ostvaruva vrz osnova
na sledewe i prou~uvawe na kriminalnite pojavi, sostavuvawe i podnesuvawe
na analizi i informacii na zainteresiranite ustanovi i

asocijacii za sostojbata i dvi`eweto na kriminalitetot, poveduvawe
na soodvetni temi i diskusii na opredeleni sovetuvawa, seminari i
sli~ni sobiri za opredeleni problemi svrzani so kriminalitetot i
sli~ni aktivnosti ~ija {to cel e da se uka`e na urgentnite podra~ja
vo ~ii ramki treba da sleduvaat opredeleni ~ekori so kriminalnopoliti~ki
implkacii.
3. Napred poso~ivme deka eden od najva`nite elementi za ostvaruvawe
na slo`enite zada~i {to se pojavuvaat pred sudstvoto sekako
pretstavuva obezbeduvaweto celosna nezavisnost na sudstvoto. Sudot
mora dokraj da bide samostoen i nezavisen vo odlu~uvaweto, osloboden
od razni dnevno politi~ki i prakticisti~ki direktivi i pritisoci
koi mo`at da go dovedat vo pra{awe ispravnoto vr{ewe na sudskata
funkcija i da go namalat negoviot ugled vo javnosta. Nakratko, edna od
pretpostavkite za normalno funkcionirawe ne samo na mehanizmot na
primenata na represijata, tuku i na celokupniot praven mehanizam e
garantiraweto na nezavisnosta na sudstvoto vo odnos na site institucii
i poedinci, {to se sostoi vo sloboda vo konkretniot krivi~en
predmet da bide donesena odluka bez kakvo i da e vlijanie od strana.
Nezavisnosta na sudot e pretpostavka za objektivno sudewe.
Osnovnite na~ela {to se odnesuvaat na ova pra{awe se pomesteni
vo Univerzalnata deklaracija na ON za nezavisnosta na sudstvoto.
Vo t. 2 na ovaa deklaracija se naveduva: "Vo slu~aite koi se razgleduvani
od sudot treba da se odlu~uva nepristrasno vrz osnova na fakti
i vo soglasnost so zakonot, bez ograni~uvawa taka {to nema da bidat
predmet na neposredno ili posredno nedostojno vlijanie, pottiknuvawe,
pritisoci, zakani ili intervencii od strana na koj i da e i od bilo
kakvi pri~ini." Pokraj navedenata odredba koja na stiliziran na~in e
prezemena i vo na{iot Zakon za sudovite, 116 osnovnite na~ela na deklaracijata
sodr`at i odredbi za isklu~itelnoto pravo na sudijata da
odlu~uva za svojata jurisdikcija, za nemo`nosta odlukite na sudovite
da se podveduvaat na revizija od strana na drugi organi, za pravoto na
site da im sudat redovnite pravosudni organi vo so zakon uredena postapka,
za dol`nosta na sudovite sudskite raspravi da gi vodat pravedno
i pravata na site stranki da bidat po~ituvani i za dol`nosta na
dr`avata da obezbedi sredstva za normalno vr{ewe funkcijata na sudovite.
117 Nezavisnosta na sudskata funkcija se zasnova vrz ostvaru-
116
Vo ~l. 11 st. 2 od Zakonot za sudovite se veli: "Se zabranuva sekoj
oblik na vlijanie vrz nezavisnosta, nepristrasnosta i samostojnosta na sudijata
vo vr{eweto na sudiskata funkcija po koj bilo osnov i od koj bilo subjekt."
117
Postapkata pred sudot e skapa. Za da se obezbedi u~estvoto na porotata,
temelnoto raspravawe i dokaznata postapka (tro{oci za ve{ta~ewe,
patni tro{oci i za nadomest na svedocite, itn), tro{oci {to proizleguvaat
od posebniot na~in na koj se vr{i dostavuvaweto na sudskite akti, kako i po-
125

vaweto na zna~ajnata pretpostavka na postojanosta na sudijata.
Ottamu, osnovnite na~ela vo t. 17 sodr`at stav deka sudiite ne mo`at
da bidat smeneti dodeka ne gi ispolnat godinite na starost potrebni
za odewe vo penzija ili dodeka ne im istekne mandatot. Na ovaa linija
se i na{ite novi ustavni re{anija od ~l. 99 kade se naveduva deka sudiskata
funkcija e postojana, odnosno deka sudijata se izbira bez ograni~uvawe
na traeweto na mandatot. Sudiskata funkcija prestanuva
koga sudijata samiot toa }e go pobara, ako trajno ja zagubi sposobnosta
za vr{ewe na sudiskata funkcija, {to go utvrduva Sudskiot sovet na
Republika Makedonija, ako gi ispolni uslovite za starosna penzija,
ako e osuden so pravosilna sudska presuda za krivi~no delo na bezuslovna
kazna zatvor od najmalku {est meseci i ako e izbran ili imenuvan
na druga javna funkcija, osven koga sudiskata funkcija miruva
pod uslovi utvrdeni so zakon. Isto taka se predvideni i isklu~itelnite
okolnosti pod koi sudijata protiv svoja volja mo`e da bide razre-
{en od dol`nosta Amandman XXVI.
Sumarno zemeno, nezvisnosta na sudstvoto vo sebe opfa}a ispolnuvawe
na slednite osnovni komponenti: li~na, stvarna, interna i
administrativna nezavisnost. Pritoa pod li~na nezavisnost se podrazbira
takvo regulirawe na li~nata polo`ba na sudiite (izbor, postavuvawe,
trajnost na slu`bata do napolnuvaweto na godinite za penzionirawe,
napreduvawe vo slu`bata, zabrana na smenuvawe i otpu{tawe
osven pod strogo restriktivno opredeleni so zakon fiksirani uslovi
za utvrduvawe na disciplinskata odgovornost, finansirawe, imunitet)
koi na minumum ja sveduvaat mo`nosta preku donesuvawe odluki
vo tie, za sudijata egzistencijalni pra{awa, pripadnicite na izvr{-
nata vlast da vlijaat vrz nivnoto povedenie vo vr{eweto na sudskata
funkcija. 118 Zaradi obezbeduvawe na funkcioniraweto na vistinskata
nezavisnost od sudiite se o~ekuva da se vozdr`at od nekoi aktivnosti
vo odnos na koi, kako gra|ani inaku bi imale celosno pravo. Se raboti
za toa deka sudiite ne mo`at da vr{at privatna praktika, ne mo`at da
trebite da se obezbedi soodveten prostor i adekvatna oprema, potrebni se
zna~itelni finansiski sredstva. Poznato e (me|utoa) deka vo pove}eto zemji
se izdvojuva mal, vsu{nost (vo sporedba so drugite dr`avni organi i vistinkite
potrebi) premal iznos od dr`avniot buxet za funkcionirawe na krivi-
~noto pravosudstvo (na primer, vo Avstrija 1,50%, vo [panija 1,32%, vo
Izrael 1,10%, vo Italija i Polska 1,25%, vo Portugal 3%, vo Holandija i Turcija
4%. Krapac, D. Odnos izme|u organizacije pravosu|a i krivi~nog postupka:
prikaz III sekcije XIV Me|unarodnog kongresa za krivi~no pravo (Be~, 1-7. X 1989
godine), JRKKP, Beograd, 1990/4, str. 80.
118
Mr{evi}, Z. Uloga nezavisnog pravosu|a u za{titi ljudskih prava, Jugoslovenska
revija za me|unarodno pravo, Beograd, 1990/2-3, str. 176. Vo taa smisla i
Gruba~, M. Za{tita prava ~oveka u Jugoslovenskom krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd,
1979/1, str. 126-127.
126

idat ~lenovi nitu da imaat funkcii vo politi~kite partii, ne mo-
`at da se zanimavaat so delovni aktivnosti, so isklu~ok na ona {to e
nu`no vo pogled na sopstveniot imot, ne mo`at da rabotat vo ramkite
na izvr{nata i zakonodavnata vlast na nacionalno ili lokalno nivo,
nitu kako pretsedava~i ili ~lenovi na izvr{ni komiteti (osven vo
slu~ai koga se raboti za postapka vo koja se bara stru~nost vo iznao|aweto
fakti i izveduvaweto na dokazi. 119 Internata nezavisnost ne
e nekoj poseben vid nezavisnost, tuku pretstavuva za{tita na voobi-
~aenite standardi na li~nata i vistinskata nezavisnost od poseben
vid zagrozuvawe {to doa|a od strana na samite kolegi sudii. I, kone-
~no, administrativnata (kolektivna) nezavisnost podrazbira slobodno
upravuvawe so administracijata na sudot, u~estvuvawe vo donesuvaweto
na pravosudnite buxeti, raspolagawe i vodewe smetka za sredstvata
{to mu se staveni na raspolagawe na sudot, kako {to se zgradite,
mebelot i sl. Sekoe eventualno me{awe na organite na vladata
vo tie vnatre{ni raboti na sudot bi zna~elo otvorawe na novi mo-
`nosti na vlijanie vrz sudovite. 120
Interesno e da se napomene deka vrz sudskite odluki mo`at da
ostvarat opredeleno vlijanie i nekoi drugi faktori me|u koi ovde sosema
nakratko se zadr`uvame na dve situacii. Prvata se odnesuva na
pritisokot na javnoto mislewe koe povremeno mo`e da ostvari osuda
ili osloboduvawe na nekoe lice nezavisno od dokazite i negovata
vina. Pri~inite za toa ne se samo od politi~ka priroda, tuku ~esto i
nestru~noto i neobjektivnoto pi{uvawe na pe~atot. Vtorata situacija
se odnesuva na, zasega za sre}a mnogu retkite, me|utoa sepak prisutni i
mo`ni napadi na sudiite od strana na razni teroristi~ki grupi koi so
predizvikuvawe na haoti~ni sostojbi na strav se stremat da izdejstvuvaat
opredelena sudska odluka, naj~esto vo korist na pripadnicite na
nivnata organizacija.
4. Pokraj gorenavedenoto za uspe{noto ostvaruvawe na sudskata
dejnost nesomneno e potrebno formirawe na takov lik na sudija koj
mora da raspolaga so golemi znaewa od oblasta na krivi~noto pravo,
kriminalnata politika, penologijata, no i od drugite vonkrivi~ni nauki
kako {to se sociologijata, psihologijata. Pokraj toa sudijata treba
da se odlikuva so sposobnosti da gi voop{tuva svoite znaewa i iskustva
pri vr{eweto na svojata funkcija. Od sudijata ponatamu se bara
da bide humanisti~ki orientiran i visoko moralna li~nost, koja vo
sekoj moment umee da im se sprotivstavi na raznovidnite pritisoci i
sugestii od bilo koja strana {to go naru{uvaat negovoto slobodno sudisko
uveruvawe i vo najgolem broj slu~ai lo{o vlijaat vrz naru{uvaweto
na zakonitosta vo negovoto odlu~uvawe, a ottamu i vrz gazeweto
na pravdata i pravi~nosta.
119
Ibid, str. 179.
120
Ibid, str. 180.
127

5. Slabosti na sudstvoto. Ne mo`e me|utoa da se porekne faktot
deka vo sovremeni uslovi i sudstvoto go sledat golem broj slabosti
koi, se razbira ostvaruvaat opredeleno negativno vlijanie vrz negovata
aktivnost i doveduvaat do niza {tetni posledici. Me|u niv sekako
deka treba da se istaknat sostojbite vo na{ata zemja koi sî u{te
se sre}avaat opredeleni problemi od objektiven i subjektiven karakter.
1 0 Me|u objektivnite faktori koi predizvikuvaat niza negativni
implikacii za podobri organizaciski re{enija i poefikasna rabota
na sudovite voop{to obi~no se naveduvaat:
- ras~ekorot pome|u dol`nostite {to sudot gi ima spored zakonot
i materijalnite sredstva obezbedeni za nivno izvr{uvawe, t.e.
nezadovolitelnite finansiski sredstva za ostvaruvawe na redovnata
dejnost i funkcionalnite rashodi,
- nedovolna organizaciska postavenost i tehni~ka opremenost,
- nedovolniot broj na sudii,
- fluktuacijata na sudskite kadri,
- neekspeditivnata rabota na drugite organi koi tesno sorabotuvaat
so sudovite {to gi pritiskaat isti problemi kako i sudovite,
- otsustvo na soodveten nau~en pristap,
- izrazena partizacija vo opredeluvaweto na kadrovskata struktura,
- na sudovite vo golema mera im nedostasuvaat nu`ni informacii,
- preoptovarenost na sudovite so golem broj predmeti poradi
{to nivnoto re{avawe se sveduva na rutinsko postapuvawe. 121 Stanuva
zbor za nivna preoptovarenost so dela od mala op{testvena {tetnost
{to gi spre~uva vo efikasnoto i kvalitetno vr{ewe na sudskata funkcija.
Denes koga vladee nepodeleno mislewe deka za pravilno vr{ewe
na sudskata funkcija od ogromno zna~ewe e dol`inata na postapkata
da bide svedena vo prifatlivi ramki, sekoe oddol`uvawe na postapkata
mo`e da dovede do nesoodvetni odluki kako od aspekt na generalnopreventivnite,
taka i od aspekt na specijalnopreventivnite celi na
121
Rutinskoto re{avawe na krivi~nite predmeti se sostoi vo {ablonsko
zadovoluvawe na formata. "Se ~ini deka edinstveniot vistinski napor
{to sudovite go pravat vo procesot na raspravaweto na eden krivi~en predmet
se sostoi vo utvrduvaweto na fakti~kata sostojba {to e potrebno da se
sumpsumira pod zakonskiot opis na deloto. Ostanatoto vo najmala raka se
raboti {ablonski. Toa osobeno va`i za procesot na odmeruvaweto na kaznata
i odlu~uvaweto za primenata na drugite krivi~ni sankcii. Se steknuva
vpe~atok deka sudovite smetaat deka nivnata glavna zada~a e da utvrdat dali
ima uslovi na opredelen na~in da se primeni krivi~niot zakon, a se mnogu
pomalku se zainteresirani toj zakon i navistina da se primeni na dadeniot
slu~aj." Atanackovi}, D. Kaznena politika u SFRJ, JRKKP, Beograd, 1978/2, str. 99.
128

krivi~nata sankcija.
- koristewe na klasi~nata krivi~na postapka {to trae predolgo
i poradi toa ja gubi svojata efikasnost i antikriminalnite efekti.
Vakvata postapka doveduva do golema sporost vo fazata na sudeweto,
a nejzinoto neopravdano dolgoto traewe doveduva do zaostanuvawe
vo rabotata na sudovite. Poradi toa se pojavuva fenomenot na tn.
zadocneta pravda {to mo`e da prtetstavuva izraz na nepravda,
samovolie pa duri i izvor na kriminogeni vlijanija.
- nevoedna~enosta na sudskata praktika e isto taka eden od zna-
~ajnite problemi vo raboteweto na sudovite. Stanuva zbor za postapuvawe
koe doveduva do izrekuvawe na razli~ni sankcii za srodni dela
od strana na razli~ni sudovi, pa duri i od razli~ni soveti na 530isti
sudovi. Toa e osobeno negativna praktika toga{ koga ne mo`e da se
opravda so individualizacijata vo izrekuvaweto na kaznata, odnosno
so te`inata na deloto i subjektivite obele`ja na storitelot na deloto.
Takvata nevoedna~enost doveduva do seriozni posledici {to vo
prv red go naru{uvaat na~eloto na ramnopravnosta na gra|anite kako
edno od temelnite na~ela koe ima i svoj ustavnopraven izraz. Imeno,
pra{aweto za kriteriumite za izrekuvawe na sankciite i nivnoto
voedna~uvawe me|u oddelnite sudovi ne e samo prakti~no pra{awe,
tuku problem koj zadira vo osnovite na pravosudstvoto i ustavnite
principi za zakonitosta na kaznata i za ednakvosta na gra|anite pred
zakonot. [to se odnesuva do na~eloto na zakonitosta nikoga{ ne e
dovolno da se povtori deka so nego se obezbeduva opredelenost na krivi~noto
delo i opredelenost na kaznata vo zakonot {to bil na sila vo
momentot na izvr{uvaweto na krivi~noto delo. So nego istovremeno
se obezbeduva izvesnosta vo pogled na bitnite obele`ja na krivi~noto
delo, nemo`nost kaznata da se menuva ako toa so zakon ne e izre~no
dozvoleno i zabrana na retroaktivnoto va`ewe na zakonot. Od druga
strana, zakonot ja garantira pravnata ednakvost na lu|eto kako
potencijalni storiteli na krivi~ni dela. Vo momentot na izvr-
{uvaweto na deloto taa individualnosta i posebnosta na poedinecot
vo odnos na drugite i razli~nosta na okolnostite vo koi toj se opredeluva
za opredelen akt doa|aat do poln izraz. Ako na ist na~in i so ista
mera bi se sankcioniorala taa vistinski postoe~ka neednakvnost na l-
i~nosta i na okolnostite, proklamiranata ednakvost na lu|eto bi bila
izigrana. Ottamu individualizacijata na kaznata e edno od neophodno
potrebnite sredstva za ostvaruvawe na principot na ednakvosta.
2 0 Kako subjektivni faktori naj~esto se istaknuvaat:
- konzervativizmot vo praktikata, inertnosta, otsutnosta na
inicijativa, sklonost kon {ablonska i rutinska rabota,
- nedostig od vodewe na opredelena celishodna kadrovska politika
i gri`a za stru~no usovr{uvawe i specijalizacija na sudskite
kadri,
- otsutnost na vlijanie na dr`avnite organi vrz pravosudstvoto
129

za formirawe i vodewe na racionalna politika sprema sudovite vo
pogled na pomo{, sledewe na problematikata na nivnata rabota,
voveduvawe na podobri i posovremeni re{enija za vnatre{nata
organizacija na rabotata, itn.
Seto toa mo`e da pretstavuva golema opasnost {to odi dotamu
golem broj opasni prestapnici da ne se izveduvaat pred sudot i da ostavuvaat
nadvor od dosegot na pravdata, kako i kon toa ~esto da stradaat
nevini lica. Navedenite slabosti vo sovremenata literatura se imenuvaat
kako kriza na sovremeniot sistem na sudstvoto. Imaj}i gi predvid
navedenite slabosti vo kriminalnata politika vo ovaa oblast, vo
literaturata se naglasuva i zaostanuvaweto na sudstvoto zad socijalnite
promeni i potrebi, za negovata neadekvatnost so sovremenite
uslovi i tendenciite na op{testvenata stvarnost, za nivnata nedovolna
efikasnost vo zadovoluvaweto na pravdata i obezbeduvaweto na sigurnosta
na gra|anite, za gubewe na doverbata na gra|anite vo sudot i
nivno oddale~uvawe od nego i sl. negativni implikacii koi vo osnova
zna~at nivna neusoglasenost so tempoto na op{testveniot razvoj i sovremenite
barawa za ostvaruvawe na efikasnata uloga na sudstvoto.
Pritoa, se razbira deka negativnite pojavi od vakvata praktika pove-
}estrano se multipliciraat vo onie situaci koga povisokite sudovi so
svoite odluki propu{taat da vlijaat vrz izedna~uvawe na takvata praktika.
7. So vr{eweto na sudskata funcija, vsu{nost, se sproveduva
kaznena politika na sudovite. Pritoa e zna~ajno deka kaznenata politika
na zakonodavecot ja dopolnuva i kaznenata politika na sudovite,
taka {to i dvete vo celost ja izrazuvaat kaznenata politika na op{testvoto
na planot na suzbivaweto na kriminalitetot. Toa se ostvaruva
na toj na~in {to zakonodavecot gi dava ramkite i osnovnite nasoki na
kaznenata politika na sudovite, dodeka preku kaznenata politika na
sudovite se konkretizira kaznenata politika na zakonodavecot. Slu-
`ej}i í na istata cel, kaznenata politika na zakonodavecot i kaznenata
politika na sudovite treba me|usebno da se usoglasuvaat i dopolnuvaat.
Ottamu e potrebno kaznenata politika na zakonodavecot da
bide ne samo ramka na kaznenata politika na sudovite, tuku i kriterium
za nejzina realizacija. Od druga strana primenata na zakonskite
re{enija vo praktikata vo izvesna smisla e i proverka na ispravnosta
na stavovite na zakonodavecot i spored toa indikator na uspe{nosta
na oddelni re{enija vo zakonodavstvoto na planot na realizacijata na
opredelena kaznena politika. Me|utoa, sporeduvaweto na kaznenata
politika na zakonodavecot i kaznenata politika na sudovite vo izvesni
slu~ai poka`uva mo`en ras~ekor, odnosno uka`uva na postoewe na
razli~ni stavovi za oddelni pra{awa na kaznenata politika. Toa glavno
nastanuva od dve pri~ini: ili sudovite ne ja prifa}aat vo zakonot
izrazenata kaznena politika ili zakonskite re{enija se neadekvatni
ili nadminati so konkretnite potrebi na op{testvoto vo pogled na
130

kaznenopravnata za{tita vo postoe~kite uslovi. Poradi toa sekoj takov
ras~ekor treba da bide signal kako za zakonodavecot taka i za sudovite
da gi razgledaat soodvetnite pra{awa od oblasta na kaznenata
politika vo koja takvata nesoglasnost se izrazuva, i kaznenata politika
na site faktori {to ja kreiraat da se usoglasi so potrebite i celite
koi na planot na kaznenata politika vo op{testvoto treba da se
ostvarat.
Za da se otstrani mo`niot ras~ekor vo kaznenata politika na
zakonodavecot i sudovite, potrebno e da se utvrdi kade se nao|aat pri-
~inite na taa neusoglasenost i na koja strana bi bile potrebni opredeleni
korekcii. Pri~inite na neusoglasenosta vo kaznenata politika
na zakonodavecot i sudovite koi doa|aat od strana na zakonodavecot
glavno se javuvaat vo dva slu~ai: ili zakonodavecot ne gi propi{al najcelishodnite
re{enija za oddelni slu~ai, ili postoe~kite zakonski
re{enija pove}e ne se vo soglasnost so potrebata na kaznenata politika...
Vo takvi slu~ai zakonodavecot treba brzo da reagira i zakonskite
propisi da gi prilagodi na konkretnite potrebi na op{testvoto vo
daden moment i vo dadeni uslovi. Vo slu~aite koga pri~inata na neusoglasenosta
na kaznenata politika na zakonodavecot i kaznenata politika
na sudovite doa|a od vtorite, taka {to sudovite za oddelni pra-
{awa uporno sproveduvaat nekoja svoja kaznena politika koja se razlikuva
od onaa {to ja opredelil zakonodavecot, zakonodavecot treba da
ostane na svoite stavovi i so toa da im uka`e na sudovite deka tokmu
postojnite zakonski re{enija odgovaraat na kaznenata politika na
op{testvoto. A dokolku toa ostanuva bez soodvetno dejstvo vrz sudovite,
mo`e so soodvetni izmeni na propisite da go pottikne usvojuvaweto
na svoite stavovi, pa duri i da im ja nametne na sudovite nivnata
primena." 122
8. Na krajot na ovoj sosema sumaren prikaz na sudstvoto ne mo`e
a da ne ja istakneme zna~ajnata institucionalna forma koja za prvpat
se javuva kaj nas so Ustavot od 1991 godina. Stanuva zabor za Sudskiot
sovet na Republika Makedonija koj se javuva kako organ {to vo svojot
delokrug na prava i dol`nosti vo odnos na izborot i razre{uvaweto
na sudiite, pridonesuva za zacvrstuvawe i ostvaruvawe na sudskata funkcija
i dejstvuvaweto na sudstvoto. Kako organ na Republikata toj ne
e sud, iako dejstvuva vo ramkite na sudstvoto, kako {to ne e nitu organ
na zakonodavnata nitu na izvr{nata vlast, tuku samostoen i nezavisen
organ koj dejstvuva vo ramkite na sudstvoto so precizno utvrden
delokrug so koj ne se se naru{uva samostojnosta i nezavisnosta na sudstvoto.
122
\or|evi}, M. Krivi~no zakonodavstvo i kaznena politika, JRKKP, Beograd,
1986/1-2, str. 144-145.
131

132
VI. ORGANIZACIJA I SOSTAV NA SUDOVITE
1. Vo sovremenite pravni sistemi sudot e pravosuden dr`aven
organ koj ja vr{i sudskata funkcija. So ogled na toa {to predmet na
na{iot interes e krivi~niot sud, treba vedna{ da se istakne deka krivi~noto
pravosudstvo se vr{i vo ramkite na edinstvenata sudska funkcija,
{to zna~i deka krivi~niot sud ne se pojavuva kako poseben sud,
tuku samo kako takov sud koj e nadle`en za re{avawe na krivi~ni predmeti.
Vo na{eto pravosudstvo kako krivi~ni se javuvaat 1 0 osnovnite
sudovi, 2 0 apelacionite sudovi i 3 0 Vrhovniot sud na Republika Makedonija.
(~l. 22 ZS).
1 0 Osnovnite sudovi se osnovaat za podra~ja opredeleni so ZS, a
mo`at da sudat i nadvor od sed{teto na sudot vo sudski denovi (~l. 23
ZS). Spored ~l. 28 ZS, tie se osnovaat za slednive podra~ja: 1. Osnoven
sud vo Berovo za podra~jeto na op{tinite Berovo i Peh~evo, 2. Osnoven
sud vo Bitola, za podra~jeto na op{tinite Bitola, Mogila, Novaci
i Demir Hisar, so Sudsko oddelenie vo Demir Hisar, 3. Osnoven sud
vo Vinica za podra~jeto na op{tina Vinica, 4. Osnoven sud vo Veles za
podra~jeto na op{tinite Veles, Gradsko i ^a{ka, 5. Osnoven sud vo
Gevgelija za podra~jeto na op{tinite Gevgelija, Bogdanci, Dojran i
Valandovo, so Sudsko oddelenie vo Valandovo 6. Osnoven sud vo Gostivar
za podra~jeto na op{tinite Gostivar, Vrap~i{te, Mavrovo i
Rostu{a, 7. Osnoven sud vo Debar za podra~jeto na op{tinite Debar i
@upa, 8. Osnoven sud vo Del~evo za podra~jeto na op{tinite Del~evo
i Makedonska Kamenica, 9. Osnoven sud vo Kavadarci za podra~jeto na
op{tinitea Kavadarci i Rosoman, 10. Osnoven sud vo Ki~evo za podra-
~jeto na op{tinite Ki~evo, Vrane{nica, Drugovo, Zajas, Oslomej,
Plasnica i Makedonski Brod, so Sudsko oddelenie vo Makedonski
Brod; 11. Osnoven sud vo Ko~ani za podra~jeto na op{tinite Ko~ani,
Zrnovci i ^e{inovo-Oble{evo, 12. Osnoven sud vo Kratovo za podra~jeto
na op{tina Kratovo, 13. Osnoven sud vo Kriva Palanka za podra-
~jeto na op{tinite Kriva Palanka i Rankovce, 14. Osnoven sud vo Kumanovo
za podra~jeto na op{tinite Kumanovo, Lipkovo i Staro Negori~ane,
15. Osnoven sud vo Kru{evo za podra~jeto na op{tina Kru-
{evo, 16. Osnoven sud vo Negotino za podra~jeto na op{tinite Negotino
i Demir Kapija, 17. Osnoven sud vo Ohrid za podra~jeto na op{tinite
Ohrid i Debarca, 18. Osnoven sud vo Prilep za podra~jeto na
op{tinite Prilep, Dolneni i Krivoga{tani, 18. Osnoven sud vo Radovi{
za podra~jeto na op{tinite Radovi{ i Kon~e, 20. Osnoven sud vo
Resen za podra~jeto na op{tina Resen; 21. Osnoven sud vo Sveti
Nikole za podra~jeto na op{tinite Sveti Nikole i Lozovo, 21. Osnoven
sud Skopje I - Skopje za podra~jeto na op{tinite Centar, Karpo{,
\or~e Petrov, Saraj, Kisela Voda, Aerodrom, Butel. Gazi Baba, ^air,
[uto Orizari, ^u~er Sandevo, Sopi{te, Studeni~ani, Zelenikovo,
Petrovec, Ilinden i Ara~inovo, 22. Osnoven sud Skopje II - Skopje za

podra~jeto na op{tinite Centar, Karpo{, \or~e Petrov, Saraj, Kisela
Voda, Aerodrom, Butel. Gazi Baba, ^air, [uto Orizari, ^u~er Sandevo,
Sopi{te, Studeni~ani, Zelenikovo, Petrovec, Ilinden i Ara-
~inovo, 24. Osnoven sud vo Struga za podra~jeto na op{tinite Struga i
Vev~ani, 25. Osnoven sud vo Strumica za podra~jeto na op{tinite
Strumica, Vasilevo, Bosilevo i Novo Selo, 26. Osnoven sud vo Tetovo
za podra~jeto na op{tinite Tetovo, Bogoviwe, Brvenica, Jagunovce i
Tearce, i 27. Osnoven sud vo [tip za podra~jeto na op{tinite [tip i
Probi{tip, so Sudsko oddelenie vo Probi{tip. Vo slu~aj na formirawe
na novi op{tini, podra~jata na sudovite opredeleni so ZS ostanuvaat
nepromeneti.
Osnovnite sudovi se delat na osnovni sudovi so osnovna nadle-
`nost i osnovni sudovi so proi{ena nadle`nost.
Osnovnite sudovi so osnovna nadle`nost za podra~jata za koi se
osnovani se nadle`ni da odlu~uvaat vo prv stepen po krivi~ni dela za
koi so zakon kako glavna kazna e opredelena kazna zatvor do pet godini,
ako za nekoi krivi~ni dela ne e predevidena nadle`nost na drug
sud i za krivi~ni dela za koi so poseben zakon e opredelena nadle`nost
na sud so osnovna nadle`nost. Vo odnos na delata od svojata stvarna
nadle`nost, sudovite so osnovna nadle`nost sproveduvaat istraga,
odnosno prezemaat istra`ni dejstvija za krivi~ni dela od svojata nadle`nost
i za `albi i prigovori za postapkite za koi se nadle`ni ovie
sudovi (~l. 30 st. 1 ZS).
Osnovnite sudovi so pro{irena nadle`nost za podra~jata za
koi se osnovani se nadle`ni da odlu~uvaat po krivi~ni dela za koi so
zakon e predvidena kazna zatvor nad pet godini i za krivi~ni dela
izvr{eni od maloletni lica, da sproveduvaat istraga i istra`ni
dejstvija za krivi~ni dela od svojata nadle`nost, da postapuvaat po
predmeti za ekstradicija, da odlu~uvaat po `albi i prigovori za
postapkite za koi se nadle`ni i da re{avaat za me|unarodna pravna
pomo{ utvrdena so zakon (~l. 31 st. 1 ZS).
Osnovni sudovi so pro{irena nadle`nost se: 1. Osnovniot sud
Bitola so pro{irena nadle`nost i za podra~jeto na Osnovniot sud Resen,
2. Osnovniot sud Prilep so pro{irena nadle`nost i za podra~jeto
na Osnovniot sud Kru{evo, 3. Osnovniot sud Ohrid so pro{irena nadle`nost
za podra~jeto na Osnovniot sud Ohrid, 4. Osnovniot sud Gostivar
so pro{irena nadle`nost i za podra~jata na osnovnite sudovi
Ki~evo i Debar, 5. Osnovniot sud Tetovo so pro{irena nadle`nost i
za podra~jeto na Osnovniot sud Tetovo, 6. Osnovniot sud Kumanovo so
pro{irena nadle`nost i za podra~jata na osnovnite sudovi Kriva Palanka
i Kratovo, 7. Osnovniot sud Ko~ani so pro{irena nadle`nost za
podra~jata i na osnovnite sudovi Berovo, Vinica i Del~evo, 8. Osnovniot
sud Veles so pro{irena nadle`nost i za podra~jata na osnovnite
sudovi Gevgelija, Kavadarci i Negotino, 9. Osnovniot sud Strumica so
pro{irena nadle`nost i za podra~jeto na Osnovniot sud Radovi{, i
133

10. Osnovniot sud [tip so pro{irena nadle`nost i za podra~jeto na
Osnovniot sud Sveti Nikole (~l. 31 st. 3 ZS).
Vo ramkite na osnovnite sudovi so pro{irena nadle`nost se
osnovaat specijalizirani sudski oddeli {to postapuvaat za oddelni
vidovi sporovi. Vo 2008 godina, vo Osnovniot sud Skopje I - Skopje e
formirano specijalizirano sudsko oddelenie nadle`no za sudewe na
dela od oblasta na organiziraniot kriminal i korupcija za celata teritorija
na Republika Makedojija. Ova specijalijalizirano sudsko
oddelenie e nadle`no da sudi za:
- krivi~ni dela storeni od struktuirana grupa od tri ili pove-
}e lica koja postoi odreden vremenski period i dejstvuva so cel da izvr{i
edno ili pove}e krivi~ni dela za koi e predvidena kazna zatvor
od najmnalku ~etiri godini so namera direktno ili indirektno da se
stekne so finansiska ili druga korist,
- krivi~ni dela storeni od strukturirana grupa ili zlostorni~ka
organizacija na teritorijata na Republika Makedonija ili drugi
dr`avi ili koga krivi~noto delo e podgotveno ili planirano vo Republika
Makedonija ili vo druga dr`ava,
- krivi~ni dela zloupotreba na slu`benata polo`ba i ovlastuvawe,
primawe na potkup od zna~itelna vrednost i protivzakonito posreduvawe
storeni od izbran ili imenuvan funkcioner, slu`beno lice
ili odgovorno lice vo pravnoto lice, i
- krivi~i dela neovlasteno proizvodstvo i pu{tawe vo promet
na narkoti~ni drogi, psihotropni supstancii i prekursori, perewe
pari i drugi prinosi od kaznivo delo od zna~itelna vrednost, teroristi~ko
zagrozuvawe na ustavniot poredok i bezbednosta, davawe potkup
od pogolema vrednost, nezakonito vlijanie vrz svedoci, zlostorni~ko
zdru`uvawe, teroristi~ka organizacija, terorizam, trgovija so lu|e,
krium~arewe migranti, trgovija so maloletno lice i drugi krivi~ni
dela protiv ~ove~nosta i me|unarodnoto pravo nezavisno od brojot na
storitelite.
2 0 Apelacionite sudovi se osnovaat za podra~jeto na pove}e
osnovni sudovi opredeleni so ~l. 29 ZS. Toa se:
a) Apelacionen sud vo Bitola za podra~jata na osnovnite sudovi
vo Bitola, Ki~evo, Kru{evo, Ohrid, Prilep, Resen i Struga;
b) Apelacionen sud vo Gostivar za podra~jata na osnovnite sudovi
vo Gostivar, Tetovo, Ki~evo i Debar.
v) Apelacionen sud vo Skopje za podra~jata na osnovnite sudovi
vo Veles, Gevgelija, Kavadarci, Kratovo, Kriva Palanka, Kumanovo,
Negotino, Skopje I i Skopje II.i,
g) Apelacionen sud vo [tip za podra~jata na osnovnite sudovi
vo Berovo, Vinica, Del~evo, Ko~ani, Radovi{, Sveti Nikole, Strumica
i [tip.
Spored ~l. 33 ZS, apelacionite sudovi se nadle`ni : 1. da re{avaat
po `albite protiv odlukite na osnovnite sudovi, 2 da re{avaat za
134

sudir na nadle`nost me|u osnovnite sudovi od svoeto podra~je i, 3. da
vr{at drugi raboti opredeleni so zakon.
3 0 Vrhovniot sud na Republika Makedonija ja vr{i sudskata
vlast na celata teritorija na Republikata. Negovoto sedi{te e vo
Skopje (~l. 26 ZS).
Vo negovata nadle`nost, soglasno ~l. 35 ZS, me|u drugoto e opredeleno
da: 1. re{ava vo vtor stepen protiv odlukite na svoite soveti
koga toa e opredeleno so zakon, 2. re{ava vo tret i posleden stepen po
`albite protiv odlukite na apelacionite sudovi, 3. re{ava po vonredni
pravni lekovi protiv pravosilnite odluki na sudovite i odlukite
na svoite soveti koga toa e opredeleno so zakon, 4. re{ava za sudir na
nadle`nosta me|u osnovnite sudovi od podra~jeto na razli~ni apelacioni
sudovi, apelacionite sudovi i osnovnite sudovi, apelacionite
sudovi i za prenesuvawe na mesnata nadle`nost kaj ovie sudovi, 6.
odlu~uva po barawe na strankite i drugite u~esnici vo postapkata za
povreda na pravoto na sudewe vo razumen rok, vo postapka utvrdena so
zakon pred sudovite vo Republika makedonija i, 7. vr{i drugi raboti
opredeleni so zakon.
Vrhovniot sud na Republika Makedonija po pravnite lekovi re-
{ava vo sovet sostaven od pet sudii, ako so drug zakon ne e opredeleno
poinaku. Osven toa, Vrhovniot sud na Republika Makedonija, na op{ta
sednica, me|u drugoto utvrduva na~elni stavovi i na~elni pravni mislewa
po pra{awa od zna~ewe za obezbeduvawe na edinstvo vo primenata
na zakonite od strana na sudovite, razgleduva pra{awa vo vrska so
rabotata na sudovite, primenata na zakonite i sudskata praktika, utvrduva
mislewe za izbor i postoewe na pri~ini za razre{uvawe na sudija,
re{ava po barawa za za{tita na zakonitost protiv odlukite na
svoite soveti i sl. (~l. 35 ZS).
2. Sostav na sudot. Osnovno na~elo vo krivi~nata postapka e
deka sudovite sudat vo sovet, a samo vo osnovnite sudovi i toa za polesni
krivi~ni dela sudi sudija poedinec. Na~inot na postapkata i odlu-
~uvaweto od aspekt na sostavot na sovetot e opredelen so ~l. 22 ZKP.
- Vo prv stepen osnovnite sudovite sudat vo soveti sostaveni od
dvajca sudii i trojca sudii - porotnici za krivi~ni dela za koi so zakon
e propi{ana kazna zatvor vo traewe od 15 godini ili kazna do`ivoten
zatvor, a vo soveti sostaveni od eden sudija i dvajca sudii-porotnici
- za krivi~ni dela za koi so zakon e propi{ana poblaga kazna. Za
krivi~ni dela za koi kako glavna kazna e propi{ana kazna ili kazna
zatvor do tri godini, vo prv stepen sudi sudija poedinec.
- Vo vtor stepen apelacionite sudovite sudat vo soveti sostaveni
od petmina sudii za krivi~ni dela za koi so zakon e propi{ana kazna
zatvor vo traewe od 15 godini ili kazna do`ivoten zatvor, a vo soveti
sostaveni od trojca sudii - za krivi~ni dela za koi e propi{ana
poblaga kazna. Koga sudi vo vtor stepen na pretres, sovetot e sostaven
od dvajca sudii i trojca sudii porotnici.
135

- Vo tret stepen sudovite sudat vo soveti sostaveni od petmina
sudii.
- Dejstvijata vo istragata gi vr{i sudija na prvostepeniot sud
(istra`en sudija).
- Prvostepenite sudovi, vo sovet sostaven od trojca sudii ("krivi~en
sovet"), odlu~uvaat za `albi protiv re{enija na istra`en sudija
i protiv drugi re{enija koga toa e opredeleno so ZKP, donesuvaat
odluki vo prv stepen nadvor od glavniot pretres, sproveduvaat postapka
i donesuvaat presuda za me|unarodna pravna pomo{ i izvr{uvawe
na stranska krivi~na presuda po odredbite na ~l. 505 st. 2 do 6 ZKP i
stavaat predlozi vo slu~aite predvideni vo ZKP ili vo drug zakon.
Pritoa, ako vo prvostepeniot sud zaradi nedovolen broj sudii nemo`e
da se oformi sovet, predviden vo ~l. 22 st. 6 ZKP, na barawe od pretsedatelot
na toj sud, pretsedatelot na neposredno povisokiot sud }e delegira
sudija od drug sud od svoeto podra~je.
- Po barawe za vonredno ubla`uvawe na kaznata i barawe za vonredno
preispituvawe na pravosilna presuda, Vrhovniot sud na Republika
Makedonija odlu~uva vo sovet sostaven od petmina sudii ako stanuva
zbor za krivi~no delo za koe vo zakonot e propi{ana kazna do`ivoten
zatvor, a vo sovet sostaven od trojca sudii - ako stanuva zbor za
krivi~no delo za koe e propi{ana kazna zatvor vo traewe od 15 godini
ili poblaga kazna.
- Po barawe za za{tita na zakonitosta Vrhovniot sud na Republika
Makedonija odlu~uva vo sovet sostaven od petmina sudii, a dokolku
baraweto e podneseno protiv odluka na Vrhovniot sud na Republika
Makedonija, za baraweto Vrhovniot sud na Republika Makedonija
odlu~uva na op{ta sednica.
Specijaliziranite sudski oddeli za maloletni~ki kriminalitet
formirani vo osnovnite sudovi so pro{irena nadle`nost, gi so~inuvaat:
sudii za maloletnici, soveti za maloletnici i sovetnici za
maloletnici koi se opredeleni vo ~l. 94 - 98 od Zakonot za maloletni-
~ka pravda.
3. Izbor, prestanuvawe na funkcijata, razre{uvawe i prava i
dol`nosti na sudii i sudii porotnici. Sudiskata funkcija ja vr{at
sudiite. Tie postapuvaat vo site raboti {to se staveni so zakon vo
sudska nadle`nost (~l. 38 st. 1 i 2 ZS).
1 0 Sudiite gi izbira i razre{uva Sobranieto na Republika Makedonija
po predlog na Sudskiot sovet na Republika Makedonija (~l.
38 i 39 ZS).
a) Pri nivniot izbor ne e dozvolena kakva i da e diskriminacija
po odnos na polot, rasata, bojata na ko`ata, nacionalnoto i socijalnoto
poteklo, politi~koto i verskoto uveruvawe, imotnata i op{testvenata
polo`ba (~l. 43 st. 1 ZS).
Vo ~l 45 ZS se predviduva deka za sudija mo`e da bide izbran
dr`avjanin na Republika Makedonija koj aktivno go vladee makedons-
136

kiot jazik, koj e rabotosposoben i ima op{ta zdravstvena sostojba, koj
e diplomiran pravnik so polo`en pravosuden ispit. Pokraj navedenite
uslovi, za sudija na osnoven sud mo`e da bide izbrano lice koe ja
zavr{ilo obukata vo Akademijata za obuka na sudii i javni obviniteli.
Za sudija na apelacionen sud mo`e da bide izbrano lice koe ima
rabotno iskustvo od najmalku pet godini sudiski sta` so potvrdeni rezultai
vo rabotata ili osum godini sta` na pravni raboti po polo`en
pravosuden ispit. Za sudija na Vrhovniot sud na Republika Makedonija,
liceto treba da ima rabotno iskustvo od najmalku osum godini sudiski
sta` so potvrdeni rezultati vo rabotata ili 12 godini rabotno
iskustvo so potvrdeni rezultati na poravni raboti po polo`en pravosuden
ispit. Za sudija na Vrhovniot sud na Republika Makedonija mo`e
da bide izbran i redoven ili vonreden profesor koj predaval pove}e
od deset godini praven predmet svrzan so sudska praktika (~l. 46 ZS).
[to se odnesuva do samiot izbor i razre{uvaweto na sudiite i
pretsedatelite na sudovite, toa go vr{i Sudskiot sovet na Republika
Makedonija pod uslovi i postapka utvrdeni vo zakon (~l. 41 st. 1 ZS).
Pretsedatel na sud se izbira od redot na sudiite na Republika
Makedonija pod uslovi, vo postapka i na na~in kako {to se vr{i izbor
na sudija vo soodvetniot sud na ~etiri fodini so mo`nost povtorno da
bide izbran na istata funkcija u{te ~etiri godini. Pretsedatel na
sud koj povtorno nema da bide izbran na istata funkcija prodol`uva
da raboti kako sudija na toj sud (~l. 47 ZS).
b) Na sudijata mu prestanuva funkcijata: koga samiot }e pobara,
poradi trajno gubewe na sposobnosta za vr{ewe na funkcijata, koga se
ispolnetri uslovite za starosna penzija, koga za storeno krivi~no
delo e osuden na besuslovna kazna zatvor od najmalku {est meseci i
koga e izbran ili imenuvan na druga javna funkcija, osven koga so
zakon e predvideno nejzinoto miruvawe (~l. 73 ZS).
v) Zakonot za sudovite sodr`i i su{testveni odredbi {to se
odnesuvaat na odgovornosta na sudiite, od koi od odredeni pri~ini,
mo`at da bidat oddale~eni ili razre{eni sudiskata funkcija.
- Sudijata se oddale~uva od vr{eweto na funkcijata sudija za
vremeto dodeka se nao|a vo pritvor (~l. 67 ZS). Sudijata mo`e da bide
oddale~en od vr{eweto na funkcijata sudija za vremeto dodeka trae
istragata za krivi~no delo, koga e povedena disciplinska postapka i
koga e povedena postapka za negovo razre{uvawe. Odluka za oddale~uvawe
od funkcijata sudija donesuva Sudskiot sovet na Republika Makedonija.
- Sudijata se razre{uva od funkcijata vo slu~ai utvrdeni so
Ustavot i vo postapka opredelena so zakon (~l. 74-75 ZS). Sudijata
mo`e da bide razre{en koga }e izvr{i pote{ka disciplinska povreda,
{to go pravi nedostoen za vr{ewe na sudiskata funkcija. Kako pote{ka
disciplinska povreda se smeta: pote{ka povreda na javniot red i
mir so koja se naru{uva negoviot ugled i ugledot na sudot, pote{ka po-
137

vreda na pravata na strankite i na drugite u~esnici vo postapkata, so
{to se naru{uva ugledot na sudot i sudiskata funkcija i, povreda na
na~eloto na nediskriminacija po koj bilo osnov (~l. 76 ZS).
g) Sudiskata funkcija e nespoiva so funkcijata pratenik, odnosno
~len na sovet na op{tina, odnosno na gradot Skopje i so funkciite
vo dr`avnite organi, op{tinata i gradot Skopje. Pokraj toa, sudijata
ne mo`e da vr{i kakva i da e druga javna funkcija ili profesija,
osven drugi funkcii opredeleni so zakon. Sudijata me|utoa, mo`e da
bide edukator ili da dr`i predavawa na Akademijata za obuka na sudii
i javni obviniteli i, so soglasnost Sudskiot sovet na Republika
Makedonija, na visokoobrazovna institucija i da u~estvuva vo opredeleni
nau~ni proekti. Sudijata me|utoa vo nikoj slu~aj ne mo`e da
~lenuva i da vr{i politi~ka funkcija vo politi~ka partija, ili da
ostvaruva partiski i politi~ki aktivnosti (~l. 52 ZS).
Sudijata ima pravo i obvrska na postojano stru~no usovr{uvawe
za vreme na traewe na sudiskata funkcija (~l. 54 ZS). Sepak, kako
posebni prava na sudiite vo vr{eweto na sudiskata funkcija se smetaat:
pravoto da vleguvaat i da imaat sloboden premin na stanicite,
aerodromite, pristani{tata, samo so poka`uvawe na sudskata legitimacija,
pravoto na slu`bena dozvola za nosewe oru`je i nabavka na soodvetna
municija, pravoto na besplatna upotreba na javen soobra}aj,
suvozemen ili ezerski na teritorijata na sudskoto podra~je vo koe se
izvr{uva sudiskata funkcija, vo slu~aite na slu`bena potreba i vo
slu~ajot od ~l. 39 ZS), kako i pravoto na posebna za{tita na negovata
li~nost, na semejstvoto i imotot, po negovo barawe ili po barawe na
pretsedatelot na sudot do policijata vo mestoto na `iveewe sekoga{
koga za toa postojat seriozni pri~ini za negovata bezbednost. Za posebnite
prava pobliski propisi i akti donesuva ministerot za pravda
(~l. 56 st. 2 ZS).
Me|u obvrskite na sudiite se pomesteni zadol`itelnoto nosewe
posebna sudiska obleka (Toga), so koja se izdvojuvaat od drugite
u~esnici vo postapkite na sudewe. Togata se dol`ni da ja nosat sekoga{
koga sudat poedine~no ili vo sovet. Tie, isto taka, vo vrska so
vr{eweto na sudiskata funkcija ne smeat da primaat podaroci od
strankite ili licata koi direktno ili indirektno imaat interes vo
sudeweto ili da koristi drugi pogodnosti ili olesnuvawa vo vr{eweto
na sudskata funkcija (~l. 59 ZS)
2 0 Vo sudeweto u~estvuvaat i sudii porotnici koga toa e utvrdeno
so zakon.
a) Sudiite porotnici gi izbira i razre{uva Sudskiot sovet na
Republika Makedonija pod uslovi i vo postapka opredelena so zakon
(~l. 42 ZS). Za sudija porotnik mo`e da bide izbran polnoleten dr`avjanin
na Republika Makedonija so zavr{eno najmalku sredno obrazovanie,
koj aktivno go vladee makedonskiot jazik, u`iva ugled za vr{-
ewe na ovaa funkcija i koj ne e postar od 60 godini. Sudijata porotnik
138

za sudewe na maloletnici treba da bide lice so podolgo iskustvo vo
vospitanieto i obrazovanieto na mladite (~l. 48 ZS). Sudija porotnik
se izbira za vreme od ~etiri godini i mo`e povtorno da bide izbran
(~l. 49 ZS).
b) Sudijata porotnik se razre{uva ako: 1. toa sam go pobara, 2.
trajno ja zagubi sposobnosta za vr{ewe na dol`nosta sudija porotnik,
3. e osuden za krivi~no delo na kazna zatvor od najmalku {est meseci, i
4. neuredno ili nesovesno ja vr{i dol`nosta na sudija porotnik. Postapkata
za razre{uvawe na sudija porotnik ja vodi Sudskiot sovet na
Republika Makedonija po predlog na pretsedatelot na sudot (~l. 80
ZS).
3 0 Pred stapuvaweto na dol`nost sudijata i sudijata porotnik
davaat sve~ena izjava - "Izjavuvam i se kolnam deka vo vr{eweto na sudiskata
funkcija }e gi po~ituvam Ustavot na Republika Makedonija,
zakonite i me|unarodnite dogovori ratifikuvani vo soglasnost so
Ustavot na Republika Makedonija, deka }e sudam zakonito, ~esno, sovesno,
nezavisno i odgovorno, i deka }e gi za{tituvam slobodite i pravata
na ~ovekot i gra|aninot." Sve~enata izjava sudiite ja davaat pred
Sudskiot sovet na Republika Makedonija, a sudiite porotnici pred
pretsedatelot na sudot vo koj se izbrani (~l. 49 ZS).
V. IZZEMAWE
1. POIM NA IZZEMAWETO
So izborot na edno lice za sudija ili sudija - porotnik, toa
lice in abstracto stanuva sposobno za vr{ewe na sudiskata funkcija.
Me|utoa, samata podobnost da se bide sudija ili sudija - porotnik ne
sekoga{ e dovolna za vr{ewe na sudskata funkcija. Toa osobeno ottamu
{to sudiite i sudiite - porotnici, so samiot fakt deka se ~lenovi
na op{testvenata zaednica, nu`no stapuvaat vo brojni semejni, prijatelski
i drugi bliski odnosi, koi, dokolku se povrzani so konkretniot
krivi~nopraven predmet, nu`no doveduvaat do opredeleno somnenie
deka mo`e da proizleze opredelena pristrasnost pri re{avaweto na
sporot. Dokolku postojat nekoi od tie odnosi, sudijata ili sudija - porotnik
go pravat realativno nesposoben za vr{ewe na sudiskata funkcija
in concreto. Ottamu, zaradi izebgnuvawe na kakva i da e opasnost od
pristrasno sudewe od strana na sudija ili sudija - porotnik vo ~ija
objektivnost, poradi navedenite odnosi, postoi apriorno somnenie, vo
krivi~noto zakonodavstvo e voveden institutot izzemawe. Stanuva
zbor za takov krivi~noprocesen institut so ~ija pomo{ od krivi~nata
postapka se otstranuva sudija ili sudija - porotnik toga{ koga postojat
opredeleni pri~ini koi gi pravat nepodobni za vr{ewe na sudiskata
funkcija, ili pak predizvikuvaat somenenie vo nivnata nepristrasnost.
So pomo{ na izzemaweto, vsu{nost doa|a do povlekuvawe na su-
139

dijata i negova zamena so drug sudija, odnosno sudija - porotnik koj ne e
optovaren so kakvi bilo odnosi so krivi~noprocesnite subjeti od konkretniot
krivi~nopraven predmet.
2. OSNOVI ZA IZZEMAWE
Spored ~l. 36 ZKP, sudijata ili sudijata - porotnik ne smee da
vr{i sudska dol`nost dokolku se podnesat dokazi {to predizvikuvaat
somnenie vo negovata nepristrasnost a se odnesuva za slednite slu~ai:
1 0 e o{teten so krivi~noto delo, soglasno maksimata nemo iudex
in sua causa (nikoj ne smee da bide sudija vo sopstven predmet),
2 0 obvinetiot, negoviot branitel, tu`itelot, o{teteniot, nivniot
zakonski zastapnik ili polnomo{nik, mu e bra~en odnosno vonbra~en
drugar ili rodnina po krv vo prava linija do koj i da e stepen, vo
strani~na linija do ~etvrtiot stepen, a po svatovstvo do vtoriot stepen,
3 0 so obvinetiot, negoviot branitel, tu`itelot ili so o{teteniot
e vo odnos na staratel, lice pod staratelstvo, posvoitel, posvoenik,
hranitel ili hranenik,
4 0 vo istiot krivi~en predmet vr{el istra`ni dejstvija 123 ili
u~estvuval vo ispituvaweto na obvinenieto pred glavniot pretres,
ili u~estvuval vo postapkata kako tu`itel, branitel, zakonski zastapnik
ili polnomo{nik na o{teteniot, odnosno na tu`itelot, ili e soslu{an
kako svedok ili kako ve{tak,
5 0 vo istiot predmet u~estvuva vo donesuvaweto na odlukata na
poniskiot sud ili ako vo istiot sud u~estvuval vo donesuvaweto na
odlukata koja se pobiva so `albata, i
6 0 postojat okolnosti {to predizvikuvaat somnevawe vo negovata
nepristrasnost. Ovde spa|aat, na primer, okolnostite podale~no
rodninstvo od navedenoto pod t. 2 0 , golemo drugarstvo ili prijatelstvo,
odnos me|u dve vqubeni lica, odnos me|u lica koi zaemno se mrazat
i sl.
Analizata na osnovite za izzemawe poka`uva deka vo slu~aite
od t. 2 0 - 5 0 , stanuva zbor za izzemawe od pri~ini na nepodobnost na sudijata
(iudex inhabilis), i nemu ne mu e dozvoleno prezemawe na kakvi i
da e dejstvija vo postapkata. Nasproti ova izzemawe, koe nekoi avtori
go narekuvaat i isklu~uvawe, kaj izzemaweto od st. 2 stanuva zbor za
sudija pod somnenie (iudex suspectus). Na sudijata pod somnenie mu se dozvoluva
prezemawe na dejstvija samo za onie dejstvija za koi postoi
opasnost poradi odlagawe (~l. 40 ZKP).
123
Vo ovaa smisla ne mo`e da se izzeme sudija {to prezel istra`ni
dejstvija vo skratena postapka (~l. 418 i 222 ZKP). Vidi: Marina, P, Komentar,
str. 39 i Proevski - Krckovski, Komentar, str. 53.
140

3. POSTAPKA OKOLU IZZEMAWETO
1. Postapkata za izemawe mo`e da se inicira po slu`bena dol-
`not ili po barawe na strankite.
1 0 Postapka za izzemawe na barawe na sudijata ili sudijata -
porotnik. [tom soznae deka postoi nekoja od pri~inite za izzemawe
od ~l. 36 t. 1 i 5 ZKP, sudijata ili sudijata - porotnik e dol`en da ja
prekine sekoja rabota vrz toj predmet i za toa da go izvesti pretsedatelot
na sudot. Pretsedatelot na sudot go utvrduva postoeweto na osnovite
za izzemaweto i donesuva re{enie so koe ja opredeluva zamenata.
Ako stanuva zbor za izzemawe na pretsedatelot na sudot, toj samiot za
sebe opredeluva zamenik me|u sudiite na toj sud, a ako toa ne e mo`no,
takvata zamena bara da mu se opredeli od strana na pretsedatelot na
neposredno povisokiot sud (~l. 37 st. 1 ZKP)
2 0 Postapka za izzemawe na barawe na strankite. Strankite
mo`at da podnesat barawe za izzemawe do po~etokot na glavniot pretres,
a ako za pri~inata za izzemaweto doznale podocna, baraweto go
podnesuvaat vedna{ po doznavaweto (~l. 38 st. 1 ZKP). [to se odnesuva
do sudiite na povisok sud, nivnoto izzemawe mo`e da se pobara vo `albata
ili vo odgovorot na `albata (~l. 38 st. 2 ZKP).
Baraweto na strankite za izzemawe mora da bide jasno i konkretizirano
kako vo pogled na sudijata na koj se odnesuva, taka i vo
odnos na pri~inite za izzemaweto. Me|utoa, vo baraweto ne mo`e povtorno
da se naveduvaat pri~inite {to bile istaknati vo porane{noto
barawe za izzemawe koe e odbieno (~l. 38 st. 7 ZKP).
Za baraweto za izzemawe odlu~uva pretsedatelot na sudot. Ako
se bara izzemawe samo na pretsedatelot na sudot, ili na pretsedatelot
na sudot i na sudija ili na sudija - porotnik, odlukata za izzemawe
ja donesuva pretsedatelot na neposredno povisokiot sud, a ako se bara
izzemawe na pretsedatelot na Vrhovniot sud na Republika Makedonija
odlukata za izzemawe ja donesuva op{tata sednica na toj sud (~l. 39 st.
1 i 2 ZKP).
Spored ~l. 39 st. 3 ZKP, dokolku se podnese barawe za izemawe
po ~l. 36 st. 1 na ovoj zakon, postapkata se prekinuva, a re{enie po
baraweto za izzemawe donesuva pretsedatelot na sudot vedna{, a najdocna
vo rok od tri dena od denot na podnesuvaweto na baraweto dodeka
pak spored ~l. 39 st. 4 ZKP ako baraweto za izzemawe e podneseno po
~l. 36 st. 2 na ovoj zakon, postapkata ne se prekinuva, a pretsedatelot
na sudot donesuva re{enie vedna{, a najdocna vo rok od tri dena od
denot na podnesuvaweto na baraweto, dokolku pak po baraweto pretsedatelot
na sudot donese pozitivno re{enie po baraweto za izzemawe
soglasno (~l. 39. st. 6 ZKP) toj za sudija po predmetot da postapuva }e
go opredeli sledniot sudija po vnatre{niot raspored za rabota. Ako
baraweto za izzemawe po ~lenot 36 st. 2 na ovoj zakon e podneseno po
po~etokot na glavniot pretres, glavniot pretres nema da se prekine.
141

Pretsedatelot na sudot po baraweto }e odlu~i vedna{, a najdocna vo
rok od tri dena od denot na podnesuvaweto na baraweto za izzemawe.
Ako se donese odluka po predmetot pred pretsedatelot da odlu~i po
baraweto za izzemawe, strankata mo`e pri~inite i dokazite za izzemaweto
da gi iznesuva vo `alba na odlukata (~l. 39 st. 8 ZKP). Protiv
re{enieto od st. 8 na ovoj ~len ne e dozvolena posebna `alba.
Pred da se donese re{enie za izzemawe organot koj odlu~uva po
baraweto za izzemawe mora da pribavi izjava od sudijata, od sudijata -
porotnik, odnosno od pretsedatelot na sudot a, po potreba, se sproveduvaat
i drugi dejstvija (~l. 39 st. 8 ZKP). Protiv re{enieto so koe se
usvojuva baraweto za izzemawe ne e dozvolena posebna `alba. Re{enieto
so koe se odbiva baraweto za izzemawe mo`e da se pobiva so posebna
`alba, a ako takvo re{enie e doneseno po podignatoto obvinenie,
toga{ samo so `alba na presudata (~l. 39 st. 7 ZKP).
Protiv re{enieto so koe se otfrla baraweto ne e dozvolena
posebna `alba. Re{enieto so koe se otfrla baraweto go donesuva pretsedatelot
na sudot, a na glavniot pretres - sovetot.
2. Pokraj izzemaweto na sudija i sudija - porotnik mo`e da se
bara izzemawe i na drugite u~esnici vo krivi~nata postapka. Imeno,
spored ~l. 41 st. 1 ZKP, izzemaweto mo`e da se bara za javnite obviniteli
i licata koi vrz osnova na zakonot za javnoto obvinitelstvo
se ovlasteni da go zastapuvaat javniot obvinitel vo postapkata, zapisni~arite,
tolkuva~ite i stru~nite lica, kako i vrz ve{tacite, ako za
niv ne e opredeleno ne{to drugo (~l. 236). Za izzemaweto na licata
koi vrz osnova na zakonot za javnoto obvinitelstvo se ovlasteni da go
zastapuvaat vo krivi~nata postapka, odlu~uva javniot obvinitel. Za
izzemaweto pa na javniot obvinitel odlu~uva neposredno povisokiot
javen obvinitel. I najposle, za izzemawe na javniot obvinitel na Republika
Makedonija odlu~uva kolegium na zamenici na Javnoto obvinitelstvo
na Republika Makedonija (~l. 41 st. 2 ZKP).
Za izzemawe na ostanatite u~esnici vo postapkata: zapisni~arite,
tolkuva~ite, stru~nite lica i ve{tacite, odlu~uva sovetot, pretsedatelot
na sovetot ili sudijata (~l. 41 st. 3 ZKP).
I kone~no, za izzemaweto na ovlastenite slu`beni lica na Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti koi prezemaat istra`ni dejstvija,
odlu~uva istra`niot sudija. Ako pri prezemaweto na ovie dejstvija
u~estvuva zapisni~ar, za negovoto izzemawe odlu~uva slu`benoto lice
koe go prezema dejstvieto (~l. 41 st. 4 ZKP).
142
VI. NADLE@NOST NA SUDOVITE
1. POIM I VIDOVI NADLE@NOST
Nadle`nosta pretstavuva pravo i dol`nost na odreden sud da
rasvetli i re{i (sudi i presudi) opredelen krivi~en predmet vo kri-

vi~nata postapka, vo zavisnost od opredeleni kriteriumi. Stanuva
zbor za ~etiri vidovi nadle`nost na sudot: stvarna, mesna, funkcionalna
i personalna nadle`nost.
Stvarnata nadle`nost na sudot e zasnovana vrz kriteriumot
priroda i te`ina na krivi~noto delo i vrz opredeleni obele`ja na nivnite
storiteli. Ovoj vid nadle`nost treba da odgovori na pra{aweto:
koi sî sudovi mo`at da postapuvaat po krivi~nite predmeti vo zavisnost
od vidot i te`inata na krivi~noto delo.
Kaj mesnata nadle`nost kako kriterium za nejzinoto opredeluvawe
se javuva odnosot na krivi~noto delo i storitelot sprema jurisdikcionoto
podra~je na opredelen sud. Ovoj vid nadle`nost treba da
odgovori na pra{aweto: koj od pove}eto stvarno nadle`ni sudovi e }e
postapuva vo konretniot slu~aj.
Kaj tretata, funkcionalnata nadle`nost stanuva zbor za podelba
na rabotite na sudot vo tekot na postapkata na rasvetluvaweto i
re{avaweto na krivi~niot predmet. Ovoj vid nadle`nost treba da
odgovori, na primer, na pra{aweto vo koj stepen }e postapuva odreden
sud vo konkretniot krivi~en predmet.
Kaj personalnata (li~na) nadle`nost, kriteriumot za podelba e
svojstvoto na obvinetiot. Ovoj vid nadle`nost treba da odgovori na
pra{aweto: koi sudovi mo`at da postapuvaat vo predmeti koga storitelot
na krivi~noto delo e, na primer, maloletnik.
2. STVARNA NADLE@NOST (NADLE@NOST SPORED MATERIJATA)
1. Stvaranata nadle`nost na sudot pretstavuva negovo pravo i
dol`nost da sudi (da prezema opredeleni procesni dejstvija) i presudi
odreden krivi~nopraven predmet. Stvarnata nadle`nost za sekoj sud
so zakon odnapred e opredelena, taka {to dodeluvaweto na krivi~nopravnite
predmeti na opredelen sud zavisi od prirodata i te`inata na
krivi~noto delo.
2. Za stvarnata nadle`nost sudot e dol`en da vodi smetka vo tekot
na celata krivi~na postapka. Od druga strana strankite sekoga{
se ovlasteni vo tekot na postapkata da istaknat prigovor za nenadle-
`nost. Ako sudot zabele`i deka ne e nadle`en za re{avawe na konkretniot
krivi~en predmet, dol`en e da donese odluka za pra{aweto na
svojata nenadle`nost. Dokolku sudot utvrdi deka ne e nadle`en }e se
oglasi za nenadle`en i predmetot }e go upati na re{avawe na nadle-
`niot sud. Vo toj slu~aj, sudot }e gi prezeme onie dejstvija vo postapkata
za koi postoi opasnost deka poradi odlo`uvaweto nema da mo-
`at podocna da bidat izvr{eni (~l. 33 st. 3 ZKP). Periodot vo koj toj
e toj dol`en da gi prezeme navedenite dejstvija trae se dodeka predmetot
ne go zel vo rabota nadle`niot sud, t.e. do prestanuvaweto na opasnosta
{to go zagrozuvala podocne`noto izveduvawe na soodvetnite
dejstvija. Ako sudot utvrdi deka ne e stvarno nadle`en po zapo~nuva-
143

weto na glavniot pretres, dol`en e da donese presuda so koja obvinenieto
se odbiva (~l. 341 t. 1 ZKP).
3. MESNA NADLE@NOST (NADLE@NOST SPORED TERITORIJATA)
1. Mesnata nadle`nost pretstavuva pravo i dol`nost na odreden
stvarno nadle`en sud, da gi sudi i presuduva krivi~nite predmeti
na svoeto podra~je. Kako podra~je na eden sud pak se podrazbira
teritorijata na koja toj go vr{i pravorazdavaweto vo nejzinoto
krivi~nopravno zna~ewe.
2. Sudot e dol`en da vodi smetka za svojata nadle`nost po slu`bena
dol`nost. Za stvarnata nadle`nost, kako {to imavme prilika da
vidime, toj e dol`en da vodi smetka vo tekot na celata krivi~na postapka,
a za mesnata nadle`nost do stapuvaweto na obvininenieto vo pravna
sila. Po stapuvaweto na obvinenieto vo pravna sila, sudot ne
mo`e da se oglasi za mesno nenadle`en, nitu strankite mo`at da istaknuvaat
prigovor za mesna nenadle`nost (~l. 33 st. 2 ZKP). Od druga
strana, prvostepeniot sud vo skratenata postapka e do`en da vodi smetka
za mesnata nadle`nost do zaka`uvaweto na glavniot pretres (~l.
423 st. 2 ZKP), dodeka strankata e vo mo`nost da istaknuva prigovor
za mesna nenadle`nost do po~etokot na glavniot pretres (~l. 427
ZKP).
3. So ogled na toa deka kriteriumite za opredeluvaweto na mesnata
nadle`nost pretstavuvaat odnosite na krivi~noto delo i storitelot
sprema opredelena teritorija, mesnata nadle`nost se opredeluva
na pove}e na~ini. Ottamu se zboruva za redovna i vonredna mesna nadle`nost.
Redovnata mesna nadle`nost se zema kako pravilo i vo nea se
pomesteni a) nadle`nosta spored mestoto na `iveewe i prestojuvawe,
i b) nadle`nosta spored mestoto na fa}aweto na storitelot na krivi~noto
delo. Vo ramkite na vonrednata nadle`nost, {to se javuva
samo isku~itelno, se pomesteni: a) nadle`nosta spored prioritetot,
b) forum ordinarium, v) delegiranata nadle`nost i g) nadle`nosta spored
koneksitet.
144
3.1. Redovna mesna nadle`nost
1. Nadle`nost spored mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo (forum delicti comissi). Ovoj vid nadle`nost e zasnovan na
okolnosta deka na podra~jeto na sudot e izvr{eno ili obideno krivi~noto
delo (~l. 23 st. 1 ZKP). Ottamu za primena na ovaa nadle`nost
e zna~ajno preciznoto utvrduvawe na mestoto {to se smeta za mesto na
izvr{uvawe na deloto. Toa pra{awe go re{ava Krivi~niot zakonik.
Spored ~l. 31 st. 1 KZ, krivi~noto delo e izvr{eno kako vo mestoto
kade {to storitelot rabotel ili bil dol`en da raboti, taka i vo mestoto
kade {to nastapila posledicata. Krivi~niot zakonik go oprede-

luva i mestoto na izvr{uvaweto na podgotvitelnite dejstvija i krivi~noto
delo vo obid: tie se izvr{eni kako vo mestoto kade {to storitelot
rabotel, kako i vo mestoto kade {to spored negovata umisla posledicata
trebalo da nastapi, ili mo`ela da nastapi (~l. 31 st. 2 KZ).
Opredeluvaweto na mesnata nadle`nost vo slu~ai koga krivi-
~noto delo e izvr{eno na doma{en brod ili vozduhoplov zavisi od toa
kade se nao|ale vo momentot na izvr{uvaweto na krivi~noto delo.
Taka, ako krivi~noto delo e storeno na doma{en brod ili na doma{en
vozduhoplov dodeka se nao|a vo doma{no pristani{te, nadle`en e sudot
na ~ie podra~je se nao|a toa pristani{te. Vo drugi slu~ai koga
krivi~noto delo e storeno na doma{en brod ili na doma{en vozduhoplov,
nadle`en e sudot na ~ie podra~je se nao|a mati~noto pristani-
{te na brodot, odnosno na vozduhoplovot ili doma{noto pristani{te
vo koe brodot, odnosno vozduhoplovot prvpat }e se zapre. (~l. 24 ZKP).
Posebno e regulirano i pra{aweto za odreduvawe na mesnata
nadle`nost za krivi~nite dela izvr{eni preku pe~atot. Vo takvi slu-
~ai, nadle`en e sudot na ~ie podra~je spisot e pe~aten. Ako toa mesto
ne e poznato ili spisot e pe~aten vo stranstvo, nadle`en e sudot na
~ie podra~je se rastura pe~ateniot spis (~l. 25 st. 1 ZKP). Ako spored
zakonot odgovara sostavuva~ot na spisot, nadle`en e i sudot na mestoto
vo koe sostavuva~ot ima `iveali{te, ili sudot na mestoto kade
{to se odigral nastanot na koj se odnesuva spisot (~l. 25 st. 2 ZKP).
Navedenite pravila ednakvo va`at i vo slu~i koga spisot ili izjavata
e objavena preku radio ili televizija.
Kaj prodol`enite i kolektivnite krivi~ni dela mesnata nadle`nost
se odreduva taka {to kako mesto na izvr{uvawe se smeta sekoe
mesto na dejstvieto na storitelot i sekoe mesto kade {to nastapila
kakva i da e posledica. Kaj trajnoto krivi~no delo, kako mesto na
izvr{uvawe se smeta sekoe mesto vo koe traela protivpravnata sostojba,
odnosno mesno nadle`en e sekoj sud na ~ija teritorija traela posledicata.
Kaj sou~esni{tvoto kako mesto na izvr{uvawe se smeta mestoto
na dejstvieto i mestoto na posledicata na deloto vo koe se u~estvuva.
124
Od op{toto na~elo deka mesnata nadle`nost vo prv red se odreduva
spored mestoto na izvr{uvawe na krivi~noto delo, odnosno kade
{to toa e obideno, a potoa spored drugite kriteriumi, postoi isklu-
~ok samo toga{ koga se raboti za krivi~no delo za koe se goni po privatna
tu`ba. Imeno, soglasno ~l. 23 st. 2 ZKP, privatnata tu`ba mo`e
da se podnese ne samo do sudot na ~ie podra~je deloto e izvr{eno ili
obideno, tuku i do sudot na ~ie podra~je obvinetiot ima `iveali{te
ili prestojuvali{te. So drugi zborovi, ovde se raboti za sloboden
izbor na privatniot tu`itel na sudot do koj }e ja podnese tu`bata.
124
Vidi: Sulejmanov, Z, Krivi~no pravo, op{t del, str. 76.
145

2. Nadle`nost spored mestoto na `iveewe ili prestojuvawe na
obvinetiot (forum domicilii ili forum residentiae). So ogled na toa {to
ovoj vid nadle`nost na sudot e zasnovan vrz okolnostite na `iveali{teto,
odnosno prestojuvali{teto na obvinetiot, i ovde vo prv red
e va`no da se utvrdat tie okolnosti. @iveali{teto prestavuva mesto
na postojano `iveewe na edno lice, odnosno mesto vo koe toa se naselilo
i ima namera postojano da `ivee, a prestojuvali{te e mestoto vo
koe liceto samo povremeno se zadr`uva. Ovoj vid nadle`nost se odreduva
koga ne e poznato mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo
ili ako toa mesto e nadvor od teritorijata na Republika Makedonija.
Toga{ e nadle`en sudot na ~ie podra~je obvinetiot ima `iveali{te
ili prestojuvali{te (~l. 26. st. 1 ZKP).
Utvrdenata nadle`nost spored ovoj kriterium ne se menuva bez
ogled na toa {to po zapo~nuvaweto na krivi~nata postapka se doznalo
za mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo (~l. 26. st. 2 ZKP)
3. Nadle`nost spored mestoto na fa}awe na obvinetiot ili
mestoto kade {to obvinetiot samiot se prijavil (forum deprehensionis).
Osnovot za opredeluvawe na ovoj vid nadle`nost na sudot e mestoto na
fa}aweto na storitelot, se rabira dokolku ne e poznato nitu mestoto
na izvr{uvawe na krivi~noto delo, nitu `iveali{teto, odnosno
prestojuvali{teto na obvinetiot, ili pak dokolku se raboti za
situacii koga site ovie okolnosti se pomesteni nadvor od granicite
na Republika Makedonija. Pritoa e zna~ajno deka vo smisla na ovaa
nadle`nost so poimot na fa}awe na storitelot na krivi~noto delo e
izedna~ena i okolnosta na negovoto samoprijavuvawe (~l. 26 st. 3
ZKP).
146
3.2. Vonredna mesna nadle`nost
1. Nadle`nost spored prvenstvo (forum praeventionis). Ovde se
raboti za slu~ai koga mesno nadle`en e sudot koj prv ja zapo~nal krivi~nata
postapka za konkretniot krivi~en predmet.
Do primena na ovaa nadle`nost doa|a koga krivi~noto delo e
izvr{eno ili obideno: 1 0 na razni podra~ja, 2 0 na granicite na razni
podra~ja, ili 3. e neizvesno na koe podra~je e obideno ili izvr{eno.
1 0 Soglasno navedenite odredbi od ~l. 31 KZ, koga dejstvieto na
krivi~noto delo e prezemeno na teritorijata na eden sud, a posledicata
na deloto nastanala na teritorijata na drug sud, za krivi~niot
predmet se nadle`ni i dvata suda. Problemot koj od tie dva suda }e
ostane mesno nadl`en se re{ava vo zavisnost od toa koj od niv prv ja
zapo~nal postapkata.
2 0 Vo slu~aite koga krivi~noto delo e izvr{eno ili obideno na
podra~ja na pove}e sudovi ili na granicata na tie podra~ja, nadle`en e
onoj od tie sudovi {to po barawe od ovlasteniot tu`itel prv ja zapo-
~nal postapkata, a ako postapkata sî u{te ne e zapo~nata - sudot do koj

prvo e podneseno baraweto za poveduvawe na postapkata (~l. 23. st. 3
ZKP).
3 0 Ednakvo i vo slu~aite koga e neizvesno na koe podra~je e izvr{eno
ili obideno krivi~noto delo, nadle`en e onoj od tie sudovi
{to po barawe od ovlasteniot tu`itel prv ja zapo~nal postapkata, a
ako postapkata sî u{te ne e zapo~nata - sudot do koj prvo e podneseno
baraweto za poveduvawe na postapkata (~l. 23. st. 3 ZKP).
2. Odredena mesna nadle`nost (forum ordinarium). Ovaa nadle-
`nost doa|a predvid vo slu~ai koga ne mo`e da se utvrdi nitu edna od
mesnite nadle`nosti predvideni vo ZKP. Toga{, Vrhovniot sud opredeluva
eden od stvarno nadle`nite sudovi {to }e ja sprovede postapkata
i }e go re{i krivi~niot predmet (~l. 28 ZKP).
3. Delegirana mesna nadle`nost (forum delegationis). Delegirata
mesna nadle`nost pretstavuva vid na prenesuvawe na nadle`nosta od
eden na drug sud, toga{ koga nadle`niot sud od pravni ili realni
pri~ini e spre~en da ja sprovede krivi~nata postapka i da go re{i
konkretniot krivi~en predmet. Me|u pravnite pri~ini mo`at da se
pomestat, na primer, nemo`nosta da se formira nadle`en sudski sovet
poradi izzemawe ili nedovolen broj na sudii, a me|u realnite pri~ini,
na primer, bolest na site sudii ili slu~ai na poplava, zemjotres,
epidemija i sl. Vo vakvi slu~ai sudot koj e spre~en da postapuva vo
krivi~niot predmet go izvestuva neposredno povisokiot sud, a toj sud,
po soslu{uvawe na javniot obvinitel, opredeluva drug stvarno nadle-
`en sud od svoeto podra~je. Protiv ova re{enie ne e dozvolena `alba
(~l. 31 ZKP).
Spored ~l. 32 st. 1 ZKP, do delegirana (prenesena) mesna nadle-
`nost mo`e da dojde i ako e o~igledno deka na toj na~in polesno }e se
sprovede postapkata (na primer, ako poradi pogolemiot broj soobvineti,
svedoci i drugi dokazi koi se nao|aat na podra~jeto na drug sud
}e se postigne pobrzo i poekonomi~no sudewe) ili ako se raboti za
drugi va`ni pri~ini (na primer, zaradi odbegnuvawe na o~ekuvano naru{uvawe
na javniot red i mir). Do ovoj vid delegacija mo`e da dojde
samo po predlog na istra`niot sudija, sudijata poedinec ili pretsedatelot
na sovet, odnosno na predlog na javniot obvinitel koj postapuva
pred sudot koj odlu~uva za prenesuvaweto na nadle`nosta koga
krivi~nata postapka se vodi po barawe na javniot obvinitel (~l. 32 st.
2 ZKP). Po obrazlo`eniot predlog odlu~uvaat apelacionite sudovi
ili Vrhovniot sud na Republika Makedonija.
Iako toa ne e navedeno vo zakonot, i protiv ovoj vid delegacija,
po analogija so prethodniot slu~aj, ne e dozvolena `alba.
4. Nadle`nost spored koneksitet (forum conexitatis). Za ovaa
nadle`nost stanuva zbor toga{ koga sudot sproveduva edinstvena postapka
za pove}e krivi~ni predmeti za koi spored op{tite propisi za
nadle`nosta bi morale da sudat razli~ni sudovi. So ogled na toa {to
do spojuvawe na postapkata, a ottamu i do problemot na odreduvawe na
147

nadle`nosta doa|a vo slu~aj na postoewe na koneksitet, najprivin
treba da se objasni toj poim. Koneksitet (lat. connexitas - vrska, povrzanost)
mo`e da postoi kako me|u krivi~nite dela, taka i me|u nivnite
storiteli. Toga{ koga edno lice se javuva kako storitel na pove}e
krivi~ni dela (stek) zboruvame za subjektiven koneksitet (concursus
delictorum), a koga edno krivi~no delo e storeno od pove}e lica (soizvr{itelstvo,
sou~esni{tvo), za objektiven koneksitet (concursus plurium
ad delictum). Mo`ni se i slu~ai na me{ovit koneksitet - koga vo
eden slu~aj e prisutna i subjektivnata i objektivnata povrzanost.
Ottamu, proizleguva koneksitetot na krivi~ni predmeti koj, soglasno
navedenoto, mo`e da bide subjektiven - koga vrskata me|u oddelni
krivi~ni predmeti se vospostavuva so posredstvo na obvinetoto lice
(stek na krivi~ni dela), ili objektiven, koga taa vrska se vospostavuva
so posredstvo na isto krivi~no delo (soizvr{itelstvo, sou~esni{tvo).
Me{ovit koneksitet na krivi~ni predmeti postoi koga isto krivi~no
delo izvr{ile pove}e lica (objektiven koneksitet), me|utoa nekoi
od tie lica i samite izvr{ile pove}e krivi~ni dela (subjektiven
koneksitet). Postoeweto na takviot koneksitet uka`uva deka e najdobro
da dojde do spojuvawe na krivi~nata postapka: za site predmeti da
se sprovede edinstvena postapka i da se donese edna presuda. Toa pak
vlijae na odreduvaweto na stvarnata, odnosno mesnata nadle`nost.
Propisite za nadle`nost spored koneksitet doveduvaat bilo do
otstapuvawe od op{tite propisi za stvarnata nadle`nost (ako za nekoi
dela e nadle`en povisokiot sud, a za nekoi od niv poniskiot sud,
nadle`nosta za site krivi~ni dela mu pripa|a na povisokiot sud) bilo
do otstapuvawe od op{tite propisi za mesnata nadle`nost (za me|usebno
povrzanite dela, odnosno za me|usebno povrzanite storiteli, od
pove}eto istovidni mesno nadle`ni sudovi, kako nadle`en se opredeluva
onoj sud koj prv ja zapo~nal postapkata). 125
4. FUNKCIONALNA NADLE@NOST (RASPOREDUVAWE NA
ODREDENI FUNKCII VO IST KRIVI^EN PREDMET ME\U
RAZLI^NI SUDOVI SPORED STEPENI ILI STADIUMI I
ORGANI)
Za razlika od stvarnata i mesnata nadle`nost, so koi se opredeluva
samo toa koj sud postapuva i donesuva odluka vo eden krivi~en
predmet, funcionalnata (delovna) nadle`nost go regulira pra{aweto
koj stvarno i mesno nadle`en sud i vo koj sostav prezema opredeleni
dejstvija vo oddelni delovi vo tekot na krivi~nata postapka vo daden
krivi~en predmet. Taka, na primer, istra`niot sudija prezema dejstvija
vo fazata na poveduvawe na krivi~nata postapka i podocna pri
sproveduvaweto na istragata, pretsedatelot na sudskiot sovet go pod-
125 Vidi: ~l. 29 st. 1-4 ZKP.
148

gotvuva glavniot pretres i rakovodi so nego, osnovnite sudovi gi sproveduvaat
izvidite za utvrduvawe dali stojat pri~ini za vonredno
ubla`uvawe na kaznata, iako po baraweto za vonredno ubla`uvawe na
kaznata e nadle`en Vrhovniot sud, itn. Nakratko, funkcionalnata nadle`nost
e pravo i dol`nost na eden sud da dejstvuva vo opredlen del
od postapkata, dodeka vo drugite delovi na postapkata po istiot predmet
dejstvuvaat drugi vidovi sudovi, ili drugi organi vo ramkite na
istiot sud.
5. PERSONALNA (LI^NA) NADLE@NOST
Za odreduvawe na nadle`nosta na sudot so ogled na svojstvoto
na obvinetiot kaj nas ve}e ne e od zna~ewe svojstvoto na voeno lice, no
vo opredelena emra i ponaatmu ostanuva svojstvoto na maloletno lice.
1 0 Za prviot slu~aj vo Zakonot za sudovite ve}e ne se opredeleni
posebni sudovi koi sudat za krivi~ni dela protiv vooru`enite
sili. Toa zna~i deka kaj nas ne postojat posebni voeni sudovi.
2 0 Vo Republika Makedonija ne postojat nitu posebni maloletni~ki
sudovi {to bi bile isklu~ivo nadle`ni za vodewe postapka
sprema maloletni storiteli na krivi~ni dela, kako {to e toa slu~ajot
vo nekoi drugi dr`avi. 126 Me|utoa, so ogled na faktot {to za sudewe na
maloletni storiteli na krivi~ni dela kaj nas se predvideni specijalizirani
oddelenija koi se pomesteni pri osnovnite sudovi so pro{irena
nadle`nost, toa zna~i nivno posebno odreduvawe za rasvetluvawe
i re{avawe na krivi~nite predmeti na obvineti maloletnici.
6. SPOJUVAWE I RAZDELUVAWE NA KRIVI^NATA POSTAPKA
1. Govorej}i za nadle`nosta spored koneksitet, spomenavme
deka koneksitet mo`e da postoi kako me|u krivi~nite dela, taka i
me|u nivnite storiteli. Toga{ koga edno lice se javuva kako storitel
na pove}e krivi~ni dela, zboruvame za subjektiven koneksitet. Subjektivniot
koneksitet vo osnova ne e ni{to drugo, tuku stek na krivi~ni
dela. 127 Koga pak, edno krivi~no delo e storeno od pove}e lica,
stanuva zbor za tn. objektiven koneksitet. Objektiven koneksitet e
ona {to vo materijalnoto krivi~no pravo se narekuva u~estvo na pove-
}e lica vo izvr{uvaweto na krivi~nite dela: soizvr{itelstvo i sou-
~esni{tvo (pomagawe i pottiknuvawe). 128 Vo ramkite na objektiven
koneksitet vo krivi~noto procesno pravo me|utoa se pomesteni i slu-
~aite koga pove}e storiteli zasebno izvr{ile pove}e samostojni krivi~ni
dela, ako me|u niv postoi takva objektivna povrzanost spored
126
Vidi: Sulejmanov, Z. Kriminalna politika, str. 368-372.
127
Vidi: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo, str. 182-196.
128
Vidi: Ibid, str. 277-307
149

koja ednoto od site dela i edno od licata se javuvaat kako osnovni i
kako pretpostavka za drugo ili drugi krivi~ni dela, storeni od drugo
ili drugi lica. Toa e slu~aj so prikriva~ite na krivi~noto delo, licata
{to mu pomognale na storitelot po izvr{uvaweto na krivi~noto
delo, kako i za licata {to ne go prijavile podgotvuvaweto na krivi~noto
delo i izvr{uvaweto na krivi~noto delo ili storitelot (v. ~l.
29 st. 4 ZKP).
Za objektiven koneksitet vo krivi~noprocesna smisla se raboti
i toga{ koga i op{teteniot ednovremeno storil krivi~no delo sprema
obvinetiot, na primer, kaj krivi~noto delo navreda, koga zatoa
{to o{teteniot vozvratil so navreda, postoi tu`ba od o{teteniot i
protivtu`ba od obvinetoto lice. (~l. 29 st. 2 vv. ~l. 48 st. 2 ZKP).
Mo`ni se i slu~ai na me{ovit koneksitet - koga vo eden slu~aj
e prisutna i subjektivnata i objektivnata povrzanost.
Vo site ovie slu~ai, so ogled na okolnosta deka sekoe krivi~no
delo pretstavuva samostojna pojava, od krivi~noprocesen aspekt se postavuva
pra{aweto dali treba da postojat tolku posebni postapki kolku
{to ima krivi~ni dela, odnosno storiteli, ili site krivi~ni dela
i storiteli treba da bidat opfateni so edinstvena krivi~na postapka.
So drugi zborovi, pra{aweto e dali povrzanosta na krivi~nite dela,
odnosno storitelite na krivi~ni dela treba da ima za posledica spojuvawe
ili razdvojuvawe na krivi~nata postapka, a so ogled na toa i donesuvawe
na edna edinstvena presuda, ili pak pove}e presudi.
2. Odgovorot go dava ZKP, istaknuvaj}i deka vo site slu~ai na
objektiven i subjektiven koneksitet, po pravilo se sproveduva edinstvena
postapka i se donesuva edna presuda: spojuvawe na postapkata.
Zakonot, isto taka, opredeluva deka sudot na predlog od javniot
obvinitel mo`e da odlu~i da se sprovede edinstvena postapka i da se
donese edna presuda i vo slu~aj na me{ovitiot koneksitet koga se obvineti
pove}e lica za pove}e krivi~ni dela, no samo ako me|u izvr{enite
krivi~ni dela postoi me|usebna vrska i ako postojat isti dokazi
(~l. 29 st. 6 ZKP).
Odlukata za spojuvawe na krivi~nata postapka ja donesuva sudot
koj e nadle`en za sproveduvawe na edinstvenata postapka. Protiv re-
{enieto za spojuvawe na krivi~nata postapka, odnosno re{enieto so
koe se odbiva predlogot za spojuvawe na postapkata ne e dozvolena `alba
(~l. 29 st. 8 ZKP).
Me|u okolnostite {to go opravduvaat spojuvaweto na postapkata
vo navedenite slu~ai so pravo se naveduvaat: 1 0 pogolemata efikasnost
kako na prethodnata postapka, taka i na postapkata pred sudot,
zatoa {to so spojuvaweto site relevantni fakti pocelosno i popravilno
se utvrduvaat i se otstranuvaat eventualnite protivre~nosti, 2 0
pogolemata ekonomi~nost i brzinata na postapkata, poradi koncentracijata
na site dokazni sredstva vo eden predmet i centraliziranoto
sproveduvawe na procesnite dejstvija, kako i 3 0 isklu~uvaweto na eve-
150

ntualnata mo`nost od donesuvawe protivre~ni odluki, na primer,
storitelot na krivi~noto delo da bide osloboden od obvinenieto, a
negovite sou~esnici da bidat oglaseni za vinovni. 129
3. Vtorata strana na ovoj problem e razdojuvaweto na krivi-
~nata postapka. Zakonot istaknuva deka do razdeluvawe na postapata
za oddelni krivi~ni dela ili protiv oddelni obvineti mo`e da dojde
od va`ni pri~ini ili od pri~ini na celesoobraznost do zavr{uvaweto
na glavniot pretres, i posebno da se dovr{i ili da mu se predade na
drug nadle`en sud (~l. 30 st. 1 ZKP). Imeno, dokolku vo tekot na postapkata
se ustanovi deka ne postoi koneksitet, ili vo slu~aj koga takov
koneksitet postoi, istiot se poka`e negativen za efikasnosta i
brzinata na postapuvaweto, sudot e ovlasten do krajot na glavnito pretres
da odlu~i, vo odnos na oddelni krivi~ni dela ili po odnos na
oddelni obvineti lica, postapkata da se razdvoi. Pritoa, zakonot samo
voop{teno gi dava pri~inite za razdvojuvawe na postapkata, a sudot
sekoga{ e dol`en da gi konkretizira. Takvi pri~ini, na primer, mo-
`at da bidat: du{evnata bolest na eden od obvinetite, okolnosta {to
nekoj od obvinetite se nao|a vo begstvo, ili pak toa {to vo odnos na
nekoe krivi~no delo polo`bata napolno e razjasneta i utvrdena, dodeka
po odnos na drugite dela toa sî u{te ne e slu~aj.
Re{enieto za razdvojuvawe na postapkata go donesuva nadle`niot
sud po soslu{uvaweto na javniot obvinitel koga krivi~nata postapka
se vodi po negovo barawe. Toa zna~i deka za razdvojuvawe na postapkata
ne e potreben predlog od javniot obvinitel, kakov {to e potreben
za nejzinoto spojuvawe, tuku javniot obvinitel samo se soslu-
{uva zaradi izjasnuvawe po odnos na osnovnite pra{awa za razdvojuvawe
na postapkata. Protiv re{enieto so koe e opredeleno razdvojuvawe
na postapkata ili so koe e odbien predlogot za razdvojuvawe na
postapkata, ne e dozvolena posebna `alba (~l. 30 st. 2 i 3 ZKP).
7. POSLEDICI OD NENADLE@NOST I SUDIR NA NADLE@NOSTI
1. Nadle`nosta na sudovite e od golemo zna~ewe za pravilna jurisdikcija
vo krivi~nite predmeti so ogled na okolnosta deka efikasnosta
na krivi~nopravnata represija i za{titata na pravata na gra|anite
vo golem stepen zavisi od od toa dali vo opredelen predmet postapuva
stvarno i mesno nadle`en sud. Poradi takvoto zna~ewe na nadle-
`nosta sudot po slu`bena dol`nost e obvrzan da vnimava na svojata nadle`nost
i {tom }e zabele`i deka ne e nadle`en, }e se oglasi za nenadle`en
i po pravosilnosta na re{enieto }e go upati predmetot do nadle`niot
sud (~l. 33 st. 1 ZKP). 130 Ovaa obvrska podednakvo se odnesuva
129
Vidi: Marina, P. op. cit. str. 105.
130
Pritoa sudot ne donesuva formalno re{enie za svojata nenadle`nost,
tuku po administrativen pat ja poveduva postapkata pred povisokiot sud
151

na stvarnata i mesnata nadle`nost, so taa razlika {to na stvarnata
nadle`nost se vnimava vo tekot na celata postapka se do donesuvaweto
na prvostepenata presuda, a na mesnata nadle`nost sudot e dol`en da
vnimava do stapuvaweto na obvinenieto na pravana sila (~l. 33 st. 2
ZKP).
Strankite nemaat pravo da baraat od sudot donesuvawe na formalna
odluka po pra{aweto za nadle`nosta. Tie, me|utoa, vo tekot na
celata postapka mo`at da uka`uvaat na nenadle`nosta
Od navedenoto zna~ewe na nadle`nosta proizleguva deka procesnite
dejstvija {to gi prezel nenadle`en sud sekoga{ se manlivi, {to
zna~i deka mo`at da se napa|aat so redovni i vonredni pravni lekovi
(~l. 355 st. 1 t. 6 i 416 ZKP). Pritoa, poniskiot sud nikoga{ ne mo`e
da postapuva po predmetite od stvarna nadle`nost na povisokiot sud.
Vo slu~aj koga }e utvrdi deka e nenadle`en do zapo~nuvaweto na
glavniot pretres, so re{enie }e se oglasi za nenadle`en, i }e go
otstapi predmetot na nadle`niot sud. Dokolku utvrdi deka e nenadle-
`en na samiot glaven pretres }e donese presuda so koja obvinenieto se
otfrla (~l. 341 t. 1 ZKP). Od ova pravilo postoi samo eden isklu~ok.
Imeno, ako e izjavena `alba samo vo korist na obvinetiot, a vo vtorostepenata
postapka se utvrdi deka stvarno nadle`en e povisokiot sud,
toga{ poradi toa prvostepenata presuda ne mo`e da se ukine (~l. 369
ZKP). Ovoj isklu~ok e posledica na doslednata primena na na~eloto
reformatio in peius.
2. Pri re{avaweto na pra{aweto na nadle`nosta me|u sudovite
mo`e da dojde do neoglasuvawe okolu toa koj sud e stvarno ili mesno
nadle`en za sproveduvawe na postapkata i re{avaweto na konkretniot
krivi~nopraven predmet. Takviot sudir mo`e da bide pozitiven,
koga dva ili pove}e sudovi ja prisvojuvaat nadle`nosta ili negativen,
koga dva ili pove}e sudovi ja odbivaat nadle`nosta.
Osnovno pravilo e deka sudirot na nadle`nosta me|u sudovite
go re{ava zaedni~ki neposredno povisokiot sud (~l. 35 st. 1 ZKP).
Spored toa pravilo, apelacioniot sud gi re{ava sudirite na nadle`nosta
me|u osnovnite sudovi od svojata teritorija. Koga, pak, sudirot
na nadle`nosta e me|u dva osnovni suda od teritorijata na dva razli-
~ni apelacioni sudovi, takviot sudir go re{ava Vrhovniot sud.
3. Samata postapka za re{avaweto na sudirot na nadl`enosta, i
toa vo zavisnost od vidot na sudirot, ja poveduvaat sudovite me|u koi
nastanal istiot. Taka, ako sudot smeta deka e nadle`en za predmetot za
koj postapkata ja zapo~nal drug sud, }e pobara da mu se otstapi predmetot
od toj sud (pozitiven sudir), i obratno, ako sudot na koj mu e otstapen
predmetot kako na nadle`en smeta deka e nadle`en sudot {to mu
go otstapil predmetot, ili nekoj drug sud, }e povede postapka za re{aza
re{avawe na sudirot na nadle`nosta. Marina, P, Komentar na Zakonot za
krivi~nata postapka, Kultura, Skopje, 1978, str. 35.
152

vawe na toj sudir (negativen sudir) na nadle`nosta (~l. 34 st. 1 ZKP).
Ili poednostavno, vo prviot slu~aj (pozitiven sudir na nadle`nost),
postapkata ja poveduva sudot {to smeta deka e nadle`en za re{avawe
na krivi~niot predmet, a vo vtoriot (negativen sudir na nadle`nost),
sudot {to smeta deka ne e nadle`en.
Postoi slu~aj koga sudot na koj mu e dostaven krivi~niot predmet
so odluka na vtorostepen sud, ne mo`e da se predizvika negativen
sudir na nadle`nosta. Imeno, koga po povod `albata protiv odlukata
na prvostepeniot sud, so koj toj se oglasil za nenadle`en, donel odluka
vtorostepeniot sud koj e nadle`en za re{avawe na sudirot na nadle-
`nosta pome|u tie sudovi, za odlukata po pra{aweto na nadle`nosta e
vrzan i sudot na koj mu e otstapen predmetot (~l. 34 st. 2 ZKP). Toa se
opravduva so iluzornosta istiot vtorostepen sud povtorno da odlu~uva
za toa pra{awe, so taa razlika {to toa bi go storil samo vo drug
sostav.
Pred da donese re{enie po povod sudirot na nadle`nosta, povisokiot
sudot }e pobara mislewe od javniot obvinitel koj e nadle`en
da postapuva pred toj sud, koga krivi~nata postapka se vodi po barawe
od javniot obvinitel. Protiv ova re{enie ne e dozvolena posebna `alba
(~l. 35 st. 1 i 2 ZKP).
4. Pri odlu~uvaweto za sudirot na nadle`nosta, sudot mo`e
istovremeno po slu`bena dol`nost da donese odluka za prenesuvawe na
mesnata nadle`nost, ako se ispolneti uslovite od ~l. 32 ZKP (~l. 35
st. 3 ZKP).
5. Zna~ajno e da se podvle~e i toa deka, dodeka ne se re{i sudirot
na nadle`nosta pome|u sudovite, sekoj od niv e dol`en da gi prezeme
onie dejstvija vo postapkata za koi postoi opasnost od odlagawe
(~l. 35 st. 4 ZKP).
153

154

G l a v a II
KRIVI^NOPROCESNI STRANKI I U^ESNICI VO
KRIVI^NATA POSTAPKA
I. POIM NA KRIVI^NOPROCESNA STRANKA
1. Ne navleguvaj}i vo teoretskite raspravi koi mo`at samo da
go zamaglat sfa}eweto na ovoj poim, na{iot stav se poklopuva so vladea~koto
stojali{te vo ovaa oblast, spored koe krivi~noprocesni stranki
se ovlasteniot tu`itel i obvinetiot kako pravni subjekti koi
baraat i is~ekuvaat odluka od sudot za krivi~niot predmet. Ottamu za
makedonskata krivi~na postapka mo`e da se ka`e deka se javuva kako
strana~na postapka pred sudot. Ili, poinaku, krivi~nata postapka
spored svojata priroda e spor na strankite pred sudot za krivi~nopravniot
predmet. Toa proizleguva od okolnosta deka spored svojata
priroda taa e optu`no - raspravna krivi~na postapka. Osven toa vo
ZKP izre~no e propi{ano deka ovlasteniot tu`itel i obvinetiot se
stranki vo krivi~nata postapka (~l. 139 alinea 7 ZKP).
Soglasno gorenavedenoto, krivi~noprocesna stranka e procesno
sposoben subjekt koj volevo ja vr{i svojata strane~ka funkcija:
ovlasteniot tu`itel - funkcijata na obvinenie i obvinetiot - funkcijata
na odbrana vo krivi~nata postapka, koja se javuva kako krivi-
~noprocesen odnos na tie stranki so sudot. Interesite na strankite
vo krivi~nata postapka se sprotivstaveni: ovlastenito tu`itel bara
od sudot da donese osuditelna presuda, a obvinetiot da bide osloboden
od obvinenieto.
2. Za zasnovawe na procesno pravniot odnos, strankite mora da
imaat strane~ka sposobnot (legitimatio ad causam). Strana~nata sposobnost
e apstraktna pravna mo`nost da se bide ovlasten tu`itel ili
obvinet vo krivi~nata postapka. Javniot obvnitel, so samoto toa {to
ima takvo zvawe ima strana~na sposobost. Privatniot tu`itel i o{teteniot
kako tu`itel imaat strana~ka sposobnost so ogled na toa {to
se lica na koi zakonot im dal ovlastuvawe da podnesat krivi~na tu`ba.
Strana~nata sposobnost na obinetiot e odredena so podlo`nosta
da mu bidat izre~eni krivi~ni sankcii na sekoe lice so napolnuvaweto
na ~etirinaesetgodi{na vozrast spored odredbite na materijalnoto
krivi~no zakonodavstvo.
3. Mo`no e, me|utoa, ovlasteniot tu`itel ili obvnetiot da
imaat strane~ka sposobnost, no ne i sposobnost za vr{ewe na procesni
dejstvija (legitimatio ad processum). Javniot obvinitel e sekoga{ spo-
155

soben za prezemawe procesni dejstvija. Privatniot tu`itel i o{teteniot
kako tu`itel, ako ne se sposobni za vr{ewe procesni dejstvija,
a toa e slu~aj ako se maloletni ili lica li{eni od delovna sposobnost,
dobivaat zastapnici. Obvinetiot koj e sposoben da bide stranka
ednovremeno e sposoben da prezema i pocesni dejstvija, no ako e maloleten
ili nepresmetliv, sekoga{ dobiva pomo{nik vo stru~en branitel.
Ako pak, obvinetiot du{evno zaboli vo tekot na postapkata,
toa zaboluvawe ja onevozmo`uva negovata odbrana. Vo toj slu~aj liceto
ne mo`e da prezema procesni dejstvija samostojno, nitu pak mo`e da
postapuva preku zastapnik, zatoa {to vo krivi~nata postapka procesnoto
zastapuvawe e od ~ista li~na priroda i po pravilo ne e mo`no.
Toga{ postapkata se zapira poradi toa {to nedostasuva sposobnost za
odbrana.
4. Pokraj subjektite na krivi~noprocesniot odnos: ovlasteniot
tu`itel, obvinetiot i sudot, vo krivi~nata postapka postojat i drugi
subjekti koi ne vr{at nitu edna od funkciite {to im se dovereni na
poso~enite subjekti. Tuka, kako {to ve}e imavme prilika da vidime,
spa|aat o{teteniot so krivi~noto delo, organite na vnatre{ni raboti.
Toa se sporedni procesni subjekti ili u~esnici vo krivi~nata postapka.
156
II. JAVEN OBVINITEL
1. POIM NA JAVNO OBVINITELSTVO I JAVEN OBVINITEL
1. Javnoto obvinitelstvo e edinstven i samostoen dr`aven organ
koj gi goni storitelite na krivi~nite dela i na drugi so zakon utvrdeni
kaznivi dela i vr{i i drugi raboti utvrdeni so zakon (~l. 106 st.
1 od Ustavot). Spored toa javnoto obvinitelstvo e isklu~iv subjekt povikan
i dol`en vo imeto na dr`avata i op{testvoto i vo niven interes
da dava inicijativa za poveduvawe na krivi~no gonewe, da se gri`i
za navremeno i efikasno otkrivawe na krivi~ni i drugi kaznivi dela
i nivnite storiteli, da podnesuva barawe za poveduvawe na krivi~na
postapka i postapka po drugi kaznivi dela, i vo ramkite na zakonot da
prezema merki i aktivnosti zaradi pravilno naso~uvawe na postapkata,
da zastapuva obvinenie, izjavuva redovni i vonredni pravni
sredstva i dr.
Institucijata na javnoto obvinitelstvo e povrzana so prifa}aweto
na akuzatornoto na~elo vo krivi~nata postapka, spored koe funkcijata
na sudeweto i obvinuvaweto (goneweto) se razdeluvaat vo
interes na objektivnoto sudewe i sozdavaweto mo`nosti za donesuvawe
zakoniti odluki. Funkcijata na javnoto obvinitelstvo ne se sveduva
samo na gonewe na storitelite na krivi~ni dela i na ulogata na zastapnik
na javniot poredok, tuku i na ostvaruvaweto na edinstvenata
primena na zakonite i na za{titata na ustavnosta i zakonitosta. Za

taa cel javnoto obvinitelstvo ima na raspolagawe razli~ni redovni i
vonredni pravni sredstva koi gi koristi zaradi donesuvawe na meritorni
odluki.
Prototipot na soveremenoto javno obvinitelstvo e izgraden so
Napoleonoviot Code d'instruction criminelle (1808), koj voedno ja vovel i
sovremenata krivi~na postapka. "Kralskite obviniteli" bea zameneti
so ustanovata ministÒre public, koja í e pot~ineta na ministerstvoto na
pravda, a vnatre{no bila organizirana taka {to sekoj ponizok slu`benik
moral da gi slu{a i izvr{uva slu`benite upatstva na svojot
pretpostaven. Obvinitelstvoto bilo monokratsko uredeno: toa e edinstveno
i nedelivo. Spored svoite zada~i toa e organ na krivi~noto
gonewe i obvinenieto, kako i nositel na izvr{uvaweto na kaznite.
Pokraj toa, obvinitelstvoto e ~uvar na interesite i vo gra|anskata
postapka, i kone~no organ na kontrola (nadzor) na pravosudstvoto i
sudskata policija (police judiciare). 131
2. Javniot obvinitel gi vr{i site dejnosti od negovata nadle-
`nost. Vo krivi~nata postapka toj e pravno samostoen krivi~noprocesen
subjekt, ili pokonkretno, krivi~noprocesna stranka so funkcija
vr{ewe na krivi~no gonewe za site krivi~ni dela {to se gonat po slu-
`bena dol`nost. Toj u`iva imunitet i negovata funkcija e inkopatibilna
so vr{eweto druga javna funkcija, profesija ili ~lenstvo vo politi~ka
partija (vidi: ~l. 106 st. 1 i Amandman XXX so koj e zamenet
~l. 107 od Ustavot).
2. ORGANIZACIJA NA JAVNOTO OBVINITELESTVO
1. Organizacijata na javnoto obvinitelstvo ja karakterizira
na~eloto na organizaciono edinstvo i vertikalna povrzanost na site
organizacioni edinici na javnoto obvinitelstvo kako edinsteven
organ za obezbeduvawe na zakonitosta. Organizacijata na javnoto obvinitelstvo
ja sledi organizacijata na sudstvoto, taka {to funkcijata
na javnoto obvinitelstvo ja vr{at: a) Javnoto obvinitelstvo na Republika
Makedonija, b) Vi{oto javno obvinitelstvo i, v) Osnovnite
javni obvinitelstva (Berovo, Bitola, Veles, Gevgelija, Gostivar,
Debar, Del~evo, Kavadarci Ki~evo, Kriva Palanka, Ko~ani Kumanovo,
Ohrid, Prilep, Radovi{, Resen, Sveti Nikole, Skopje, Struga, Strumica,
Tetovo i [tip). Pokraj toa postoi i Osnovno javno obvinitelstvo
za gonewe na organiziraniot kriminal i korupcija koe edinstveno
otstapuva od navedenata organizacija, za{to se osnova za podra-
~jeto na celata dr`ava so sedi{te vo Skopje.
Spored toa, za organizacijata na javnoto obvinitelstvo se karkteristi~ni
dve na~ela: centralizam i hierarhiska subordiniranost.
131
Vidi: Dimitrijevi}, D, op. cit. str. 111.
157

1 0 Centralizmot e takvo organizaciono na~elo, soglasno so koe,
iako postojat pove}e vidovi razli~ni obviniteli, sepak tie pretstavuvaat
edinstven organ na ~ie ~elo stoi najvisokiot javen obvinitel,
komu, vo pomala ili pogolema mera, site drugi javni obviniteli
mu se pot~ineti. Posledica na organizacijata izgradena vrz centraliti~kiot
princip e deka site javni obviniteli se delovi na edno edinstveno
telo i deka aktot na sekoj javen obvinitel go anga`ira javnoto
obvinitelstvo vo celina. 132
2 0 Hierarhiskata subordiniranost kako organizaciono na~elo
na javnoto obvinitelstvo se ogleda vo pot~inetosta na poniskite javni
obviniteli na povisokite i nivnata obvrska da postapuvaat so izri~na
ili mol~e{ka soglasnost so povisokiot javen obvinitel. Soglasno ova
na~elo povisokiot javen obninitel e ovlasten da im izdava naredbi i
upatstva za rabota na poniskite javni obviniteli. Povisokiot javen
obvinitel ima pravo i na avokacija kako i pravo na delegacija.
1 0 Pravoto na avokacija zna~i pravo da prezeme vr{ewe na
oddelni raboti za koi e nadle`en poniskiot javen obvinitel, a
2 0 Pravoto na delegacija, pravo da go ovlasti poniskiot javen
obvinitel da vodi postapka po oddelni predmeti ili da vr{i opredeleni
raboti od nadle`nost na drug, ponizok javen obvinitel.
2. Imenuvawe, prestanuvawe na funkcijata i razre{uvawe.
1 0 Vo zavisnost od rangot na funkcijata {to se vr{i javniot
obvinitel mo`e da bide imenuvan, odnosno izbran. Imenuvaweto go
vr{i Sobranieto na Republika Makedonija, a izborot Sovetot na javnite
obviniteli na Republika Makedonija.
Sovetot na javnite obviniteli na Republika Makedonija e samostoen
organ koj ja obezbeduva i garantira samostojnosta na javnite
obviniteli vo izvr{uvaweto na funkcijata. Toj ima svojstvo na pravno
lice i sedi{te vo Skopje, a negovata nadle`nost, sostavot, strukturata,
mandatot na negovite ~lenovi i drugi pra{awa se udeduva so Zakonot
za Sovetot na javni obviniteli na Republika Makedonija.
Javniot obvinitel na Republika Makedonija, po mislewe na Sovetot
na javnite obviniteli na Republika Makedonija na koe se nadovrzuva
predlog na Vladata, go imenuva Sobranieto za vreme od {est
godini so pravo na povtorno imenuvawe (~l. 40 ZJO).
Site drugi javnite obviniteli gi izbira Sovetot na javnite
obviniteli na RM bez ograni~uvawe na traeweto na nivniot mandat.
Ograni~en mandat od ~etiri godini so pravo na povtoren izbot imaat:
vi{iot javen obvinitel, osnovniot javen obvinitel za gonewe na organiziraniot
kriminal i korupcijata i javnite obviniteli vo Oddelenieto
za gonewe na organiziraniot kriminal i korupcijata i osnovniot
javen obvinitel vo osnovnoto javno obvinitelstvo.
str. 148.
132
Marina, P. i dr. Pravosuden sistem na SFRJ, Kultura, Skopje, 1981.
158

Za javen obvinitel mo`e da bide imenuvano, odnosno izbrano
lice koe gi ispolnuva slednite op{ti uslovi: da e dr`avjanin na Republika
Makedonija, aktivno da go vladee makedonskiot jazik, da e
rabotosposoben i da ima op{ta zdravstvena sposobnost, da e diplomiran
pravnik so soodvetna nasoka so polo`en pravosuden ispit vo Republika
Makedonija. Pokraj navedenite op{ti uslovi vo ZJO se propi{ani
i posebni uslovi koi se razlikuvaat vo zavisnost od rangot na
obvinitelstvoto.
2 0 Na javniot obvinitel na Republika Makedonija, funkcijata
mu prestanuva: po sopstveno barawe, ako go zagubi dr`avjanstvoto na
Republika Makedonija, ako trajno ja zagubi sposobnosta za vr{ewe na
funkcijata, ako e izbran ili imenuvan za druga funkcija i ako e osuden
so pravosilna sudska odluka na kazna zatvor vo traewe najmalku od
{est meseci ili druga krivi~na sankcija za krivi~no delo koe go pravi
nedostoen za vr{ewe na funkcijata javen obvinitel (~l. 65 ZJO).
Na ostanatite javni obviniteli funkcijata im prestanuva: po
sopstveno barawe, ako go zagubi dr`avjanstvoto na Republika Makedonija,
ako trajno ja zagubi sposobnosta za vr{ewe na funkcijata, ako gi
ispolni uslovite za starosna penzija, ako na negovo barawe i so negova
soglasnost e izbra ili imenuvan na druga javna funkcija, osven koga
funkcijata javen obvinitel mu miruva i ako e osuden so pravosilna
sudska odluka na kazna zatvor vo traewe najmalku od {est meseci ili
druga krivi~na sankcija za krivi~no delo koe go pravi nedostoen za
vr{ewe na funkcijata javen obvinitel (~l. 66 ZJO).
3 0 Javniot obvinitel na Republika Makedonija se razre{uva:
poradi nezakonito, nenavremeno ili nedovolno stru~no vr{ewe na funkcijata,
ako so svoeto odnesuvawe i dejstvuvawe poka`uva deka ne e
sposoben za izvr{uvawe na funkcijata, ako ne podnesuva barawe za zapokrenuvawe
na krivi~nata postapka vo slu~aite predvideni so zakon
i poradi naru{uvawe na ugledot na funkcijata (~l. 67 ZJO).
Javen obvinitel od drug rang mo`e da se razre{i poradi: pote-
{ka disciplinska povreda {to go pravi nedostoen za vr{ewe na funkcijata,
pote{ka povreda na javniot red i mir, pote{ka povreda na pravata
i nepo~ituvawe na ~esta i dostoinstvoto na strankite i na drugite
u~esnici vo postapkata, nedostojno odnesuavwe kon poedinci,
dr`avni organi ili drugi pravni lica vo vrska so izvr{uvaweto na
funkcijata ili nadvor od nea, povreda na na~eloto na nediskriminacija
po koj bilo osnov i onevozmo`uvawe na vr{ewe nadzor nad rabotata
na javniot obvinitel od strana na povisokoto javno obvinitelstvo
i poradi nestru~no i nesovesno vr{ewe na funkcijata javen obvinitel
(~l. 68 i 69 ZJO).
3. Osnovnata uloga na javnoto obvinitelstvo se sostoi vo poveduvawe
na krivi~nata postapka i zastapuvawe na obvinenieto pred
sudot. Vo taa smisla osobeno zna~ajni se u{te dve na~ela: 1 0 na~eloto
na samostojnost i 2 0 javnost vo rabotata na obvinitelstvoto.
159

1 0 Javnoto obvinitelastvo e organ koj svojata dejnost ja vr{i samostojno.
133 Toa zna~i deka obvinitelite vo vr{eweto na svoite ovlastuvawa
se nezavisni od drugite organi i organizacii, odnosno deka se
dol`ni op{testvenata opasnost na konkretnata negativna pojava da ja
procenuvaat samostojno i samostojno da utvrduvaat dali e vo pra{awe
krivi~no delo ili drugo kaznivo delo. Nivnata samostojnost, me|utoa,
vo nikoj slu~aj ne zna~i isklu~uvawe na op{testvenata kontrola nad
nivnata rabota. Samostojnosta, isto taka, ne zna~i oddelenost vo rabotata
od drugite organi, {to zna~i za da mo`e obvinitelstvoto uspe-
{no da gi ostvaruva svoite zada~i mora da sorabotuva vo prv red so
drugite pravosudni organi. 134
2 0 Vo ostvaruvaweto na svojata osnovna funkcija, javnoto obvinitelstvo
spored prirodata na rabotite e izlo`eno na poseben interes
od strana na javnosta, a so samoto toa i na nejziniot sud. Javnosta
na rabotata na obvinitelstvoto e obezbedena so ustavni na~ela i odredbi
na Zakonot za javnoto obvinitelstvo, so koi se normira deka obvinitelskata
funkcija e javna i deka toa ja izvestuva javnosta za sostojbata
na kriminalitetot i za drugite problemi i pojavi od op{to zna-
~ewe {to gi zabele`ilo vo svojata rabota, kako i toa deka vo granicite
na zakonot i vo soglasnost so interesite na postapkata mo`e da ja
izvestuva javnosta i za oddelni predmeti na koi raboti.
Osven na navedeniot na~in javnosta na obvinitelstvoto se obezbeduva
i so negovoto u~estvo vo javnata rasprava pred sudot na glavniot
pretres i vo fazata na prethodnata, odnosno istra`nata postapka.
Ostvaruvaweto na na~eloto na javnosta vo rabotata na javnoto
obvinitelstvo i postapuvaweto vo soglasnost so toa na~elo ima nesporno
zna~ewe ottamu {to kako oblik na projavuvawe na svesta, javnoto
mislewe ima golema mo} koja ne mo`e da se prenebregne vo edno demokratsko
op{testvo. Steknuvaweto uvid na javnosta vo rabotata na javnoto
obvinitelstvo i voop{to vo rabotata na pravosudnite organi e
133
"Javnoto obvinitelstvo e edinstven i samostoen dr`aven organ koj
gi goni storitelite na krivi~ni dela i na drugi so zakon utvrdeni kaznivi
dela i vr{i i drugi raboti utvrdeni so zakon" (~l. 106 od Ustavot).
134
Trgnuvaj}i od negovata golema uloga, na Osmiot kongres na ON za
prevencija na kriminalitetot i posatpuvawe so prestapnicite (Havana, 1990)
be{e doneseno Upatstvo za ulogata na obvinitelite, prifateno od strana na
Generalnoto sobranie na ON so rezolucija 45/166 od 8 dekemvri 1990. Zemaj}i
go predvid faktot deka obvinitelite igaat klu~an uloga vo administriraweto
na krivi~nata pravda, Upatstvoto ima za cel da obezbedi i da ja
promovira efikasnosta, nepristrasnosta i fer odnosot na obvinitelite vo
krivi~nata postapka. Obvinitelite treba da bidat svesni za idealite i eti-
~kite dol`nosti na nivnata funkcija, ustavnata i zakonskata za{tita na pravata
na osomni~eniot kako i ~ovekovite prava i fundamentalnite slobodi
priznati so nacionalnoto i me|unarodnoto pravo.
160

svoevidna kontrola i garancija na zakonitoto i a`urnoto postapuvawe
na tie organi i toa ne samo poradi nivnata svest deka rabotata im e
podlo`ena na opredeleno vnimanie i kontrola, tuku i poradi sogleduvawe
na op{testvenoto zna~ewe na dejnosta {to ja vr{at. Nivnata
rabota kako predmet na postojan interes, nadgleduvawe, razmisluvawa,
diskusii, odobruvawe ili kritika pretstavuva opredelen barometar
na op{testvenata sostojba na podra~jeto na represivnoto suzbivawe na
kriminalitetot. Tokmu zatoa e potrebna i opredelena pretpazlivost i
selektivnost pri davaweto na informaciite {to, koga se raboti za
oddelni predmeti, e predopredelen od po~ituvaweto na principot
pred donesuvaweto na kone~nata odluka da ne se predimenzionira i
prejudicira konkretniot slu~aj, odnosno da se poa|a od prezumcijata
na nevinost kako i od soznanieto za te{kite reperkusii od difamiraweto
na obvinetiot kako za nego samiot, taka i za negovite najbliski
i, se razbira, poradi prakti~nata nemo`nost za kompenzacija za eventualno
pretrpenata {teta. Toa zna~i pri izvestuvaweto na javnosta javniot
obvinitel i drugite pravosudni organi treba da se skoncentriraat
na okolnostite koi isklu~ivo se odnesuvaat na onaa faza na postapkata
vo koja se nao|a predmetot, odnosno na dotoga{ utvrdenite
fakti.
Prethodnoto go govorime ottamu {to e nu`no spre~uvawe na
sozdavawe i {irewe na dezinformacii i mistifikacii po povod opredelen
kriminalen nastan. Imeno, mol~eweto na nadle`nite organi za
oddelni krivi~ni predmeti (obi~no vo fazata na prethodnata postapka
ili istraga), kako i skratuvaweto na navremena i celosna informacija
mo`e da bide podloga za razni konstrukcii i posegnuvawe po
informaci od privatni kanali od strana na novinarite koi po sekoja
cena nastojuvaat da go zadovolat zgolemenito interes na javnosta, ili
podobro re~eno, svojot interes od pogolemiot tira` ili gledanost.
Takvite informacii mo`at da predizvikaat brojni nesakani efekti
preku voznemiruvawe na javnosta i sozdavawe na pogre{en vpe~atok za
nesposobnosta ili neanga`iranosta na slu`benite organi. Ako kon
seto ova se dodade i kazuisti~kiot pristap na sredstvata za javno informirawe
vo koj dominiraat opisi na oddelni slu~ai namesto interesot
za redovnite informacii, analizi i izve{tai za strukturata na
kriminalitetot, temelna analiza za op{testvenite pri~ini na kriminalitetot
i kaznenata politika na pravosudnite organi. Vo taa smisla
~estopati se davaat prilozi na neobjektiven, nestru~en ili senzacionalisti~ki
na~in i, so predizvikuvawe na strasti i emocii, kako i
sozdavawe v`esteno javno mislewe koe od javnoto obvinitelstvo i sudot
o~ekuva odnapred opredelena odluka, se prejudicira nivnoto re-
{avawe. Za takvata klima opredelena treba da im se prefrli i na samite
pravosudni organi so ogled na toa {to re~isi isklu~itelno gi
iznesuvaat javno svoite problemi i neuspesi i na toj na~in ja pottiknuvaat
javnata nedoverba na gra|anite kon svojata rabota, osobeno to-
161

ga{ koga od niza pri~ini (vo koi sekako deka svoj udel imaat i pritisocite
od razli~en vid) od me~ot na pravdata se izemaat vidni lu|e za
te{ki kriminalni povedenija.
Va`no e da se napomene i toa deka koga se raboti za na{iot
krivi~nopraven sistem zada~ata na javnoto obvinitelstvo ne e samo da
~eka krivi~ni prijavi i da postapuva po niv, tuku i da gi naso~uva organite
na otkrivaweto, da ja koordiira taa akcija i so niza organizacioni
i drugi merki da ja pottiknuva. Toa go postavuva baraweto obvinitelite
da vr{at voop{tuvawe na op{testvenite odnosi koi vo daden
moment treba da im se obezbedi za{tita i kon taa cel da ja naso~uvaat
akcijata na organite na goneweto.
4. Preventivnata naso~enost vo deluvaweto e zna~ajna karakteristika
vo deluvaweto na obvinitelstvoto. Kako poseben organ na
krivi~noto pravosudstvo, obvinitelstvoto e dol`no da gi sledi i prou~uva
op{testvenite odnosi i pojavi od zna~ewe za negovata rabota i
za svoite prou~uvawa i zabele`uvawa da gi izvestuva nadle`nite
organi i organizacii {to se vo sostojba da prezemaat opredeleni
preventivni aktivnosti.
162
3. NADLE@NOST NA JAVNIOT OBVINITEL
Javniot obvinitel postapuva vo granicite na svojata stvarna i
mesna nadle`nost. Osnovniot javen obvinitel postapuva pred osnovniot
sud, vi{iot javen obvinitel, pred apelacioniot sud, a javniot obvinitel
na Republika Makedonija pred Vrhovniot sud na Republika Makedonija.
Osnovnoto javno ovbinitelstvo za gonewe na organiziran
kriminal i korupcija postapuva pred osnovniot sud so specijalizirano
sudsko oddelenie na dela od oblasta na organiziraniot kriminal.
Osnovno pravo i dol`nost na javniot obvinitel e gonewe (otkrivawe
i pronao|awe) na storitelite na krivi~nite dela. Za taa cel
ostvaruva posebni kontakti so organite za vnatre{ni raboti, so razni
inspekciski slu`bi i drugi organi. Za krivi~ni dela koi se gonat po
slu`bena dol`nost javniot obvinitel e nadel`en da postavuva barawe
za otvorawe na istraga, odnosno prethodna postapka, a po nejzinoto zavr{uvawe
da go podgotvuva i zastapuva obvinenieto pred nadle`niot
sud, da vlo`uva redovni i vonredni pravni lekovi na {teta i vo polza
na obvinetiot. Javniot obvinitel gi prezema site dejstvija vo postapkata
za {to e ovlasten spored zakonot.
Sudirot na nadle`nosta me|u javnite obviniteli go re{ava zaedni~ki
neposredno povisokiot javen obvinitel.
III. O[TETENIOT KAKO SUPSIDIJAREN TU@ITEL
Vo krivi~nata postapka o{teteniot u~estvuva (mo`e da se pojavi
vo svojstvo) kako:

1 0 o{teten vo potesna smisla so predlog za ostvaruvawe na
imotnopravno barawe nastanato so izvr{uvawe na krivi~noto delo
(koga postapkata se vodi po barawe na javniot obvinitel),
2 0 supsidijaren tru`itel (o{teteniot kako tu`itel) ili,
3 0 privatent tu`itel.
Pokraj ovie svojstva o{teteniot vo krivi~nata postapka mo`e
da bide soslu{an i kako svedok i toa nezavisno od negovite gorenavedeni
svojstva.
O{teteniot vo potesna smisla e samostoen, me|utoa sporeden
subjekt vo krivi~nata postapka, dodeka supsidijarniot tu`itel i privatniot
tu`itel se stranki (procesen subjekt) vo postapkata. 135 Pritoa
vo sekoja od navedenite procesni ulogi, vo ramkite na krivi~nata
postapka (atheziona postapka), 136 o{teteniot mo`e da go ostvari svoeto
imotnopravno pobaruvawe sprema obvinetiot. Vo toj slu~aj, o{teteniot
e i subjekt vo akcesorniot imotnopraven odnos koj se rasprava
vo krivi~nata postapka.
1. POIM NA SUPSIDIJAREN TU@ITEL
1. Javniot obvinitel poveduva krivi~no gonewe po slu`bena
dol`nost za najgolemiot broj krivi~ni dela predvideni vo KZ so koi
im se nanesuva {teta na op{testvenite interesi. Me|utoa, so takvite
krivi~ni dela, pokraj zagrozuvaweto i povreduvaweto na op{testvenite
interesi, ednovremeno se zagrozuvaat ili povreduvaat interesite
na oddelni lica, na koi isto taka ne mo`e da im se ospori zainteresiranosta
za nivnoto gonewe. Nivnite interesi (nekakvo li~no ili imotno
pravo), me|utoa, mo`at da dojdat vo pra{awe toga{ koga javniot
obvinitel ne go pokrenal ili se otka`al od ve}e pokrenatoto gonewe.
Vo takvi situacii, licata koi neposredno se pogodeni (nivnoto li~no
135
O{tetenoto lice vo tekot na krivi~nata postapka mo`e da nastapi
vo uloga na stranka i kako sporeden procesen subjekt. Toa e stranka vo procesot
koga ja vr{i ulogata na ovlasten tu`itel i toa bilo da nastapuva kako
privaten ili o{teten kako supsidijaren tu`itel. O{teteniot se javuva pak
vo uloga na sporeden procesen subjekt vo situaciite koga }e se pridru`i na
javniot obvinitel vo vr{eweto na funkcijata na goneweto, so istaknuvawe,
ili bez toa, na svoeto imotnopravno pobaruvawe. Stojanov, I. O{teteniot
kako sporteden subjekt vo krivi~nata postapka, Makedonska revija za kazneno
pravo i kriminologija, Skopje, 1996/1-2, str. 51.
136
Krugot na licata {to se ovlasteni vo krivi~nata postapka da podnesat
predlog za ostvaruvawe na imotnopravnoto pobaruvawe nastanato poradi
izvr{uvaweto na krivi~noto delo, e po{irok od zakonskiot poim na
o{teteniot (~l. 97 ZKP). Zakonskiot poim na o{teteniot pak, e deka toa e
lice ~ie{to nekakvo li~no ili imotno pravo e povredeno ili zagrozeno so
krivi~noto delo (~l. 139 ZKP).
163

ili imotno pravo e povredeno ili zagrozeno) od konkretnoto krivi-
~no delo, iako svoeto o{tetno barawe mo`at da go ostvarat vo parni-
~na postapka, mo`e da po~ustvuvaat opredelena nesigurnost vo pravosudstvoto
dokolku ne im se dozvoli od svoe stojali{te da ja proverat
osnovanosta na krivi~noto gonewe. Zatoa na{eto krivi~noprocesno
zakonodavstvo na tie lica im go priznava svojstvo na o{teten, i ottamu
pravoto da go realiziraat svoeto o{tetno barawe vo krivi~nata
postapka, no, vo prv red, i negoviot pravo priznaen interes storitelot
da bide kaznet (koj nema ni{to zaedni~ko so gra|anskopravniot interes
na o{teteniot za nadomest na {tetata storena so krivi~noto delo)
so prezemawe na krivi~noto gonewe. Spored toa supsidijaren tu`itel
e liceto koe e o{teteno so krivi~noto delo {to se goni po slu`bena
dol`nost i ima pravo da go prezeme krivi~noto gonewe koga javniot
obvinitel ne go pokrenal ili se otka`al od krivi~noto gonewe.
O{teteniot mo`e da se javi kako supsidijaren tu`itel za sekoe krivi~no
delo za koe se goni po slu`bena dol`nost. 137 Pritoa, za prezemaweto
na goneweto e irelevantno dali {tetata ve}e e nadomestena.
2. Glavniot i dovolno silen argument za postoeweto na supsidijaren
tu`itel e sekako toa {to vo praktikata e mo`no javniot obvinitel
da ne pokrene ili da odbie poveduvawe na krivi~no gonewe iako
postojat osnovi i zakonski uslovi za toa, poradi pogre{na ocena na relevantnite
fakti, nedovolna sovesnost ili stu~nost, a ne e iklu~eno i
poradi zloupotreba na svojata slu`bena dol`nost.
Postojat me|utoa, argumenti protiv voveduvaweto na supsidierniot
tu`itel vo krivi~noprocesnoto zakonodavstvo. Tie argumenti,
poa|aat od idealizirawe na stru~nosta (bezgre{nosta) i sovesnosta na
javniot obvinitel, kako i od naglasuvawe na sprotivnata ospasnost -
zloupotrebi na supsidijarnata tu`ba od odmazdoqubivi nameri na
o{teteniot i neosnovano {ikanirawe na gra|anite. 138 Otamu i postojat
pove}e dr`avi, kako na primer, Franija, [vajcarija, Italija, ~ie
zakonodavstvo ne go poznava ovoj institut.
3. Vo na{eto krivi~no procesno pravo, institutot supsidijarna
tu`ba postoi samo vo postapkata protiv polnoletni lica. Vo nea,
o{teteniot kako tu`itel mo`e da go prezeme goneweto samo ako jav-
137
Poinaku: Proevski - Krckovski, Komentar, str. 144.
138
Za ovoj argument, vpro~em, se vodi smetka i vo na{eto zakonodavstvo.
Imeno, za prezemaweto na goneweto od strana na o{teteniot ne e dovolno
toj vo propi{anite rokovi da go prezeme dejstvieto na prezemawe na postapkata
(da stavi predlog za sproveduvawe, odnosno za dopolnuvawe na istragata,
da podigne obvinenie itn). Osven toa potrebno e sudot da se soglasi so
prezemaweto na postapkata od strana na o{teteniot (~l. 169 st. 2 i ~l. 256
ZKP). Toa e predvideno kako garancija na obvinetiot deka nema da se pojavi
navodno o{teteno lice koe neopravdano }e go povika na odgovornost i na toj
na~in }e go izlo`i na maltretirawe.
164

niot obvinitel se otka`al od goneweto. Javniot obvinitel pak, se
otka`uva od goneweto vo slednive slu~ai:
- koga ja otfrlil prijavata (~l. 144 st. 1 ZKP),
- koga vo tekot na istragata ili po zavr{enata istraga izjavi
deka se otka`al od goneweto (~l. 163 ZKP),
- koga se otka`al od obvinietlniot akt pred zapo~nuvaweto na
glavniot pretres (~l. 278 ZKP), i
- koga se otka`al od obvinitelniot akt na glavniot pretres
(~l. 57 st 1 ZKP).
2. PROCESNA POLO@BA I OVLASTUVAWA NA SUPSIDIJARNIOT
TU@ITEL
1. Koga javniot obvinitel smeta deka nema osnovi da go prezeme
krivi~no gonewe za krivi~no delo koe se goni po slu`bena dol`nost,
ili koga }e najde deka nema osnova da go prezeme goneweto protiv nekoj
od prijavenite sou~esnici, dol`en e za toa vo rok od osum dena da
go izvesti o{teteniot i da go upati deka mo`e samiot da go prezeme
goneweto. Na istiot na~in }e postapi i sudot ako donel re{enie za zapirawe
na postapkata poradi otka`uvawe na javniot obvinitel od goneweto
(~l. 56 st. 1 ZKP). O{teteniot ima pravo da go prezeme odnosno
da go prodol`i goneweto vo rok od osum dena od koga go primil
izvestuvaweto (~l. 56 st. 2 ZKP). ZKP, me|utoa, ne predviduva nikakva
sankcija vo slu~aj javniot obvinitel ili sudot da ne go izvestile o{-
teteniot da go prezeme goneweto. Ottamu ispa|a deka toj e vo nezavidna
sostojba, za{to samiot e dol`en da vodi smetka za za{tita na svoeto
zakonsko pravo. Zgora na toa, toga{ koga o{teteniot ne e izvesten
deka javniot obvinitel ne go prezel goneweto ili deka se otka`al od
istoto, mo`e da dade izjava deka ja prodol`uva postapkata pred nadle-
`niot sud vo rok od tri meseci od denot koga javniot obvinitel ja
otfrlil prijavata odnosno istragata bila zaprena (~l. 56 st. 4 ZKP).
2. Ako javniot obvinitel se otka`e od goneweto na samiot glaven
pretres, o{teteniot e do`en vedna{ da se izjasni dali }e go prodol`i
goneweto. Pritoa, dokolku o{teteniot e uredno povikan, a ne e
prisuten na glavniot pretres, }e se smeta deka ne saka da go prodol`i
goneweto. No, ako o{teteniot ne e prisuten na glavniot pretres ottamu
{to ne bil uredno pokanet, toga{ pretsedatelot na sovetot na prvostepeniot
sud }e dopu{ti vra}awe vo porane{nata sostojba (restitutio
in integrum) pod uslov o{teteniot vo rok od osum dena od priemot na
presudata so koja se odbiva obvinenieto poradi otka`uvawe na javniot
obvinitel od istoto, da podnese molba za vra}awe vo porane{na sostojba
vo koja }e izjavi deka go prodol`uva goneweto (~l. 57 ZKP). Vo toj
slu~aj povtorno se zaka`uva glaven pretres na koj o{teteniot se javuva
vo svojstvo na ovlasten tu`itel, pri {to mo`e da ostane pri obvinenieto
na javniot obvinitel ili da pokrene novo obvinenie (~l. 56 st.
165

3 ZKP).
3. Supsidijarniot tu`itel vo postapkata stanuva krivi~noprocesna
stranka i gi ima site prava i dol`nosti na javen obvinitel,
osven onie prava i dol`nosti koi mu pripa|aat na javniot obvinitel
kako na dr`aven organ (~l. 59 st. 1 ZKP). 139
O{teteniot go zadr`uva svojstvoto na supsidijaren tu`itel vo
krivi~nata postapka ako gi vr{i pravata i dol`nostite vo pogled na
poveduvaweto i prodol`uvaweto na krivi~noto gonewe ili vo vr{eweto
na odredeni procesni dejstvija. Me|utoa, toga{ koga o{teteniot
ne gi vr{i svoite prava, sudot }e smeta deka toj se otka`al od krivi-
~noto gonewe, odnosno od obvinenito i donesuva odluka so koja postapkata
se zapira ili presuda so koja obvinenieto se odbiva.
4. Najposle, zna~ajno e da se istakne deka vo postapkata koja se
vodi po barawe na o{teteniot kako ovlasten tu`itel, javniot obvinitel
do zavr{uvaweto na glavniot pretres ima pravo samiot da go prezeme
goneweto, bez ogled na toa {to prethodno ne go pokrenal ili se
otka`al od istoto (~l. 59 st. 2 ZKP). Vo toj slu~aj o{teteniot go gubi
svojstvoto na supsidijaren tu`itel.
166
IV. PRIVATEN TU@ITEL
1. POIM NA PRIVATNA TU@BA I PRIVATEN TU@ITEL
1. Vo na{eto krivi~no zakonodavstvo pokraj krivi~nite dela
koi se gonat po slu`bena dol`nost, postojat krivi~ni dela ~ie {to
gonewe e ostaveno na licata koi se povredeni so nivnoto izvr{uvawe,
ottamu {to so niv, vo prv red, se povreduvaat li~nite interesi na gra-
|anite. 140 Toa se krivi~ni dela ~ie postoewe, po pravilo, e usloveno od
subjektivnoto ~uvstvo na o{teteniot i vo prv red od negoviot interes
za nivnoto gonewe. Za niv, edinstveno od voljata na o{teteniot zavisi
dali }e se gonat: tie se gonat po privatna tu`ba, a ovlasten tu`itel za
nivnoto gonewe e privatniot tu`itel.
Po pravilo, pravo na privatna tu`ba, osven vo isklu~ocite od
~l. 51 ZKP, mu pripa|a na o{teteniot, taka {to javniot obvinitel vo
139
Na javniot obvinitel, kako dr`aven organ mu pripa|aat pove}e prava,
kako na primer: da dava mislewe po pra{aweto za odreduvawe ili ukinuvawe
na pritvorot po predavaweto na obvinitelniot akt (~l 191 st 1 ZKP), da
izjavuva `alba kako na {teta, taka i vo korist na obvinetiot (~l 351 st. 3
ZKP) i sl.
140
Krivi~nite dela koi spored KZ se gonat po privatna tu`ba se predvideni
so: ~l. 130 st. 1; 139 st. 1; 144 st.1; 145 st. 1; 146 st. 1; 147 st. 1 i 2; 148 st.
1; 150 st. 1; 151 st. 1, 2 i 3; 152 st. 1; 153 st. 1; 157; 172; 173; 174 st. 1, 2 i 3; 175 st.
1; 235 st. 2; 239 st. 2 i 5; 241 st. 1; 243 st. 1; 245 st. 1 i 2; 246 st. 1; 247 st. 2 i 5; 252
st. 1; 235; 239 st. 3; 242; 252 st. 1; 261 i 392 st. 1.

postapkata po privatna tu`ba nema nikakvi ovlastuvawa da intervenira
ili da posreduva, ne mo`e da se pojavi kako pomaga~ na privatniot
tu`itel nitu so negova soglasnost, nitu po negovo povikuvawe,
pa duri ni vo slu~aite koga toa bi mo`elo da bide vo javen interes. Na
toj na~in dosledno e sprovedena oddelenosta na privatnata tu`ba od
javnoto obvinenie.
2. Krivi~nite dela mo`at da bidat storeni kako na {teta na
fizi~ki, taka i na {teta na pravni lica. Toga{ koga o{teteniot e fizi~ko
lice, ovlasten tu`itel za poveduvawe na goneweto sekoga{ e
o{teteniot so privatna tu`ba. Toga{ pak, koga o{teteniot e pravno
lice, toa ne mo`e da bide privaten tu`itel, osven ako toa so zakon ne
e izre~no opredeleno. Vo takvi slu~ai krivi~nite dela se gonat po
predlog, 141 a ne po privatna tu`ba i kako ovlasten tu`itel se javuva javniot
obvinitel. 142 Privatnata tu`ba se podnesuva do nadle`niot sud,
a predlogot za gonewe do nadle`niot obvinitel (~l. 49 st. 1 ZKP).
3. Pravniot osnov na privatnata tu`ba e vo maloto zna~ewe na
krivi~noto delo (krivi~ni dela od oblasta na tn. bagatelen kriminalitet),
143 vo uslovenosta na krivi~noto delo so subjektivnoto ~uvstvo
na povredeniot ili o{teteniot (~estopati zaradi srodni~ki ili drug
blizok odnos so storitelot), a najpove}e vo faktot deka goneweto za
141
Krivi~ite dela koi spored KZ se gonat po predlog se predvideni
so: ~l. 172; 173; 174; 239 st. 1, 3 i 4; 186 st. 1, 2 i 3; 187 st. 1 i 3; 240; 244 st. 1 i 2;
250 st. 1 i 2; 251 st. 1; 253 st. 1; 274-a; 286 st. 1 i 292 st. 2 i 3.
142
Inkriminaciite za ~ie gonewe e potreben predlog od o{tetenoto
lice se dela koi se gonat po slu`bena dol`nost. Kako sporeden procesen subjekt
o{tetenoto lice nastapuva kaj krivi~nite dela {to se gonat po slu`bena
dol`nost, kade {to ovlasten tu`itel i stranka e dr`avniot organ, javniot
obvinitel. Kaj ovie inkriminacii imame situacija eden subjekt, vo slu~ajot
javniot obvinitel, da bide stranka vo procesot i da go vr{i krivi~noto gonewe
na o{teteniot kako sporeden subjekt vr{ej}i ja ulogata na pomaga~ na
javniot obvinitel vo goneweto. Stojanov, I. op. cit. str. 54.
143
Iako krivi~nite dela za koi se goni po privatna tu`ba ~esto se narekuvaat
"bagatelen kriminalitet," op{testveno neprifatlivo bi bilo toj
kriminalitet da se tretira kako siten i nezna~itelen, vo smisla predmetite
od toj vid da se re{avaat so pomala ekspeditivnost vo postapkata i kvalitetot
na rabotata vo pogled na utvrduvaweto na fakti~kata sostojba, pravnata
ocena na predmetot, izrekuvaweto na adekvatna krivi~na sankcija i sl, za{to
treba da se ima predvid deka tie krivi~ni dela koi vo najgolem del se javuvaat
pred sudovite se od takva priroda {to so niv neposredno se povreduvaat osnovnite
prava na gra|anite, vo prv red ustavnoto pravo na ~est i telesen integritet.
O{tetenite gra|ani ~estopati mnogu te{ko go do`ivuvaat takvite
napadi na svojata li~nost i od sudot opravdano baraat adekvatna za{tita.
Prodanovi}, ^. O{te}enik u postupanju organa otkrivanja i gonenja za krivi~na dela
koja se gone po privatnoj tu`bi, Na{a zakonitost, Zagreb, 1985/5-6, str. 584.
167

nekoi krivi~ni dela vr{eno po slu`bena dol`nost í nanesuva pogolema
{teta na `rtvata na krivi~oto delo odo{to samoto krivi~no delo.
4. Me|u karakteristikite na privatnata tu`ba vo osnova mo`at
da se pomestat slednive:
1 0 Osnovna karakteristika na privatnata tu`ba e deka ne e isklu~ivo
li~no pravo, odnosno deka taa ne gasne so smrta na o{teteniot,
tuku preminuva na negovite srodnici (~l. 51 ZKP).
2 0 Privatnata tu`ba e sli~na na krivi~nata prijava od koja se
razlikuva spored toa {to se odnesuva na krivi~no delo za koe se goni
po slu`bena dol`nost i {to ne se sveduva na izvestuvawe na dr`avniot
organ za storenoto krivi~no delo, tuku postavuva barawe pred
sudot za poveduvawe na postapkata. Krivi~nata prijava i privatnata
tu`ba se dotolku bliski {to mo`e slobodno da se ka`e deka sekoja
krivi~na prijava pretstavuva potencijalno privatna tu`ba i obratno.
Spored ~l. 49 st. 3 ZKP, koga o{teteniot podnel privatna tu`ba, a vo
tekot na postapkata se utvrdi deka stanuva zbor za krivi~o delo za koe
se goni po privatna tu`ba, prijavata podnesena vo rok za privatna tu-
`ba }e se smeta kako blagovremena privatna tu`ba. I obratno, podnesenata
privatna tu`ba }e se smeta kako krivi~na prijava (koja ne e
vrzana za rok) ako vo tekot na postapkata se utvrdi deka se raboti za
krivi~no delo za koe se goni po slu`bena dol`nost. 144
3 0 Natamo{na karakteristika na privatnata tu`ba e nejzinata
dellivost. Imeno, vo slu~aj koga so krivi~noto delo se povredeni pove}e
lica, za poveduvawe na postapkata ne e potrebno site o{teteni
lica da pokrenat privatna tu`ba, tuku e dovolno toa da go stori samo
eden od niv. I obratno, ako ima pove}e storiteli, a samo edno o{teteno
lice, toa lice mo`e po svoe nao|awe da podigne privatna tu`ba,
protiv site, nekoi ili samo protiv eden od storitelite (~l. 52 ZKP).
4 0 So krivi~ni dela koi se gonat po privatna tu`ba mo`at da
bidat povredeni i interesite na deca i maloletnici koi nemaat delovna
sposobnost. Vo takvi slu~ai pravoto da pokrenat privatna tu`ba
go imaat nivnite zakonski zastapnici. Me|utoa licata koi imaat navr-
{eno {esnaeset godini se ovlasteni samite da ja pokrenat privatnata
tu`ba, ottamu {to soglasno ZKP, ovie lica imaat krivi~no procesno
polnoletstvo (~l. 50 ZKP).
5 0 Pravoto na podigawe privatna tu`ba e vremenski ograna~eno
so rok od tri meseci od denot koga ovlastenoto lice doznalo za krivi-
~noto delo i za storitelot na deloto (~l. 48 st. 1 ZKP). Za otpo~nuvawe
na te~eweto na rokot e potrebno da se doznaelo za dvata od navedenite
uslovi, so ogled na toa {to tie se kumulativno postaveni. Ovoj
rok e prekluziven (pretstavuva materijalno praven osnov), za{to po
negoviot istek storitelot ne mo`e da se kazni.
144
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 147.
168

2. PROCESNA POLO@BA I PRAVA NA PRIVATNIOT TU@ITEL
1. Vo postapkata za krivi~ni dela koi se gonat po privatna tu-
`ba, o{teteniot slobodno raspolaga so svoeto pravo na privatna tu-
`ba, {to zna~i deka mo`e da se otka`e od svojata tu`ba do zavr{uvaweto
na glavniot pretres. Negovoto otka`uvawe od privatnata tu-
`ba mo`e da bide izre~no (koga e dadeno vo pismena forma ili na zapisnik
pred sudot), ili mol~e{kum (koga, iako bil uredno pokanet,
privatniot tu`itel ne se javil na glavniot pretres). Vo vtoriot slu-
~aj se pretpostavuva deka privatniot tu`itel ne saka pove}e da goni,
no ako od opravdani pri~ini ne mo`el da prisustvuva na glavniot pretres,
toj ima pravo na vra}awe vo porane{na sostojba.
2. Otka`uvaweto na privatniot tu`itel ima procesnopravno i
materijalnopravno dejstvo. Procesnopravnoto dejstvo se sostoi vo toa
{to ako otka`uvaweto e storeno pred glavniot pretres, postapkata se
zapira so re{enie, a ako e storeno na samiot pretres, se donesuva
presuda so koja obvinenieto se odbiva (~l. 341 t. 3 ZKP). Materijalnopravnoto
dejstvo na otka`uvaweto se sostoi vo toa {to privatniot
tu`itel definitivno go gubi pravoto na privatna tu`ba i ne mo`e povtorno
da ja podnese (~l. 53 ZKP).
3. Privatniot tu`itel vo krivi~nata postapka gi ima site prava
na ovlasten tu`itel. Toj ima pravo vo tekot na istragata da uka`e
na site fakti i dokazi {to se od va`nost za utvrduvawe na krivi~noto
delo, za pronao|awe na storitelot na krivi~noto delo i za utvrduvawe
na nivnite imotnopravni barawa, a na glavniot pretres da predlaga
dokazi, da im postavuva pra{awa na obvinetiot, na svedocite i na ve-
{tacite, da iznesuva zabele{ki i objasnenija vo pogled na nivnite
iskazi i da dava drugi izjavi i da stava drugi predlozi, da gi razgleduva
spisite i da gi razgleduva predmetite {to slu`at kako dokaz (v.
~l. 55 ZKP). Osven ovie zaedni~ki prava, postojat i posebni prava {to
mu pripa|aat samo na privatniot tu`itel, a ne i na o{teteniot: pravo
da bara sproveduvawe na istraga, podnesuvawe na obvinenie, odnosno
obvinitelen predlog, na raspolagawe so tu`bata i posebno so
tu`benoto barawe do zavr{uvaweto na glavniot pretres, pravo na
upotreba na redovnite pravni lekovi protiv re{enijata i presudite
doneseni vo postapkata, pravo na vonredni pravni lekovi itn.
V. OBVINET I BRANITEL VO KRIVI^NATA POSTAPKA
1. OBVINET
1.1. Poim na obvinet
Obvinet e lice so svojstvo na procesen subjekt i procesna stranka,
protiv koe se poveduva i vodi krivi~noto gonewe za odedeno kri-
169

vi~no delo. Pritoa, vo zavisnost od fazata vo koja se nao|a krivi~nata
postapka, liceto protiv koe se vodi istraga ili protiv koe e podignat
obvinitelen akt, obvinitelen predlog ili privatna tu`ba se narekuva
osomni~en, obvinet ili osuden. Osomni~en e lice protiv koe se vodi
predistra`na postapka. Obvinetiot e lice protiv koe se vodi istraga
ili protiv koe e podignat obvinitelen akt, obvinitelen predlog ili
privatna tu`ba. Osudeniot e lice za koe so pravosilna presuda e utvrdeno
deka e krivi~no odgovorno za opredeleno krivi~no delo (~l. 139
al. 1-3 ZKP). Za sekoj od ovie nazivi, so ogled na fazata vo koja se
nao|a krivi~nata postapka, se vrzuvaat odredeni prava koi gi ima liceto
vo postapkata. Me|utoa, bez ogled na ovie nazivi, vo ovoj trud sekade
}e go upotrebuvame samo poimot obvinet, od ednostavna pri~ina
{to istiot naj~esto se sre}ava vo praktikata.
Obvineto lice (obvinet) pretstavuva op{t naziv za lice protiv
koe mo`e da se vodi krivi~na postapka. Protiv odredeno lice
mo`e da se vodi krivi~na postapka dokolku se ispolneti odredeni uslovi.
Taka, dokolku obvineto e fizi~ko, a ne i pravno lice, toa lice ne
smee da bide izzemeno od jurisdikcijata na na{ite sudski organi (na
primer lice so diplomatski imunitet). Najposle toa lice mora da
bidi procesno sposobno. Procesno nesposobni se onie lica koi ne navr{ile
14 godini kako i lica koi po izvr{uvaweto na krivi~noto
delo zabolele od du{evna bolest. 145 Protiv ovie lica krivi~nata postapka
ne smee da zapo~ne, a ako za takva procesna pre~ka se doznae podocna,
krivi~nata postapka mora da zapre. Zna~ajno e i toa deka postapkata
se zapira ako fizi~koto lice umre vo tekot na istata.
170
1.2. Procesna polo`ba i prava na obvinetiot
1. Obvinetiot ima svojstvo na krivi~noprocesen subjekt i krivi~noprocesna
stranka od momentot na nejzinoto zapo~nuvawe i soglasno
toa brojni prava. Pokraj ve}e navedenite, me|u pova`nite prava na
obvinetiot vo postapkata treba da se istaknat:
1 0 Liceto obvineto za krivi~no delo ima pravo na pravi~no i
javno sudewe, vo razumen rok, pred nadle`en, nezavisen i nepristrasen
sud, ustanoven so zakon (~l. 4. st. 1 ZKP). Za pova`nite procesni
dejstvija na sudot i javniot obvinitel vo ZKP se propi{ani instruktivni
rokovi so merki koi treba da go obezbedat nivnoto odr`uvawe.
Taka istra`niot sudija treba da ja zavr{i istragata vo rok od 90 dena
(~l. 168 st. 1 ZKP), pretsedatelot na sovetot e dol`en da go zaka`e
glavniot pretres najdocna 30 dena od priemot na obvinenieto vo sudot
145
Protiv storitelite koi krivi~noto delo go izvr{ile vo nepresmetliva
sostojba se vodi posebna krivi~na postapka za primena na odredeni
merki na bezbednost.

(~l. 271 st. 2 ZKP), presudata po pravilo se objavuva vedna{, a isklu~itelno
nejzinoto objavuvawe mo`e da se odlo`i najdolgo za tri
dena (~l. 344 st. 1 ZKP), objavenata presuda mora pismeno da se izraboti
vo rok od 15 dena po objavuvaweto, a vo slo`eni predmeti po
isklu~ok vo rok od 60 dena koi rokovi ne mo`e da bidat pre~ekoreni
(~l. 347 st. 1 ZKP). Vo slu~aj na propu{atawe na navedenite rokovi,
istra`niot sudija, odnosno pretsedatelot na sudskiot sovet e dol`en
da go izvesti pretsedatelot na sudot za pri~inite na zadocnuvaweto, a
toj od svoja strana da prezeme merki za otstranuvawe na pre~kite.
2 0 Obvinetiot ima pravo da se tretira deka ne e storitel na
krivi~noto delo, tuku samo kako lice protiv koe postoi somenenie
deka storilo krivi~no delo, se dodeka toa ne bide utvrdeno so pravosilna
presuda. Toa proizleguva od na~elot na prezumcija na nevinost na
obvinetiot koe e pomesteno vo ~l. 13 st. 1 od Ustavot i ~l. 5 ZKP. Natamo{na
konsekvencija na ova na~elo e deka ovlasteniot tu`itel e dol`en
da ja doka`uva vinata na obvinetiot, ne obratno obvinetiot da ja
doka`uva svojata nevinost - na~elo deka: tovarot na doka`uvaweto
le`i na tu`itelot.
Vo tesna vrska so prezumcijata na nevinost stoi i zabranata i
kaznivosta na iznuduvawe na priznanie i drugi izjavi od obvinetiot
(~l. 10 ZKP). So posredstvo na ovaa zabrana e isklu~ena primenata na
kakva i da e sila, zakana (~l. 210 st. 7 ZKP), kako i primena na medicinski
intervencii ili sredstva so koi bi se vlijaele vrz voljata na
obvinetiot pri davaweto na iskazi (~l. 251 st. 2 ZKP).
3 0 Na~elo na kontadiktornost i na~elo na poznavawe na
predmetot na obvinenieto, koe od svoja strana podrazbira deka obvinetiot
mora da se zapoznae so site fakti koi mu se staveni na tovar, za
da mo`e da se brani. 146
4 0 Obvinetiot ima pravo na mol~ewe: na~elo na sloboda na izborot
na na~inot na odbranata (obvinetiot mo`e da se brani aktivno
ili so mol~ewe). 147 Vo ovaa smisla na obvinetiot u{te na prviot raspit
mora da mu se soop{ti deka ne e dol`en da ja iznesuva svojata odbrana,
nitu da odgovara na postavenite pra{awa (~l. 210 st 2 ZKP). Dokolku
obvinetiot go kristi pravoto na mol~ewe, taa okolnost ne smee
da mu se zeme kako ote`nuva~ka okolnost pri odmeruvaweto na kaznata,
nitu od toa za nego da prozlezat kakvi i da e negativni posledici.
So drugi zborovi mol~eweto na obvinetiot ne e nikakov dokaz vo postapkata,
nitu vrz osnova na toa mo`at da se izvedat zaklu~oci na {teta
na obvinetiot. Obvinetiot koj odbil da odgovara mo`e vo postapkata
dopolnitelno da dade iskaz, a porano dadeniot iskaz ili priznanie
vo sekoe vreme mo`e da go menuva, odnosno da go otpovika. Ova, kako i
146
Vidi: ~l. 9 st. 2 i ~l. 14 st. 3 t. a) MPGPP, ~l 5 st. 2 i ~l. 6 st. 3
EKZP^, i ~l. 3 i 218 st. 2 ZKP.
147
Vidi: ~l 14 st. 3 t. g) MPGPP.
171

prethodnoto pravo na obvinetiot, nao|a osnova vo latinskata maksima
nemo contra se edere tenetur - nikoj ne e dol`en da dava (dokazi) protiv
sebe, {to zna~i deka obvinetiot ne mo`e da se prisili na izjasnuvawe
ili na priznanie.
5 0 Na~elo na garantirawe na zadol`itelna odbrana vo odelni
so zakon regulirani slu~ai, kako i oprdeleni prava na obvinetiot:
a) pravo da se anga`ira branitel vo tekot na celata krivi~na
postapka, 148
b) pravo na obvinetiot da bide pou~en za toa deka mo`e da anga-
`ira branitel, 149
v) pravo da ima dovolno vreme za podgotvuvawe na odbranata i
za kontakt so branitelot, 150
g) pravo na zadol`itelen branitel vo opredeleni slu~ai, 151
d) pravo na predlagawe dokazi i prisustvo na procesnite dejstvija,
152 kako i nekoi drugi prava. 153
Na obvinetiot vsu{nost mu e dadeno pravo na materijalna i formalna
odbrana vo tekot na celata postapka. Taka, u{te pri prviot raspit
obvinetiot mora da bide izvesten za deloto za koe se tovari i za
osnovite na obvinenieto, odnosno mora da mu se ovozmo`i da se izjasni
za site fakti i dokazi koi go tovarat i da gi iznese svoite fakti i dokazi
koi mu odat vo korist (~l. 14 st. 2 ZKP).
6 0 Obvinetiot ima {iroki procesni mo`nosti za aktivna uloga
vo postapkata, osobeno za predlagawe dokazi koi sudot gi izveduva na
glavniot pretres. Toj ima i pravo na `alba protiv site odluki koi se
donesuvaat vo tekot na krivi~nata postapka.
7 0 Zna~ajni prava na obvinetiot vo krivi~nata postapka se i
onie koi vo negova korist proizleguvaat od na~elata zabrana na reformatio
in peius (prepraavwe na polo{o) i beneficium cohaesionis (dol`nost
na povisokiot sud, vo slu~aj koga se donesuva odluka so koja se
preprava prvostepenata odluka vo korist na eden od pove}eto obvineti,
istata da se prepravi i vo korist na obvinetite koi ne podnele
`alba).
9 0 Brojnite prava na obvinetiot se dopolneti i so postoeweto
na pravniot lek vonredno ubla`uvawe na kaznata koj mo`e da se izjavi
isklu~ivo vo negova korist, pravoto na nadomest na {teta vo slu~aj na
nezakonito li{uvawe od sloboda ili neopravdana osuda (~l. 13 st. 2 od
148
Vidi: ~l. 14 st. 3 t. 3 MPGPP, ~l. 14 st. 2 t. d) EKZP^ i ~l. 63 ZKP.
149
Vidi. ~l. 14. st. 3 t. d) MPGPP.
150
Vidi. ~l. 14. st. 3 t b) MPGPP.
151
Vidi: ~l. 14 st. 3 t. d) MPGPP.
152
Vidi: ~l. 14 st. 3 t. 1 MPGPP, ~l. 6 st. 2 t. d) EKZP^ i ~l.12 i 14 st.
2 ZKP.
153
Vidi: Zlatari}, B. Ljudska prava i Jugoslovensko krivi~no pravo, Arhiv za
pravna i dru{tvene nauke, Beograd, 1968/4, str. 521-523.
172

Ustavot i ~l. 11 ZKP). Navedenita prava na obvinetiot vo
procresnata teorija se nare~eni favor defensionis (naklonetost kon odbranata)
i vo golem obem se izraz na demokratskite procesi vo edno
op{testvo i va`eweto na na~eloto vladeewe na pravoto. 154
2. Nasproti pravata na obvinetiot postojat izvesni ogani~uvawa
na negovata polo`ba vo postapkata koi proizleguvaat od op{testveniot
interes za nejzinoto uspe{no vodewe i okon~uvawe. Taka, na
primer, mo`en e pretres na obvinetiot, na negoviot dom i drugi prostorii
ako postoi osnovano somnenie deka }e se pronajdat tragi i predmeti
koi mo`at da poslu`at kako dokaz (~l. 198 ZKP). Nad obvinetiot
mo`e da se se izvr{i telesen i psihi~ki pregled, da mu se zeme
krv za analiza i prezemat drugi lekarski intervencii i bez negova soglasnost,
spored pravilata na medicinskata nauka koga treba da se utvrdat
fakti va`ni za krivi~nata postapka (~l. 251 ZKP). Sprema obvinetiot
mo`at da se prezemat i prisilni merki kako {to se doveduvawe
vo pritvor (~l. 183 ZKP) i sl.
Site ovie merki pretstavuvaat ograni~uvawe na pravata i slobodata
na obvinetiot kako nu`en atak vrz li~nosta, zaradi utvrduvawe
na vistinata vo postapkata.
1.3. Ispituvawe na li~nosta na obvinetiot vo krivi~nata postapka
1. Posebno mesto i vnimanie vo krivi~nata postapka dobiva
ispituvaweto na li~nosta na obvinetiot, so ogled na toa {to toj ne e
samo krivi~noprocesna stranka, tuku i mo`en izvr{itel ne krivi~noto
delo na koj sudot pri presuduvaweto na krivi~nopravniot predmet
treba da mu izre~e i soodvetna krivi~na sankcija.
Vo ZKP sosema odredeno se govori za dol`nosta na sudot vo tekot
na krivi~nata postapka da gi utvrdi karakteristikite na li~nosta
na obvinetiot. Taka sudot e dol`en u{te pri prvoto ispituvawe na
obvinetiot da go utvrdi negoviot identitet i da gi razgleda pra{awata
za negovoto du{evno zdravje (~l. 210 st. 1 ZKP), a ve}e vo fazata na
istragata zakonot go obvrzuva istra`niot sudija pred nejzinoto zavr-
{uvawe da gi pribere site potrebni podatoci za identitetot i biopsihosocijalnata
struktura na li~nosta (~l. 165 st. 1 ZKP). Ovaa obvrska
na sudot ostanuva i vo podocne`nite fazi na postapkata.
154
Favor defensionis (lat. - prednost na odbranata) izvorno e izraz od
op{tata germanska inkviziciona postapka so koj se izrazuvala mislata deka
za utvrduvawe na faktite vo korist na obvinetiot se potrebni pomalku dokazi,
odo{to za utvrduvaweto na faktite na negova {teta. Denes so toj izraz se
ozna~uva zbir na propisi i pravila na krivi~noto procesno pravo koi na
obvinetiot mu davaat odredena prednost pred tu`itelot pri vr{eweto na
odredeno procesno dejstvie (na primer, na glavniot pretres, obvinetiot go
ima posledniot zbor). Zlatari} - Dama{ka, op. cit. str. 80.
173

2. Ispituvaweto na obvinetiot kako dokazno sredstvo i kako
mo`nost za ostvaruvawe na odbranata ima razli~en doseg vo razli~ni
fazi na krivi~nata postapka. Mo`e, na primer, da stane zbor za prvoto
ispituvawe na lice li{eno od sloboda (~l. 186 ZKP), za ispituvawe
na obvinetiot vo fazata na poveduvawe na krivi~nata postapka (~l.
152 st. 2), vo tekot na istragata (~l. 210 ZKP) i pred vtorostepeniot
sud (~l. 369 ZKP). Razliki spored neposrednite zada~i se javuvaat me|u
prvoto i podocne`nite ispituvawe. Za seto ova sudot mora da vodi
smetka. Prvoto ispituvawe e najblisku do krivi~niot nastan i ako
ispituvanoto lice ne e vo isklu~itelno raspolo`enie, negoviot iskaz
}e se odlikuva so vistinitost i celosno prika`uvawe na samiot
nastan. Kaj sekoe podocne`no ispituvawe se sre}ava izvesno vremensko
rastojanie me|u nastanot i iskazot, pa ottamu i razliki celosnosta
i vistinitosta na iskazot. Sekoe ispituvawe ima i svoi neposredni
zada~i koi treba da se ostvarat, bez da se gubi od vid i mo`nosta od
dobivawe priznanie ili poreknuvawe. Neposrednite zada~i mo`at da
bidat, na primer, odreduvawe na pritvor, poveduvawe na krivi~nata
postapka, sproveduvawe istraga, podigawe obvinenie itn., so toa deka
krajnata zada~a vo sekoj slu~aj e presuduvawe na krivi~niot predmet.
Ovaa krajna cel istovremeno e i neposredna zada~a na ispituvawe na
obvinetiot na glavniot pretres. Za stepenosta na dosegot i zada~ite
kaj ispituvaweto, zakonot vo vrska so priznanieto istaknuva deka sudot
vo prethodnata krivi~na postapka, ako priznanieto e jasno i celosno,
a pokraj toa potkrepeno i so drugi dokazi, natamo{noto pribirawe
na dokazite }e go vr{i samo na predlog na tu`itelot (~l. 233
ZKP), dodeka vo slu~aj na priznanie na glavniot pretres sekoga{ }e se
izveduvaat i drugi dokazi (~l. 323 ZKP). 155
3. Zakonot uka`uva na brojni podatoci koi treba da se priberat
vo postapkata na utvrduvaweto na karakteristikite na li~nosta na
obvinetiot. Vo taa smisla najprvin se opredeluvaat okolnostite od
zna~ewe za utvrduvawe na identitetot na obvinetiot kako {to se
negovoto ime i prezime, prekarot (ako go ima), imeto i prezimeto na
roditelite, mominskoto semejno ime na majkata, kade e roden, kade
`ivee, den, mesec i godina na ra|aweto, kako i negovata nacionalnost
e dr`avjanstvo. Po ova sleduvaat podatocite koi se od zna~ewe za utvrduvawe
na biopsihosocijalnata struktura na li~nosta na obvinetiot
koi se odnesuvaat na toa: so {to se zanimava, kakvi mu se semejnite
priliki, vid na obrazovanie, dali slu`el vojska, koga i kade, dali se
vodi vo voena evidencija, dali e odlikuvan, kakva mu e imotnata sostojba,
dali, koga i zo{to e osuduvan, dali i koga ja izdr`al izre~enata
kazna, dali protiv nego se vodi postapka za nekoe drugo krivi~no delo,
a ako e maloleten koj mu e zakonski zastapnik (~l. 210 st. 1).
Zakonot isto taka opredeluva deka pred zavr{enata istraga
155
Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 226.
174

istra`niot sudija }e gi pribavi podatocite za obvinetiot navedeni vo
~l. 206 st. 1 ZKP, ako nedostigaat ili tie treba da se proverat, kako i
podatocite za porane{nite osudi na obvinetiot, a ako obvinetiot sî
u{te ja izdr`uva kaznata ili druga sankcija koja e vrzana za li{uvawe
od sloboda - podatocite za negovoto odnesuvawe za vreme na izdr`uvaweto
na kaznata ili druga sankcija. Po potreba, istra`niot sudija }e
pribavi podatoci za porane{niot `ivot na obvinetiot i za prilikite
vo koi `ivee, kako i za drugi okolnosti {to se odnesuvaat na negovata
li~nost. Istra`niot sudija mo`e da opredeli medicinski pregledi
ili psiholo{ki ispituvawa na obvinetiot koga toa e potrebno da se
dopolnat podatocite za li~nosta na obvinetiot (~l. 165 st. 1 ZKP).
Nakratko, pribiraweto na navedenite podatoci e vo funkcija
na ostvaruvaweto na sudskata individualizacija koja pretstavuva
izbor na vidot i visinata na krivi~nata sankcija sprema konkretniot
storitel na krivi~noto delo od strana na sudot, vo zavisnost od mo`nostite
predvideni vo krivi~niot zakon so intencija najdobro da se
ostvarat celite na krivi~nite sankcii. 156
Pritoa, koga ve}e stanuva zbor za sudskata individualizacija i
ispituvaweto na li~nosta za taa namena, vo teorijata i praktikata se
pojavuvaat mnogu pra{awa, me|u koi osobeno vnimanie zaslu`uvaat: 1 0
koga da se zapo~ne so ispituvawe na obvinetite lica, 2 0 vo koja mera se
ostvaruva i vo koja mera e mo`no ispituvaweto na li~nosta na obvinetiot
za potrebite na krivi~nata postapka, 3 0 izbor na slu~aite za
ispituvawe na li~nosta i 4 0 granici na ispituvaweto na li~nosta.
1 0 Vo vrska so prvoto pra{awe vo literaturata postojat glavno
dve stojali{ta. Prvoto {to go proklamira {kolata na op{testvenata
odbrana e inspirirano od anglosaksonskata podelba na krivi~nata postapka,
157 a vtoroto e na privrzanicite na kontinentalniot sistem na
krivi~nata postapka, spored koe so ispituvaweto na li~nosta treba da
se zapo~ne u{te pred utvdruvaweto na krivi~nata odgovornost za storenoto
delo. 158 Prvoto stojali{te za na{ata praktika e neprifatlivo
poradi poinakvata podelba na na{ata krivi~na postapka, a poradi toa
{to ne go po~ituva principot na nevinost (~l. 13 st. 1 od Ustavot na
Republika Makedonija), drugoto zadira vo pravata i slobodite na gra-
|anite i kako takvo treba da se otfrli. Na{iot ZKP se re{il ispi-
156
Vidi: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo op{t del, str. 324-326.
157
Vo prviot del od krivi~nata postapka se utvrduva krivi~noto delo
i vinata na storitelot, a vo vtoriot del se odreduvaat krivi~nite sankcii po
prethodno prou~uvawe na li~nosta. Vidi: Ancel, M. Nova dru{tvena odbrana,
Beograd, 1965, str. 60-62.
158
Ova stojali{te dojde do izraz vo praktikata na Francija i SSSR.
Pove}e za toa: Vodopivec i dr. Kriminologija, I dio, Narodne novine, Zagreb, 1966,
str. 141 i Stapi~ev, S. Forme i metode izu~avanja li~nosti prestupnika, Izbor, Zagreb,
1960., str. 419-422.
175

tuvaweto na li~nosta na delinkventot da zapo~ne u{te vo prethodnata
postapka "pred zavr{uvaweto na istragata" (~l. 165 ZKP). Vakviot
stav na zakonodavecot predizvika mnogubrojni dilemi vo teorijata. 159
Smetame deka e najispravno ona stojali{te {to se zalaga za ispituvawe
na li~nosta duri po zavr{uvaweto na istragata 160 za{to na toj na-
~in, koga verojatnosta deka storitelot e vinoven e najgolema, se namaluva
rizikot od zloupotebi na pravata i slobodite na gra|anite, a vo
isto vreme se ovozmo`uva individualizacijata na vidot i visinata na
krivi~nite sankcii.
2 0 Izborot i odmeruvaweto na krivi~nite sankcii sprema storitelite
na krivi~nite dela ja pretstavuvaat najzna~ajnata dejnost na
sudot so koja zavr{uva krivi~nata postapka i voedno se ostvaruva funkcijata
na krivi~noto zakonodavstvo. Odmeruvaweto na adekvatna
(pravilna) sankcija e te{ka i slo`ena zada~a ne samo poradi izrekuvaweto
na sankcijata koja }e mu odgovara na barawata na op{testvenata
zaednica, tuku i poradi potrebata sprema storitelot na krivi~noto
delo da se primeni krivi~nopravna prisilba samo vo onaa mera koja so
ogled na karakterot na negovata li~nost, e nu`na za suzbuvawe na op{-
testveno negativnite povedenija. Ispituvaweto na li~nosta na obvinetiot
vo krivi~nata postapka e mo{ne slo`ena zada~a ottamu {to so
sigurnost treba da se objasni zo{to edno lice so opredelena biopsiholo{ka
konstitucija i opredeleno minato, pod opredeleni okolnosti
izvr{ilo krivi~no delo i koi se individualnite pri~ini vlijaele vrz
negovata konkretna odluka. Me|utoa, mo`nostite za temelno ispituvawe
na li~nosta vo krivi~nata postapka se mnogu ograni~eni, pa duri i
skromni, taka {to so pravo se postavuvaat dve pra{awa: a) pra{aweto
za obemot vo koj toa se pravi i b) pra{aweto za obemot vo koj toa
realno mo`e da se stori.
a) [to se odnesuva do problemot obimot na utvrduvaweto na
okolnostite vo pravosudnata praktika mo`e slobodno da se ka`e deka
kaj ubistvata i te{kite krivi~ni dela kaj koi se projavuvaat pogolemi
iskol~enosti na li~nosta na obvinetiot, sudovite gi utvrduvaat okolnostite
vo po{irok obem. Kaj bagatelniot kriminalitet i drugite
polesni krivi~ni dela pri individualizacijata na sankciite sudovite
gi utvrduvaat okolnostite vo zna~itelno pomala mera. Kaj soobra}ajnite
i drugite krivi~ni dela od nebre`nost sudovite vo prv red gi
159
Postojat avtori {to se soglasuvaat so postojnoto re{enie na ZKP.
Taka na primer, Proevski V. Ulogata na sudot vo zapoznavaweto na li~nosta
na storitelot na krivi~noto delo, Zbornik od sovetuvaweto vo Skopje odr`ano
na 11 i 12 maj 1978 g. str. 38-39.
160
Taka: Petrovi}-Coti}, Ekspertiza li~nosti punoletnih okrivljenih lica pre
izricanja krivi~ne sankcije, Zbornik IKSI, Beograd, 1974/3, str. 150 i Cari}, A. Tretman
prema multirecidivistima, Zbornik radova pravnog fakulteta u Splitu, Split,
1963, str. 66.
176

utvrduvaat okolnostite pod koi e storeno deloto, kako {to se vremenskite,
soobra}ajnite, tehnolo{kite i drugi faktori od objektivna
priroda.
b) Po odnos na vtoroto pra{awe - vo koja mera e mo`no ispituvaweto
na li~nosta na obvinetiot za potrebite na krivi~nata postapka
smetame deka e sosema izdr`ana zabele{kata na opredeleni
avtori, deka za celosno opredeluvawe na li~nosta na obvinetiot, koja
e sostavena od mnogubrojni, raznovidni i protivre~ni komponeti, ne
mo`e da stane nitu zbor. 161
Ispituvaweto na li~nosta se vr{i preku stru~waci (psiholozi,
psihijatri, pedagozi, lekari, socijalni rabotnici i drugi) koi vrz
osnova na kratkotrajni posmatrawa, vr{eni pod `ivotnite okolnosti
vo sredina koja ne e normalna za subjektot, so mnogu nesigurni sredstva
na istra`uvawe i nesiguri ili {ablonski metodi, so razbirlivi mo`nosti
za li~ni gre{ki, nekoga{ i pod razni vlijanija. Od takvite istra`uvawa
se o~ekuva razre{uvawe na sega{ata sostojba na li~nosta i
iznao|awe na pri~inite na taa sostojba i prognoza za povedenieto vo
idnina. Od stru~nite lica se bara pove}e odo{to tie mo`at da dadat
niz nedofatlivata, podvi`na i vo su{tina fluidna materija na posmatraweto,
spored mo`nostite na nivnata disciplina i materijalot so
koj raspolagaat. Me|utoa, vrz osnova na nivnite izve{tai (~ija pravna
priroda ne e dovolno opredelena, za{to sekoga{ ne mo`at da se tretiraat
kako ekspertizi) treba da se odlu~i dali }e se primeni kazna ili
druga merka, da se opredeli nivniot karakter i vreme na traewe, i da
se odlu~i za slobodata, ~esto i za sudbinata na ~ovekot, i da se vlijaae
na negovoto odnesuvawe i ravoj vo idnina ...Takvite ispituvawa, i koga
se najuspe{ni go imaat toj nedostatok da pru`aat slika samo za sega-
{nata sostojba, me|utoa ne go osvetluvaat procesot so ~ija pomo{ se
formirala li~nosta, osobeno kaj vnatre{nite psihi~ki sostojbi. 162
Ispituvaweto na li~nosta se vr{i i preku svedoci, so pribirawe
podatoci za tekot na porane{niot `ivot ili podatoci za povedenieto
neposredno pred ili vo tekot na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo. Vo porane{nite vremiwa svedocite bile i edinestvenoto sredstvo
za vr{ewe na ovie ispituvawa. Takvoto svedo~ewe dokolku se raboti
za porane{niot `ivot ne e svedo~ewe za opredeleni fakti, tuku
za opredleni crti na karakterot, afektivnoto povedenie, duhovnite
orientacii, koi se otkrivaat so zabele`uvawa so tekot na vremeto i
nivnite tolkuvawa. Od svedocite vsu{nost se bara sud, mislewe, a ne
svedo~ewe, i onoj koj go dava treba da e dobar posmatra~, sposoben seriozno
i nepristrasno da go oceni ~ovekot i jasno da go izlo`i svojot
161
Taka: VasiqeviÊ, T. Savremeno krivi~no pravo i ispitivawe li-
~nosti okrivqenog, Anali pravnog fakulteta u Beogradu, Beograd, 1970/1-2.
str. 16.
162
Ibid, str. 17.
177

sud. Takviot iskaz, me|utoa, ~esto se sveduva na iznesuvawe na prosti
vpe~atoci i sekoga{ pove}e ili pomalku e podlo`en na vlijanie, za-
{to kako svedoci se javuvaat lica koi so obvinetiot bile vo dolgotrajni
zaemni odnosi, dobri ili lo{i, {to vlijae vrz pravilnosta na sudot
za li~nosta, koj ve}e sam po sebe e nesiguren, podoben da podlegne
na razni dezinformacii, kon {to pridonesuva i vlijanieto na socijalnite
okolnosti: pripadnost na opredelena op{etstvena klasa, konfesija,
politi~ka partija i sl. 163
Otamu, ispituvawata vo vrska so li~nosta na obvinetiot, bez
ogled na sredstvata so koi se vr{i, davaat samo materijal za edna relativna
dijagnoza na sostojbata na obvinetiot i u{te porelativna prognoza
za negovoto idno povedenie. Toa prirodno ne zna~i deka ovie
ispituvawa treba da se napu{tat, tuku samo deka vo nivnata ocenka
treba da se vnese potrebnata pretpazlivost i sekoga{ da se ima vo vid
relativnosta na nivnaat vrednost. 164
3 0 Prethodnite razgleduvawa mo`at da se sumiraat na slednoto:
deka od prakti~ni, kadrovski i finansiski pri~ini i potrebata za
brza i efikasna procedura, vo krivi~nata postapka ne e mo`no da se
ispituvaat site obvineti lica. Koi lica }e se opserviraat e fakti~ko
pra{awe {to treba da go re{ava sudot. 165 No, za da se spre~at nepotrebnite
lutawa vo teorijata se pravat obidi da se izgradat kriteriumi 166
za izbor na delinkventite ~ija {to li~nost treba da se prou~i. Me|u
niv se pomesteni: te`inata i vidot na krivi~noto delo, na~inot na negovoto
izvr{uvawe, recidivizmot, specifi~nite svojstva na li~nosta
i sl. Taka se predlaga sekoga{ prioritetno da se ispituva li~nosta na
slednive obvineti lica: onie {to izvr{ile te{ki krivi~ni dela, prestapnici
{to projavile agresivnost vo izvr{uvaweto na krivi~noto
delo, onie {to izvr{ile krivi~no delo protiv `ivotot i teloto so
umisla, seksualnite prestapnici, alkoholi~arite, recidivistite, nepresmetlivite
i namaleno presmetlivite lica i sl. Zna~aen i prifatliv
e i kriteriumot - vidot na krivi~nata sankcija i na~inot na nejzinoto
izvr{uvawe (dali storitelot e voop{to sposoben protiv nego da
se izre~e i izvr{i opredelena krivi~na sankcija).
4 0 Koga stanuva zbor za individualizacijata na krivi~nite sankcii
treba da se ima predvid deka krivi~noto delo i den-denes ostanuva
centar na krivi~noto pravo i pretstavuva osnovna garancija na pri-
163
Ibid, str. 17.
164
Ibid, str. 18.
165
Poradi gorenavedenoto smetam deka e neprefatliva idejata {to ja
zastapuvaat Petrovi}-Coti}, op. cit, str. 168, so koja se zalagaat za storitelite na
izvesen broj krivi~ni dela ispituvaweto na li~nosta odnapred da se predvidi
so zakon.
166
Pove}e za toa vidi: Vodopivec, K. i dr. op. cit., str. 141 i Petrovi}-
Coti}, op. cit, str. 168.
178

ncipot na zakonskata i sudskata individualizacija. Vodeweto smetka
za krivi~noto delo (objektivna individualizacija), od svoja strana
odreduva vo koja mera mo`e da se zasega vo li~nosta na storitelot (subjektivna
individualizacija). So pravo se smeta deka ova treba da zavisi
od toa kolku karakteristikite na taa li~nost, preku stepenot na
krivi~nata odgovornost (vinata) i nivnata opasnost, do{le do izraz
vo izvr{enoto delo i toa ne zemeni sami za sebe tuku samo vo vrska so
toa delo, za{to ~ovekot odgovara za ona {to go storil, a ne poradi
kvalitetot na svojata li~nost. 167 Vo ovaa smisla treba da se tolkuva i
odredbata od ~l. 165 ZKP pri sproveduvaweto na kriminolo{kata ekspertiza.
Smetame deka ako na ovoj na~in se re{i pra{aweto od ovoj prv
aspekt na problemot, nema nikakvo somnenie deka u{te na po~etokot
}e se izbegnat natamo{nite problemi {to se pojavuvaat pri utvrduvaweto
na ocenkata na okolnostite {to go popre~uvaat odmeruvaweto na
kaznata vo koja treba da bidat za~uvani srazmernosta na nejziniot vid
i visina za site storiteli na istovidni krivi~ni dela, a so toa i na
nejzinata pravednost.
I pokraj ovie i niza drugi prigovori {to mu se stavaat na ispituvaweto
na li~nosta na obvinetiot, denes vo teorijata preovladuva
sfa}awe deka ne se raboti za nere{liv problem i deka ova ispituvawe
mo`e da se organizira pod opredeleni uslovi. Me|u takvite uslovi,
spored sumarnata analiza na opredelen del avtori, naj~esto se smetaat:
1. ispituvaweto da se ograni~i samo na storitelite na mnogu te{ki
krivi~ni dela i onie koi projavuvaat seriozni sklonosti kon asocialno
povedenie, 2. da bide vremenski ograni~eno, 3. sproveduvano od
ekipa na stru~ni lica, 4. pri toa da se za{titi dostoinstvoto na li~nosta
na obvinetiot, a osobeno negovoto pravo da uskrati sekoja informacija
{to ne saka da ja dade, 5. da se zabrani primenata na sekakvi
postapki so koi ispituvaniot bi se dovel vo sostojba da ne mo`e da gi
kontrolira svoite odgovori, 6. podatocite dobieni so ispituvaweto da
pretstavuvaat posebno dosie, {to bi im bilo dostapno samo na sudijata,
branitelot ili na opredeleni eksperti, a bi se koristelo samo za
167
Vidi: Ba~i}, F. Nekolku napomeni za problemot na individualizacijata
na polnoletnite delinkventi, Pravna misla, Skopje, 1964/5-6, str. 47
i 50-52. Interesno e deka i Marks se izjasnil za vakva pozicija na storitelot
vo krivi~noto pravo. "Zakonite koi za svoj glaven kriterium ne go zemaat dejstvieto
kako takvo tuku ~ovekot kako takov, toa se pozitivni sankcii na bezzakonijata
i spored toa atak na ~esta na gra|anite, mra~en, taen zakon protiv
mojata egzistencija. Mojata egzistencija e somnitelna, moeto vnatre{no bitie,
mojot individualitet se ocenuva kako lo{ i jas }e bidat kaznet za moe
osvedo~uvawe. Takviot zakon ne e zakon na dr`avata za dr`avjanite, tuku zakon
na edna partija protiv druga partija." (Citirano spored Ba~i}, F. Ibid,
str. 50-51).
179

celite na izrekuvaweto na krivi~nite sankcii i vo postapkata na nivnoto
izvr{uvawe, itn. 168
1.4. Otsutnost ili smrt na obvinetiot
So ogled na toa {to krivi~nata odgovornost e od li~na priroda,
krivi~nata postapka se vodi protiv odredeno lice ~ie prisustvo,
po pravilo e sekoga{ neophodno i ottamu zadol`itelno.
Do otsustvo na obvinetiot doa|a koga ne e poznato negovoto `iveali{te,
koga e vo begstvo ili koga od drugi pri~ini im e nedostapen
na dr`avniet organi. Vo sekoj od ovie slu~ai postapkata mo`e da bide
prekinata, so toa {to do prekinuvaweto doa|a po predlog na javniot
obvinitel, dokolku postapkata se vodi po negovo barawe (~l. 162 st. 2).
Pred da se prekine istragata, }e se soberat site dokazi za krivi~noto
delo i za krivi~nata odgovornost na obvinetiot do koi mo`e da se dojde
(~l. 162 st. 3 ZKP). Koga pak }e prestanat pre~kite {to go pri~inile
prekinot, istra`niot sudija }e ja prodol`i istragata (~l. 162 st.
4 ZKP).
Isklu~ok pretstavuva sudeweto na obvinetiot vo negovo otsustvo
samo ako se nao|a vo begstvo ili inaku ne im e dostapen na dr`avnite
organi, a za toa postojat osobeno va`ni pri~ini (~l. 292 st. 3
ZKP). Re{enie za sudewe vo otsustvo na obvinetiot donesuva sovetot
na glavniot pretres ili nadvor od glavniot pretres spored toa koga e
podnesen predlogot za sudewe vo otsustvo. Protiv re{enieto na sovetot,
kako i vo slu~aj koga sudeweto vo otsustvo se dozvoluva, taka i vo
slu~aj koga se odbiva predlogot na obvinetiot da mu se sudi vo otsustvo,
`alba ne e dozvolena (~l. 292 st. 4 ZKP).
Vo slu~aj na smrt na obvinetiot, postapkata se zapira so re{enie
(~l. 135 ZKP).
2. BRANITEL
2.1. Poim na odbrana
Odbranata kako edna od osnovnite procesni funkcii pretstavuva
zbir na procesni dejstvija {to vo krivi~nata postapka se prezemaat
so cel da se iznese i utvrdi seto ona {to e vo korist za obvinetiot.
Takvata odbrana se javuva vo dva vida: materijalna i formalna
odbrana. Materijalna odbrana pretstavuva takov vid odbrana koja
obvinetiot li~no ja prezema preku niza procesni dejstvija vo tekot na
site stadiumi na postapkata zaradi za{tita na sopstvenite interesi
vo postapkata (materijalna odbrana stricto sansu), kako i zbir na procesni
dejstvija {to se prezemaat vo korist na obvinetiot od strana na
168
Srzenti}, Stai}, Lazarevi}, Krivi~no pravpo SFRJ, op{ti deo, 1978, str. 375.
180

sudot i ostanatite organi na krivi~nata postapka (materijalna odbrana
lato sansu). Formalna odbrana e takov vid odbrana {to se prezema
od strana na branitelot na obvinetiot {to proizleguva od pravoto na
obvinetiot da izbere branitel so stru~na pravna sprema.
2.2. Vidovi na formalna odbrana
1. Branitelot vo krivi~nata postapka e potreben otamu {to na
obvinetiot treba da mu se obezbedi stru~na odbrana 169 od lice koe }e
gi zastapuva negovite interesi. Obvinetiot mo`e da ima branitel vo
tekot na celata krivi~na postapka i za toa pravo mora da bide pou~en
u{te pred prviot raspit, kako i za toa deka branitelot mo`e da prisustvuva
na negovoto ispituvawe (~l. 63 st. 1 i 2 ZKP). Takvata formalna
odbrana mo`e da bide obligatorna ili fakultativna.
1 0 Odbranata e obligatorna toga{ koga obvinetiot mora da ima
branitel. Vo tie slu~ai duri i ako samiot obvinet ne izbere branitel,
pretsedatelot na sudot }e mu postavi branitel po slu`bena dol`nost.
Trgnuvaj}i od opredeleni kriteriumi, ZKP to~no gi opredeluva slu-
~aite koga odbranata e obligatorna:
a) Spored li~nite svojstva na obvinetiot odbranata e zadol`itelna
ako se raboti za nemo, gluvo ili lice koe e nesposobno samoto
uspe{no da se brani (~l. 66 st. 1 ZKP).
b) So ogled na prirodata na krivi~noto delo, obvinetiot mora
da ima branitel ako protiv nego se vodi krivi~na postapka za krivi-
~no delo za koe vo zakonot e propi{ana kazna do`ivoten zatvor. Vo
ovoj, kako i vo prethodniot slu~aj obvinetiot mora da ima branitel
u{te pri prvoto ispituvawe (~l. 66 st. 1 ZKP).
Po podignatiot obvinitelen akt poradi krivi~no delo za koe
so zakon e propi{ana kazna zatvor od deset godini ili pote{ka kazna
zatvor, obvinetiot mora da ima branitel vo vremeto na dostavuvaweto
na obvinitelniot akt (~l. 66 st. 3 ZKP).
v) Za zadol`itelnosta na odbranata e od zna~ewe i toa dali
obvinetiot se nao|a vo pritvor ili ako mu se sudi vo otsustvo. Obvinetiot
mora da ima branitel ako protiv nego e opredelen pritvor za vreme
dodeka trae pritvorot (~l. 66 st. 2 ZKP). Taa, isto taka, e zadol`itelna
za obvineto lice komu mu se sudi vo otsustvo i toa {tom }e
se donese re{enie za sudewe vo otsustvo (~l. 66 st. 4 ZKP).
169
Stru~nata odbrana se sostoi vo iznesuvawe fakti i okolnosti od
strana na branitelot {to odat vo korist na obvinetiot. Me|utoa, za razlika
od li~nata odbrana, koja pretstavuva pravo na obvinetiot, stru~nata odbrana
vo pogled na vr{eweto za branitelot pretstavuva dol`nost. Imeno, toj e
dol`en da ja vr{i spored najdobroto znaewe i umeewe sî dodeka poseduva
polnomo{no od obvinetiot, odnosno dodeka ne bide razre{en od odbranata.
Dimitrijevi}, D, op. cit. str. 153.
181

g) Spored kriteriumot vozrast odbranata e zadol`itelna ako
obvinetiot e maloletno lice (~l. 440 st. 1 ZKP).
Branitelot opredelen po slu`bena dol`nost kaj zadol`itelnata
odbrana go postavuva pretsedatelot na sudot, a vo postapkata
sprema maloletnivci - sudijata za maloletnici (~l. 440 st. 2 ZKP).
2 0 Odbranata e fakultativna toga{ koga od voljata na samiot
obvinet zavisi dali }e zeme branitel ili nema da go koristi toa
pravo.
3 0 Kako specifi~en vid odbrana se smeta i tn. odbrana na siroma{ni
lica. Za takva odbrana stanuva zbor koga ne postojat uslovi za
zadol`itelna odbrana, a postapkata se vodi za krivi~no delo za koe so
zakon e propi{ana kazna zatvor nad tri godini, na obvinetiot mo`e,
po negovo barawe, da mu se postavi branitel, ako spored svojata imotna
sostojba ne mo`e da gi podnesuva tro{ocite na odbranata. Baraweto za
nazna~uvawe branitel na ovoj na~in mo`e da se stavi samo po podignatiot
obvinitelen akt. Za baraweto odlu~uva pretsedatelot na sovetot,
a branitelot go nazna~uva pretsedatelot na sudot (~l. 67 ZKP).
2. Kaj site vidovi na odbrana va`i na~eloto spored koe obvientiot
vo prv red samiot odlu~uva koj }e bide negoviot branitel, a duri
potoa, ako toa samiot ne go stori, mu se odreduva branitel po slu`bena
dol`nost. Opravdanosta na ova na~elot proizleguva ottamu {to me|u
obvinetiot i negoviot branitel sekoga{ treba da postoi odnos na celosna
zaemna doverba, {to se pojavuva kako neophoden uslov za efikasnosta
na sekoja odbrana. Od tie pri~ini zakonodavecot gi opredeluva
slu~aite vo koi e isklu~ena mo`nosta opredeleno lice da se javi kako
branitel na obvinetiot. Tie lica spored ~l. 65 ZKP se slednite:
1 0 o{teteniot, bra~niot odnosno vonbra~niot drugar na o{teteniot
ili na tu`itelot, nivni rodnina po krv vo prava linija do koj i
da e stepen, vo strani~na linija do ~etvrtiot stepen ili po svatovstvo
do vtoriot stepen,
2 0 lice {to e povikano kako svedok vo postapkata, osven ako e
oslobodeno od dol`nosta za svedo~ewe i izjavilo deka nema da svedo~i
ili ako branitelot se soslu{uva kako svedok vo slu~ajot od ~l. 218 t. 2
ZKP, i
3 0 lice koe vo istiot predmet postapuvalo kako sudija ili kako
javen obvinitel.
182
2.3. Postavuvawe branitel
1. Vo krivi~nata postapka branitel na obvinetiot mo`e da
bide samo advokat (~l. 63 st 4 ZKP). Vo Imenikot na advokatite mo`e
da se zapi{e dr`avjanin na Republika Makedonija, koj gi ispolnuva
op{tite uslovi za zasnovawe raboten odnos, diplomiran pravnik so
polo`en pravosuden ispit i koj u`iva ugled za vr{ewe na advokatskata
dejnost (~l. 12 ZA).

2. Branitelot go izbira samiot obvinet (~l. 63 st. 2 ZKP), me|utoa
istiot mo`at da mu go obezbedat i negoviot zakonski zastapnik,
bra~niot odnosno vonbra~niot drugar, rodnina po krv vo prava linija,
posvoitel, posvoenik, brat, sestra i hranitel (~l. 63 st. 3 ZKP). Na
ovoj na~in pove}e obvineti mo`at da imaat zaedni~ki branitel, me-
|utoa samo ako toa ne e vo sprotivnost so interesite na nivnata odbrana.
Isto taka eden obvinet mo`e da ima pove}e braniteli, a odbranata
se smeta za obezbedena koga vo postapkata u~estvuva eden od branitelite
(~l. 64 ZKP).
Toga{ pak, koga na obvinetiot mu e postaven branitel (~l. 66 i
67 ZKP), namesto postaveniot branitel toj mo`e samiot da zeme drug
branitel. Vo toj slu~aj }e se razre{i nazna~eniot branitel. Od druga
strana, nazna~eniot branitel mo`e samo od opravdani pri~ini da bara
da bide razre{en. Pritoa, i vo dvata slu~ai za razre{uvawe na branitelot
pred glavniot pretres odlu~uva istra`niot sudija, odnosno na
glavniot pretres pretsedatelot na sovetot, a vo `albenata postapka
pretsedatelot na prvostepeniot sovet, odnosno sovetot nadle`en za
odlu~uvawe vo postapka po `alba. Protiv ova re{enie ne e dozvolena
posebna `alba (~l. 66 st. 1-3 ZKP).
Pretsedatelot na sudot mo`e, po barawe od obvinetiot ili so
negova soglasnost da go razre{i nazna~eniot branitel koj neuredno ja
vr{i dol`nosta. Namesto razre{eniot branitel pretsedatelot na sudot
}e nazna~i drug branitel. Za razre{uvaweto na branitelot }e se
izvesti Advokatskata komora (~l. 68 st. 4 ZKP).
3. Advokatot e sloboden, samostoen i nezavisen vo svojata rabota
i vo ramkite na zakonot i ovlastuvaweto samostojno odlu~uva za
na~inot na zastapuvawe na pravata i interesite na strankata (~l. 15
ZA). Davaweto pravna pomo{, me|utoa mo`e da se odbie ili otka`e od
strana na advokatot od pri~ini utvrdeni so zakon ili i so Kodeksot na
advokatskata etika. Vo odredeni slu~ai od pri~ini koi se inkopatibilni
so advokatskata funkcija, advokatot e dol`en pravnata pomo{
duri i da ja odbie. Toa e slu~aj koga po istata pravna rabota toj ili
drug advokat od ista advokatska kancelarija daval pravna pomo{ na
sprotivnata strana, ili po istata pravna rabota postapuval kako sudija,
javen obvinitel, javen pravobranitel, odnosno kako rabotnik vo
drug organ ili institucija (~l. 17 ZA).
4. Advokatite u`ivaat funkcionalen imunitet. Tie ne mo`at
da bidat povikani na odgovornost za iska`ano mislewe vo sudeweto
(~l. 17 st. 1 ZA). Advokatot ne mo`e da bide pritvoren za krivi~no
delo storeno vo davaweto pravna pomo{ bez prethodna soglasnost od
krivi~niot sovet na vi{iot sud od podra~jeto na osnovniot sud pred
kogo se vodi krivi~nata postapka i pribaveno mislewe od Advokatskata
komora na Republika Makedonija. Pretresuvawe vo advokatska kancelarija
mo`e da se vr{i samo vo odnos na pismenata izre~no sodr`ani
vo odlukata na sudot za pretresuvawe vo prisustvo na pretstavnik
183

na Advokatskata komora na Republika Makedonija (~l. 21 st. 5 ZA).
5. Vo poged na prestanokot na pravoto na vr{ewe advokatska dejnost,
zakonodavecot opredeluva deka taa mu prestanuva:
1 0 ako se otka`e od pravoto na vr{ewe advokatska dejnost,
2 0 ako trajno ja zagubi sposobnosta za vr{ewe na advokatskata
dejnost.
3 0 ako zasnova raboten odnos,
4 0 ako go izgubi dr`avjanstvoto na Republika Makedonija;
5 0 ako bide li{en od delovna sposobnost ili trajno ja zagubi
sposobnosta za vr{ewe advokatska dejnost, {to go utvrduva Advokatskata
komora i
6 0 ako pravosilno e osuden za krivi~no delo na bezuslovna kazna
zatvor od najmalku {est meseci ili ako mu e izre~ena merka na bezbednost
zabrana na vr{ewe advokatska dejnost.
7 0 ako mu e odzemena licencata za rabota, i
8 0 ako ne se osigura od odgovornost za {teta nanesena na strankata.
Protiv odlukata za prestanok na pravoto na vr{ewe advokatska
dejnost od navedenite osnovi dozvolena `alba e vo rok od 15 dena do
nadle`niot organ na Advokatskata komora na Republika Makedonija,
protiv kone~nata odluka mo`e da se povede upraven spor (~l. 23 ZA).
184
2.4. Prava i dol`nosti na branitelot
1. Osnovnoto pravo i dol`nost na branitelot e odredeno so ~l.
71 st. 1 ZKP, spored koj branitelot e ovlasten da gi prezema vo korist
na obvinetiot site dejstvija {to mo`e da gi prezeme obvinetiot, {to
zna~i deka toj vo iznao|aweto i predlagaweto dokazite treba da se rakovodi
isklu~ivo od interesite na obvinetiot. 170 Za taa cel na branitelot
mu pripa|aat brojni prava vo krivi~nata postapka koi zaradi
podobro razbirawe, vo osnova se delat na onie koi se vrzani za prethodnata
postapka i onie koi se odnesuvaat na glavniot pretres.
2. Me|u pova`nite prava na branitelot vo prethodnata postapka
obi~no se pomestuvaat:
170
Branitelot, me|utoa, nikoga{, pa duri i vo slu~aite koga na zadol`itelnata
odbrana, ne e zastapnik na obvinetiot. Toa zna~i deka branitelot
namesto obvinetiot vo negovo ime i za negova smetka ne mo`e da prezema dejstvija
vo krivi~nata postapka. Ottamu, obvinetiot koj ne se soglasuva so nalo-
`enata odbrana ima sekoga{ dovolno prostor i sloboda da go ka`e i da go
stori seto ona {to smeta deka vo smisla na negovata odbrana e celishodno. So
toa {to mu e postaven branitel, obvinetiot zna~i od ni{to ne e li{en, za-
{to i natamu mo`e da go prezema seto ona {to bi go prezemal i koga nema
branitel. Mr{evi}, Z. Obavezna odbrana u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd,
1988/2, str. 101.

1 0 Pravo da gi razgleduva spisite vo tekot na postapkata i pribavenite
predmeti koi slu`at kako dokaz (~l. 69 ZKP).
2 0 Branitelot ima pravo slobodno i bez nadzor da se dopi{uva i
da razgovara so obvinetiot koj se nao|a vo pritvor. Po isklu~ok, vo
tekot na istragata ova pravo istra`niot sudija mo`e da go podlo`i na
nadzor, ako pritvorot e odreden poradi toa {to obvinetiot se kriel,
ne mo`el da se utvrdi negoviot identitet ili postoele drugi okolnosti
{to uka`uvaat na begstvo, a postoi somnenie deka obvinetiot }e go
zloupotrebi komuniciraweto so branitelot (~l. 70 ZKP). Takvoto
ograni~uvawe, me|utoa, ne e dozvoleno po okon~uvaweto na prethodnata
postapka, kako i toga{ koga obvineniteto se podiga neposredno bez
sproveduvawe na istraga. Inaku, samiot nadzor se sostoi: a) vo toa {to
branitelot i obvinetiot razgovaraat vo prisustvo na istra`niot sudija
ili odredeno slu`beno lice, ili b) vo prethodna kontrola na pismata
{to zaemno si gi ispra}aat branitelot.
3 0 Pravo da stava predlozi na istra`niot sudija so cel da se
sprovedat oddelni istra`ni dejstvija (~l. 160 ZKP)
4 0 Pravo da prisustvuva na ispituvaweto na obvinetiot (~l. 161
st. 1 ZKP).
5 0 Negovo pravo e da prisustvuva i na procesnite dejstvija: uvid,
pretresuvawe na dom, soslu{uvawe na ve{taci, kako i pri soslu{uvawe
na svedok koga e verojatno deka svedokot nema da dojde na glavniot
pretres. Pritoa mo`e da postavuva opredeleni pra{awa i da stava
svoi predlozi (~l. 161 st. 2- 4 ZKP).
6 0 Pravo na branitelot da izjavi prigovor protiv obvinitelniot
akt i bez posebno ovlastuvawe na obvinetiot, no ne i protiv negovata
volja (~l. 259 ZKP).
3. Me|u pravata na branietlot na glavniot pretres treba da se
istaknat:
1 0 Pravata na branitelot da odr`uva neposredni kontakti so
obvinetiot i da gi razgleduva spisite koi ovde se neograni~eni.
2 0 Vo tekot na glavniot pretres (osobeno vo dokaznata postapka)
branitelot ima pravo da im postavuva pra{awa na obvinetiot,
svedocite i ve{tacite, da stava prigovori na nivnite iskazi, da predlaga
dokazi vo korist na obvinetiot, vo zavr{nite zborovi da dade
analiza i ocenka na izvedenite dokazi kako i kriti~ki da se navrati
na navodite na ovlasteniot tu`itel. Po izrekuvaweto na presudata
branitelot ima pravo da vlo`uva redovni i vonredni pravni lekovi.
4. Branitelot e dol`en na strankata da í uka`uva pravna pomo{
sovesno i stru~no, soglasno so zakon i Kodeksot na advokatskata
etika i da go ~uva kako tajna ona {to mu go doverila strankata.
Branitelot e dol`en da podnese polnomo{tie do organot pred
koj se vodi postapkata. Obvinetiot mo`e na branitelot da mu dade i
usmeno polnomo{tie na zapisnik kaj organot pred koj se vodi postapkata
(~l. 63 st. 5 ZKP).
185

5. Pravata i dol`nostite na branitelot prestanuvaat koga obvinetiot
}e go otpovika polnomo{tieto (~l. 71 st. 2 ZKP).
186
VI. U^ESNICI VO KRIVI^NATA POSTAPKA
1. O[TETEN I NEGOVOTO O[TETNO BARAWE
1.1. Poim na o{teten i atheziona postapka
1. Govorej}i za poimot supsidijaren tu`itel ve}e naglasivme
deka na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo go upotrebuva poimot
o{teten i ottamu go odreduva negovoto pravoto da go realizira svoeto
o{tetno barawe vo krivi~nata postapka, nezavisno od toa dali vo konkretniot
slu~aj e ovlasten tu`itel (privaten ili supsidijaren tu`itel)
vo krivi~niot predmet. Stanuva zbor za lice na koe neposredno
mu e zagrozeno ili povredeno odredeno li~no ili imotno pravo, lice
na koe mu e nanesena odredena {teta, so obideno ili dovr{enoto krivi~no
delo. So drugi zborovi, od negovata slobodna volja zavisi dali
vo krivi~nata postapka }e se rasprava ili nema da se rasprava za negovoto
imotnopravno barawe.
2. So izvr{uvaweto na edno krivi~no delo, pokraj povreduvaweto
ili zagrozuvaweto na opredeleni pravni dobra, ~esto se nanesuva i
opredelena imotna ili drug vid {tata na opredeleni lica. So ogled
pak, deka pra{aweto za nadomest na {tatata e od imotnopraven karakter,
negovoto re{avawe e pomesteno vo gr|anskata procesna postapka.
Me|utoa, taa okolnost ne pre~i liceto na koe mu e nanesena {teta so
krivi~noto delo (o{teteniot), nadomestot na {tetata da go realizira
vo del od krivi~nata postapka koj se narekuva atheziona postapka. Na
toj na~in, iako imotnopravnoto barawe spored svojata pravna priroda
spa|a vo gra|anskata procesna postapka, sepak se re{ava vo krivi~nata
postapka spored maksimata causa cvivilis adhaerat causa criminalis.
Vo prilog na athezionata (pridru`na) postapka govorat pove}e
argumenti: 1 0 vo athzionata postapka o{teteniot mo`e so svojata aktivnost
da pridonese za podobro razjasnuvawe na faktite i utvrduvaweto
na vistinata, 2 0 so nejzinoto postoewe se odbegnuva donesuvawe na
protivre~ni odluki koi mo`at da se javat dokolku krivi~niot i imotnopravniot
predmet bi se raspravale oddelno, 3 0 od aspekt na procedurata
koja dvapati bi se povtoruvala, taa e poekonomi~na, 4 0 athezionata
postapka e popovolna za o{teteniot od parni~nata postapka,
ottamu {to dokazite gi pribira sudot po slu`bena dol`nost, o{teteniot
ne gi podnesuva tro{ocite za pribiraweto na koi i da e dokazi,
pa duri ni za onie na koi samiot se povikal, 5 0 postapkata pred krivi-
~niot sud e pobrza, 6 0 dosuduvaweto na nadomestot vlijae o{teteniot
da ne pribegnuva kon nasilstvo, a pridonesuva i kon smiruvawe na indignacijata
na javnosta, 7 0 vo ovaa postapka gi nema slo`enite podneso-

ci za ~ie sostavuvawe e potrebno u~estvo na advokat, postapkata e
oslobodena od taksa i o{teteniot mo`e da smeta na izvesna pomo{ na
javniot obvinitel, 8 0 postapkata pred krivi~niot sud e pobrza od parni~nata
postapka.
3. Vo athezionata postapka se re{avaat pra{awa na imotnopravnoto
barawe {to se odnesuva na 1 0 nadomest na {teta, 2 0 vra}awe na
predmeti i 3 0 poni{tuvawe na odredena pravna rabota (~l. 96 st. 2
ZKP).
1 0 Nadomestot na {teta ja opfa}a celokupnata {teta storena
so izvr{enoto krivi~no delo i toa, kako onaa {to fakti~ki e pretrpena
(damnum emergens), taka i zagubenata dobivka (lucrum cessans).
Izgubena dobivka, na primer, postoi koga od storenoto krivi~no delo
telesna povreda se pojavile tro{oci za lekuvawe i zaguba poradi nesposobnost
za rabota za opredeleno vreme na povredenoto lice (o{teteniot).
So poimot {teta e opfatena i tn. nematerijalna {teta, pod
koja se podrazbira fizi~ka ili psihi~ka bolka poradi naka`anost,
smrt na blisko lice, zaguben ugled i pretrpen sram i sl.
2 0 Vra}awe na predmeti se odnesuva na onie predmeti koi na
o{teteniot mu bile odzemeni so krivi~noto delo. Predmetite se vra-
}aat ako se nao|aat kaj storitelot, sou~esnicite ili kaj treto lice na
kogo mu bile dovereni na ~uvawe po izvr{enoto delo. Me|utoa, ako
predmetot e o{teten ili uni{ten, imotnopravnoto pobaruvawe se modificira
vo nadomest na {teta.
Kako predmeti koi mo`e da se baraat i da bidat vrateni vo atheziona
postapka se smetaat i onie koi se dobieni od sredstvata pribaveni
so izvr{uvaweto na krivi~noto delo, na primer, predmeti koi
se kupeni so parite dobieni od kra`ba, zatajuvawe, grabe` i sl.
3 0 Ponituvawe na odredena pravna rabota od imotnopravna priroda
e objekt na athezionata postapka dokolku nastanala neposredno
po izvr{enoto krivi~no delo. Takvi se, na primer, dogovorite
sklu~eni pod prisilba, so izmama i sl.
Toga{ koga sudot }e utvrdi deka baraweto za poni{tuvawe na
odredena pravna rabota e osnovano, }e izre~e presuda za nejzino delumno
ili celosno poni{tuvawe so posledicite {to proizleguvaat od
toa, kako na primer, poni{tuvawe na izvesni dejstva - vra}awe na steknata
korist. Pritoa sudot ne mo`e da zadira vo pravata na treti lica
(~l. 103 ZKP), zatoa {to tie ne u~estvuvale nitu vo krivi~nata postapka
vo celina, nitu vo nejziniot del nare~en athezionata postapka i
ottamu nemaat mo`nost za vlo`uvawe praven lek.
4. Procesna pretpostavka za poveduvawe na athezionata postapka
e predlog (barawe) na liceto koe e ovlasteno na takvo imotnopravno
barawe vo parnica: liceto koe so gra|anska tu`ba mo`e da se pojavi
vo parni~na postapka, mo`e da se pojavi i vo athzionata postapka
(~l. 96 st. 1 i 97 ZKP). Predlogot mo`e da go podnese fizi~ko ili pravno
lice vo samata krivi~na prijava ili posebno. Iako, zakonot ne ja
187

propi{uva formata na predlogot, vo nego treba da se sodr`ani osnovnite
navodi za: vidot na krivi~noto delo i negoviot izvr{itel, o{tetniot,
vidot, visinata i na~inot na koj nastanala {tetata, odnosno
vidot na pravnata rabota ~ie poni{tuvawe se bara, kako i konkretizacija
na baraweto vo odnos na reparacijata, odnosno nadomestot na
{tetata kako i dokazi vo taa smisla (~l. 98 st. 3 ZKP). Vo istiot predlog
ovlastenoto lice mo`e da pobara da se opredelat i privremeni
merki za obezbeduvawe na imotnopravnoto barawe do izvr{nosta na
odlukata (~l. 105 ZKP). Takviot predlog se podnesuva do organot na
kogo mu se podnesuva krivi~nata prijava ili na sudot i toa najdocna do
zavr{uvaweto na glavniot pretres pred prvostepeniot sud (~l. 98
ZKP) do koga ovlastenite lica mo`e i da se otka`at od predlogot.
Ako ovlastenoto lice se otka`e od predlogot, takviot predlog, dokolku
so zakonot ne e poinaku opredeleno, pove}e ne mo`e da se stavi
(~l. 99 st. 1 ZKP).
Me|utoa, iako za poveduvaweto na athezionata postapka e usvoeno
pravilo deka zavisi od dispozicijata na o{teteniot, sudot, u{te
pred stavaweto na takviot predlog, sepak, po slu`bena dol`nost e obvrzan
da sobere dokazi i da izvidi {to e potrebno za odlu~uvawe po baraweto.
Toga{ pak, koga predlogot e staven sudot e dol`en da go ispita
obvinetiot za faktite navdeni vo predlogot na o{tetetniot i da gi
izvidi okolnostite {to se va`ni za utvrduvawe na negovoto imotnopravno
barawe (~l. 100 st. 1). Toa zna~i deka na~eloto na oficielnost
vo odreden del e prisutno i vo athezionata postapka.
5. Za re{avawe na imotnopravnoto barawe, bez ogled na iznosot
na imotnopravnoto barawe, e nadle`en sudot {to e nadle`en za krivi-
~niot predmet. Sudot nikoga{ ne mo`e da go odbie imotnopravnoto
barawe na o{teteniot, a dali po baraweto }e donese odluka so koja vo
celost ili delumno }e go usvoi, zavisi od prezentiranite dokazi.
Dokolku dokazite vo krivi~nata postapka ne davaat dovolna osnova za
celosno ili delumno presuduvawe na imotno pravnoto barawe, a za
nivno dopolnitelno obezbeduvawe postoi opasnost od neopravdano
odlo`uvawe na krivi~nata postapka, sudot so presudata }e ja dosudi
samo osnovata, ili osnovata i delumno iznosot na imotno pravnoto
barawe ili ostatokot od toj iznos }e donese dopolnitelna presuda.
Protiv dopolnitelnata presuda mo`e da se izjavi `alba vo rok od
osum dena od denot na nejzinoto dostavuvawe (~l. 101 st. 2 ZKP). Sudot
}e postapi na istiot na~in i koga }e donese presuda so koja obvinetiot
se osloboduva od obvinenieto, ili presuda so koja obvinenieto se odbiva,
ili pak ako so re{enie ja zapre postapkata ili se otfrla obvinitelniot
akt. Dokolku pak sudot se oglasi za nenadle`en za vodeweto na
krivi~nata postapka, toga{ o{teteniot }e go upati svoeto imotnopravno
barawe da go prijavi na nadle`niot sud (~l. 101 st. 3 ZKP).
6. Ona {to, me|utoa, zagri`uva e deka vo praktikata sudovite
mnogu reko se vpu{taat vo raspravawe na imotnopravnoto pobaruvawe
188

na o{teteniot. Imeno, o{teteniot so imotnopravnoto barawe naj~esto
se upatuva na parnica iako postoele mo`nosti postavenoto imotnopravno
pobaruvawe vo celost ili delumno da se raspravi vo krivi-
~nata postapka i toa bez nejzino zna~itelno odolgovlekuvawe. Vo na-
{ata sudska praktika se mo{ne ~esti i slu~aite sudot da go upati
o{teteniot na parnica i koga vo krivi~nata postapka bile utvrdeni
site fakti {to se potrebni za donesuvawe na meritorna odluka po baraweto.
Zgora na toa, ima primeri i za toa sudot da ne donese nikakva
odluka za imotnopravnoto barawe na o{teteniot. 171 Pri~inite za toa
naj~esto se pomesteni vo nenaklonetosta ili neznaeweto na krivi~niot
sudija da re{ava gra|anskopravni problemi (naj~esto, nepoznavawe
na odredbite na obligacionoto pravo za nadomest na nematerijalna
{teta) smetaj}i deka toa ne e negova do`nost, ili koga kon niv ~uvstvuva
odbojnost, osobeno toga{ koga tie se te{ki. Vo takvi slu~ai
na sudijata mu e mnogu polesno o{teteniot so negovoto imotnopravno
pobaruvawe da go upati na gra|anska parnica. Posledicite od toa se: a)
naru{uvawe na ugledot na sudot, b) slabeewe na preventivnata uloga
na krivi~noto pravosudstvo, zatoa {to so uskratuvaweto na satisfakcijata
na o{teteniot preku dosuduvaweto na imotnopravnoto pobaruvawe
vo krivi~nata postapka se pojavuva opasnosta od negovi protivpravni
reakcii pa i vr{ewe na krivi~ni dela sprema storitelot i
drugi lica, v) namaluvawe na efikasnosta na postapkata i sl.
1.2. Procesna polo`ba i prava na o{teteniot vo krivi~nata postapka
O{teteniot ima opredelena procesna polo`ba i prava vo krivi~nata
postapka so samoto toa {to od krivi~noto delo pretrpel odredena
{teta. Od negovata zainteresiranost za ostvaruvaweto na o{tetnoto
barawe, vsu{nost i proizleguvaat negovite prava:
1 0 Vo tekot na istragata da uka`uva na site fakti i da predlaga
dokazi {to pridonesuvaat za utvrduvawe na krivi~noto delo i krivi-
~nata odgovornost na storitelot i i utvrduvaweto na negovoto imotnopravno
barawe (~l. 55 st. 1 ZKP).
2 0 Me|u pravata na o{teteniot vo tekot na istragata e pomest-
171
Vo praktikata, vo redica slu~ai e zabele`ano deka o{tetenite
nitu na glavniot pretres ne go prijavuvaat svoeto imotnopravno pobaruvawe,
od ednostavna pri~ina {to za toa nikoj ni{to ne gi pra{uva. Natamu, o{tetenite
koi imaat polnomo{nik ~esto izjavuvaat deka svoeto imotnopravno
pobaruvawe }e go ostvarat vo parnica, a prisutni se i slu~ai i pokraj izre~no
predvidenata dol`nost, vo krivi~nata postapka sudot da gi ispituva i
utvrduva faktite koi se odnesuvaat na imotnopravnoto pobaruvawe na o{teteniot
samo vo onie slu~ai koga tie pretstavuvaat obele`je na krivi~noto
delo ili objektiven uslov na inkriminacija. Vidi: Bejatovi}, S. O{te~eni u
krivi~nom postupku i pretstoje}e izmene ZKP, JRKKP, Beogtrad, 1989/4, str. 144.
189

eno i pravoto da gi razgleduva spisite i predmetite {to slu`at kako
dokaz, so toa {to mo`e da mu bide uskrateno razgleduvaweto na
spisite dodeka ne bide soslu{an kako svedok (~l. 55 st. 3).
3 0 Dokolku toa ne go storil porano, o{teteniot na glavniot
pretres (na koj inaku sekoga{ se povikuva), ima pravo da stavi predlog
za ostvaruvawe na imotnopravnoto pobaruvawe (~l. 305 st. 2 ZKP).
Dokolku pak, ve}e stavil takov predlog, o{teteniot dobiva zbor vedna{
po ~itaweto na obvinitelniot akt i ima pravo da predlaga dokazi,
da im postavuva pra{awa na obvinetiot, na svedocite i na ve{tacite,
da iznesuva zabele{ki i objasnenija vo pogled na nivnite iskazi
i da dava drugi izjavi i da stava drugi predlozi (~l. 55 st. 2 ZKP).
4 0 Do zavr{uvaweto na glavniot pretres o{teteniot ima pravo
da predlaga da se izvedat novi fakti i da se pribavat novi dokazi, a
mo`e da gi povtori i onie predlozi {to porano gi odbil pretsedatelot
na sovetot ili sovetot (314 st. 5 ZKP).
5 0 Po zavr{uvaweto na soslu{uvaweto na oddelen svedok ili
ve{tak, so odobrenie na pretsedatelot na sovetot o{teteniot mo`e
neposredno da mu postavuva pra{awa na svedocite i ve{tacite (~l. 319
st. 1 ZKP).
6 0 Vo zavr{nite govori o{teteniot dobiva zbor vedna{ po javniot
obvinitel (~l. 331 st. 1 ZKP)
7 0 O{teteniot ima i pravo na pravni lekovi. O{teteniot ima
pravo na `alba protiv re{enieto na sovetot na sudot so koe istragata
e zaprena (~l. 164 st. 3 ZKP). Toj ima pravo na `alba i protiv prvostepenaat
presuda, me|utoa samo poradi odlukata na sudot za tro{ocite
na krivi~nata postapka, no ako javniot obvinitel go prezel goneweto
od o{teteniot kako tu`itel (~l. 59 st. 2), o{teteniot mo`e da
izjavi `alba poradi site osnovi poradi koi mo`e da se pobiva presudata
od ~l. 354 (~l. 351 st. 4 ZKP). 172
190
2. ORGANI NA VNATRE[NI RABOTI
1. Organizacijata i pravata na organite na vnatre{ni raboti se
opredeleni so Zakonot za vnatre{ni raboti i Zakonot za policijata.
Tie gi vr{at site upravni i stru~ni raboti vo dve osnovni oblasti: javna
i dr`avna bezbednost, koi vo krajna linija se vo vrska so krivi~nata
postapka ottamu {to imaat va`na uloga vo vr{eweto na krivi~no
gonewe. Pokonkretno, pokraj predvidenite ovlastuvawa vo ZKP, za
koi }e stane zbor podocna, soglasno ~l. 5 ZP i ~l. 2 ZVR, vo ramkite na
javnata bezbednost organite na vnatre{ni raboti prezemaat dejnosti
koi se odnesuvaat na:
- za{tita na `ivotot, li~nata sigurnost i imotot na gra|anite,
172
Za navedenite i drugi prava na o{teteniot vidi podrobno Stojanov,
I. op. cit. str. 57-66.

- za{tita na slobodite i pravata na ~ovekot i gra|aninot zagarantirani
so Ustavot, zakonite i ratifikuvanite me|unarodni dogovori,
- spre~uvawe na vr{ewe na krivi~ni dela, otkrivawe i fa}awe
na storiteli na krivi~ni dela i prezemawe na drugi so zakon opredeleni
merki za gonewe na storitelite na tie dela i nivno predavawe na
nadle`ni organi,
- odr`uvawe na javniot red i mir,
- regulirawe i kontrola na soobra}ajot na pati{tata i drugi
raboti svrzani so bezbednosta na soobra}ajot na pati{tata,
- kontrola na dvi`ewe i prestoj na stranci,
- uka`uvawe pomo{ i za{tita na gra|anite vo slu~aj na neophodna
potreba,
- obezbeduvawe na opredeleni li~nosti i objekti,
- spre~uvawe na nasilno urivawe na demokratskite institucii
utvrdeni so Ustavot na Republika Makedonija,
- spre~uvawe na razgoruvawe na nacionalna, rasna ili verska
omraza ili netrpelivost, i
- drugi raboti utvrdeni so zakon.
Navedenite dejnosti gi vr{at pred se Biroto za javna bezbednost
kako i Upravata za bezbednost i kontrarazuznavawe kako organi
vo sostav na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti.
2. Rabotite na neposrednoto odr`uvawe na javniot red i mir,
reguliraweto i kontrolata na soobra}ajot na pati{tata, kontrolata
na preminuvawe na dr`avnata granica, bezbednosta na ezerata, kako i
drugi od navedenite raboti ~ija priroda ili uslovi baraat da gi izvr-
{uavaat uniformirani rabotnici na Ministerstvoto gi vr{i policijata.
Policajcite se uniformiran del na Ministerstvoto koi na uniformata
nosat oznaki na ~inot i se vooru`eni i opremeni.
Rabotite na spre~uvawe na vr{ewe na krivi~ni dela, otkrivawe
i fa}awe na storiteli na krivi~ni dela, kriminalisti~kotehni~kite
raboti, kontrola na prestoj i dvi`eweto na strancite, kako i
drugi raboti gi vr{i kriminalisti~kata policija na Ministerstvoto.
3. Vo vr{eweto na svojata funkcija ovlastenite slu`beni lica
gi imaat slednite ovlastuvawa:
- Proverka i utvrduvawe na identitetot na lica i predmeti.
Pri proverkata, dokumentite za identitetot mo`at da bidat zadr`ani
samo za vreme potrebno za proverka na identitetot, posle koe vedna{
se vra}aat na gra|aninot (~l. 39 st. 3 ZP). Ako liceto odbiva ili ne e
vo mo`nost da go doka`e identitetot, mo`e da bide zadr`ano za vreme
potrebno za proverka na identitetot, no ne podolgo od tri ~asa (~l. 39
st. 4 ZP). Na liceto koe na ovoj na~in e zadr`ano mu se ovozmo`uva
identitetot da go doka`e na koj bilo na~in.
- Sobirawe na informacii.
- Povikuavwe.
191

- Priveduvawe.
- Zadr`uvawe. Ovlastenite slu`beni lica na Ministerstvoto,
imaat pravo da zadr`at lice najmnogu 24 ~asa ako za istoto postojat
osnovi na somnevawe deka storilo krivi~no delo za koe se goni po slu-
`bena dol`nost pod uslovi i na na~in utvrdeni so poseben zakon kako
i vo slu~aj koga liceto go ispora~al stranski organ na bezbednost zaradi
sproveduvawe do nadle`en organ (~l. 29 st. 1 i 5 ZVR).
Ovlastenite slu`beni lica na Ministerstvoto, imaat pravo da
zadr`at lice najmnogu 12 ~asa zate~eno pri izvr{uavwe na prekr{ok
pod uslovi i na na~in utvrdeni so poseben zakon, kako i lice koe go naru{uva
ili zagrozuva javniot red i mir, a vospostavuvaweto na javniot
red i mir ili otstranuvaweto na zagrozuvaweto ne mo`e da se postigne
na drug na~in (~l. 50 st. 2 ZP).
Ovlastenite slu`beni lica na Ministerstvoto, imaat pravo da
zadr`at lice najmnogu 8 ~asa koe e pod dejstvo na alkohol ili drugi
psihotropni materii pod uslovi i na na~in utvrdeni so poseben zakon
(~l. 50 st. 4 ZP).
- Potraga po lice i predmeti.
- Prenaso~uvawe, naso~uvawe ili ograni~uvawe na dvi`eweto
na lica i prevozni sredstva na opredelen prostor za nu`no potrebno
vreme.
- Predupreduvawe i nareduvawe.
- Privremeno odzemawe na predmeti, pregled ili pretres na
opredeleni objekti i prostorii na dr`avni organi, institucii {to
vr{at javni ovlastuvawa i drugi pravni lica i uvid vo opredelena nivna
dokumentacija.
- Sobirawe, pregled ili pretres na lica, baga` i prevozni sredstva.
- Obezbeduvawe na pregled na mestoto na nastanot.
- Primawe na prijavi.
- Javno raspi{uvawe nagrada.
- Snimawe na javni mesta.
- Sobirawe obrabotka, analizirawe, koristewe, ocenuvawe,
prenesuvawe, ~uvawe i bri{ewe na podatoci, kako i obrabotka na li~ni
podatoci pod uslovi i na na~in utvrdeni so zakon.
- Primena na posebni istra`ni merki i prikrieni istra`ni
podatoci.
- Za{tita na lica opfateni soglasno so propisite za za{tita
na svedoci.
4. Vo slu~aj na somnevawe deka e storeno krivi~no delo, organite
na vnatre{ni raboti imaat posebni ovlastuvawa koi se sostojat vo
nivna obvrska:
- da gi prezemat site potrebni merki za pronao|awe na storitelot
na krivi~noto delo,
- da prezemat merki za spre~uvawe na sokrivawe ili begstvo na
192

storitelot i negovite sou~esnici,
- da gi otkrijat i obezbedat tragite na krivi~noto delo i site
predmeti {to mo`at da poslu`at kako dokaz
- da priberat izvestuvawa {to se od korist za formalnata krivi~na
postapka.
Zaradi spre~uvawe na izvr{uvawe na krivi~ni dela, pronao|awe
i fa}awe na storiteli na krivi~ni dela i pronao|awe i obezbeduvawe
na predmeti i tragi na krivi~ni dela, ovlastenite slu`beni
lica mo`at da vr{at zatvorawe na pristapite na opredelen prostor
ili objekt i da go onevozmo`at napu{taweto na toj prostor ili objekt
bez odobrenie. Ovie merki traat do izvr{uvawe na slu`benite dejstvija.
Zaradi fa}awe na izvr{itel na krivi~no delo koga neposredno
go gonat, zaradi prevezuvawe na `rtva na krivi~no delo, elementarna
nepogoda ili drug nesre}en slu~aj do najbliskata zdravstvena organizacija,
kako i za izvr{uvawe na drugi slu`beni zada~i od itna priroda,
ovlastenite slu`beni lica i rabotnicite so posebni dol`nosti i
ovlastuvawa samo za izvr{uvawe na slu`beni zada~i od itna priroda,
imaat pravo da se poslu`at so soobra}ajni sredstva i so sredstva za
vrski do koi mo`at da dojdat, ako toa ne mo`at da go izvr{at na drug
na~in. Za upotrebata na soobra}ajnoto sredstvo ili sredstvoto za
vrska mu se izdava potvrda na sopstvenikot, odnosno korisnikot na
sredstvoto, so koja toa lice ima pravo na nadomest na vistinskata {teta
predizvikana so upotreba na sredstvo.
5. Organite na vnatre{ni raboti ne smeeat da prezemaat opredeleni
dejstvija, kako {to se:
- soslu{uvawe na lica vo svojstvo na obvinet, svedok ili ve{-
tak, nitu
- primenuvawe prisilni merki sprema gra|anite koi odbegnuvaat
da dadat izvestuvawe.
Vo isklu~itelni situacii ovlasteno slu`beno lice mo`e da
upotrebi sredstva na prisilba 173 zaradi vospostavuvawe na naru{en javen
red i mir vo pogolem obem, sovladuvawe otpor na lice koe go naru-
{uva javniot red i mir ili lice koe treba da se privede, zadr`i ili
li{i od sloboda, zaradi odbivawe napad od sebe, od drugo lice ili
objekt {to se obezbeduva, zaradi prisilno otstranuvawe na lica od
opredeleno mesto, kako i lice koe ne postapuva po naredba na ovlastenoto
slu`beno lice.
Ovlastenoto slu`beno lice }e upotrebi ogneno oru`je, dokolku
nemo`e so drugi sredstva na prisilba:
173
Sredstva za prisilba se: 1 0 fizi~ka sila, 2 0 gumena palka, 3 0 sredstva
za vrzuvawe na lica, 4 0 ured za prisilno zapirawe na vozila, 5 0 slu`beno
ku~e, 6 0 hemiski sredstva, 7 0 ogneno oru`je i, 7 0 posebni vidovi oru`je i eksplozivni
sredstva (~l. 80 st. 2 ZP).
193

1 0 da go za{titi svojot `ivot ili `ivotot na drugite lu|e,
2 0 da spre~i izvr{uvawe na krivi~no delo za koe mo`e da se
izre~e kazna zatvor vo traewe najmalku od ~etiri godini,
3 0 da se spre~i begstvo na lice zateknato vo izvr{uvawe na krivi~no
delo za koe mo`e da se izre~e kazna zatvor vo traewe od deset
godini ili pote{ka kazna ili lice za koe e raspi{ana poternica zaradi
izvr{eno takvo krivi~no delo
4 0 da spre~i begstvo na lice li{eno od sloboda zaradi izvr{eno
krivi~no delo za koe mo`e da se izre~e kazna zatvor vo traewe od
deset godini ili lice za koe e raspi{ana poternica zaradi begstvo od
izdr`uvawe na kazna zatvor za takvi krivi~ni dela.
5 0 da spre~i napad vrz objekt ili li~nost {to se obezbeduva (~l.
89 ZP).
Ovlastenite slu`beni lica koi vr{at slu`ba neposredno pod
rakovodstvo na odgovoren rabotnik smeat da upotrebat sredstva na
prisilba ili ogneno oru`je samo na negova naredba. Pritoa, pred upotrebata
na sredstvoto na prisilba ili ogneno oru`je, ovlastenoto slu-
`beno lice e dol`no da go predupredi glasno liceto sprema koe treba
da go upotrebi toa sredstvo, odnosno oru`jeto (~l. ~l. 89 st. 3 ZP). Ako
sredstvata na prisilba ili ognenoto oru`je se upotrebeni vo granicite
na ovlastuvawata i vo soglasnost so odredbite od ~lenovite na
Zakonot za policijata, isklu~ena e odgovornosta na ovlastenoto lice
koe gi upotrebilo i na odgovorniot rabotnik koj ja naredil nivnata
upotreba, kako i na lice koe na povik na Ministerstvoto ili na ovlastenoto
slu`beno lice uka`alo pomo{ vo izvr{uvaweto na slu`benite
raboti. Osnovanosta, opravdanosta i pravilnosta na upotrebata
na sredstvata za prisilba ili ogneno oru`je vo sekoj konkreten slu~aj
ja ocenuva neposredno povisok odgovoren rabotnik.
6. Dr`avnata bezbednost, koja e sinonim za tn. tajna ili politi~ka
policija e posebna stru~na slu`ba pri Minsiterstvoto za vnatre{ni
raboti. Nejzinite osnovni dejnosti se so bezbednosta i kontrarazuznavaweto.
Za taa cel se osnova Uprava za bezbednost i kontrarazuznavawe.
Bezbednost i kontrarazuznavawe se raboti koi se odnesuvaat
na za{titata od {piuna`a, terorizam ili drugi aktivnosti naso~eni
kon zagrozuvawe ili urivawe na demokratskite institucii utvrdeni
so Ustavot na Republika Makedonija so nasilni sredstva, kako i za-
{tita od pote{ki formi na kriminal. So Upravata rakovodi direktor
koj na predlog na ministerot go imenuva i razre{uva Vladata na
Republika Makedonija za vreme od ~etiri godini (~l. 17 st. 1 ZVR).
194
3. ZASTAPNICI
1. Zastapnik e lice koe vo krivi~nata postapka prezema dejstvija
vo tu|o ime i za tu|a smetka. Zastapnikot kako u~esnik vo postapkata
se pojavuva toga{ koga o{teteniot, a vo izvesni slu~ai i obvine-

tiot ne prezema procesni aktivotsti vo krivi~nata postapka, ottamu
{to ne e procesno sposoben ili zatoa {to toa ne go saka. Procesno
nesposobni se onie lica koi ne napolnile {esnaeset godini i lica
koi celosno se li{eni od delovna sposobnost (~l. 50 ZKP). Ottamu
{to procesno nesposobniot u~esnik ne mo`e samiot da prezema procesni
aktivnosti, sudot e dol`en po slu`bena dol`nost da vodi smetka
za obezbeduvawe pravilno zastapuvawe.
2. Zastapuvaweto vo krivi~nata postapka se javuva vo vid na zakonsko
ili dogovorno zastapuvawe i ottamu postojat zakonski i dogovorni
zastapnici.
Zakonskiot zastapnik e lice koe postapuva vrz osnova na opredelen
zakon. Takov e, na primer, spored ~l. 48 od Zakonot za semejstvoto,
174 slu~ajot na zastapuvaweto na maloletno lice od strana na negovite
roditeli. Dokolku maloletnikot e bez roditelska gri`a, zadol`itelno
se stava pod staratelstvo soglasno ~l. 165 i 166 od Zkonot za
semejstvoto.
Dogovoren zastapnik e lice koe kako takvo se postavuva vrz
osnova na dogovor za zastapuvawe sklu~en me|u nego i liceto {to }e
bide zastapuvano. Taka, na primer, o{teteniot, o{teteniot kako tu`itel
i privatniot tu`itel mo`at so takov dogovor svoite prava da gi
prenesat vrz zastapnik koj stanuva ovlasten da gi zastapuva nivnite
interesi i ottamu da gi prezema site procesni dejstvija na koi i tie
imaat pravo kako zastapuvani lica.
Dogovoren zastapnik mo`e da ima i obvinetiot. Takov zastapnik
naj~esto e negoviot branitel koj e ovlasten i dol`en da da gi zastapuva
negovite interesi bez ogled dali e izbran od obvinetiot ili
od negoviot zakonski zastapnik ili procesen zamenik od ~l. 63 st. 3
ZKP (bra~niot drugar, rodnina po krv vo prava linija, usvoitel, usvoenik,
brat, sestra ili hraitel).
3. Soglasno ~l. 60 st. 1 ZKP, ako o{teteniot e maloletnik ili
lice koe e napolno li{eno od delovna sposobnost, negoviot zakonski
zastapnik e ovlasten da gi dava site izjavi i da gi prezema site dejstvija
za koi spored toj zakon e ovlasten o{teteniot. Iako ne e procesna
stranka tuku samo u~esnik vo krivi~nata postapka, zastapnikot samostojno
gi prezema site procesni dejstvija na koi ima pravo i zastapuvanoto
lice. Na zastapnikot za toa ne mu e potrebno nikakvo polnomo{no:
pismeno ili usno ovlastuvawe. Vo slu~aj na potreba vo tekot
na postapkata toj se legitimira preku utvrduvawe na svojot odnos so
zastapuvanoto lice (roditel), odnosno so re{enieto na Centarot za
socijalni raboti so koe e opredelen za staratel.
174
Zakon za semejstvoto, SV RM, 1992/80 i 1996/6.
195

4. POLNOMO[NICI
Polnomo{nik e lice koe od strana na procesno sposobna stranka
ili od nejziniot zakonski zastapnik e ovlasteno da prezema procesni
dejstvija vo krivi~nata postapka. Polnomo{nikot sekoga{ nastapuva
vo imeto i vo interes na liceto koe go zastapuva. Licata pak,
koi mo`at svoite prava da gi vr{at i preku polnomo{nik vo postapkata
se o{teteniot (kako privaten tu`itel i o{teteniot kako tu-
`itel), kako i nivnite zakonski zastapnici (~l. 61 st. 1 ZKP).
Polnomo{nik mo`e da bide sekoe delovno sposobno fizi~ko
lice koe mora da ima neophodna stru~na pravna podgotovka. Za polnomo{noto
natamu sekoga{ e neophodno postoewe na formalen dogovor
me|u polnomo{nikot i liceto koe go ovlastuva, so koj polnomo{nikot
mo`e da prezema odredeni procesni dejstvija vo imeto i za smetka na
toa lice. Dogovorot za polnomo{no se sklu~uva spored pravilata na
procesnata postapka, taka {to so nego se utvrduvaat site pra{awa za
obemot na polnomo{tvoto, kako i za pravata i odgovornostite na polnomo{nikot.
Zna~ajno e da se spomne i toa, deka so zemaweto na polnomo{nik
procesniot u~esnik ne go gubi pravoto i samiot da prezema
procesni dejstvija.
Zna~ajno e da se spomene i toa deka ZKP dava mo`nost, po barawe
na o{teteniot kako tu`itel, koga postapkata se vodi po negovo barawe
za krivi~no delo za koe so zakon e propi{ana kazna zatvor vo
traewe nad pet godini, sudot da mu postavi polnomo{nik ako e toa vo
interes na postapkata i ako o{teteniot kako tu`itel, spored svojata
imotna sostojba, ne mo`e da gi podnesuva tro{ocite na zastapuvaweto.
Za baraweto odlu~uva istra`niot sudija, odnosno pretsedatelot na sovetot,
a polnomo{nikot go nazna~uva pretsedatelot na sudot od redot
na advokatite (~l. 61 st. 2 ZKP).
Obvinetiot ne mo`e da ima polnomo{nik koj bi prezemal procesni
dejstvija namesto nego, tuku samo branitel.
196

II DEL
KRIVI^NOPROCESNI DEJSTVIJA
197

198

G l a v a II
ZA KRIVI^NOPROCESITE DEJSTVIJA
I. POIM, VREME I MESTO NA PREZEMAWE NA PROCESNITE
DEJSTVIJA
1. POIM NA PROCESNITE DEJSTVIJA
Procesnite dejstvija se prezemaat so opredelena cel vo celiot
tek na krivi~nata postapka od strana na subjektite i u~esnicite vo postapkata.
Tie procesni dejstvija, kako vpro~em i odnosite {to se sozdavaat
pri nivnoto prezemawe, imaat so zakon to~no propi{na forma.
Taka, na primer, povikuvaweto svedok na soslu{uvawe se vr{i so pokana
vo propi{ana forma, zapiraweto na istragata so akt vo forma na
re{anie, odredena e i formata na sostavuvaweto zapisnici, na~inot
na koj se vr{i pretresuvawe na dom i lice, redot po koj se odr`uva
glavniot pretres itn. Tokmu zatoa {to propi{anata procesna forma e
od izvonredno zna~ewe, vo prv red za utvrduvawe na vistinata vo postapkata,
zakonot so koj taa e normirana se narekuva formalen zakon,
a krivi~noto procesno zakonodavstvo, u{te i formalno krivi~no zakonodavstvo.
Formata na procesniet dejstvija e od takvo zna~ewe {to
nepridr`uvaweto kon nea ima za posledica prezemenite dejstvija da ne
predizvikuvaat pravno dejstvo. Takov e, na primer, slu~ajot so dokaznata
vrednost na iskazot na svedokot koga toj ne e neposredno soslu-
{an.
Prezemenite procesni dejstvija mo`at da bidat vo pismena forma
(obvinenie, re{enie za sproveduvawe istraga, presuda) ili usmena
forma (raspit na obvinetiot, soslu{uvawe na svedok ili ve{tak). So
vr{eweto na procesnite dejstvija procesnite subjekti gi ispolnuvaat
svoite dol`nosti ili gi ostvaruvaat svoite prava
2. METOTO NA PREZEMAWE NA PROCESNITE DEJSTVIJA
Vo pogled na mestoto na prezemaweto na procesnite dejstvija
postoi op{to pravilo deka tie se prezemaat vo sedi{teto na sudot
odredeno so zakon, ili poprecizno, mestoto vo koe se nao|a sudskata
zgrada. Mo`ni se me|utoa islku~oci od ova pravilo. Taka, vo zavisnost
od nivnata priroda oddelni dejstvija mo`at da se prezemaat i nadvor
od mestoto na sudskata zgrada, pa duri i nadvor od mestoto na sedi{teto
na sudot, no sekoga{ na teritorijata na toj sud. Taka, na priemer,
199

uvidot se vr{i na mestoto kade {to se slu~ilo krivi~oto delo {to e
predmet na krivi~nata postapka, ekshumacijata, tamu kade {to trupot
e zakopan, pretresuvawe na dom, tamu kade {to se nao|a stanot i sl.
Mo`no e i ispituvawe na svedoci vo svoite domovi, ottamu {to se
nepodvi`ni poradi nivnata bolest, starost ili te{ki telesni nedostatoci.
200
3. VREME NA PROCESNITE DEJSTVIJA
3.1. Vovedni zabele{ki
Trgnuvaj}i od maksimata - spora pravda, nikakva pravda, edno od
osnovnite barawa vo krivi~nata postapka e brzoto postapuvawe vo rasvetluvaweto
i re{avaweto na krivi~nite predmeti. Brzinata na sproveduvaweto
na procesnite aktivnosti vo osnova e zna~ajna: 1 0 od pri-
~ini na sigurno doa|awe do vistinata - ottamu {to se}avawata i vpe-
~atocite za krivi~nopraniot nastan so protek na odredeno vreme se
gubat ili bledeat kako i, 2 0 od pri~ini na postignuvawe na efikasnosta
- otamu {to izre~enata krivi~na sankcija mo`e da deluva vrz storitelot
samo toga{ koga sleduva brzo po izvr{uvaweto na deloto. Soglasno
navedenoto, vo krivi~noto pravo se regulira vremeto na prezemaweto
na oddelnite procresni dejstvija, odnosno od nivno brzo i neodlo`no
prezemawe.
3.2. Rokovi
1. Poim na rok. Rok e vremenski period vo koj opredeleno procesno
dejstvie mora da se izvr{i, odnosno pred ~ij istek ne mo`e da se
prezeme. Opravduvaweto na rokovite, pokraj vo gorenavedenite okolnosti,
se nao|a i vo toa {to tie pretstavuvaat garancija deka pravata
na obvintiot nema da bidat ograni~eni podolgo odo{to e potrebno za
re{avawe na krivi~nopravniot spor.
2. Vidovi na rokovi. Postojat pove}e podelbi na rokovite {to
se vr{at vo zavisnost od razli~ni kriteriumi.
1 0 So ogled na toa koj gi opredeluva rokovite vo krivi~nata postapka
mo`at da bidat: a) zakonski ili b) sudski.
a) Zakonski rokovi se onie vo koi so zakon e opredelen vremenskiot
interval vo koj mora da se prezeme edno procesno dejstvie
(vreme vo koe e dopu{teno prezemaweto na odredeno procesno dejstvie
- peremptorni, finalni rokovi). Takvi se, na primer, rokot za prigovor
protiv obvinitelen akt {to iznesuva 8 dena (~l. 259 st. 1 ZKP)
ili rokot za `alba protiv presuda donesena vo prv stepen koj iznesuva
15 dena od denot na dostavuvaweto na prepisot na presudata (~l. 350 st.
1 ZKP).
Me|utoa, zakonski se i onie rokovi vo koi so zakon e opredele-

no vremeto vo koe ne smee da se prezeme edno procesno dejstvie (dilatorni
rokovi). Taka, na primer, glavniot pretres ne mo`e da se odr`i
pred izminuvawe na 8 dena otkako obvinetiot ja primil pokanata (~l.
273 st. 3 ZKP).
Me|u zakonskite rokovi treba da se pomestat i instruktivnite
(ordinatorni, monitorni) rokovi so koi se odreduva periodot na vreme
vo koj e dopu{teno ili propi{ano izvr{uvaweto na odredeno
procesno dejstvie, me|utoa nivnoto propu{tawe, za razlika od prethodnite
rokovi, ne povlekuva nikakva sankcija. Takov rok, na primer,
e deka javniot obvinitel e dol`en vo rok od 15 dena po priemot na spisite
od istra`niot sudija da stavi predlog za dopolnuvawe na istragata
ili da podigne obvinitelen akt ili da dade izjava deka se otka`uva
od goneweto (~l. 167 st. 2 ZKP), ili deka objavenata presuda mora pismeno
da se izraboti vo rok od 15, odnosno po isklu~ok 60 dena (~l. 347
st. 1 ZKP). Za ovie rokovi so koi, vsu{nost, ne se opredeluva vremeto
vo koe opredeleno procesno dejstvie mora da se prezeme, tuku pretstavuvaat
upatstvo za dejstvuvawe otkako }e nastane odredena situacija,
ZKP naj~esto go upotrebuva izrazot "vedna{," 175 a poretko i
izrazot "bez odlagawe." 176
b) Sudski rokovi pretstavuvaat vremenski periodi opredeleni
od strana na sudot vo koi mora da se prezeme edno procesno dejstvie.
Sudot samostojno go opredeluva vremetraeweto na ovie rokovi. Takvi
se, na primer, rokot vo koj treba da se izvr{i ve{ta~ewe, rokot vo koj
strankite treba da prezentiraat novi dokazi i sl.
2 0 Spored svoeto dejstvo, odnosno efektite {to gi predizvikuvaat,
rokovite mo`at da se podelat na: a) prekluzivni i b) neprekluzivni.
a) Prekluzivnite rokovi se onie ~ie traewe ne mo`e da se prodol`i
i ako toj rok se propu{ti za prezemaweto na edno procesno
dejstvie, se gubi pravoto na negovoto prezemawe. Imeto na ovie rokovi
poteknuva od poimot prekluzija (lat. praecludere - zatvora), i zna~i
gubewe na pravoto na vr{ewe na procesno dejstvie poradi propu{tawe
na odredeni rokovi. Negova cel e vo krivi~nata postapka da se obezbedi
procesna disciplina. Site zakonski rokovi po pravilo imaat
prekluzivno dejstvo (~l. 83 st. 1 ZKP). Isklu~ok od ova pravilo e, na
primer, slu~ajot koga iako soglasno ~l 261 st. 2 ZKP, tu`itelot vo
rok od 3 dena e dol`en da postapi po baraweto na sudot za ispravawe
na nedostatocite od obvinitlniot akt, od opravdani pri~ini, sudot
mo`e toj rok da go prodol`i.
175
Taka na primer: ~l. 3 st. 1, 4 st. 2, 38 st. 2, 40, 44, 57 st. 1, 79 st. 1, 80
st. 3, 128 st. 1, 141 st. 4, 147 st 2, 152 st. 6, 164 st. 3, 176 st. 4, 185 st. 5, 186 st. 1 i
4, 187 st. 2, 188 st. 1 i 2, 200 st. 1, 210 st. 1, 239, 255 st. 2, 257 st. 1, 258 st.3, itn.
176
Toa e slu~aj so: ~l. 3 st. 3, 186 st. 2, 258 st. 1, 361 st. 1, 395 st. 3, 506 i
512 st. 4.
201

) Neprekluzivnite rokovi se onie koi mo`at da se prodol`at
i nivnoto propu{tawe nema za posledica zabrana od prezemawe na takvoto
dejstvie. Sudskite rokovi se od prekluzivno dejstvo dokolku ne
se zapazeni od opravdani pri~ini.
3 0 Zna~ajna e i podelbaat na subjektivni i objektivni rokovi.
Subjektivni se onie rokovi koi zapo~nuvaat da te~at od soznanieto na
nekoe lice za nastanot spored koi se smeta rokot, a objektivni, onie
koi se smetaat od nastapuvaweto na odreden nastan.
3. Presmetuvawe na rokovi. Nezavisno od toa za koi vidovi rokovi
se raboti tie se presmetuvaat na godini, meseci, denovi i sati.
Inaku zakonot to~no go opredeluva momentot koga zapo~nuva i koga zavr{uva
oddelen rok. Vo toj pogled se izgradeni i opredeleni op{ti
pravila koi se sostojat vo slednoto:
1 0 ako rokot e opredelen so saati ili denovi, prviot saat ili
den ne vleguavat vo rokot, tuku toj zapo~nuva da te~e od sledniot saat,
odnosno den od odreden nastan, odnosno od koj e izvr{eno dostavuvaweto
ili soop{tuvaweto. Takov e, na primer, rokot za soop{tuvawe na
presuda, odnosno re{enie. Po~etokot na rokovite koi se odredeni so
meseci ili godini, me|utoa zapo~nuva da te~e istiot den vo koj pa|a nastanot
(~l. 84 st. 1 ZKP).
2 0 rokovite zavr{uvaat so protekot na posledniot saat ili den
smetano kalendarski, odnosno do 24 ~asot (na primer, do 15 oktomvri
vo 24 ~asot). Me|utoa, toga{ koga posledniot den pa|a vo nedela ili za
vreme na dr`aven praznik, rokot avtomatski se prodol`uva do ponedelnikot,
odnosno za tolku vreme kolku {to trae dr`avniot praznik.
Opredeleni procesni dejstvija koi se vo pismena forma (izjavi)
mo`at da se prezemaat taka {to blagovremeno }e se ispratat po po-
{ta. Vo takov slu~aj po{tenskiot `ig pretstavuva dokaz deka dejstvieto
e prezemeno vo opredeleniot rok.
4. Za razlika od rokovite, ro~i{te pretstavuva to~no opredelen
termin (den i ~as) koga mora da se prezeme odredeno procesno dejstvie
so u~estvo na strankite i drugi procesni u~esnici. Taka na primer,
ro~i{te e odredeniot den vo koj }e se odr`i glavniot pretres
(~l. 271 st. 1 ZKP). Propu{taweto na ro~i{teto mo`e da ima posebni
posledici. Taka na primer, ako svedok ne se javi na pokanata na istra-
`niot sudija ili na sudskiot sovet, mo`e da bide prisilno doveden.
3.3. Vra}awe vo porane{na sostojba (restitutio in integrum)
1. Poim na vra}awe vo porane{na sostojba. Vra}aweto vo porane{na
sostojba e procesen institut e vrzan so prekluzivnite
rokovi, odnosno so odbegnuvaweto na nivnoto {tetno dejstvo vo slu~aj
koga se propu{teni bez vina na strankite. Imeno, iako propu{taweto
na zakonskite rokovi ima za posledica nemo`nost propu{tenite procesni
dejstvija da se izvr{at, vo krivi~noto procesno zakonodavstvo
202

se dopu{teni izvesni situacii koga propu{tenite procesni dejstvija
mo`at dopolnitelno da se izvr{at. So ovoj procesen institut, vsu{-
nost se dopu{ta vra}awe vo porane{na sostojba samo za propu{tawe
na rokot za vlo`uvawe na pravniot lek `alba. Institutot e pomesten
vo ~l. 85 ZKP, kade se veli: "Na obvinetiot koj od opravdani pri~ini
}e go propu{ti rokot za izjavuvawe `alba na presuda ili na re{enie
za primena na merki na bezbednost ili na vospitna merka ili za odzemawe
na imotna korist, sudot }e mu dozvoli vra}awe vo porane{nata
sostojba zaradi izjavuvawe `alba ako vo rok od osum dena po prestanuvaweto
na pri~inata poradi koja go propu{til rokot podnese molba za
vra}awe vo porane{nata sostojba i ako istovremeno so molbata predade
i `alba. Po istekot na tri meseci od denot na propu{taweto ne
mo`e da se bara vra}awe vo porane{nata sostojba.
Od navedenata odredba proizleguva deka pravo na vra}awe vo
porane{na sostojba ima samo obvinetiot, a ne i ovlasteniot tu`itel,
{to zna~i deka toa e institut isklu~ivo vo polza na obvinetiot (favor
defensionis).
2. Osnov za vra}awe vo porane{na sostojba. Osnovite za vr}awe
vo porane{na sostojba se vsu{nost opravdanite pri~ini koi se spomnati
vo ~l. 85 ZKP. Me|u takvite pri~ini se:
1 0 Posledici od vi{a sila (vis maior). Toa se elementarni nepogodi
(zemjotres, poplava, prekin na soobra}ajot i sl.) i drugi pri~ini
poradi koi do{lo do prekin na komunikaciite koi ottamu gi nadminuvaat
mo`nostite na obvinetiot da ja vlo`i `albata.
2 0 Pri~ini koi se vo vrska so obvinetiot. Toa se te{ka bolest,
nepodvi`nost i sl. Opravdanosta na ovie, kako i na prethodnite
pri~ini, pretstavuva fakti~ko pra{awe {to vo sekoj konkreten
slu~aj go ceni sudot.
3 0 Pri~ini {to se javuvaat kako gre{ki na sudot i drugi organi.
Takvi se, na primer, pogre{no notiran rok vo pravnata pouka na
presudata vo koj treba da se izjavi `alba.
3. Subjekti na vra}awe vo porane{na sostojba. So ogled na toa
{to restitutio in integrum e institut vo korist na obvinetiot, sosema logi~no
i opravdano e, pokraj nego i negoviot branitel da go ima istoto
pravo, se razbira samo ako i kaj branitelot se steknale opravdani
pri~ini za propu{taweto na prekluzivniot rok.
4. Postapkata za vra}awe vo porane{na sostojba se poveduva so
molba na ovlastenoto lice. Obvinetiot i negoviot branitel koi go
propu{tile rokot, vo molbata gi naveduvaat pri~inite za vra}awe vo
porane{na sostojba i ja dostavuvaat do prvostepeniot sud. So molbata
za vra}awe vo porane{na sostojba se podnesuva i `alba na presudata,
odnosno na re{enieto ~ii rok bil propu{ten, dokolku tie ne bile podneseni.
Taa molba mo`e da se podnese vo rok od osum dena otkako prestanale
pri~inite poradi koi rokot bil propu{ten, no po proetkot na
tri meseci od propu{taweto (apsoluten rok), vra}aweto vo porane-
203

{na sostojba pove}e ne e dozvoleno.
Za vra}aweto vo porane{na sostojba so re{enie odlu~uva pretsedatelot
na sovetot koj ja donel presudata, odnosno re{enieto {to se
napa|a so `albata (~l. 86 st. 1 ZKP). Re{enieto na pretsedatelot na
sovetot so koe vra}aweto se dopu{ta vo porane{na sostojba ne mo`e
da se napa|a so `alba (~l. 86 st. 1 ZKP). Protiv re{enieto so koe pak
vra}aweto ne se dopu{ta, molitelot ima pravo na `alba i koga takva e
izjavena, taa `alba zaedno so `albata na presudata, odnosno re{enieto
za primena na merka na bezbednost, ili na vospitna merka ili za
odzemawe na imotna korist, se ispra}a do povisok sud, nadle`en da
odlu~uva vo vtor stepen (~l. 56 st. 3 ZKP). Pritoa, vtorostepeniot sud
najprvin odlu~uva za vra}aweto vo porane{na sostojba, i ako najde
deka propu{taweto bilo opravadno, }e se vpu{ti vo razgleduvawe i
odlu~uvawe po `albata na presudata, odnosno re{enieto ~ie napa|awe
bilo propu{teno.
Molbata za vra}awe vo porane{na sostojba nema suspenzivno
dejstvo - ne go odlaga izvr{uvaweto na presudata, odnosno na re{enieto.
Me|utoa sudot koj e nadle`en da odlu~uva po molbata, mo`e da go
zapre izvr{uvaweto (~l. 87 ZKP).
5. Pokraj pravoto da se bara vra}awe vo porane{na sostojba poradi
propu{tawe na rokot, postoi i pravo na upotreba na ova pravno
sredstvo i vo situacii koga e pro{pu{teno ro~i{teto. Taka, na
privatniot tu`itel mo`e da mu se dopu{ti vra}awe vo porane{na sostojba
koga od opravdani pri~ini ne mo`el da dojde na glavniot pretres
(~l. 54 st. 2 ZKP).
Vra}awe vo porane{na sostojba mo`e da bara i o{teteniot koj
ne bil na glavniot pretres na koj javniot obvinitel se otka`al od goneweto,
a na koj e donesena presuda so koja obvinenieto se otfrla (~l.
57 st. 2 ZKP).
Vra}awe vo porane{na sostojba mo`e da bara i o{teteniot
kako tu`itel koj ne bil uredno povikan na glavniot pretres (~l. 58 st.
2 ZKP).
Vo site ovie slu~ai postapkata za vra}awe vo porane{na sostojba
e identi~na so postapkata {to se odnesuva na vra}awe vo porane-
{na sostojba poradi propu{tawe na rokot.
204
II. KRIVI^NI SPISI
Krivi~nopravniot predmet e sostaven od krivi~noprocesni dokumenti.
Pod dokument vo enciklopedisko zna~ewe se podrazbira zbir
na podatoci za izvesen predmet ili pojava, sostaven vo odredena forma.
Krivi~niot predmet e sostaven od golem broj dokumenti, koi so
ogled na nivnata namena mo`at da se podelat vo dve grupi. Prvata ja
so~inuvaat dokumentite (spisi) vo koi se utvrduvaat dokazi, odnosno
koi sodr`at podatoci za krivi~nopravniot predmet. Tuka spa|aat kri-

vi~nata prijava, obvinenieto, zapisnicite (za soslu{uvaweto na svedocci,
za uvidot, za ve{ta~ewe, za glavniot pretres i dr.). Site ovie
dokumenti pretstavuvaat sostaven del na krivi~niot predmet kako
edinstvena celina i imaat odredena namena.
Drugata grupa dokumenti vo krivi~niot predmet pretstavuvaat
spisite so ~ija pomo{ se obezbeduva vr{ewe na krivi~nata postapka i
oddelnite dejstvija vo nea, kako {to se dostavnica, poziv, izvesni re-
{enija i dr.
Pokraj ovie dokumenti, vo krivi~nite predmeti se nao|aat i
pismeni dokumenti za faktite na konkretniot slu~aj, {to gi pribavile,
a ne gi so~inile, organite vo krivi~nata postapka. Takov e slu-
~ajot so falsifikuvanite ispravi, napraveni pri izvr{uvawe na
krivi~noto delo. Ovie dokumenti vo krivi~nata postapka dobivaat dokazno
zna~ewe koga so odredeno istra`no dejstvie }e bide utvrdena
nivnata dokazna vrednost vo odnos na konkretnoto krivi~no delo, ili
drugi fakti vo odnos so niv. 177
Ili, nakratko, krivi~nopravnite spisi pretstavuvaat vkupnost
na site pismena i predmeti {to se relevantni za re{avawe na krivi-
~niot predmet i koi se karakteriziraat so procesna forma opredelena
so zakon. Tie mo`at da se javat kako oddelen krivi~noprocesen akt,
kako odreden broj akti ili kako zbir na site akti vo eden krivi~en
predmet. Zakonot za niv zboruva kako za podnesoci, zapisnici i odluki,
ja opredeluva nivnata sodr`ina i gi propi{uva uslovite za nivnoto
sostavuvawe, kako i na~inot na nivnata upotreba.
1. PODNESOCI
1. Spored ~l. 72 st. 1 ZKP me|u podensocite se pomesteni: privatnite
tu`bi, obvinitelnite akti i obvinitelnite predlozi na o{teteniot
kako tu`itel, predlozite, pravnite lekovi i drugite izjavi i
soop{tenija. Tie podnesoci se podnesuvaat pismeno ili se davaat usno
na zapisnik, mora da bidat razbirlivi i da go sodr`at seto ona {to e
potrebno zaradi postapuvawe po niv (~l. 72 st. 2 ZKP). Dokolku vo
oddelen podnesok se pojavat nedostatoci, a zakonot poinaku ne opredelil,
sudot go povikuva podnositelot vo odreden rok da gi otstrani
site nedostatoci (da go ispravi, odnosno dopolni) i go predupreduva za
posledicite od propu{taweto. Ako podnositelot propu{ti da gi otstrani
nedostatocite, sudot go otfrla podnesokot (~l. 72 st. 3 i 4 ZKP).
Spored toa, otfrlaweto na podnesok e odluka koja se nosi koga podnesokot,
na primer, ne e podnesen vo propi{aniot rok ili od ovlasteno
lice. Otfrlaweto na podnesokot go onevozmo`uva razgleduvaweto
na osnovanosta na negovaat sodr`ina. Toga{ pak, koga procesni-
123.
177
Pe{i}, V. Kriminologija, Univerzitet Veljko Vlahovi}, Titograd, 1981, str.
205

ot organ smee da se vpu{ti vo ispituvawe na osnovanosta na podnesokot
i pritoa najde deka ne e osnovan, ne go otfrla tuku podnesokot go
odbiva.
2. Na obvinetiot {to ne go razbira jazikot na koj se vodi postapkata
mu se dostavuva prevod od obvinenieto na jazik na koj {to se
slu`el vo postapkata (~l. 8 st. 4 ZKP). Stranskite dr`avjani, li{eni
od sloboda ili pritvoreni mo`e podnesokot da go upatat na sudot na
svojot jazik, a vo drugi slu~ai - pod uslovi na reciprocitet (~l. 8 st. 1
ZKP).
Pokanite, odlukite i drugite pismena sudot gi upatuva na jazikot
na koj se vodi postapkata (~l. 9 st. 1 ZKP). Na gra|anite koi zboruvaat
slu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik, pokanite, odlukite
i drugite pismena im se dostavuvaat i na toj jazik (~l. 9 st. 2
ZKP). Na obvinetiot koj e vo pritvor, na izdr`uvawe kazna ili na zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova,
prevod od pokanite, odlukite i drugite pismena mu se dostavuvaat na
jazikot na koj{to se slu`el vo postapkata (~l. 9 st. 3 ZKP). Na obvinetiot
koj ne go razbira jazikot na koj se vodi postapkata, prevod od
presudata se dostavuva na jazik na koj se slu`el vo postapkata (~l. 9 st.
4 ZKP).
3. Podnesocite {to se dostavuvaat do sprotivnata stranka se
predavaat na sudot vo dovolen broj primeroci za sudot i za drugata stranka
(~l. 73 st. 1 ZKP). Dokolku ne e postapeno na toj na~in, sudot go
povikuva podnositelot vo opredelen rok da mu predade dovolen broj
primeroci. Ako podnositelot ne postapi po naredbata na sudot, sudot
gi umno`uva potrebnite primeroci na tro{ok na podnositelot (~l. 73
st. 2 ZKP).
4. Podnesocite treba da bidat pristojni, odnosno so ni{to da
ne go navreduvaat sudot ili u~esnicite vo postapkata. Dokolku branitelot,
polnomo{nikot, zakonskiot zastapnik, o{teteniot, privatniot
tu`itel ili o{teteniot kako tu`itel, vo podnesokot ili usno storile
takva navreda, sudot mo`e da im izre~e kazna od najmalku edna polovina
a najmnogu do dvokraten iznos od prose~nata plata vo Republikata
isplatena vo posledniot mesec objaven od Zavodot za statistika.
Re{enieto za kaznuvawe go donesuva istra`niot sudija odnosno sovetot
pred koj e dadena izjavata, a ako taa e storena vo podnesokot - sudot
treba da odlu~i za podnesokot. Protiv ova re{enie e dozvolena `alba.
Dokolku pak, javniot obvinitel ili liceto koe go zastapuva navreduvaat
nekoj drug, za toa se izvestuva nadle`niot javen obvinitel.
Za kaznuvaweto na advokatot se izvestuva Advokatskata komora (~l. 74
st. 1 ZKP).
Takvoto kaznuvawe ne vlijae vrz goneweto i izrekuvaweto na
kaznata za krivi~noto delo izvr{eno so navreduvaweto (~l. 74 st. 2
ZKP).
206

2. ZAPISNICI
1. Zapisnik e dokument sostaven od ovlasten dr`aven organ vo
forma propi{ana so zakon vo koj se konstatira tekot i sodr`inata na
prezemenoto procesnoto dejstvie. Vo odnos na zapisnikot, ZKP istaknuva
deka toj se sostavuva za sekoe procesno dejstvie prezemeno vo tekot
na krivi~nata postapka, po pravilo, ednovremeno koga se vr{i dejstvieto
(~l. 75 st. 1 ZKP). Zapisnikot, po pravilo, go pi{uva zapisni~ar
(~l. 75 st. 2 ZKP) a se sostavuva taka {to liceto koe go prezema
dejstvieto mu ka`uva glasno na zapisni~arot {to }e vnese vo nego (~l.
75 st. 3 ZKP). Liceto koe se ispituva mo`e i samoto da gi ka`uva odgovorite
vo zapisnikot, no vo slu~aj na zloupotreba, ova pravo mo`e da
mu se uskrati (~l. 75 st. 4 ZKP). Zapisnikot mo`e da se sostavi
stenodaktilografski, odnosno da se snimi tonski ili vizuelno tonski,
za {to prethodno }e se izvestat licata koi u~estvuvaat na procesnoto
dejstvie. Zapisnikot }e se sostavi vo propi{ana forma i }e se
potpie{e soglasno so ~len 78 od ovoj zakon.
Vo zapisnikot se vnesuva nazivot na dr`avniot organ pred koj
se vr{i dejstvieto, mestoto kade {to se vr{i dejstvieto, denot i ~asot
koga dejstvieto e zapo~nato i zavr{eno, imiwata i prezimiwata na
prisutnite lica i vo koe svojstvo prisustvuvaat, kako i nazna~uvawe
na krivi~niot predmet spored koj se prezema dejstvieto (~l. 76 st. 1
ZKP). Vo zapisnikot se vnesuvaat bitnite podatoci za tekot i sodr`inata
na prezemenite dejstvija, i toa, po pravilo vo forma na raska`uvawe
na bitnite iskazi i izjavi (~l. 76 st. 2 ZKP).
Zapisnikot mora da se vodi uredno, vo nego ne smee ni{to da se
izbri{e, da se dodade ili menuva. Precrtanite mesta moraat da ostanat
~itlivi (~l. 77 st. 1 ZKP). Site preina~uvawa, ispravki i dodatoci
se vnesuvaat na krajot na zapisnikot i istite vedna{ im se
predo~uvaat na strankite i branitelot i nivnite zabele{k i mislewa
se potvrduvaat od strana na licata koi go potpi{uvaat zapisnikot (~l.
77 st. 2 ZKP).
Ispitanoto lice, licata koi zadol`itelno prisustvuvaat na
dejstvijata vo postapkata, kako i strankite, branitelot i o{teteniot
ako se prisutni, imaat pravo da go pro~itaat zapisnikot ili da baraat
da im se pro~ita. Za toa nivno pravo mora da bidat predupredeni od
strana na liceto koe go prezema dejstvieto, a vo zapisnikot da se nazna~i
dali predupreduvaweto e storeno i dali e pro~itan zapisnikot.
Zapisnikot sekoga{ se ~ita ako nemalo zapisni~ar i toa se nazna~uva
vo nego (~l. 78 st. 1 ZKP).
2. Zapisnikot go potpi{uva ispitanoto lice. Ako zapisnikot
se sostoi od pove}e listovi, ispitanoto lice go potpi{uva sekoj list
(~l. 78 st. 2 ZKP). Na krajot od zapisnikot se potpi{uva tolkuva~ot
ako go imalo, svedocite ~ie{to prisustvo e zadol`itelno pri prezemaweto
na istra`nite dejstvija, a pri pretresuvaweto i liceto {to se
207

pretresuva ili ~ij{to dom se pretresuva. Ako zapisnikot ne go pi{uva
zapisni~ar, zapisnikot go potpi{uvaat lica {to prisustvuvaat na
dejstvieto. Dokolku pak nema takvi lica ili licata ne se vo sostojba
da ja sfatat sodr`inata na zapisnikot, zapisnikot go potpi{uvaat
dvajca solenitentni svedoci, osven ako ne e mo`no da se obezbedi nivnoto
prisustvo (~l. 78 st. 3 ZKP). Nepismeno lice namesto potpis stava
otpe~atok od prstot pod koj zapisni~arot go zapi{uva negovoto ime
i prezime (~l. 78 st. 4 ZKP). So ogled pak, deka nikoj ne mo`e da se
prisili da go potpi{e zapisnikot protiv svoja volja, vo zapisnikot se
vnesuva i odbivaweto na negovoto potpi{uvawe zaedno so pri~inata za
takvoto odbivawe (~l. 78 st. 5 ZKP). Vo zapisnikot se nazna~uva denot
i ~asot koga nastanal prekinot na oddelno procesno dejstvie, kako i
denot i ~asot koga prodol`uva dejstvieto (~l. 78 st. 6 ZKP), kako i
prigovorite vo pogled na sodr`inata na zapisnikot (~l. 78 st. 7 ZKP).
Zapisnikot na krajot go potpi{uvaat liceto koe go prezelo dejstvieto
i zapisni~arot (~l. 78 st. 8 ZKP).
3. Zna~ajno e deka istra`niot sudija mo`e da opredeli izveduvaweto
na oddelno istra`no dejstvie da se snimi so elektronski,
mehani~ki i so drugi napravi za vizuelno ili vizuelno - tonsko snimawe
ili da se zabele`i stenodaktilografski, za {to prethodno e dol`en
da go izvesti liceto koe se ispituva, odnosno soslu{uva (~l. 80
st. 1 ZKP). Elektronskite zabele{ki mora da gi sodr`at podatocite
od ~l. 76 st. 1 ZKP, podatocite potrebni za identifikacija na liceto
~ija{to izjava se snima i podatok za toa vo koe svojstvo se dava izjavata.
Koga se snimaat izjavi na pove}e lica, od snimkata mora jasno da
se raspoznava koj ja dal izjavata (~l. 80 st. 2 ZKP).
Po barawe od soslu{anoto lice snimkata vedna{ se reproducira,
a pritoa se snimaat i ispravkite ili objasnuvawata na toa lice
(~l. 80 st. 3 ZKP).
Vo zapisnikot za istra`noto dejstvie se vnesuva i so {to i od
kogo e izvr{eno zvu~noto ili vizuelnoto snimawe, deka liceto {to se
soslu{uva prethodno e izvesteno za snimaweto, deka snimkata e reproducirana
i, ako ne e prilo`ena kon spisite na predmetot, kade se ~uva
(~l. 80 st. 4 ZKP). Istra`niot sudija mo`e da opredeli tonskata snimka
vo celost ili delumno da se prepi{e. Vo takov slu~aj otkako }e go
pregleda i zaveri prepisot, istiot go priklu~uva kon zapisnikot za
prezemawe na istra`noto dejstvie (~l. 80 st. 5 ZKP).
4. Na krajot treba da se podvle~e i toa deka ZKP sodr`i posebni
odredbi za dva vida zapisnici, a toa se: 1 0 zapisnik za glavniot
pretres (~l. 81 ZKP) i, 2 0 zapisnik za sovetuvawe i glasawe (~l. 82
ZKP).
208

3. ODLUKI
1. Vidovi na odluki. Me|u krivi~nopravnite spisi se pomesteni
i odlukite {to se donesuvaat vo tekot na krivi~ata postapka. Odlukite,
vsu{nost, pretstavuvaat vid na procesni dejstvija na organite vo
krivi~nata postapka {to se sostojat vo odredena izjava na volja. So
niv doa|a do primena na pravoto vrz odredena fakti~ka sostojba i do
neposredno proizveduvawe na pravni posledici.
Vo teorijata postojat pove}e klasifikacii na odlukite {to se
vr{at vrz osnova na razli~ni kriteriumi.
1 0 Taka, spored nivnata funkcija, tie mo`at da se podelat na a)
zaklu~ni odluki, so koi postapkata zavr{uva vo celost i b) interimni
odluki, so koi postapkata se upravuva kon donesuvawe na zaklu~nite
odluki.
2 0 Spored nivnata va`nost se delat na: a) odluki ~ija va`nost
se protega nadvor od krivi~nata postapka i b) odluki koi se nosat
samo za odredena procesna situacija i nemaat va`nost nadvor od
krivi~nata postapka.
3 0 Spored sodr`inata postojat: a) meritorni odluki, i b) formalni
(procesni) odluki, kako i a) odluki so koi predemetot se re-
{ava vo celost i b) odluki so koi se re{ava samo oddelno pra{awe vo
postapkata ili po dovr{uvaweto na postapkata.
4 0 I kone~no, spored nivniot vid odlukite mo`at da se javat
kako: a) naredbi, b) re{enija i, v) presudi (~l. 108 st. 1 ZKP). Za poslednovo
rasporeduvawe e zna~ajno deka zakonot dosledno ne se
pridr`uva do navedeniot kriterium. Ottamu ne postojat nitu op{ti
pravila za toa koga treba da se donese odreden vid odluka, tuku vo ZKP
toa e opredeleno od slu~aj do slu~aj. Odredeni nasoki postojat za presudite
i naredbite, no ne i za re{enijata. Op{to pravilo e, me|utoa,
deka presuda donesuva samo sudot, a re{enija i naredbi donesuvaat i
drugi organi {to u~estvuvaat vo krivi~nata postapka (~l. 108 st. 2
ZKP). Za odlukite spored nivniot vid mo`e da se ka`e i slednoto:
1 0 Naredbite, po pravilo, se odluki so koi se upravuva vo krivi~ata
postapka i ottamu se donesuvaat za vreme na celiot nejzin tek.
Niv gi donesuvaat site organi {to u~estvuvaat vo krivi~nata postapka,
vo najgolem broj slu~ai nemaat opredelena forma i glavno sodr-
`at samo dispozitiv (na primer, naredbata za zaka`uvawe na denot,
~asot i mestoto na glavniot pretres od ~l. 271 st. 1 ZKP). Postojat me-
|utoa slu~ai koga naredbata mora da sodr`i i obrazlo`enie (na primer,
naredbata za pretresuvawe na dom i lice od ~l. 199 st. 1 ZKP, i
sl.).
2 0 Re{enijata, po pravilo, se odluki za spornite pra{awa {to
se javuvaat vo vrska so zakonitosta, pravilnosta i celishodnosta na tekot
na krivi~nata postapka. Tie mo`at da se pojavat i kako kone~ni
odluki vo krivi~niot predmet, no samo kaj sudskata opomena i vo po-
209

stapkata sprema maloletnici. 178
Re{enijata se donesuvaat vo site stadiumi na postapkata. Vo
prethodnata postapka niv gi donesuvaat: istra`niot sudija, organot za
vnatre{ni raboti kako i istra`niot organ na sovetot na sudot. Na
glavniot pretres re{enija donesuvaat: sudijata poedinec, pretsedatelot
na sovetot i sovetot.
Za formata i sodr`inata na re{enieto ne postojat op{ti odredbi,
tuku za sekoe re{enie toa e posebno regulirano. Tie, po pravilo,
sodr`at uvod, dispozitiv i obrazlo`enie.
3 0 Presudite se odluki so koi meritorno se presuduva krivi-
~niot predmet. Za niv podrobno }e staen zbor na drugo mesto.
2. Donesuvawe na odlukite. Site odluki vo krivi~nata postapka
se donesuvaat individualno ({to zna~i od strana na istra`en sudija,
sudija poedinec, ovlasteno lice na vnatre{niet raboti) ili kolektivno.
Odlukite na sovetot kako kolegijalen organ se donesuvaat po
usmenoto sovetuvawe i glaswe koe se vr{i vo tajno zasedanie (~l. 111
st. 1 ZKP). Vo prostorijata vo koja se vr{i sovetuvawe i glasawe mo-
`at da bidat prisutni samo ~lenovite na sovetot i zapisni~arot i rezultatite
od glasaweto ne se objavuvaat (~l. 111 st. 2 ZKP). Pretsedatelot
na sovetot rakovodi so sovetuvaweto i glasaweto i glasa posleden.
Toj e dol`en da se gri`i za toa site pra{awa da se razgledaat sestrano
i celosno (~l. 109 st. 2 ZKP). Odlukata e donesena koga za nea
glasale mnozinstvoto od ~lenovite na sovetot (~l. 109 st. 1 ZKP).
Ako vo pogled na oddelni pra{awa za koi se glasa se podelat
glasovite na pove}e razli~ni mislewa taka {to niedno od niv da nema
mnozinstvo, pra{awata se razdvojuvaat i glasaweto se povtoruva dodeka
ne se postigne mnozinstvo. Ako na toj na~in ne se postigne mnozinstvoto,
odlukata }e se donese taka {to glasovite {to se najnepovolni
za obvinetiot se pridodadat kon glasovite {to se od ovie pomalku nepovolni,
sî dodeka ne se postigne potrebnoto mnozinstvo (~l. 109 st. 3
ZKP).
^lenovite na sovetot ne mo`at da odbijat da glasaat za pra{awata
{to gi postavil pretsedatelot na sovetot, no ~len na sovetot koj
glasal obvinetiot da se oslobodi ili presudata da se ukine i ostanal
vo malcinstvo ne e dol`en da glasa za sankcijata. Ako ne glasa, }e se
zeme kako da se soglasil so glasot {to e najpovolen za obvinetiot (~l.
109 st. 4 ZKP).
178
Re{enie e odluka na sudot ili na ovlasten organ koj u~estvuva vo
krivi~nata postapka, so koe po pravilo se re{avaat oddelni pra{awa vrzani
za materijalniot ili procesnopravniot odnos vo tekot na postapkata so ograni~ena
cel i posledici, a ne samiot krivi~nopraven predmet vo celost. Vasiljevi},
T. Sistem krivi~nog procesnog prava SFRJ, str. 411.
210

[to se odnesuva do redosledot na pra{awata po koi se glasa, vo
ZKP e odredeno deka pri odlu~uvaweto prvo se gleda dali sudot e nadle`en,
dali e potrebno da se dopolni postapkata, kako i drugi prethodni
pra{awa. Koga }e se donese odluka za prethodnite pra{awa, se
preminuva na re{avawe za glavnata rabota (~l. 110 st. 1 ZKP) i toa
najprvin se glasa za toa dali obvinetiot storil krivi~no delo i dali e
krivi~no odgovoren, a potoa za kaznata, za drugite krivi~ni sankcii,
za tro{ocite na krivi~nata postapka, za imotnopravnite barawa i za
drugite pra{awa za koi treba da se donese odluka (~l. 110 st. 2 ZKP).
Pritoa, ako isto lice e obvineto za pove}e krivi~ni dela, se glasa za
krivi~nata odgovornost i za kaznata za sekoe od tie dela, a potoa za
edinstvenata kazna za site dela (~l. 110 st. 3 ZKP).
4. SOOP[TUVAWE I DOSTAVUVAWE PISMENA I RAZGLEDUVAWE
NA SPISI
1. Na po~etokot na ova izlagawe nu`no e da se podvle~e deka poimot
pismena gi opfa}a kako podnesocite i zapisnicite, taka i odlukite.
Pritoa zna~ajno e da se objasni i toa deka soop{tuvaweto na koe
i da e pismeno pretstavuva negovo usno objavuvawe na zainteresiranite
prisutni lica. Nasproti toa, dostavuvaweto na pismena koe isto
taka pretstavuva sooop{tuvawe na sodr`inata na oddlno pismeno, se
vr{i sprema otsutni zainteresirani lica.
2. Donesenite odluki na zainteresiranite lica im se soop{tuvaat
so usmeno objavuvawe ako se prisutni, a so dostavuvawe zaveren
prepis ako se otsutni (~l. 112 st. 1 ZKP). Ako odlukata usno e soop{-
tena, toa se nazna~uva vo zapisnikot ili na spisok, a liceto na koe mu
e dadeno soop{tenieto e dol`no da go potvrdi toa so svoj potpis. Ako
zainteresiranoto lice izjavi deka nema da se `ali, zavedeniot prepis
na usno soop{tenata odluka po pravilo ne mu se dostavuva (~l. 112 st. 2
ZKP). Prepisite na odlukite protiv koi e dozvolena `alba se dostavuvaat
so upatstvo za pravoto na `alba (~l. 112 st. 3 ZKP).
3. [to se odnesuva do samoto dostavuvaweto na site pismena, karakteristi~no
e deka vo ~l. 113 st. 1 ZKP e opredeleno deka toa se
vr{i na ~etiri na~ini: a) preku po{ta, b) preku organot na op{tinata,
v) preku dostavuva~ (slu`beno lice koe e zadol`eno za dostavuvawa)
i, g) neposredno kaj organot {to ja donel pismenoto (vo soodvetna
kancelarija) ili preku pravno lice so posebni ovlastuvawa utvrdeni
so zakon. Dostavuaweto preku po{ta pretstavuva redoven na~in na
dostavuvawe na pismena koj se vr{i duri i toga{ koga liceto se nao|a
vo istoto mesto vo koe se nao|a i organot {to ja vr{i dostavata. Drugite
vidovi na dostavuvawe pretstavuvaat isklu~ok {to zavisi od konkretnata
situacija {to ja ocenuva organot {to ja vodi postapkata.
Osven toa zakonodavecot opredelil deka site pismena, so ogled
na postapkata za nivnoto dostavuvawe, mo`at da se podelat vo dve gru-
211

pi: 1 0 neposredni pismena - pismena {to se predavaat li~no, i 2 0 posredni
pismena - pismena {to mo`at da se predadat i na drugi lica.
1 0 Me|u pismenata {to se predavaat li~no na obvinetiot spa|aat:
pokanata za negovoto prvo ispituvawe vo istragata, pokanata za
glaven pretres (~l. 116 st. 1 ZKP), a ako nema branitel i obvinitelniot
akt, obvinitelniot predlog, privatnata tu`ba, presudata i site
drugi odluki za koi od denot na dostavuvaweto te~e rokot za `alba,
kako i `albata na sprotivnata stranka {to se dostavuva zaradi odgovor
(~l. 116 st. 2 ZKP).
Pismenoto, za koe so ovoj zakon e opredeleno deka treba li~no
da se dostavi mu se predava neposredno na liceto na koe mu e isprateno.
Ako liceto na koe pismenoto mora li~no da mu se dostavi ne se
zate~e tamu kade {to treba da se izvr{i dostavuvaweto, dostavuva~ot
}e mu ostavi kaj edno od licata navedeni vo ~lenot 115 na ovoj zakon
pismeno izvestuvawe da dojde vo opredelen den i ~as vo sudot zaradi
primawe na pismenoto. Ako liceto ne dojde da go primi pismenoto, a
doa|aweto ne go opravda vo rok od tri dena smetano od denot koga toa e
povikano vo sudot da go primi, pismenoto }e se isprati po po{ta, so
{to }e se smeta deka dostavata e izvr{ena.
2 0 I posrednite pismena se predavaat li~no, no takvite pismena,
179 vo slu~aj primatelot da ne se zate~e vo domot ili na rabotnoto
mesto, mo`e da mu se predadat na nekoj od negovite vozrasni ~lenovi
na doma}instvoto, koj e dol`en da go primi pismenoto. Ako tie ne se
zate~at vo domot, pismenoto }e mu se predade na nastojnikot ili na sosed,
ako tie se soglasat so toa. Ako dostavuvaweto se vr{i na rabotnoto
mesto na liceto na koe treba da mu se dostavi pismenoto, a toa
lice ne se zate~e tuka, dostavuvaweto mo`e da mu se izvr{i na lice
ovlasteno za primawe na po{ta koe e dol`no da go primi pismenoto
ili na lice koe e vraboteno na istoto mesto, ako toa se soglasi da go
primi pismenoto (~l. 115 st. 1 ZKP). Spored toa, koga se raboti za
predavawe na pismenata od ovaa grupa, prethodno ne se ostava nikakvo
izvestuvawe, tuku pismenoto vedna{ se predava.
Ako pak se utvrdi deka na liceto na koe treba pismenoto da mu
se dostavi e otsutno i deka navedenite lica poradi toa ne mo`at na
vreme da mu go predadat, pismenoto }e se vrati so nazna~uvawe kade se
nao|a otsutniot (~l. 115 st. 2 ZKP).
4. Kako potvrda deka predavaweto na pismenoto e izvr{eno slu-
`i dostavnicata {to ja potpi{uvaat primatelot i dostavuva~ot. Na
dostavnicata samiot primatel go nazna~uva denot na priemot (~l. 118
st. 1 ZKP), a ako e nepismen ili ne e vo sostojba da se potpi{e, dosta-
179
Toa mo`e da bidat razli~ni pismena, kako na primer, pokana da se
prisustvuva na uvid ili rekonstrukcija, pimerok od `alba zaradi davawe
odgovor na nea, nalog za dopolnuvawe na dokaznata postapka, prepis od naodot
i misleweto na ve{taci itn. Marina, P. Komentar, str. 118.
212

vuva~ot go potpi{uva, go nazna~uva denot na priemot i stava zabele-
{ka za pri~inite od koi go potpi{al primatelot (~l. 118 st. 2 ZKP).
Ako primatelot odbie da ja potpi{e dostavnicata, dostavuva~ot toa go
zabele`uva na dostavnicata i go nazna~uva denot na predavaweto. So
toa se smeta deka dostavuvaweto e izvr{eno (~l. 118 st. 3 ZKP).
Koga pak primatelot ili vozrasen ~len na negovoto doma}instvo
odbil da go primi pismenoto, dostavuva~ot go zabele`uva na dostavnicata
denot, ~asot i pri~inata za odbivawe na primaweto, a pismenoto
go ostava vo domot na primatelot ili vo prostorijata kade {to e
vraboten. So toa se smeta deka dostavuvaweto e izvr{eno (~l. 119
ZKP).
5. Ako na obvinetiot koj nema branitel treba da mu se dostavi
presuda so koja mu e izre~ena kazna zatvor, a dostavuvaweto ne mo`e da
se izvr{i na negovata dosega{na adresa, sudot }e mu nazna~i na obvinetiot
branitel po slu`bena dol`nost, koj }e ja vr{i ovaa dol`nost
dodeka ne }e se doznae novata adresa na obvinetiot. Na nazna~eniot
branitel }e mu se opredeli potreben rok za zapoznavawe so spisite, a
potoa presudata }e mu se dostavi na nazna~eniot branitel i postapkata
}e prodol`i. Ako e vo pra{awe druga odluka od ~ie dostavuvawe
te~e rokot za `alba ili `alba na sprotivnata stranka koja se dostavuva
zaradi odgovor, odlukata, odnosno `albata }e se istakne na oglasnata
tabla na sudot i so istekot na osum dena od denot na istaknuvaweto
se smeta deka e izvr{eno polnova`no dostavuvawe (~l. 116 st. 3
ZKP).
Ako obvinetiot ima branitel, obvinitelniot akt, obvinitelniot
predlog, privatnata tu`ba i site odluki od ~ie dostavuvawe te~e
rokot za `albi, kako i `albata na protivnata stranka koja se dostavuva
zaradi odgovor, }e mu se dostavat i na branitelot i na obvinetiot
spored odredbata na ~l. 115 ZKP. Vo toj slu~aj rokot na izjavuvawe na
praven lek, odnosno odgovor na `albata te~e od denot na poslednoto
vra~uvawe.
Ako na obvinetiot ne mo`e da mu se dostavi odlukata, odnosno
`albata zatoa {to ne ja prijavil promenata na adresata, odlukata,
odnosno `albata }e se istakne na oglasnata tabla na sudot i po istekot
na osum dena od denot na istaknuvaweto se smeta deka e izvr{eno
polnova`no dostavuvawe. Ako na obvinetiot mu e izre~ena merka pritvor
od istra`en sudija, rokot te~e od denot na dostavata na branitelot
(~l. 116 st. 4 ZKP). Ako dostavata na branitelot ne mo`e da se
izvr{i, a na~inot predviden so ~l. 113 st. 1, dostavata do branitelot
se smeta za uredna, ako e izvr{ena po po{ta so prepora~ana pratka na
adresa na advokatskata kancelarija (~l. 116 st. 6 ZKP).
Pismenoto za koe so ovoj zakon e opredeleno deka treba li~no
da se dostavi mu se predava neposredno na liceto na koe mu e isprateno.
Ako liceto na koe pismenoto mora li~no da mu se dostavi ne se zate~e
tamu kade {to treba da se izvr{i dostavuvaweto, dostavuva~ot }e
213

mu ostavi kaj edno od licata navedeni vo ~lenot 115 pismeno izvestuvawe
da dojde vo opredelen den i ~as vo sudot zaradi primawe na pismenoto.
Ako liceto ne dojde da go primi pismenoto, a doa|aweto ne go
opravda vo rok od tri dena smetano od denot koga e povikano vo sudot
da go primi, pismenoto }e se isprati po po{ta, so {to }e se smeta deka
dostavata e izvr{ena (~l. 114 ZKP), a do nivnite polnomo{nici - spored
~l. 115 ZKP. Na ist na~in im se dostavuvaat i odlukite za koi od
denot na dostavuvaweto te~e rokot za `alba, kako i `albata na protivnata
stranka koja se dostavuva zaradi odgovor (~l. 117 st. 1 ZKP).
Na voenite lica, na pripadnicite na stra`a vo ustanovite vo
koi se smesteni lica li{eni od sloboda i na rabotnicite od suvozemniot,
vodeniot i vozduhoplovniot soobra}aj dostavuvaweto na pokani
im se vr{i preku nivnata komanda, odnosno preku neposredniot stare-
{ina, a po potreba, mo`e na toj na~in da im se vr{i dostavuvawe na
drugi pismena (~l. 120 st. 1 ZKP).
Na licata li{eni od sloboda dostavuvaweto im se vr{i vo sudot
ili preku upravata na ustanovata vo koja se smesteni (~l. 120 st. 2
ZKP).
Na licata koi u`ivaat pravo na imunitet vo Republika Makedonija
ako me|unarodnite dogovori ne opredeluvaat ne{to drugo, dostavuvaweto
im se vr{i preku Ministerstvoto za nadvore{ni raboti
(~l. 120 st. 3 ZKP).
Dostavuvaweto na dr`avjanite na Republika Makedonija vo
stranstvo, preku Ministerstvo za Pravda ili direktno od nadle`niot
sud ako ne se primenuva postapkata predvidena vo ~l. 503 i 504 ZKP, se
vr{i so posredstvo na diplomatsko ili konzularno pretstavni{tvo na
Republika Makedonija vo stranska dr`ava, pod uslov stranskata dr`ava
da ne mu se protivi na takviot na~in na dostavuvawe i liceto na koe
dostavuvaweto se vr{i dobrovolno da se soglasi da go primi pismenoto.
Ovlasteniot rabotnik na diplomatskoto ili konzularnoto pretstavni{tvo
ja potpi{uva dostavnicata kako dostavuva~ - ako pismenoto
e vra~eno vo samoto pretstavni{tvo, a ako pismenoto e dostaveno
po po{ta - toa go potvrduva na dostavnicata (~l. 120 st. 4 ZKP).
7. Na javniot obvinitel odlukite i drugite pismena mu se dostavuvaat
so predavawe na pisarnicata na javnoto obvinitelstvo (~l. 121
st. 1 ZKP). Koga se dostavuvaat odluki kaj koi od denot na dostavuvaweto
te~e rokot, kako den na dostavuvaweto se smeta denot na predavaweto
na pismenoto na pisarnicata na javnoto obvinitelstvo (~l. 121
st. 2 ZKP). Sudot }e go dostavi do javniot obvinitel po negovo barawe
krivi~niot spis zaradi razgleduvawe. Ako e vo tek rokot za izjavuvawe
na redoven praven lek ili ako go baraat interesite na postapkata,
sudot mo`e da opredeli vo koj rok treba javniot obvinitel da mu gi
vrati spisite (~l. 121 st. 3 ZKP).
Pokanite i odlukite {to se dostavuvaat do zavr{uvaweto na
glavniot pretres za licata koi u~estvuvaat vo postapkata, osven za
214

obvinetiot, mo`at da mu se predadat na u~esnik vo postapkata koj se
soglasuva da mu gi vra~i na onoj do kogo se upateni, ako organot smeta
deka na toj na~in e obezbeden nivniot priem (~l. 123 st. 1 ZKP). Za pokanata
na glavniot pretres ili za druga pokana, kako i za odlukata za
odlagawe na glavniot pretres ili na drugi zaka`ani dejstvija, navedenite
lica mo`at da se izvestat so telegrama telefaks ili elektronska
po{ta, ako spored okolnostite mo`e da se pretpostavi deka izvestuvaweto
izvr{eno na toj na~in }e go primi liceto do koe e upateno (~l.
123 st. 2 ZKP). Sprema liceto koe e izvesteno, odnosno do koe e upatena
odlukata, mo`at da nastapat {tetni posledici predvideni za propu{taweto
samo ako se utvrdi deka toa navremeno ja primilo pokanata,
odnosno odlukata i deka bilo pou~eno za posledicite od propu{taweto
(~l. 123 st. 5 ZKP).
8. Dostavuvaweto na odluki i na druga pismena do maloletnikot
se vr{i soglasno so odredbite na ~l. 116 ZKP, so taa razlika {to do
maloletnikot ne se dostavuvaat pismenata so istaknuvawe na oglasna
tabla na sudot, nitu se primenuva odredbata na ~l. 112 st. 2 ZKP (~l.
445 st. 3 ZKP).
9. Obvinetiot ima pravo da gi razgleduva spisite i da gi razgleduva
predmetite {to slu`at kako dokaz otkako }e bide ispitan (~l.
124 ZKP).
III. TRO[OCI VO KRIVI^NATA POSTAPKA
1. Poim i vidovi tro{oci. Tro{oci na krivi~nata postapka se
izdatocite napraveni po povod krivi~nata postapka od nejzinoto
poveduvawe do nejzinoto zavr{uvawe i izdatocite za prezemenite istra`ni
dejstvija pred istragata (~l. 88 st. 1 ZKP).
Spored ~l. 88 st. 2 ZKP, tro{ocite na krivi~nata postapka
opfa}aat:
1 0 tro{oci za svedoci, ve{taci, tolkuva~i i stru~ni lica, kako
i tro{oci na uvidot,
2 0 prevozni tro{oci na obvinetiot,
3 0 izdatoci za doveduvawe na obvinetiot, odnosno na liceto li-
{eno od sloboda,
4 0 prevozni i patni tro{oci na slu`benite lica koi oddelni
procesni dejstvija vr{at nadvor od sedi{teto na sudot (na primer, soslu{uvawe
na svedok ili ve{tak nadvor od glavniot pretres - ~l. 332
ZKP),
5 0 tro{oci za lekuvawe na obvinetiot za vreme dodeka se nao|a
vo pritvor, zatvor zaradi sudewe, kako i tro{oci za poroduvawe,
6 0 pau{alen iznos (iznos na tro{oci ~ie posebno evidentirawe
e te{ko, na primer, izdatoci za kancelariski materijal, potro{eno
vreme i sl.),
215

7 0 nagrada i nu`ni izdatoci na branitelot, nu`ni izdatoci na
privatniot tu`itel i na o{teteniot kako tu`itel i na nivnite zakonski
zastapnici, kako i nagrada i nu`ni izdatoci na nivnite polnomo-
{nici,
8 0 nu`ni izdatoci na o{teteniot i na negoviot zakonski zastapnik,
kako i nagrada i nu`ni izdatoci na negoviot polnomo{nik.
2. Pla}awe na tro{ocite. Vo postapkata po krivi~ni dela koi
se gonat po slu`bena dol`nost, tro{ocite kako i nu`nite izdatoci na
nazna~eniot branitel i nazna~eniot polnomo{nik na o{teteniot
kako tu`itel (~l. 67 i 93 ZKP), se isplatuvaat odnapred od sredstvata
na organot koj ja vodi postakata, a podocna se naplatuvaat od licata
koi se dol`ni da gi nadomestat. Organot {to ja vodi krivi~nata
postapka e dol`en site tro{oci {to se odnapred isplateni da gi vnese
vo popisot {to }e se prilo`i kon spisite (~l. 88 st. 4 ZKP).
Vo krivi~nata postapka {to se vodi po privatna tu`ba poradi
nejzinata priroda nastanatite tro{oci gi pla}a privatniot tu`itel.
Me|utoa, pri donesuvaweto odluki za obezbeduvawe, odnosno pla}awe
na sekoj od ovie tro{oci sudot e dol`en da vodi smetka za toa od kogo
poteknuva predlogot za prezemawe na soodvetnite krivi~noprocesni
dejstvija i vo ~ij neposreden interes tie se prezemaat. Ottamu, mo`no
e ovie tro{oci da ja tovarat i drugata strana vo krivi~niot spor, pa
duri i sredstvata na sudot toga{ koga toj po slu`bena dol`nost odlu-
~il da se prezemat oddelni istra`ni dejstvija.
Obvinetiot, o{teteniot, o{teteniot kako tu`itel, privatniot
tu`itel, branitelot, zakonskiot zastapnik, polnomo{nikot, svedokot,
ve{takot, tolkuva~ot i stru~noto lice (~l. 161 ZKP), bez ogled
na ishodot na krivi~nata postapka, gi podnesuvaat tro{ocite za svoeto
doveduvawe, za odlagawe na istra`noto dejstvie ili na glavniot
pretres i drugite tro{oci na postapkata, {to gi pri~inile po svoja
vina, kako i soodvetniot del na pau{alniot iznos (~l. 90 st. 1 ZKP).
Za ovie tro{oci se donesuva posebno re{enie, osven ako za tro{ocite
{to gi podnesuvaat privatniot tu`itel i obvinetiot se re{ava vo
odlukata za glavnata rabota (~l. 90 st. 2 ZKP). Pritoa e nu`no da se
napomne deka pau{alniot iznos se utvrduva vo ramkite na iznosite
opredeleni so propis, so ogled na traeweto i slo`enosta na postapka
i imotnata sostojba na liceto koe e dol`no da go plati toj iznos (~l.
88 st. 3 ZKP).
3. Odluki za tro{ocite. Vo sekoja presuda i re{enie so koe se
zapira krivi~nata postapka ili se otfrla obvinitelniot akt se odlu-
~uva za toa koj gi podnesuva tro{ocite na postapkata i za nivniot
iznos (~l. 89 st. 1 ZKP). Ako nedostigaat podatoci za visinata na tro-
{ocite, posebno re{enie za nivnata visina donesuva istra`niot sudija,
sudijata poedinec ili pretsedatelot na sovetot koga }e se pribavat
tie podatoci. Baraweto so podatocite za visinata na tro{ocite mo`e
da se podnese najdocna vo rok od 30 dena od denot na dostavuvaweto na
216

pravosilnata presuda ili na re{enieto do liceto koe ima pravo da postavi
takvo barawe (~l. 89 st. 2 ZKP).
Koga za tro{ocite na krivi~nata postapka e odlu~eno so posebno
re{enie, za `albata protiv toa re{enie odlu~uva sovetot od ~l.
22 st. 6 ZKP (~l. 89 st. 3 ZKP).
Koga sudot go oglasuva obvinetiot za vinoven vo presudata izrekuva
deka e dol`en da gi nadomesti tro{ocite na krivi~nata postapka
(~l. 91 st. 1 ZKP). Me|utoa, liceto {to e obvineto za pove}e krivi~ni
dela nema da se osudi na nadomestuvawe na tro{ocite vo pogled
na delata za koi e oslobodeno od obvinenieto, dokolku tie tro{oci
mo`at da se izdvojat od vkupnite tro{oci (~l. 91 st. 2 ZKP).
Vo presudata, pak, so koja se oglaseni pove}e obvineti za vinovni,
sudot opredeluva kolkav del od tro{ocite podnesuva sekoj od niv,
a ako toa ne e mo`no, }e gi osudi site obvineti da gi podnesuvaat tro-
{ocite solidarno. Pla}aweto na pau{alniot iznos se opredeluva za
sekoj obvinet posebno (~l. 91 st. 3 ZKP).
Vo odlukata so koja re{ava za tro{ocite, sudot mo`e da go
oslobodi obvinetiot od dol`nosta da gi nadomesti vo celost ili delumno
tro{ocite na krivi~nata postapka, ako so nivnoto pla}awe bi
bilo dovedeno vo pra{awe izdr`uvaweto na obvinetiot ili na licata
koi toj e dol`en da gi izdr`uva. Ako se utvrdat ovie okolnosti po donesuvaweto
na odlukata za tro{ocite, pretsedatelot na sovetot mo`e
so posebno re{enie da go oslobodi obvinetiot od dol`nosta za nadomestuvawe
na tro{ocite na krivi~nata postapka (~l. 91 st. 4 ZKP).
Koga sudot ja zaprel krivi~nata postapka, ili koga donel presuda
so koja obvinetiot se osloboduva od obvinenieto, ili so koja se
odbiva obvinenieto ili koga se otfrla obvinitelniot akt vo re{enieto,
odnosno vo presudata, tro{ocite na krivi~nata postapka, kako
i nu`nite izdatoci na obvinetiot i nu`nite izdatoci i nagradata na
branitelot pa|aat vrz tovar na buxetskite sredstva (~l. 92 st. 1 ZKP).
Od vakvoto re{eni za tro{ocite na krivi~nata postapka se izzemaat
slednive slu~ai:
1 0 ako soodvetnoto lice svesno podnelo la`na prijava toga{
toa gi podnesuva tro{ocite na krivi~nata postapka (~l. 92 st. 2 ZKP).
2 0 ako e vo pra{awe privatna tu`ba, a postapkata e zavr{ena so
presuda so koja se osloboduva obvinetiot od obvinenieto ili so presuda
so koja se odbiva obvinenieto, ili so re{enie za zapirawe na postapkata
ili se otfrla obvinitelniot akt, osven ako e zaprena postapkata,
odnosno ako e donesena presuda so koja se odbiva obvinenieto poradi
smrt na obvinetiot ili poradi zaboluvawe od nekoja trajna du{evna
bolest ili poradi toa {to nastapila zastarenost na krivi~noto gonewe
poradi odol`uvawe na postapkata koe ne mo`e da se pripi{e vo
vina na privatniot tu`itel - toga{ privatniot tu`itel e dol`en da
gi nadomesti tro{ocite na krivi~nata postapka, kako i nu`nite izdatoci
na obvinetiot i nu`nite izdatoci na nagradata na negoviot bra-
217

nitel. Me|utoa, ako postapkata e zaprena poradi otka`uvawe od tu`bata,
obvinetiot i privatniot tu`itel mo`at da se poramnat vo pogled
na nivnite me|usebni tro{oci. Ako ima pove}e privatni tu`iteli,
tro{ocite }e gi podnesuvaat site solidarno (~l. 92 st. 3 ZKP).
O{teteniot koj se otka`al od predlogot za gonewe, poradi {to
postapkata e zaprena, }e gi podnese tro{ocite na krivi~nata postapka
ako obvinetiot ne izjavi deka toj }e gi plati (~l. 92 st. 4 ZKP).
Koga sudot }e go odbie obvinenieto poradi nenadle`nost, odluka
za tro{ocite donesuva nadle`niot sud (~l. 92 st. 5 ZKP).
I kone~no, nagradata i nu`nite izdatoci na branitelot i na
polnomo{nikot na privatniot tu`itel ili na o{teteniot e dol`no
da gi plati zastapuvanoto lice, bez ogled na toa koj spored odlukata na
sudot e dol`en da gi podnesuva tro{ocite na krivi~nata postapka,
osven nagradata i nu`nite izdatoci na branitelot pa|aat vrz tovar na
buxetskite sredstva. Ako na obvinetiot mu bil nazna~en branitel, a so
pla}aweto na nagradata i na nu`nite izdatoci bi bilo dovedeno vo
pra{awe izdr`uvaweto na obvinetiot ili izdr`uvaweto na liceto
koe e dol`en toj da go izdr`uva, nagradata i nu`nite izdatoci na branitelot
}e se isplatat od buxetskite sredstva. Vaka }e se postapi i
ako na o{teteniot kako tu`itel mu bil nazna~en polnomo{nik (~l. 93
st. 1 ZKP).
Polnomo{nik {to ne e advokat nema pravo na nagrada, osven na
nadomest na nu`nite izdatoci (~l. 93 st. 2 ZKP). 180
Za dol`nosta za pla}awe na tro{ocite {to }e nastanat kaj povisokiot
sud kone~no odlu~uva toj sud, soglasno so odredbite na ~l. 88
do 93 ZKP (~l. 94 ZKP).
Na maloletnik mo`e da mu bide opredeleno pla}awe na tro{ocite
na krivi~nata postapka samo ako mu e izre~ena kazna (~l. 471
ZKP).
Pobliski propisi za nadomest na tro{ocite vo krivi~nata postapka
pred sudovite donesuva ministerot za pravda (~l. 95 ZKP). 181
180
Za visinata na nagradata i nu`nite izdatoci na branitelot i na polnomo{nikot
na privatniot tu`itel ili na o{teteniot vidi: Tarifa za nagrada
i nadomest na tro{ocite za rabota na advokatite, "SV RM," 23/1993 i
"SV RM," 4/1994.
181
Vidi: Pravilnik za nadomest na tro{ocite vo krivi~nata i procesnata
postapka i postapkata za stopanskite prestapi, "SV SRM," 11/1988,,
27/1989, 47/1989, 16/1990 i "SV RM," 11/1991, 52/1991, 42/1992, 6/1993 i 1/1994.
218

G l a v a II
DOKAZI I DOKA@UVAWE
I. POIM NA DOKAZ I DOKAZNO SREDSTVO
1. Vo krivi~nata postapka kako osnovni se postavuvaat tri zna-
~ajni problemi: a) utvrduvawe na fakti koi ja izrazuvaat realnosta na
situacijata {to e predmet na postapkata, 182 b) utvrduvawe na pravnite
normi koi gi reguliraat faktite {to se vo pra{awe 183 i v) utvrduvawe
na koordiniranosta me|u fakti~kata sostojba i ona {to e sodr`ano vo
pravnata norma. Zaradi uspe{no razre{uvawe na ovie problemi od
osobeno zna~ewe e prethodnoto razre{uvawe nekoi zna~ajni procesnopravni
poimi. Od tie pri~ini najprvin }e se zadr`ime vrz nivnoto
opredeluvawe.
2. Odlukata na sudot za odreden krivi~nopraven predmet sekoga{
se zasnova vrz utvrduvaweto na fakti vo odnos na odreden kriminalen
akt. Fakti (okolnosti) pretstavuvaat seto ona {to objektivno e
dadeno i {to so ogled na toa mo`e da se doka`e. Tie gi opfa}aat site
nastani i sostojbi od nadvore{niot i li~niot svet, ili po{iroko,
site nastani, predmeti, pojavi, sostojbi, procesi, osobini ili odnosi
{to treba da se utvrdat i koj ottamu pretstavuva predmet na doka`uvawe.
Fakti se nastani i dejstvija na ~ovek, dokolku vrz nivna osnova
nastanuvaat ili prestanuvaat izvesni pravni odnosi.
Od aspekt na vremeto faktite se delat na fakti od sega{nosta
i fakti od minatoto. Fakti~kite tvrdewa se delat na pozitivni i negativni.
Kaj pozitivnite se tvrdi deka nekoja pojava postoi, a kaj negativnite
sprotivnoto. 184
Faktite koi se doka`uvaat mo`at da se odnesuvaat na materijalnoto
i na procesnoto zakonodavstvo. Prvite fakti, ne se odnesuvaat
samo na krivi~noto delo i krivi~nata odgovornost tuku i na li~nosta
na stroritelot i prognozata na negovoto idno odnesuvawe. Me|u vto-
182
Zaradi izbegnuvawe na kakvi i da e zabuni, dol`ni sme u{te na po-
~etok da naglasime deka poimi utvrduvawe na fakti i poimot doka`uvawe se
poimi so ednakvo zna~ewe (sinonimi) i vo ovoj u~ebnik kako takvi sekade gi
upotrebuvame.
183
Poimot utvrduvawe na pravnite normi go izedna~uvame so poimot
tolkuvawe na pravnite normi.
184
Zlatari}-Dama{ka, Rje~nik krivi~nog prava i postupka, Informator, Zagreb,
1966, str. 46.
219

ite fakti se pomesteni onie koi se va`ni za re{avawe na pra{aweto
na nadle`nosta, postoeweto, blagovrenenosta i polnova`nosta na privatnata
tu`ba, supsidijarnata tu`ba, izzemaweto, vra}aweto vo porane{na
sostojba, priznavawe na svojstvoto na o{teten itn.
Sudijata gi utvrduva faktite za da mo`e da sozdade uveruvawe
za pravno relevantnite (va`nite, zna~ajnite, re{ava~kite) fakti.
3. Fakti~ki pretpostavki (praesumptiones hominis sive facti) se
onie fakti vo ~ie postoewe zboruva prirodniot tek na rabotite pa
ottamu ne se utvrduvaat vo krivi~nata postapka osven toga{ koga }e se
pojavi somnenie vo nivnoto postoewe. Taka vo na{ata krivi~na postapka
fakti~ki se pretpostavuva deka obvinetiot e du{evno zdrav i
zatoa negovoto psihi~ko zdravje ne se utvrduva. Me|utoa, ako se javi
somnevawe deka obvinetiot e du{evno bolen, negovata psihi~ka sostojba
mora da se utvrdi so pomo{ na ve{ta~ewe.
4. Vo teorijata postojat stojali{ta deka pod poimot dokaz treba
da se podrazbere sekoj fakt {to pretstavuva osnov so koj se utvrduva
vistinitosta na nekoj drug fakt {to ima odredeno pravno relevantno
zna~ewe vo krivi~nata postapka. Ottamu dokazot se sre}ava i pod
nazivot dokazen osnov (argumentum). Dokazot (dokazniot osnov) zna~i
ve}e utvrden fakt so ~ija pomo{ se izveduva zaklu~ok za postoeweto
na faktot {to se javuva kako predmet na doka`uvaweto (faktot koj
treba doprva da se doka`e), a koj od svoja strana e zna~aen za utvrduvawe
na vistinata i za re{avawe na krivi~nopravniot predmet. 185 Taka,
na primer, izjavite na svedocite deka go videle liceto A kako pukalo
vo liceto B, se dokaz (dokazen osnov), preku koj se utvrduva re{ava~kiot
fakt deka liceto A navistina go ubilo liceto B. 186 Vakviot stav
poteknuva od Bentam koj na pra{aweto {to e dokaz, odgovara: "Vo na-
185
"Dokazite se razlikuvaat od faktite samo spored funkcijata (instrumentalno),
a ne i fenomenalno. Dokazite se samo sredstvo za soznanie (factum
probans), dodeka faktite se predmet na soznanie. So ogled na toa {to razlikuvaweto
e samo funkcionalno, lesno e da se razbere deka vo postapkata doka`aniot
fakt mo`e da se pretvori vo dokaz, t.e. mo`e da slu`i za utvrduvawe
na nekoj podocne`en fakt." Ibid, str. 46.
186
"Dokazot e fakt za vistinitosta na sporniot fakt. Toj e kvalitativno
poinakov fakt od sporniot fakt. Taka, na primer, ako sporniot fakt e
pra{aweto dali se raboti za prirodna ili nasilna smrt, toa }e bide rasvetleno
i re{eno so posredstvo na sudsko-mediscinsko ve{ta~ewe. Natamu,
kako sporen fakt mo`e da se javi pra{aweto na koj na~in i so koe sredstvo e
izvr{eno edno konkretno ubistvoto, na {to }e odgovorat svedocite so ka`uvawa
koi se odnesuvaat na iznesenite sporni pra{awa, kako na primer, deka
se raboti za no` ili nekoe drugo oradie na koe se nao|aat tragi od krv na
ubieniot. Na toj na~in, so posredstvo na dokazite se rasvetluva eden po drug
sekoj sporen fakt i na krajot celiot krivi~en predmet. Dimitrijevi}, D. op. cit.
str. 184.
220

j{irokata smisla pod toj zbor razbirame fakt za koj pretpostavuvame
deka e vistinit i za koj smetame deka treba da poslu`i kako pri~ina
da veruvame vo postoeweto ili nepostoeweto na nekoj drug fakt. I natamu,
sekoja odluka {to se zasnova na dokaz vo sebe go sodr`i zaklu-
~uvaweto - vrz osnova na toa {to postoi nekoj fakt, zaklu~uvam deka
postoi drug fakt. Faktot so koj se doka`uva, Bentam go narekuva "dokazen
fakt," a faktot {to se doka`uva "glaven fakt." 187
Najblisku do vistinata e deka dokaz vo krivi~nata postapka
pretstavuva izvor na soznanie za faktite koi se utvrduvaat vo postapkata,
so koi se koristi organot koj gi utvrduva faktite, a koj izvor na
soznanie se sostoi vo izvestuvawe za faktite {to na organot koj gi
utvrduva mu gi dava lice koe so sopstveno zabele`uvawe soznalo za
odnosniot fakt (obvinetiot, svedokot, ve{takot, avtorot na isprava),
ili fakt od porane{na tehni~ka snimka (fotografija, mafnetofonska
snimka itn.) {to mu e stavena na raspolagawe na organot koj gi
utvrduva faktite.
Upotrebata na dokazite vo krivi~nata postapka zaradi utvrduvawe
na faktite se narekuva doka`uvawe. 188 Ili poinaku, faktite {to
ve}e se utvrdeni i od koi se izveduva zaklu~ok za nivnoto postoewe, se
narekuvaat dokazi (dokazni osnovi), a proveruvaweto na vistinitosta
na navodite na strankite i utvrduvaweto na vistinitosta na drugite
dokazi za pravno relevantnite fakti se narekuva doka`uvawe.
Doka`uvaweto pretstavuva dejnost na sudot so ~ija pomo{ treba da se
utvrdi vistinitosta na navodite na strankite zaradi dobivawe na fakti~ka
podloga za sudskata odluka. 189
5. Predmet na doka`uvawe e zbirot na faktite koi vo krivi-
~nata postapka se utvrduvaat so doka`uvawe. Faktite vo krivi~nata
postapka se utvrduvaat so pomo{ na dokazi (probatio) i ottamu pretstavuvaat
predmet na doka`uvawe (thema probandi). Va`no e pritoa da se
naglasi deka faktot ne mo`e da bide nevistinit, za{to toa bi bilo contradictio
in adjecto (pridavawe na eden poim na svojstva {to toj nikoga{
ne mo`e da gi ima: na primer, suva voda ili trkalezena kocka). Nevistinito
mo`e da bide samo fakti~koto tvrdewe (tvrdeweto za faktot).
187 Bentam, J. TraitÕ des preuves judiciares, tome premier, Paris, 1823, str.
16. Navedeno spodred Bayer, V. op. cit. kniga druga, str. 20
188
Bajer, V. Jugoslovensko krivi~no procesno pravo, knjiga druga, Informator,
Zagreb, 1978, str. 15-16.
189
Fakti~kata situacija ja utvrduva samo sudot (sudskiot organ) koj ja
donesuva odlukata i taa fakti~ka sostojba e sodr`ana edinstveno vo negovata
odluka." Grubi{a, M. [to zna~i u procesnopravnom smislu utvrditi ~injeni~no stanje
(~injenice) tko ga utvr|uje u krivi~nom postupku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1982/6,
str. 100 i 101.
221

6. Dokazni sredstva ili izvori na dokazot (medium probandi) se
predmeti i lica koi na sudot mu ovozmo`uvaat po pat na setivno zabele`uvawe
da dojdat do soznanie za faktot {to e predmet na doka`uvaweto.
Ovie sredstva se predvideni i poblisku opredeleni so zakon.
Vo na{eto procesno zakonodavstvo toa se: uvidot, svedo~eweto, ve{ta-
~eweto, priznanieto ili nepriznavaweto na obvinetiot i ispravite.
Indicijata i zakletvata ne pretstavuvaat dokazno sredstvo.
Dokaznite sredstva se sre}avaat vo tekot na celata krivi~na
postapka, me|utoa nivnata najgolema vrednost e na glavniot pretres
ottamu {to sudot svojata presuda ja zanova samo vrz dokazite koi se
izneseni na glavniot pretres.
7. Dosega navedenoto, spored eden ugleden avtor, mo`e da se sumira
na sledniov na~in. Faktot {to treba da se doka`e se ozna~uva
kako predmet na doka`uvaweto (thema probandi), faktot {to ve}e e
utvrden i od koj se izveduva zaklu~okot za postoeweto na faktite {to
treba da se doka`at se narekuva dokazen osnov (argumentum), a izvorite
od koi se dobiva dokazniot osnov se narekuvaat dokazni sredstva (instumentum).
Predmet na doka`uvawe se site fakti od zna~ewe za sudskata
odluka koi baraat doka`uvawe. Dokaznite sredstva se formi so ~ija
pomo{ se pojavuva dokazniot osnov. Ili na konkreten primer: ako vo
postapkata treba da se utvrdi dali obvinetiot izvr{il kra`bata za
koja se obvinuva, odzemaweto na tu| podvi`en predmet zaradi pribavuvawe
protivpravna imotna korist za sebe ili za drug prestavuva fakt,
iskazot na svedok deka go zateknal obvinetiot pri odzemaweto na
predmetot e dokazen osnov, a samiot svedok pretstavuva dokazno sredstvo.
190
II. VIDOVI NA DOKAZI
Vo krivi~noto procresno pravo postojat brojni obidi za izgrdba
na razni klasifikacii na dokazite so edinstvena cel da se vnese
odreden red vo ovaa oblast i ednovremeno da se istakne na vrednosta na
oddelni dokazi. Golem broj od tie obidi, me|utoa imaat mala ili re~isi
nemaat nikakva teoretska ili prakti~na vrednost. Trgnuvajki od
razli~ni kriteriumi vo teorijata glavno se poso~uvaat slednive vidovi
na dokazi:
1 0 Neposredni i posredni dokazi. Kriterium za ovaa podelba e
odnosot na dokazite sprema sporniot fakt vo krivi~niot predmet. Neposredni
(direktni) dokazi se onie koi se dobivaat sami po sebe od
dokaznite sredstva, t.e. neposredno zboruvaat za vistinitosta ili nevistinitosta
na spornite fakti (na primer, iskaz na svedok o~evidec
na krivi~nito nastan, priznanie na obvinetiot dadeno pred sudot na
glavniot pretres). Posrednite ili indirektni dokazi se onie koi
190
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 294.
222

uka`uvaat na vistinitosta na izvesni posredni fakti so koi se zaklu-
~uva deka izvesen sporen fakt e vistinit ili nevistinit (na primer,
iskaz na svedok koj ne bil o~evidec na krivi~niot nastan, nekoe lice
tro{i enormno pove}e odo{to iznesuvaat negovite redovni primawa,
pronao|awe na ukradenite predmeti kaj obvinetot, daktiloskopski
otpe~atoci najdeni na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo).
Posrednite dokazi se narekuvaat i indicii. 191 Indicijata e, vsu{nost,
dokazen fakt, fakt {to ne e pravno relevanten, me|utoa {to sepak se
utvrduva vo postapkata za da so negova pomo{ se izvede zaklu~ok za postoeweto
ili nepostoeweto na pravno relevantenite fakti. Pri utvrduvaweto
na pravno relevantnite fakti preku indicii treba da se razlikuvaat
dve fazi. Indicijata najprvin e fakt {to treba da se utvrdi
ednakvo kako i sekoj drug fakt (so doka`uvawe, zabele`uvawe od procesniot
organ). Koga indicijata }e bide utvrdena taa stanuva argument
(dokaz vo logi~ka smisla) so koj procesniot organ zaklu~uva za postoeweto
na pravno reelvantniot fakt. Vtorata faza na indicijalno utvrduvawe
na fakti e, vsu{nost, poseben vid na ocena na dokazite. So
isto dokazno sredstvo mo`e da se doka`uva kako indicijata taka i pravno
relevantniot fakt (svedokot, na primer, mo`e da izjavi deka ukradeniot
gerdan go videl vo stanot na obvinetiot, ili deka obvinetiot
go videl kako od ta{nata koja í pripa|a na o{etetenata go izvlekuva
gerdanot i go stava v xeb). Ottamu, pogre{no e indiciite da se pomestuvaat
me|u dokaznite sredstva. 192
Poimot indicija poteknuva od latinskiot zbor indicium {to
zna~i prijava, nasetuvawe, pretpostavka. Indicijata e izvor na soznanie
za faktot (pravno relevanten fakt) i ottamu dokaz. Indicijata e
posreden ili indirekten dokaz zatoa {to od nego posredno, preku
logi~no zaklu~uvawe, go utvrduvame pravno relevantniot fakt. 193
Vo odredeni isklu~itelni slu~ai e dovalna i edna indicija da
se stekne celosno uveruvawe deka postoi, odnosno ne postoi nekoj pravno
releventen fakt (odnosno nekoja pravno relevantna fakti~ka sostojba).
Takov e primerot so alibi (fakt deka storitelot vo vreme na
izvr{uvaweto na krivi~nioto delo ne bil na mestoto na negovoto izvr{uvawe,
tuku na drugo mesto) i otisoci od prsti.
191
Indiciite (osnovi na somevawe) se fakti {to uka`uvaat na
postoeweto na krivi~noto delo i na pobliskata ili podale~nata vrska
pome|u toa delo i nekoe lice. Vrz osnova na tie fakti mo`e so pogolema ili
pomala sigurnost da se zaklu~i deka postoi krivi~noto delo ili deka ne e
izvr{eno, deka odredeno lice e izvr{itel ili sou~esnik i deka postojat
drugi va`ni okolnosti za krivi~noto delo. Vodineli}, V. Krimininalistika, Tre}e
izdanje, Savremena administracija, Beograd, 1976, str. 125.
192
Zlatari} - Dama{ka, op. cit. str. 95-96.
193
Bayer, V. op. cit. knjiga druga, str. 22.
223

Vo pravnata literatura postojat razli~i mislewa za vrednosta
na indiciite. Taka, spored legalnata teorija na dokazite, neposrednite
dokazi imale pogolema dokazna vrednost od indiciite, dodeka spored
sovremenata teorija na slobodna ocena na dokazite, me|u niv nema
nikakva razlika vo pogled na nivnata dokazna vredost.
Sepak, utvrduvaweto fakti preku indiciii e komplicirana dejnost
koja ottamu bara i posebna pretpazlivost pri zaklu~uvaweto. Vo
taa smisla vo teorijata se prepora~uva: a) iznao|awe na pogolem broj
indicii (edna indicija nema vrednost ako e zemena samostojno i izolirano,
tuku samo vo vrska so drugi indicii), b) sekoja indicija posebno
treba da bide vistinita i v) iznao|awe na logi~na povrzanost me|u
pove}eto indicii. Ottamu proizleguva praviloto deka samo vrz edna
edinstvena indicija ne mo`e da se odlu~uva za postoewe na krivi~nata
odgovornost na obvinetiot. Postoi, me|utoa, eden isku~ok od ova pravilo.
Toa e slu~aj so ve}e spomatoto alibi kako opravduva~ki dokaz
(indicija). 194 Dokolku stanuva zbor za nesomneno utvrdeno alibi na
odredeno lice, so samoto toa se doka`uva i neosnovanosta na obvinenieto.
195
2 0 Dokazi vo po{iroka i dokazi vo potesna smisla. Ova podelba
{to se sre}ava kaj odredeni avtori, 196 vsu{nost vo ni{to ne se razlikuva
od prethodnata: dokazite vo po{iroka smisla se neposredni, a
vo potesna smisla posredni dokazi, odnosno indicii.
3 0 Celosni i necelosni dokazi. Osnovata za podelba celosni i
necelosni dokazi e merkata vo koja dokazot zboruva za vistinitosta
ili nevistinitosta na sporniot fakt. Celosen e onoj dokaz koj vo potpolnost
ja potvrduva vistinitosta ili nevistinitosta na sporniot
fakt, a nepotpolniot dokaz ili poludokaz toa go pravi samo delumno.
Ovaa, kako i prethodnata podelba na dokazite ima{e golemo
zna~ewe vo sistemot na zakonska vrednost na dokazite, me|utoa toa
194
Alibi (za vreme na izvr{uvaweto na deloto odredeno lice bilo na
drugo mesto, a ne na mestoto na izvr{uvawe na deloto) e indicija na nevinosta,
a prisutnosta na mestoto na izvr{uvaweto - indicija na vinosta. Alibi
mo`e da se javi vo dva vida: 1 0 vo vreme na izvr{uvaweto na krivi~noto delo
osomni~eniot e viden na odredeno mesto so {to se isklu~uva deka vo isto
vreme mo`el da bide na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, i 2 0
osomni~eniot ne e viden na mestoto na izvr{uvawe na krivi~noto delo iako
postoela mo`nost da bide viden. Prviot vid pretstavuva kategori~en dokaz, a
vtoriot bara posebno ispituvawe na mo`nosta deka osomni~eniot bil skrien
na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Doka`aniot alibi e siguren
osnov deka osomni~eniot ne e neposreden izvr{itel na krivi~noto delo, no
so toa sî u{te ne e isklu~ena mo`nosta deka toj e sou~esnik vo deloto.
195
Za klasifikacijata i zna~eweto na oddelni indicii vidi podrobno
Ibid, str,. 125-135.
196
Bayer, V. Jugoslovensko krivi~no procesno pravo, kniga druga, str. 18-19.
224

zna~ewe vo celost go gubi vo sovremeniot sistem na slobodna ocena na
dokazite.
4 0 Originalni i izvedeni dokazi. Kriterium za ovaa podelba e
izvorot (dokaznoto sredstvo) od koj se dobiva dokazot. Originalen e
dokazot {to neposredno se zema od izvorot (na primer, isprava vrz
koja e izvr{en falsifikatot, iskaz na svedok koj bil o~evidec na
nastanot i sl.). Izveden dokaz e onoj koj iako ne e zemen od izvorot
sepak uka`uva na vistinskiot izvor (na primer, iskaz svedok koj za
nastanot ~ul od drugi lica ili priznanie na obvinetiot dadeno pred
drugi lica ili vo istra`en zatvor).
5 0 Optu`ni i odbrambeni dokazi. Kriteriumot za ovaa podleba
e kvalitetot na dokazite so ogled na prirodata na baraweto na strankite
vo krivi~niot predmet. Optu`eni se onie dokazi koi go potkrepuvaat
obvinenieto, a odbrambeni - odbranata. Vrednosta i na ovaa podelba
e relativna ottamu {to prirodata na dokazite vo krajna linija
zavisi od ocenata na sudot pri presuduvaweto na krivi~niot predmet.
6 0 Li~ni i stvarni (materijalni) dokazi. Kriterium za ovaa
podleba e prirodata na dokaznoto sredstvo, izvorot od koi poteknuva
dokazot. Li~nite dokazi pretstavuvaat neposredno ili posredno soznanie
na poedinec ili pove}e lica, dodeka stvarnite dokazi pretstavuvaat
materijalnite predmeti (ispravi) koi se vo vrska so krivi-
~noto delo i storitelot i ottamu se podobni da pru`at informacija
za deloto i storitelot.
7 0 Vo literaturata mo`e da se sretne i podelbata koja trgnuva
od odreduvaweto na procesniot poim na dokazot na: predlo`eni i prifateni,
ili od strana na sudot odreden dokaz, izveden, proveren, ocenet
i obrazlo`en . 197
III. DOKA@UVAWE I NEGOVATA FUNKCIJA
1. Pod doka`uvawe vo krivi~nata postapka se podrazbiraat
site procesnite dejstvija {to gi prezemaat sudot i strankite, so cel
da se formira uveruvawe na sudot za postoeweto na faktite koi
mo`at da bidat od zna~ewe pravilno rasvetluvawe i re{avawe na
konkretniot krivi~en predmet. Ovaa aktivnost opfa}a: 1 0 iznao|awe i
predlagawe (otkrivawe) na dokazite, 2 0 izveduvawe na dokazite, 3 0
proveruvawe na dokazite i, 4 0 ocena na dokazite. Vo najkusi crti ovie
poimi uka`uvaat na slednoto:
1 0 Iznao|awe i predlaagwe na dokazite uka`uva na toa deka
samiot dokaz postoi vo ramkite na edno ili pove}e dokazni sredstva i
deka toj fakt za postoeweto se iznesuva vo postapkata od procesnite
stranki ili za toj fakt sudot doznava na drug na~in. Ovde vsu{nost
197
Simi}-Jeki}, Z. Krivi~no procesno pravo SFRJ, Beograd, 1983, str. 211 i
Procesni pojam dokaza, JRKKP, Beograd, 1981/1, str. 42 i natamu.
225

doa|a do ozna~uvawe na dokazite za fakti~kite tvrdewa i do stavawe
na predlozite na strankite za izveduvawe na dokazite.
2 0 Izveduvawe na dokazite zna~i deka prifatenite dokazi i nivnite
izvori se pribiraat na so zakon opredelen na~in
3 0 Proveruvawe na dokazite zna~i deka vo krivi~nata postapka
se ispituva kako verodostojnosta na dokaznite sredstva, taka i samiot
dokaz.
4 0 Ocena na dokazite e onaa ocena {to ja izrazuva sudot za vrednosta
na dokazite za vistinitosta ili nevistinitosta na sporniot
fakt, odnosno zemeno vo celina, za sporniot krivi~en predmet. 198
2. Doka`uvaweto e prisutno vo tekot na celata krivi~na postapka.
Vo nea pravo na predlagawe dokazi imaat obvinetiot i negoviot
branitel, ovlasteniot tu`itel i o{etetniot. Predlagaweto na dokazite
ne e vrzano so rokovi, {to zna~i nivnoto predlagawe e mo`no vo
sekoj stadium na postapkata, a pod opredeleni uslovi i po pravosilnosta
na presudata vo postapkata po pravni lekovi. Me|utoa, sepak mo`e
da se ka`e deka te`i{teto na doka`uvaweto e pomesteno vo istragata
i na glavniot pretres. 199 Imeno procesnite stranki i o{teteniot vo
ovie fazi na postapkata, po pravilo, naj~esto nastojuvaat da gi pru`at
dokazite. Pritoa nivnite predlozi za izveduvawe na dokazite mora da
bidat obrazlo`eni i mora da se navedat faktite koi so dokazot treba
da se utvrdat. Vo na{ata krivi~na postapka i sudot ima dokazna inicijativa,
a toa zna~i deka mo`e da pribavi dokazi na koi strankite i
o{teteniot ne se povikale ili od koi se otka`ale.
3. Doka`uvaweto vo logi~na i vo procesna smisla e naso~eno
kon utvrduvaweto na vistinata vo krivi~niot predmet. Od sistemot na
dokazite i na~inot na postapuvaweto so niv (doka`uvaweto), vo golema
mera zavisi ostvaruvaweto na celta na krivi~nata postapka: nikoj
nevin da ne bide osuden, a na vinovnikto da mu se odmeri zaslu`ena kazna.
A toa e potrebno da se ras~isti pra{aweto za nivnoto postoewe
ili nepostoewe, so {to se pribavuvaat i argumenti za edna sudska
odluka. Pritoa doa|aat predvid kako doka`ani taka i sporni fakti za
krivi~nopravniot nastan i negoviot storitel kako i site uslovi za
re{avawe na krivi~niot predmet. Istra`uvaweto se dvi`i od ona
{to e mo`no i verojatno do verodostojnoto i vistinitoto. Doka`u-
198
Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 168.
199
"ZKP zboruva za dokazi vo prethodnata krivi~na postapka pod naslov
istra`ni dejstvija, a doka`uvaweto na glavnito pretres go pomestuva
pod naslovot dokazna postapka. Me|utoa, ovie naslovi ne nosat so sebe zna~ajni
razliki vo doka`uvaweto, za{to vo sekoj slu~aj se raboti za otkrivawe,
izveduvawe, proveruvawe i ocena na dokazite. Razlikata se sostoi samo vo toa
{to doka`uvaweto vo prethodnata krivi~na postapka se dvi`i do stepen na
verojatnost na spornite fakti, a na glavniot pretres do utvrduvawe na vistinata
vo krivi~niot predmet. Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 183.
226

vaweto vo sekoj slu~aj e pravno reguliran na~in na soznavawe na vistinata
koe e podlo`eno na odreden na~ina na mislewe i postapno dvi-
`ewe do sozanavaweto na procesnata cel. Za postapkata, razvojot i doa|aweto
do vistinski rezultati od doka`uvaweto od zna~ewe se: 1 0 verzijata
i 2 0 planiraweto koi za predmet go imaat krivi~noto delo vo
negoviot fakti~ki opis.
1 0 Verzija vo osnovnoto zna~ewe pretstavuva vid na hipoteza
primeneta na krivi~niot predmet. Taa po svojata sodr`ina e pretpostaveno
i mo`no objasnuvawe na istra`nite fakti. Vo procesot na doka-
`uvaweto prakti~no se pojavuvaat pove}e verzii kako mo`ni konkretni
varijanti za rasvetluvawe i re{avawe na konkretniot krivi~en
predmet. Nivnata brojnost e dadena u{te vo po~etokot na doka`uvaweto,
no podocna edni verzii otpa|aat na smetka na drugite verzii {to
se pojavuvaat. Toj proces trae se dodeka po pat na eliminacija ne ostane
samo edna edinstvena osnovana i odr`liva verzija kako verodostojno
i vistinito soznanie i objasnuvawe na krivi~niot predmet. Taka,
na primer, koga e najdeno lice kaj koe nastapila smrt, }e se pojavat
verzii za mo`nosta od nesre}en slu~aj, samoubistvo i ubistvo, a podocna
ako se potvrdi verzijata za ubistvo, doa|a do novi verzii za mo-
`nosta od razni ubistva za da na krajot ostane samo verzijata za eden
odreden vid na ubistvo.
Verzijata se postavuvaat po gri`livo zapoznavawe i logi~ka
obrabotka na site raspolo`ivi informacii, t.e. podatoci. Pritoa,
mora da se ispitaat site mo`ni verzii {to gi nalo`uva krivi~niot
nastan, a koi so ogled na tekot na postapkata mo`at da bidat istrani
(svojstveni za pretkrivi~nata i prethodnaat postapka) i raspravni
(svojstveni za za glavniot pretres i na podocen`nata krivi~na postapka).
Osven toa od zna~ewe e i celosnata sloboda vo postavuvaweto na
verzii vo sekoja faza na krivi~nata postapka.
Opredelena verzija prerasnuva vo verodostojno i vistinito soznanie
za krivi~niot predmet pod slednite uslovi: a) ako vo dadeniot
slu~aj do{lo do postavuvawe na site mo`ni verzii, b) ako site verzii
gri`livo i sestrano se ispitani, v) ako site verzii osven edna se
poka`ale kako neodr`ivi, g) ako taa edna verzija se poka`ala kako nesomnena
blagodarenie na verodostojnite dokazi i d) ako taa verzija e
vo celosna soglasnost so site fakti i pretstavuva edinstven mo`en zaklu~ok
(konkluzija).
2 0 Planiraweto na istra`uvaweto se javuva istovremeno so postavuvaweto
na verzite so toa {to ovde toj koj go vr{i istra`uvaweto
se potpira ne vrz minatoto kako kaj verziite, tuku na idninata. Planot
se javuva kako organizirana osnova na istra`uvaweto koja sodr`i
odredeni najcelishodni barawa usoglaseni so osobenostite na istra-
`uvanoto krivi~no delo. Negova zada~a e so pomo{ na procesnite dejstva
da se dojde do rasvetluvawe i re{avawe na krivi~niot predmet.
227

Planiraweto se vr{i vrz osnova na devette zlatni pra{awa na
kriminalistikata: 1 0 {to (se slu~ilo: umisleno, nebre`no, kvalificirano
ili priviligirano krivi~no delo), 2 0 koga (e izvr{eno: vreme),
3 0 kade (e izvr{eno: mesto), 4 0 kako (e izvr{eno: na~in), 5 0 so {to (e
izvr{eno: sredstvo), 6 0 zo{to (e izvr{eno: motiv), 7 0 so kogo (e izvr-
{eno: sou~esni{tvo), 8 0 koj (e izvr{itelot) i 9 0 kogo ili {to (objekt
na napadot). Ovie pra{awa pretstavuvaat osnova na rabotata kako vo
pretkrivi~nata postapka i istragata, taka i na glaveniot pretres pred
sudot.
IV. PREDMET NA DOKA@UVAWETO (THEMA PROBANDI)
1. Predmet na dokazuvawe se fakti ili zbir na fakti koi se re-
{ava~ki za utvrduvawe na vistinata vo krivi~nata postapka. Vo predmetot
na doka`uvawe vsu{nost se pomesteni: fakti~kiot opis na krivi~noto
delo, obele`jata na storitelot i faktite va`ni za rasvetluvawe
i zakonito re{avawe na krivi~niot predmet.
Na{iot ZKP sodr`i op{ta odredba spored koja predmet na doka`uvawe
pretstavuvaat site fakti na koi sudot smeta deka se va`ni
za pravilnoto presuduvawe (~l. 314 st. 2). Vakvata opredelba na zakonodavecot
e opravadna ottamu {to, so ogled na toa {to sekoe krivi~no
delo ima svoi specifi~nosti, e nerealno kakvo i da e o~ekuvawe deka
site negovi razliki mo`at da se svedat i opfatat so eden zaedni~ki
poim. Ottamu e su{testveno podvlekuvaweto na va`nosta na faktite
koi se predmet na doka`uvaweto, so {to nesomneno odnapred stanuva
realno o~ekuvaweto i za nivnata podobnost da pridonesat vo donesuvaweto
na pravilna sudska odluka. Ottamu pak, {to pra{aweto na ocenkata
za va`nosta (relevantnosta) na eden fakt mu e prepu{tena na sudot,
se namaluvaat i opasnostite od eventualnoto odolgovlekuvawe na
postapkata do {to sekako mo`e da dovede nepotrebnoto zafa}awe so
procesni aktivnosti okolu doka`uvawe na irelevantni fakti (fakti
{to ne se va`ni, zna~ajni za sudskata odluka).
Patot do vistinata se sostoi vo analiti~ko doka`uvawe od strana
na sudot na site sporni fakti {to se od zna~ewe za pravilnoto
presuduvawe. Pritoa neizbe`no doa|a do povrzuvawe na faktite od
realniot `ivot i pravnite odredbi. Ottamu, vo krivi~nata postapka
se zboruva za fakti~ko i pravno formirawe na krivi~niot predmet.
Toa povrzuvawe e aktivnost na sudot koj pri sudeweto na sekoj krivi-
~en predmet mora da utvrdi dve situacii: 1 0 fakti~ka i 2 0 pravna.
1 0 Fakti~kata situacija pretstavuva zbir na pravno relevantni
fakti 200 za kriminalniot nastan i za sostojbata na liceto na koe mu se
200
Vo ZKP ne se koristi poimot pravno relevantni fakti, inaku naj~esto
prisuten vo teorijata, tuku so poimite: 1 0 zna~aen fakt (zna~ajni fakti,
odnosno okolnosti) - 314 st. 2 i 3 ZKP, re{ava~ki fakt(i) - 314 st. 2
228

sudi, vrz koi neposredno se nadovrzuva primenata na normite na materijalnoto
i procesnoto krivi~no pravo (vrz koi treba da se zasnova
sudskata odluka). Pritoa, posebno e zna~ajno da se istakne deka samo
na pravno relevantnite fakti se primenuva pravoto, a ostanatite
fakti (indiciite) imaat samo funkcija na dokazni sredstva so koi se
utvrduvaat pravno relevantnite fakti.
Nakratko, zbirot na pravno relevantnite fakti pretstavuva
fakti~ka sostojba, ili obratno, "fakti~kata sostojba sekoga{ i isklu~itelno
ozna~uva zbir na pravno relevantni (va`ni, re{ava~ki) fakti."
201 Kaj fakti~kite pra{awa metodot na rabota e doka`uvaweto i
na~elata {to va`at za nego, t.e. slobodnata ocena na dokazite i eventualno
upotrebata na praviloto "in dubie pro reo." 202
2 0 Pravnata situacija pak se sostoi vo pronao|awe na praven
propis koj treba da bide primenet na utvrdenata fakti~ka situacija, i
vo samata primena na pravniot propis. 203
Kaj pravnite pra{awa metodot na rabota e tolkuvaweto vrz
osnova na poznatite metodi i pravila za tolkuvawe na pravnite normi.
204 2. Pozitivni i negativni fakti. Pod poimot dokaz vo krivi-
~nata postapka obi~no se podrazbira utvrduvawe na pozitivni fakti
{to zna~i na odredeni dejstvija koi bile manifestirani i zabele`ani
vo nadvore{niot svet (prezemawe na odredeno dejstvie, izgovaravawe
na odredeni zborovi i sl.). Postojat me|utoa i takvi slu~ai koga treba
da se utvrdi postoeweto na negativni fakti, odnosno takvi fakti koi
nemale nikakvi nadvore{ni manifestacii (kako na primer, utvrduvawe
deka nekoe lice izvr{ilo krivi~no delo so propu{tawe ili ne
bilo prisutno na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo). Toga{
koga se raboti za negativni fakti, a toa e naj~est slu~aj kaj pravite
i nepravite omisivni krivi~ni dela, nivnoto utvrduvawe po pravilo
se vr{i so doka`uvawe na sprotivniot - pozitivniot fakt. Taka,
na primer, doka`uvaweto deka nekoe lice ne bilo na mestoto na krivi-
~noto delo vo vremeto na negovoto izvr{uvawe se vr{i so utvrduvawe
na faktot deka vo toa vreme bilo na drugo mesto (alibi). Postojat slu-
~ai koga e mo`no i potrebno neposredno utvrduvawe na negativnite
ZKP, va`en fakt (va`ni fakti, odnosno okolnosti) - 100 st. 1, 178 st. 3, 212
st. 1, 217 st. 1, 224 st. 3, 230, 233, 251 st. 1 i 2, 314 st. 2, 332, 498 st. 3 i 500 st. 2
ZKP.
201
Vidi: Grubi{a, M. op. cit. str. 95.
202
Kobe, P. Razgrani~enje ~injeni~nih i pravnih pitanja i njegovo zna~enje za
utvr|ivanje redovnih pravnih lekova u krivi~nom procesnom pravu, Zbornik Pravnog
fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1984/1-2, str. 44.
203
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 292.
204
Kobe, P. op. cit. str. 44
229

fakti bez nivna zamena so pozitivni fakti. Takvi se, na primer, slu-
~aite na utvrduvawe na neprijavuvawe na krivi~no delo i negoviot
storitel, nepru`awe pomo{ i sl.
3. Vo krivi~nata postapka postojat opredeleni fakti {to ne
smeat da se doka`uvaat i fakti {to ne treba da se doka`uvaat. Toa se
slednite fakti:
1 0 Notorni fakti (op{topoznati fakti: lat. notus - poznat).
Notorni se onie prirodni ili li~ni fakti ili fakti~ki situacii od
minatoto ili sega{nosta za koi, poradi na~inot na koi se ostvarile
ili rasprostranile, kaj po{irok krug lu|e postoi soznanie za nivnata
vistinitost. Sudijata mo`e da se slu`i so notorni fakti pri ocena na
dokazite samo ako se istaknati vo postapkata i ako i nemu mu se poznati.
Vo toj slu~aj sudot gi zema kako utvredni bez doka`uvawe. Me-
|utoa, vo isklu~itelni situacii i notornite fakti mo`at da pretstavuvaat
predmet na doka`uvawe. Toa, na primer, mo`e da e slu~aj, koga
treba da se utvrdi dali nekoi notorni fakti mo`ebi ne se pro{irena
zabluda vo javnosta. Ovie fakti sekoga{ mora da bidat konkretizirani
na opredelen nastan ili sostojba kako, na primer, vreme na nekoja
elementarna katastrofa (po`ar, poplava i sl), rastojanie me|u dva
grada, datumot na opredelen praznik ili poznat nastan i sl.
2 0 Prezumciii (pretpostavki). Prezumciite se sitiuacii koga
vrz osnova na op{to iskustvo se zema deka postoi edna fakti~ka sostojba
kako vistinita {to inaku ne e neposredno doka`ana.
Vo teorijata se zboruva za: a) prirodni i b) pravni prezumcii.
a) Prirodnite prezumcii se pretpostavki kaj koi apriorno se
zema deka nekoj fakt postoi i deka ne treba da se utvrduva so doka`uvawe,
za{to za postoeweto na toj fakt zboruva prirodnata sostojba
ili tek na rabotite, iskustvoto steknato na pogolem broj slu~ai od
`ivotot. Toa se vsu{nost o~igledni fakti - fakti koi pretstavuvaat
dokaz sami po sebe. Na primer, prezumcijata na polnoletstvo kaj lice
kaj koe nema nikakvo somnenie deka odamna napolnilo 18 godini, ili
prezumpcijata deka storitelot na krivi~noto delo e normalna, odnosno
presmetliva li~nost.
b) Pravnite prezumcii (prezumciite koi se predvideni so zakon)
zna~at osloboduvawe od doka`uvawe na izvesni fakti pod odredeni
uslovi. Toa osloboduvawe mo`e da se javi kako trajno ili privremeno.
Osloboduvaweto e trajno koga ne postoi mo`nost od doka-
`uvawe na sprotivnoto (praesumptio iuris ac de iure - nesoborliva pretpostavka
ili apsolutna prezumcija). Vo takov slu~aj, duri i toga{ koga
vo konkretnata situacija bi bila doka`ana sprotivnata situacija, toj
fakt ostanuva bez zna~ewe. Osloboduvaweto od doka`uvawe e privremeno
dodeka ne se doka`e sprotivnoto (praesumptio tantum - soborliva
pretpostavka ili relativna prezumpcija).
Zna~eweto i na dvete prezumpcii se sostoi vo toa {to go olesnuvaat
doka`uvaweto, ottamu {to subjektot koj gi koristi ne podne-
230

suva nikakvi dokazi za faktot koj e predmet na doka`uvawe, tuku samo
dokaz za toa deka se ispolneti okolnostite koi se osnova na prezumcijata.
Ottamu faktot {to e predmet na doka`uvaweto se smeta za vistinit
i toa zasekoga{ (kone~no), kaj apsolutnata prezumcija, ili dodeka
ne se doka`e sprotivnoto, kaj relativnata prezumcija. Kaj vtorata
prezumcija doa|a do doka`uvawe na faktite samo vo slu~aj na nivno
osporuvawe.
Kako primer za prezumcija vo na{iot ZKP mo`e da se istakne
faktot koga poradi nepodnesuvawe obvinenie ili privatna tu`ba od
strana na ovlasetniot tu`itel vo rok od 15 dena od povikuvaweto na
istra`niot sudija, se smeta deka ovlasetniot tu`itel se otka`al od
gonewe i postapkata se zapira (~l. 169 st. 3 ZKP). Vo ovoj slu~aj stanuva
zbor za pravna i apsolutna prezumcija.
3 0 Nevozmo`ni fakti. Nevozmo`ni se tn. apsurdni tvrdewa i
navodi koi im se protivni na sekoja racionalnost i zdravorazumska
logika, kako na primer, tvrdeweto na svedok deka no}e go videl i prepoznal
obvinetiot na odale~enost od 500 metri.
4 0 Fakti ~ie utvrduvawe so zakon e zabraneto. Taka, na primer,
kaj krivi~noto delo iznesuvawe na li~ni i semejni priliki od ~l. 174
st. 4 KZ, ne e dozvoleno doka`uvawe na vistinitosta ili nevistinitosta
na ona {to se iznesuva ili prenesuva vo pogled na li~niot ili semejniot
`ivot, osven ako ona {to se iznesuva ili prenesuva e od takvo
zna~ewe {to dovelo ili mo`elo da dovede do te{ki posledici za o{teteniot.
Ne smeat da se utvrduvaat i fakti so ~ie doka`uvawe bi se
povredila dol`nosta na ~uvawe slu`bena, voena ili branitelska tajna
(~l. 218 ZKP).
4. Nasproti prethodnite, se faktite koi se zaedni~ki za site
krivi~ni dela i koi sekoga{ se predmet na doka`uvawe. Toa se:
1 0 Fakti koi se odnesuvaat na op{tite elementi na krivi~noto
delo. Ovde spa|aat kako objektivnite taka i subjektivnite elementi
(obele`ja) na krivi~noto delo: dejstvie, protivpranost, vina i
kaznivost. 205
2 0 Fakti {to se odnesuvaat na posebnite elementi na krivi~noto
delo. Toa se onie obele`ja koi go karakterizitraat konkretnoto
krivi~no delo, kako na primer, primena na o~igledno nepodobno sredstvo
ili na~in pri pru`awe lekarska pomo{ kaj krivi~noto delo nesovesno
lekuvawe bolni (~l. 207 KZ), mestoto i vremeto na prezemawe
na dejstvieto na izvr{uvaweto koga tie pretstavuvaat posebni elementi
na deloto, kako na primer kaj krivi~noto delo te{ka kra`ba (~l.
236 KZ), ili na~inot na izvr{uvaweto na krivi~noto delo kaj ubistvo
na svirep ili podmolen na~in, na primer (~l. 123 st. 2 t. 1 KZ). Tuka
spa|a i li~noto svojstvo na storitelot na krivi~noto delo, kako na
primer, svojstvoto na slu`beno lice, svojstvoto na voeno lice, svojs-
205
Vidi: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo, op{t del, str. 108 i natamu
231

tvoto na odgovorno lice i sl. 206
3 0 Fakti {to se od procesnopravno zna~ewe. Takvi se pra{awata
za nadle`nosta, izzemaweto, obezbeduvawe na odbrana i sl.
4 0 Fakti od koi zavisi visinata na kaznata. Toa se fakti od
zna~ewe odmeruvaweto na kaznata: olesnuva~ki i ote`nuva~ki okolnosti.
207
5. Fakti {to navleguvaat vo li~niot intimen `ivot na lu|eto.
Soglasno sovremenite tendencii vo kriminologijata, materijalnoto
krivi~oto pravo i penologijata, za ispituvawe na li~nosta na
obvinetiot od site aspekti, istiot proces e neophoden i vo procesnoto
krivi~no pravo. Potrebata od dobivawe celosna i edinstvena pretstava
za karakteristikite na li~nosta e vo funkcija na pravilnata
individualizacija na krivi~nite sankcii i kako takva zna~ajna i vo
site fazi od krivi~nata postapka.
232
V. POSTAPKA OKOLU DOKA@UVAWETO
Ottamu {to doka`uvaweto pretstavuva najva`n del od krivi-
~nata postapka, krivi~noto procesno pravo nu`no i posvetuva opredeleno
vnimanie i na postapkata okolu dokazite i pokraj toa {to taa
aktivnost pretstavuva poseben predmet na edna avtonomna nau~na disciplina
koja se narekuva kriminalistika.
1. TOVAR NA IZNAO\AWE I PREDLAGAWE NA DOKAZI (ONUS
PROBANDI) I IZVEDUVAWE NA DOKAZITE
1.1. Tovar na iznao|awe i predlagawe na dokazi
1. Iznao|aweto i predlagaweto dokazi za krivi~nopravniot nastan
vo postapkata ne nastanuva samo od sebe, pa ottamu se postavuva
pra{aweto za tovarot na predlagaweto na dokazite od strankite (ovlastenito
tu`itel i obvinetiot i negovito branitel), kako i pra{aweto
na pravoto i dol`nosta na sudot i samiot da otkriva dokazi. Ottamu
vo procesnata teorija pod tovar na doka`uvawe se podrazbira obvrskata
na procesnite subjekti da podnesuvaat dokazi so koi se doka`uvaat
relevantni fakti. 208
206
Vidi: ibid, str. 111-113
207
Vidi. ibid. str. 336 i natamu
208 Poimot tovar na doka`uvawe kaj nas mo`e smisleno da se upotrebi
samo na toj na~in da ozna~i pravna dol`nost na strankite da predlo`at izveduvawe
na dokazi, nezavisno od toa dali taa dol`nost postoi paralelno so
dol`nosta na sudot da izvede i nepredlo`eni dokazi. Na toj na~in sfateniot
tovar na doka`uvawe le`i na ovlasteniot tu`itel, no, po pravilo, nikoga{
na obvinetiot koj ne e dol`en da se brani. Isklu~itelno, kaj nekoi krivi~ni

2. Istoriski gledano, tovarot na doka`uvaweto vo krivi~nata
postapka bil izlo`en na opredeleni promeni. Vo rimskata postapka
kako postapka od akuzatoren vid, tovarot na doka`uvaweto pa|al na
strankite i toa vo prv red na tu`itelot (actore incubit probatio), dodeka
vo procesot na doka`uvaweto sudot bil pasiven. Toga{ koga tu`itelot
ne uspeval da ja doka`e vinata na obvinetiot, se donesuvala osloboditelna
presuda - actore non probante, reus absolvitur. Obvinetiot pak,
od svoja strana mo`el da gi doka`uva samo faktite {to samiot gi navel
vo svojata odbrana ako najdel deka toa e potrebno za pobivawe na
navodite na tu`itelot.
Polo`bata na sudot po odnos na ova pra{awe zna~itelno se menuva
vo inkvizicionata postapaka vo koja sudot ima obvrska da gi utvrduva
faktite po sopstvena inicijativa, taka {to tovarot na doka`uvaweto
se prenesuva vrz sudot koj se javuva kako edinstven procesen subjekt.
[to se odnesuva pak, do sovremenite teoretski razmisluvawa za
krivi~ni proceduri od me{ovit vid, postojat raziduvawa okolu pra-
{aweto od potrebata za postoewe na tovarot na doka`uvawe. Sprotivstavenite
stojali{ta se dvi`at od takvi spored koi tovarot na doka-
`uvaeto treba zakonski da se regulira, do onie spored koi tuka se raboti
za izli{en institut koj voop{to ne treba da postoi.
3. Vo na{eto krivi~noprocesno pravo se smeta deka tovarot na
doka`uvaweto e nepotreben institut so ogled na toa {to toj pa|a vrz
site procesni subjekti: vrz ovlasteniot tu`itel koj se javuva so pravo
i dol`nost vo pogled na obvinenieto, obvinetiot i negoviot branitel
so pravo na odbrana i sudot so negovite prava i dol`nosti. Me|utoa,
iako te`i{teto na otkrivaweto na dokazite e pomesteno na ovie subjekti,
va`no e da se istakne deka kon otkrivaweto na dokazite mo`e da
pridonese i sekoe drugo lice.
1 0 Kako {to ve}e spomnavme, iznao|aweto i predlagaweto na dokazite
pretstavuva prvata faza vo procesot na doka`uvaweto. Vo nea
se pronao|aat izvorite na soznanija koi mo`at da pru`at podatoci
{to se potrebni za utvrduvawe na relevantnite fakti. Vo taa smisla
u{te vo baraweto na javniot obvinitel za sproveduvawe istraga treba
da se navedat okolnostite od koi proizleguva osnovanosta na somenieto
i postojnite dokazi (~l. 151 st. 3-5 ZKP).
Dokolku krivi~nata postapka se poveduva so predlog za poveduvawe
na neposredno obvinenie, ovlasteniot tu`itel e dol`en da gi
iznese raspolo`ivite dokazi, podatocite i drugite izvestuvawa so
koi se potkrepuva opravdanosta na podigaweto na neposrednoto obvinenie
(~l. 153 ZKP). Ovlasteniot tu`itel e povikan da podnesuva dodela
protiv ~esta i ugledot, tovarot na predlagawe dokazi pa|a na obvinetiot.
Zlatari} - Dama{ka, op. cit. str. 332. Vo taa smisla i Bayer, V. Osnove op}e
teorije o dokazima u krivi~nom postupku, str. 151 i natamu.
233

kazi i vo drugite obvinitelni akti. Pritoa vo ZKP izre~no e opredeleno
deka obvinenieto mora da sodr`i predlog za dokazite {to treba
da se izvedat na glavniot pretres, so nazna~uvawe na imiwata na
svedocite i ve{tacite, spisite {to treba da se pro~itaat i predmetite
koi slu`at kako dokaz (~l. 254 st. 1 t. 5 ZKP). Sli~na e sostojbata
i so obvinitelniot predlog i privatnata tu`ba (~l. 421 st. 1 ZKP). I
vo natamo{niot tek na postapkata ovlasteniot tu`itel e dole`en vo
posebni podnesoci da mu pru`a dokazi na sudot.
Nakratko za tovarot na predlagaweto na dokazi va`i praviloto
deka vo prv red pa|a na ovlasteniot tru`itel, ottamu {to vo krivi-
~nata postapka se utvrduva vinata na obvinetiot soglasno maksimata:
dokazite gi predlaga onoj koj tvrdi, a ne onoj koj negira (ei incubit probatio
qui dicit, non qui negat). 209
2 0 Nasproti ovlasteniot tu`itel vo krivi~nata postapka stoi
obvinetiot komu na~eloto na kontradiktornost mu ovozmo`uva ne
samo da gi negira tvrdewata na ovlasteniot tu`itel i kriti~ki da se
osvrnuva na niv, tuku i samiot da iznesuva tvrdewa koi se vo interes
na negovata odbrana i vo taa smisla da predla dokazi vo svoja korist.
Ottamu, toga{ koga obvinetiot koristej}i go svoeto pravo na odbrana
ja negira vistinitosta na eden fakt i pritoa tvrdi deka e vistinit nekoj
drug fakt, tovarot na doka`uvaweto vo odnos na tie fakti pa|a i
na obvinetiot. Me|utoa, za razlika od ovlasteniot tu`itel, obvinetiot
ima pravo, no ne i dol`nost da podnesuva dokazi vo krivi~nata postapka.
Na ova mesto e va`no da se objasni i istakne institutot beneficium
novorum (privilegija na novirawe). Benificium novorum pretstavuva
pravo na strankite da iznesuvaat porano neprifateni i novi fakti
i dokazi vo postapkata. Ova pravo strankite mo`at da go iskoristat
vo tekot na prvostepenata krivi~na postapka (~l. 274 st. 2 i 314
st. 2 ZKP), i vo postapkata po pravni lekovi (~l. 353 st. 4, 392 st. 1 t.
439 i 410 st. 3 ZKP). Ovaa ustanova ja opravduva interesot na pravosudstvoto
vo sekoj krivi~en predmet da se dojde do vistinata i da se donese
zakonita odluka. Samoto koristewe na privilegijata se sostoi vo
ednostavno iznesuvawe na neprifatenite, odnosno nivnite fakti i dokazi.
Isklu~ok od toa pretstavuva iznesuvaweto novi fakti i dokazi
vo `albata, kade {to strankata, odnosno ovlastenoto lice, se dol`ni
da gi navedat pri~inite zo{to porano ne bile izneseni prezentiranite
fakti i dokazi (~l. 353 st. 4 ZKP). Pritoa, vo odlu~uvaweto za prifa}aweto
na novite fakti i dokazi sudot, vo krajna linija, se rakovodi
samo od nivnoto zna~ewe za vistinskoto rasvetluvawe i zakonito
re{avawe na krivi~niot predmet.
3 0 Najposle, koga postapkata e stavena vo dvi`ewe sudot se izvlekuva
od negovata pasivna uloga i ima pravo i dol`nost da podnesuva
209
Taka: Marina, P. op. cit. str. 209.
234

dokazi i na toj na~in pridonesuva za celosno utvrduvawe na vistinata.
Tovarot na iznao|awe i predlagawe na dokazi od strana na sudot e
svrzan so na~eloto na otkrivawe na vistinata i na~eloto na aktivnost
na sudot vo postapkata. Toj e dol`en da ja vr{i ovaa aktivnost nezavisno
od dokazite {to gi podnele procesnite stranki, {to zna~i deka
i toj e ovlasten da predlaga dokazi vo krivi~nata postapka.Taka, na
primer, vo istragata, po donesuvawe na re{enie za sproveduvawe na
istraga istra`niot sudija i bez predlog na strankite gi prezema site
dejstvija za koi smeta deka se potrebni za utvrduvawe na krivi~noto
delo i krivi~nata odgovornost na storitelot i za pribirawe i
obezbeduvawe na dokazi, t.e. za uspe{no vodewe na postapkata (~l. 159
ZKP). Na glavniot pretres vo dokaznata postapka, sovetot mo`e da
odlu~i da se izvedat i dokazi koi ne se predlo`eni ili od koi
predlaga~ot se otka`al (~l. 314 st 6 ZKP). Od navedenoto proizleguva
deka vo izvesen stepen tovarot na doka`uvaweto vo na{ata krivi~na
postapka pa|a i vrz sudot.
Kraen zaklu~ok e deka vo na{ata krivi~na postapka tovarot na
doka`uvaweto pa|a vrz site subjekti {to se nositeli na osnovnite
procesni funkcii bez kakva i da e formalna delba me|u niv na obvrskata
na doka`uvaweto. Pritoa, ne smee da se prenebregne okolnosta,
deka aktivnosta vo otkrivaweto na dokazite od strana na samiot sud e
sepak od dopolnitelna priroda. Toa zna~i deka glavniot tovar na pru-
`aweto na dokazite, soglasno optu`no - raspravniot karakter na postapkata,
e pomesten vrz krivi~noprocesnite stranki. Kon seto toa
treba u{te edna{ da se naglasi deka vo na{ata krivi~na postapka
nema prekluzija vo predlagaweto na dokazite, ottamu {to nivnoto
stavawe ne e vrzano so stadumi i so kakvi i da e rokovi.
1.2. Izveduvawe i obezbeduvawe na dokazi
1. Izveduvaweto na dokazite se sostoi vo aktivnost na nadle-
`niot dr`aven organ za utvrduvawe na nivnata sodr`ina i koristewe
vo postapkata. Taka, na primer, ako se raboti za svedok, izveduvaweto
na dokazot se sostoi vo zemawe na negoviot iskaz, ili ako se raboti za
pismena isprava, izveduvaweto na dokazot se sostoi vo nejzinoto ~itawe
za da se doznae nejzinata sodr`ina. Izveduvaweto na dokazite se
vr{i na na~in opredelen so zakon za sekoj oddelen dokaz. Na~inot na
koj se vr{i izveduvaweto na dokazite, vsu{nost, zavisi od nivniot
vid: svedocite se soslu{uvaat, pismenite ispravi se ~itaat, vrz materijalnite
dokazi se vr{i uvid, itn.
2. Vo ovaa faza od doka`uvaweto se vr{i i obezbeduvawe na sodr`inata
na dokazite, isto taka na na~in i vo forma opredeleni so zakon
od strana na ovlastenite organi: istra`niot sudija ili organot na
vnatre{ni raboti - vo prethodnata postapka, odnosno sudskiot sovet -
na glavniot pretres. Kon obezbeduvaweto na dokazi se pristapuva koga
235

postoi opasnost deka soodvetniot dokaz podocna nema da mo`e da se
izvede ili deka toa }e mo`e da se stori, me|utoa so golemi te{kotii.
Taka, na primer, ako e izveden dokaz soslu{uvawe na svedok, dobienite
podatoci se fiksiraat vo zapisnik. Takov zapisnik se sostavuva i koga
se utvrduvaat dokazi dobieni od uvid, pretres na dom i lice i sl.
236
2. OCENA NA DOKAZITE
1. Ocenata na dokazite, kako najva`na faza vo procesot na doka-
`uvaweto, pretstavuva odreduvawe na vrednosta na sekoj oddelen dokaz
i site dokazi zaedno, odnosno na nivnata podobnost za vistinito utvrduvawe
na faktite, nivnoto mesto vo kauzalnata niza, kako i nivniot
pridones za donesuvawe na zakonska odluka. Ocenata na dokazite ja
vr{i sudot po zavr{enata dokazna postapka, taka {to ja ceni dokaznata
sila na izvedenite dokazi, kako i rezultatite na celokupnata
postapka i go obrazlo`uva svoeto stojali{te vo konkretniot slu~aj.
Toa e vsu{nost proces na zaklu~uvawe za toa kolku, kako i zo{to opredelen
dokaz go potvrduva postoeweto ili nepostoeweto na faktite
koi se od zna~ewe i vlijanie za re{avawe na dadeniot krivi~nopraven
predmet.
2. Ocenata na dokazite, koja vo na{ata krivi~na postapka ne e
ograni~ena so nikakvi formalni dokazni pravila (~l. 15 st. 1 ZKP),
vo prv red ja vr{i sudot po slobodno sudisko uveruvawe. Toa zna~i
deka eden fakt e doka`an samo ako sudot steknal uveruvawe za negovoto
postoewe, i obratno, toj fakt ne e doka`an dokolku vo pogled na negovoto
postoewe kaj sudot postoi pomalo ili pogolemo somnevawe. Vo
taa ocena vidot i brojot na upotrebenite dokazni sredstva ne e re{ava~ki.
Stavot na sudot vo pogled na vistinitosta na doka`aniot fakt
se formira postepeno, so ocena koja na sudot spontano mu se nametnuva
po sekoe izveduvawe na dokazite. Me|utoa, kone~niot stav za ova pra-
{awe sudot go zazema duri otkako }e bidat izvedeni site dokazi.
Takvata aktivnost, me|utoa, ne mu e doverena isklu~ivo na
sudot, tuku i na drugi subjekti koi u~estvuvaat vo postapkata. Taka, na
primer, istra`niot sudija vrz osnova na svoja ocena doa|a do zaklu~ok
za sostojbata na faktite za da se podigne obvinenie i dokolku negovata
ocena e pozitivna, ja zavr{uva istragata (~l. 167 st. 1 ZKP). Isto
taka, javniot obvinitel gi podveduva na ocena dokazite sobrani vo istragata
so cel da odlu~i za toa dali }e pobara dopolnuvawe na istragata,
}e se otka`e od natamo{noto gonewe ili }e pokrene obvinenie (~l.
167 st. 2 ZKP). Ocena na dokazite vr{at i strankite vo nivnite zavr{ni
zborovi na glavniot pretres (~l. 332 i 334 ZKP). Me|utoa, najva-
`nata ocena na dokazite, sepak, mu e prepu{tena na sudot, koja toj definitivno
ja formira na glavniot pretres. Negovata ocena e re{ava-
~ka, za{to od nea zavisi vidot na odlukata vo eden konkreten krivi~en
predmet.

3. Me|utoa, iako pra{aweto na ocenata na dokazite mu e prepu-
{teno na slobodna ocena na organot i ne e pravno normirano, vo na{eto
procesno zakonodavstvo, iako vo pomal broj, se predvideni tn. dokazni
zabrani. Taka vo ZKP se propi{uva deka na iskazite na lica dadeni
vo slu~aj na odredeni povredi na postapkata ne mo`e da se zasnova
odlukata na sudot, {to prakti~no zna~i deka tie izjavi ne mo`at da se
koristat kako dokaz. Taka, na iskaz na obvinetiot ne mo`e da se zasnova
odluka ako sprema nego e upotrebena sila ili drugi sli~ni sredstva
(~l. 251 st. 2 ZKP) za da se dojde do negovo priznanie ili iskaz, ili ako
obvinetiot e ispitan vo otsustvo na branitelot (osven ako kaj nezadol`itelnata
odbrana se otka`al od toa pravo, ili na branitelot so
zakon mu e uskrateno da prisustvuva na raspitot, ili obvinetiot za
prviot raspit ne obezbedil branitel vo rok od 24 ~asa od koga e pou-
~en za toa negovo pravo). Vrz iskaz na obvinetiot ne mo`e da se zasnova
presuda nitu ako izjavata na obvinetiot za prisustvoto na branitelot
ne e zabele`ana vo zapisnik (~l. 210 st. 9 ZKP).
Na iskaz na svedok ne mo`e da se zasnova sudska odluka, ako
kako svedok e soslu{ano lice koe ne mo`e da se soslu{a vo toa svojstvo
(~l. 218 ZKP), ili liceto koe ne e obvrzano da svedo~i, a za toa ne
bilo predupredeno ili izre~no ne se otka`alo od toa pravo, ili ako
predupreduvaweto ili otka`uvaweto ne e zabele`ano vo zapisnik, ili
ako kako svedok e soslu{an maloletnik koj ne mo`e da go sfati zna~eweto
na pravoto deka ne mora da svedo~i, ili ako iskazot na svedokot e
iznuden so sila, zakana ili drugo sli~no zabraneto sredstvo (~l. 220
ZKP).
Na naod i mislewe na ve{takot ne mo`e da se zasnova sudska
odluka ako za ve{tak e zemeno lice koe ne mo`e da bide soslu{ano
kako svedok (~l. 218 ZKP) ili koe e oslobodeno od dol`nosta za svedo-
~ewe (~l. 219 ZKP), kako i lice sprema koe e storeno krivi~nto delo
(~l. 236 st. 1 ZKP).
Zakonot me|utoa ne se zadovoluva samo so odzemaweto na dokaznata
vrednost na ovie iskazi. So cel da se izbegne vlijanieto na ovoj
materijal, vo nego e propi{ano deka toj materijal, po slu`bena dol`nost
ili na predlog na strankite, mora po pravosilnoto re{enie doneseno
vo taa smisla, da se izdvoi i ~uva kaj istra`niot sudija. Dokolku
istra`niot sudija propu{ti da gi izdvoi ovie zapisnici, ili situacijata
poradi koja treba da se izdvojat zapisnicite se sozdade podocna,
odluka za toa donesuva sovetot nadvor od glavniot pretres po povod
odlu~uvaweto po prigovorot protiv obvinenieto (~l. 261 st. 4 ZKP),
odnosno sovetot na glavniot pretres. Od spisite se izdvojuvaat, me|utoa
duri po zavr{uvaweto na istragata, i izjavite koi na organite na
vnatre{ni raboti gi dale obvinetiot i svedocite koi se oslobodeni
od dol`nosta za svedo~ewe ili ne mo`at da bidat soslu{ani kako svedoci
(~l. 79 st. 3 ZKP).
Ne e dozvolena nitu upotreba na dokazen materijal od nesudski
237

organi pred zapo~natata krivi~na postapka, i toa vo prv red izvestuvawa
pribaveni od organite na vnatre{ni raboti vo smisla na ~l. 142
ZKP, vo glavnata postapka, dodeka koristeweto e mo`no vo istragata
i postapkata na stavawe pod obvinenie (~l. 79 ZKP).
4. Sosema isklu~itelno postojat i nekoi propisi za toa deka
odredeni fakti mo`at da se doka`at samo so oddelni dokazi (na primer
vo postapkata poradi krivi~noto delo kleveta vistinitosta deka
nekoj storil krivi~no delo mo`e da se doka`e samo so pravosilna
presuda).
238
VI. DOKAZNI TEORII
Soglasno procesnoto zna~ewe na ocenata na dokazite, vo krivi-
~no procesnoto pravo nastanale i dve dokazni teorii. Toa se: teorijata
na legalni (zakonski) dokazi, koja se vrzuva za sistemot na inkvizicionata
(istra`na) krivi~na postapka i teorijata na slobodna ocena
na dokazite, koja se vrzuva za akuzatornata krivi~na postapka.
1. TEORIJA NA LEGALNI DOKAZI
1. Spored teorijata na legalni dokazi ocenata na izvedenite dokazi
i postoeweto na faktite so koi se doka`uvaat se vr{i spored
striktnite pravila propi{ani vo zakonot, vo koj se opredeleni ne
samo kvantitetot, tuku i kvalitetot na dokazite koi treba da se steknat,
za da mo`e da se smeta deka se doka`ani faktite koi se predmet na
doka`uvaweto. Nakratko, zakonot to~no gi opredeluva dokaznite sredstva
koi mo`at da se koristat za utvrduvawe na faktite kako i dokaznata
vrednost na oddelnite dokazi koja sudot mora da ja priznae kako
takva. Od vakvoto u~ewe koe bilo preto~eno vo oddelni zakonodavstva
re~isi se do krajot na XIX vek, aktivnosta na sudijata bila isklu~itelno
svedena na primena na formalnite dokazni pravila i pri ocenata
na dokazite ne smeel da vnesuva kakvi i da e subjektivni kritetriumi.
Nemu vo postapkata ne mu ostanuvalo ni{to drugo osven soglasno
zakonskite odredbi da gi podeli dokazite spored nivnata to~no
utvrdena vrednost i za krivi~niot predmet da donese odluka vrz osnova
na ednostavno sobirawe i odzemawe na dokazite pro i conrta tu`itelot,
odnosno obvinetiot.
2. Cela edna tradicija, koja poteknuva u{te od sredinata na sredniot
vek, a koja golemite stru~waci na renesansata postojano ja razvivaa,
propi{uva{e kakva treba da bide prirodata i vrednosta na dokazite.
Vo XVIII vek, sî u{te postoele diskusii od sledniot vid: vistinski,
neposredni i legitimni dokazi (na primer, svedo~ewe), i posredni,
vrz pretpostavki zasnovani, ve{ta~ki izvedeni dokazi, ili pak
o~igledni dokazi, opse`ni dokazi, necelosni i nezna~itelni dokazi,
odnosno "itni ili nu`ni" dokazi koi ne dopu{taat somnevawe vo vist-

initosta na nastanot (toa se "celosni" dokazi: kako {to se dvajca besprekorni
svedoci koi tvrdat deka go videle obvinetiot kako dr`ej}i
vo raka gol i zakrvaven me~ doa|a od mestoto na koe kratko vreme
potoa }e bide pronajdeno teloto na pokojniot, izbodeno so me~ot); bliski
indicii ili polucelosni dokazi koi mo`at da se smetaat za verodostojni
se dodeka obvinetiot ne gi sobori so sprotiven dokaz (polucelosen
dokaz kako {to se samo eden o~evidec ili zakana so smrt koi
mu prethodele na ubistvoto), i kone~no indicii ili "pomo{ni dokazi"
koi gi so~inuva samoto ~ovekovo mislewe (javna glasina, begstvo
na osomni~eniot, negova voznemirenost pri ispituvaweto, itn.).
Me|utoa, takvite diskusii ne bea semo teoretski suptilnosti.
Tie imaa opravdana funkcija. Najprvin, ottamu {to sekoja od tie indicii,
zamena sama po sebe i izdvoena od drugite, mo`e da ima odreden
praven u~inok: celosnite dokazi mo`at so sebe da povle~at kakva i da
e osuda, polucelosnite mo`at so sebe da povle~at telesni kazni, no nikoga{
i smrt; necelosnite i nezna~itelnite indicii se dostatni za
izrekuvawe "odluka" za osomni~eniot, za donesuvawe merki za soslu-
{uvawe na novi svedoci ili za dosuduvawe na globa. Natamu i zatoa
{to tie me|usebno se kombiniraat spored to~no opredeleni presmetkovni
pravila: dva poucelosni dokazi mo`at da pravat celosen dokaz
(probatio plena); pomo{nite dokazi, samo ako gi ima pove}e i ako me|usebno
se soglasuvaat mo`at da se kombiniraat taka {to }e sozdadat poludokaz;
me|utoa kolku i da se brojni, sami po sebe nikoga{ ne mo`at
ednakvo da vredat kako celosen dokaz. Pred sebe zna~i imame kaznena
aritmetika koja vo mnogu to~ki se odnesuva sitni~avo, no koja sî u{te
ostava prostor za raspravi: mo`e li pri donesuvaweto na presuda da se
zadr`ime samo na eden celosen dokaz ili toj treba da bide prosleden i
so drugi nezna~itelni indicii? Dali dve bliski indicii se ednakvo
vredni kako i celosen dokaz? Neli bi trebalo da bidat tri ili da se
kombiniraat so podale~ni indicii? Ima li elementi koi mo`at da
pretstavuvaat indicii samo za oddelni krivi~ni dela vo oddelni okolnosti
i na oddelni lica (taka svedo~eweto e ni{tovno ako doa|a od
nekoj skitnik, dodeka naprotiv ima pogolema sila ako se raboti za
"uva`eno lice", ili za izkazot na gospodarot vo vrska so prestapot na
negoviot sluga)? Aritmetikata izrazena niza kazuistikata, ~ija uloga
e da go definira na~inot na koj sudskiot dokaz mo`e da bide sostaven.
Od edna strana ovoj sistem na "zakonski dokazi" ja pretvora vistinata
na pravnoto podra~je vo rezultat na slo`eno umeewe; se pokoruva na
pravila koi mo`at da gi poznavaat samo specijalisti pa sledstveno na
toa go zasiluva na~eloto na tajnosta. Ne e dovolno sudijata da stekne
uveruvawe kakvo {to mo`e da stekne sekoj razumen ~ovek. Nema pogolema
gre{ka od takviot na~in na sudewe koe navistina e samo pove}e
ili pomalku osnovano mislewe. No, od druga strana istra`itelot e
izlo`en na strogo ograni~uvawe: bez redovnata postapka sekoja osuda
bi bila brzopleta, pa na nekoj na~in mo`e da se ka`e deka ne e prave-
239

dna, duri i koga obvinetiot navistina bi bil vinoven. 210
Zna~ajno e da se istakne i toa deka svedocite kako naj~esto dokazno
sredstvo bile klasificirani spored nivnata socijalna polo`ba
i spored polot, taka {to iskazot na bogatiot, duhovnite lica i ma`ot
imale pogolema dokazna vredost od onie na siroma{nite, svetovnite
lica i `enata. Pritoa kako celosen dokaz (probatio plena) se smetal iskazot
na dvajca svedoci, a vrz iskazot samo na eden svedok ne mo`ele da
se utvrduvaat fakti (testis unus, testis nulus).
3. Zakonskata ocena na dokazite se javuvala vo pozitivna i negativna
varijanta. Spored pozitivnata varijanta na ovaa teorija, sudot
moral da zeme deka opredelen fakt î, ili ne î doka`an, a ottamu i
storenoto krivi~noto delo i negoviot storitel, ako î, ili ne î steknat
predvideniot kvantitet i kvalitet na zakonski opredelenite dokazi.
So drugi zborovi, spored ovaa teorija, sudijata bez ogled na svoeto
li~no uveruvawe moral sporniot fakt da go zeme kako doka`an ako
za nego zboruva odreden vid na dokazni sredstva. Taka na primer, vo
nekoi postari zakonodavstva sudot moral sporniot fakt da go zeme
kako doka`an ako go potvrdile dve polnoletni lica na koi toj fakt im
bil poznat od li~no zabele`uvawe. I obratno, sudot moral da zeme
deka faktot ne e doka`an ako ne bile steknati odreden kvantitet i
kvalitet na dokazi.
Spored negativnata varijanta na ovaa teorija pak, sudot ne
mo`el da zeme deka opredelen fakt e doka`an, pa ottamu nitu krivi-
~noto delo i krivi~nata odgovornost na negoviot storitel, ako ne e
steknat potrebniot zakonski kvantitet i kvalitet na dokazite, so taa
razlika {to ovde, toga{ koga zakonski utvrdeniot kvantitet i kvalitet
e postignat, na sudijata mu e ostavena mo`nosta da ceni dali opredelen
fakt e doka`an ili ne, spored negovoto slobodno uveruvawe. Poinaku
ka`ano, negativnata zakonska teorija na dokazite vo su{tina na
sudijata, bez ogled na negovoto uveruvawe, mu zabranuva da zeme odredeni
fakti kako doka`ani ako ne se sobrani odreden vid i odreden
broj na dokazi. Me|utoa, toga{ koga postoi odredeniot broj i kvalitet
na dokazi, sudijata po slobodna ocena odlu~uva dali odredeni fakti se
ili ne se doka`ani. Nakratko, ako zakonski odredenite dokazi ne se
ostvarile, iako samiot e uveren deka dokazite se dovolni, sudijata ne
mo`el da proglasi deka eden fakt e doka`an sprotivno na svoeto
uveruvawe, me|utoa, sprotivno na svoeto uveruvawe moral da se soglasi
deka eden fakt ne e doka`an.
Slaba strana na zakonskata teorija na dokazi se sostoi vo toa
{to spored nea sudot e dol`en da gi zeme kako doka`ani i faktite za
koi ne steknal uveruvawe deka se vistiniti. Ottamu, vo naprednite
procesni zakonodavstva ovaa teorija e napu{tena.
str. 35-36.
210
Foucault, M. Nadzor i kazna, ra|anje zatvora, Informator, Zagreb, 1994,
240

2. TEORIJA NA SLOBODNA OCENA NA DOKAZITE
Su{tinata na teorijata na slobodna ocena na dokazite koja e
prifatena od site sovremeni krivi~noprocesni zakonodavstva se sostoi
vo slobodno sudisko uveruvawe. Imeno sudijata koj vr{i ocena na
izvedenite dokazi za postoewe na odredeni fakti, istite gi podveduva
na sopstvena sovesna i gri`liva, logi~ka i psiholo{ka analiza i pritoa
ne e vrzan za kakvi i da e zakonski dokazni pravila. Poradi prifatlivosta
na ova u~ewe, negovite osnovi se prifateni i pomesteni vo
~l. 15 st. 1 od na{iot ZKP. Soglasno taa odredba, pri ocenuvaweto na
postoeweto ili nepostoeweto na faktite, sudijata ne e vrzan nitu ograni~en
so kakvi i da e pravila, {to zna~i deka zakonot ne ja odreduva
vrednosta na oddelni dokazi, nitu na nekoi od niv im dava bilo kakva
prednost. Pritoa edinstvena obvrska na sudijata e vo obrazlo`enieto
na presudata podrobno da gi navede pri~inite za svojata odluka, koja
{to presuda pak, od svoja strana, po izjavena `alba podle`i na ocena
od povisokiot sud.
Obvrskata na sudot da ja obrazlo`i svojata odluka taka {to }e
gi navede faktite koi gi zel za doka`ani i pri~inite za{to niv gi zel
v predvid, e garancija od samovolieto na sudot. Na toj na~in ocenata na
dokazite po slobodno sudisko uveruvawe ne se sveduva samo na vnatre-
{noto uverenie na sudijata (intime conviction), tuku stanuva i objetivizirana
vistina za toa na koj na~in sudijata do{ol tokmu do takvoto
uveruvawe. Va`nosta na obrazlo`enieto na presudata se potvrduva i
so faktot deka opredeleni nedostatoci vo nego pretstavuvaat apsolutna
povreda na krivi~nata postapka.
Predmet na ocenka na dokazite po slobodno sudisko uveruvawe
e sekoj dokaz posebno i site dokazi zaedno (~l. 318 st. 2 ZKP). Inaku,
samiot metod na ocenka na dokazite po slobodno sudisko uveruvawe se
sostoi od analiza na dokazite, nivno sporeduvawe so drugi dokazi i soedinuvawe
vo edna celina (sinteza).
Kone~no, no ne i spored svoeto zna~ewe bitno e i toa deka sudot
mo`e slobodno da gi ceni samo onie dokazi koi se izvedeni vo krivi-
~nata postapka na na~in {to za toa e propi{an vo postapkata (~l. 338
st 1 ZKP).
241

242

G l a v a III
DOKAZNI SREDSTVA
I. UVID
1. POIM I SUBJEKTI NA UVIDOT
1. Uvidot pretstavuva neposredno setilno zabele`uvawe na fakti
od strana na organot koj ja vodi krivi~nata postapka. Negovata
osnovna cel e utvrduvawe i razjasnuvawe na va`ni fakti i materijalni
posledici od krivi~noto delo zaradi dobivawe jasna pretstava za
okolnostite pod koi se slu~il kriminalniot nastan, pribirawe materijalni
dokazi i proveruvawe na vistinitosta na drugite dokazni sredstva.
211 Ottamu, vo zakonot se veli deka uvidot se prezema sekoga{
koga za utvrduvawe ili razjasnuvawe na fakti {to se va`ni za krivi~nata
postapka e potrebno neposredno zabele`uvawe (~l. 230 ZKP).
Predmet na uvidot mo`at da bidat mesta, predmeti i lica, dokolku postoi
verojatnost deka na niv postojat opredeleni tragi va`ni za
rasvetluvawe i re{avawe na krivi~iot predmet. Ottamu, predmet na
uvidot pretstavuva:
1 0 mestoto na izvr{uvawe na krivi~noto delo,
2 0 razli~ni predmeti (corpora delicti), na primer, pi{tol, no`,
alat za provaluvawe i sl. sredstva so koi e izvr{eno krivi~noto delo,
3 0 lica: obvinetiot, o{teteniot i drugi lica ako na teloto na
nekoi od niv ima tragi od storenoto krivi~no delo.
Faktite pak koi se utvrduvaat so uvidot mo`at da se kalsificiraat
vo nekolku grupi:
1 0 Fakti koi se odnesuvaat na utvrduvawe na postoeweto i elementite
na krivi~noto delo.
2 0 Pronao|awe na tragi na krivi~noto delo i otkrivawe na materijalni
dokazi: sredstva za izvr{uvawe na krivi~noto delo, daktiloskopski
otpe~atoci i drugi indicii.
3 0 Pronao|awe i utvrduvawe na identitetot na `rtvata.
4 0 Kontrola na oddelni dokazi so koi ve}e se raspolaga, na primer,
izjavata na svedocite, izjavata na obvinetiot. Vo ovie slu~ai naj-
~esto se primenuva rekonstrukcija kako poseben vid na uvid.
5 0 Utvrduvawe na iznosot na {tetata predizvikana so odredeno
krivi~no delo.
211
Taka: Marina, P. Komentar. str. 227.
243

2. Zakonot ne opredeluva koga treba da se prezeme uvid, tuku samiot
organ koj ja vodi krivi~nata postapka. Va`no e deka uvidot mo`e
da se prezeme od po~etokot do krajot na krivi~nata postapka: naj~esto
vo istragata, no i nadvor od glavniot pretres i na samiot glaven pretres.
212 Spored toa, soglasno fazata vo koja doa|a do vr{eweto na uvidot
postoi istra`en uvid, koj se vr{i vo pretkrivi~nata postapka i vo
istragata i raspraven uvid, koj se prezema na glavniot pretres. Vo prethodnata
postapka uvidot mo`e da go vr{i samo istra`niot sudija, a
nadvor od glavniot pretres - pretsedatelot na sovetot ili ~len na
sovetot, pa duri i celiot sudski sovet, osobeno toga{ koga pretresot
se odr`uva na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo (~l. 322 st.
2 ZKP).
Zakonot ne go regulira nitu na~inot na prezemaweto na ova
procesno dejstvo, taka {to odreduva obvrska na organot na krivi~nata
postapka da gi izvesti strankite za vremeto i mestoto na izvr{uvaweto
na uvidot, so napomena deka tie mo`at da prisustvuvaat na istiot.
Pritoa, ako obvinetiot ne se nao|a vo pritvor, sovetot odlu~uva za
negovoto prisustvo na uvidot (~l. 322 st. 3 ZKP). Strankite se povikuvaat
na uvidot so cel da mo`at aktivno da u~estvuvaat pri negovoto
vr{ewe, da postavuvaat pra{awa i da davaat predlozi, osobeno toga{
koga uvidot e povrzan so ve{ta~eweto.
3. Va`ni karakteristiki na uvidot. Edna od pova`nite karakteristiki
na uvidot e deka spa|a vo kategorijata na procesni dejstvija
koi nikoga{ ne mo`at da se povtorat. Ottamu, negovoto gri`livo
sproveduvawe e neophoden uslov za natamo{noto uspe{no vodewe na
postapkata, pri {to e posebno zna~ajno toa da bide storeno blagovremeno,
objektivno, metodi~no i so aktivno u~estvo na sudot.
1 0 Blagovremenosta e potrebna, za{to ako brzo ne se utvrdat
tragite i drugite fakti na krivi~noto delo, nivnoto podocne`no utvrduvawe
e mnogu ote`nato ili nevozmo`no. Nakratko, efikasnosta na
uvidot zavisi od brzinata so koja se prezema. Ottamu, vo slu~aj na itnost,
ZKP dozvoluva otstapuvawe od praviloto spored koe sudot e dol`en
da gi izvesti strankite za sproveduvawe na uvidot.
2 0 Objektivnosta e barawe da se sprovede uvid {to }e bide sestran,
celosnen i realen. Ova barawe se ostvaruva ako site verzii se
ispituvaat ramnopravno, a samoto zabele`uvawe, ispituvawe i fiksirawe
na faktite se vr{i bez kakvi i da e predrasudi.
212
Uvidot mo`e da se prezeme pred donesuvaweto na re{enieto za
sproveduvawe na istraga od strana na organot na vnatre{ni raboti (~l. 147 st.
1 ZKP), koga storitelot na krivi~oto delo e nepoznat (~l. 148 ZKP), ako postoi
opasnost od odlagawe (~l. 149 ZKP), vo tekot na istragata (~l. 230 ZKP),
na glavniot pretres pred prvostepeniot sud (322 st. 2 ZKP) i na pretresot
pred vtorostepeniot sud (~l. 367 ZKP).
244

3 0 Metodi~nosta pak zna~i plansko vr{ewe na uvidot, a aktivnoto
u~estvo na sudot, negovo anga`irano vklu~uvawe po slu`bena dol`nost
vo site dejstvija na uvidot.
4. Edna od spomnatite karakteristiki na uvidot e mo`nosta
preku nego da se proveri vistinitosta na drugite dokazi, kako na primer,
iskazot na svedok. Ottamu, uvidot se povrzuva so rekonstrukcija
na nastanot.
Rekonstukcijata na nastanot (krivi~noto delo) uslovno re~eno
pretstavuva poseben vid uvid kaj koj vo odredena smisla se sre}avame i
so metodite na sporeduvawe i eksperiment. 213 Rekonstrukcijata vo su{-
tina e povtoruvawe na krivi~niot nastan vo ve{ta~ki postaveni uslovi,
koi treba da soodvetstvuvaat na vistinskite nastani od minatoto.
Taa spored ZKP se vr{i taka {to }e se povtorat dejstvijata ili situaciite
vo uslovite pod koi spored izvedenite dokazi se slu~il nastanot.
Pritoa, ako vo iskazite na oddelni svedoci ili obvineti dejstvijata
ili situaciite se razli~no prika`ani, rekonstrukcijata na nastanot,
po pravilo, posebno }e se izvr{i so sekoj od niv (~l. 231 st. 1
ZKP).
Pri rekonstrukcijata, po potreba, povtorno mo`at da se izvedat
odredeni dokazi (~l. 231 st. 3 ZKP). Rekonstrukcijata, me|utoa, ne
smee da se vr{i na na~in so koj se navreduva javniot red i moral ili se
doveduva vo opasnost `ivotot ili zdravjeto na lu|eto (~l. 231 st. 2
ZKP).
5. Soglasno prethodnoto na sudot mu e potrebna pomo{ od stru-
~no lice za dobro zabele`uvawe i razjasnuvawe na predmetot na uvidot,
odnosno rekonstrukcijata. Ottamu, organot {to vr{i uvid ili rekonstrukcija
mo`e da pobara pomo{ od stru~no lice od kriminalisti-
~ka, tehni~ka, soobra}ajna ili druga struka (lekar, in`ener, kriminalist
i sl.), koe, po potreba, }e prezeme i pronao|awe obezbeduvawe ili
opi{uvawe na tragite, }e izvr{i potrebni merewa i snimawa, }e napravi
skici ili }e sobere drugi podatoci (~l. 232 st. 1 ZKP). Na uvidot
i na rekonstrukcijata mo`e da se povika ve{tak ako negovoto prisustvo
bi bilo od polza za davawe naod i mislewe (~l. 232 st. 2 ZKP).
Pritoa, treba da se pravi razlika me|u stru~noto lice i ve{takot koi
se povikani na uvidot. Imeno, stu~wakot kaj uvidot ne e ve{tak vo
procesna smisla, zatoa {to toj ne dava mislewe vo vrska so spornite
fakti tuku se pojavuva kako pomo{nik na aktivniot subjekt koj go
213
So rekonstrukcijata na nastanot, organot {to ja vodi postapkata
ve{ta~ki gi povtoruva dejstvijata ili situaciite {to se va`ni za postapkata,
pod uslovite pod koi se slu~ile ili se pretpostavuva deka se slu~iule,
za da mo`e da ja oceni verojatnosta na iskazite na svedocite ili obvinetiot
za nastanot, ili za da sozdade jasna pretstava za nastanot. Vasiljevi}, T,. op. cit.
str. 285. Vidi i Vodineli}, V. op. cit. str. 234-242 i Markovi}, T. op. cit. str. 337-
339.
245

vr{i uvidot. 214 2. NA^IN I VREME NA VR[EWETO UVID
1. Pri prezemaweto na uvidot zadol`itelno se sostavuva zapisnik
koj treba na jasen na~in da pru`i verna slika na ona {to vo tekot
na vr{eweto na uvidot e prezemeno. Kon zapisnikot sekoga{ se prilo-
`uvaat site skici, crte`i i fotografii koi ottamu pretstavuvaat negov
sostaven del. Zapisnikot slu`i kako dokaz vo krivi~nata postapka.
Pri sproveduvaweto na uvidot site fakti neposredno setilno
se zabele`uvaat naj~esto od stana na istra`niot sudija, a so ogled na
toa {to po konkretniot krivi~nopraven predmet odlu~uva sovetot na
sudot, negoviot zapisnik se ~ita na glavniot pretres. Fakt e me|utoa
deka vakviot uvid ima pomal efekt od uvidot prezemen od strana na
site ~lenovi na sudskiot sovet koi neposredno gi zabele`uvaat faktite
za nastanot.
2. Na mestoto kade {to se vr{i uvidot na organite na vnatre-
{ni raboti im se nalo`uvaat slednite zada~i:
1 0 da go obezbedat mestoto na vr{eweto na uvidot, da gi obezbedat
tragite na krivi~noto delo i da obezbedat za{tita na site lica
koi u~estvuvaat na uvidot,
2 0 so ogled na toa {to uvidot go vr{i sudot, a organite za
vnatre{i raboti samo u~estvuvaat vo ova procesno dejstvie, tie treba
da spre~at begstvo na osomni~eniot, da gi otkrijat i predizvikaat
tragite, da gi izvr{at potrebnite opi{uvawa, skicirawa i fotografirawa
i da priberat informacii preku ispituvawe na site lica koi
mo`at da pru`at odredeni podatoci za krivi~niot nastan. 215
3 0 vo isklu~itelni itni slu~ai: slu~ai koi ne trpat odlagawe
poradi opasnosta od nemo`nost podocna da se izvr{i uvidot, tie mo-
`at da go vr{at i samiot uvid. (~l. 147 st. 2 ZKP). Zaradi vr{ewe na
uvidot vo itni slu~ai treba da bidat ispolneti slednite uslovi: a) da
se izvesti istra`niot sudija za itnosta na slu~ajot i, b) istra`niot
sudija da e spre~en blagovremeno da dojde i samiot da go prezeme uvidot.
Inaku, vo praktikata, istra`niot sudija zaradi vr{ewe uvid izleguva
na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, samo koga kako
posledica na deloto se javuva smrten slu~aj ili te{ka telesna povre-
214
Stru~noto lice (konsultantot) od ~l. 161 st. 8 ZKP, ne e ve{to
lice tuku poseben u~esnik vo postapkata. Toj treba da mu dade na sudot odredeni
pojasnuvawa pri opredeluvaweto na predmetot na ve{ta~eweto, kako i pri
postavuvaweto na pra{awata na koi ve{takot treba da odgovori. Proevski -
Krckovski, Komentar, str. 229.
215
Za ovie operativno-takti~ki dejstvija na lice mesto, vidi podrobno:
Vodineli}, V. op. cit. str. 215-234 i Markovi}, T. op. cit. str. 325-335.
246

da. Ako organot za vnatre{ni raboti zapo~nal so sproveduvawe na
uvidot, a na mestoto na negovoto prezemawe podocna dojde istra`niot
sudija, toj go prezema rakovodeweto so uvidot i pritoa ocenuva kakva
vistinska vrednost }e imaat dejstvijata {to ve}e gi prezele organite
na vnatre{ni raboti.
II. SVEDOK
1. POIM NA SVEDOK
1. Svedok (testis) e fizi~ko lice koe e obvrzano vo krivi~nata
postapka da gi iznese svoite setilni zabele`uvawa za site fakti koi
se predmet na doka`uvaweto i ottamu od zna~ewe za krivi~nopravniot
predmet. Svojata obvrska da svedo~i, svedokot ja ima sprema sudot: negovata
obvrska nastanuva so odluka na sudot i ottamu toj e instrument
na sudot, a ne na strankite koi se povikale na toj svedok.
Izjavata {to ja dava svedokot se narekuva iskaz so koj svedokot
go prenesuva sopstvenite neposredni zabele`uvawa za faktite od
minatoto {to gi soznal so pomo{ na setilata na vid i sluh za odreden
krivi~nopraven nastan. 216
2. Kako svedoci se povikuvaat site lica za koi e verojatno deka
}e mo`at da dadat izvestuvawe za krivi~noto delo i storitelot i za
drugi va`ni okolnosti (~l. 217 st. 1 ZKP), {to zna~i deka toa mo`e da
bidat i lica li{eni od delovna sposobnot, lica koi u`ivaat imunitet
ili eksteritorijalnost, kako i lica li{eni od sloboda. Kako svedoci
mo`at da se soslu{aat duri i o{teteniot, o{teteniot kako tu`itel i
privatniot tu`itel (~l. 217 st. 2 ZKP). Svedoci mo`e da bidat i site
drugi lica koi u~estvuvaat vo postapkata: javen obvinitel, sudija, sudija
- porotnik. Me|utoa, kako procesna pretpostavka za nivno soslu-
{uvawe vo svojstvo na svedok potrebno e javniot obvinitel da bide zamenet,
a sudiite, odnosnio sudiite - porotnici da bidat izzemeni vo
konkretniot krivi~nopraven spor.
3. [to se odnesuva do obvinetiot, toj ne mo`e da bide svedok -
Testis nemo in sua causa esse potest (Nikoj ne mo`e da bide svedok vo svoja
sopstvena rabota). Obvinetiot ne mo`e da bide svedok ottamu {to svojstvo
na obvinet i svedok ne mo`at da bidat skoncentrirani kaj edno
lice vo eden ist predmet, kako i zatoa {to obvinetiot ima pravo na
mol~ewe. Me|utoa, vo odredeni slu~ai i obvinetiot mo`e da se pojavi
216
"Iskaz na sedok e izjava na lice razli~no od obvinetiot, daden na
organot {to ja vodi krivi~nata postapka vo tekot na krivi~nata postapka za
setilnoto zabele`uvawe na nekoj fakt od minatoto koj ima zna~ewe za konkretniot
predmet na krivi~noto postapuvawe, a so cel za dokazuvawe na toj
fakt." Markovi}, T. Savremena tehnika istra`ivanja krivi~nih dela (Kriminalistika),
Narodne novine, Zagreb, 1977, str. 473.
247

kako svedok. Toa e mo`no od momentot koga mu prestanalo svojstvoto
na obvineto lice (ottamu {to postapkata e zaprena ili izdvoena) ili
obvinetiot ve}e e osuden za deloto {to go storil zaedno so drugi lica
i negovoto svedo~ewe se odnesuva tokmu na soobvinetite lica koi sî
u{te imaat svojstvo na obvitet (~l. 219 st. 4 ZKP).
4. Stav na teorijata e deka vo pogled na mo`nosta da se bide svedok
ne postojat ograni~uvawa nitu so ogled na vozrasta na licata, ni
so ogled na nivnite fizi~ki i psihi~ki svojstva. Taka, kako svedok
mo`e da se pojavi i dete koe napolnilo dve godini, kako i gluvo, nemo,
gluvonemo, lice so pre~ki vo psihofizi~kiot razvoj, pa duri i du{evno
rastroeno lice.
2. DOL@NOST ZA SVEDO^EWE
1. So ogled na toa {to svedocite se naj~esto dokazno sredstvo,
ZKP konstituira obvrska od svedo~ewe na site gra|ani. Taa dol`nost
se odnesuva kako na doma{nite, taka i stranskite dr`avjani koi
prestojuvaat na na{ata teritorija dokolku so posebni zakonski
odredbine se oslobodeni od nea. Dol`nosta nastapuva so odluka na
sudot so koja toj se povikuva da iznese se {to znae za faktite {to se
predmet na doka`uvaweto vo postapkata. Samata obvrska gi opfa}a
slednite elementi: 1 0 dol`nost na svedokot da se javi na pokanata na
sudot i 2 0 da go dade svojot iskaz.
1 0 Dol`nost na svedokot da se javi na pokanata na sudot. Koga
istra`niot sudija pretpostavuva deka edno lice mo`e da pru`i
nekakvo izvestuvawe za faktite koi se utvrduvaat vo postapkata upatuva
pismena pokana vo koja se naveduva imeto i prezimeto i zanimaweto
na povikaniot, vremeto i mestoto na doa|aweto, krivi~niot predmet
po koj se povikuva, nazna~uvawe deka se povikuva kako svedok i
predupreduvawe za posledicite od neopravdaniot izostanok (~l. 222
st. 1 ZKP). Povikuvaweto kako svedok na maloletnoto lice koe ne napolnilo
16 godini se vr{i preku negovite roditeli, odnosno preku zakonskiot
zastapnik, osven ako toa ne e mo`no poradi potrebata da se
postapuva itno ili poradi drugi okolnosti (~l. 222 st. 2 ZKP).
Sekoe lice na koe mu e upatena pokanata e dol`no da se javi na
istata. Od takvata obvrska edinstveno se oslobodeni svedocite koi poradi
starost, bolest ili te{ki telesni nedostatoci ne mo`at da se
dvi`at bez te{kotii. Ovie svedoci sudijata gi soslu{uva vo nivniot
dom (~l. 222 st. 3 ZKP).
Represivnite merki za svedokot koj, bez da go opravda svoeto
nedoa|awe, ne se javil na pokanata (ili ako bez odobrenie ili opravdana
pri~ina se oddale~i od mestoto kade {to treba da bide soslu{an),
soglasno ~l. 229 ZKP se:
248

a) Prisilno doveduvawe so podnesuvawe na tro{ocite za istoto,
b) Pari~na kazna od najmalku edna polovina, a najmnogu vo dvokraten
iznos od prose~nata plata vo Republika Makedonija, isplatena
vo posledniot mesec.
2 0 Obvrska na svedokot da go dade svojot iskaz. Vtoriot element
e obvrskata na svedokot da go dade svojot iskaz, pri {to treba da ja
zboruva vistinata i ne smee ni{to da premol~i (~l. 223 st. 2 ZKP). Od
ovaa obvrska postoi samo eden isklu~ok predviden so ~l. 223-a ZKP,
odnosno toga{ ako so odgovorot na oddelni pra{awa svedokot bi se
izlo`il sebesi ili svoj blizok rodnina na te`ok sram, zna~itelna materijalna
{teta ili na krivi~no gonewe, a dokolku svedokot go uskrati
iznesuvaweto od st. 1 na ovoj ~len, javniot obvinitel, istra`niot
sudija, odnosno pretsedatelot na sovetot, ako oceni deka e osnovano
postoeweto na opasnosta od st. 1 na ovoj ~len }e go prekine ispituvaweto
i vo rok od 24 ~asa }e prezema dejstvija soglasno so ~lenot 270-b
ZKP.
3 0 Pokraj ovie dol`nosti na svedokot (da se javi na pokanata na
sudot i da go dade svojot iskaz), svedokot ima i drugi dol`nosti za koi
podrobno }e govorime podolu. Toa se slednite dol`nosti: da ja zboruva
vistinata i ni{to da ne premol~i, da polo`i zakletva, da prifati soo~uvawe
i da izvr{i prepoznavawe na lica i predmeti.
2. Lica koi nemo`at da bidat svedoci. Licata koi ne mo`at da
bidat svedoci soglasno ~l. 218 ZKP, se:
1 0 lice koe so svojot iskaz bi ja povredilo dol`nosta na ~uvawe
slu`bena ili voena tajna, dodeka nadle`niot organ ne go oslobodi od
taa dol`nost. Iako vo ZKP se navedeni samo slu`benata i voenata
tajna, ednakva za{tita u`ivaat i drugi vidovi tajna, kako na primer:
tajnata {to notar, branitel, lekar, babica ili drug zdravstven rabotnik,
psiholog, verski ispovednik, socijalen rabotnik ili drugo lice
{to tajnata ja soznalo vo vr{eweto na svojata profesija (v. ~l. 150 st.
1 KZ i ~l. 21 st. 1 t. 5 ZKP), kako i delovnata tajna (v. ~l. 275 st. 2 i 281
KZ), ~ie neovlasteno otkrivawe pretstavuva krivi~no delo.
2 0 branitel na obvinetiot za ona {to mu go doveril obvinetiot
kako na svoj branitel, osven ako samiot obvinet toa go bara. Vo taa
smisla vo ~l. 13 ZA, se veli: Pravnata pomo{ na strankata advokatot
ja dava sovesno i stru~no, soglasno so zakon i Kodeksot na advokatskata
etika i kako tajna go ~uva ona {to mu go doverila strankata.
Ako kako svedok e soslu{ano lice koe ne mo`e da se soslu{a
kako svedok, vrz takviot iskaz na svedokot ne mo`e da se zasnova sudskata
odluka (~l. 221 ZKP).
3. Lica koi se oslobodeni od dol`nosta za svedo~ewe. Toa se
lica, koi iako se sposobni da bidat svedoci vo postapkata, se oslobodeni
od takvata obvrska, taka {to isklu~ivo od nivnata volja (od nivnoto
nao|awe) zavisi dali }e sa javat kako svedoci pred sudot. Tie
249

lica me|utoa, se dol`ni da se javat na pokanata na sudot koj utvrduva
dali postoi osnova za nivno osloboduvawe od svedo~ewe. Ovie lica
soglasno ~l. 219 st. 1 ZKP se:
1 0 bra~niot i vonbra~niot drugar na obvinetiot,
2 0 rodninite na obvinetiot po krv vo prava linija, rodninite
vo strani~na linija zaklu~no do tretiot stepen, kako i rodninite po
svatovstvo zaklu~no do vtoriot stepen,
3 0 posvoenik i posvoitel na obvinetiot;
4 0 verski ispovednik za ona {to mu go ispovedal obvinetiot ili
drugo lice,
5 0 advokatot, lekarot, socijalniot rabotnik, psihologot ili nekoe
drugo lice za faktite za koi {to doznale pri vr{eweto na svojata
rabota vo odnos na koi se odnesuva obvrskata da go so~uvaat kako tajna
toa {to go doznale pri vr{eweto na svojata profesija.
Navedenite lica ako izre~no se otka`at od toa svoe pravo mo-
`at da bidat soslu{ani kako svedoci. Vo takov slu~aj, pred nivnoto
soslu{uvawe ili {tom }e doznae za nivniot odnos sprema obvinetiot,
sudot e dol`en da gi predupredi deka ne mora da svedo~at, a toa predupreduvawe
i odgovorot se vnesuvaat vo zapisnik (~l. 219 st. 2 ZKP).
Spored toa, za validno otka`uvawe od navedenoto pravo e potrebno da
bidat ispolneti slednite uslovi:
1 0 svedokot izre~no da e predupreden deka ne mora da svedo~i,
2 0 samiot svedok izre~no da se otka`al od svoeto pravo, i
3 0 predupreduvaweto i otka`uvaweto od pravoto da ne se svedo-
~i da e vneseno vo zapisnik.
Posledicata od povredata na sekoj od ovie uslovi se sostoi vo
toa {to vo natamo{nito tek na postapkata vrz izjavite na takvite
svedoci ne mo`e da se zasnova sudskata odluka.
Svedokot koj e osloboden od dol`nosta za svedo~ewe samostojno
re{ava dali }e svedo~i ili nema da svedo~i, pri {to ne e dol`en da go
obrazlo`uva svojot stav. Ottamu, pak, {to odbiva da svedo~i, pri
donesuvaweto na odlukata sudot ne mo`e da sozdava nikakvi pretpostavki
nitu vo korist, nitu na {teta na obvinetiot.
Odlukata na liceto da svedo~i ili da ne svedo~i ne e neotpovikliva.
Liceto koe se soglasilo da svedo~i mo`e vo tekot na soslu{uvaweto
da se otka`e od svedo~eweto. Liceto koe svedo~elo mo`e vo podocne`noto
soslu{uvawe (vo prethodnata postapka ili na glavniot
pretres) da odbie da svedo~i, i obratno, ako prethodno odbilo da svedo~i
podocna mo`e da se soglasi da svedo~i. Svedokot mo`e da donese
odluka da ne svedo~i sî do momentot na soslu{uvaweto na glavniot
pretres. Dadeniot iskaz na glavniot pretres ne mo`e da se povle~e,
osven vo slu~aj na nov pretres, na koj treba povtorno da bide soslu-
{an. 217 217
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 360.
250

Vo postapkata protiv maloletnici postoi isklu~ok od pravoto
na licata od ~l 219 st. 1 ZKP da bidat oslobodeni od dol`nosta na svedo~ewe
za okolnosti koi se potrebni za ocenuvawe na du{evnata razvienost
na maloletnikot, za poznavaweto na negovata li~nost i prilikite
vo koi `ivee (~l. 414 ZKP). Toa proizleguva ottamu {to tokmu
rodninite na maloletnikot mo`at da pru`at najcelosni podatoci vo
taa nasoka.
Ako kako svedok e soslu{ano lice koe ne mora da svedo~i, a za
toa ne e predupredeno ili izre~no ne se otka`alo od toa pravo, ili
ako predupreduvaweto i otka`uvaweto ne e zabele`ano vo zapisnikot,
ili ako e soslu{an maloletnik koj ne mo`e da go sfati zna~eweto na
pravoto deka ne mora da svedo~i, vrz takviot iskaz na svedokot ne
mo`e da se zasnova sudskata odluka (~l. 221 ZKP).
4. Po soslu{uvaweto, po pravilo, sudot go otpu{ta svedokot
(~l. 321 ZKP), a vo odredeni zakonski predvideni slu~ai, sudot go predupreduva
svedokot deka iznesenite fakti i podatoci koi gi doznal vo
postapkata treba da gi ~uva kako tajna (~l. 171 ZKP).
Za svedo~eweto se sostavuva zapisnik (v. ~l. 75- 78 ZKP), a ako
svedo~eweto e izvedeno na glavniot pretres, toa se vnesuva vo zapisnikot
za glavniot pretres (v. ~l. 300-303 ZKP).
3. POSTAPKA NA SOSLU[UVAWE SVEDOK
3.1. Psihologija na iskazot na svedokot i vidovi na svedoci
1. Psiholo{koto poznavawe na li~nosta na svedokot i ottamu
na negoviot iskaz vo postapkata e va`no ottamu {to toj, kako i sekoj
~ovek, vpro~em, do zabele`uvaweto na fakti zna~ajnii za rasvetluvawe
i re{avawe na krivi~niot predmet doa|a niz psiholo{ki proces za
koj od zna~ewe se pove}e elementi, me|u koi osobeno sposobnostite za
percepirawe, za memorirawe, za iska`uvawe i za mislewe na li~nosta.
1 0 Sposobnosta za percepirawe (zabele`uvawe) na predmetite i
pojavite e proces so koj liceto stanuva svesno za objektivniot svet po
pat na negovoto deluvawe vrz pette setila, a samiot proces na zabele`uvawe
zavisi od: a) fizi~ki faktori (objektivni okolnosti {to
postoele vo momentot na nastanot kako {to se: oddale~enost od mestoto
kade se slu~il nastanot, perspektivata od koja e vr{eno percepiraweto,
vremenskite priliki - no}, do`d, magla i sl), b) fiziolo{ki
faktori (vidot i svojstvata na setilnite organi, kako i op{tata sostojba
na organizmot) i, v) psiholo{ki faktori me|u koi najgolema va-
`nost ima vnimanieto.
2 0 Sposobnosta za memorirawe (pamtewe) koja vo prv red zavisi
od interesot {to go imala vo momentot na zabele`uvaweto na faktite,
od li~nite stavovi na li~nosta (vo zavisnost od stavovite ~esto
se interpretiraat setilnite podatoci), od sugestibilnosta, od pri-
251

marnite ~uvstva (stravot i nade`ta) i drugite ~uvstva na li~nosta,
kako i od negovite motivi. Pritoa, kaj svedokot vo tekot na procesot
na zadr`uvaweto na zabele`anoto vo svojata svest (pamteweto) za nastanot
ponekoga{ se slu~uvaat tri vida promeni na sodr`inata a) se
uprostuva sodr`inata na zabele`anoto (gubewe na podrobnostite koi
ne im odgovaraat, a ostanatite podrobnosti se spojuvaat vo povrzana,
no so podrobnosti siroma{na celina). b) se vr{i racionalizacija na
soddr`inata, se konstruiraat objasnuvawa za toa {to ne e jasno, a se
zamenuva nepoznatoto i neobi~oto so poznatoto i voobi~aenoto, ili v)
se naglasuvaat odredeni podrobnosti.
3 0 Sposobnosta da go iska`e (reproducira) zabele`anoto koja
isto taka e opredelena od niza faktori, kako na primer, od momentalnata
du{evnata sostojba, elokventnosta, prisustvo na strav ili trema
i sl. Kaj ovoj psiholo{ki proces doa|a do izraz do soop{tuvawe na
neto~nosti i lagi. Imeno, iskazite na svedocite mo`at da bidat to~ni
i neto~ni, vistiniti ili nevistiniti. Neto~ni ili nevistiniti
iskazi mo`at da bidat samo delumno ili vo celost. Tie natamu mo`at
da bidat nesvesno neto~ni ili la`ni (svesno neto~ni), a la`nite iskazi
pak, mo`e da se dadeni so aktvino la`ewe (nevistinito iska`uvawe),
so pasivo la`ewe (premol~uvawe) i so slep iskaz (svedokot ne
znae dali iska`uva vistina ili laga). 218
4 0 Sposobnosta za mislewe preku koe se isprepletuvaat site
tri prethodno navedeni psihi~ki procesi ima tri karakteristiki: a)
operirawe so znaci, b) naso~enost na misleweto i v) sogleduvawe na
odnosite. So drugi zborovi, misleweto e naso~eno kon operirawe so
znaci i simboli so ~ija pomo{ se doa|a do sogleduvawe na odnosite i
vrskite (Rot). Gre{kite vo misleweto mo`at da se slu~at pri davaweto
zna~ewe na nekoi zborovi, pri analizata na kriti~niot nastan, pri
sintezata na prika`uvawe na zbidnuvawata i sl. Isto taka interesot
povrzan so osnovnite ~uvstva (stravot i nade`ta) pridru`eni so odredena
simpatijata ili antipatijata, kako i so razni predrasudi i op{ti
vpe~atoci mo`e i toa kako da vlijae na to~nosta na misleweto na svedokot.
Pokraj toa, iskazot na svedokot e vo zavisnost i od brojni drugi
subjektivni (eti~kiot stav na svedokot, intelektualnata razvienost,
obrazovanieto, socijalnata pripadnost, polot, emocionalnata sostojba
vo smisla na postoewe strasti, i sl) no, i od izminatoto vreme od momentot
na zabel`uvaweto na nastanot do davaweto na iskazot i sl.
Za da se poka`e zna~eweto na site ovie elementi, amerikanskite
kriminalisti se povikuvaat na rezultatite od eksperimentalnata
psihologija, i redica drugi organizirani i seriozno sprovedeni obidi,
koi vo osnova ja potvrduvaat nesigurnosta na zabele`uvaweto i re-
1981/2, str. 216.
218
Vidi: A~imovi}, M. @rtvin iskaz u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd,
252

produciraweto. Vo ovaa smisla ~esto se naveduva eksperimentot na
profesorot Gardner od univerzitetot vo Kalifornija, vo koj u~estvuvale
studentite po pravo, javni obviniteli i eden sudija na vrhoven sud
(vkupno 34 lica). 219 Stanuva zbor za klasi~en primer, so ogled na toa
{to bil stru~no voden so obrazovani lica koi go izu~uvaat ili go
izu~ile krivi~no procesnoto pravo, zna~i so lica ~ii zabele`uvawa
bi trebalo da dadat natprose~en uspeh. Sodr`inata i rezultatite na
ovoj eksperiment se sostoi vo slednoto. Za vreme na edno predavawe vo
predavalnata vlegla `ena, se upatila kon katedrata i fingirala napad
na profesorot Gardner, koj potoa ja iznesol od predvalnata dodeka taa
vikala: "]e vidite {to }e vi storam." Soslu{uvaweto po ovoj nastan
na site 34 lica po odnos na li~niot opis na napa|a~ot gi poka`ale
slednive rezultati. Vistinskata visinata na `enata ja pogodile samo -
dve lica. Vozrasta, samo ~etvorica (rasponot na godinite vo izjavata
bil 20 godini). Vo odnos na kosata, 9 lica izjavile deka ne se se}avaat,
6 lica dale sosema pogre{ni podatoci, a kosata pravilno ja opi{ale
19 lica. Za op{tiot izgled na liceto - 13 lica ja uskratile izjavata, a
site ostanati dale pogre{en opis. O~ite ne mo`ele da gi opi{at 30
lica, trojca dale neto~ni podatoci, a samo eden ja pogodil bojata na
o~ite. [apkata voop{to ne ja videle 9, pribli`no go opi{ale 10, a 15
lica dale pogre{en opis. Fustanot ne mo`el to~no da go opi{e nitu
ednen slu{atel. Za kondurite (se rabotelo za dve razli~ni konduri),
25 lica ne mo`ele da dadat kakov i da e opis, a ostanatite toa go storile
pogre{no. Rakavicite voop{to ne gi videle 18, trojca dale to~en
opis, a 13 neto~en opis. ^antata voop{to ne ja zabele`ale 18 lica,
dvajca dale to~en, a 14 neto~en odgovor. Oru`jeto (obi~en otvora~ za
pivo), 14 lica ne go videle, 13 lica videle dvi`ewe so rakata, 7 lica
dale pogre{en odgovor. Vistinskata boja na kosata ne mo`el da ja odredi
nitu eden slu{atel.
Inaku, samiot nastan trael 17 sekundi, a izjavite na prisutnite
se dvi`ele vo vremensko rastojanie od 5 do 120 sekundi.
Na pra{aweto postaveno na slu{atelite dali bi mo`ele da go
identifikuvaat toa lice dokolku povtorno bi go videle, 31 lice od
slu{atelite odgovorile negativno, eden pozitivno, a dvajca se dvoumele.
Po {est sedmici e izvr{en obid za prepoznavawe me|u 6 drugi
`eni razli~ni od vistinskoto lice. Od 34 slu{ateli samo trojca uspealeda
go identifikuvaat vistinskoto lice, a me|u niv samo eden bil
celosno siguren.
Vakvi i sli~ni eksperimenti se vr{eni i vo drugi zemji i site
dale pribli`no isti rezultati, so {to e zacvrstena nedoverbata vo
iskazite na svedocite, odnosno vo zacvrstuvaweto na stavot deka tie
219
Markovi}, T. op. cit. str. 474-475.
253

pretstavuvaat najnesiguren dokaz. 220 Nasproti ova stojali{te postoi i
tn. realisti~ko gledi{te, koe istovremeno go otfrla i dijametralno
sprotivnoto gledi{te spored koe iskazot na svedokot e najsiguren dokazen
materijal. Spored realisti~koto gledi{te, prifateno i od
na{iot zakonodavec, na iskazot na svedokot ne mo`e da mu se pripi{e
pogolema dokazna vrednost odo{to na drugite dokazi, nitu pak
apriorno treba da se otfrli, tuku sekoga{ treba da se podvede na
seriozna psiholo{ka kritika od koja }e se izvede maksimum na vistina
i minimum na zabludi.
2. Psiholo{kite procesi od koi zavisi formiraweto na svesta
i ottamu na iskazot na svedokot, sekoga{ zavisat od odredeni crti na
li~nosta. Sekoja pak li~nost e nositel na odredeni indiviualni
psiholo{ki osobini, koi nu`no, na razli~en na~in se reflektiraat i
kaj svedocite. Ottamu proizleguva i obidot za osoznavawe na odredeni
tipovi na svedoci. Od pove}eto klasifikacii na svedocite koi se
vr{at spored razli~i kriteriumi ovde gi pomestuvame slednite:
1 0 So ogled na faktot koj gi predlaga svedocite i od toa dali go
potvrduvaat ili negiraat obvinenieto, svedocite se delat na svedoci
na obvinenieto i svedoci na odbranata. Podelbata e od formalna priroda
i bez nekoja prakti~na vrednost.
2 0 So ogled na na~not na koj svedocite do{le do soznanie za
krivi~nopravniot nastan tie se delat na neposredni svedoci (svedoci
o~evidci) i posredni svedoci (svedoci po slu{awe). Podelbata ima
vrednost od takti~ki aspekt, ottamu {to soznanijata za krivi~opravniot
nastan treba da se dobivaat od neposredniot izvor, a ne po posreden
pat. Pravilo e da se nastojuva da se dojde do iskaz na svedok o~evidec,
no pritoa mora da se ima predvid deka se mo`ni gre{ki poradi
slabosti vo negovoto percepirawe, pomnewe ili reproducirawe na
ona {to neposredno go soznal.
3 0 So ogled na odnosot sprema obvinetiot se razlikuvaat zainteresirani
svedoci i nezainteresirani svedoci {to e od zna~ewe za
ocenata na verodostojnosta na iskazot.
4 0 Vo krivi~noprocesnata teorija i kriminalistikata postojat
i zna~ajni raspravi okolu vrednosta na iskazite na oddelni vidovi
svedoci, podeleni soglasno nivnata vozrast i pol. Ottamu se vr{i posebna
analiza na iskazite na: 1 0 deca i maloletnici, 2 0 stari lica, i 3 0
lica od `enski pol.
a) Deca i maloletnici kako svedoci. Za decata i maloletnicite
naj~esto se veli deka nivnite iskazi se nesigurni, no ima i sprotivni
220
Denes e sozdaden siguren i dovolno prou~en zaklu~ok, deka iskazot
na svedok poradi gre{kite vo percepcijata, se}avaweto i reprodukcijata, poradi
evetualnata nebre`nost ili poradi nedovolnata upatenost na sudijata
vo negovata ocena e sosema nesigurno i opasno sredstvo. Vasiljevi}, T. op. cit.
str. 367.
254

mislewa, spored koi takviot zaklu~ok nema osnovani pri~ini i deka
ottamu nivnite iskazi ne treba apriorno da se otfrlaat. Ona za {to,
sepak, postoi edinstveno mislewe e deka tie ~esto ja prenaglasuvaat
svojata subjektivna sostojba vo objektivniot svet, deka ne pravat dovolno
jasna razlika me|u vistinata i lagata, imaginacijata i vistinata.
Seto toa se va`ni karakteristiki poradi koi treba da se bide pretpazliv
pri zemaweto na nivnite iskazi. Pri nivnoto soslu{uvawe treba
da se ima predvid nivnoto nedovolno `ivotno iskustvo i silno izrazenata
egocentri~nost, poradi {to vo nivnata percepcija nastanot dobiva
tolkuvawe koe tie samite sakaat da mu go dadat. 221
Nau~no potvrdeni fakti se, me|utoa, deka tie ~esto pove{to od
vozrasnite mo`at da gi zabele`at podrobnostite od svojata okolina.
b) Starite luge kako svedoci. Za starite lica e karakteristi~no
deka naj~esto postapuvaat egocentri~no i deka ottamu se pomalku
zainteresirani za nastanite okolu niv. Kaj niv doa|a do zakostenuvawe
na navikite do stepen poradi koj stariot ~ovek vo celost stanuva rezistenten
na kakvi i da e promeni. Nivnite intelektualni sposobnosti
stagniraat, a vo odreden periot duri i opa|aat. Starosta predizvikuva
i slabeewe na setilata na sluh, vid, a vnimanieto i pomneweto
zna~itelno opa|aat. Va`no e i toa deka vo nivnoto se}avawe mo`at da
ostanat neizmeneti brojni nastani od minatoto, a brzo da se zaboravi
ona {to se slu~ilo v~era ili pred nekolku minuti. Ottamu, i od niza
drugi karakteristiki povrzani so statrosta, vo literaturata se prepora~uva,
sekoga{ koga toa e mo`no, da se izbegnuva soslu{uvaweto na
ovie lica kako svedoci.
v) @enata kako svedok. Koga se raboti za `ena koja se pojavuva
kako svedok vo postapkata, voobi~aeno e predupreduvaweto da se imaat
predvid odredni psihofizi~ki svojstva koi ja karakteriziraat i koi
ottamu mo`at da imaat odredeno zna~ewe pri davaweto na nejziniot
iskaz. Vo taa smisla se naveduva nejzinata naglasena ~uvstvitelnost,
deka taa obi~no e brz i ostroumen nabquduva~ na senzualnata i afektivnata
strana na nastanot, deka e pove}e sugestibilna od ma`ot, deka
zabel`uvawata í se motivirani od ~uvstvata, deka pomalku e sklona
kon kritika i rezonirawe, deka nejzinite strasti imaat zna~ajno vlijanie
vrz nejzinoto reagirawe {to ponekoga{ mo`ate da ja navedat kon
la`ni obvinuvawa sprema licata {to gi mrazi. Kako zna~ajni se istaknuvaat
i psihi~kite osobini na `enata koi proizleguvaat od menstruacijata,
gravidnosta, pora|aweto, doeweto i klimakteriumot.
Seto ova nitu oddaleku ne zna~i deka so iskazot na svedokot od
`enski pol treba da se postapuva kako vo podale~nata i pobliska istorija
koga takov iskaz voop{to ne mo`el da se zeme pred sudot (kaj sta-
221
Za ovie i drugi karakteristiki od zna~ewe za soslu{uvawe na ovie
lica podrobno kaj Markovi}, T. op. cit. str. 487-492 i Vodineli}, V. op. cit. str.
182-202.
255

ite Rimjani, Grci i odredeni germanski plemiwa), ili koga iskazot
na dve `eni imal vrednost kako na eden ma` (vo Turcija se do po~etokot
na XX vek, na primer). Denes me|utoa mora da se ima predvid deka
odredeni specifi~ni razliki me|u polovite postojat i deka ne treba
da se potcenuvaat nitu vo krivi~nata postapka pri zemaweto iskaz od
svedok.
5 0 Postojat i drugi podelbi na svedoci od koi nekoi trgnuvaat
od karakternite svojstva na svedocite, drugi od op{etstvenata polo-
`ba na svedokot (svedok sudija, svedok sve{tenik i sl.) ili pak od specifi~niot
odnos na svedokot so obvinetiot (svedok pot~inet ili podreden,
svedok drugar ili kolega, politi~ki svedok, ekonomski, religiozen
istomislenik ili protivnik i sl). Najgolemiot del od niv imaat
me|utoa mala teoretska i prakti~na vrednost. 222
6 0 Smetame deka od procesen aspekt e zna~ajno razlikuvaweto
na klasi~ni svedoci i solenitentni svedoci. Solenitentni se onie
svedoci koi prisustvuvaat na procesnite dejstvija pretresuvawe na
dom (~l. 200 st. 3 ZKP) ili kaj otvoraweto na zadr`ni po{tenski pratki
(~l. 206 st. 2 ZKP).
3.2. Zemawe iskaz na svedok
1. Iskazot na svedok mo`e da ima dokazna vrednost samo ako e
zemen na na~in i vo forma predvidena vo zakon i ako toa e storeno od
strana na ovlasteno lice. Organi nadle`eni za zemawe iskaz od svedok
vo na{ata postapka se istra`niot sudija vo prethodnata postapka i
sudskiot sovet na glavniot pretres. Opredeleni izvestuvawa, koi mo-
`at da im poslu`at kako nasoka za nivnata natamo{na aktivnost, od
svedokot mo`at da zemat i javniot obvinitel i ovlastenite organi za
vnatre{ni raboti, no tie izvestuvawa nemat dokazna vrednost.
Svedocite se soslu{uvaat oddelno i bez prisustvo na drugi svedoci,
{to zna~i eden po eden i edniot vo otsustvo na drugiot, odnosno
za vreme na soslu{uvaweto na eden svedok, ne smeat da prisustvuvaat
drugite svedoci (~l. 223 st. 1 ZKP). Edinstven isklu~ok od ova pravilo,
po samata priroda na ne{tata, postoi kaj soo~uvaweto. Svedocite
se soslu{uvaat usno, {to zna~i kako pra{awata {to im se postavuvaat,
taka i odgovorite {to gi davaat se vo usna forma. Ako svedokot e
gluv, pra{awata mu se postavuvaat pismeno, a ako e nem - usno, dodeka
odgovorite se dobivaat vo prviot slu~aj usno, a vo vtoriot pismeno.
Gluvonem svedok se soslu{uva preku tolkuva~ (v. ~l. 216 i 226 ZKP).
2. Iako pretstavuva neodeliva celina, zaradi va`nosta na redosledot
na dejstvijata pri samoto soslu{uvawe (zemaweto iskaz od svedok),
toa mo`e da se podeli na slednive tri fazi:
1 0 Najprvin na svedokot mu se soop{tuva deka e povikan kako
222
Pove}e za toa: Markovi}, T. op. cit. str. 478
256

svedok vo odnos na odreden krivi~en predmet i se pristapuva kon utvrduvawe
na negoviot identitet i drugi li~ni podatoci. Soslu{uvaweto
zapo~nuva so toa {to najnapred se zemaat generaliite na svedokot i
drugite podatoci kako {to se: imeto na tatkoto, zanimaweto, prestojuvali{teto,
mestoto na ra|aweto, godinite na vozrasta i za negoviot
odnos so obvinetiot i o{teteniot.
Vo ovaa faza svedokot se predupreduva deka e dol`en da zboruva
vistina i deka ne smee ni{to da premol~i, a potoa se predupreduva deka
davaweto la`en iskaz pretstavuva krivi~no delo. 223 Svedokot mora
se predupredi i deka ne e dol`en da odgovori na pra{awata predvideni
vo ~l. 221 ZKP. Ova predupreduvawe se vnesuva vo zapisnik (~l.
223 st. 2 ZKP). Na krajot svedokot }e se predupredi i deka e dol`en da
go izvesti sudot i za promenata na adresata ili na prestojuvali{teto
(~l. 223 st. 3 ZKP).
2 0 Potoa svedokot se povikuva da iznese sî {to mu e poznato za
predmetot, pri {to ne se prekinuva vo negovoto izlagawe. Slobodnoto
izlagawe na svedokot mo`e da se prekinuva samo toga{ koga svedokot
zboruva za raboti koi nemaat nikakva vrska so krivi~niot predmet. Vo
sprotivno, ispituva~ot e pasiven vo odnos na komunikacijata so svedokot,
no ne i vo pogled na sledeweto na sodr`inata na iskazot na svedokot
i psiholo{koto pru~uvawe na negovata li~nost so ogled na na-
~inot na koj svedokot ja izlo`uva taa sodr`ina (gestikulacii, mimika,
smirenost, menuvawe na glasot, trema, zbunetot i sl).
3 0 Otkako slobodno }e se proiznese za faktite {to gi zabele-
`al, bez da go dava svoeto mislewe za niv, na svedokot mu se postavuvaat
pra{awa zaradi: a) proveruvawe, b) dopolnenie i v) razjasnuvawe
(~l. 224 st. 1 ZKP).
a) Pra{awata zaradi proveruvawe se postavuvaat zaradi proveruvawe
i ocenuvawe na pravilnosta na negoviot iskaz za odredeni fakti.
Toa se kontrolni pra{awa so koi se proveruva vistinitosta i celosnosta
na iskazot.
b) Dopolnitelnite pra{awa se postavuvaat so cel da se popolnat
eventualnite praznini vo iskazot koi proizleguvaat ottamu {to
pri slobodnoto izlagawe svedokot propu{til celosno da se iznese ili
voop{to ne se proiznel za odredeni fakti va`ni za rasvetluvawe na
krivi~niot predmet.
v) So pojasnitelni (pecizira~ki) pra{awa se nastojuva da se
objasnat onie delovi od iskazot na svedokot koi{to toj nedovolno jasno
i konkretno (neodredeno) gi prezentiral: pra{awa so koi vo pod-
223
Liceto oslobodeno od dol`nosta na svedo~ewe ne mo`e da stori
krivi~no delo davawe la`en iskaz ako ne bilo opomenato deka ne mora da svedo~i,
ottamu {to pretpostavka za postoeweto na ova delo e da postoi iskaz i
istiot da e la`en. Iskazot na takviot svedok, vsu{nost, ne e iskaz na svedok
za{to ne mo`e da se upotrebi kako dokaz.
257

obnosti se razjasnuva iskazot.
Obemot i vidot na pra{awata {to }e mu bidat postaveni na
svedokot, i na~inot na koj }e bidat formulirani, zavisi od od konkretnata
situacija i od nao|aweto na organot {to go vr{i soslu{uvaweto.
Ovie pra{awa sekoga{ treba da bidat kratki, jasni i sekoga{ odredeni
vo soglasnost so intelektualnoto i obrazovnoto nivo na svedokot,
a negovite odgovori treba strplivo da se soslu{aat.
Svedokot me|utoa, zadol`itelno treba da se pra{a od kade mu
se poznati faktite {to gi iznesuva (causa scientiae - osnov ili pri~ina
na znaeweto) so cel da se utvrdi dali se raboti za neposreden ili posreden
izvor na nivnoto soznavawe (~l. 224 st. 2 ZKP). Ova e potrebno
ottamu {to bezuslovno treba to~no da se utvrdi izvorot na soznanijata
na svedokot, na primer dali toj li~no prisustvuval pri opredelena
kriminalen nastan, kako i toa kade to~no se nao|al i {to sigurno
samiot videl i ~ul, a {to doznal od drugi.
Pri soslu{uvawe na svedok mo`at da mu se postavuvaat i drug
vid pra{awa (pra{awa za potsetuvawe, na primer), me|utoa nikoga{
ne e dozvoleno slu`ewe so izmama nitu postavuvawe na sugestibilni
pra{awa, odnosno takvi pra{awa vo koi e ve}e sodr`ano kako bi trebalo
da se odgovori (~l. 224 st. 1 ZKP). 224
3. Pri soslu{uvawe na svedok vo prethodnata postapka, pod
opredeleni uslovi, mo`at da prisustvuvaat tu`itelot, obinetiot i
branitelot. Toa e slu~aj ako e verojatno deka svedokot nema da dojde na
glavniot pretres, koga javniot obvinitel }e najde deka nivnoto prisustvo
e celishodno ili koga edna od strankite bara da prisustvuva na
soslu{uvaweto (~l. 161 st. 4 ZKP).
Dokolku o{teteniot se soslu{uva kako svedok zadol`itelno se
pra{uva dali saka da ostvaruva imotnopravno barawe vo krivi~nata
postapka (~l. 224 st. 4 ZKP).
258
3.3. Soo~uvawe
Soo~uvaweto (confrontatio) pretstavuva istovremeno soslu{uvawe
na dvjca svedoci. Svedocite mo`at da se soo~at ako nivnite iskazi
ne se soglasuvaat vo pogled na va`nite fakti. Soo~enite lica za sekoja
okolnost za koja nivnite iskazi ne se soglasuvaat me|usebno se soslu{aat
oddelno i nivniot odgovor se vnesuvaat vo zapisnik. Istovremeno
mo`at da se soo~at samo dvajca svedoci (~l. 224 st. 3 ZKP). Do
soo~uvawe mo`e da dojde i me|u obvinetiot i eden od svedocite, kako i
me|u dve obvineti lica (~l. 212 ZKP).
Celta na soo~uvaweto e:
224
Za sugestivnite pra{awa poop{irno Vodineli}, V. Kriminalistika, tre-
}e izdanje, Savremena administracija, Beograd, 1976, str. 140-145.

1 0 da se otstranat bitnite nejasnosti i protiver~nosti koi proizleguvaat
pod iskazite na licata {to se soo~uvaat, odnosno barem da
se stekne vnatre{no uveruvawe za toa koj od soo~enite ja zboruva vistinata,
2 0 eventualno da se dojde do novi fakti koi mo`at da se pojavat
vo procesot na ispituvaweto, i
3 0 da se stabilizira vistinitosta na porano daden iskaz i da se
dojde do povlekuvawe na nevistinitiot iskaz na edniot od soo~enite. 225
Samoto soo~uvawe se vr{i na na~in {to svedocite ~ii iskazi
se protivre~ni se postavuvaat eden nasproti drug, taka {to treba da se
gledaat vo o~i i vo takva polo`ba se bara sekoj od niv da odgovori na
istite pra{awa {to sukcesivno gi postavuva organot {to go sproveduva.
Pritoa, po pravilo, prv treba da ogovara onoj svedok za koj sudot
do{ol do zaklu~ok deka vo pogolema mera e sklon da ja zboruva vistinata.
Obvinetiot ne mo`e da se prisili na soo~uvawe.
Za soo~uvaweto se sostavuva zapisnik od koj mora jasno da se
gleda na koj na~in te~ela postapkata i {to e izjaveno od strana na sekoj
od soo~enite lica.
3.4. Prepoznavawe na lica i predmeti
Prepoznavaweto na lica i predmeti (agnostio) mo`e da bide sostaven
del na soslu{uvaweto na svedok. Kon takvo prepoznavawe se
pristapuva ako e potrebno da se utvrdi dali svedokot go poznava odredeno
lice ili predmet. Pritoa, od svedokot se bara prvo da gi opi{e i
da gi navede znacite so koi se karakterizira edno lica, odnosno predmet,
pa duri potoa mu se poka`uvaat zaradi prepoznavawe i toa zaedno
so dve ili pove}e drugi lica {to ne gi poznava, odnosno ako e toa
mo`no zaedno so dva ili pove}e drugi predmeti od ist vid (~l. 225
ZKP). Prepoznavaweto mo`e da se bara i od obvinetiot.
Prepoznavaweto pretstavuva kontrola na dokazite, me|utoa ne
i dokazno sredsvo. Imeno, bez ogled na pozitivniot ili negativniot
rezultat od prepoznavaweto, so nego ne se doka`uva ni{to vo pogled
na obvinenieto, za{to dokaz pretstavuva samo iskazot na svedokot ili
obvinetiot vo vrska so prepoznavaweto.
Zaradi verodostojnost na prepoznavaweto, prepora~livo e toa
da se vr{i pri svetlosni prostorni i drugi uslovi koi se sli~ni na
onie vo momentot koga svedokot gi zabele`al licata, odnosno predmetite.
226
225
Vodineli}, V. op. cit. str. 165. Vidi i Markovi}, T. op. cit. str. 444-447.
226
Za psihologijata, tehnikata i taktikata na prepoznavaweto, koi podrobno
se izu~uvaat vo kriminalistikata, vidi: Vodineli}, V. op. cit. str. 157-
164 i Markovi}, T. op. cit. str. 437-444.
259

Postapkata i rezlultatot od prepoznavaweto se fiksiraat so
pomo{ na zapisnik.
3.5. Zakletva (iuramentum)
Institutot zakletva e star kolku i samata krivi~na postapka i
kolku i da se doka`uva sprotivnoto, 227 taa ima isklu~ivo religioznen
karakter. Nejinata edinstvena funkcija, bila i ostanala sprema onoj
{to krivo se zakolnuva da predizvika gnev i kazna od strana na Boga
ili drugi natprirodni i mra~ni sili i ottamu da go natera da ja zboruva
samo vistinata.
Za `al i na{eto krivi~no pravo trgnuva od pretpostavkata
deka kaj religioznite luge {to se javuvaat kako svedoci, zakletvata e
izvesna moralna presija {to mo`e da bide efikasna vo doa|aweto do
vistinata. Ottamu vo ZKP se propi{uva deka od svedokot mo`e da se
bara da polo`i zakletva. Pred glavniot pretres svedokot mo`e da polo`i
zakletva samo ako postoi strav, deka poradi bolest ili od drugi
pri~ini ne }e mo`e da dojde na glavniot pretres. Pri~inata poradi
koja e polo`ena zakletva }e se navede vo zapisnikot. Zakletvata se polaga
na na~inot opredelen vo ~l. 317 ZKP (~l. 227 ZKP).
A za celosnata uverenost na na{iot zakonodavec vo nejzinata
mo} zboruva odredbata spored koja se predvideni lica koi ne smeat da
se zakolnuvaat. Tie lica spored ~l. 228 ZKP se: 1. licata koi ne se polnoletni
vo momentot na soslu{uvaweto (ovie lica nebare ne mo`at
da go sfatat zna~eweto na zakletvata) i, 2 licata za koi e doka`ano
ili za koi postoi osnovano somnevawe deka go izvr{ile ili u~estvuvale
vo krivi~noto delo poradi koe se soslu{uvaat (iako vo literaturata
obi~no ne se dava tolkuvawe na pri~inite za nivnoto izzemawe od
polagaweto zakletva, ~inime sekomu mu e jasno deka se trgnuva od pretpostavkata
na nivnata ne~esnost).
Na{ stav e deka krajno vreme e ovoj institut kone~no da se isfrli
od krivi~oprocesnoto zakonodavstvo i ottamu smetame nema potreba
pove}e da se zadr`uvame vrz negovata eksplikacija. Ona {to
pritoa ohrabruva e toa {to zakletvata, barem vo sudskata praktika, e
institut koj celosno se ignorira.
260
3.6. Za{tita na svedok
1. Za{tita na svedok se sostoi vo: 1 0 poseben na~in na soslu{uvawe
i u~estvo vo postapkata opredeleni vo Glava XIX-a ZKP, i 2 0 vo
227
Osnovna karakteristika na zakletvata {to se polaga vo krivi~nata
postapka e deka taa nema religiozen karakter, {to proizleguvalo od samiot
tekst na zakletvata. Vidi: Marina, P. op. cit. str. 243

primena na merki za negova za{tita nadvor od postapkata koi se uredeni
so poseben zakon - Zakonot za za{tita na svedoci. Takva za{tita
se obezbeduva ako postoi verojatnost deka so davaweto iskaz, so iznesuvaweto
na li~nite podatoci ili so odgovor na opredeleno pra{awe
svedokot, sorabotnikot na pravdata ili `rtvata, odnosno o{teteniot
bi se izlo`il sebesi ili nemu blisko lice na seriozna opasnost po
`ivotot, zdravjeto ili fizi~kiot integritet.
2. Ako istra`niot sudija oceni deka stravuvaweto od opasnost
e osnovano }e go prekine soslu{uvaweto i }e prezeme itni dejstvija
soglasno so odredbite za za{tita na svedocite, sorabotnicite na pravdata
ili `rtvite (~l. 223-a st. 3 ZKP).
Za merkite na procesna za{tita na zagrozeniot svedok odlu~uva
sudot na predlog na javniot obvinitel. Ako zagrozeniot svedok go
uskratil iznesuvaweto na podatocite od ~l. 223-a st. 1 ZKP, istra`niot
sudija ili pretsedatelot na sovetot bez odlagawe go izvestuva javniot
obvinitel i mu dostavuva zapisnik so barawe toj vo rok od tri
dena da dostavi pismeno obrazlo`en predlog za primena na posebniot
na~in na soslu{uvawe i u~estvo vo postapkata (~l. 270-a st. 1 ZKP).
Ako javniot obvinitel vo rokot od tri dena ne podnese predlog
za poseben na~in na soslu{uvaweto i u~estvo na zagrozeniot svedok,
istra`niot sudija ili pretsedatelot na sovetot }e pobara za posebniot
na~in na soslu{uvawe i u~estvo (~len 22 stav 6) re{enieto da
mora da go donese vo rok od 48 ~asa od priemot na baraweto od istra`niot
sudija ili pretsedatel na sovetot (~l. 270-a st. 2 ZKP).
Javniot obvinitel pismeno obrazlo`eniot predlog za primena
na posebniot na~in na soslu{uvawe i u~estvo vo postapkata go dostavuva
do istra`niot sudija ili pretsedatelot na sovetot vo zape~aten
plik so naznaka "zagrozen svedok - doverlivo". Vo predlogot javniot
obvinitel }e gi obrazlo`i i posebniot na~in na soslu{uvawe i u~estvo
na zagrozeniot svedok {to gi predlaga i pri~inite za toa (~l. 270-
a st. 3 ZKP).
Predlogot javniot obvinitel mo`e da go podnese u{te pri prvoto
soslu{uvawe na zagrozeniot svedok, ili podocna vo postapkata, a
vedna{ po uznavawe za postoewe na opasnosta po zagrozeniot svedok vo
smisla na ~lenot 223-a od ovoj zakon. (~l. 270-a st. 4 ZKP).
Po predlogot na javniot obvinitel istra`niot sudija, odnosno
pretsedatelot na sovetot odlu~uva so re{enie. (~l. 270-a st. 5 ZKP).
Protiv re{enieto strankite i zagrozeniot svedok imaat pravo na `alba
do sovetot (~len 22 stav 6) koj odlu~uva vo rok od tri dena. (~l. 270-
a st. 5 ZKP).
3. Posebniot na~in na soslu{uvawe mo`e da se sostoi od prikrivawe
na identitetot i izgledot na zagrozeniot svedok. Koga
posebniot na~in na soslu{uvawe i u~estvo na zagrozeniot svedok se
odnesuva samo na prikrivawe na li~nite podatoci podatoci na svedokot,
prikrivaweto na identitetot se ostvaruva preku soslu{uvawe
261

na zagrozeniot svedok pod psevdonim (prekar). Vo opredeleni slu~ai,
osobeno ako se raboti za lice koe u~estvuvalo vo prezemawe posebni
istra`ni merki od ~l. 142-b ZKP, pri soslu{uvaweto liceto mo`e da
gi dade imeto i adresata na organot kade {to raboti, a ne i svoite
li~ni podatoci. Vo ostanatiot del, soslu{uvaweto na zagrozeniot
svedok se sproveduva po op{tite odredbi za ispituvawe svedoci na
ovoj zakon (~l. 270-b st. 2 ZKP).
Prikrivaweto i na izgledot na zagrozeniot svedok koj se soslu{uva
pod psevdonim se ostvaruva so primena na posebni tehni~ki
uredi za prenos na slika i ton, pri {to likot na zagrozeniot svedok i
negoviot glas se izmeneti. Pritoa, zagrozeniot svedok se nao|a vo posebna
prostorija koja fizi~ki e odvoena od sudnicata vo koja se nao|aat
istra`niot sudija, odnosno pretsedatelot na sudot i drugite lica prisutni
na soslu{uvaweto (~l. 270-b st. 3 ZKP).
Po zavr{enoto soslu{uvawe zagrozeniot svedok go potpi{uva
zapisnikot pod psevdonim vo prisustvo samo na istra`niot sudija ili
pretsedatelot na sovetot i zapisni~arot. Licata koi vo koe bilo
svojstvo gi doznale podatocite za zagrozeniot svedok, se dol`ni po
istite da postapuvaat kako so klasificirani informacii soglasno so
zakon" (~l. 270-b st. 4 i 5 ZKP).
4. Primenata na merki za za{tita nadvor od postapkata se vr{i
preku vklu~uvawe vo Programa za za{tita na svedoci, so primena na
odredbite uredeni so poseben zakon. (~l. 270-v ZKP). Stanuva zbor za
Zakonot za za{tita na svedoci od 2005 godina, so koj se ureduvaat
postapkata i uslovite za davawe za{tita i pomo{ na svedocite, se
definiraat merkite na za{tita i se vostanovuvaat Sovet za za{tita
na svedoci i Oddelenie za zatita na svedoci. Odredbite od ovoj zakon
se primenuvaat i na sorabotnicite na pravdata i na `rtvite koi se javuvaat
vo svojstvo na svedoci kako i na bliskite lica na svedocite.
Merkite za vonprocesna za{tita spored ovoj Zakon se: 1 0 ~uvawe
na tajnosta na identitetot, 2 0 obezbeduvawe na li~na za{tita, 3.
promena na `iveali{teto, odnosno prestojuvali{teto, i 4 promena na
identitetot.
4. OCENA NA DOKAZNATA VREDNOST NA ISKAZOT NA SVEDOK
1. Da se oceni iskazot na svedok zna~i da se odredi dokaznata
vrednost na svedo~eweto. Toa pretstavuva te{ka aktivnost, bez ogled
dali se raboti za verodostojnosta na dobienite izvestuvawa vo prethodnata
krivi~na postapka ili za nivnata vistinitost pri donesuvaweto
na presudata. Pri taa aktivnost sudot postapuva soglasno op{tite
odredbi za ocena na dokazite i na~eloto na slobodnoto sudisko uveruvawe.
2. Specifi~nosta na ocenata na iskazot na svedok, za razlika od
ocenata na site drugi dokazi, se sostoi vo toa {to ovde se raboti za
262

`iva materija opredelena od psihofizi~kite karakteristiki na liceto
koe go dava iskazot. Ottamu, osnovnata zada~a pri ocenata na negoviot
iskaz e da se utvrdi: 1 0 dali iskazot e to~en ili pogre{en, i 2 0
dali svedokot ja zboruva vistinata ili la`e. Nakratko, na sudijata e
da utvrdi dali postoi soglasnost me|u negovata svest i negovata izjava,
taka {to mora da izvr{i kriti~ka ocena na iskazot na svedokot kako
vo nasoka na negovata pogre{nost, taka i vo nasoka na negovata la`nost.
Za taa cel, ocenata na sudijata treba da se zasnova vrz nau~nite
rezultati od sudskata psihologija i, vo prv red, na negovata inteligencija.
228 1 0 Iskazot na eden svedok e pogre{en koga postoi nesovpa|awe
na negoviot iskaz so realnosta od pri~ini koi se nadvor od negovata
volja. Toa e slu~aj koga poradi vlijanieto na niza okolnosti (odale-
~enost od mestoto na nastanot, slab vid i sl.) e svedokot dobil pogre-
{en vpe~atok za vistinitosta na odredeni fakti.
2 0 Iskazot na svedokot, me|utoa mo`e da bide la`en (iskonstruiran,
iskriven) od najrazli~ni svesni motivi na svedokot. Takvi se, na
primer, simpatijata, qubomorata, krumpiranosta, o~ekuvanata korist
ili drug interes, strav, 229 omraza ili drugo silno ~uvstvo {to e naso~eno
kon obvinetiot ili o{teteniot (`rtvata na nastanot), nelagodnost
od na~inot na koj se zema negoviot iskaz od strana na sudijata,
`elba da se bide vo centarot na vnimanieto kako eden od glavnite svedoci
i sekoja druga otvorena ili skriena zainteresiranost, pa duri i
indiferentnost, za rezultatot na istragata. Pritoa, svedokot mo`e da
la`e so iznesuvawe nevistinit iskaz (aktivno la`ewe), so premol~uvawe
(pasivno la`ewe) ili so tn. "slep iskaz" (koga samiot svedok ne
znae, koga e vo zabluda deka ona {to go iznesuva e vistina ili laga).
Tokmu zatoa, treba da se nastojuva kon opredeleno zapoznavawe na li-
~nosta na svedokot (da se ispita sovesnosta na svedokot i da ja oceni
228
Verodostojnosta na iskazot na svedokot se vr{i so sporeduvawe na
negovata sodr`ina so drugite dokazi i so analiza na samiot iskaz. Prviot na-
~in se slu`i so psiholo{ki i logi~ki oceni. Toj slu`i za otstranuvawe kako
na svesnoto la`ewe taka i na nesvenite neto~nosti vo iskazot. Drugiot na-
~in, koj se sostoi vo analiza na samiot iskaz slu`i i za otstranuvawe na svesnite
la`ewa, me|utoa pomalku odo{to prviot na~in, za{to vtoriot na~in e
podesen tokmu za voo~uvawe na nesvesnite gre{ki vo iskazot. A~imovi}, M. op.
cit. str. 217-218.
229
"^esto se zaborava deka oddelni svedoci ne go iska`uvaat seto ona
{to im e poznato za nastanot, za{to se pla{at. Edni se pla{at od organite na
goneweto (policijata), drugi pove}e se pla{at od odmazdata na kriminalcite
i nivnite sou~esnici. Takviot strav, bez ogled dali e opravdan ili ne, treba
da se odstrani so vnimatelno uveruvawe i postapuvawe, a ako postoi kakva i
da e opasnost od odmazda, treba da se prezemat site potrebni merki za za{tita
na svedokot." Markovi}, T. op. cit. str. 481.
263

negovata sklonost kon vistinata ili lagata) i kon otkrivawe na negovite
motivi za da se dobijat posigurni iskazi za spornite fakti.
Nakratko, pri soslu{uvaweto na svedokot i ocenata na vrednosta
na svedokot, ispituva~ot treba da izvr{i tri zada~i: a) da gi ispita
psihofizi~kite osobenosti i okolnosti na samiot svedok, b) da gi
utvrdi oddelnite okolnosti na nastanot i svojstvata na predmetot, i v)
da utvrdi na koj na~in do{lo do zabele`uvaweto, pomneweto i reproduciraweto
na nastanot. 230
3. Napred vidovme deka izjavata {to ja dava svedokot pretstavuva
iskaz so koj svedokot gi prenesuva sopstvenite neposredni zabel`uvawa
za faktite od minatoto {to gi soznal so pomo{ na setilata na
vid i sluh za odreden krivi~nopraven nastan. Iskazot na svedokot, me-
|utoa, mo`e da poteknuva i od posredno soznanie za faktite od drugi
lica ili od negovo zaklu~uvawe za nivnoto postoewe vrz osnova na
drugi zabele`uvawa i izvori. Vo prviot slu~aj stanuva zbor za neposreden
svedok, svedok o~evidec (svedok koj samiot go zabele`al nastanot,
odnosno tekot na krivi~noto delo), a vo vtoriot za posreden svedok,
svedok po slu{awe (svedok koj sam ne go zabele`al tekot na krivi~noto
delo tuku svojot iskaz go iznesuva, preraska`uva vrz osnova na
toa {to go ~ul od drugi). Vo vrska so ova razlikuvawe vo dokaznata teorija
vladee ednodu{no sfa}awe: od svedokot glavno se bara samiot da
gi zabele`al spornite (re{ava~ki, glavni) fakti: Svedokot treba da
go iznese toa {to go znael i pri {to li~no prisustvuval pa taka so sopstveni,
a ne so tu|i setila go spoznal (Testis debat deponere de eo quod
novit et praesens fuit et sic per proprium sensum, non autem sensum alterius).
Site se soglasuvaat deka svedokot o~evidec vredi pove}e od drugite
(Testis de visu praeponderat aliis). Vo ovaa smisla e i maksimata: Testis oculatus
unus plus valet quam aurati decem - Pove}e vredi eden svedok po viduvawe
(koj videl), odo{to deset po slu{awe (koi ~ule od nekoj drug). Od
navedenoto proizleguva deka vo krivi~nata postapka posrednoto svedo~ewe
na~elno ne se dopu{ta, odnosno iskazite na svedocite po slu-
{awe po pravilo, nemaat sopstvena dokazna vrednost. Takvite iskazi
ne se duri ni indicii pa sudijata vrz nivna osnova ne mo`e da sudi za
re{ava~kite dokazi. Vo taa smisla vo teorijata ispravno se zabele-
`uva - dokolku se doka`e deka treto (na sudot nedostapno) lice dalo
izjava, od toa ne smee da se izvede zaklu~ok za nejzinata sodr`inska vistinitost.
Zaklu~okot koj bi se izvel od toa deka izjavata e to~na, za-
{to e dadena na svedok po slu{awe bi bil nedopu{ten, za{to ne e
spoiv so `ivotnoto iskustvo i soznanijata na sudskata psihologija.
Ottamu taa izjava, po pravilo, ostanuva samo nekoj vid kriminalisti~ka
"traga", koja treba da gi orientira organite na vnatre{ni raboti.
Na{eto pravo ne zabranuva utvrduvawe na fakti i vrz osnova na
iskaz na svedok po slu{awene, me|utoa po samata priroda na rabotite,
230
Ibid, str. 480.
264

ovde stanuva zbor za nesigurno dokazno sredstvo. 231 Kon toa se nadovrzuva
i pravilnoto stojali{te za zabrana na koristewe policiski slu-
`benici kako svedoci po slu{awe koi svoite iskazi pred sudot gi davaat
vrz osnova na toa {to go ~ule od nivnite anonimni informanti. 232
4. Iskazot, po pravilo, gi isklu~uva mislewata i sudovite na
svedokot za faktite za koi se svedo~i. Vakviot stav se dol`i na starata
rimska maksima: Testis non ese iudicare - Svedokot ne e povikan da
sudi, odnosno deka svedokot e dol`en da gi iznese svoite zabele`uvawa,
a ne i svoeto mislewe i ocena na nastanot za koj svedo~i. Denes,
me|utoa, so pravo se postavuva pra{aweto vo koja mera svedokot e vo
sostojba da gi iznese neposredno zabele`anite fakti, a ne i svoeto mislewe,
svojot sud, odnosno svojata apercepcija za niv. Relativno malku
se do tolku inteligentni i ednovremeno sposobni svedoci da go apstrahiraat
svoeto mislewe taka {to mo`at da soop{tuvaat samo suvi
fakti. Svedokot, vsu{nost, ja pameti svojata logi~ka prerabotka i
svojot zaklu~ok go iznesuva kako neposredno soznaeni fakti.
Vo taa smisla se sosema vo pravo avtorite koi tvrdat deka mnogu
~esto e potrebno i korisno svedokot neposredno da se pra{a za negovoto
mislewe za nastanot i {to mo`e da se iskoristi kako pomo{no
sredstvo so koe toj vsu{nost }e se navede da gi soop{ti neposredno zabele`anite
fakti vrz koi se zaniva negovoto mislewe. 233
5. Najposle, treba da se naglasi deka sudijata e celosno sloboden
na rezultatot od izvedeniot iskaz na svedokot da mu ja dade onaa
vrednost vo ~ija dokazna sila toj samiot e uveren, pa duri i toga{ koga
dokazot se sostoi vo iskazot samo na eden svedok. Toa zna~i deka denes
231
Svedo~eweto {to ne e neposredno, ne e svedo~ewe za faktite, tuku
svedo~ewe za svedo~eweto (ex credulitate non ex scientia), me|utoa, so pomo{ na
toa mo`e da se dojde do liceto koe neposredno gi znae faktite. Vasiljevi}, T.
op. cit. str. 365-366.
232
Vidi: Vodineli}, V. Svjedok i njegove kategorije u krivi~noprocesnoj nauci
i kriminalistici, JRKKP, Beograd, 1988/2, str. 25-27.
233
Vidi: Ibid. str. 11-14. Vo ovaa smisla istiot avtor i samiot veli:
"Ne samo {to e nepravilno i ne mo`e da se ispolni baraweto svedokot od
svojot iskaz da go isklu~i sudeweto (vo takov slu~aj svedokot bi mo`el da gi
iznesuva samo svoite elementarni ~uvstva (percepcijata), a ne i sudot za zabele`anoto
(apercepcijata), koja e integralen i neotu|iv del na zabel`uvaweto,
osmisluvawe na ~uvstvata), takvoto barawe e i {tetno, za{to go ote`nuva
proveruvaweto i ocenata na iskazite." I natamu: "Zada~a na sudskiot sovet e
da gi pronajde faktite vrz koi se isgradeni zaklu~ocite, a taa postapka treba
da se planira na dve ramni{ta: od sudovite kon faktite, i obratno, od
faktite kon sudovite, zaklu~ocite. Taa cel se postignuva so ve{ti, takti~ki
pravilni predmetni, ~isto odredeni, a osobeno so kontrolni pra{awa.
Razumnoto zaklu~uvawe e eden od pati{tata koi vodat kon utvrduvawe na
vistinata." Ibid. str. 14.
265

ne va`i praviloto Testis unus - testis nullus - Eden svedok - kako nieden
svedok. Od druga strana, isto kako {to eden iskaz na svedok mo`e da
bide dovolen dokaz, dva (ili pove}e) iskazi na svedoci koi potvrduvaat
ist fakt, ne mora da bidat dokaz za negovoto postoewe. 234 Ocenata
na sudijata ima u{te pogolemo zna~ewe koga iskazite na svedocite ne
se soglasuvaat. Vo site ovie slu~ai, iskazite na svedokot ne se brojat,
tuku se merat. 235
266
III. VE[TAK
1. POIM NA VE[TAK I VE[TA^EWE
1. Ve{tak (perit) e procesno nezainteresirano lice koe sudot go
povikuva, vrz osnova na svojata stru~na sprema i ve{tina, da zabele`i
izvesni fakti ili za niv da go dade svoeto mislewe. Vo takvi slu~ai,
pa duri i koga samiot sudija raspolaga so odredenata stru~na sprema,
se povikuva ve{tak, ottamu {to funkcijata sudija i funkcijata ve{-
tak se inkopatibilni.
2. Ve{tacite se specifi~no i samostojno dokazno sredstvo koe
kvalitativno se razlikuva od ostanatite dokazni sredstva. Toa e osobeno
slu~aj vo distinkcijata so svedokot. Iako ve{takot, kako i svedokot,
dava iskaz {to slu`i kako osnova za utvrduvawe fakti, osnovnata
razlika me|u niv se sostoi vo toa {to svedokot se povikuva da gi
iznese svoite setilni zabele`uvawa za odreden nastan od minatoto za
koj vo momentot na negovoto slu~uvawe ne bil svesen deka zabele`anoto
}e treba da go reproducira, a ve{takot namerno da zabele`i odreden
fakt i da go reproducira. Osven toa svedokot nikoga{ ne e povikan
da go dade svoeto mislewe, tuku go iznesuva samo ona {to go zabele`al,
dodeka ve{takot, pokraj svoite zabele`uvawa vrz predmetot na
ve{ta~eweto e povikan da go dade i svoeto mislewe za faktite od zna-
~ewe za krivi~niot predmet. 236
Zaradi tie razliki i zaradi objektivnosta na ve{ta~eweto, za
ve{tak, po pravilo, ne se zema lice koe e soslu{ano kako svedok (~l.
236 st. 3 ZKP)
3. Procesnoto dejstvie na zabele`uvawe fakti i iznesuvawe
mislewe po istite od strana na ve{tacite se vika ve{ta~ewe. Ve{ta-
234
Vo ovaa smisla vo literaturata ~esto se citira izrekata koja mu se
pripi{uva na Napoleon, koja denes, isto taka, ne va`i, ili poto~no ne treba
da va`i: "Dodeka dokazot na eden ~esen ~ovek ne e dovolen da se osudi eden neranimajko,
dotoga{ dokazot na dvajca neranimajkovci e dovolen da se osudi
~esen ~ovek".
235
Vidi: Vasilevi}, T. op. cit. str. 366.
236
Za ovie i drugi razliki me|u ve{tak i svedok vidi: Markovi}, T. op.
cit. str. 451 i Vasiljevi}, T. op. cit. str. 335.

~eweto se sostoi od dva dela: naod (visum repertum) i mislewe (parere).
Naodot e neposredno setilno zabele`uvawe na fakti, odnosno na seto
ona {to e najdeno i konstatirano vrz predmetot na ve{ta~eweto od
strana na ve{takot. Misleweto na ve{takot pak, e zaklu~okot za naodot
donesen vrz osnova na pravilata na odredena nau~na disciplina.
4. Predmet na ve{ta~ewe kako i kaj uvidot mo`at da bidat mesta,
predmeti i lica poradi tragite koi se nao|aat na niv, poradi sopstvenite
svojstva, kako i poradi pojavite i procesite vo vrska so niv.
2. ODREDUVAWE I IZZEMAWE NA VE[TAK
1. Ve{ta~ewe se opredeluva sekoga{ koga za utvrduvawe ili za
ocena na nekoj va`en fakt treba da se pribavi naod i mislewe od lice
{to raspolaga so potrebno stru~no znaewe (~l. 233 ZKP) so pismena
naredba od strana na organot {to ja vodi postapkata. Vo naredbata se
naveduva vo pogled na koi fakti se vr{i ve{ta~ewe i komu mu se doveruva.
Naredbata se dostavuva i do strankite (~l. 234 st. 1 ZKP).
Za ve{ta~ewe, po pravilo se povikuva eden ve{tak, a vo situacii
koga ve{ta~eweto e pote{ko i poslo`eno, dva ili pove}e ve{taci.
(~l. 234 st. 3 ZKP). Ve{ta~eweto mo`e da mu se doveri i na stru~na
ustanova (bolnica, hemiska labaratorija, fakultet), a ako postojat posebni
ustanovi za oddelni vidovi ve{ta~ewa, toga{ vo prv red na tie
ustanovi (~l. 234 st. 2 ZKP). Toga{ pak ako za nekoj vid ve{ta~ewe vo
sudot ne postojat opredeleni ve{taci, sudot mo`e da opredeli ve{tak
nadvor od listata (~l. 234 st. 4 ZKP).
Soglasno navedenite odredbi vo na{ata krivi~na postapka ve-
{ta~eweto mo`e da im bide dovereno na: a) oddelni stru~waci, b) postojani
sudski ve{taci, v) stru~ni ustanovi i, g) specijalizirani ustanovi.
Koga ne postojat postojani ve{taci, organot {to go opredeluva
ve{ta~eweto mo`e slobodno da izbere lice na koe }e mu ja doveri ovaa
zada~a, licata odredeni so ~l. 236 ZKP. Soglasno taa odredba, za ve-
{tak ne mo`e da se zeme:
1 0 lice koe ne mo`e da bide soslu{uvano kako svedok (~l. 218
ZKP),
2 0 lice koe e oslobodeno od dol`nosta da svedo~i (~l. 219 ZKP),
3 0 lice sprema koe e storeno krivi~noto delo, a ako e ve}e zemeno,
vrz negoviot naod i mislewe ne mo`e da se zasnova sudskata odluka.
2. So ogled na toa {to strankite ne mo`at da u~estvuvaat vo
izborot na ve{tacite niv samo im se soop{tuva imeto na opredleniot
ve{tak. Me|utoa, ako nekoja od strankite se somneva vo objektivnosta
na ve{atkot i smeta deka postoi nekoja od pri~inite za negovo izzemawe,
mo`e da bara takvo izzemawe. Pri~ina za izzemawe na ve{takot
(~l. 41 ZKP) postoi i vo pogled na lice koe zaedno so obvinetiot ili
so o{teteniot e vo raboten odnos vo ist organ ili drugo pravno lice,
267

kako i vo pogled na lice koe e vo raboten odnos kaj o{teteniot ili
obvinetiot (~l. 236 st. 2 ZKP).
Do izzemaweto na ve{tak doa|a po slu`bena dol`nost ili po
barawe od strankite.
Koga e dozvolena posebna `alba protiv re{enieto so koe se
odbiva baraweto za izzemawe na ve{takot (~len 39 stav 4), `albata go
odlaga izvr{uvaweto na ve{ta~eweto, dokolku ne postoi opasnost od
odlagawe (~l. 236 st. 4 ZKP).
3. Spored na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo ve{ta~eweto
pretstavuva obvrska na povikanoto ve{to lice. Taa obvrska
sodr`i: 1 0 dol`nost na ve{takot da se otpovika na pokanata i, 2 0 dol`nost
da go dade svojot naod i mislewe (~l. 235 st. 1 ZKP). Ako ve-
{takot {to e uredno povikan ne dojde, a izostanokot ne go opravda,
ili ako odbie da ve{ta~i, mo`e da se kazni pari~no na kaznata opredelena
vo ~l. 74 st. 1 ZKP, a vo slu~aj na neopravdan izostanok mo`e i
prisilno da se dovede (~l. 235 st. 2 ZKP). Prisilno doveduvawe na ve-
{tak vo istragata e zabraneto.
Nasproti dol`nostite na ve{takot mu se zagarantirani i odredeni
prava, me|u koi se pomesteni: pravoto da prisustvuva na uvid, da
gi dobie potrebni izvestuvawa i uvid vo spisite, da predlaga izveduvawe
novi dokazi, na glavniot pretres po odobrenie na pretsedatelot
na sovetot da im postavuva pra{awa na obvinetiot i na svedocite, da
prisustvuva na soslu{uvaweto na obvinetiot i svedocite, za predmetot
na ve{ta~eweto da se izjasni vo celost i bez prekinuvawe i da primi
nadomest za svojata rabota.
268
3. POSTAPKA PRI VE[TA^EWETO
1. So ve{ta~eweto rakovodi sudijata koj go opredeluva istoto i
gi postavuva pra{awata na koi treba da se odgovri.
Pred po~etokot na ve{ta~eweto, (osven ako za ve{ta~eweto se
potrebni poslo`eni i podolgotrajni ispituvawa, ako se vr{i vo ustanova,
ili pak od moralni pri~ini), ve{takot se povikuva, vo prisustvo
na organot {to ja vodi postapkata i na zapisni~arot, da go razgleda
vnimatelno predmetot na ve{ta~eweto (~l. 238 st. 1 ZKP) i to~no da
navede se {to }e zabele`i i najde i svoeto mislewe da go iznese nepristrasno
i vo soglasnost so pravilata na naukata ili ve{tinata (~l.
237 st. 1 ZKP).
2. Samoto ve{ta~ewe zapo~nuva taka {to sudijata koj rakovodi
so ve{at~eweto go poka`uva predmetot na ve{ta~eweto so barawe ve-
{takot gri`livo da go razgleda i mu postavuva pra{awa na koi toj
treba da odgovori. Po odobrenie na sudijata i strankite mo`at da mu
postavuvaat pra{awa na ve{takot. Potoa od ve{takot se bara to~no
da navede sî {to }e zabele`i i najde vo odnos na predmetot na ve{a~eweto
i svoeto milewe da go iznese nepristrasno i vo soglasnost so

pravilata na naukata i ve{tinata za koja e stru~en (~l. 237 st. 3
ZKP). 237 Ve{takot posebno se predupreduva deka davaweto la`en iskaz
pretstavuva krivi~no delo (~l. 237 st. 1 ZKP) i za taa cel mo`e da se
bara da polo`i zakletva (237 st. 2 ZKP).
Na ve{takot mo`at da mu se davaat pojasnuvawa, a mo`e da mu se
dozvoli i da gi razgleduva spisite. Ve{takot mo`e da predlo`i da se
izvedat dokazi ili da se pribavat predmeti i podatoci {to se od va`nost
za davawe naod i mislewe. Ako prisustvuva na uvid, rekonstrukcija
ili na drugo istra`no dejstvie, ve{takot mo`e da predlo`i da se
razjasnat oddelni okolnosti ili da mu se postavat oddelni pra{awa na
liceto koe se soslu{uva (~l. 237 st. 4 ZKP).
3. Naodot i misleweto na ve{takot vedna{ se vnesuva vo zapisnik.
Na ve{takot mo`e da mu se odobri da podnese pismen naod odnosno
mislewe dopolnitelno vo rok {to }e mu go opredeli organot pred
koj se vodi postapkata (~l. 239 ZKP). Vo zapisnikot za ve{ta~eweto
ili vo pismeniot naod i misleweto zadol`itelno se nazna~uva koj go
izvr{il ve{ta~eweto, kako i zanimaweto, stru~nata podgotovka i specijalnosta
na ve{takot (~l. 241 st. 1 ZKP).
4. Po zavr{enoto ve{ta~ewe, na koe ne prisustvuvale strankite
}e se izvestat deka ve{ta~eweto e izvr{eno i deka zapisnikot za
ve{ta~eweto, odnosno pismeniot naod i misleweto mo`at da gi razgledaat
(~l. 241 st. 2 ZKP).
4. VIDOVI NA VE[TA^EWE
Vo nastojuvawe da regulira nekoi posebni vidovi ve{ta~ewa,
na{iot zakon se opredelil za onie {to se naj~esti vo praktikata.
1. Obdukcija na trup. Obdukcijata pretstavuva metod na pregled
na mrtvo ~ove~ko telo zaradi utvrduvawe na patolo{kite promeni na
teloto i pri~inite i na~inot na nastanata smrt. Postojat dva vida na
obdukcija: klini~ka i sudskomedicinska. Klini~kata obdukcija se
vr{i vo slu~ai koga nastapila prirodna smrt, i slu`i za ispituvawe
na vidot na zaboluvaweto, patolo{kite promeni i neposrednata pri-
~ina na smrtta. Sudskomedicinskata obdukcija se vr{i koga postoi
somnenie deka smrta bila nasilno predizvikana. Nejzina cel mo`e da
bide utvrduvawe na identitetot na nepoznat trup, utvrduvawe na nepo-
237
Ve{takot go razgleduva predmetot na ve{ta~eweto i gi utvrduva
faktite spored pravilata na svojata struka. Vo toj pogled podle`i na odgovornost
za pravilnosta na svojot naod i mislewe, i ottamu mora da ima celosna
sloboda po pra{aweto koi metodi i sredstva na istra`uvawe }e gi upotrebuva.
Ottamu, sovremenite prava, me|u koi e i na{eto, ni{to ne zboruvaat
za metodite na istra`uvawe koi gi upotrebuva ve{takot vo konkretniot
slu~aj. Krapac, D. O vje{ta~enju u krivi~nom postupku s osobitim na vje{ta~enje telesnih
ozleda, Zbornik Pravnog Fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1984/3-4, str. 360.
269

srednata pri~ina i vremeto na smrtta, pronao|awe tragi na nasilstvo,
utvrduvawe na te`inata na telesnata povreda i nivnoto vlijanie na
predizvikuvaweto na smrtta, identifikacija na sredstvata {to ja predizvikale
smrtta, kako i drugi pravno medicinski pra{awa (v. ~l. 246
ZKP). Ako trupot ve}e e zakopan, se opredeluva ekshumacija zaradi negov
pregled i obdukcija (~l. 244 ZKP).
Koga ve{ta~eweto ne se vr{i vo stru~na ustanova, pregled i
obdukcija na trupot vr{i eden, a po potreba dva ili pove}e lekari,
koi po mo`nost treba da bidat od sudskomedicinska struka. So toa ve-
{ta~ewe rakovodi istra`niot sudija i vo zapisnikot go vnesuva naodot
i misleweto na ve{takot, kako i vizuelno tonskata snimka (~l. 245
st. 1 ZKP). Za ve{tak ne mo`e da se opredeli lekarot {to go lekuval
umreniot. Pri obdukcijata na trupot, a zaradi davawe razjasnuvawe za
tekot i okolnostite na bolesta, lekarot {to go lekuval umreniot
mo`e da se soslu{a kako svedok (~l. 245 st. 2 ZKP).
2. Sudskomedicinsko ve{ta~ewe na truewe. Toga{ koga postoi
somnevawe za truewe, somnitelnite materii {to se najdeni vo trupot
ili na drugo mesto se upatuvaat na ve{ta~ewe do ustanova {to vr{i
toksikolo{ki ispituvawa (~l. 248 st. 1 ZKP). Za ovie ve{ta~ewa
ZKP se izjasnuva samo u{te za toa deka pri pregledot na somnitelnite
materii ve{takot treba posebno da go utvrdi vidot, koli~estvoto i
dejstvoto na najdeniot otrov, a ako stanuva zbor za pregled na materii
zemeni od trupot, po mo`nost i koli~estvoto na upotrebeniot otrov
(~l. 248 st. 2 ZKP).
3. Sudskomedicinsko ve{ta~ewe na za~etok. Pri pregledot i
obdukcijata na za~etok treba posebno da se utvrdi negovata starost,
sposobnosta za vonmateri~en `ivot i pri~inata za umiraweto (~l. 247
st. 1 ZKP). [to se odnesuva pak, do pregled i obdukcija na trup na novoroden~e,
ZKP postavuva obvrska posebno da se utvrdi dali novoroden~eto
e rodeno `ivo ili mrtvo, dali bilo sposobno za `ivot, kolku
dolgo `iveelo, kako i vremeto i pri~inata za smrtta ( 247 st. 2 ZKP).
4. Sudskomediscinsko ve{ta~ewe na telesni povredi. Ve{ta-
~eweto na telesni povredi po pravilo se vr{i so pregled na povredeniot,
a ako toa ne e mo`no ili ne e potrebno vrz osnova na medicinskata
dokumentacija ili na drugi podatoci vo spisite (~l. 249 st. 1 ZKP).
Otkako to~no }e gi opi{e povredite, ve{takot e dol`en da dade mislewe,
osobeno za vidot i te`inata na sekoja oddelna povreda i za nivnoto
vkupno dejstvo so ogled na nivnata priroda ili na posebnite
okolnosti na slu~ajot, kakvo dejstvo tie povredi obi~no proizveduvaat,
a kakvo vo konkretniot slu~aj proizvele i so {to se izvr{eni
povredite i na koj na~in (~l. 249 st. 2 ZKP).
5. Psihijatrisko ve{ta~ewe. Utvrduvaweto na psihijatriskoto
ve{ta~ewe na obvinetiot sekoga{ e opredeleno od odredeno somnenie
deka se raboti za negova nepresmetlivost ili namalena presmetlivost
poradi trajna ili privremena du{evna bolest, privremena du{evna
270

astroenost ili zaostanat du{even razvoj (~l. 250 st. 1 ZKP). Takvoto
ve{ta~ewe go opredeluva organot {to ja vodi postapkata i mu go
doveruva na eden ili pove}e ve{ti lica koi spored svojata specijalnost
se neuropsihijatri. Me|utoa, ako spored misleweto na ve{takot
e potrebno podolgo posmatrawe, obvinetiot se ispra}a na posmatrawe
vo soodvetna zdravstvena ustanova. Re{enie za toa donesuva istra`niot
sudija. Posmatraweto mo`e da trae do dva meseci, a nad toj rok
mo`e da se prodol`i samo ako postoi obrazlo`en predlog od upravnikot
na zdravstvenata ustanova po prethodno pribaveno mislewe od
ve{taci, no vo nikoj slu~aj podolgo od rokot za pritvor (~l. 250 st. 2
ZKP).
Ako vo zdravstvenata ustanova se upatuva obvinetiot koj se nao|a
vo pritvor, istra`niot sudija ja izvestuva taa ustanova za pri~inite
poradi koi e opredelen pritvorot, za da se prezemat merkite potrebni
za obezbeduvawe na celta na pritvorot (~l. 250 st. 4 ZKP). Vremeto
pominato vo zdravstvenata ustanova na obvinetiot mu se zasmetuva
vo pritvorot odnosno vo kaznata ako bide izre~ena (~l. 250 st. 5
ZKP).
Ako ve{tacite ustanovat deka du{evnata sostoja na obvinetiot
e rastroena, }e ja opredelat prirodata, vidot, stepenot i trajnosta na
rastroenosta i }e dadat svoe mislewe za toa kakvo vlijanie imala takvata
du{evna sostojba i kakvo se u{te ima vrz sfa}aweto i postapkite
na obvinetiot, kako i dali i vo kolkava mera postoelo rastrojstvo
na du{evnata sostojba vo vreme na izvr{uvaweto na krivi~noto delo
(~l. 250 st. 3 ZKP).
6. Telesen pregled na obvinetiot i na drugi lica. So cel da se
utvrdat faktite va`ni za re{avawe na krivi~niot predmet mo`e da se
odredi telesen pregled na obvinetiot i drugi lica. Telesniot pregled
go odreduva organot {to ja vodi postapkata, a go vr{i opredleno stru-
~no lice.
Telesen pregled na obvinetiot }e se prezeme i bez negova soglasnost
ako e potrebno da se utvrdat faktite va`ni za krivi~nata postapka.
Telesen pregled na drugi lica mo`e da se prezeme bez nivna soglasnost
samo toga{ ako mora da se utvrdi dali na nivnoto telo se nao|a
opredelena traga ili posledica od krivi~noto delo (251 st. 1 ZKP).
7. Analiza na krv. Zemawe na krv i drugi lekarski dejstvija {to
spored pravilata na medicinskata nauka se prezemaat zaradi analiza i
utvrduvawe na drugi fakti va`ni za krivi~nata postapka, mo`at da se
prezemat i bez soglasnost na liceto koe se pregleduva, ako poradi toa
ne bi nastapila nekakva {teta za negovoto zdravje. Ne e dozvoleno
sprema obvinetiot ili svedokot da se primenat medicinski
intervencii ili da im se davaat takvi sredstva so koi bi se vlijaelo
vrz nivnata volja pri davaweto na iskaz (~l. 251 st. 2 ZKP).
8. Ve{ta~ewe na delovni knigi. Koga e potrebno da se prezeme
271

ve{ta~ewe na delovni knigi, organot pred koj se vodi postapkata e dol`en
da im nazna~i na ve{tacite vo koj pravec i vo koj obem treba da
go vr{at ve{ta~eweto i koi fakti i okolnosti treba da se utvrdat
(~l. 252 st. 1 ZKP).
Ako za prezemawe na ve{ta~ewe na delovni knigi na pravnoto
lice e nu`no prethodno da se sredi negovoto knigovodstvo, tro{ocite
okolu sreduvaweto na knigovodstvoto pa|aat vrz tovar na pravnoto
lice (~l. 252 st. 2 ZKP).
Re{enie za sreduvawe na knigovodstvoto donesuva organot {to
ja vodi postapkata, vrz osnova na obrazlo`en pismen izve{taj od ve-
{tacite na koi im e nalo`eno ve{ta~ewe na delovnite knigi. Vo re-
{enieto }e se nazna~i i iznosot {to pravnoto lice e dol`no da mu go
polo`i na sudot kako avans za tro{ocite okolu sreduvaweto na negovoto
knigovodstvo. Protiv ova re{enie ne e dozvolena `alba (~l. 252
st. 3 ZKP).
Po izvr{enoto sreduvawe na knigovodstvoto, organot {to ja
vodi krivi~nata postapka donesuva vrz osnova na izve{tajot na ve{tacite,
re{enie so koe ja utvrduva visinata na tro{ocite nastanati poradi
sreduvaweto na knigovodstvoto i opredeluva deka toj iznos go podnesuva
pravnoto lice. Pravnoto lice mo`e da se `ali vo pogled na
osnovanosta na odlukata za nadomest na tro{ocite i visinata na tro-
{ocite. Za `albata re{ava sovetot na prvostepeniot sud od ~l. 22 st. 6
ZKP (~l. 252 st. 4 ZKP).
Naplatata na tro{ocite, dokolku nivniot iznos ne bil avansiran,
se vr{i vo korist na organot {to odnapred gi isplatil tro{ocite
i nagradata na ve{tacite (~l. 252 st. 5 ZKP).
6. OCENA NA DOKAZNATA VREDNOST NA ISKAZOT NA VE[TAK
1. Soglasno sovremenata teorija za krivi~nata postapka ve{tite
lica pretstavuvaat samo edno od dokaznite sredstva a nivniot iskaz
se ocenuva slobodno kako i kaj ostanatite dokazi. Pritoa, sudot ima
aktivna uloga i nastojuva da dobie naod i mislewe {to se zaсnovani
vrz sigurni pokazateli za utvrduvawe na pravno relevantnite fakti.
So ogled na kompliciranosta na ocenata na naodot i misleweto
na ve{takot, ZKP sodr`i posebni odredbi {to slu`at kako orientacija
pri ocenkaта na negovata dokazna vrednost. Taka spored ~l. 242
ZKP, ako podatocite na ve{tacite za nivniot naod su{testveno se razlikuvaat
ili ako nivniot naod e nejasen, necelosen ili e vo protivre-
~nost sam so sebesi ili so izvidenite okolnosti, a tie nedostatoci ne
mo`at da se otstranat so povtorno soslu{uvawe na ve{tacite, ve{ta-
~eweto }e se obnovi so istite ili so drugi ve{taci.
Po ocenata na naodot se pristapuva kon ocena na misleweto na
ve{tacite. Pritoa, ZKP opredeluva ako vo misleweto na ve{ta~eweto
ima protivre~nosti ili nedostatoci ili se javi osnovano somneva-
272

we vo to~nosta na dadenoto mislewe, a tie nedostatoci ili somnevawa
ne mo`at da se otstranat so povtorno soslu{uvawe na ve{tacite, }e se
pobara mislewe od drugi ve{taci (~l. 243 ZKP).
Neto~no mislewe na ve{takot zna~i deka ne se to~ni zaklu~ocite
{to toj gi izvel vrz osnova na svojot naod. Takvoto milewe mo`e
da bide rezultat na nedovolna stru~nost na ve{takot, nedovolnoto
sledewe na sovremenite nau~ni dostignuvawa vo soodvetnata nau~na
oblast, povr{en pregled na predmetot na ve{ta~eweto, necelosni podatoci
vrz koi se zasnova misleweto i sl.
Vo praktikata se ~esti i tn. dubiozni (dvosmisleni, nesigurni)
mislewa na ve{tacite so koi ne se dava precizen odgovor na postavenite
pra{awa. Toa e osobeno slu~aj kaj misleweto so koi se utvrduva
presmetlivosta, odnosno neprezmetlivosta na storitelot na krivi~noto
delo.
2. Sudot go prifa}a iskazot na ve{takot ako steknal uverenie
za negovata to~nost i ako e vo soglasnost so ostanatite dokazni sredstva.
Ottamu {to ne raspolaga so soodvetnata stru~na podgotovka so
koja raspolaga ve{takot, sudot nema pravo da vnesuva kakvi i da e
izmeni vo misleweto na ve{takot, tuku mo`e samo da go prifati ili
da ne go prifati, {to zavisi od negovoto sudisko uveruvawe, me|utoa
ne i da go modificira, zameni ili samo delumno da go prifati negovoto
mislewe.
Dokolku sudot ne go prifati misleweto na ve{takot se smeta
deka ve{ta~eweto ne bilo uspe{no, odnosno kako i da ne bilo prezemeno.
Vo takva situacija sudot e prisilen so pomo{ na ostanatite dokazi
da gu utvrduva faktite. Dokolku ne go prifati kone~noto mislewe
na ve{takot sudot e obvrzan toa da go obrazlo`i.
IV. PRIZNANIE I POREKNUVAWE
Zaradi celosno razbirawe na problematikate {to ovde se izlo-
`uva, vo procesnata teorija e voobi~aeno najprvin da se poso~i, a potem
i da se izlo`i razlikata me|u poimite raspit na obvinetiot i
priznanie na obvinetiot. Poradi prifatlivosta na vakviot pristap i
nie najprvin }e ja izlo`uvame problematikaat na raspitot na obvinetiot,
a potem }e odgovorime i na osnovnite pra{awa {to se odnesuvaat
na priznanieto i poreknuvaweto na priznanieto od strana na
obvinetiot.
1. RASPIT NA OBVINETIOT
1.1. Poim na raspit na obvinetiot
1. So ogled na toa {to vo na{ata krivi~na postapka obvinetiot
se pojavuva kako subjekt i procesna stranka toj ne se soslu{uva, tuku
samo se raspituva za nastanot i vo toj pogled ima pravo na mol~ewe. Na
273

toj na~in i obvinetiot stanuva izvor na podatoci vo postapkata, so
{to se otvora dilemata za dozvolenosta, odnosno na nedozvolenosta od
negovoto koristewe kako izvor na podatoci vo postapkata. Vo ovoj pogled
vo teorijata postojat sprotivstaveni mislewa
Protivnicite na raspitot istaknuvaat deka toj sekoga{ e povrzan
so prisilba i tortura i deka tokmu vo prisilbata da se odgovara na
svoja {teta za da se potvrdi obvinenieto se nao|a smislata na raspitot.
Nasproti ova stojali{te stojat avtorite spored koi raspitot
na obvinetiot pretstavuva edno od najefikasnite sredstva za utvrduvawe
na vistinata i ednovremeno mo{ne uspe{no sredstvo za negova
odbrana, pod uslov da e osloboden od kakva i da e prisilba so koja se
nastojuva da se dojde do negovo priznanie. Vakvoto stojali{te potkrepeno
so pravni garancii deka raspitot nema da se pretvori vo prisilba
za dobivawe priznanie e prifateno vo na{eto krivi~noprocesno
zakonodavstvo. Ottamu, koga obvinetiot samiot se soglasuva so ispituvaweto,
raspitiot ne spa|a me|u dokaznite sredstva, tuku se smeta samo
kako procesno dejstvie prezemeno, so cel da se utvrdi identitetot na
obvinetiot i sredstvo koe mu ovozmo`uva da ja iznese svojata odbrana.
2. Me|u pravnite garancii so koi se obezbeduva odbegnuvaweto
na kakvi i da e opasnosti raspitot da bide zloupotreben zaradi iznuda
na priznanie, vo ZKP se predviduva:
1 0 Pravoto na obvinetiot na mol~ewe. (~l. 210 st. 2 ZKP).
2 0 Poseben na~in na koj se vr{i raspitot odreden vo ~l. 210-216
ZKP.
3 0 Zabrana na primena na medicisnki intervencii i sredstva so
koi se vlijae na voljata na obninetiot (~l. 251 st. 2 ZKP). So ovaa
odredba vsu{nost se zabranuva sekakva upotreba na narkoanaliza ili
upotreba na poligraf (lie-detektor) za dobivawe na odreden iskaz od
obvinetiot.
4 0 Obvrska pokraj priznanieto na obvinetiot da se sobiraat i
drugi dokazi (~l. 215 ZKP).
274
1.2. Postapka na raspit na obvinetiot
1. Osnovna pretpostavka za pristapuvawe kon raspit na obvinetiot
e donesenoto re{enie za sproveduvawe na istraga (~l. 152 ZKP) i
svojstvoto na obvinet na opredeleno lice vo postapkata.
Pred da se pristapi ko raspitot, organot {to go vr{i ispituvaweto
e dol`en da go pou~i obvinetiot deka ima pravo vo postapkata
da go upotrebuva svojot jazik (~l. 7 ZKP), kako i pravo da zeme branitel
i deka branitelot mo`e da prisustvuva na raspitot (~l. 63 st. 2
ZKP). Obvinetiot mo`e da bide raspitan vo otsustvo na svojot branitel
samo vo slu~aite odredeni so ~l. 210 st. 8 ZKP, a toa se: 1 0 samo ako
izre~no se otka`al od toa pravo, a odbranata ne e zadol`itelna ili 2 0

ako vo rok od 24 ~asa od momentot koga e pou~en za ova pravo (~l. 63 st.
2 ZKP) samiot ne obezbedi branitel, osven vo slu~aj na zadol`itelna
odbrana.
2. Pri raspitot na obvinetiot najprvin se zemaat negovite generalii,
potrebni za utvrduvawe na identitetot (~l. 210 st. 1 ZKP), a
potoa mu se soop{tuva zo{to se obvinuva i koi osnovi na somnenie
stojat protiv nego. Pritoa obvinetiot se pra{uva {to ima da navede
vo svojata odbrana, a mu se soop{tuva deka ne e dol`en da ja iznese svojata
odbrana nitu da odgovara na postavenite pra{awa (~l. 210 st. 2
ZKP).
Obvinetiot sekoga{ se ispituva usno pri {to mo`e da mu se dozvoli
da gi koristi svoite zabele{ki (~l. 210 st. 3 ZKP).
Pri ispituvaweto mu se ovozmo`uva vo nepre~eno izlagawe da
se izjasni za site okolnosti {to go tovarat i da gi iznese site fakti
{to mu slu`at za odbrana (~l. 210 st. 4 ZKP). Pritoa e zna~ajno deka
zaradi obezbeduvawe na slobodata na negovoto izjasnuvawe, davaweto
la`en iskaz od strana na obvinetiot ne pretstavuva krivi~no delo.
3. Otkako obvinetiot }e go zavr{i svojot iskaz, mo`e da mu se
postavat dopolnitelni pra{awa: dokolku e potrebno da se popolnat
prazninite, i pojasnuva~ki pra{awa: dokolku e potrebno da se otstranat
protivre~nostite ili nejasnotiite vo negovoto izlagawe (~l. 210
st. 5 ZKP). Ovie i site drugi dozvoleni pra{awa na obvinetiot treba
da mu se postavuvaat jasno, razbirlivo i opredeleno, taka {to da mo`e
napolno da gi razbere. Vo ispituvaweto me|utoa so (~l. 21 st. 1 ZKP se
zabranuva postavuvawe na kapciozni pra{awa (pra{awa vo koi se poa|a
od pretpostavkata deka obvinetiot iska`al ne{to {to ne iska-
`al, na primer: "Kade go sokrivte ukredeniot predmet?" so koe se implicira
deka obvinetiot go ukral predmetot i deka znae kade se nao|a),
nitu sugestivni pra{awa (pra{awa vo koi e ve}e sodr`ano kako treba
na niv da se odgovori). Sugestivni se, vsu{nost onie pra{awa so koi
na ispitanikot mu se predo~uvaat fakti koi doprva treba da se soznaat
duri od negoviot odgovor, i ottamu go naveduvaat na odreden iskaz
(na primer, namesto svedokot da se zapra{a dali obvinetiot imal ne-
{to vo raka, mu se postavuva sugestivno pra{awe dali obvinetiot
imal pi{tol vo rakata).
Ispituvaweto treba da se vr{i taka {to vo polna mera se po~ituva
li~nosta na obvinetiot (~l. 210 st. 6 ZKP). Osnovnite garancii
vo taa nasoka se zabranite:
1 0 sprema obvinetiot da se upotrebi kakva i da e izmama za da se
dojde do negova izjava ili priznanie (~l. 21 st. 1 ZKP), i
2 0 sprema obvinetiot da se upotrebi sila, zakana ili drugi sli-
~ni sredstva (~l. 251 st. 2 ZKP) za da se dojde do negova izjava ili priznanie
(~l. 210 st. 7 ZKP).
Ako e postapeno sprotivno na odredbite na ~l. 210 st. 7 i 8, ili
ako izjavite na obvinetiot od st. 8 za prisustvuvaweto na branitelot
275

ne se zabele`ani vo zapisnik, vrz iskazot na obvinetiot ne mo`e da se
zasnova sudskata odluka (~l. 210 st. 9 ZKP).
4. Ako vo tekot na postapkata se javi potreba od soo~uvawe ili
prepoznavawe na predmeti so negova soglasnost mo`e da se izvr{at i
ovie procesni dejstvija.
Obvinetiot mo`e da bide soo~en so svedok ili so drug obvinet,
ako nivnite iskazi ne se soglasuvaat vo pogled na va`nite fakti. Soo~enite
se ispituvaat oddelno za sekoja okolnost za koja nivnite iskazi
me|usebno ne se soglasuvat, a nivniot odgovor se vnesuva vo zapisnikot
(~l. 212 ZKP).
Predmetite {to se vo vrska so krivi~noto delo ili {to slu`at
kako dokaz }e mu se poka`at na obvinetiot zaradi prepoznavawe, otkako
prethodno }e gi opi{e. Ako ovie predmeti ne mo`at da se donesat,
obvinetiot mo`e da se odvede na mestoto kade {to se nao|aat tie (~l.
213 ZKP).
5. Iskazot na obvinetiot sekoga{ se vnesuva vo zapisnikot i
toa vo forma na raska`uvawe. Postavenite pra{awa i odgovorite na
niv se vnesuvaat vo zapisnik samo koga toa e potrebno (~l. 214 st. 1
ZKP). Zna~ajno e toa {to na obvinetiot mo`e da mu se dozvoli da go
ka`uva sam svojot iskaz vo zapisnik (~l. 214 st. 2 ZKP).
276
2. PRIZNANIE
1. Priznanieto pretstavuva dobrovolen iskaz na obvinetiot so
koj toj delumno ili vo celost ja potvrduva vistinitosta na navodite na
obvinenieto, odnosno deka go storil krivi~noto delo koe mu se stava
na tovar ili samo toa deka e vistinit nekoj fakt {to ne e povolen za
nego. Od navedenata definicija proizleguva deka pravno relevantno e
ona priznanie na obvinetiot koe e vistinito, dobrovolno i celosno
ili delumno. Toa od druga strana zna~i deka nasproti vistinitoto
mo`e da postoi la`no priznanie (koga storitelot izjavuva deka postoele
odredeni fakti koi vo realnosta ne postoele i obratno), a nasproti
dobrovolnoto, neizbe`no priznanie (priznanie koe obvinetiot
svojot iskaz ne go dava slobodno, tuku pritisnat so ve}e otkrienite
fakti).
Priznanieto spored na{iot ZKP se tretira kako dokazno sredstvo
~ija dokazna vrednost e izedna~ena so ostanatite dokazni sredstva.
Me|utoa i pokraj takvata opredelba, zakonodavecot postavuva barawe
za odredena pretpazlivost pri ocenata na negovata dokazna vrednost.
Vo taa smisla se istaknuva deka sudot e dol`en i pokraj priznanieto
na obvinetiot da pribira i drugi dokazi (~l. 215 ZKP). So
drugi zborovi, vo sekoj slu~aj treba da se izbegnuva priznanieto da
bide edinstven dokaz vo postapkata. Me|utoa, ottamu {to ZKP ne
odreduva kolku i kakvi dokazi se potrebni za osuditelna presuda, mo-
`no e, iako samo vo isklu~itelni slu~ai, takva presuda da bide donese-

na i samo vrz osnova na priznanie na obvinetiot.
Vakvata opredelba na zakonodavecot e povekestrano opravdana
a osobeno ottamu {to:
- vospostavuva opredeleni garancii {to treba da gi eliminiraat
eventualnite zloupotrebi so priznanieto, posebno ako na glavniot
pretres obvinetiot go odrekne ili go izmeni ve}e dadenoto prizanie,
i
- ovozmo`uva posovesen pristap na organot {to ja vodi postapkata
so {to se pridonesuva kon otkrivawe na la`nite priznanija koi
i ne se taka retki vo praktikata.
2. [to se odnesuva do la`nite priznanija tie mo`at da bidat
dadeni od najrazli~ni motivi na obvinetiot. Me|u niv kako naj~esti
se pojavuvaat:
1 0 priznanie na polesno (na primer, kra`ba), zaradi prikrivawe
na pote{ko krivi~no delo (na primer, siluvawe), pri {to priznavaweto
na polesnoto krivi~nio delo na obvinetiot mu slu`i kako alibi,
ottamu {to i dvete dela bile izvre{eni vo isto vreme no razli~ni,
edno od drugo prili~no oddale~eni mesta.
2 0 priznavawe na deloto od strana na deca zaradi izbegnuvawe
na krivi~nata odgovornost na nivnite polnoletni, naj~esto najbliski
rodnini osobeno kaj izvr{eni ubistva od krvna odmaza.
3 0 priznavawe na tu|u delo od odmazda zaradi nanesuvawe {teta
na treto lice sprema koe postoi odreden animuzitet.
4 0 priznanie na tu|o delo poradi vetena ili dobiena materijalna
korist od storitelot na deloto.
5 0 priznanie na tu|o delo zradi istaknuvae poradi publicitetot
{to istoto go predizvikalo vo mediumite.
3. Navedenite primeri na la`ni priznanija jasno uka`uvaat
deka priznanieto po svojot karakter mo`e da bide la`no vo pogled na
toa deka samiot obvinet storil odredeno krivi~no delo ili la`no
priznanie so koe obvinetiot tovari drugo lice kako storitel na krivi~noto
delo.
Vo dvata slu~ai, iako postojat elementi na krivi~no delo od
~l. 367 KZ (davawe la`en iskaz), odnosno ~l. 366 KZ (la`no prijavuvawe
krivi~no delo) obvinetiot ne mo`e da se zeme na krivi~na odgovornost,
ottamu {to toj e procesen subjekt i stranka vo krivi~nata postapka
komu mu e zagarantirano pravoto na mol~ewe i pravoto na odbrana,
{to zna~i da se brani na na~in za koj smeta deka e najadekvaten za
nego. Edintvenata sankcija od takvoto priznanie soglasno ~l. 526 st. 2
ZKP, e toa {to osudeniot nema pravo na nadomest na {teta ako so svoe
la`no priznanie ili na drug na~in namerno ja pri~inil svojata osuda,
osven ako na toa bil prisilen.
4. Priznanie vo istragata i priznanie na glavniot pretres. Ova
razlikuvawe e zna~ajno so ogled na merkite {to go obvrzuvaat sudot na
prezemawe i na drugi dokazni dejstvija. Imeno, dokolku se raboti za
277

jasno i odredeno priznanie na obvinetiot vo prethodnata postapka,
koe zgora na toa e potkrepeno i so drugi dokazi, organot koj ja vodi
postapkata kon natamo{no sobirawe na dokazi }e pristapi samo na
predlog od tu`itelot (~l. 215 ZKP). Od druga strana, priznanieto
dadeno na glavniot pretres vo nikoj slu~aj ne go osloboduva sudot da
izvede i drugi dokazi (~l. 215 ZKP).
3. OTPOVIKUVAWE NA PRIZNANIETO
Otpovikuvawe na priznanieto pretstavuva odrekuvawe, povlekuvawe
na priznanieto koe ve}e bilo dadeno od strana na obvinetiot
vo prethodnata postapka. Toa vo praktikata ~esto se slu~uva ottamu
{to pri prvoto ispituvawe sekoe lice se nao|a vo posebna psihi~ka
sostojba, a osobeno storitelot na deloto koj, optovaren so ~uvstvo na
vina za storenoto, dava priznanie koe podocna vo posmirena sostojba i
vo uslovi na podobro zapoznavawe so svoite prava i mo`nosti vo postapkata,
go poreknuva. Poreknuvawe na priznanieto mo`e da poteknuva
i ottamu {to dadenoto priznanie bilo iznudeno, zatoa {to vrz
obvinetiot bila upotrebena fizi~ka ili psihi~ka sila ili zakana,
ili dolgotrajno ispituvawe koe predizvikalo psihofizi~ka zamorenost,
no i od brojni drugi vistiniti ili izmisleni pri~ini, osobeno
toga{ koga obvinetiot vo tekot na postapkata }e doznae deka za
storenoto delo ne postojat drugi dokazi osven negovoto priznanie.
Poreknuvawe kako i samoto priznanie mo`e da bide vistinito
ili la`no, celosno ili delumno, pa duri i dobrovolno ili neizbe`no
(koga faktite nesomneno uka`uvaat deka priznanieto bilo la`no).
4. OCENA NA DOKAZNATA VREDNOST NA PRIZNANIETO I
POREKNUVAWETO
1. Sudot ja ocenuva dokaznata vrednost na prizanieto i negovoto
poreknuvawe vo kompleksot na site dokazi, soglasno negovoto slobodno
sudisko uveruvawe. Pritoa, od osobeno zna~ewe e pridr`uvawe
do praviloto deka ne sekoe priznanie, odnosno poreknuvawe treba da
se otfrli kako tendeciozno. Toa osobeno se odnesuva na priznanieto
koe mo`e da e dadeno i od ~uvstvo na ~est i kaewe poradi storenoto
delo. Ottamu, i vo slu~aj na prizanie i poreknuvawe e potrebno sudot
da gi podlo`i na ispituvawe i da izvr{i iscrpna analiza na motivite
kako na priznanieto, taka i na poreknuvaweto i da prifati ili otfrli
vo zavisnost od celosno utvrdenite fakti za krivi~niot predmet.
Odredeno vnimanie treba da mu se posveti i na na~inot na koj e dojdeno
do priznanieto, odnosno poreknuvaweto, {to zna~i deka vo sekoj
slu~aj e potrebno da se izvr{i nivno proveruvawe i potkrepuvawe so
drugi dokazi.
278

2. Ako podocne`nite iskazi na obvinetiot se razlikuvaat od
iskazite {to bile dadeni porano, a osobeno ako obvinetiot go otpovika
svoeto priznanie, }e se povika da gi iznese pri~inite zo{to dal razli~ni
iskazi, odnosno zo{to go otpovikuval priznanieto (~l. 211 st.
2 ZKP). Od ovaa odredba proizleguva deka vo pogled na porane{niot i
podocne`niot iskaz ne treba da postoi nikakva pretpostavka na vistinitost.
3. Najposle treba da se spomne i priznanieto dadeno poradi
ubla`uvawe na kaznata na koe obvinetiot se re{ava naj~esto pou~en
deka sudot vo sekoj slu~aj takvoto priznanie }e go ceni kako olesnuva-
~ka okolnost. Toa pak, vo sudskata praktika i navistina e slu~aj. Priznanieto
i kaeweto, koi naj~esto se pojavuvaat kako osnov za ubla`uvawe
na kaznata, mo`at samo isklu~itelno da imaat karakter na osobeno
olesnuva~ki okolnosti, me|utoa sudovite ~estopati nekriti~ki gi usvojuvaat
kako osnov za ubla`uvawe, bez poblisko opredeluvawe vo presudata.
238 Vo taa smisla se vo pravo avtorite koi istaknuvaat deka na
ocenata na iskazot na obvinetiot vlijaat mnogu okolnosti, a mo`e da
se ka`e i izvesni predrasudi. Ako se osvrnime na sudot koj e povikan
da ja opredeli dokaznata vrednost na iskazot, }e zabele`ime deka toj
naj~esto vo mnogu dr`i do priznanieto, kako da ima ne{to vol{ebno
vo toa {to obvinetiot go priznal deloto koe mu se stava na tovar. Se
dobiva vpe~atrok deka sudot ~esto smeta deka so dobienoto priznanie
e zavr{en i najglavniot del od rabotata vo dokaznata postapka. Stavot
na zakonot principielno e poinakov, pa ottamu pogre{nata praktika
treba da se suzbiva, za{to samo pravilnata primena na zakonot mo`e
da dovede do pravilna ocena na priznanieto i poreknuvaweto. 239
V. MATERIJALNI DOKAZI
1. POIM I VIDOVI NA MATERIJALNI DOKAZI
1. Pod materijalni dokazi se podrazbiraat predmeti sozdadeni
od prirodata i predmeti sozdadeni od ~ovekot so koi vo krivi~nata
postapka se pridonesuva kon rasvetluvawe na va`ni fakti i re{avawe
na krivi~niot predmet. Toa se dokazni sredstva koi sami po sebe pretstavuvaat
ili pak vrz sebe nosat tragi na krivi~noto delo ili na negoviot
storitel. Tie dokazi Krivi~niot zakonik gi pomestuva pod poimot
ispravi. Isprava vo smisla na KZ pretstavuva sekoj predmet {to
e podoben ili e odreden da slu`i kako dokaz na nekakov fakt {to ima
vrednost za pravnite odnosi (~l. 122 st. 11 KZ). Vaka opredeleniot
poim na isprava, odredeni avtori go upotrebuvaat i vo procesnopravna
238
Vidi: Sulejmanov, Z. Kriminalna politika, Grafohartija, Skopje,
2001, str. 175-176, 190 i 217.
239
Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 227.
279

smisla. Me|utoa, spored drugi avtori, pod isprava se podrazbira samo
onie predmeti koi sodr`at nekoe soop{tenie, a spored na{ite procesnopravni
propisi ovoj poim se upotrebuva vo smisla koj i voobi~aeno
se upotrebuva vo `ivotot, odnosno kako pismen sostav (~l. 178 st. 2, 391
st. 1 t. 1 i 402 ZKP).
2. Iako se brojni, materijalnite dokazi mo`at da se grupiraat
spored odredeni kriteriumi. Me|u niv sekako e najzna~aen kriteriumot
spored nivniot odnos kon krivi~niot predmet. So ogled na ovoj
kriterium materijalnite dokazi mo`at da se podelat na:
1 0 predmeti koi kako sredstvo poslu`ile za izvr{uvawe na krivi~noto
delo ili bile nameneti za taa cel (razni oradija, oru`je, pribor
i spravi za vr{ewe na falsifikati i sl),
2 0 predmeti koi se pribaveni (ukradeni predmeti) ili dobieni
kako nagrada (pari i predmeti) od krivi~noto delo,
3 0 predmeti koi proizlegle od krivi~noto delo (falsifikuvani
ispravi, pari i sl.),
4 0 predmeti na koi mo`at da se najdat tragi od izvr{enoto krivi~no
delo i storitelot (obleka, konduri i drugi li~ni predmeti), i
5 0 predmeti koi ja osvetluvaat li~nosta na storitelot, negovite
motivi i negovata vrska so krivi~noto delo (pismena korespondencija,
zabele{ki, dnevnici, fotografii i sl.). 240
2. OTKRIVAWE, PRIBIRAWE I OBEZBEDUVAWE NA
MATERIJALNITE DOKAZI
Otkrivaweto, pribiraweto i obezbeduvaweto na materijalnite
dokazi se vr{i spored op{tite stavovi za tovarot na doka`uvaweto,
me|utoa postojat i odredeni osobenosti.
Materijalnite dokazi mo`at da gi pru`at samite stranki, kako
i treti lica, me|utoa karakteristi~no e deka ~esto gi otkrivaat i
sudot i organite za vnatre{ni raboti (kriminalisti~ko-tehni~kite
slu`bi). Organite na vnatre{ni raboti gi otkrivaat, pribiraat i
obezbeduvaat ovie dokazi so posebni operativni i istra`ni dejstvija
pred poveduvaweto na krivi~nata postapka ili vo tekot na istragata.
Dokolku ne dojde do dobrovolno pru`awe na materijalni dokazi sudot
i organite na vnatre{ni raboti se upateni da gi otkrijat po prisilen
pat, imeno so uvid na mestoto na krivi~niot nastan, so pretresuvawe
na dom i drugi prostorii i oddelni lica, so telesni pregledi i primena
na kriminalisti~kata tehnika, a nivnoto pribirawe go ostvaruva
so privremeno odzemawe na pronajdenite dokumenti i predmeti. Obezbeduvaweto
na materijalnite dokazi se vr{i taka {to tie se klasi-
240
Inaku, sekoj predmet koj go doka`uva postoeweto na krivi~no delo
ili u~estvoto na nekoe lice vo toa delo, vobi~aeno se sre}ava pod nazivot corpus
delicti.
280

ficiraat i ~uvaat spored nivnite svojstva.
Otkrivaweto, pribiraweto i obezbeduvaweto na materijalnite
dokazi se fiksiraat so pomo{ na zapisnik. Vo zapisnikot se vnesuva
to~en i celosen opis na konkretniot predmet ili dokument. Pritoa na
liceto od koe privremeno e odzemen predmetot ili dokumentot, za toa
mu se izdava potvrda.
3. IZVEDUVAWE I DOKAZNA VREDNOST NA MATERIJALNITE
DOKAZI
1. Izveduvaweto na materijalnite dokazi vo krivi~nata postapka
se prezema so pomo{ na procesnite dejstvija: uvid, rekonstrukcija
na krivi~niot nastan, ve{ta~ewe i prepoznavawe na predmeti i lica.
2. Dokaznata vrednost na predmetite i dokumentite so koi sami
po sebe ili so tragite koi se nao|aat vrz niv se ocenuva vrz osnova na
op{tite pravila za ocena na dokazite. Ona {to im odi vo prilog na
ovie dokazi, koi vo literaturata so pravo se sre}avaat i pod nazivot
nemi svedoci na krivi~noto delo ili dokazi koi ne la`at, mo`e da se
istakne deka spored svojata priroda se objektivni i nepristrasni vo
pogled na ona {to go poka`uvaat. Pokraj toa tie se utvrduvaat vrz
osnova na nau~niet dostigawa. Na toj na~in vo niv, vo granicite na
mo`noto se isklu~eni slabostite na li~noto iskustvenoto i neizvesnosta.
Krajnata vrednost na ovie dokazi e uslovena i so prirodata i
sigurnosta na procesnite dejstvija so ~ija pomo{ se pribaveni. 241
4. PRETRESUVAWE NA DOM I DRUGI PROSTORII
1. Poim na pretresuvawe. Pretres na dom (stan, ku}a) i drugi
prostorii na obvinetiot ili drugi lica mo`e da se prezeme ako e verojatno
deka so pretresot }e se fati obvinetiot ili }e se pronajdat
tragi na krivi~noto delo ili predmeti va`ni za krivi~nata postapka
(~l. 198 st. 1 ZKP).
2. Procesna forma. Odlukata za pretresuvawe ja donesuva
istra`niot sudija ili sudskiot sovet vo vid na pismeno obrazlo`ena
naredba, vo koja posebno se nazna~uva mestoto {to se pretresuva, kako
i predmetite ili liceto {to se baraat odnosno odzemaat (~l. 199 st. 1
ZKP). Naredbata za pretresuvawe po pravilo mu se predava na liceto
kaj koe ili vrz koe }e se izvr{i pretresuvawe pred da zapo~ne pretresuvaweto
so toa {to pred pretresuvaweto }e se povika toa lice dobrovolno
da go predade liceto, odnosno predmetite {to se baraat (~l. 199
st. 2 ZKP). Pretresuvaweto mo`e da go vr{i samiot sud, me|utoa vo
praktikata toa obi~no mu se prepu{ta na organite na vnatre{ni raboti
poradi nivnata posebna operativna stru~nost.
241
Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 229-230.
281

Vo isklu~itelni slu~ai kon pretresuvawe na dom mo`e da se
pristapi i bez prethodno predavawe na naredba, kako i bez prethodna
pokana za predavawe na lice ili predmeti. Vo prviot slu~aj pretresuvaweto
}e se prezeme:
1 0 ako se pretpostavuva vooru`en otpor,
2 0 ako e nu`no pri somnevawe deka e storeno te{ko krivi~no
delo {to go storila grupa ili organizacija pretresot da se izvr{i nenadejno
ili,
3 0 ako pretresuvaweto treba da se izvr{i vo javni prostorii
(~l. 199 st. 3 ZKP).
Vo vtoriot slu~aj se raboti za ovlasteni slu`beni lica na
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti koi mo`at i bez naredba za pretres
da vlezat vo dom i drugi prostorii ako tamu se nao|a liceto {to
po naredba na sud treba da se pritvori ili prisilno da se dovede (~l.
202 st. 1 ZKP).
3. Postapuvawe pri pretresuvaweto. Organot {to go vr{i
pretresuvaweto e do`en da go povika dr`atelot na domot i na drugi
prostorii da prisustvuva pri pretresuvaweto, a ako e toj otsuten, negoviot
zastapnik ili nekoj od vozrasnite ~lenovi na doma}instvoto
ili sosedi (~l. 200 st. 1 ZKP). Pritoa, na pretresuvaweto po pravilo
prisustvuvaat dvajca polnoletni gra|ani kako solenitentni svedoci.
Pred po~etokot na pretresuvaweto svedocite }e se predupredat da
vnimavaat kako se vr{i pretresuvaweto, kako i na toa deka imaat pravo
pred potpi{uvaweto na zapisnikot za pretresuvawe da stavat svoi
prigovori ako smetaat deka sodr`inata na zapisnikot ne e to~na (~l.
200 st. 3 ZKP).
Pretresot mo`e da se izvr{i i bez prisustvo na svedoci ako ne
e mo`no vedna{ da se obezbedi nivnoto prisustvo, a postoi opasnost
od odlagawe. Pri~inite za pretres bez prisustvo na svedoci moraat da
se nazna~at vo zapisnikot (~l. 200 st. 4 ZKP).
Koga se vr{i pretresuvawe vo prostorii na dr`avni organi,
institucii {to vr{at javni ovlastuvawa ili pravni lica, se povikuva
nivniot stare{ina da prisustvuva na pretresuvaweto (~l. 200 st. 5
ZKP). Pretresuvawe i pregledi vo voena zgrada pak, se vr{i po odobrenie
na nadle`niot voen stare{ina (~l. 200 st. 6 ZKP).
Pretresuvawe po pravilo se vr{i dewe. Dokolku postoi opasnost
od odlagawe, pretresuvaweto koe e zapo~nato dewe no ne e dovr{eno,
mo`e da prodol`i i no}e (~l. 199 st. 4 ZKP). Samoto pretresuvawe
se vr{i pretpazlivo, taka {to nema da se naru{uva ku}niot red (~l.
200 st. 7 ZKP), a zaklu~eni prostorii, mebel ili drugi predmeti se
otvorat so sila samo ako nivniot dr`atel ne e prisuten ili ne saka
dobrovolno da gi otvori. Pri otvoraweto se odbegnuva nepotrebno
o{tetuvawe (~l. 200 st. 2 ZKP).
So postapka na pretresuvaweto podrobno se zanimava krimina-
282

listi~kata taktika. 242
5. Rezultatot na pretresuvaweto na dom i na ostanati prostorii
e uspe{en ako pridonelo za otkrivawe na obvinetiot i pronao|awe
tragi na krivi~noto delo i predmeti koi se va`ni za krivi~nata
postapka. Ako toa e slu~aj, pri vr{eweto na pretresuvaweto privremeno
se odzemaat samo onie predmeti i ispravi {to se vo vrska so celta
na pretresuvaweto vo dadeniot slu~aj (~l. 200 st. 8 ZKP). Ako pri
pretresuvaweto na dom ili lice se najdat predmeti {to nemaat vrska
so krivi~noto delo poradi koe e naredeno pretresuvaweto, no koi uka-
`uvaat na drugo krivi~no delo za koe se goni po slu`bena dol`nost,
tie privremeno se odzemat, a za odzemaweto vedna{ se izdava potvrda.
Za toa vedna{ se izvestuva javniot obvinitel zaradi poveduvawe krivi~na
postapka. Ovie predmeti vedna{ }e se vratat ako javniot obvinitel
najde deka nema osnova za poveduvawe krivi~na postapka, a ne postoi
nekoja druga zakonska osnova spored koja bi trebalo tie predmeti
da se odzemat (~l. 200 st. 9 ZKP).
6. Za sekoe pretresuvawe na dom ili lice se sostavuva zapisnik.
Zapisnikot go potpi{uvaat slu`benoto lice koe go vr{i pretresuvaweto,
liceto kaj koe ili vrz koe se vr{i pretresuvawe i licata ~ie
prisustvo e zadol`itelno (~l. 201 st. 1 ZKP). Za odzemenite predmeti
ili ispravi na liceto mu se izdava potvrda( ~l. 201 st 3 ).
5. PRETRESUVAWE NA LICA
1. Pretres na lica mo`e da se prezeme koga e verojatno deka so
toa }e se pronajdat tragi ili predmeti va`ni za krivi~nata postapka
(~l. 198 st. 2 ZKP). Kaj pretresuvaweto na lice soodvetno se primenuvaat
odredbite {to se odnesuvaat na pretresuvaweto na dom i drugi
prostorii so izvesni specifi~nosti vrz koi ovde sosema nakratko }e
se zadr`ime.
2. Pretresuvaweto na lice bez naredba za pretres i bez prisustvo
na svedoci mo`e da se izvr{i od strana na ovlastenite slu`beni
lica na organot za vnatre{ni raboti pri izvr{uvawe na naredba za
priveduvawe ili pri li{uvawe od sloboda ako postoi somnenie deka
toa lice poseduva oru`je ili oradie za napad ili ako postoi somnenie
deka }e gi otfrli, sokrie ili uni{ti predmetite {to od nego treba
privremeno da se obezbedat i odzemat kako dokaz vo krivi~nata postapka
(~l. 202 st. 2 ZKP).
3. Pretresuvaweto na lice, koe po pravilo treba da se vr{i vo
zatvoreni prostorii, opfa}a pregled na oblekata, koja po potreba treba
i da se soble~e, kako i pregled na teloto, koe po potreba mo`e da se
podlo`i i na rengensko snimawe. Liceto {to se pretresuva mo`e da
432.
242
Vidi: Vodineli}, V. op. cit. str. 98-114 i Markovi}, T. op. cit. str. 416-
283

ide sekoe lice protiv koe postoi osnovano somnevawe deka e storitel
na krivi~noto delo i sekoe drugo lice kaj koe osnovano se o~ekuva
deka mo`at da se najdat predmeti ili tragi od deloto. Pretresuvaweto
na `ensko lice go vr{i samo `ensko lice, a za svedoci se zemaat samo
`enski lica (~l. 200 st. 3 ZKP). 243
284
6. PRIVREMNO ODZEMAWE NA PREDMETI
1. Vo ~l. 203 st. 1 ZKP e sodr`ana op{ta obvrska na sudot spored
koja ako se sopstvenost na storitelot: 1 0 predmetite {to spored
Krivi~niot zakonik treba da se odzemat, a toa se: a) predmetite {to se
upotrebeni ili bile nameneti za izvr{uvawe na krivi~noto delo -
instrumenta sceleris, ili b) predmetite {to nastanale od izvr{uvawe na
krivi~noto delo - producta scerelis (~l. 68 st. 1 KZ), ili 2 0 predmetite
{to mo`at da poslu`at kako dokaz vo krivi~nata postapka, privremeno
se odzemaat i mu se predadaat na ~uvawe na sudot ili na drug
na~in se obezbeduva nivno ~uvawe. Vakvoto odzemawe na predmetite e
privremeno, bidej}i duri po zavr{uvaweto na krivi~nata postapka se
odlu~uva {to }e se slu~i so niv, odnosno dali tie kone~no }e bidat
odzemeni, }e bidat vrateni na onoj od kogo se odzemeni ili }e se
uni{tat. Vo su{tina site navedeni predmeti se odzemaat ottamu {to
mo`at da poslu`at kako dokaz vo postapkata, iako odzemaweto na
predmetite od t. 1 0 (corpus delicti) vo krivi~niot zakonik e motivirano
od drugi celi - kako vid na krivi~na sankcija - merka na bezbednost.
2. Site navedeni predmeti, bez ogled dali se sopstvenost na storitelot
ili na treto lice, zadol`itelno se odzemaat ako postoi opasnost
povtorno da bidat upotrebeni za izvr{uvawe na krivi~no delo
ili ako toa go barat interesite na op{tata bezbednost i pri~inite na
moralot (~l. 69 st. 2 KZ). Vo taa smisla vo ~l. 203 st. 2 ZKP e odredeno
deka toj {to dr`i vakvi predmeti e dol`en da gi predade po barawe na
sudot. Liceto koe }e odbie da gi predade predmetite mo`e da se kazni
so pari~na kazna predvidena vo ~l. 74 st. 1 ZKP. 244
3. Odzemaweto na predmetite go vr{i istra`niot sudija ili
ovlasteni lica na organite na vnatre{ni raboti. Ovlastenite slu`beni
lica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti mo`at da gi odzemat
predmetite navedeni vo ~l. 203 st. 1 ZKP, koga postapuvaat spored
~l. 142 i 147 ZKP, ili koga izvr{uvaat nalog na sud (203 st. 4 ZKP).
Pri odzemaweto na predmetite se nazna~uva kade se pronajdeni
243
Za pretresuvaweto na lica vidi podrobno: Vodineli}, V. op. cit. 114 -
115 i Markovi}, T. op. cit. str. 432-437.
244
Odzemawe na predmetite mo`e da ima dobrovolen ili prisilen
karakter. Vo prviot slu~aj liceto kaj kogo se nao|a predmetot istiot go predava
po barawe na sudot, a vo vtoriot slu~aj, predmetot po pravilo se otkriva
so pretresuvawe i pritoa se odzema.

i se opi{uvaat, a po potreba i na drug na~in se obezbeduva utvrduvawe
na nivnata identi~nost. Za odzemenite predmeti se izdava potvrda (~l.
203 st. 5 ZKP). Zaplenetite narkoti~ki drogi, psihotropni supstanci,
prekursori i drugi predmeti ~ij promet e zabranet ili ograni~en, {to
ne se zadr`ani kako primerok za ve{ta~ewe, so odluka na nadle`niot
sud mo`at da se uni{tat i pred pravosilnosta na presudata (~l. 203 st.
6 ZKP).
Za odzemaweto na predmetite vedna{ se izvestuva javniot obvinitel
zaradi poveduvawe krivi~na postapka. Ova izvestuvawe ima dejstvo
na krivi~na prijava. Me|utoa, ako javniot obvinitel najde deka
nema osnov za poveduvawe na krivi~na postapka, dokolku ne postoi nekoj
drug zakonski osnov za nivno odzemawe, predmetite se vra}aat.
4. Odzemenite predmeti treba da se ~uvaat na soodveten na~in
pod nadzor na sudot, a obezbeduvaweto na imotot ili sredstva za {to
istra`niot sudija ili sovetot donesuvaat re{enie so cel da bidat dokaz
vo postapkata (~l 203-a st. 1 ZKP ). Vo ovaa smisla vo literaturata
se prepora~uva odzemenoto oru`je i eksplozivi da im se doveruvaat na
~uvawe na organite za vnatre{ni raboti, a predmetite koi se podlo-
`ni na rasipuvawe - na organizacii koi raspolagaat so specijalni
uredi za nivno konzervirawe. Pritoa, va`no e da se podvle~e, bidej}i
vo praktikata toa ~esto se previduva, deka zaradi pravilnoto vodewe
na postapkata, 245 postapuvaweto so predmetite e regulirano taka {to
tie vo sekoj slu~aj treba da mu se predadat na sudot ili na drug na~in
da se obezbedi nivnoto ~uvawe i za toa da se izvesti sudot. Taka, ako
predmetite {to mo`at da poslu`at kako dokaz, organite za vnatre{ni
raboti im gi dostavaat na javniot obvinitel. Tie predmeti javniot
obvinitel mora da gi dostavi do istra`niot sudija (sudot) ili da nazna~i
kade tie se nao|aat, 246 so barawe za sproveduvawe na istraga (~l.
151 st. 5 i ~l. 203 st. 1 ZKP). Pokraj predmetite od ~lenot 203, sudot
mo`e da donese re{enie za zamrznuvawe na sredstva, smetki i fondovi
za koi postoi somnevawe deka pretstavuvaat prinos od izvr{eno
krivi~no delo (~l 203-a st. 2 ZKP). Obezbeduvaweto na nedvi`niot
imot se vr{i so stavawe na hipoteka (~l. 203-a st. 5 ZKP). Zaplenuvaweto
na pari~nite sredstva se vr{i so nalog i se ~uvaat vo sef, ili se
245
Sudovite ne taka retko ja vodat krivi~nata postapka bez da raspolagaat
so predmetite, so {to e dovedeno vo pra{awe na~eloto na neposredna
sudska ocena na dokazite, prepoznavawe na predmetite od strana na obvinetiot,
svedocite, ve{tacite i sl.
246
Toa se predmeti so golemi dimenzii ili so specifi~ni svojstva
(rasipliva stoka), opasni materii (otrovi, eksplozivi) i sl. Takvite predmeti
obi~no ne se dostavuvaat do sudot, tuku do druga ustanova (minsiterstvo
za vnatre{ni raboti, carinskata uprava i sl.). Pritoa, sudot mora da se
izvesti za toa, so to~no nazna~uvawe na mestoto kade predmetite se nao|aat i
od nego sekoga{ da se baraat upatstva za natamo{noto postapuvawe so niv.
285

deponiraat na posebna smetka bez pravo na raspolagawe (~l. 203-a st. 6
ZKP). Re{enieto za zamrznuvawe na finansiska transakcija ili bankarska
smetka, sudot go dostavuva do bankata ili druga finansiska
institucija (~l. 203-a st. 7 ZKP). Nikoj ne mo`e da se povikuva na
bankarska tajna za da izbegne izvr{uvawe na sudsko re{enie za privremeno
zamrznuvawe, zaplenuvawe ili zadr`uvawe na sredstva deponirani
vo banka (~l. 203-a st. 8 ZKP).
5. Odzemaweto na predmeti kako merka na bezbednost od imoten
karakter se odnesuva na predmetite koi bile upotrebeni ili nameneti
za izvr{uvawe na krivi~noto delo ili predmetite koi nastanale so
izvr{uvaweto na krivi~noto delo. Tie predmeti, po pravilo, mo`at
da se odzemat ako se sopstvenost na storitelot, a po isklu~ok i koga ne
se vo negova sopstvenost ako postoi opasnost povtorno da bidat
upotrebeni za izvr{uvawe krivi~no delo ili ako toa go baraat
interesite na op{tata bezbednost ili pri~inite na moralot. 247
Inaku, merkata na bezbednost odzemawe na predmeti na storitelot
mo`e da mu se izre~e pokraj izre~enata kazna, uslovnata osuda,
sudskata opomena ili osloboduvaweto od kazna (~l. 62 st. 3 KZ), pokraj
merkata zadol`itelno psihijatrisko ~uvawe i lekuvawe vo zdravstvena
ustanova ili zadol`itelno lekuvawe na sloboda (~l. 62 st. 2 KZ),
no i vo slu~aj koga krivi~nata postapka ne zavr{uva so presuda so koja
obvinetiot se oglasuva za vinoven (~l. 485 st. 1 ZKP). Ovaa merka na
bezbednost mo`e da se izre~e i sprema maloletnici, pod uslovite {to
gi predviduva KZ (~l. 72 KZ) pokraj vospitnite merki ili maloletni-
~ki zatvor, kako i pokraj merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
~uvawe i lekuvawe vo zdravstvena ustanova (~l. 92 KZ).
Karakteristi~no e deka predmetite {to spored Krivi~niot zakonik
mora da se odzemat, se odzemat i koga krivi~nata postapka ne
zavr{ila so presuda so koja obvinetiot se oglasuva za vinoven, ako toa
go baraat interesite na op{tata bezbednost ili pri~inite na moralot
(~l. 485 st. 1 ZKP). Posebno re{enie za toa donesuva organot pred koj
se vodela postapkata vo momentot koga postapkata e zavr{ena, odnosno
koga e zaprena (~l. 485 st. 2 ZKP). 248 Posebno re{enie za odzemawe na
predmetite sudot donesuva i koga vo presudata so koja obvinetiot e
oglasen za vinoven e propu{teno da se donese takva odluka (~l. 485 st.
3 ZKP).
Vo ~l. 203-v st. 1 ZKP navedeni se slu~aite vo koj vo soglasnost
so ovoj zakon ne mo`e da se odzemat:
- spisi ili drugi ispravi na dr`avnite organi so ~ie objavuva-
247
Vidi: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo, op{t del, str. 392-393.
248
Vo zavisnost od toa vo koj stadium postapkata e zavr{ena ili zaprena,
organot {to go donesuva ova re{enie mo`e da bide: istra`niot sudija,
vonraspraven ili raspraven sovet ili sudija poedinec. Posebnoto re{enie
mo`e da go donese i javniot obvinitel koga ja otfrla prijavata.
286

we bi se povredilo ~uvaweto na slu`benata, dr`avnata ili voenata
tajna, se dodeka nadle`niot organ poinaku ne odlu~i,
- pismeni obra}awa na obvinetiot sprema branitelot i licata
od ~l. 219 st. 1 ZKP, osven ako obvinetiot dobrovolno ne gi predade
- tehni~ki snimki {to se nao|aat kaj licata od ~l. 219 st. 1
ZKP, a koi tie gi napravile za fakti za koi se oslobodeni od dol`nosta
za svedo~ewe
- zapisi, izvodi od registarot i sli~ni ispravi {to se nao|aat
kaj licata od ~l. 219 st. 1 ZKP, a koi tie gi napravile za fakti za koi
tie vo vr{eweto na svoeto zanimawe gi soznale od obvinetiot i
- zapisi za fakti {to gi napravile novinari i nivni urednici
za sredstvata za javno informirawe od izvorot za izvestuvawe i podatoci
za koi doznale vo vr{eweto na svoeto zanimawe se upotrebeni vo
tekot na ureduvaweto na sredstvata za javno informirawe, {to se
nao|aat vo nivno vladenie ili vo redakcijata vo koja se vraboteni.
Inaku, zabranata od ~l. 203-v st. 1 ZKP ne se primenuva:
- vo pogled branitelot ili liceto oslobodeno od obvrskata na
svedo~ewe soglasno so ~l. 219 st. 1 ZKP, ako postoi osnovano somnenie
deka na obvinetiot mu pomagale vo vr{eweto na krivi~noto delo, ili
mu davale pomo{ po izvr{uvaweto na krivi~noto delo ili postapuvale
kako prikriva~i, i
- ako se raboti za predmeti koi moraat da se odzemat spored
Krivi~niot zakonik.
Zabrana za privremeno odzemawe na ispravi, predmeti i tehni-
~ki snimki od ~l. 203-v st. 1 ZKP, ne se primenuva i vo pogled na krivi~nite
dela storeni na {teta na deca i maloletnici. Podatocite so-
~uvani vo uredite za avtomatska, odnosno elektronska obrabotka podatoci
i mediumi vo koi tie podatoci se ~uvaat, na barawe na istra`niot
sudija, sovetot ili sudija poedinec mora da se predadat na organite
na krivi~nata postapka vo ~itliva i razbirliva forma.
Od druga strana vo ~l 203-g st. 1 ZKP, se precizira na~inot za
privremeno obezbeduvawe i odzemawe na predmeti ili imot, koi se
opredeluvaat so re{enie na sudot i toa istra`niot sudija vo tekot na
istragata i po podigawe na obvinitelniot akt sovetot na sudot, odnosno
sudija poedinec. Vo st. 2 na ovoj ~len, vo vrska so `albata na re-
{enieto na istra`niot sudija odlu~uva krivi~niot sovet od ~l. 22 st.
6 ZKP, a protiv re{enieto na sude~kiot sudija, odnosno sovetot odlu-
~uva neposredno povisokiot sud. Dodeka pak, st. 3 od ovoj ~len predviduva
deka odzemenite predmeti sprotivno na ovoj ~len, ne mo`at da
se upotrebat kako dokaz vo postapkata.
Zaveren prepis na odlukata za odzemawe na predmeti se dostavuva
do sopstvenikot na predmetite ako sopstvenikot e poznat (~l. 485
st. 4 ZKP). Sopstvenikot na predmetot ima pravo na `alba poradi nepostoewe
na zakonska osnova za odzemawe na predmetite. Ako re{enieto
ne go donel sudot, za `albata odlu~uva sovetot od ~l. 22 st. 6 na
287

sudot {to bil nadle`en za sudewe vo prv stepen (~l. 485 st. 5 ZKP).
6. Po upotrebata na predmetite kako materijalni dokazi vo
krivi~nata postapka, odnosno po zavr{uvaweto na postapkata, se postavuva
pra{awe za postapuvaweto so niv. So ogled na toa {to se raboti
za dve grupi na predmeti: predmeti koi se odzemeni kako dokaz vo
postapkata i predmeti koi pokraj toa mo`at da bidat opfateni so
merkata na bezbednost odzemawe na predmeti od ~l. 68 KZ, so privremeno
odzemenite predmeti se postapuva na eden od slednive na~ini:
1 0 Ako postapkata e zaprena ili e donesena osloboditelna presuda,
odnosno presuda so koe obvinenieto se otfrla, predmetite koi
bile odzemeni kako dokaz vo postapkata im se vra}aat na nivnite sopstvenici,
odnosno na liceto od koe se odzemeni (~l. 207 ZKP). Po
prestanokot na pri~inata za zaplenuvawe, zadr`uvawe ili zamrznuvawe,
istra`niot sudija donesuva re{enie za nivno osloboduvawe i vra-
}awe (~l. 207 st. 2 ZKP). Re{enieto od od st. 2 na ovoj ~len, vedna{ se
dostavuva do soodvetnata finansiska ili druga institucija (~l. 207 st.
3 ZKP).
2 0 Vo slu~aite koga obvinetiot e oglasen za vinoven, vo zavisnost
od nao|aweto na sudot, predmetite mo`at da bidat odzemeni ili
vrateni na sopstvenikot. Dokolku predmetite podle`at na zadol`itelno
odzemawe, posebna merka odzemawe na predmeti, sudot {to ja
izrekol presudata vo prv stepen odlu~uva dali takvite predmeti }e se
prodadat spored odredbite {to va`at za izvr{nata postapka ili }e se
predadat na dr`avni organi, kriminalisti~ki muzej i drugi institucii
ili }e se uni{atat (~l. 127 st. 3 ZKP).
3 0 Predmetite {to spored ~l. 68 st. 2 KZ zadol`itelno se odzemaat,
se odzemaat i toga{ koga krivi~nata postapka ne zavr{ila so
presuda so koja obvinetiot se oglasuva deka e vinoven (~l. 485 st. 1
ZKP). Pritoa i ovde sudot {to ja izrekol presudata vo prv stepen,
mo`e da odlu~i takvite predmeti da se prodadat spored odredbite {to
va`at za izvr{nata postapka ili da se predadat na dr`avni organi,
kriminalisti~ki muzej i drugi institucii ili da se uni{atat (~l. 127
st. 4 ZKP).
288
7. POSTAPKA SO SOMNITELNI PREDMETI
1. Vo krivi~noto procesno pravo pod somnitelni se podrazbiraat
onie predmeti za koi se pretpostavuva deka ne se na obvinetiot
tuku na drugi lica i deka mo`at da poslu`at kako dokaz za krivi~noto
delo za koe sî u{te ne se vodi postapka. I ovie predmeti mo`e privremeno
da se odzemat pri {to se vr{i nivnen popis so koj se vr{i nivna
identifikacija i se vnesuva vo zapisnik, a na dr`atelot na predmetite
mu se izdava posebna potvrda.
2. Ako na redoven na~in ne mo`e da se utvrdi sopstvenosta na
predmetot, se postapuva na eden od slednive na~ini:

- Ako kaj obvinetiot se najde tu| predmet, a ne se znae negoviot
sopstvenik, organot {to ja vodi postapkata }e go opi{e toj predmet i
opisot }e go objavi na tablata na organot na op{tinata na ~ie podra-
~je `ivee obvinetiot i na ~ie podra~je e storeno krivi~noto delo. Vo
oglasot }e se povika sopstvenikot da se javi vo rok od edna godina od
denot na objavuvaweto na oglasot, za{to vo sprotivno predmetot }e se
prodade. Parite dobieni od proda`bata se vnesuvaat vo buxetot na
Republika Makedonija (~l. 208 st. 1 ZKP).
- Ako se vo pra{awe predmeti od pogolema vrednost, objavuvaweto
mo`e da se izvr{i i preku dnevnite vesnici (~l. 208 st. 2 ZKP).
- Ako e predmetot podlo`en na rasipuvawe ili negovoto ~uvawe
e vrzano so zna~itelni tro{oci, }e se prodade spored odredbite
{to va`at za izvr{nata postapka, a parite }e se ~uvaat kako sudski depozit
(~l. 208 st. 3 ZKP). Na ovoj na~in }e se postapi i koga predmetot
mu pripa|a na odbegnat ili na nepoznat storitel na krivi~no delo (~l.
208 st. 4 ZKP).
- Ako vo rok od edna godina ne se javi nikoj za predmet ili za
pari dobieni od proda`bata na predmet, }e se donese re{enie predmetot
da stane dr`avna sopstvenost odnosno parite da se vnesat vo buxetot
na Republika Makedonija (~l. 209 st. 1 ZKP).
3. Sopstvenikot na predmetot ima pravo preku spor da bara vra-
}awe na predmetot ili na parite dobieni od proda`bata na predmetot.
Zastaruvaweto na ova pravo po~nuva da te~e od denot na objavuvaweto
na oglasot (~l. 209 st. 2 ZKP).
8. ODZEMAWE NA SPISI
1. Spisi pretstavuvaat site pismeni (dokumenti) bez ogled na
nivnata sodr`ina, golemina, namena, sopstvenik, izdava~ i sl. Tie vo
krivi~nata postapka, nezavisno dali se nao|aat kaj obvinetiot ili kaj
treti lica, sekoga{ koga e verojatno deka sodr`at podatoci so zna~ewe
na dokaz, se odzemaat. Nivnoto odzemawe obi~no se vr{i pri pretresuvawe
na dom i prostorii.
Ako se vr{i privremeno odzemawe na spisi {to mo`at da poslu`at
kako dokaz, }e se izvr{i niven popis. Ako poradi nivniot golem
broj toa ne e mo`no, spisite }e se stavat vo obvivka i }e se zape~atat.
Sopstvenikot na spisite mo`e da stavi na obvivkata i svoj pe~at (~l.
205 st. 1 ZKP). Liceto od koe se odzemeni spisite }e se povika da prisustvuva
pri otvoraweto na obvivkata. Ako toa ne se otpovika na pokanata
ili e otsutno, obvivkata }e se otvori, spisite }e se pregledaat i
potpi{at vo negovo otsustvo (~l. 205 st. 1 ZKP).
Pri otvoraweto na obvivkata i popisot na spisite mo`e da
prisustvuvaat tu`itelot i braniteot (~l. 161 ZKP), a pri pregleduvaweto
na spisite mora da se vodi smetka nivnata sodr`ina da ne ja doznaat
neovlasteni lica (~l. 205 st. 1 ZKP). Inaku, ~uvaweto na tajnos-
289

ta na sodr`inata na spisite e op{ta obvrska na site koi se zapozaeni
so nea. Povredata na ovaa obvrska pretstavuva krivi~no delo povreda
na tajnosta na postapkata od ~l. 369 KZ.
2. Od op{tata obvrska da se poka`at i predadat ordredeni spisi
postoi isklu~ok predviden vo ~l. 204 st. 1 ZKP. Imeno, dr`avnite
organi mo`at da go uskratat poka`uvaweto ili predavaweto na svoite
spisi ili drugi ispravi ako smetaat deka objavuvaweto na nivnata sodr`ina
bi bilo {tetno za dr`avnite interesi. Takviot stav, dr`avnite
organi treba da go obrazlo`at. Za opravdanosta na uskratenoto poka`uvaweto
i davaweto na spisite i drugi ispravi, kone~na odluka donesuva
sovetot.
Za razlika od dr`avnite organi, pravnite lica mo`at samo da
baraat da ne se objavat podatocite {to se odnesuvaat na nivnoto rabotewe
(~l. 204 st. 2 ZKP).
290
9. ODZEMAWE NA PO[TENSKI PRATKI
1. So Amandman XIX se garantira slobodata i nepovredlivosta
na pismata i na site drugi oblici na komunikacija. Samo vrz osnova na
odluka na sud, pod uslovi i vo postapka utvrdeni so zakon, mo`e da se
otstapi od pravoto na nepovredlivost na pismata i site drugi oblici
na komunikacija, ako toa e neophodno zaradi spre~uvawe ili otkrivawe
krivi~ni dela, zaradi vodewe krivi~na postapka ili koga toa go
baraat interesite na bezbednosta na Republikata. Zakonot se donesuva
so dvotretinsko mnozinstvo glasovi od vkupniot broj pratenici. Ottamu
vo ~l. 147 KZ e predvideno i krivi~noto delo povreda na pisma i
drugi pratki. Vo soglasnost so ovie odredbi e i ~l. 206 st. 1 ZKP so koj
se opredeluva deka istra`niot sudija mo`e da naredi pravnite lica vo
oblasta na po{tenskiot, telegrafskiot i drug soobra}aj da gi zadr-
`at, i so potvrda na priemot, nemu da mu gi predadat pismata, telegramite
i drugite pratki {to se upateni do obvinetiot ili {to toj gi
ispra}a samo ako postojat okolnosti poradi koi osnovano mo`e da se
o~ekuva deka ovie pratki }e poslu`at kako dokaz vo postapkata
2. Pismata i drugite pratki gi otvora istra`niot sudija vo
prisustvo na solenitentni svedoci. Solenitentni se onie svedoci (fr.
solennité - formalnost so koja se istaknuva va`nosta na odredeno dejstvie)
koi prisustvuvaat kako pri otvorawe na zadr`ani po{tenski pratki,
taka i pri pretres na dom ili lice ili pri pregled na lice. Tie
treba da se razlikuvaat od svedocite koi se javuvaat zaradi davawe
iskaz {to treba da poslu`i kako dokaz vo krivi~nata postapka.
Pri otvoraweto pismata i drugite pratki se vnimava da ne se
povredat pe~atite, a obvivkite i adresata se ~uvaat. Za otvoraweto se
sostavuva poseben zapisnik (~l. 206 st. 2 ZKP).
Ako interesite na postapkata dozvoluvaat, sodr`inata na pratkata
mo`e da mu se soop{ti vo celost ili delumno na obvinetiot,

odnosno na liceto do koe e upatena, a mo`e pratkata da mu se predade.
Ako obvinetiot e otsuten, pratkata }e se soop{ti ili }e se predade na
nekoi od negovite rodnini, a ako gi nema ovie, }e mu se vra~i na ispra-
}a~ot, ako toa ne im se protivi na interesite na postapkata (~l. 206 st.
3 ZKP).
10. POSEBNI ISTRA@NI MERKI
1. Vo sovremeni uslovi na osobeno zasilena zakana od sofisticiranite
formi na kriminalitetot, me|u koi poseben izraz dobiva
terozrizmot, dr`avite mora da iznao|aat ednakvo sofisticirani sredstva
za svoja odbrana. Ottamu, vo sovremenoto op{testvo se gradi i
opravduva tendencijata od voveduvawe posebni istra`ni merki so koi
organite na krivi~noto gonewe mo`at uspe{no da mu se sprotivstavat
na brziot podem na najnovite tehni~ki dostignuvawe vo izvr{uvawe na
osobeno opasni krivi~ni dela. Takviot odgovor na kriminalitetot,
me|utoa krie opasnosti od pregolemo navleguvawe vo li~nata sfera i
naru{uvawe na slobodite i pravata vo demokratskoto op{testvo so
aktite na arbitrarno sledewe, snimawe i prislu{uvawe na gra|anite.
Od tie pri~ini posebnite istra`ni merki se opravduvaat kako neophodno
sredstvo za suzbivawe na kriminalitetot samo dokolku postojat
garancii za nivnata neophodna primena i samo dokolku istite se
adekvatno zakonski regulirana. 249 Od tie pobudi e osmisleno i vo i
voveduvaweto na posebni istra`ni merki i vo na{eto zakonodavstvo
so cel podatocite, izvestuvawata, dokumentite i predmetite pribaveni
so primena na posebnite istra`ni merki pod uslovi i na~in utvrdeni
so ZKP da mo`e da se upotrbat kako dokaz vo krivi~nata postapka
(~l. 142-v st. 1 ZKP). Vo taa smisla e i intencijata na zakonodavecot
licata od ~l. 142-b st. 1 ZKP da mo`at da se soslu{aat kako
za{titeni svedoci vo vrska so tekot na sproveduvaweto na posebnite
istra`ni merki (~l. 142-v st. 2 ZKP). Pritoa, na{iot zakonodavec
opredelil deka identitetot na licata od ~l. 142-b st. 2 ZKP pretstavuvaat
slu`bena tajna (~l. 142-v st. 3 ZKP).
2. Spored na{iot ZKP, Sudot mo`e da naredi prezemawe na posebni
istra`ni merki vo dva slu~ai.
- Sudot, najprvin, mo`e da naredi prezemawe na posebni istra-
`ni merki koga postojat osnovi na somnevawe deka se podgotvuva, deka
vo tek e izvr{uvawe ili e storeno krivi~no delo za koe e propi{ana
kazna zatvor od najmalku ~etiri godini, kako i za krivi~ni dela za koi
postojat osnovi na somnevawe deka se podgotvuvaat, deka e vo tek e izv-
249
Inaku, osnovot na voveduvaweto na posebnite istra`ni merki se
nao|a vo Amandman XIX so koj e zamenet ~l. 17 od Ustavot, vo ~l, 8. st. 2 od
EKP^ i vo pove}e drugi megunarodni akti, a osobeno vo Konvencijata na ON
za borba so transnacionalniot organiziran kriminalitet.
291

{uvawe ili e storeno krivi~no delo od strana na organizirana grupa,
banda ili drugo zlostorni~ko zdru`enie, zaradi obezbeduvawe podatoci
i dokazi neophodni za uspe{no vodewe na krivi~nata postapka,
koi na drug na~in ne mo`at da se obezbedat ili nivno obezbeduvawe bi
bilo svrzano so pogolemi te{kotii. (~l. 142-b st. 1 ZKP)
- Zaradi obezbeduvawe podatoci i dokazi neophodni za uspe{no
vodewe na krivi~nata postapka, koi na drug na~in ne mo`at da se
obezbedat ili nivnoto obezbeduvawe bi bilo svrzano so pogolemi te{-
kotii, sudot mo`e da naredi prezemawe na posebni istra`ni merki i i
slednive taksativno opredeleni krivi~nite dela od Krivi~niot
zakonik: neovlasteno proizvodstvo i pu{tawe vo promet na narkoti-
~ni drogi, psihotropni supstancii i prekursori (~l. 215 KZ), iznuda
(~l. 258 KZ), ucena (~l. 259 KZ), perewe na pari i drugi prinosi od
kaznivo delo (~l. 273 KZ), krium~arewe (~l. 278 KZ), carinska izmama
od (278-a KZ), zloupotreba na slu`benata polo`ba i ovlastuvawe (~l.
353), pronevera vo slu`bata (~l. 354 KZ), izmama vo slu`bata (~l. 355
KZ), poslu`uvawe vo slu`bata (~l. 356 KZ), primawe potkup (~l. 357
KZ), davawe potkup (~l. 358 KZ), protivzakonito posreduvawe (~l. 359
KZ), nezakonito vlijanie vrz svedoci (~l. 368-a KZ), zlostorni~ko
zdru`uvawe (~l. 394 KZ), teroristi~ka organizacija (~l. 394-a KZ),
terorizam (~l. 394-b KZ), krivi~ni dela protiv dr`avata (Glava
XXVIII KZ) i krivi~ni dela protiv ~ove~nosta i me|unarodnoto pravo
(Glava XXXIV KZ), kako i za krivi~ni dela storeni preku sredstvata
za elektronska komunikacija. (~l. 142-b st. 2 ZKP)
3. Vidovi posebni istra`ni merki. ZKP predviduva osum posebni
istra`ni merki.
1 0 sledewe na komunikacii i vlez vo dom i drugi prostorii ili
vo prevozni sredstva zaradi sozdavawe na uslovi za sledewe na komunikacii,
pod uslovi i postapka utvrdeni so zakon,
2 0 uvid i prebaruvawe vo kompjuterski sistem, odzemawe na kompjuterski
sistem ili del od nego ili bazata za skladirawe na kompjuterski
podatoci,
3 0 tajno nabquduvawe, sledewe i vizuelno-tonsko snimawe na
lica i predmeti so tehni~ki sredstva,
4 0 prividen (simuliran) otkup na predmeti, kako i prividno
(simulirano) davawe potkup i prividno (simulirano) primawe potkup,
5 0 kontrolirana isporaka i prevoz na lica i predmeti,
6 0 koristewe na lica so prikrien identitet za sledewe i sobirawe
na informacii ili podatoci,
7 0 otvorawe prividna (simulirana) bankarska smetka na koja
mo`e da se vlo`uvat sredstva {to poteknuvaat od storeno krivi~no
delo, i
8 0 registrirawe na prividni ( simulirani) pravni lica ili koristewe
na postojni pravni lica zaradi sobirawe na podatoci. (~l.
142-b st. 1 ZKP)
292

Vo slu~aj koga ne se raspolaga so soznanie za identitetot na
storitelot na krivi~noto delo, posebnite istra`ni merki od st. 1 na
ovoj ~len mo`e da se odredat i sprema predmetot na krivi~noto delo.
(~l. 142-b st. 3 ZKP)
3. Posebnite istra`ni merki se opredeluvaat so naredba. Vo
slu~aite utvrdeni so zakon, vo predistra`nata postapka, posebnite
istra`ni merki se opredeluvaat so naredba od javniot obvinitel ili
istra`niot sudija, a vo istragata, samo so naredba od istra`en sudija
(~l. 142-g st. 1 ZKP). Pritoa, vo predistra`nata postapka, vrz osnova
na pismeno obrazlo`en predlog na javniot obvinitel, istra`niot
sudija odlu~uva so pismeno obrazlo`ena naredba za primena na posebnata
istra`na merka od t. 2 do t. 8 od ~l. 142-a st. 1 ZKP (~l. 142-g st. 2
ZKP), a vo slu~aite na nesoglasuvaweto me|u javniot obvinitel i istra`niot
sudija odlu~uva sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP (~l. 142-g st. 4
ZKP).
Vo predistra`na postapka javniot obvinitel odlu~uva so pismeno
obrazlo`enie naredba na pismeno obrazlo`en predlog od Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti za primena na posebnite istra`ni merki
od ~l. 142-b st. 1 t. 3 do 8 ZKP vo slu~aj koga ne se raspolaga so soznanie
za identitetot na storitelot na krivi~noto delo. (~l. 142-g st. 3
ZKP).
Po isklu~ok, vo itni slu~ai koga od odlagaweto mo`at da nastanat
nenadomestlivi {tetni posledici po uspe{noto vodewe na postapkata,
na predlog na javniot obvinitel, istra`niot sudija mo`e da
izdade i usna naredba so koja }e se dozvoli sledewe na komunikaciite
samo vrz osnova na usna naredba (~l. 11-a do Zakonot za sledewe na
komunikaciite).
Naredbata sodr`i: podatoci za liceto protiv koe se primenuvaat
posebnite istra`ni merki koga storitelot e poznat, osnovite za
somnevawe za storenoto krivi~no delo, faktite od koi proizleguva
primenata na posebnite istra`ni merki, kako i na~inot, obemot i vremetraeweto
na tie merki (~l. 142-d st. 2 ZKP).
Naredbata ja izvr{uva Ministerstvoto za vnatre{ni raboti,
Carinskata uprava na Republika Makedonija i Finansiskata policija
(~l. 142-d st. 1 ZKP).
4. Sproveduvaweto na posebnite istra`ni merki od ~l. 142-b st.
1 t. 2 do 8 ZKP, mo`e da trae najmnogu ~etiri meseci. Na predlog od
javniot obvinitel, koga naredbata ja izdava istra`niot sudija, odnosno
na predlog na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, koga naredbata
ja izdava javniot obvinitel, od opravdani pri~ini mo`e traeweto na
posebnite istra`ni merki da se prodol`i najmnogu za u{te za tri meseci.
Za nesoglasuvaweto me|u javniot obvinitel i istra`niot sudija
odlu~uva sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP (~l. 142-d st. 3 ZKP).
293

5. Propi{uvaweto posebni istra`ni merki nalaga opredeluvawe
jasna i precizni procesni garancii protiv nivnata zloupotreba.
Vo taa smisla zakonodavecot predviduva:
- So prezemaweto na posebnite istra`ni merki: prividen (simuliran)
otkup na predmeti, kako i prividno (simulirano) davawe potkup
i prividno (simulirano) primawe potkup, koristewe na lica so
prikrien identitet za sledewe i sobirawe na informacii ili podatoci,
otvorawe prividna (simulirana) bankarska smetka na koja mo`e
da se vlo`uvat sredstva {to poteknuvaat od storeno krivi~no delo, i
registrirawe na prividni (simulirani) pravni lica ili koristewe na
postojni pravni lica zaradi sobirawe na podatoci. (posebnite istra`ni
merki od ~l. 142-b st. 1 t. 4, 6, 7 i 8 ZKP) ne smee da se pottiknuva
na izvr{uvawe krivi~no delo (~l. 142-b st. 4 ZKP). Protiv liceto koe
gi prezema ovie posebnite istra`ni merki nema da se prezeme krivi-
~no gonewe za dejstvijata {to predstavuvaat pomagawe za krivi~no
delo, a se storeni zaradi obezbeduvawe na podatoci i dokazi za uspe-
{no vodewe na krivi~nata postapka (~l. 142-b st. 5 ZKP).
- Ako posebnite istra`ni merki se prezemeni bez naredba od
istra`en sudija, odnosno bez naredba od javniot obvinitel ili se prezemeni
vo sprotivnost so odredbite na ovoj zakon, dokazite do koi se
do{lo so primenata na tie merki ne mo`e da se upotrebat vo krivi-
~nata postapka (~l. 142-d st. 4 ZKP).
- Javnoto obvinitelstvo i istra`niot sudija na soodveten na-
~in, so prepis na spisite bez li~ni podatoci, }e gi spre~i neovlastenite
lica, kako i osomni~eniot i negoviot branitel da go utvrdat identitetot
na licata koi gi sproveduvale posebnite istra`ni merki od
~l. 142-b st. 1 ZKP (~l. 142-d st. 5 ZKP)
6. Prestanuvawe na posebnite istra`ni merki. Sproveduvaweto
na posebnite istra`ni merki se zapira vedna{ {tom }e prestanat
pri~inite poradi koi bile opredeleni (~l. 142-g st. 1 ZKP).
Po istekot na rokot opredelen za sproveduvawe na posebnite
istra`ni merki, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti ili Carinskata
uprava na Republika Makedonija ili Finansiskata policija izgotvuvaat
poseben izve{taj, koj sodr`i:
- vreme na zapo~nuvawe i vremeto na prestanok na primenata na
posebnite istra`ni merki,
- broj i opis na rabotata na slu`benite lica koi gi sproveduvale
posebnite istra`ni merki,
- vidot i brojot na tehni~kite sredstva {to se koristeni,
- broj i identitet na licata opfateni so primenata na posebnite
istra`ni merki,
- vidot na krivi~noto delo ~ie storuvawe eventualno e spre~eno
so primenata na posebnite istra`ni merki i
294

- kratok opis, vo koja mera so primenata na posebnata istra`na
merka se pridonelo za ostvaruvawe na celta poradi koja e izdadena sudskata
naredba ili celta ne e ostvarena (~l. 142-g st. 2 ZKP).
Izve{tajot se dostavuva do istra`niot sudija i javniot obvinitel,
koga naredbata ja izdal istra`niot sudija, odnosno samo do javniot
obvinitel koga naredbata ja izdal javniot obvinitel (~l. 142-g st.
3 ZKP).
Vo prilog na izve{tajot se dostavuva i celokupnata dokumentacija
pribavena so primenata na posebnata istra`na merka (~l. 142-g st.
4 ZKP).
Ako javniot obvinitel po dobivaweto na celokupnata dokumentacija
oceni deka nema mesto za krivi~no gonewe, materijalite }e se
uni{tat pod negov nadzor, za {to }e se sostavi zapisnik, a ako po dostavuvaweto
na izve{tajot so celokupnata dokumentacija do istra`niot
sudija i istragata ne zapo~ne ili bila zaprena, materijalite }e se uni-
{tat pod nadzor na sudot, za {to }e sostavi zapisnik. (~l. 142-g st. 5
ZKP).
295

296

III DEL
TEK NA KRIVI^NATA POSTAPKA
297

298

G l a v a I
OTKRIVAWE NA KRIVI^NOTO DELO I STORITELOT -
PRETKRIVI^NA POSTAPKA
I. PRETKRIVI^NA POSTAPKA
1. POIM NA PRETKRIVI^NA POSTAPKA
1. Zapo~nuvaweto na krivi~nata postapka e to~no opredeleno
so momentot koga e doneseno re{enie za sproveduvawe istraga (~l. 152
ZKP), odnosno re{enie da ne se sproveduva istraga, za{to ima dovolno
osnovi za podigawe na neposredno obvinenie (~l. 153 ZKP). 250 Me-
|utoa i pred zapo~nuvaweto na krivi~nata postapka, od strana na javnoto
obvinitelstvo, organite na vnatre{ni raboti i sudot kako ovlasteni
dr`avni organi, se sproveduvaat odredeni aktivnosti naso~eni
kon suzbivawe na kriminalnite dejnosti. Ovie aktivnosti, iako ne
spa|aat vo krivi~nata postapka, se vo nu`na povrzanost so nea i pridonesuvaat
za pribirawe i obezbeduvawe podatoci potrebni za odlukata
na ovlasteniot tu`itel po pra{aweto za poveduvawe na krivi~oto gonewe,
odnosno za {to poefikasno ispolnuvawe na funkcija na krivi~nata
postapka. Tie aktivnosti, vsu{nost, se povrzani so otkrivaweto
na krivi~noto delo i storitelot i spa|aat vo pretkrivi~nata (predistra`na)
postapka, {to ne treba da se me{a so stadiumite ili fazite
na krivi~nata postapka. Tokmu zaradi toa razlikuvawe vo krivi~noprocesnata
literatura za pretkrivi~nata postapka se upotrebuvaat i
nazivite: kriminalisti~ka krivi~na postapka, aktivnosti {to í prethodat
na krivi~nata postapka, neformalna postapka i sl.
Pretkrivi~nata postapka, vsu{nost, zna~i dejnost na otkrivawe
na krivi~noto delo i storitelot, a otkrivaweto i obezbeduvaweto
na dokazite se ostvaruva glavno so aktivnosti na organite za vnatre-
{ni raboti i donekade na javniot obvinitel, koi vo su{tina zna~at
pribirawe na podatoci potrebni za ocena i donesuvawe odluka za pov-
250
Ako se sproveduva istraga, krivi~nata postapka e povedena so donesuvaweto
na re{enie za sproveduvawe na istraga (~l. 152 st. 1 ZKP) i zavr{uva
so pravosilnosta na presudata. Ako se podnesuva neposredno obvinenie, postapkata
zapo~nuva od momentot na podignuvaweto na obvinenieto (~l. 153
ZKP). Ako e podnesen obvinitelen predlog ili privatna tu`ba vo skratena
popstapka, postapkata zapo~nuva so zaka`uvaweto na glavniot pretres (~l.
416 i 422 st. 2 ZKP). Proevski - Krckovski, Komentar, str. 82 i 105.
299

eduvawe na krivi~nata postapka. Tie aktivnosti gi so~inuvaat najrazli~ni
dejstvija na organite za vnatre{ni raboti za koi ne se propi-
{ani procesni formi. Toa se neformalni dejstvija so koi se doa|a do
informacii {to se od posredna korist za ocena dali pribavenite podatoci
za faktite {to se odnesuvaat na krivi~noto delo i storitelot
go opravduvaat poveduvaweto na krivi~nata postapka vo vistinska formalna
smisla.
Vo ovoj del na tn. pretkrivi~na postapka se vbrojuvaat i odredeni
formalni procesni dejstvija koi pod opredeleni zakonski uslovi
mo`at da gi vr{at i organite na vnatre{ni raboti i istra`niot sudija
spored sopstvena odluka (~l. 147 i 149 ZKP) ili na barawe od javniot
obvinitel (~l. 148 ZKP). Me|utoa, so ogled na toa {to tie dejstvija
mora da se sprovedat so po~ituvawe na odredena pravna forma (v.
~l. 149 st. 3 i ~l. 156 ZKP), za niv va`i seto ona {to i za procesnite
dejnosti vo formalniot del na postapkata, ili poprecizno vo istragata.
Vo tekot na istragata, pak, vo koj site dejstvija gi vr{i istra`en
sudija, a organite za vnatre{ni raboti samo odredeni dejstvija i toa
isklu~ivo po delegacija na istra`niot sudija, procesna vrednost
imaat samo dokazite koi se rezultat od rabotata na tie organi i toa
dokolku se prezemeni so po~ituvawe na propi{anata procesna forma.
Nakratko, pretkrivi~nata postapka pretstavuva pravno regulirano
i nau~no prifatlivo otkrivawe na krivi~noto delo i negoviot
storitel i ima za cel so fakti da go osvetli krivi~niot nastan, odnosno
da gi potkrepi osnovite na somnevawe, imeno, osnovanosta deka e
vo pra{awe odredeno krivi~no delo i negoviot storitel i na toj na-
~in da ovozmo`i podigaweto na obvinenieto i poveduvaweto na krivi-
~nata postapka. 251
2. Pretkrivi~nata postapka e isklu~ena vo skratena postapka, a
pod odredeni uslovi mo`e da izostane i kaj krivi~nite dela za koja
inaku e propi{ana: krivi~nite dela {to se izvr{eni pred sudot
(presente iudice) ili {to se otkrieni pred sudot dokolku obvinenieto e
pro{ireno i na tie dela i ako vedna{ se sudat (~l. 330 ZKP), ili pak
mo`e da otpadne samo istragata (neposredno obvinenie ~l. 153 ZKP).
2. POVODI ZA POVEDUVAWE NA KRIVI^NATA POSTAPKA
Za na{ata krivi~na postapka od me{ovit vid, kako {to imavme
pove}epati prilika da vidime, e karakteristi~no deka funkcijata na
krivi~noto gonewe ja vr{i poseben i od sudot nezavisen organ - javen
obvinitel. Toj ja zapo~nuva i ja vodi krivi~nata postapka po slu`bena
dol`nost bez ogled na toa dali o{teteniot go saka ili ne go saka goneweto
na obvinetiot (na~elo na oficielnost). Me|utoa, za javniot
obvinitel da mo`e da go prezema krivi~noto gonewe, mora da dojde do
251
Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 238.
300

soznanie deka postojat osnovi na somnevawe deka odredeno lice storilo
odredeno delo za koe se goni po slu`bena dol`nost, {to zna~i mora
da postoi povod za poveduvawe na postapkata. Do takvoto soznanie javniot
obvinitel poretko doa|a po sopstveno zabele`uvawe ili na na-
~in {to do nego doprel glas (fama) deka e storeno krivi~no delo, a naj~esto
od podnesena krivi~na prijava.
Ottamu, pretkrivi~nata postapka e tesno povrzana so prijavuvaweto
na krivi~noto delo i negoviot storitel. Posmatrana od ovoj
agol pretkrivi~nata postapka mo`e da mu prethodi na krivi~nata prijava
i vo toj slu~aj go ovozmo`uva nejzinoto podgotvuvawe, a mo`e da
sleduva i po podnesuvaweto na krivi~nata prijava i toga{ slu`i za
nejzino dopolnuvawe. Vo sekoj slu~aj pretkrivi~nata postapka treba
da pru`i fakti vrz osnova na koi }e bide donesena odluka za podigawe
na obvinenieto, imeno za stavawe barawe za poveduvawe na krivi~nata
postapka. 252
2.1. Krivi~na prijava
1. Poim i vidovi na krivi~na prijava. Krivi~na prijava ili
samo prijava (lat. notitio criminalis, denuntiatio) e pismeno ili usno izvestuvawe
za storeno krivi~no delo koe se goni po slu`bena dol`nost
{to do javniot obvinitel e upatena neposredno ili posredno, preku vo
zakonot odredenite dr`avni organi.
Krivi~nata prijava se podnesuva pismeno ili usno do nadle-
`niot javen obvinitel. Ako krivi~nata prijava se podnesuva usno,
prijavitelot se predupreduva za posledicite od la`no prijavuvawe. Za
usnata prijava se sostavuva zapisnik. Krivi~nata prijava mo`e da se
podnese pismeno (~l. 141 st. 1 ZKP). Me|utoa, ako krivi~nata prijava e
podnesena do sudot, do Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, ili do
nenadle`en javen obvinitel, tie se dol`ni da ja primat i vedna{ da ja
dostavat do nadle`niot javen obvinitel (~l. 141 st. 2 ZKP).
2. Prijavata mo`e da bide: 1 0 slu`bena, ili 2 0 privatna.
1 0 Slu`bena prijava e prijavata koja poteknuva od dr`aven
organ koj do soznanie za izvr{enoto krivi~no delo do{ol vr{ej}i ja
svojata slu`bena dol`nost. Podnesuvaweto na takva prijava sekoga{ e
zadol`itelno (obligatorno).
2 0 Krivi~nata prijava e privatna koga poteknuva od koe i da e
lice ili druga organizacija. Nejzinoto podnesuvawe po pravilo ne e
zadol`itelno, tuku dobrovolno (~l. 141 st. 2 i 3 ZKP). Toa izvestuvawe
mo`e da sodr`i podatoci za osnovite na somnevaweto, odnosno
dokazi vrz koi se zasnova somnevaweto.
3. Krivi~nata prijava zazema dominantno mesto me|u izvorite
za soznavawe na krivi~noto delo i storitelot, ottamu {to e naj~est
252
Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 238.
301

povod vo praktikata i {to nejzinoto podnesuvawe go obvrzuva javniot
obvinitel da donese odluka po nea.
4. Napred vidovme deka podnesuvawe na krivi~na prijava mo`e
da bide obligatorno ili dobrovolno (fakultativno, odnosno ostaveno
na slobodna dispozicija na gra|anite). Za obligatorna prijava stanuva
zbor vo slednite dva slu~ai:
1 0 Dr`avnite organi i instituciite i drugite pravni lica {to
vr{at javni ovlastuvawa se dol`ni da prijavat krivi~ni dela za koi
se goni po slu`bena dol`nost, za koi se izvesteni ili za koi doznale
na nekoj drug na~in (~l. 140 st. 1 ZKP). Takvata obvrska osobeno se
odnesuva na organite za vnatre{ni raboti, carinskata slu`ba i razni
inspekciski slu`bi (sanitarna, pazari{na i dr.) so ogled na
prirodata na rabotata {to ja vr{at. Podnesuvaj}i ja prijavata, ovie
organi se dol`ni da gi navedat dokazite {to im se poznati i da prezemat
merki zaradi so~uvuvawe na tragite od krivi~noto delo, predmetite
vrz koi ili so pomo{ na koi e storeno krivi~noto delo i drugite
dokazi (~l. 140 st. 2 ZKP).
2 0 Pokraj dr`avnite organi, obvrskata da prijavat izvr{eno
krivi~no delo vo odredeni slu~ai se odnesuva i na gra|anite, {to
uka`uva deka sekoj e dol`en da prijavi krivi~no delo za koe se goni po
slu`bena dol`nost (~l. 140 st. 3 ZKP), dodeka pak so zakon se propi{uvaat
slu~aite vo koi neprijavuvaweto na krivi~no delo pretstavuva
krivi~no delo (~l. 140 st. 4 ZKP). Taa obvrska proizleguva
ottamu {to vo to~no opredeleni slu~ai nepridr`uvaweto kon takvata
obvrska e sankcionirano. Toa e slu~aj so inkriminaciite neprijavuvawe
podgotvuvawe na krivi~no delo (~l. 336 KZ) i neprijavuvawe krivi~no
delo ili storitel (~l. 364 KZ). Poseben slu~aj na neprijavuvawe
na krivi~no delo e sodr`an i vo ~l. 268 st. 4 KZ - krivi~no delo
storeno od lice koe la`ni pari {to gi primilo kako vistinski }e gi
pu{ti vo optek ili koe{to znaelo deka se napraveni la`ni pari ili
deka la`ni pari se pu{teni vo optek, pa toa nema da go prijavi.
5. Toga{ koga podnesuvaweto na krivi~nata prijava e ostaveno
na slobodno raspolagawe na gra|anite, a toa e sekoga{ koga ne se raboti
za nekoi od prethodno navedenite slu~ai, ne povlekuva nikakva krivi~na
sankcija za neprijavuvawe na krivi~no delo ili na negoviot storitel,
no gra|anite ne gi osloboduava od moralnata odgovornost za takvoto
propu{tawe.
6. Poseben vid krivi~na prijava pretstavuva anonimna prijava
{to se zema vo postapkata so nu`na pretpazlivost i maksimalno zapazuvawe
na li~nosta protiv kogo se odnesuva. Najposle, kako izvor na
soznanie deka e storeno odredeno krivi~no delo, mo`e da se pojavi i
samoprijavuvaweto na storitelot na deloto, {to i ne pretstavuva retkost,
osobeno kaj krvnite prestapi.
7. Kaj krivi~nite dela {to se gonat po predlog na o{teteniot,
koga samiot o{teten ja podnel krivi~nata prijava (ili imotnopravno
302

arawe vo krivi~na postapka) se smeta deka so toa stavil i predlog za
gonewe. Ako krivi~nata prijava ja podnel dr`aven organ, so ogled na
toa {to za vakvi krivi~ni dela predlogot na o{teteniot e procesna
pretpopstavka za krivi~no gonewe, o{teteniot treba da se povika da
se izjasni dali dava predlog, odnosno odobrenie za krivi~no gonewe.
8. [to se odnesuva do sodr`inata na podnesenata prijava, vo
krivi~noprocesnoto zakonodavstvo ne e predvidena nikakva posebna
obvrska, nitu pak toa se odnesuva na nejzinata forma. Sepak, vo teorijata
se istaknuva deka e nu`no vo nea da se navedat site dokazi i drugi
podatoci od koi se gleda deka navistina se raboti za krivi~no delo.
Pritoa, ne e neophodno vo prijavata da se navede kvalifikacijata na
krivi~noto delo nitu podatoci za storitelot na krivi~noto delo.
2.2. Neposredno zabele`uvawe na javniot obvinitel
I pokraj toa {to ZKP ni{to ne zboruva za neposrednoto zabele`uvawe
od javniot obvinitel, sepak i vo ovoj slu~aj stanuva zbor za
eden od povodite za poveduvawe na krivi~nata postapka.
Zabele`uvawata na javniot obvinitel mo`at da proizlezat od
privatni ili od kontakti so lica od razni dr`avni organi, trgovski
dru{tva (preprijatija) i ustanovi ili pak od nekoja sodr`ina iznesena
vo sredstvata na javno informirawe za dejnost koja vo sebe sodr`i
elementi na krivi~no delo. Mo`no e duri i samiot toj da se na-
{ol na mestoto na izvr{uvaweto na odredeno krivi~no delo (na primer,
pri nekoja soobra}ajna nesre}a, tepa~ka, razbojni{tvo i sl). Vo
takvi situacii javniot obvinitel ne treba da ~eka nekoj drug da podnese
krivi~na prijava, tuku so ogled na toa deka samiot doznal za izvr{enoto
krivi~no delo, soglasno principite na oficielnost i brzinata
vo postapuvaweto, dol`en e samiot da go pokrene krivi~noto gonewe.
2.3. Glas i notornost
1 0 Glasot kako povod za poveduvawe na krivi~nata postapka se
javuva koga vo potesen ili po{irok krug na lu|e se zboruva deka e storeno
krivi~no delo {to se goni po slu`bena dol`nost, ili koga za
odredeno delo se iznesuvaat podatoci vo sredstvata za masovna komunikacija
ili na razni javni sobiri i sl.
2 0 Notornosta e sli~na na glasot, so ogled na toa {to pretstavuva
situacija koga postoi op{topoznat izvesen fakt deka e storeno
krivi~no delo. Vo takov slu~aj za poveduvaweto na krivi~nata postapka
nema potreba da se ~eka podnesuvawe na krivi~na prijava od strana
na o{teteniot ili od dr`aven organ. Vrz osnova na takvite fakti
mo`e da se povede krivi~no gonewe, no tie fakti, po pravilo, podle-
`at na doka`uvawe.
303

304
2.4. Postapka po povodite
1. Ako krivi~nata prijava e podnesena do sudot, do Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti, ili do nenadle`en javen obvinitel, tie,
kako {to ve}e napomenavme, ja primaat prijavata i vedna{ ja dostavuvaat
do nadle`niot javen obvinitel (~l. 141 st. 3 ZKP). Pritoa, ako
postojat osnovi za somnevawe deka e izvr{eno krivi~no delo za koe se
goni po slu`bena dol`nost, organite na Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti se dol`ni da gi prezemat potrebnite merki da se pronajde storitelot
na krivi~noto delo, storitelot ili sou~esnikot da ne se
skrie ili ne izbega, da se otkrijat i obezbedat tragite na krivi~noto
delo i predmetite {to mo`at da poslu`at kako dokaz, kako i da gi soberat
site izvestuvawa {to bi mo`ele da bidat od korist za uspe{noto
vodewe na krivi~nata postapka (~l. 142 st. 1 ZKP).
Zaradi izvr{uvawe na navedenite zada~i, Ministerstvoto za
vnatre{ni raboti mo`e da gi prezeme slednive aktivnosti:
1 0 da bara potrebni izvestuvawa od gra|ani,
2 0 da izvr{i potreben pregled na prevozni sredstva, na patnicite
i baga`ot,
3 0 za neophodno potrebno vreme da go ograni~i dvi`eweto na
opredelen prostor,
4 0 da prezeme potrebni merki vo vrska so utvrduvaweto na identi~nosta
na licata i na predmetite,
5 0 da raspi{e potraga po liceto i predmetite po koi se traga,
6 0 vo prisustvo na odgovornoto lice da izvr{i pregled na opredeleni
objekti i prostorii na dr`avni organi, institucii {to vr{at
javni ovlastuvawa i drugi pravni lica i da ostvari uvid vo opredelena
nivna dokumentacija, kako i
7 0 da prezeme drugi potrebni merki i dejstvija.
Za faktite {to se utvrdeni pri prezemaweto na oddelni dejstvija,
a mo`at da bidat od interes za krivi~nata postapka, kako i za
predmetite {to se pronajdeni ili se odzemeni, }e se sostavi zapisnik
(~l. 142 st. 3 ZKP). 253 Isto taka, za prezemenite dejstvija, gra|anite
253
Slu`bena zabele{ka e sekoj pismen sostav so koj se utvrduvaat zabele`uvawata
na organite na vnatre{ni raboti do koi tie do{le pri vr{eweto
na odredeno slu`beno dejstvie. So ogled na toa {to tie dejstvija ne se
odnesuavat na procesni dejstvija vo smisla na krivi~no procesnoto zakonodavstvo,
slu`benite zabele{ki ne mo`at da prestatvuvat nadomest za procesnite
zapisnici koi so izvesni ograni~uvawa se dokazni sredstva vo krivi~nata
postapka. Ottamu, namesto kon ~itawe na slu`benite zabele{ki sekoga{,
ednakvo kako i pri iskazotot na svedok, treba da se pristapi kon davawe iskaz
od slu`beniot organ na vnatre{ni raboti koj taa zabele{ka ja sostavil. Vo
sudskata praktika, me|utoa, se postapuva na toj na~in {to slu`benite
zabele{ki se pridru`uvaat kon spisite i se koristat vo dokazni celi.

mo`at da baraat od sudot da ja ispita zakonitosta, a sudot e dol`en so
re{enie ova da go utvrdi (~l. 142 st. 9 ZKP).
2. Liceto mo`e prisilno da se dovede samo so sudska odluka i
samo toga{ koga o~igledno odbegnuva da se javi na uredno dostavena pokana
vo koja bilo predupredeno na mo`nosta od prisilno doveduvawe i
toga{ koga svoeto nedoa|awe nema da go opravda (~l. 142 st. 7 ZKP).
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, so dozvola na istra`niot
sudija odnosno na pretsedatelot na sovetot, mo`e da sobira izvestuvawa
i od lica koi se nao|aat vo pritvor, ako toa e potrebno zaradi
otkrivawe na drugi krivi~ni dela na isto lice, na negovi sou~esnici
ili krivi~ni dela na drugi storiteli. Ovie izvestuvawa }e se sobiraat
vo vremeto {to }e go opredeli istra`niot sudija i vo negovo prisustvo,
ili vo prisustvo na lice koe }e go opredeli istra`niot sudija
odnosno pretsedatelot na sovetot (~l. 142 st. 10 ZKP).
3. Vrz osnova na sobranite soznanija, Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti sostavuva krivi~na prijava vo koja gi naveduva dokazite
za koi doznalo. Vo krivi~nata prijava ne se vnesuva sodr`inata na
izjavite {to oddelni gra|ani gi dale pri sobiraweto na izvestuvawata.
Kon krivi~nata prijava se dostavuvaat i predmeti, skici, fotografii,
pribaveni izve{tai, spisi za prezemenite merki i dejstvija, slu-
`beni zabele{ki, izjavi i drugi materijali koi mo`at da bidat korisni
za uspe{noto vodewe na postapkata. Ako organite za vnatre{ni
raboti po podnesuvaweto na krivi~nata prijava doznaat za novi fakti,
dokazi ili tragi na krivi~noto delo dol`ni se da gi soberat potrebnite
izvestuvawa i izve{tajot za toa, kako dopolnenie na krivi~nata
prijava, da go dostavat do javniot obvinitel (~l. 142 st. 11 ZKP).
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti go izvestuva javniot obvinitel
i koga vrz osnova na sobranite soznanija nema osnov za podnesuvawe
na krivi~na prijava (~l. 142 st. 12 ZKP).
4. Koga nadle`niot javen obvinitel }e ja primi krivi~nata
prijava dol`en e da ja razgleda i oceni. Pritoa vo zavisnost od rezultatot
na negovata ocena, toj mo`e:
1 0 da ja otfrli krivi~nata prijava (~l. 144 st. 1 ZKP),
2 0 da pribere dopolnitelni izvestuvawa i podatoci (~l. 144 st.
2 i 3 ZKP),
3 0 da pobara prezemawe na oddelni istra`ni dejstvija (~l. 148
st. 1 ZKP),
4 0 da podnese barawe za sproveduvawe na istraga (~l. 151 st. 1-4),
5 0 da predlo`i podnesuvawe na neposredno obvinenie (~l. 153
st. 1 i 2 ZKP), i
6 0 da podnese neposredno obvinenie (~l. 153 st. 6 ZKP).
Nakratko, javniot obvinitel ja razgleduva primenata krivi~na
prijava i dokolku utvrdi deka se prisutni site potrebni elementi donesuva
odluka vo vrska so nea. Negovata odluka mo`e da bide pozitivna -
podnesuvawe barawe za sproveduvawe na istraga ili negativna - otfr-
305

lawe na krivi~nata prijava. Me|utoa, ako zabele`i izvesni nedostatoci
vo prijavata, imeno deka taa ne gi sodr`i potrebnite podatoci za
krivi~no delo ili storitelot, odnosno deka krivi~nata prijava i navodite
vo nea ne se potkrepeni vo dovolna mera, toj }e pribegne kon
pretkrivi~nata postapka - prethodno pribirawe na izvestuvawa. Javniot
obvinitel }e postapi na istiot na~in i koga do nego dospeal glas
deka e izvr{eno krivi~no delo, kako i vo slu~ai koga storitelot e nepoznat
(~l. 144 st. 2 ZKP).
5. Prethodno pribirawe na izvestuvawa. Celta na prethodnoto
pribirawe na izvestuvawa e da se izvr{i proverka i dopolnuvawe na
faktite za odredeno krivi~no delo, so {to na javniot obvinitel mu se
otvora prostor da donese odluka za osnovanosta za poveduvawe na
krivi~nata postapka. Ova osobeno zaradi pretpazlivost, ottamu {to
poveduvaweto na postapkata ima za posledica ograni~uvawe na nekoi
prava i slobodi na licata protiv koi se prezema takvoto gonewe. Vo
taa smisla ako javniot obvinitel ne mo`e da oceni od samata prijava
dali se verojatni navodite na prijavata ili ako podatocite od prijavata
ne davaat dovolno osnova da mo`e da odlu~i dali }e bara sproveduvawe
istraga ili ako do javniot obvinitel samo doprel glas deka e
izvr{eno krivi~no delo, a osobeno ako izvr{itelot e nepoznat, javniot
obvinitel, ako ne e vo mo`nost toa da go prezeme sam ili preku drugi
organi, }e bara od Ministerstvoto za vnatre{ni raboti da soberat
potrebni izvestuvawa i da prezemat drugi merki zaradi otkrivawe na
krivi~noto delo i na storitelot (~l. 142 i 143 ZKP). Pritoa, javniot
obvinitel mo`e sekoga{ da bara od Ministerstvoto za vnatre{ni raboti
da go izvestat za merkite {to gi prezele (~l. 144 st. 8 ZKP).
Javniot obvinitel mo`e da bara potrebni podatoci i od dr`avnite
organi, od institucii {to vr{at javni ovlastuvawa i od drugi
pravni lica, a mo`e za taa cel da go povika i podnositelot na krivi~nata
prijava, kako i osomni~eniot i drugi lica za ~ii izjavi smeta
deka mo`at da pridonesat za ocena za verodostojnosta na navodite vo
prijavata (~l. 144 st. 4 ZKP).
Od navedenoto proizleguva deka za potrebata od prethodno pribirawe
na izvestuvawa javniot obvinitel odlu~uva po ocenata na faktite
sodr`ani vo povodot. Tie izvestuvawa neposredno ili posredno
(preku li~ni zabele`uvawa, uvid vo dokumenti, pregled na mestoto na
nastanot i sl.) vo prv red treba da gi pribira samiot javen obvinitel,
a ako toa ne e mo`no, izvestuvawata, najprvin da gi pobara od drugi
organi, a potoa i oragnite za vnatre{ni raboti. Pritoa, javniot obvinitel
i site drugi organi se dol`ni pri sobirawe izvestuvawa, odnosno
pri davawe podatoci da postapuvaat pretpazlivo, vodej}i smetka
da ne im se na{teti na ~esta i ugledot na licata na koi se odnesuvaat
ovie podatoci (~l. 144 st. 10 ZKP).
6. Otfrlawe na krivi~nata prijava. Javniot obvinitel so
re{enie ja otfrla prijavata:
306

1 0 ako od samata prijava proizleguva deka prijavenoto delo ne e
krivi~no delo za koe se goni po slu`bena dol`nost,
2 0 ako nastapila zastarenost ili e deloto opfateno so amnestija
ili pomiluvawe,
3 0 ako postojat drugi okolnosti {to go isklu~uvaat goneweto ,
4 0 ako ne postojat osnovi na somnenie deka prijaveniot go storil
krivi~noto delo.
Javniot obvinitel }e ja otfrli prijavata i ako i po prezemenite
dejstvija od ~l. 144 st. 2 i 3 ZKP, proizlezat nekoi od navedenite
okolnostite od t. 1 0 - 4 0 (~l. 144 st. 1 ZKP).
Za otfrlaweto na prijavata, kako i za pri~inite za toa, javniot
obvinitel donesuva pismeno re{enie koe mu se dostavuva na o{teteniot
vo rok od osum dena od priemot so upatuvawe na mo`nosta toj
samiot da go prezeme krivi~noto gonewe (~l. 56 ZKP).
Protiv re{enieto na javniot obvinitel za otfrlawe na prijavata
ne e dozvolena `alba, me|utoa o{teteniot ima pravo vo navedeniot
rok od osum dena od denot koga go primil izvestuvaweto deka krivi-
~nata prijava e otfrlena, da prezeme gonewe.
6. Podnesuvawe barawe za sproveduvawe na istraga ili podigawe
neposredno obvinenie. So ogled na toa {to so podnesuvaweto barawe
za sproveduvawe istraga ili podigawe na neposredno obvinenie
se navleguva vo stadiumot na prethodnata postapka, za ovie odluki na
javniot obvinitel }e govorime podocna.
3. ZAPO^NUVAWE NA PRETKRIVI^NATA POSTAPKA
Osnovniot uslov za poveduvawe na pretkrivi~nata postapka e
sodr`an vo ~l. 142 st. 1 ZKP - postoewe na osnovi za somnevawe deka e
izvr{eno krivi~no delo kako i ~len 141 st. 1 ZKP. Pritoa e zna~ajno
za edno somnevawe da e osnovano, toa mora da se zasnova na izvesni fakti
koi pretstavuvaat seriozni pretpostavki deka e izvr{eno odredeno
krivi~no delo. So drugi zborovi, somnevaweto mora da bide potkrepeno
so dokazi, no mo`e da se zasnova i na postoewe samo na indicii.
Za zapo~nuvaweto na krivi~nata postapka ne se donesuva nikakvo
re{enie.
4. PREDMET NA PRETKRIVI^NATA POSTAPKA
Predmet na pretkrivi~nata postapka mo`e da bide: otkrivawe
na krivi~noto delo, pronao|awe na storitelot na krivi~noto delo i
spe~uvawe toj ili negoviot sou~esnik da se skrie ili da izbega, pribirawe
na razni izvestuvawa {to mo`at da bidat od korist za krivi~nata
postapka.
Vo oddelni slu~ai predmet na krivi~nata postapka mo`at da
bidat i oddelni istra`ni dejstvija i pokraj toa {to krivi~nata posta-
307

pka sî u{te ne e zapo~nata. Toa se slednite istra`ni dejstvija: privremeno
odzemawe na predmeti, pretresuvawe na dom ili lice, uvid i ve-
{ta~ewe.
Najposle predmet na pretkrivi~nata postapka mo`e da bide i
ograni~uvawe na slobodata na dvi`ewe na lu|eto (pritvor).
5. ORGANI NADLE@NI ZA VODEWE NA PRETKRIVI^NATA
POSTAPKA
Kako organi za vodewe na pretkrivi~nata postapka naj~esto se
javuvaat organite za vnatre{ni raboti, no toa mo`e da bidat i javniot
obvinitel i sudot (istra`niot sudija).
1. Obvrskata na organite za vnatre{ni raboti proizleguva od
~l. 2 ZVR kade se veli deka me|u nivnite zada~i se posmesteni spre~uvaweto
vr{ewe na krivi~ni dela, otkrivawe i fa}awe na nivnite storiteli
i prezemawe drugi so zakon opredeleni merki za gonewe na
storitelite na tie dela.
Vo pretkrivi~nata postapka organite za vnatre{ni raboti se
pojavuvaat i kako podnositeli na krivi~ni prijavi. Ovaa nivna aktivnost
vo celost e regulirana so ZKP. Vo predvid doa|a prijavuvaweto
na krivi~ni dela koi se gonat po slu`bena dol`nost, a samoto prijavuvawe
go opfa}a podgotvuvaweto, sostavuvaweto i podnesuvaweto na
krivi~nata prijava, kako i nejzinoto dopolnuvawe.
2. Obvrskata na Carinskata uprava na Republika Makedonija i
na finansiskata policija proizleguvaat od ~l. 142-a ZKP.
Ovlastuvawata {to gi ima Ministerstvoto za vnatre{ni raboti,
vo predistra`nata postapka i vo istragata, gi imaat i so zakon
ovlastenite lica na Carinskata uprava na Republika Makedonija vo
slu~aite koga rabotat na otkrivawe na krivi~ni dela i nivni storiteli
i pribirawe na dokazi zaradi krivi~no gonewe na storitelite za
krivi~nite dela: proizvodstvo i pu{tawe vo promet na {tetni sredstva
za lekuvawe (~l. 212 KZ), proizvodstvo i pu{tawe vo promet {tetni
prehrambeni i drugi proizvodi (~l. 213 KZ), neovlasteno proizvodstvo
i pu{tawe vo promet narkoti~ki drogi, psihotropni supstanci i prekursori
(~l. 215 KZ), neovlasteno pribavuvawe i raspolagawe so nuklearni
materii (~l. 231 KZ), vnesuvawe opasni materii vo zemjata (~l.
232 KZ); iznesuvawe, odnosno izvezuvawe vo stranstvo na dobra pod
privremena za{tita ili kulturno nasledstvo ili prirodna retkost
(~l. 266 od KZ), perewe pari i drugi prenosi od kaznivo delo (~l. 273
od KZ), krium~arewe (~l. 278 od KZ); carinska izmama (~l. 278-a KZ),
prikrivawe na stoki predmet na krium~arewe i carinska izmama (~l.
278-b KZ); dano~no zatajuvawe (~l. 279 KZ); nedozvoleno dr`ewe oru-
`je i rasprskuva~ki materii (~l. 396 KZ), trgovija so lu|e (~l. 481-a od
KZ), krivi~ni dela od ~l. 59 i 60 od Zakonot za akcizi i drugi krivi~ni
dela povrzani so uvoz, izvoz i tranzit na stoki preku grani~nata
308

linija (~l. 142-a st 1 ZKP).
Ovlastuvawata {to gi ima Ministerstvoto za vnatre{ni raboti
vo predistra`nata postapka i vo istragata, gi ima i finansiskata
policija vo slu~aite koga raboti na otkrivawe na krivi~ni dela i nivni
storiteli i na pribavuvawe dokazi zaradi krivi~no gonewe na storitelite
za krivi~nite dela: dano~no zatajuvawe (~l. 279 KZ); perewe
pari i drugi prinosi od kaznivo delo (~l. 273 KZ); krijum~arewe (~l.
278 KZ); nedozvolena trgovija (~l. 277 od KZ); i drugi krivi~ni dela
koi vklu~uvaat pogolemi i zna~itelni iznosi na danok, carina ili
drugi prihodi (~l. 142-a st 1 ZKP).
3. Obvrskite na javnoto obvinitelstvo vo pretkrivi~nata postapka
proizleguvaat od ~l. 106 st. 1 od Ustavot, kade se veli deka javnoto
obvinitelstvo e samostoen dr`aven organ koj gi goni storitelite
na krivi~nite dela i drugi so zakon utvrdeni kaznivi dela. Me|utoa,
pravoto i dol`nosta na javniot obvinitel ne se sveduva samo na goneweto
na storitelite na krivi~niet dela, tuku i na prezemawe odredeni
aktivnosti vo pretkrivi~nata postapka. Vo taa smisla e odredbata
od ~l. 42 st. 2 t. 2 ZKP - prezemawe na potrebni istra`ni merki vo
vrska so otkrivaweto na krivi~nite dela i pronao|aweto na storitelite
i zaradi naso~uvawe na pretkrivi~nata postapka.
4. Obvrskite na istra`niot sudija vo pretkrivi~nata postapka
proizleguvaat od ~l. 147 i 148 ZKP, spored koi istra`niot sudija vo
tekot na vr{eweto uvid go prezema vr{eweto na toa istra`no dejstvie,
odnosno koga po barawe na javniot obvinitel pred poveduvaweto
na istragata, istra`niot sudija prezema oddelni istra`ni dejstvija.
Vo ovaa smisla e i odredbata ~l. 149 st. 1 ZKP spored koja istra`niot
sudija na nadle`niot sud, kako i istra`niot sudija na sudot
na ~ie podra~je e izvr{eno krivi~noto delo, mo`e pred donesuvaweto
na re{enieto za sproveduvawe na istragata da prezeme oddelni istra-
`ni dejstvija za koi postoi opasnost od odlagawe, no za se {to e prezemeno
mora da go izvesti nadle`niot javen obvinitel.
6. DEJSTVIJA VO PRETKRIVI^NATA POSTAPKA
Vo pretrivi~nata postapka se prezemaat dva vida dejstvija koi
vo teorijata se delat na potra`ni i istra`ni dejstvija.
1. Potraga. Potra`nite dejstvija se javuvaat kako kriminalisti~ko-tehni~ki
i operativno-takti~ki zafati i so ogled na toa vo
krajna linija im pripa|aat na kriminalistikata i pretstavuvaat predmet
na nejzino istra`uvawe i izlo`uvawe. Toa se dejstvija koi iako
nemaat karakter na procesni dejstvija, imaat za cel otkrivawe na krivi~noto
delo, pribirawe podatoci za li~nosta na storitelot, mestoto
kade se nao|a i za negovite vrski, kako i utvrduvawe i obezbeduvawe na
309

predmeti koi se potencijalni nositeli na dokazni informacii. 254
Me|u potra`nite dejstvija {to se prezemaat vo pretkrivi~nata
postaka vo ~l. 142 ZKP se pomesteni:
- barawe na odredeni izvestuvawa od gra|anite,
- pregled na prevozni sredstva, patnici i baga`,
- ograni~uvawe na dvi`ewe na odreden prostor za neophodno
potrebno vreme (blokada),
- utvrduvawe na identitetot na lica i predmeti,
- raspi{uvawe potraga za lice i predmeti,
- pregled na odredeni objekti i prostorii na dr`avni i drugi
organi, i uvid vo odredena dokumentacija,
- pregled na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~oto delo
- telesen pregled na lice
- fotografirawe
- daktiloskopirawe.
2. Istraga. Istra`nite dejstvija vo pretkrivi~nata postapka se
ednakvi so istra`nite dejstvija vo krivi~nata postapka i za niv vo
celost va`at soodvetnite odredbi od ZKP. Edinestvenoto pra{awe
{to ovde se postavuva se odnesuva na toa koi istra`ni dejstvija mo`at
da se prezemat vo pretkrivi~nata postapka, koj mo`e da gi prezeme i
pod koi uslovi.
Voop{to zemeno vo pretkrivi~nata postapka mo`at da se prezemat
site istra`ni dejstvija. Do toa doa|a vo slu~aj na itnost (~l. 147
st. 2 ZKP) ili opasnost od odlagawe (~l. 149 ZKP), kako i vo slu~aj
koga storitelot na krivi~noto delo e nepoznat (~l. 148 ZKP). Ovie
dejstvija po pravilo mo`e da gi prezeme istra`niot sudija, a po isklu-
~ok i organot na vnatre{ni raboti. Organot na vnatre{ni raboti
mo`e da izvr{i uvid i ve{ta~ewe, a koga storitelot na krivi~noto
delo ne e poznat, po barawe na javniot obvinitel, i sekoe drugo istra-
`no dejstvie. Me|utoa, obdukcija i ehumacija na trup mo`e da prezeme
isklu~ivo istra`niot sudija (~l. 148 st. 1. ZKP). Za prezemenite istra`ni
dejstvija istra`en sudija i organot za vnatre{ni raboti go izvestuvaat
javniot obvinitel taka {to mu dostavuvaat zapisnik za izvedenite
dejstvija (~l. 148 st 2 ZKP).
7. ZAVR[UVAWE NA PRETKRIVI^NATA POSTAPKA
Momentot na zavr{uvaweto na pretkrivi~nata postapka e vrzan
za donesuvaweto na pozitivna odluka (koga ima osnov za poveduvawe
na krivi~na postapka) ili negativna odluka (koga nema osnov za poveduvawe
na krivi~na postapka) od strana na javniot obvinitel. Vo prviot
slu~aj javniot obvinitel pristapuva kon poveduvawe na krivi~nata
postapka, a vo vtoriot slu~aj ne se donesuva formalna odluka, tuku
254
Vidi: Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 240.
310

samo vo dosieto se notira prestanuvaweto na natamo{noto vodewe na
pretkrivi~nata postapka.
II. MERKI ZA OBEZBEDUVAWE PRISUSTVO NA OBVINETIOT
VO POSTAPKATA
1. VOVEDNI ZABELE[KI
Zaradi ostvaruvawe na na~elata na odbrana, kontradiktornost,
neposrednost, usmenost i drugite krivi~noprocesni na~ela, a ottamu i
za uspe{noto vodewe i dovr{uvawe na krivi~nata postapkata, nepohodno
e prisustvoto na obvinetiot vo nea. Merkite {to mo`at da se
prezemat sprema obvinetiot za obezbeduvawe na negovoto prisustvo za
uspe{no vodewe na krivi~nata postapka se: pokana, priveduvawe, vetuvawe
na obvinetiot deka nema da go napu{ti prestojuvali{teto, odnosno
`iveali{teto i drugi preventivni merki so koi se obezbeduva
prisustvo na obvinetiot, garancija, ku}en pritvor i pritvor (~l. 175
st. 1 ZKP). Pri odlu~uvaweto koja od navedenite merki }e ja primeni,
nadle`niot organ }e se pridr`uva kon uslovite opredeleni za primena
na oddelni merki, vodej}i smetka da ne se primenuva pote{ka merka
ako mo`e istata cel da se postigne so poblaga merka, osven koga }e ja
opredeli merkata pritvor (~l. 175 st. 2 ZKP).
Ovie merki se ukinuvaat po slu`bena dol`nost sekoga{ koga
prestanale pri~inite {to gi predizvikale, odnosno se zamenuvaat so
druga poblaga merka koga }e nastapat uslovi za toa (~l. 175 st. 3 ZKP).
2. POKANA
1. Pokanata pretstavuva prvata od merkite za obezbeduvawe
prisustvo na obvinetoto lice pri izvr{uvaweto na dejstvijata vo krivi~nata
postapka. Taa, vsu{nost, pretstavuva pismena naredba upatena
do obvinetiot, pod zakana od upotreba na prisilni merki, da dojde vo
opredeleno vreme na opredeleno mesto zaradi u~estvo vo odredeno
procesno dejstvie. Pokanata do obvinetiot ja upatuva sudot (~l. 176 st.
1 ZKP) {to zna~i istra`niot sudija, sudija poedinec i sovetot.
2. Povikuvaweto se vr{i so dostavuvawe vo zatvoren plik na
pismena pokana koja sodr`i: naziv na sudot {to povikuva, ime i prezime
na obvinetiot, naziv na krivi~noto delo {to mu se stava na tovar,
mesto kade {to obvinetiot treba da dojde, den i ~as koga treba da
dojde, nazna~uvawe deka se povikuva vo svojstvo na obvinet i predupreduvawe
deka vo slu~aj na nedoa|awe }e bide prisilno doveden, slu`ben
pe~at i potpis od sudijata koj povikuva (~l. 176 st. 2 ZKP). Koga obvinetiot
prvpat se povikuva }e se pou~i vo pokanata za pravoto da zeme
branitel i deka branitelot mo`e da prisustvuva na negovoto ispi-
311

tuvawe (~l. 176 st. 3 ZKP).
3. Obvinetiot e dol`en vedna{ da go izvesti sudot za promenata
na adresata, kako i za namerata da go promeni prestojuvali{teto.
Za toa obvinetiot }e se pou~i pri prvoto ispituvawe, odnosno pri dostavuvaweto
na obvinitelniot akt bez sproveduvawe istraga (~l. 153
st. 6 ZKP), obvinitelniot predlog ili privatnata tu`ba, so toa {to
}e se predupredi za posledicite opredeleni so ZKP (~l. 176 st. 4
ZKP).
Ako obvinetiot ne e vo sostojba da se javi na pokanata poradi
bolest ili druga neotstranliva pre~ka, }e se ispita vo mestoto kade
{to se nao|a ili }e se obezbedi negov prevoz do sudskata zgrada ili do
drugo mesto kade {to se prezema dejstvieto (~l. 176 st. 5 ZKP).
4. Vo krivi~nata postapka pokana se dostavuva i na drugi lica:
svedoci, ve{taci, tu`itelot, o{teteniot, branitelot i drugi za prisustvuvawe
na procesnite dejstvija. Ova povikuvawe e regulirano so
drugi odredbi od ZKP.
3. DOVEDUVAWE (PRIVEDUVAWE)
1. Naredba za priveduvawe na obvinetiot se primenuva od strana
na sudot ako postojat pri~ini za pritvor od ~lenot 184 na ovoj
zakon, ili ako uredno povikaniot obvinet ne se otpovikal na pokanata,
a svojot izostanok ne go opravda, ili ako ne mo`elo da se izvr{i
uredno dostavuvawe na pokanata, a od okolnostite o~igledno proizleguva
deka obvinetiot go odbegnuva priemot na pokanata (~l. 177 st. 1).
2. Naredbata za priveduvawe se izdava pismeno, a ja izvr{uva
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti (~l. 177 st. 2 ZKP). Naredbata
sodr`i: ime i prezime na obvinetiot {to treba da se dovede, naziv na
krivi~noto delo {to mu se stava na tovar so naveduvawe na odredbata
od Krivi~niot zakonik, pri~ina poradi koja se nareduva priveduvaweto,
slu`ben pe~at i potpis od sudijata {to go nareduva priveduvaweto
(~l. 177 st. 3 ZKP).
3. Liceto na koe mu e dovereno izvr{uvaweto na naredbata mu ja
predava naredbata na obvinetiot i go povikuva da pojde so nego. Ako
obvinetiot go odbie toa, }e go privede prisilno (~l. 177 st. 4 ZKP).
Protiv voenite lica, pripadnicite na policijata ili na pripadnici
na slu`bata za obezbeduvawe na ustanovata vo koja se smesteni lica
li{eni od sloboda ne se izdava naredba za priveduvawe, tuku od nivnata
komanda, odnosno ustanova, se bara da gi sprovede (~l. 177 st. 5 ).
4. Dokolku za priveduvaweto bilo povrzano so podolg vremenski
period, toa se smeta kako i sekoe li{uvawe od sloboda i ottamu se
presmetuva vo izre~enata kazna zatvor (~l. 47 st. 1 KZ). Dokolku obvinetiot
ne bil osuden, negovite prava se reguliraat spored odredbite
za nadomest na {teta na lica neosnovano li{eni od sloboda.
312

4. VETUVAWE NA OBVINETITOT DEKA NEMA DA GO NAPU[TI
PRESTOJUVALI[TETO
1. Merkata vetuvawe na obvinetiot deka nema da go napu{ti
`iveali{teto odnosno prestojuvali{teto, se sostoi vo ograni~uvawe
na slobodata na dvi`ewe na obvinetiot. Imeno, ako postoi stravuvawe
deka obvinetiot vo tekot na postapkata bi mo`el da se skrie ili da
otide vo nepoznato mesto ili vo stranstvo, sudot mo`e da bara od
obvinetiot vetuvawe {to se sostoi vo obvrska deka nema da se krie,
odnosno deka bez odobrenie na sudot nema da go napu{ti svoeto `iveali{te
odnosno prestojuvali{te. Dadenoto vetuvawe se vnesuva vo
zapisnik (~l. 178 st. 1 ZKP). Uslovite za nareduvawe na ovaa merka se
razlikuvaat od onie za odreduvawe na pritvorot odredeni vo ~l. 184 st.
1. t. 1. Taka, namesto okolnosta deka obvinetito se krie, dovolno e da
postoi stravuvawe deka bi mo`el da se skrie, a namesto somnenieto vo
opasnost od begstvo, dovolno e stravuvawe deka obvinetiot bi mo`el
da odi vo drugo nepoznato mesto ili vo stranstvo, me|utoa ne so namera
da izbega, tuku od koja i da e druga pri~ina (na primer, poradi vrabotuvawe,
poseta na svoi bliski i sl.).
2. Obvinetiot se predupreduva deka protiv nego mo`e da se opredeli
pritvor ako ja prekr{i ovaa obvrska (~l. 178 st. 3 ZKP). Pri
odreduvaweto na ovaa obvrska mo`e privremeno da se odzeme patnata
isprava ili da se zabrani nejzino izdavawe. @albata protiv re{enieto
za odzemawe na patna isprava ili na zabranata za nejzino izdavawe
ne go zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto (~l. 178 st. 2 ZKP).
3. Sprema ostanatite lica koi u~estvuvaat vo postapkata ne
mo`e da se naredi kakva i da e zabrana na dvi`ewe.
5. DRUGI PREVENTIVNI MERKI SO KOI SE OBEZBEDUVA
PRISUSTVO NA OBVINETIOT
1. Drugi preventivni merki so koi se obezbeduva prisustvo na
obvinetiot spored ~l. 178-a st. 1 ZKP se:
1 0 Zabrana za napu{tawe na `iveali{teto, odnosno prestojuvali{teto.
So re{enie so koe se opredeluva ovaa merka za obezbeduvawe,
sudot }e go odredi mestoto vo koe obvinetiot mora da prestojuva
dodeka trae merkata, kako i granicite nadvor od koi ne smee da se
oddale~uva (~l. 178-b st. 1 ZKP).
2 0 Obvrska na obvinetiot da se javuva povremeno na odredeno
slu`beno lice ili kaj nadle`en dr`aven organ. Vo re{enieto so koe
se opredeluva ovaa merka za obezbeduvawe, sudot go odreduva slu`beno
lice na koe obvinetiot mora da mu se javuva, rokot vo koj treba da se javuva
i na~inot na vodewe na evidencijata za javuvawe (~l. 178-b st. 2
ZKP).
313

3 0 Privremeno odzemawe na patna ili druga isprava za preminuvawe
na dr`avnata granica, odnosno zabrana za nejzino izdavawe. Re-
{enieto so koe se opredeluva ovaa merka za obezbeduvawe, sudot go donesuva
ako postoi opasnost od begstvo. Vo re{enieto se naveduvaat podatoci
za patnata isprava. Odzemenata patna isprava se ~uva vo sudot i
se vra}a so odluka na sudot koga }e prestanat pri~inite poradi koi
bila odzemena. Zabranata za izdavawe na patnata isprava prestanuva
so odluka na sudot. @albata protiv odzemaweto na patnata isprava
ili zabranata za nejzino izdavawe ne go zadr`uva izvr{uvaweto na re-
{enieto (~l. 178-b st. 3 ZKP).
4 0 Privremeno odzemawe na voza~ka dozvola, odnosno zabrana za
nejzino izdavawe. Vo re{enieto so koe se opredeluva ovaa merka za
obezbeduvawe, sudot gi naveduva podatocite za dozvolata. Odzemenata
voza~ka dozvola se ~uva vo sudot i se vra}a so odluka na sudot koga }e
prestanat pri~inite poradi koi bila odzemena. Zabranata za izdavawe
na voza~ka dozvola prestanuva so odluka na sudot. @alba protiv odzemaweto
na voza~kata dozvola ili zabranata za nejzino izdavawe, ne go
zadr`uva izvr{uvaweto na re{enito (~l. 178-b st. 4 ZKP).
Re{enieto so koe se opredeluvaat merkite za obezbeduvawe sudot
go dostavuva i do organot nadle`en za nivnoto izvr{uvawe (~l.
178-v st. 1 ZKP).
2. Preventivnite merki pred zapo~nuvaweto i vo tekot na istragata
gi opredeluva istra`niot sudija, a po podnesuvaweto na obvinitelniot
akt do pravosilnosta na presudata sudijata poedinec ili
sovetot.
3. Preventivnite merki mo`at da traat dodeka postoi potreba,
a najdolgo do pravosilnosta na presudata. Sudot po slu`bena dol`nost
preispituva dali ima potreba za traewe na preventivnata merka i taa
mo`e da se ukine i pred ovoj rok, ako prestanala potrebata ili ako
pove}e ne postojat zakonski osnovi za primenata.
4. Protiv re{enieto so koe se opredeluvaat ili ukinuvaat preventivnite
merki, strankite imaat pravo na `alba vo rok od tri dena.
Po `albata na re{enieto {to go donel istra`niot sudija ili sudija
poedinec, odlu~uva sudijata poedinec, odlu~uva sovetot od ~l. 22 st. 6
ZKP, a po `albata na re{enie {to go donel sude~kiot sovet, odlu~uva
sovetot na neposredno povisokiot sud.
5. Preventivnite merki za obezbeduvawe zabrana za napu{tawe
na `iveali{teto, odnosno pretstojuvali{teto, privremenoto odzemawe
na patnata ili druga isprava za preminuvawe na dr`avnata granica,
odnosno zabrana za nejzino izdavawe, kako i privremenoto odzemawe
na voza~ka dozvola, odnosno zabrana za nejzino izdavawe, gi izvr{uva
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti (~l. 178-v st. 2 ZKP).
Preventivnata merka za obezbeduvawe obvrska na obvinetiot
povremeno da se javuva na odredeno slu`beno lice ili nadle`en dr`aven
organ, ja izvr{uva Ministerstvoto za vnatre{ni raboti ili drug
314

nadle`en dr`aven organ na koj obvinetiot treba dam u se javi (~l. 178-
v st. 3 ZKP).
Sudot mo`e vo sekoe vreme da opredeli proverka na izvr{uvaweto
na preventivnite merki za obezbeduvawe i da pobara izve{taj od
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti ili od drug nadle`en dr`aven
organ koj gi izvr{uva merkite. Izve{tajot vedna{ se dostavuva do sudot
(~l. 178-g st. 1 ZKP ).
Za postapuvaweto na obvinetiot sprotivno na zabranite ili
neispolnuvaweto na obvrskite opredeleni so preventivnite merki za
obezbeduvawe, nadle`niot dr`aven organ koj go sproveduva izvr{uvaweto
na merkite vedna{ go izvestuva sudot (~l. 178-g st. 2 ZKP).
Na lice koe gi naru{uva opredelenite preventivni merki za
obezbeduvawe sprema obvineto lice, sudot so posebno re{enie }e mu
gi zabrani aktivnostite, Dokolku liceto postapi sprotivno na re{enieto,
}e se kazni so pari~na kazna od ~l. 74 st. 1 ZKP.
6. GARANCIJA
1. Garancijata (kaucija, emstvo) se sostoi vo toa {to obvinetiot
koj treba da se stavi ili e ve}e staven vo pritvor samo poradi strav
deka }e izbega, mo`e da se ostavi na sloboda odnosno mo`e da se pu{ti
na sloboda, ako toj li~no ili nekoj drug za nego dade garancija deka do
krajot na krivi~nata postapka nema da izbega, a samiot obvinet }e
veti deka nema da se krie i deka nema da go napu{ti svoeto prestojuvali{te
bez odobrenie (~l. 179 ZKP).
2. Garancijata sekoga{ glasi na pari~en iznos {to se opredeluva
so ogled na te`inata na krivi~noto delo, na li~nite i semejnite
priliki na obvinetiot i imotnata sostojba na liceto koe dava garancija
(~l. 180 st. 1 ZKP). Taa se sostoi vo polagawe gotovi pari, hartii
od vrednost, skapocenosti ili drugi podvi`ni predmeti od pogolema
vrednost {to lesno mo`at da se pretvorat vo pari i da se ~uvaat,
ili vo stavawe hipoteka za iznosot na garancijata na nedvi`nite
dobra na liceto {to dava garancija, ili po li~na obvrska na eden ili
pove}e gra|ani deka vo slu~aj na begstvo na obvinetiot }e go platat
utvrdeniot iznos na garancijata. Garancijata vo gotovi pari se polaga
na smetka na sudot (~l. 180 st. 2 ZKP). Ottuka proizleguva deka garancijaat
mo`e da bide: 1 0 stvarna, ili 2 0 li~na.
1 0 Garancijata e stvarna ako se sostoi vo pari, ekonomski vrednosti
koi lesno mo`at da se pretvorat vo pari ili vo hipoteka vrz
nedvi`nosti. Ova garancija mo`e da ja dade samoto obineto lice ili
treto lice, ili pak, obvinetiot i treto lice zaedno.
2 0 Grancijata e li~na koga edno ili pove}e lica vo ime na obvinetiot
davaat samo vetuvawe deka vo slu~aj na negovo begstvo }e go
isplatat utvrdeniot iznos so garancijata. Pritoa vetenata suma pari
ne se polaga odnapred nitu se vr{i obezbeduvawe vrz imototo na ovie
315

lica. Li~nata garancija ne mo`e da ja dade samiot obvinet.
3. Garancijata se ukinuva koga }e is~eznat pri~nite koi uka`uvaat
na nejzinata opravdanost. Imeno, obvinetiot }e se stavi vo pritvor
i pokraj dadenata garancija ako ne dojde na uredna pokana a ne go
opravda izostanokot, ako se podgotvuva za begstvo ili ako protiv nego
otkoga e ostaven na sloboda, se pojavi nekoja druga zakonska osnova za
pritvor (~l. 181 st. 1 ZKP). Vo ovoj slu~aj polo`eniot pari~en iznos,
skapocenosti, hartii od vrednost ili drugi podvi`ni predmeti se vra-
}aat, a hipotekata se simnuva. Na ednakov na~in se postapuva i koga
krivi~nata postapka pravosilno e dovr{ena so re{enie za zapirawe
na postapkata ili so presuda (~l. 181 st. 2 ZKP). Ako so presudata e
izre~ena kazna zatvor, garancijata se ukinuva duri otkako osudeniot
}e po~ne da ja izdr`uva kaznata (~l. 181 st. 3 ZKP).
4. Odlukite vo vrska so garancijata se donesuvaat vo forma na
re{enie. Re{enieto za garancija vo tekot na istragata go donesuva
istra`niot sudija, a po podignatiot obvinitelen akt - sovetot (~l. 182
st. 1 ZKP). Me|utoa, pred donesuvaweto na re{enieto so koe se opredeluva
i re{enieto so koe se ukinuva garancijata, sekoga{ se soslu{uva
na javniot obvinitel dokolku postapkata se vodi na negovoto barawe
(~l. 182 st. 2 ZKP).
7. PRITVOR (PREVENTIVNO LI[UVAWE OD SLOBODA)
6.1. Poim, celi i osnovi za opredeluvawe
1. Poim i celi na pritvorot. Pritvorot (preventivno li{uvawe
od sloboda) e najstrogata prisilna merka za obezbeduvawe prisustvo
na obvinetiot vo krivi~nata postapka. Negovata te`ina proizleguva
ottamu {to so nego se ograni~uva slobodata na dvi`ewe kako edno
od osnovnite prava na ~ovekot i zatoa {to se raboti za merka koja naj~esto
se opredeluva vo tekot na istragata. Ovaa merka se sostoi vo
preventivno li{uvawe od sloboda (so stavawe vo zatvor, zatvorawe)
na lice protiv koe postoi osnovano somnevawe deka storilo krivi~no
delo, po pravilo pred donesuvaweto na pravosilna osuditelna presuda,
zaradi postignuvawe na odredeni procesni celi. Tie celi vo osnova se
spre~uvawe begstvo i kriewe na obvinetiot zaradi:
1 0 obezbeduvawe negovo fizi~ko prisustvo zaradi uspe{no vodewe
na postapkata, ottamu {to toj sekoga{ mu e na raspolagawe (dostapen)
na sudot,
2 0 spre~uvawe na negovoto negativno vlijanie i odmazdni~ki dejstva
sprema sou~esnicite, svedocite i o{teteniot, kako i sprema nivnite
bliski,
3 0 spre~uvawe da go dovr{i zapo~natoto ili da izvr{i drugo
krivi~noto delo,
316

4 0 vo slu~aj na izrekuvawe na kazna, obezbeduvawe na nejzinoto
izvr{uvawe.
2. Osnovi za opredeluvawe na pritvorot. Vo sovremenite zakonodavstva
postojat najrazli~ni sistemi za opredeluvawe na osnovite
za pritvor. Tie sistemi mo`at da se podelat vo tri grupi: a) sistem na
taksativno naveduvawe na osnovite za opredeluvawe na pritvor (Germanija,
Polska, Jugoslavija, Makedonija i dr.), b) sistem na naveduvawe
samo na oddelni osnovi kako primer, so mo`nost po pat na analogija da
se opredeluva pritvor i vo sli~ni situacii (Francija, Rusija i dr.) i
v) sistem na generalno ovlastuvawe dadeno na dr`avnite organi vo
zakon pritvorot da se opredeluva vrz osnova na ocenkata na negovata
celishodnost vo konkretniot slu~aj (Anglija, Italija, [panija i dr.).
[to se odnesuva do samite osnovi za opredeluvawe pritvor, nivnata
podelba se vr{i na: a) materijalnopravni osnovi (osnovano somnevawe
deka odredeno lice storilo krivi~no delo) i b) procesnopravni
osnovi. Procesnite osnovi, koi sekoga{ se dadeni alternativno,
natamu se delat na objektivni (vid ili visina na propi{ata kazna vo
prethodnata postapka ili vid i visina na izre~enata kazna so prvostepenata
presuda) i subjektivni (nemo`nosta da se utvrdi identitetot na
obvinetiot, opasnost od negovo sokrivawe i begstvo, strav od recidivizam
i sl.).
Na{iot zakonodavec se opredelil za sistemot na taksativno
naveduvawe na osnovite za opredeluvawe na pritvorot. Koga postoi
osnovano somnevawe deka opredeleno lice storilo krivi~no delo pritvorot
mo`e da se odredi samo pod to~no propi{ani osnovi (uslovi)
{to pretstavuvaat garancija za negovata pravilna primena. Tie uslovi
spored ~l. 184 st. 1 ZKP se:
1 0 a) ako se raboti za lice koe se krie (odbegnuvawe da se primi
pokanata, promena na adresata na `iveewe i sl. bez pritoa da se promeni
i samoto mesto na `iveewe), 255 b) ako ne mo`e da se utvrdi negoviot
identitet (skitnik, stranec i drugo lice koe ne saka samoto da se
identifikuva) ili v) ako postojat drugi okolnosti {to uka`uvaat na
opasnost od begstvo (povedenieto na obvinetiot pred i po izvr{enoto
krivi~no delo i poveduvaweto na krivi~nata postapka, ~esti menuvawa
na rabotnoto mesto i prestojuvali{teto i sl.).
- Vo slu~aj na ispolnuvaweto na nekoj od ovie uslovi se raboti
255
Obvinetiot se krie koga se znae deka e vo odredeno mesto ili vo
odredeno podra~je, me|utoa go odbegnuva dopirot so organite na postapkata i
pot~inuvaweto na nivnite naredbi. Obvinetiot e vo begstvo koga go napu{-
til svoeto dotoga{no `iveali{te ili prestojuvali{te so namera da se trgne
nadvor od dosegot na dr`avnite organi, da go izbegne vodeweto na krivi~nata
postapka, taka {to voop{to ne se znae negovoto momentno `iveali{te ili
prestojuvali{te. Vasiljevi}, T. op. cit. str. 761.
317

za pritvor kako merka za obezbeduvawe prisustvo na obvinetiot vo
krivi~nata postapka.
Pritvorot po ovie osnovi mo`e da se odreduva vo tekot na celata
krivi~na postapka.
2 0 a) ako postoi osnovan strav deka }e gi uni{ti tragite na
krivi~noto delo (pokraj fizi~koto uni{tuvawe, ovde treba da se pomesti
i sokrivaweto na tragite) ili b) ako osobeni okolnosti uka-
`uvaat deka }e ja popre~uva istragata so vlijanie vrz svedocite, sou~esnicite
ili prikriva~ite (so nudewe potkup, zakana, prisilba i sl.).
Za ovie osnovi so koi se nastojuva da se popre~i ili ote`ne istragata
vo procesnata teorija se upotrebuva latinskiot izraz koluzija (koluzioni
dejstvija i koluziona opasnost). 256
- Vo slu~aj na ispolnuvawe na koj i da e od ovie uslovi, stanuva
zbor za pritvor kako preventivna merka poradi koluziona opasnost.
Pritvorot po ovie osnovi mo`e da se odredi i po zavr{uvaweto
na istragata, odnosno sî do izrekuvaweto na presudata, me|utoa, soglasno
~l. 184 st. 3 ZKP, pritvorot odreden po tie osnovi se ukinuva
{tom }e bidat obezbedeni dokazite zaradi {to toj e i odreden.
3 0 a) ako osobeni okolnosti (naj~esto recidivizmot, osobeno
specijalniot, te{ko naru{enite odnosi so o{teteniot, motivite na
storitelot za izvr{uvaweto na deloto i negovoto odnesuvawe po deloto)
go opravduvaat stravot deka }e go povtori krivi~noto delo, ili b)
}e go dovr{i obidenoto krivi~no delo ili v) deka }e stori krivi~no
delo so koe se zakanuva.
- I vo slu~j na ispolnuvaweto na nekoi od ovaa grupa uslovi,
stanuva zbor za pritvor poradi opasnost od povrat ili zakana so
krivi~no delo.
Pritvorot po ovie osnovi, isto taka, e mo`en vo tekot na celata
krivi~na postapka.
3. Kratkotraen pritvor. Soglasno ~l. 186-a ZKP, istra`niot
sudija mo`e po predlog na javniot obvinitel so pismeno i obrazlo-
`eno re{enie da mu opredeli na liceto li{eno od sloboda kratkotraen
pritvor do 48 ~asa vo slu~aj koga }e najde deka postojat osnovi na
somnenie deka liceto e storitel na krivi~no delo koe mu se stava na
tovar i deka postojat osnovi za odreduvawe na merkata pritvor od ~l.
184 st. 1 t. 1 i 2 ZKP, ako javniot obvinitel protiv liceto se u{te ne
podnel barawe za sproveduvawe na istraga ili neposredno obvinenie.
Ako javniot obvinitel po istekot na rokot od 48 ~asa ne podnese predlog
za opredeluvawe merka pritvor od ~l. 184 ZKP, obvinetiot }e se
pu{ti na sloboda (~l. 186-a st. 1 i 2 ZKP). Re{enieto za kratkotraen
256 Koluziona opasnost (lat. colludere - tajno spogoduvawe) zna~i strav
deka obvinetiot (samiot ili preku treto lice) }e vlijaae vrz licata koi bi
mo`ele da go tovarat, ili deka }e gi uni{ti tragite na storenoto krivi~no
delo.
318

pritvor od 48 ~asa se vra~uva na liceto protiv koe toj e opredelen i se
dostavuva do nadle`niot javen obvinitel. (~l. 186-a st. 4 ZKP)
Istra`niot sudija mo`e na predlog na javniot obvinitel so pismeno
i obrazlo`eno re{enie da mu opredeli na privedenoto lice za
kratkotraen pritvor od 24 ~asa ako utvrdi deka postojat osnovi na somnenie
deka privedenoto lice storilo krivi~no delo, ako postojat
pri~inite od ~l. 184 st. 1 t. 1 i 2 ZKP, a toa e potrebno za da se utvrdi
identitetot i proverka na alibito. Ovoj vid kratkotraen pritvor istra`niot
sudija mo`e da go prodol`i samo u{te 24 ~asa (~l. 186-a st. 3
ZKP). Protiv re{enieto e dozvolena `alba vo rok od pet ~asa od vra-
~uvaweto do sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP, koj e dol`en da re{i po `albata
vo rok od tri ~asa (~l. 186-a st. 5 ZKP).
4. Organi nadle`ni za odreduvawe na pritvor se istra`niot sudija
vo prethodnata postapka do podigaweto na obvinenieto, a vo podocne`nata
postapka - sudskiot sovet.
6.2. Pritvor vo redovnata postapka
1. Pritvor vo tekot na istragata. Pritvor vo tekot na istragata
odreduva istra`niot sudija na nadle`niot sud, a vo isklu~itelni
situacii i istra`niot sudija na sudot na ~ie podra~je e izvr{eno krivi~noto
delo.
1 0 Pritvorot {to go opredeluva istra`en sudija na nadle`niot
sud (~l. 185 st. 1 ZKP) se vr{i so pismeno re{enie koe sodr`i: ime i
prezime na liceto koe se li{uva od sloboda, krivi~noto delo za koe se
obvinuva, zakonskata osnova za pritvorot, pouka za pravoto na `alba i
kratko obrazlo`enie, so toa {to osnovata za opredeluvawe na pritvorot
posebno se obrazlo`uva, slu`ben pe~at i potpis na sudijata koj go
opredeluva pritvorot so nazna~uvawe na ustanovata vo koja se
izvr{uva pritvorot (~l. 185 st. 2 ZKP). Za odreduvaweto na ovoj pritvor
mora da se ispolneti uslovite od ~l. 184 st. 1 t. 1-3 ZKP i tie
uslovi mora da bidat istaknati i obrazlo`eni vo re{enieto za pritvor.
Re{enieto za pritvor mora da mu se vra~i na liceto na koe se
odnesuva vo momentot na li{uvaweto od sloboda, a najdocna vo rok od
24 ~asa od ~asot na li{uvaweto od sloboda, a vo spisite da se nazna~i
~asot na li{uvaweto od sloboda i ~asot na negovoto predavawe (~l.
185 st. 5 ZKP).
Protiv re{enieto za pritvor pritvorenoto lice mo`e da se
izjavi `alba do sovetot (~l. 22 st. 6 ZKP), vo rok od 24 ~asa od ~asot na
predavaweto na re{enieto (~l. 185 st. 6 ZKP). Vo takov slu~aj, sovetot
{to odlu~uva za `albata e dol`en da donese odluka vo rok od 48 ~asa
(~l. 185 st. 7 ZKP), {to zna~i deka celata postapka od momentot na li-
{uvaweto od sloboda, do odlu~uvaweto po `albata mo`e maksimalno
da trae tri dena. Javniot obvinitel i branitelot mo`at da baraat da
bidat izvesteni za sednica na sovetot i na istata usno da gi iznesat i
319

obrazlo`at svoite predlozi, me|utoa nivnoto nedoa|awe ne go spre-
~uva odr`uvaweto na sednicata.
2 0 Po isklu~ok pritvor mo`e da opredeli i istra`en sudija na
sud na ~ie podra~je e izvr{eno krivi~noto delo, ako mu e dovereno
izvr{uvawe na oddelni istra`ni dejstvija ili vo slu~aite predvideni
so ~l. 149 st. 1 ZKP. Vo pogled na opredeluvaweto na ovoj pritvor se
primenuvaat odredbite na ~l. 185 st. 2 - 6 ZKP, so toa {to odlukata od
st. 6 na toj ~len, po `alba ja donesuva nadle`niot sud (~l. 187 st. 1).
Vedna{ po ispituvaweto na liceto li{eno od sloboda, istra-
`niot sudija }e odlu~i dali }e go pu{ti na sloboda ili }e naredi da se
sprovede do istra`niot sudija na nadle`niot sud. Vo pogled na ispituvaweto
na liceto li{eno od sloboda se primenuvaat odredbite na ~l.
186 st. 1 - 3 ZKP (~l. 187 st. 1 ZKP).
Istra`niot sudija na sud na ~ie podra~je e izvr{eno krivi~noto
delo mo`e da go zadr`i pritvorenoto lice najdolgo tri dena, smetaj}i
od denot na negovoto doveduvawe, ako e potrebno da prezeme itni
istra`ni dejstvija vo smisla na ~l. 149 st. 1 ZKP. Po donesuvaweto na
re{enie za sproveduvawe na istraga, zadr`uvaweto vo pritvor mo`e
da trae i podolgo od tri dena, ako vo toj rok istra`niot sudija primi
barawe od istra`niot sudija na nadle`niot sud da prezeme oddelni
istra`ni dejstvija. Po izvr{uvaweto na istra`nite dejstvija pritvorenoto
lice mora da se sprovede do nadle`niot sud, ako istra`niot sudija
na toj sud ne opredeli ne{to drugo (~l. 187 st. 1 ZKP).
2. Pritvor po predavaweto na obvinenieto. Po podignuvaweto
na obvinenieto i odluka za odreduvawe pritvor donesuva sudskiot
sovet. Predlog za odreduvawe na pritvor mo`e da bide staven vo obvinenieto
ako obvinetiot se nao|a na sloboda, a ako se nao|a vo pritvor,
vo obvinenieto mo`e da bide staven predlog za ukinuvawe na pritvorot
(~l. 254 st. 2 ZKP). Odlukata za ovoj pritvor ja donesuva sudskiot
sovet od ~l. 22 st. 6 ZKP vedna{, a najdocna vo rok od 48 ~asa (~l. 257
st. 1 ZKP). Vo rok od tri dena od denot na priemot na obvinenieto, sudskiot
sovet po slu`bena dol`nost odlu~uva i za prodol`uvaweto na
pritvorot dokolku obvinetiot ve}e se nao|a vo pritvor, odnosno za
ukinuvawe na pritvorot dokolku vo obvinenieto ne e staven predlog
obvinetiot da se pu{ti na sloboda. @albata protiv ova re{enie ne go
zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto (~l. 257 st. 2 ZKP).
3. Pritvor zaradi obezbeduvawe na obvinetiot na glavniot
pretres. Prisustvoto na obvinetiot na glavniot pretres vo redovnata
postapka e zadol`itelno, a mo`nosta za sudewe vo otsustvo e svedena
samo na dva osnovi od ~l. 292 st. 3 ZKP: na obvinetiot mo`e da mu se
sudi vo otsustvo samo ako e vo begstvo ili inaku ne im e dostapen na
dr`avnite organi, a postojat osobeno va`ni pri~ini da mu se sudi
iako e otsuten. Ottamu koga obvinetiot e na sloboda mora uredno da
bide povikan na glavniot pretres. Ako pokanata ne e vra~ena na soodveten
na~in, nedoa|aweto na obinetiot na glavniot pretres ne mo`e da
320

ima nikakvi posledici. Me|utoa, koga pokanata e udredna, a obvinetiot
ne dojde na glavniot pretres nitu go opravda svojot izostanok, sovetot
}e naredi da se dovede prisilno. Ako doveduvaweto ne bi mo`elo
vedna{ da se izvr{i, sovetot }e odlu~i glavniot pretres da ne se odr-
`i i }e naredi obvinetiot da se dovede prisilno na idniot pretres.
Ako do priveduvaweto obvinetiot go opravda izostanokot, pretsedatelot
na sovetot }e ja otpovika naredbata za prisilno doveduvawe (~l.
292 st. 1 ZKP).
Me|utoa, ako obvinetiot koj uredno e povikan o~igledno odbegnuva
da dojde na glavniot pretres, a ne postojat pri~ini za pritvor
predvideni vo ~l. 184 ZKP, sovetot mo`e da opredeli pritvor za obezbeduvawe
prisustvo na obvinetiot na glavniot pretres. @albata ne
go zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto za pritvor. Za pritvorot {to
e opredelen od ovaa pri~ina soglasno se primenuvaat odredbite od ~l.
183 - 197 ZKP. Ako ne bide porano ukinat, pritvorot trae do objavuvaweto
na presudata, a najdolgo trieset dena (~l. 292 st. 2 ZKP)
Re{enie za sudewe vo otsustvo na obvinetiot donesuva sovetot
po predlog od tu`itelot. @albata ne go zadr`uva izvr{uvaweto na re-
{enieto.
4. Pritvor po izrekuvaweto na prvostepenata presuda. Koga }e
izre~e presuda so koja obvinetiot se osuduva na pet ili pove}e godini
zatvor, sovetot }e opredeli pritvor ako obvinetiot ve}e ne se nao|a
vo pritvor (~l. 345 st. 1 ZKP). Od ovaa odredba proizleguva deka vo
fazata po donesuvawe na prvostepenata presuda na{iot ZKP poznava
obligatoren pritvor. Negova cel e obezbeduvawe na prisustvo na
osudeniot za izvr{uvawe na izre~enata kazna, {to ne e slu~aj so prethodnata
postapka kade {to pritvorot sekoga{ e fakultativen i ima
za cel obezbeduvawe prisustvo na obvinetiot vo tekot na prezemaweto
oddelni procesni dejstvija. Obligatorniot pritvor se odreduva samo
po prvostepenata presuda so koja na obvinetiot mu e izre~en zatvor od
pet godini ili pote{ka kazna. Vo site ostanati slu~ai po izrekuvaweto
na prvostepenata presuda, pritvorot e fakultativen i se odreduva
pod istite uslovi pod koi toa se vr{i vo prethodnata postapka (~l.
345 st. 2 ZKP).
Ovoj vid pritvor, za `al bez kakva i da e razumna argumentacija
e ukinat so Odluka na Ustavniot sud, U. br. 63/2008.
6.3. Pritvor vo skratenata postapka
1. Skratena postapka se vodi za krivi~ni dela za koi kako glavna
kazna e propi{ana pari~na kazna, ili kazna zatvor do tri godini i
e regulirana so ~l. 416-430 ZKP. Vo nea, pred i po podigaweto na obvinitelniot
akt, pritvor mo`e da se opredeli protiv lice za koe postoi
osnovano somnevawe deka storilo krivi~no delo (materijalnopraven
osnov), a pokraj nego i eden od slednive uslovi:
321

1 0 a) ako se raboti za lice koe se krie ili, b) ako ne mo`e da se
utvrdi negoviot identitet ili, v) ako postojat drugi okolnosti {to
o~igledno uka`uvaat na opasnost od begstvo 257 i,
2 0 a) ako e vo pra{awe krivi~no delo protiv javniot red ili
moralot 258 za koe mo`e da se izre~e kazna zatvor od tri godini, a osobeni
okolnosti go opravduvaat stravuvaweto deka obvinetiot }e go
povtori toa krivi~no delo ili, b) deka }e go izvr{i krivi~noto delo
so koe se zakanuva (~l. 419 st. 1 ZKP).
Pred podnesuvaweto na obvinitelniot predlog pritvorot mo`e
da trae samo tolku kolku {to e potrebno za da se sprovedat istra`nite
dejstvija, no ne podolgo od osum dena. Za `albata protiv re{enieto
za pritvor re{ava sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP (~l. 419 st. 2 ZKP).
Vo pogled na pritvorot od predavaweto na obvinitelniot predlog
do zavr{uvaweto na glavniot pretres soodvetno se primenuvaat
odredbite na ~l. 191 ZKP, so toa {to sovetot e dol`en sekoj mesec da
ispita dali postojat pri~ini za pritvorot (~l. 419 st. 3 ZKP).
2. Odredbite na ~l. 345 ZKP, soodvetno se primenuvaat i vo pogled
na ukinuvaweto na pritvorot po izrekuvaweto na presudata (~l.
429 st. 6 ZKP). Koga sudot }e izre~e vo presudata kazna zatvor, mo`e
da opredeli obvinetiot da se stavi vo pritvor, odnosno da ostane vo
pritvor, ako postojat pri~inite od ~l. 419 st. 1 ZKP.
3. Koga obvinetiot se nao|a vo pritvor, sudot e dol`en da postapuva
so osobena itnost (~l. 419 st. 4 ZKP). 259
322
6.4.. Pritvor vo postapka sprema maloletnici
Vo postapkata sprema maloletnici pritvorot e isklu~itelna
merka pri{to ne se pravi nikakva razlika me|u pomladite i postarite
maloletni lica.
1. Re{enie za pritvor vo postapkata sprema maloletnici sudijata
za maloletnici mo`e da donese po predlog na javniot obvinitel.
Ako javniot obvinitel vo rok od 12 ~asa ne stavi nikakov predlog, su-
257
Dodeka vo redovnata postapka kako osnova za odreduvawe na pritvorot
e predvidena "opasnost od begstvo", vo skratenata postapka se bara "o~igledna
opasnost od begstvo." Pod o~igledna opasnost od begstvo treba da se
podarzberat situaciite koga postoi izvesnost od begstvo, a ne samo verojatnost
od begstvo, kakov {to e slu~ajot vo redovnata postapka.
258
Ovde ne se misli samo na krivi~nite dela od Glava XXXIII (krivi-
~ni dela protiv javniot red) i od Glava XIX (krivi~ni dela protiv polovata
sloboda i poloviot moral) od KZ, tuku na site krivi~ni dela ~ii su{tinski
objekt na za{tita e javniot red ili moralot.
259
Za pritvorot vo skratenata postapka podrobno: Sead, H. Pritvor u
skra}enom postupku, JRKKP, Beograd, 1978/4, str. 115-130 i Petri}, B. Pritvor u
krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1978/4, str. 20-23.

dijata za maloletnici mo`e da donese re{enie za odreduvawe kratkotraen
pritvor, ako se ispolneti zakonskite uslovi za odreduvawe
pritvor. Kratkotrajniot pritvor mo`e da trae najdolgo dvaeset i ~etiri
~asa. Ako vo toj rok javniot obvinitel ne podnese predlog za opredeluvawe
pritvor, sudijata za maloletnici }e donese re{enie za pu{tawe
na maloletnikot na sloboda (~l. 109 st. 7 ZMP). Protiv re{enieto
za kratkotraen pritvor maloletnikot i negoviot branitel imaat
pravo na `alba do krivi~niot sovet na osnovniot sud, koj po `albata
odlu~uva vo rok od dvaeset i ~etiri ~asa (~l. 109 st. 8 ZMP)
2. Na predlog na javniot obvinitel, po prethodno pribaveno mislewe
od centarot, sudijata za maloletnici mo`e da opredeli maloletnikot
da se stavi vo pritvor pri postoewe na osnovite od ~l. 184
ZKP. Pritvorot mo`e da se izre~e samo kako krajna merka za obezbeduvawe
na prisustvo na maloletnikot vo tekot na postapkata, ako toa
ne mo`e da se postigne so drugite merki predvideni vo Zakonot za krivi~nata
postapka (~l. 110 st. 1 ZMP). Takviot pritvor se odreduva so
re{enie na sudijata za maloletnici i mo`e da trae najdolgo trieset
dena (~l. 110 st. 2 ZMP).
Po obrazlo`en predlog na sudijata za maloletnici, a po prethodno
pribaveno mislewe od javniot obvinitel i od centarot, sovetot
za maloletnici na osnovniot sud mo`e od opravdani pri~ini da go
prodol`i pritvorot za u{te 60 dena (~l. 110 st. 3 ZMP).
3. Ako se raboti za pritvor odreden samo poradi utvrduvawe na
identitetot na maloletnikot, sudijata za maloletnici, odnosno sovetot
za maloletnici e dol`en da donese re{enie za negovoto ukinuvawe
vedna{ koga }e se utvrdi identitetot (~l. 110 st. 4 ZMP).
4. Sudijata za maloletnici e dol`en vedna{ po odreduvaweto
na koj bilo od napred navedenite vidovi pritvor za toa da gi izvesti
roditelite, posvoitelot ili staratelot na maloletnikot, negoviot
branitel i centarot (~l. 110 st. 5 ZMP).
5. Rokot za `alba e tri dena od dostavuvaweto na re{enieto za
pritvor. Po `albata na re{enieto na sudijata za maloletnici vo rok
od tri dena od nejzinoto dostavuvawe odlu~uva sovetot za maloletnici
na osnovniot sud, a po `albata na re{enieto na sovetot za maloletnici
na osnovniot sud, sovetot za maloletnici na apelacioniot sud (~l.
110 st. 6 ZMP).
Vo slu~aj na spre~enost ili otsustvo na sudijata za maloletnici,
odlukite povrzani so zadr`uvawe i pritvor gi donesuva istra`en
sudija (~l. 111 st. 1 ZMP). 260
260
Za nekoi podrobnosti vo vrska so ovoj pritvor vidi: Marinova} - Pejovi},
D. Primena mera za obezbe|enje prisustva maloletnika i uspe{no vo|enje krivi~nog
postupka, JRKKP, Beograd, 1969/3, str. 449-456 i Pretri}, B. op. cit. str. 23-27.
323

324
6.5. Pritvor vo postapkata za ekstradicija
Koga }e se dobie uredna molba od stranska dr`ava za ekstradicija
na stranec koja gi sodr`i uslovite od ~l. 511 st. 3 ZKP, istata se
dostavuva do istra`niot sudija. Istra`niot sudija od svoja strana
izdava nalog stranecot da se pritvori dokolku postojat pri~inite od
~l. 184 ZKP ili prezema drugi merki za obezbeduvawe na negovoto prisustvo.
Otkako }e go ustanovi identitetot na stranecot, istra`niot
sudija bez odlagawe }e mu soop{ti zo{to i vrz osnova na koi dokazi se
bara negova ekstradicija i go povikuva da navede {to ima da iznese vo
svoja odbrana (~l. 512 st. 4 ZKP). Za ispituvaweto i odbranata se sostavuva
zapisnik. Istra`niot sudija, isto taka, e dol`en da go upati stranecot
deka mo`e da zeme branitel i deka vo sprotivno }e mu nazna~i
branitel po slu`bena dol`nost, ako e vo pra{awe krivi~no delo za
koe odbranata e zadol`itelna (~l. 512 st. 5 ZKP). 261
6.6. Drugi vidovi pritvor
1. Vo teorijata, a ottamu i vo krivi~noto zakonodavstvo, ~esto
se prisutni stavovi spored koi odredeni ograni~uvawa na slobodata
ne pretstavuvaat pritvor, tuku navodno samo "merki {to se sli~ni na
pritvorot." Takvite stavovi ja zamagluvaat su{tinata na pritvorot
kako preventiven zatvor, kako merka koja spored svojata pravna priroda
ne pretstavuva kazna, tuku privremeno ograni~uvawe na slobodata
na odredeno lice zaradi ostvaruvawe na opredeleni procesni celi. A
dokolku se dr`ime do takvata pravna priroda na pritvorot, na{ stav e
so ovoj termin treba da se ozna~uvaat i site ostanati vidovi na preventivno
ograni~uvawe, odnosno odzemawe na slobodata vo tekot na
krivi~nata postapka bez ogled dali se odnesuvaat na obvinetiot ili
drugi lica. Ottamu, ovde gi pomestivme site drugi vidovite na pritvor
pri {to namerno gi koristime nivnite pogre{ni nazivi so napomena
deka toa go pravime samo zaradi polesno snao|awe na site onie
{to nu`no se sudiraat so nivnata upotreba.
2. Li{uvawe od sloboda na lice zate~eno pri izvr{uvawe na
krivi~no delo (in flagranti). [to se odnesuva do organite na vnatre{ni
raboti, tie mo`at da li{at od sloboda lice sekoga{ koga postoi nekoja
od pri~inite za odreduvawe pritvor od ~l. 184 st. 1 t. 1-3 ZKP. Li-
{uvawe od sloboda na lice zate~eno pri izvr{uvawe na krivi~no delo
(in flagranti) 262 e fakti~ko li{uvawe od sloboda motivirano od zakons-
261
Vo vrska so ekstradicioniot pritvor vidi go i naslovot "Osnovni
karakteristiki na ekstradicijata" pod t. 2 0 od ovoj u~ebnik.
262
Vo krivi~noprocesnata teorija se zboruva za situacii na: 1. pravi
krivi~ni dela in flagranti (koga vo momentot na otkrivaweto: 1 0 liceto sî u{te

kite pri~ini za pritvor od strana na ovlasteno lice i negovoto traewe
se sveduva na najkratko vreme {to e potrebno toa lice da se sprovede
do nadle`niot istra`en sudija.
Liceto zate~eno na izvr{uvawe na krivi~no delo za koe se goni
po slu`bena dol`nost mo`e da go li{i od sloboda sekoj. Toa lice
mora vedna{ da mu se predade na istra`en sudija ili na Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti, a ako ne mo`e toa da se stori, mora vedna{ da
se izvesti eden od ovie organi. (~l. 188 st. 1 ZKP). Vo ovaa smisla, dotolku
pove}e i ovlastenite slu`beni lica na Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti mo`at bez odluka na sudot da li{at od sloboda i lice
za koe postojat osnovi na somnenie deka storilo krivi~no delo za koe
se goni po slu`bena dol`nost ako postoi opasnost od odlagawe, a postoi
nekoja od pri~inite za pritvor od ~l. 184 st. 1 ZKP, no pritoa se
dol`ni vedna{ da go privedat do nadle`niot istra`en sudija. Pri
priveduvaweto ovlastenoto slu`beno lice na Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti }e go izvesti istra`niot sudija za pri~inite i za vremeto
na li{uvaweto od sloboda. Ako ne e izgotvena pismena informacija,
istra`niot sudija dadenoto izvestuvawe }e go vnese na zapisnik
(~l. 188 st. 2 ZKP).
Dol`nosti na istra`niot sudija vo odnos na liceto koe se li-
{uva od sloboda. Istra`niot sudija e dol`en na liceto li{eno od
sloboda koe mu e dovedeno vedna{ da mu soop{ti deka mo`e da zeme
branitel koj mo`e da prisustvuva na negovoto ispituvawe i ako e potrebno
- da mu pomogne da najde branitel. Ako vo rok od 24 ~asa od ~asot
na ova soop{tenie liceto li{eno od sloboda ne obezbedi prisustvo
na branitel, istra`niot sudija e dol`en toa lice da go ispita vedna{
(~l. 186 st. 1 ZKP). Dokolku liceto li{eno od sloboda izjavi deka ne
saka da zeme branitel, istra`niot sudija e dol`en da go ispita bez
odlagawe (~l. 186 st. 2 ZKP). Ako pak, vo slu~aj na zadol`itelna
odbrana (~l. 66 st. 1 i 2 ZKP), liceto li{eno od sloboda ne zeme branitel
vo rok od 24 ~asa od ~asot koga e pou~eno za ova pravo ili izjavi
deka ne saka da zeme branitel }e mu se nazna~i branitel po slu`bena
dol`nost (~l. 186 st. 3 ZKP).
Sudot e isto taka dol`en vo rok od 24 ~asa za pritvoruvaweto
da go izvesti semejstvoto na pritvorenoto lice, osven ako liceto se
protivi na toa. Za pritvoruvaweto }e se izvesti nadle`niot organ za
se nao|a na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, 2 0 liceto se oddale~uva
od mestoto na izvr{uvaweto, ili ve}e is~eznalo, no ostavilo tragi
koi jasno uka`uvaat na nasokata vo koja zaminalo, i 3 0 ako se raboti za lice
kaj koe se najdeni predmeti ~ie dr`ewe ve}e pretstavuva krivi~no delo) i 2.
situacii na nepravi krivi~ni dela in flagranti (1 0 koga pove}e lu|e tr~aat po
nekogo vikaj}i "dr`ete go kradecot," i 2 0 koga kaj nekoe lice se pronajdeni
sredstva koi poslu`ile za izvr{uvawe na krivi~noto delo ili predmeti koi
proizleguvaat od krivi~noto delo). Vidi: Marina, P, op. cit. str. 353-354.
325

socijalni raboti, ako e potrebno da se prezemat merki za zgri`uvawe
na decata i na drugite ~lenovi na semejstvoto za koi se gri`i pritvorenoto
lice (~l. 192 ZKP).
3. Zadr`uvawe na lica zate~eni na mestoto na izvr{uvaweto na
krivi~noto delo. Od li{uvaweto od sloboda na gra|anite, treba da se
razlikuva zadr`uvaweto na lica zate~eni na mestoto na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo. Imeno spored ~l. 143 st. 1 ZKP, ovlastenite slu-
`beni lica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti imaat pravo licata
zate~eni na mestoto na izvr{uvaweto na krivi~no delo da gi upatat
do istra`niot sudija ili da gi zadr`at do negovoto doa|awe, ako
tie lica bi mo`ele da dadat podatoci va`ni za krivi~nata postapka i
ako e verojatno deka podocna ne bi mo`elo da se izvr{i nivno soslu-
{uvawe ili toa bi bilo vrzano so zna~itelno odol`uvawe ili so drugi
te{kotii. Zadr`uvaweto na ovie lica na mestoto na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo ne mo`e da trae podolgo od {est ~asa.
Ovlastenite slu`beni lica na Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti, po isklu~ok, liceto od ~l. 188 st. 1 i 2 ZKP, mo`at da go zadr-
`at, ako zadr`uvaweto e potrebno zaradi utvrduvawe na identitetot,
proveruvawe na alibi ili od drugi pri~ini e potrebno da se soberat
nu`ni podatoci za vodewe na krivi~na postapka protiv opredeleno
lice, a postojat i pri~ini za pritvor predvideni vo ~l. 184 st. 1 t. 1 i 3
ZKP, a vo slu~aj od ~l. 184 st. 1 t. 2 ZKP, samo dokolku postoi osnovano
stravuvawe deka toa lice }e gi uni{ti tragite na krivi~noto
delo (~l. 188 st. 3 ZKP).
Liceto li{eno od sloboda mora da bide pou~eno spored odredbata
na ~l. 3 ZKP (~l. 188 st. 4 ZKP).
Ako vo slu~aj na zadr`uvawe spored ~l. 188 st. 3 ZKP, liceto
koe e li{eno od sloboda bara pomo{ od branitel, ovlastenoto slu`beno
lice na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti }e go odlo`i izvr{uvaweto
na site dejstvija do doa|aweto na branitelot, za koj period }e
gi odlo`i site dejstvija, no najdolgo za 2 ~asa od vremeto koga na zadr-
`anoto lice mu bila dadena mo`nost da go izvesti branitelot (~l. 188
st. 5 ZKP). Ova zadr`uvawe mo`e da trae najdolgo 24 ~asa. Po istekot
na ovoj rok ovlastenoto slu`beno lice na Ministerstvoto za vnatre-
{ni raboti e dol`no zadr`anoto lice da go pu{ti na sloboda ili da
postapi spored ~l. 188 st. 2 ZKP (~l. 188 st. 6 ZKP).
4. Prisilno priveduvawe zaradi informativen razgovor. Soglasno
na{eto zakonodavstvo prisilnoto priveduvawe zaradi ostvaruvawe
informativen razgovor e mo`no kako: 1 o Prisilno priveduvawe
na informativen razgovot vo policiska stanica, i 2 0 Prisilno priveduvawe
na informativen razgovor kaj javen obvinitel.
1 o Prisilno priveduvawe na informativen razgovot vo policiska
stanica. Ako postojat osnovi za somnevawe deka e izvr{eno krivi~no
delo za koe se goni po slu`bena dol`nost, Ministerstvoto za
vnatre{ni raboti e dol`no da gi prezeme potrebnite merki da se pro-
326

najde storitelot na krivi~noto delo, storitelot ili sou~esnikot da
ne se skrie ili ne pobegne, da se otkrijat i obezbedat tragite na krivi~noto
delo i predmetite {to mo`at da poslu`at kako dokaz, kako i
da gi soberat site izvestuvawa {to bi mo`ele da bidat od korist za
uspe{noto vodewe na krivi~nata postapka (~l. 142 st. 1 ZKP). Zaradi
sobirawe na potrebni izvestuvawa, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti
so pismena pokana mo`e da povikuva gra|ani. Vo pokanata mora da
se navedat pri~inite za povikuvaweto i pouka za pravata od ~l. 3 ZKP
(~l. 142 st. 6 ZKP). Vremeto za koe liceto mo`e da se zadr`at zaradi
dobivawe na potrebnite izvestuvawa mora da se svede na nu`no potrebno
vreme (~l. 142 st. 5 ZKP). Pritoa, povikuvanoto lice mo`e prisilno
da se dovede samo so sudska odluka samo toga{ koga o~igledno
izbegnuva da se javi na uredno dostavena pokana vo koja bil predupreden
na mo`nosta od prisilno dovedevawe i toga{ koga svoeto nedoa|awe
nema da go opravda. Liceto koe se javilo na pokanata ili bilo
prisilno dovedeno, a odbilo da dade izvestuvawe nemo`e povtorno da
se povikuva od isti pri~ini (~l. 142 st. 7 ZKP). Liceto koe e povikano
ili prisilno dovedeno }e se pou~i za pravata od ~l. 3 ZKP, kako i za
okolnosta deka istoto ne e li{eno od sloboda i deka otkako }e dade
ili odbie da dade izvestuvawe mo`e da si odi (~l. 142 st. 8 ZKP).
Liceto sprema koe se prezemeni dejstvija od ~l. 142 st. 2 i 6
ZKP, vo rok od 30 dena od denot na prezemaweto na dejstvijata mo`e da
bara od istra`niot sudija na nadle`niot sud da ja ispita nivnata zakonitost
i eventualnata povreda na pravata, a nadle`niot sud e dol`en
toa da go utvrdi so re{enie. Re{enieto se dostavuva do liceto {to toa
go pobaralo, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti i nadle`niot javen
obvinitel. Protiv re{enieto dozvolena e `alba vo rok od 48 ~asa do
sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP, koj od svoja strana e dol`en da postapi po
`albata vo rok od tri dena (~l. 142 st. 1 ZKP).
2 0 Prisilno priveduvawe na informativen razgovor kaj javen
obvinitel. Soglasno ~l. 144 st. 4 ZKP, javniot obvinitel mo`e da gi
povika podnositelite na krivi~nata prijava, kako i osomni~eniot vo
prisustvo na negoviot branitel i drugi lica za ~ii soznanija smeta
deka mo`at da pridonesat za ocena na verodostojnosta na navodite vo
prijavata. Osomni~enoto lice koe e povikano od javniot obvinitel e
dol`no da se javi na pokanata na javniot obvinitel. Dokolku toa ne se
javi na uredno dostavenata pokana vo koja bilo predupredeno na mo`nosta
za negovo priveduvawe i koga svoeto nedoa|awe nema da go opravda,
javniot obvinitel mo`e da bara od sudot da izdade naredba za negovo
priveduvawe (~l. 144 st. 7 ZKP). Pritoa, javniot obvinitel }e go
pou~i povikanoto lice na pravata od ~l. 3 ZKP spored koi:
- liceto povikano, privedeno ili li{eno od sloboda mora vedna{
da bide izvesteno, na jazik {to go razbira, za pri~inite za povikuvaweto,
priveduvaweto ili li{uvaweto od sloboda i za bilo kakvo
327

krivi~no obvinenie protiv nego, kako i za negovite prava i od nego ne
mo`e da se bara izjava. (~l. 3 st. 1)
- osomni~eniot, odnosno obvinetiot mora najprvin na jasen na-
~in da se pou~i za pravoto da mol~i, pravoto da se sovetuva so advokat
i da ima branitel po negov izbor za vreme na ispituvaweto, kako i za
pravoto za priveduvaweto ili li{uvaweto od sloboda da se izvesti
~len na negovoto semejstvo ili nemu blisko lice, i
- liceto li{eno od sloboda mora vedna{, a najdocna vo rok od
24 ~asa od momentot na li{uvawe od sloboda, da bide izvedeno pred
sud, koj bez odlagawe }e odlu~i za zakonitosta na li{uvaweto od sloboda.
263 Pritoa treba da se naglasi navedenite garanciite od ~l. 3 ZKP
se pomali od onie {to so ~l. 12 st. 2 i 3 vo toj pogled gi dava samiot
Ustav na Republika Makedonija. Imeno, soglasno naveden ~lenovi:
- nikomu ne mo`e da mu bide ograni~ena slobodata, osven so
odluka na sudot i vo slu~ai i vo postapka utvrdena so zakon.
- liceto povikano, privedeno ili li{eno od sloboda mora vedna{
da bide zapoznato so pri~inite za negovoto povikuvawe, priveduvawe
ili li{uvawe od sloboda i so negovite prava utvrdeni so zakon i
od nego ne mo`e da se bara izjava. Liceto ima pravo na branitel vo policiskata
i sudskata postapka.
4. Zatvorawe poradi odbivawe na predabawe na predmeti. Na-
{iot ZKP poznava i merki na li{uvawe od sloboda (pritvor) kako
direktna prisilba {to mo`e da bide primeneta sprema lice koe voop-
{to ne e subjekt na krivi~nata postapka, no koe podocna mo`e, me|utoa
i ne mora da bide vklu~eno vo postapkata. So takvite merki nekoe
lice se prisiluva da izvr{i odredena svoja zakonska obvrska koja bez
osnova odbiva da ja izvr{i: odbivawe na predavawe na predmeti ili
neosnovano odbivawe na svedo~ewe.
Kaj merkata zatvoraweto poradi odbivawe na predavawe na predmeti,
za koj ve}e govorevme, ograni~uvaweto na slobodata trae do predavaweto
na predmetite ili do zavr{uvaweto na krivi~nata postapka,
a najdolgo trieset dena (~l. 203 st. 2 ZKP). Mo`no e zatvorot da bide
ukinat i pred isteknuvaweto na rokot od 30 dena, duri i ako zatvorenoto
lice ne go predalo predmetot, dokolku vo postapkata se poka`e
deka predmetot pove}e ne e relevanten kako dokaz.
Po `albata protiv re{enieto so koe e nareden zatvor odlu~uva
sovetot (~l. 22 st. 6 ZKP). @albata protiv re{enieto ne go zadr`uva
izvr{uvaweto na re{enieto (~l. 203 st. 3 ZKP).
5. Zatvorawe poradi neosnovano odbivawe na svedo~ewe e vtorata
merka koja e regulirana so ~l. 229 st. 2 ZKP. Traeweto na pritvorot
po ovoj osnov e odredeno dodeka svedokot ne se soglasi da svedo~i,
263
Ovaa garancija vo celost e identi~na so ~l. 12 st. 3 od Ustavot na
Republika Makedonija.
328

ili dodeka negovoto soslu{uvawe ne stane nepotrebno, ili dodeka
krivi~nata postapka ne se zavr{i, no, isto taka, najdolgo 30 dena. Voenite
lica i pripadnicite na policijata ne mo`at da se zatvorat, no
za nivnoto odbivawe da svedo~at se izvestuva nivnata nadle`na komanda
zaradi kaznuvawe.
Za `albata protiv re{enieto so koe e nareden pritvorot, koja
isto taka ne go zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto, sekoga{ odlu~uva
sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP.
6. Privremeno zadr`uvawe na maloletnikot vo posebna prostorija.
Maloletnikot mo`e da bide zadr`an od ovlastenite slu`beni
lica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti samo ako e zate~en pri
izvr{uvawe na te{ko krivi~no delo ili koga protiv nego e raspi{ana
poternica ili koga e zate~en pri izvr{uvawe i na drugo delo ako ima
opasnost deloto da go povtori ili da go dovr{i ili koga e zate~en pri
izvr{uvawe i na drugo krivi~no delo vo sostojba koja bara merki za
negova za{tita ili ako ne mo`e da se utvrdi negoviot identitet (~l.
109 st. 1 ZMP). Za vreme na prezemawe na dejstvijata, ovlastenite slu-
`beni lica na Ministerstvoto go zadr`uvaat maloletnikot vo posebna
prostorija za privremeno zadr`uvawe spored odredbite na Zakonot
za krivi~nata postapka. Za zadr`uvaweto se sostavuva zapisnik, vo koj
se vnesuvaat site podatoci za maloletnikot i okolnostite na negovoto
zadr`uvawe. Zapisnikot go potpi{uva maloletnikot i negoviot roditel,
kako i branitelot (~l. 109 st. 3 ZMP).
Za sekoe li{uvawe od sloboda na maloletnik pod uslovite predvideni
vo Zakonot za krivi~nata postapka, ovlastenite slu`beni
lica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti se dol`ni vedna{ da go
izvestat nadle`niot javen obvinitel, sudijata za maloletnici, odnosno
istra`niot sudija, roditelite, branitelot, opredelen od maloletnikot
ili negovite roditeli i Centarot. Ako maloletnikot ili negovite
roditeli ne mo`at da zemat branitel, slu`benite lica na Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti }e povikaat branitel od listata na
advokati dostavena od Advokatskata komora (~l. 109 st. 2 ZMP).
Za vreme na zadr`uvaweto, so maloletnikot ne mo`e da se vodi
razgovor bez prisustvo na branitel (~l. 109 st. 4 ZMP).
Zadr`aniot maloletnik mora bez odlagawe, a najdocna vo rok
od 12 ~asa da bide izveden pred sudija za maloletnici, koj }e odlu~i za
odreduvawe na pritvor ili za pu{tawe na maloletnikot na sloboda
(~l. 109 st. 5 ZMP). Ako sudijata za maloletnici, najde deka nema osnov
za zadr`uvawe na maloletnikot, }e donese re{enie za negovo pu{tawe
na sloboda, vo koe }e ja oceni zakonitosta na li{uvaweto od sloboda.
Protiv re{enieto maloletnikot i negoviot branitel imaat pravo na
`alba do sovetot za maloletnici na osnovniot sud (~l. 109 st. 6 ZMP).
7. Upatuvawe na maloletnik vo posebna ustanova. Napred vidovme
deka pritvorot vo postapkata sprema maloletnici e isklu~itelna
merka, {to zna~i krajna merka koja mo`e da se odredi samo to-
329

ga{ koga ne mo`e da se obezbedi negovo prisustvo. Ottamu, vo ZMP e
predvideno deka maloletnikot, po potreba, vo tekot na podgotvitelnata
postapka mo`e privremeno da se stavi vo posebna ustanova: vospitna
ili sli~na ustanova, da se stavi pod nadzor na centarot ili da se
smesti vo zgri`uva~ko ili drugo semejstvo, ako e toa potrebno zaradi
izdvojuvawe na maloletnikot od sredinata vo koja `iveel ili zaradi
davawe pomo{, za{tita ili smestuvawe na maloletnikot (~l. 108 st. 1
ZMP). Takvoto smestuvawe e prisilno i fakti~ki pretstavuva privremeno
li{uvawe od sloboda, za{to maloletnikot prisilno se dr`i
vo ustanova vo koja mora da se pridr`uva do odredeni pravila na odnesuvawe
propi{ani so ku}niot red na ustanovata.
Smestuvaweto na maloletnikot vo posebna ustanova e mo`no vo
tri situacii: 1 0 ako e potrebno ispituvawe na li~nosta na maloletnikot
(68 st. 3 ZMP) i 2 0 ako e potrebno maloletnikot da se izdvoi od
sredinata vo koja `iveel (~l. 108 st. 1 ZMP) i, 3 0 ako e potrebno davawe
pomo{, za{tita ili smestuvawe na maloletnikot. Od niv za nas
se va`ni prvite dva slu~ai.
1 0 Upatuvaweto na maloletnikot vo posebna ustanova zaradi
ispituvawe na negovata li~nost. Ispituvaweto na li~nite karakteristiki
na maloletnikot, negoviot porane{en `ivot i drugite okolnosti
neophodni za donesuvawe odlukata za poveduvaweto, odnosno vodeweto
na krivi~na postapka sprema maloletnik za polesni krivi~ni
dela: krivi~ni dela za koi e propi{ana kazna do tri godini ili pari~na
kazna (~l. 68 ZMP), mo`e da se izvr{i so pribirawe na izvestuvawa
od roditelite, staratelot na maloletnikot i drugi lica i ustanovi
ili so neposredno izvestuvawe od maloletnikot. Za vreme na tie ispituvawa
maloletnikot ne se izdvojuva od svojata sredina. Me|utoa, ako
za navedenite okolnosti e potrebno stru~no i kontinuirano ispituvawe
(neposredna opservacija), javniot obvinitel mo`e, vo spogodba so
organot za staratelstvo, da go upati maloletnikot vo prifatili{te
ili vo ustanova za ispituvawe ili vospituvawe, no najdolgo do eden
mesec.
2 0 Upatuvawe na maloletnikot vo posebna ustanova zaradi negova
za{tita. Ova merka se sostoi vo toa {to sudijata za maloletnici
mo`e da naredi maloletnikot vo tekot na podgotvitelnata postapka da
se smesti vo prifatili{te, vo vospitna ili vo sli~na ustanova ako e
toa potrebno zaradi negova za{tita koja mo`e da se sostoi vo izdvojuvawe
od sredinata vo koja `iveel ili zaradi davawe pomo{, ili smestuvawe
na maloletnikot.
Vremeto na zadr`uvawe na maloletnikot vo posebnata ustanova
zakonski ne e ograni~eno. Nesomneno e me|utoa deka ova vreme mo`e da
trae samo vo tekot na postapkata protiv maloletnikot, a mo`e da se
ukine koga }e prestanat pri~inite zaradi koi e odredeno. Pra{aweto
za ocenata na ukinuvaweto na ovaa merka e vo nadle`nost na sudijata
za maloletnici ili pak na sovetot za maloletnici.
330

Inaku protiv re{enieto za privremeno smestuvawe ili nadzor
e dozvolena `alba do sovetot za maloletnici na osnovniot sud (~l. 108
st. 2 ZMP). Tro{ocite za smestuvawe na maloletnikot vo ustanovata
se isplatuvaat odnapred od sredstvata na Sudskiot buxet i vleguvaat
vo tro{ocite na postapkata (~l. 108 st. 3 ZMP).
8. Privremeno smestuvawe na nepresmetlivo lice vo soodvetna
ustanova. Toga{ koga postoi somenenie deka se raboti za krivi~no
delo izvr{eno vo sostojba na nepresmetlivost, a obvinetiot se nao|a
vo pritvor ili vo ustanova vo koja se ispituva negovata nepresmetlivost,
javniot obvinitel mo`e da podnese predlog do sudot da mu
se izre~e merka na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i
~uvawe vo zdravstvena ustanova, odnosno predlog za zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda ako za izrekuvawe na takva merka postojat
uslovite predvideni vo ~l. 63 st. 1 i 64 st. 1 KZ, odnosno ako
postoi opasnost obvinetiot povtorno da stori krivi~no delo (~l. 478
st. 1 ZKP). Vo takov slu~aj obvinetiot, koj se nao|a vo pritvor nema da
se pu{ti na sloboda tuku do zavr{uvaweto na postapkata za primena
na merkite na bezbednost privremeno }e se smesti vo soodvetna zdravstvena
ustanova ili vo nekoja pogodna prostorija (~l. 478 st. 2 ZKP).
Koga sudot na obvinetiot }e mu izre~e nekoja od predvidenite
merki od ~l. 63 ili 64 KZ, vremeto {to obvinetiot go pominal vo
soodvetna ustanova ne se presmetuva vo izre~enata merka. Me|utoa ako
sostojbata na obvinetiot vo me|uvreme dotolku se podobrila taka {to
spored ~l. 483 ZKP do{lo do zapirawe na izre~enata merka, vremeto
{to obvinetiot go pominal vo soodvetna ustanova mora da se presmeta
vo kaznata dokolku taa bila izre~ena.
8. Ku}en pritvor se opredeluva koga postoi osnovano somnenie
deka opredeleno lice storilo krivi~no delo, a ima uslovi za opredeluva
pritvor od ~l. 184 st. 1 ZKP (~l. 182-a st. 1 ZKP).
Na liceto protiv koe e opredelen ku}en pritvor sudot mo`e po
isklu~ok da mu opredeli da se oddale~i za odredeno vreme od stanot
ili od drug prostor, ako: toa e potrebno za lekuvawe i ako toa go baraat
posebni okolnosti poradi koi mo`e da nastapat {tetni posledici
po `ivotot, zdravjeto ili imotot na negovite bliski (~l. 182-a st. 2).
Pri izrekuvawe na ku}en pritvor, pokraj zabranata za oddale~uvawe
od domot ili od drug proctor, sudot mo`e da opredeli zabrana
za komunikacija so lica ili zabranata za upotreba na sredstva za komunikacija,
odnosno obvrska za po~ituvawe na merkite na video i elektronski
nadzor, ili da naredi primena na drugi merki soglasno so ~l.
142-a ZKP (~l. 182-a st. 3 ZKP)
Ako liceto protiv koe e opredelen ku}niot pritvor se oddale-
~i od domot ili od drug prostor sprotivno na zabranata na sudot, ili
vo opredeleno vreme ne se vrati vo domot ili drugiot opredelen prostor,
ili ne se pridr`uva na zabranata za komunikacija so licata ili
zabranata za upotreba na sredstvata za komunikacija ili gi izbegnuva
331

ili gi popre~uva sproveduvaweto na merkite na video i elektronski
nadzor, protiv toa lice }e se opredeli pritvor. Za toa liceto }e se
opomene so re{enieto za ku}en pritvor (~l. 182-a st. 4 ZKP)
Sudot vr{i nadzor nad ku}niot pritvor, a nadzorot mo`e da go
doveri na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti, opredeluvaj}i go i
na~inot na negovoto izvr{uvawe (~l. 182-a st. 5 ZKP).
332
6.7. Traewe i ukinuvawe na pritvorot
1. So ogled na golemoto zna~ewe na traeweto na pritvorot, za
ova pra{awe se izjasnuva Ustavot. Imeno, spored Amandman III od 1998
godina, so koj e zamenet ~l. 12 st. 5 od Ustavot 264 "Pritvorot, po odluka
na sud mo`e da trae najdolgo 180 dena od denot na pritvoraweto."
Ottamu, na{iot praven sistem spa|a vo zemjite {to go poznavaat sistemot
na maksimalno traewe na pritvorot.
2. Vo odnos na traeweto na pritvorot mo`e sumarno da se ka`e
slednoto.
1 0 Vrz osnova na re{enie na istra`niot sudija obvinetiot
mo`e da se zadr`i vo pritvor najmnogu 30 dena od denot na li{uvaweto
od sloboda (~l. 189 st. 1 ZKP). Pritvorot mo`e po odluka na sovetot
od ~l. 22 st. 6 ZKP, da se prodol`i najmnogu za u{te 60 dena (~l. 189 st.
2 ZKP). Ottuka, proizleguva deka maksimalniot rok na traewe na pritvorot
vo istragata so site prodol`enija mo`e da iznesuva najdolgo
180 dena od denot na pritvoraweto (~l. 189 st. 4 ZKP).
264
So ovoj ~len do Ustavot pritvorot be{e ograni~en na 90 dena. Odreduvaweto
na maksimalniot rok na traewe na pritvorot od 90 dena predizvika
mnogu prakti~ni problemi i ottamu niza obidi za nivno razre{uvawe. Me|u
niv sekako treba da se spomne dubiozniot na~elen stav 1/1 od 16. 12. 1991 godina
na Vrhovbniot sud na Makedonija, spored koj "Pritvorot do podnesuvaweto
na obvinitelniot akt mo`e da trae najdolgo 90 dena, smetano od denot na
pritvoraweto dokolku e opredelen po vleguvaweto vo sila na Ustavot na Republika
Makedonija. Potoa sleduva{e ispravnata Odluka U. br. 156/93 do 28.
12. 1994 (SV RM, 1995/9) na Ustavniot sud na Republika Makedonija so koja bea
ukinti odredbite od ~l. 195 st. 2 i 3, 197 st 2 re~enica 3, 197 st. 2 i 199 od toga{niot
ZKP, so obrazlo`enie deka dol`inata na traeweto na pritvorot
stana ustavna materija i zakonot so koj se utvrduvaat uslovite za opredeluvawe
na pritvorot ne mo`e da predvidi podolgo vremetraewe od ona opredeleno
so Ustavot. Na seto toa se nadovrzaa i naivnite obidi na nekoi prakti-
~ari da se iznajde nov paralelen procesnopraven institut koj }e bide so ednakva
su{tina na pritvorot. Toa se napravi so negovo ednostavno prekrstuvawe
vo "zatvor zaradi sudewe"!? (vo optek bea i terminite "sudski zatvor", "zadr`uvawe
zaradi sudewe"), a nivnata edinstvena cel be{e da se zaobikoli ustavnata
obvrska so izno|awe novi mo`nosti za prodol`uvawe na traeweto na
pritvorot nad 90 dena.

2 0 Po podignuvawe na obvinenieto do zavr{uvawe na glavniot
pretres, po predlog na ovlasteniot tu`itel ili po slu`bena dol`nost,
pritvorot mo`e da se opredeli, prodol`i ili ukine samo so re-
{enie na sovetot od ~l. 22 st. 1 ili 6. (~l. 191 st. 1 ZKP) i mo`e da
trae najmnogu:
a) do edna godina za krivi~nite dela za koi mo`e da se izre~e
kazna zatvor do 15 godini i
b) do dve godini za krivi~nite dela za koi mo`e da se izre~e
kazna zatvor do`ivoten zatvor. (~l. 191 st. 2 ZKP)
3 0 Inaku zakonodavecot izre~no se izjasnuva za na~eloto spored
koe traeweto na pritvorot mora da bide svedeno na najkratko nu`no
vreme i ja opredeluva obvrskata na site organi {to u~estvuvaat vo
krivi~nata postapka i na organite {to im uka`uvaat pravna pomo{,
da postapuvaat so osobena itnost ako obvinetiot se nao|a vo pritvor
(~l. 183 st. 2 ZKP). Itnosta vo postapkata zna~i davawe prioritet na
onie predmeti po koi e odreden pritvor. Neispolnuvaweto na ovaa
dol`nost od strana na organot {to ja sproveduva postapkata mo`e da
dovede do odgovornost, a vo pote{ki slu~ai i do razre{uvawe od dol`nosta,
pa i do odgovornost za krivi~no delo protivpravno li{uvawe
od sloboda od ~l. 140 KZ. 265 Pokraj toa, ZKP propi{uva deka pritvoroto
opredelen samo poradi toa {to ne mo`el da se utvrdi identitetot
na liceto, trae samo dodeka toj identitet se utvrdi (~l. 184 st. 1
ZKP), a pritvorot poradi opasnost od koluzija se ukinuva vedna{
{tom se obezbedeni potrebnite dokazi (~l. 184 st. 2 ZKP).
4 0 Vo skratenata postapka pred podigaweto na obvinitelniot
predlog, pritvorot mo`e da trae kolku {to e potrebno da se izvr{at
istra`nite dejstvija, me|utoa najmnogu osum dena i takvoto traewe ne
mo`e da se prodol`i. Od predavaweto na obvinitelniot predlog do zavr{uvaweto
na glavniot pretres, soodvetno se primenuvaat odredbite
{to va`at za redovnata postapka, so taa razlika {to ispituvaweto na
natamo{noto postoewe na pri~inite za pritvor se vr{i sekoj mesec
(~l. 419 ZKP).
3. Vo odnos na ukinuvaweto na pritvorot, ZKP isto taka najprvin
sodr`i edna na~elna odredba spored koja vo tekot na celata postapka
pritvorot se ukinuva {tom prestanat pri~inite vrz osnova na
koi bil opredelen (~l. 183 st. 3 ZKP). Inaku, pokraj ovoj osnov, pritvorot
po predlog na strankite ili po slu`bena dol`nost, vo site
stadium na postapkata se ukinuva i ottamu {to pominale rokovite na
negovoto najdolgo traewe ili kako posledica na izrekuvawe na odredeana
presuda. Pritvorot sekoga{ se ukinuva so re{enie, i toa: a) celosno
ili, b) so zamena so poblaga merka na obezbeduvawe na prisustvo na
obvinetiot (osven koga se ukinuva poradi istekot na najdolgiot rok na
negovoto vremertaewe). Strankite mo`at vo sekoe vreme da stavat
265
Marina, P. op. cit. str. 303.
333

predlog za ukinuvawe na pritvorot i neograni~eno da go povtoruvaat.
1 0 Vo tekot na istragata istra`niot sudija mo`e da go ukine
pritvorot vo soglasnost so javniot obvinitel, koga postapkata se vodi
po negovo barawe, osven ako pritvorot se ukinuva poradi istekot na
rokot na traeweto na pritvorot. Ako me|u istra`niot sudija i javniot
obvinitel ne postoi soglasnost, istra`niot sudija }e pobara da odlu-
~i za toa sovetot, koj e dol`en da donese odluka vo rok od 48 ~asa (~l.
190 st. 3 ZKP).
2 0 Po predavaweto na obvinitelniot akt na sudot do zavr{uvaweto
na glavniot pretres, pritvorot mo`e do istekot na rokot od ~l.
189 st. 1 ZKP po soslu{uvaweto na javniot obvinitel, koga postapkata
se vodi po negovo barawe, da se opredeli ili da se ukine samo so re{enie
na sovetot (~l. 191 st. 1 ZKP).
3 0 Po izrekuvaweto na presudata, pritvorot }e se ukine:
a) ako bil opredelen vrz osnova na ~l. 184 st. 1 t. 2 ZKP (opasnost
od popre~uvawe na istragata), bez ogled na toa kakva presuda
bila izre~ena, Me|utoa dokolku postojat mo`nosti za toa da bide
odreden po drug osnov.
b) ako bil opredelen vrz osnov na ~l. 184 st. 1 t. 1 ZKP (opasnost
od begstvo), t. 3 (opasnost deka }e go povtori krivi~noto delo, od
dovr{uvawe na krivi~noto delo ili izvr{uvawe na krivi~no delo so
koe se zakanuva), pa tie osnovi prestanale, bez ogled na toa kakva presuda
e izre~ena. Ukinuvaweto na pritvorot ovde se nareduva vrz osnova
na ~l. 183 st. 3 ZKP i 345 st. 2 ZKP, a pritvorot mo`e povtorno da
bide odreden dokolku ovie osnovi dopolnitelno se pojavat.
v) sekoga{ od strana na sovetot }e se naredi obvinetiot da se
pu{ti na sloboda ako e osloboden od obvinenieto ili e oglasen za vinoven
dokolku e osloboden od kaznata ili e osuden samo na pari~na kazna,
ili mu e izre~ena sudska opomena ili uslovna osuda, ili poradi
zasmetuvaweto na pritvorot kaznata ve}e ja izdr`al ili ako obvinenieto
e odbieno, osven vo slu~aj koga e odbieno poradi nenadle`nost
na sudot (~l. 345 st. 3 ZKP). Pritvorot }e se ukine ako vo vremenskiot
period od izrekuvaweto na presudata do nejzinata pravosilnost ja
dostigne merata na izre~enata kazna.
4. Od dosega navedenoto mo`e da se izvle~e op{t zaklu~ok deka
ZKP nastojuva da ja obezbedi zakonitosta vo odreduvaweto na pritvorot
utvrduvaj}i gi site osnovi za odreduvawe i rokovite za negovoto
traewe i re~isi vo site slu~ai utvrdil mo`nost za izjavuvawe na `alba
koja me|utoa nu`no, so ogled na su{tinata na pritvorot, naj~esto
nema suspenzivno dejstvo.
5. ZKP sodr`i i odredba spored koja koga sudot }e izre~e kazna
zatvor, obvinetiot koj se nao|a vo pritvor so re{enie na pretsedatelot
na sovetot mo`e da se upati vo ustanova za izdr`uvawe na kazna i
pred pravosilnosta na presudata ako toj go bara toa (~l. 345 st. 8 ZKP).
334

6.9. Postapuvawe so pritvorenicite
Vo na{iot ZKP se pomesteni pove}e odredbi {to se odnesuvaat
na postapuvaweto so pritvorenite lica. Toa se odredbite od ~l. 193-
197 ZKP. So niv e odredeno deka sudot e dol`en da vodi smetka za uslovite
vo koi obvinetite go izdr`uvaat pritvorot, kako i za po~ituvaweto
na nivnite prava dodeka se nao|aat vo pritvor. Vo taa smisla
pretsedatelot na sudot ili sudija koj toj }e go odredi, e obvrzan najmalku
edna{ nedelno da vr{i nadzor vo odnos na site uslovi i zakonitosta
vo postapuvaweto so pritvorenicite.
Vrz ovie odredbi podrobno ne se zadr`uvame od pri~ina {to
nivnata sodr`ina celosno navleguva vo materijata na izvr{uvaweto
na krivi~nite sankcii, 266 iako pritvorot ne pretstavuva krivi~na sankcija,
tuku merka za obezbeduvawe na obvinetiot. Ottamu proizleguva
i na{eto zalagawe pri idnata reforma na krivi~noprocesnoto zakonodavstvo,
navedenite odredbi celosno da se pomestat vo Zakonot za
izvr{uvawe na sankciite.
266
Vidi: Sulejmanov, Z. Komentar na Zakonot za izvr{uvawe na sankciite,
Grafohartija, Skopje, 1998 str. 90-104.
335

336

G l a v a II
KRIVI^NA POSTAPKA PRED PRVOSTEPENIOT SUD
I. PRETHODNA KRIVI^NA POSTAPKA
(PRV STADIUM)
1. POVEDUVAWE NA KRIVI^NATA POSTAPKA
(PRVA FAZA)
1.1. Poveduvawe na krivi~nata postapka i nejzina zada~a
1. Poveduvaweto na krivi~nata postapka kako faza na prethodnata
krivi~na postapka zapo~nuva so baraweto na ovlasteniot tu`itel
za zapo~nuvawe na istraga ili so negoviot predlog za podigawe na
neposredno obvinenie, a zavr{uva so odlukata na sudot za osnovanosta
na poveduvaweto na krivi~nata postapka. Zada~a na ovaa faza na prethodnata
krivi~na postapka e sudot da ispita i da donese odluka za
osnovanosta na poveduvaweto, a so toa i na vodeweto na krivi~nata postapka
vo dadeniot krivi~en predmet vrz osnova na eden od obvinetelnite
akti na ovlasteniot tu`itel.
2. Fazata na poveduvawe na krivi~nata postapka ne dopira vo
na~eloto nemo iudex sine actore, tuku od svoja strana pridonesuva za ostvaruvawe
na edna od osnovnite zada~i koi ja sledat opru`noraspravnata
postapka, imeno deka sudot na samiot po~etok zaradi pravna sigurnost
i ednakvost na gra|anite pred zakonot da go razgleda i da go re{i
pra{aweto na osnovanosta na poveduvaweto na krivi~nata postapka.
Ovaa faza se karakterizira so realativna samostojnnost i ne treba da
se poistovetuva so istragata. 267
3. Zna~eweto na prethodnata postapka se ogleda i vo toa {to vo
nea se utvrduvaat faktite kako po odnos na krivi~noto delo, taka i po
odnos na li~nosta na negoviot storitel i se izveduvaat onie dokazi
~ie izveduvawe na glavniot pretres e nevomo`no ili barem ne so takov
uspeh kako vo prethodnata postapka koga site tra|i sî u{te se neizmeneti,
a se}avawata na svedocite i drugite u~esnici sî u{te se sve-
`i. Ottamu proizleguva i insistiraweto prethodnata postapka da
bide sestrana i celosna, a so ogled na prisilniot karakter na niza
procesni dejstvija {to vo nea se ostvaruvaat, i na toj na~in uredena
{to ovozmo`uva maksimalni garancii za po~ituvawe na pravata na
267
Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 264.
337

gra|aninot od neosnovani obvinuvawa.
4. Vo prethodnata postapka mo`at da se izveduvaat site dokazni
sredstva i da se prezemaat site merki za obezbeduvawe prisustvo na
obvinetiot kako i merki za obezbeduvawe na potrebnite predmeti.
338
1.2. Akti za poveduvawe na krivi~nata postapka
1. Aktite so koi se poveduva krivi~nata postapka se: 1 0 barawe
za sproveduvawe istraga i 2 0 predlog za podigawe na neposredno obvinenie.
1 0 Do barawe za poveduvawe istraga doa|a koga ovlasteniot tu-
`itel smeta deka raspolo`ivite fakti zboruvaat vo prilog na osnovanosta
na somnenieto deka odredno lice storilo krivi~no delo (~l.
151 st. 1 ZKP). Baraweto za poveduvawe na istraga e prv i osnoven procesen
akt so koj ovlasteniot tu`itel bara da se sprovede istraga protiv
odredeno lice, a so toa barawe istovremeno e povedena i krivi~nata
postapka. 268
Vo baraweto spored ~l. 151 st. 3 ZKP, mora da se nazna~i:
a) liceto protiv koe se bara sproveduvawe na istragata,
b) opis na deloto od koe proizleguvaat zakonskite obele`ja
(elementi) na krivi~noto delo,
v) zakonskiot naziv na krivi~noto delo (javniot obvinitel ne e
vrzan za pravnata kvalifikacija na deloto predlo`ena vo krivi~nata
prijava na o{teteniot ili na drug ovlasten za nejzinoto podnesuvawe),
g) okolnostite od koi proizleguva osnovanosta na somnevaweto
(dokolku od podatocite ne proizleguva somenevawe deka opredeleno
lice e storitel na krivi~noto delo, toga{ se poveduva postapka protiv
nepoznat storitel) i,
d) postojnite dokazi.
Vo baraweto za sproveduvawe istraga, pokraj toa, mo`e da se
predlo`i da se izvidat opredeleni okolnosti, da se prezemat oddelni
dejstvija i po izvesni pra{awa da se soslu{aat opredeleni lica, a
mo`e da se predlo`i i da se stavi vo pritvor liceto protiv koe se
bara istraga (~l. 151 st. 4 ZKP).
Zaedno so baraweto za sproveduvawe istraga, javniot obvinitel
na istra`niot sudija mu ja dostavuva i krivi~nata prijava kako, i site
268
Po pra{aweto koga e povedena krivi~nata postapka vo osnova postojat
tri stojali{ta: 1. deka postapkata e povedena so donesuvaweto na re{enieto
na istra`niot sudija za sproveduvawe na istraga, 2. deka postapkata e
povedena duri otkako re{enieto za sproveduvawe na istraga e pravosilno i 3.
deka postapkata e povedena so stavaweto na baraweto za sproveduvawe na istragata.
Vo ovaa smisla, kako i brojni drugi avtori vpro~em, i nie smetame
deka e ispravno tretoto stojali{te. Taka: Petri}, B. Pokretanje krivi~nog postupka,
JRKKP, Beograd, 1972, str. 444.

spisi i zapisnici za dejstvijata {to dotoga{ se prezemeni. Toj istovremeno
do istra`niot sudija gi dostavuva predmetite {to mo`at da
poslu`at kako dokaz ili pak nazna~uva kade koi se nao|aat tie (~l. 151
st. 5 ZKP).
Uredno izgotvenoto barawe za sproveduvawe na istragata e va-
`en uslov za uspe{no sproveduvawe i zavr{uvawe na istragata, a ottamu
i za celokupniot tek na krivi~nata postapka. Osven toa preciznoto
i jasno odredeno barawe ja ovozmo`uva pravilnata orientacija na odbranata.
269
2 0 Predlog za podigawe na neposredno obvinenie podnesuva javniot
obvinitel ako sobranite podatoci i izvestuvawa pru`aat dovolno
osnova za podigawe na obvinenieto (~l. 153 st. 1 ZKP). Ovoj predlog
vo postapkata ako so svojata sodr`ina ne pretstavuva dovolen
osnov za podigawe na neposredno obvinenie, se zema kako barawe za
sproveduvawe na istraga (~l. 153 st. 5 ZKP). Neposrednoto podigawe
na obvinenie naj~esto e mo`no vo slu~aj na krivi~nite dela zagrozuvawe
na javniot soobra}aj, koga vrz osnova na zapisnikot od uvidot,
skicite od mestoto na nastanot i celokupnata fotodokumentacija, se
raboti za tolku razjasnet predmet, {to i bez drugi istra`ni dejstvija
mo`e da se postavi osnovano somnenie deka odredeno lice e izvr{itel
na krivi~noto delo. Sli~no e i so delata te{ki kra`bi, koga izvr{itelot
e faten na lice mesto. Neposredno obvinenie mo`e da se podigne
i vo slu~aj na koe i da e drugo krivi~no delo {to zavisi od stvarnata
i pravna ocena na sekoj konkreten slu~aj.
Celta na podigawe na neposrednot obvinenie e uprostuvawe, a
so toa i zabrzuvawe na krivi~nata postapka, so toa {to se preskoknuva
istragata kako vtora faza na podgotvitelnata postapka.
Zakonot ne se izjasnuva za sodr`inata na ovoj obvinitelen akt,
me|utoa vo teorijata se smeta deka vo nego treba da e vneseno seto ona
{to go sodr`i i baraweto za sproveduvawe na istraga, so taa razlika
{to mo`e da izostanat predlozite za prezemawe na dokaznite dejstvija.
Me|utoa, od druga strana, raspolo`livite dokazi treba da zboruvaat
vo prilog na isklu~uvawe na istragata, odnosno tie treba da go
pravat opravdano neposrednoto obvinuvawe za krivi~niot predmet
(~l. 153 st. 8 ZKP). 270
2. Baraweto za poveduvawe istraga i predlogot za podigawe na
neposredno obvienie se podnesuvaat do istra`niot sudija na nadle`niot
sud (~l. 151 st. 2 ZKP). Pritoa treba posebno da se istakne deka
predlogot mo`e da se podnese i otkako e podenseno baraweto za sproveduvawe
na istraga, no vo sekoj slu~aj toa mora da e storeno pred da e
re{eno po toa barawe (~l. 153 st. 4 ZKP).
269
Petri}, B i Vukovi}, [. Priru~nik za prakti~nu primenu zakona o krivi~nom
postupku, {esto izdanje, Savremena administracija, Beograd, 1981, str. 17.
270
Taka: Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 147 i Marina, P. op. cit. str. 393.
339

1.3. Postapka i re{enie po baraweto za sproveduvawe istraga
1. Postapkata po baraweto za sproveduvawe istraga se karakterzira
so primena na na~eloto audiatur et altera pars i se ograni~uva na
ispituvawe na faktite koi se neophodni za donesuvawe na odlukata po
baraweto (re{enieto za osnovanosta od poveduvawe na krivi~nata
postapka). 271 Od primenata na na~eloto audiatur et altera pars sudijata }e
otstapi samo koga vo konkretniot slu~aj postoi opasnost od odlagawe
i toga{ donesuva odluka vrz osnova na raspolo`ivite fakti. Pritoa e
dol`en poblisku da se proiznese vo {to se sostoi opasnosta od odlagawe
(~l. 158 st. 2 ZKP).
2. Po priemot na baraweto za sproveduvawe istraga, istra`niot
sudija e dol`en da go razgleda samoto barawe i spisite na dadeniot
predmet. Ovde se raboti za krivi~nata prijava i spisite i zapisnicite
za dejstvija {to ve}e se prezemeni, kako i za predmetite {to mo`at da
poslu`at kako dokaz koi javniot obvinitel gi prilo`il kon baraweto
(~l. 152 st. 1 vv. 151 st. 5 ZKP). Vrz osnova na ovie razgleduvawa i po
pravilo, otkako }e go ispita liceto protiv koe e podneseno baraweto
za sproveduvawe istraga, istra`niot sudija mo`e da donese odluka po
baraweto. Istra`niot sudija e dol`en da go ispita liceto protiv koe
se bara sproveduvawe na istraga, pred da go donese re{enieto, osven
ako postoi opasnost od odlagawe (~l. 152 st. 2 ZKP).
Vo pogled na povikuvaweto i ispituvaweto na liceto protiv
koe se bara sproveduvawe istraga se primenuvaat odredbite na ZKP za
povikuvawe i ispituvawe na obvinetiot. Pritoa, istra`niot sudija e
dol`en da go pou~i povikanoto lice vo smisla na ~l. 3 i 210 st. 2 ZKP
(~l. 152 st. 4 ZKP).
3. Me|utoa, ako istra`niot sudija smeta deka postojat odredeni
fakti {to treba da se razjasnat, pred odlu~uvawe po baraweto mo`e da
zaka`e ro~i{te na koe gi povikuva javniot obvinitel i liceto protiv
koe se bara sproveduvawe na istragata, so cel za nivno izjasnuvawe vo
odnos na spornite fakti. Na ova ro~i{te, {to treba da se oddr`i duri
ottkako istra`niot sudija prethodno go ispital liceto protiv koe e
podneseno barawe za poveduvawe istraga, 272 strankite mo`at i usno da
271
Fenomenolo{ki gledano prethodnata postapka e zbir na procesni
dejstvija na dr`avnite organi i drugite subjekti, nameneti za selekcija i podgotvuvawe
na procesniot materijal za sudewe i za obezbeduvawe na prisustvoto
na obvinetiot vo postapkata. Krapac, D, Savremeni prethodni krivi~ni
postupak... str. 317.
272
Bayer, V. op. cit, knjiga prva, str. 118. Spored misleweto na ovoj ugleden
teoreti~ar koga bi se posatpilo sprotivno, na istra`niot sudija bi mu se
dala mo`nost da gi izigra strogite propisi za ispituvaweto na obvinetiot
koi va`at za negovoto prethodno ispituvawe, no ne i za postapkata na pretho-
340

gi izlo`uvaat svoite predlozi (~l. 152 st. 3 ZKP), a javniot obvinitel
mo`e da go izmeni ili dopolni baraweto za sproveduvawe na istragata,
so toa {to mo`e da podnese predlog i za neposredno podigawe na
obvinenie (~l. 153 st. 4 ZKP). Istra`niot sudija e dol`en da go po-
~ituva kone~noto barawe na javniot obvinitel, odnosno negoviot predlog
za podigawe na neposredno obvinenie, no vo odnos na drugite predlozi
toj }e gi zeme predvid samo onie {to se od zna~ewe za donesuvaweto
na odlukata za osnovanosta na poveduvawe na krivi~nata postapka.
Dokolku istra`niot sudija stavil predlog za odreduvawe pritvor,
istra`nito sudija }e ja donese potrebnata odluka.
4. Po razjasnuvaweto na relevantnite fakti, dokolku istra`niot
sudija smeta deka baraweto e opravdano, donesuva re{enie za sproveduvawe
na istragata. Me|utoa, dokolku toj ne se soglasuva so podnesenoto
barawe, takvata odluka }e pobara da ja donese sudskiot sovet od
~l. 22 st. 6 ZKP (~l. 152 st. 7 ZKP), koj od svoja strana e dol`en toa da
go stori vo rok od 48 ~asa (~l. 152 st. 8 ZKP). Spored toa, istra`niot
sudija mo`e da postapi samo na slednive dva na~ini:
1 0 da donese re{enie za sproveduvawe na istraga, ili
2 0 vo slu~aj na nesoglasuvawe so baraweto na ovlasteniot tu-
`itel za sproveduvawe na istraga, da pobara odluka na sovetot.
Re{enieto za sproveduvawe na istraga {to treba da gi sodr`i
podatocite od ~l. 151 st. 3 ZKP, mu se dostavuva na javniot obvinitel i
obvinetiot (~l. 152 st. 1 ZKP) koi imaat pravo na `alba (~l. 152 st. 5
ZKP), so toa {to `albata ne go zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto
- nema suspenzivno dejstvo (~l. 152 st. 6 ZKP).
5. Koga istra`niot sudija ne e soglasen so baraweto na javniot
obvinitel za sproveduvawe na istraga, ne donesuva re{enie, tuku po
administrativen pat bara od sovetot toj da donese odluka po odnos na
negovoto nesoglasuvawe so javniot obvinitel. Vo takvi slu~ai sovetot
mo`e da donese dva vida odluki:
1 0 da najde deka baraweto na javniot obvinitel za sproveduvawe
na istraga ne e osnovano i so re{enie da go odbie. Protiv takvoto re-
{enieto na sovetot obvinetiot i javniot obvinitel imaat pravo na
`alba {to ne go zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto(~l. 152 st. 7
ZKP), ili
2 0 da najde deka baraweto na javniot obvinitel e osnovano i da
donese re{enie za sproveduvawe na istraga. Protiv ova re{enie obvinetiot
nema pravo na `alba.
Na ova mesto e zna~ajno da se spomne i toa deka pri odlu~uvawe
za baraweto za sproveduvawe na istraga, istra`niot sudija i sovetot
ne se vrzani za pravnata kvalifikacija na deloto od javniot obvinitel
(~l. 152 st. 9 ZKP). Odlukata na sovetot so koja se menuva pravnata
dnoto ro~i{te na koe od toa lice istra`niot sudija mo`e da bara posebni
objasnuvawa - {to zna~i mo`e da mu postavuva pra{awa (da go ispituva).
341

kvalifikacija na deloto {to ja navel javniot obvitel vo svoeto
barawe za poveduvawe na istraga, mo`e da se napa|a so `alba kako od
javniot obvinitel, taka i od obvinetiot. 273
1.4. Postapka po predlogot za podigawe na neposredno obvinenie
1. Napred vidovme deka smislata na neposrednoto podigawe na
obvinenie e koga istra`niot sudija izgradi uveruvawe deka mo`e da se
pribegne kon podigawe na obvinenie bez prethodno sproveduvawe na
istraga, toa i da se stori ottamu {to ve}e raspolo`ivite dokazi {to
se odnesuvaat na krivi~noto delo i na storitelot vo dovolna mera ja
opravduvaat mo`nosta od neposrednoto obvinuvawe (~l. 153 st. 1 ZKP)
2. Napred go vidovme i toa deka ZKP ne zboruva za sodr`inata
na predlogot za podigawe na neposredno obvinenie, no sepak naglasuva
deka kon predlogot kako i kon neposrednoto obvinuvawe {to doa|a bez
predlog (obvinitelen akt) treba da se prilo`at krivi~nata prijava i
site spisi i zapisnici kako i predmetite koi mo`at da poslu`at kako
dokaz, ili da se nazna~i kade tie se nao|aat (~l. 153 st. 8 ZKP). Predlogot
mo`e da go podnese javniot obvinitel (~l. 153 st. 4 ZKP) i
o{teteniot kako tu`itel, so toa razlika {to na o{teteniot ne mo`e
da mu se prodol`i rokot za podnesuvawe na obvinenieto (~l. 153 st. 7
ZKP).
3. Po priemot na predlogot za podigawe na neposredno obvinenie,
istra`niot sudija go razgleduva predlogot so site prilozi, so toa
{to e dol`en pred iznesuvawe na sopstveniot stav vo odnos na predlogot
da go ispita liceto protiv koe se bara podigawe na obvinenieto.
Vo pogled na povikuvaweto i ispituvaweto na toa lice se primenuvaat
soodvetnite odredbi {to va`at za obvinetiot (~l. 153 st. 2 ZKP). Dokolku
istra`niot sudija ima pozitiven stav kon predlogot, }e se soglasi
so podigawe na obvinenieto, no pritoa ne donesuva nikakva posebna
odluka, tuku za svojata soglasnost samo go izvestuva javniot obvinitel
i liceto protiv koe treba da se podnese obvinenieto. Rokot za
podigawe obvinitelen akt iznesuva osum dena, no sovetot od ~l. 22 st. 6
ZKP, mo`e po barawe od javniot obvinitel da go prodol`i toj rok (~l.
153 st. 3 ZKP).
4. Ako istra`niot sudija smeta deka vo konkretniot slu~aj ne
se ispolneti uslovite za podigawe na obvinitelen akt bez sproveduvawe
istraga }e postapi kako da e staveno barawe za sproveduvawe istraga
(~l. 153 st. 5 ZKP).
5. Neposredno obvienie mo`e da se podigne i bez prethodno stavawe
predlog. Imeno, javniot obvinitel (zakonot ne ja predviduva ovaa
mo`nost i za o{teteniot kako tu`itel) mo`e da podigne vakvo obvineie
(obvinitelen akt) i bez sproveduvawe na istraga koga e vo pra{a-
273
Taka: Marina, P. Komentar, str. 157.
342

we krivi~noto delo za koe e propi{ana kazna zatvor do pet godini,
ako sobranite podatoci {to se odnesuvat na krivi~noto delo i na storitelot
davaat dovolno osnova za obvinuvawe (~l. 153 st. 6 ZKP).
6. Da rezimirame. Od navedenoto proizleguva deka podigaweto
na neposredno obvinenie vo redovna postapka e mo`no vo dva slu~ai:
prviot, predviden vo ~l. 153 st. 1 ZKP (neposredno obvinenie za krivi~ni
dela za koi spored KZ e predvidena kazna zatvor nad pet godini
ili pote{ka kazna), i vtoriot, predviden vo ~l. 153 st. 6 ZKP (neposredno
obvinenie za krivi~ni dela za koi spored KZ e predvidena kazna
zatvor do pet godini).
1 0 Neposredno obvinenie za krivi~ni dela za koi spored KZ e
predvidena kazna zatvor nad pet godini ili pote{ka kazna.
a) Vo ovoj slu~aj, otkako }e stavi predlog za negovo podigawe do
istra`niot sudija i toj }e go izvesti deka e soglasen so negoviot predlog,
javniot obvinitel }e podigne neposredno obvinenie (obvinitelen
akt). Kon predlogot, javniot obvinitel }e gi dostavi krivi~nata
prijava i site spisi i zapisnici za dejstvijata {to se prezemeni, kako
i predmetite {to mo`at da poslu`at kako dokaz, ili }e nazna~i kade
se nao|aat tie (~l. 153 st. 8 ZKP).
Ako ne se soglasi so predlogot na javniot obvinitel, istra`niot
sudija, nema da izjavi nesoglasnost pred sovetot, tuku predlogot
za podigawe neposredno obvinenie }e go smeta kako barawe za sproveduvawe
na istraga.
b) Navedenoto pod a) ima ednakva va`nost i koga o{teteniot
kako tu`itel }e podnese neposredno obvinenie (obvinitelen akt), so
toa ograni~uvawe {to ne mo`e da se prodol`i rokot od ~l. 153 st. 3
ZKP. Me|utoa, za o{teteniot kako tu`itel da mo`e da podigne neposredno
obvinenie potrebna e soglasnost od istra`niot sudija
Dokolku od strana na o{teteniot kako tu`itel e podneseno neposredno
obvinenie sprotivno na odredbite od ~l. 153 st. 1 i 2 ZKP,
podignatiot obvinitelen akt }e se smeta kako barawe za sproveduvawe
na istraga i zaradi natamo{na postapka }e mu se dostavi na istra`niot
sudija (~l. 256 st. 2 ZKP).
2 0 Neposredno obvinenie za krivi~ni dela za koi spored KZ e
predvidena kazna zatvor do pet godini.
a) Vo ovoj vtor slu~aj, neposrednoto obvinenie nema vrska so
istragata i za negovoto podignuvawe ne e potrebno ispituvawe na obvinetoto
lice, nitu soglasnost na istra`niot sudija. Javniot obvinitel
go podiga neposrednoto obvinenie (obvinitelen akt) pri {to samiot
ocenuva dali postoi dokazniot materijal predviden vo ~l. 153 st.
8 ZKP.
b) Dokolku pak neposredno obvinenie (obvinitelen akt) vo ovoj
slu~aj podignal o{teteniot kako tu`itel, vo natamo{niot tek na postapkata
se postapuva soglasno ~l. 256 st. 1 ZKP. Toa zna~i, ako obvinitelniot
akt e podignat bez sproveduvawe na istraga, pretsedatelot
343

na prvostepeniot sovet (ne istra`niot sudija), ako smeta deka nema
mesto za gonewe poradi postoewe na okolnostite od ~l. 262 t. 1-3 ZKP,
}e pobara odluka na sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP. Protiv re{enieto na
sovetot o{teteniot kako tu`itel ima pravo na `alba (~l. 256 st. 3
ZKP).
7. Vo redovna postapka ne e mo`no neposredno da se podigne
privatna tu`ba so primena na odredbite od ~l. 153 st. 1-5 ZKP, tuku po
sprovedena istraga soglasno ~l. 152 ZKP. Me|utoa, ~l. 256 st. 1 ZKP,
dozvoluva mo`nost za podnesuvawe na privatna tu`ba za krivi~no
delo za koe ne e vodena istraga, {to zna~i neposredna privatna tu`ba
(osven za dela vo skratena postapka) i postapuvawe po taka podnesenata
privatna tu`ba, osven ako nema mesto za gonewe spored ~l. 262 t.
1-3 ZKP. Odluka za toa donesuva presedatelot na sovetot od ~l. 22 st. 6
ZKP po barawe na pretsedatelot na prvostepeniot sovet.
8. Neposrednoto obvineie vo skratena postapka e regulirano so
~l. 17 ZKP.
344
2. ISTRAGA
(VTORA FAZA)
2.1. Poim i celi na istragata
1. Istragata e faza na krivi~nata postapka do koja doa|a koga
po barawe na ovlasteniot tu`itel istra`niot sudija donel re{enie
za sproveduvawe na istraga ottamu {to utvrdil deka postoi osnovano
somnenie deka odredeno lice storilo odredeno krivi~no delo. Nejzinata
zada~a, koja e opredelena od samiot zakon, se sostoi vo potrebata
vo nea da se soberat:
1 0 dokazi i podatoci potrebni da se odlu~i dali }e se podigne
obvinitelen akt ili postapkata }e se zapre,
2 0 dokazi za koi postoi opasnost deka ne }e mo`at da se povtorat
na glavniot pretres ili deka nivnoto izveduvawe bi bilo svrzano
so te{kotii, kako i
3 0 drugi dokazi {to mo`at da bidat od polza za postapkata, a
~ie izveduvawe vo konkretniot slu~aj e celesoobrazno so ogled na dadenite
okolnosti (~l. 150 st. 2 ZKP).
2. Istragata po pravilo se javuva vo sekoj krivi~en predmet,
osven koga se raboti za slu~ai na podigawe neposredno obvinenie. Taa
se vodi samo vo pogled na krivi~noto delo i obvinetiot na koi se odnesuva
re{enieto za sproveduvawe na istragata (~l. 158 st. 1 ZKP). Ako
vo tekot na istragata se poka`e deka postapkata treba da se pro{iri
na nekoe drugo krivi~no delo ili protiv drugo lice, istra`niot sudija
go izvestuva javniot obvinitel, koj e dol`en da postapi soglasno so
zakonot. Vo takov slu~aj istra`niot sudija mo`e da gi prezeme samo
onie dejstvija {to ne trpat odlagawe, no za sî {to e prezemeno mora da

se izvesti javniot obvinitel (~l. 158 st. 2 ZKP).
3. Istra`nite dejstvija i nivnoto prezemawe go pretstavuvaat
glavnoto te`i{te vo istragata, so ogled na toa {to vo nea treba da se
soberat dokazi i podatoci {to ovozmo`uvaat da se odlu~i dali }e se
podigne obvinitelen akt ili postapkata }e se zapre. Zakonot ne odreduva
koi izvori na soznanie za faktite vo konkretniot slu~aj istra`niot
sudija mora da gi sobere, taka {to za taa toj odlu~uva vrz osnova
na svoeto znaewe i iskustvo. Stanuva zbor za sopstveno zabele`uvawe
na istra`niot sudija za faktite {to toj gi vnesuva vo zapisnik (uvid),
za iskazi na svedoci i ve{taci i tehni~ka registracija otkrienite
fakti. Pritoa e zna~ajno deka istra`nite dejstvija i nivnoto prezemawe
se opredeleni i uredeni so zakonski propisi od koi ne e dozvoleno
kakvo i da e otstapuvawe. Vo slu~aj na nepo~ituvawe na zakonskite
odredbi doa|a do nedopu{teni dokazi, {to ne mo`at da se upotrebat vo
postapkata.
4. Istraga ne se sproveduva sprema maloletnici, vo skratenata
postapka i za krivi~ni dela storeni na glavniot pretres.
2.2. Nadle`ni organii i sproveduvawe na istragata
1. Nadle`ni organi za sproveduvawe na istragata se istra`niot
sudija (~l. 154 st. 1 ZKP) i sovetot na nadle`niot sud od ~l. 22 st. 6
ZKP. Zada~a na istra`niot sudija e efikasno i zakonito da ja sproveduva
istragata na toj na~in {to samiot gi prezema site potrebni istra`ni
i drugi procesni dejstvija, a sovetot na sudot rakovodi so istragata
i gi re{ava spornite pra{awa do koi mo`e da dojde me|u istra-
`niot sudija i strankite.
1 0 Otkako e doneseno re{enieto za sproveduvawe na istraga,
istra`niot sudija pristapuva kon otkrivawe i pribirawe na dokazi
(~l. 159 ZKP). Negovata dejnost se potpira vrz pridonesot {to vo taa
nasoka go davaat krivi~noprocesnite stranki i negovoto sopstveno napregawe
za prezemawe na site potrebni istra`ni i drugi procesni dejstvija
za uspe{no vodewe na postapkata i rasvetluvawe na krivi~niot
predmet. Vo taa smisla krivi~noprocesnite stranki i o{teteniot vo
ramkite na svoite prava i dol`nosti na istra`niot sudija mu nudat
soodvetni dokazni sredstva, odnosno dokazi. Istra`niot sudija re{ava
za nivnoto prifa}awe, odnosno neprifa}awe, so toa {to ako ne se
slo`i so predlogot na javniot obvinitel, po barawe na istra`niot sudija,
kone~na odluka donesuva sudskiot sovet (~l. 160 ZKP). Me|utoa,
vo sekoj slu~aj ostanuva otvorena mo`nost za primena na beneficiium
novorum.
Site potrebni istra`ni dejstvija gi prezema samiot istra`en
sudija, so toa {to po isklu~ok izvr{uvaweto na oddelni istra`ni dejstvija
mo`e da mu se doveri na drug istra`en sudija ili na organot na
vnatre{ni raboti.
345

2 0 Aktivnosta na istra`niot sudija po pravilo se ostvaruva na
podr~jeto na negoviot sud, me|utoa vo interes na istragata, istra`niot
sudija mo`e da prezeme oddelni istra`ni dejstvija nadvor od podra-
~jeto na svojot sud, no pritoa e dol`en da go izvesti sudot na ~ie podra~je
doa|a do sproveduvawe na konkretnoto istra`no dejstvie (~l.
154 st. 2 ZKP). Od navedenoto proizleguva deka vr{eweto na istra`ni
dejstvija na podra~je na drug sud pretstavuva isklu~ok koga toa e neophodno
za uspehot na istragata. ZKP predviduva i mo`nost da se opredeli
eden sud vo koj za podra~je na pove}e sudovi }e se sproveduva
istraga. Ovoj sud se javuva kako istra`en centar (~l. 154 st. 2 ZKP).
3 0 Od pri~ini na celishodnost i efikasnost na istragata vo
odreden krivi~en predmet, vr{eweto na oddelni istra`ni dejstvija
nadle`niot istra`en sudija mo`e da mu go doveri na istra`niot sudija,
odnosno na istra`niot centar na sudot na ~ie podra~je e potrebno
da se prezemat tie dejstvija (~l. 155 st. 1 ZKP).
4 0 Istra`niot sudija mo`e da mu doveri vr{ewe na oddelni istra`ni
dejstvija i na organot na vnatre{ni raboti. Tie dejstvija se:
izvr{uvaweto na naredba za pretresuvawe na dom ili na lica ili za
privremeno odzemawe predmeti (155 st. 3 ZKP). Koga toa e od interes
za krivi~nata postapka, istraniot sudija mo`e od organite za vnatre-
{ni raboti da pobara i prezemawe na kriminalisti~kotehni~ki i drugi
dejstvija, kako na primer, fotografirawe na obvinetiot ili zemawe
otpe~atoci od negovite prsti (~l. 155 st. 4 ZKP).
Koga istra`niot sudija im go doveruva vr{eneto na odredeni
istra`ni dejstvija na istra`niot sudija na ~ie podra~je tie treba da
se sprovedat ili na organot za vnatre{ni raboti, nivnoto vr{ewe po
pravilo e vrzano so dol`nosta da se ograni~at samo na sproveduvaweto
na opredelenite dejstvija. Me|utoa, po isklu~ok, zakonot gi obvrzuva
vo slu~aj na potreba da sprovedat i drugi istra`ni dejstvija {to se vo
vrska ili proizleguvaat od niv (~l. 157 st. 1 ZKP). Dokolku istra-
`niot sudija, ili organot na vnatre{ni raboti na koj im e dovereno
vr{eweto na oddelni istra`ni dejstvija ne se nadle`eni za nivnoto
sproveduvawe, predmetot go ispra}aat do nadle`niot sud i za toa go
izvestuvaat istra`niot sudija {to mu go dostavil predmetot (~l. 157
st. 2 ZKP).
2. Odr`uavwe na redot vo istragata. Za redot vo tekot na istragata
se gri`i istra`niot sudija na kogo za taa cel mu stojat na raspolagawe
merkite: 1 0 opomena, 2 0 pari~na kazna i 3 0 oddale~uvawe.
1 0 Opomenata kako najlesna merka mo`e da mu se upati na sekoe
prisutno lice {to go naru{uva redot vo tekot na istragata. Taa se
vnesuva vo zapisnik i sekoga{ im prethodi na primenata na ostanatite
merki.
2 0 Pari~nata kazna (kazna od najmalku edna polovina, a najmnogu
do dvokraten iznos od prose~nata plata vo Republikata isplatena vo
posledniot mesec) mo`e, isto taka, da se primeni sprema sekoe lice
346

koi go naru{uva redot za vreme na vr{eweto na istra`nite dejstvija,
so isklu~ok sprema obvinetiot (~l. 173 st. 2 ZKP) i javniot obvinitel
(~l. 287 st. 5 ZKP). Pari~nata kazna se izrekuva so re{enie.
3 0 Najposle, kako najte{ka merka, mo`e da se primeni oddale~uvawe
od mestoto na koe se vr{i istra`noto dejstvie. Ovaa merka mo`e
da se primeni sprema sekoe lice osven sprema javniot obvinitel. [to
se odnesuva do obvinetiot toj mo`e da se oddale~i, dokolku negovoto
prisustvo ne e neophodno. Koga pak kako naru{itel na redot se pojavuva
javniot obvinitel, mo`e da se pobara negova zamena (~l. 173 st. 2).
3. Otvorenost na istragata. Istragata, kako i celata krivi~na
postapka vpro~em, se karakteriziraat so otvorenost sprema op{testvenata
javnost, {to prakti~no zna~i deka taa e dostapna za gra|anite
preku sredstvata na masovna komunikacija, osven vo slu~ai koga se
raboti za pri~ini opredeleni so zakon koi go nalo`uvaat nejzinoto
zatvorawe. Spored ~l. 171 ZKP do toa doa|a ako toa go baraat interesite
na krivi~nata postapka, interesite na ~uvawe na tajna, interesite
na javniot red ili pri~inite na moralot. Vo tie slu~ai zatvoraweto
se odnesuva kao sprema masovnite mediumi taka i sprema licata
koi u~estvuvale vo istra`noto dejstvie ili gi razgleduvale spisite
na istragata. Imeno, koga postoi nekoja od navedenite pri~ini, slu-
`benoto lice koe go prezema istra`noto dejstvie }e im naredi na licata
koi gi soslu{uva ili koi prisustvuvaat na istra`nite dejstvija
ili gi razgleduvaat spisite na istragata da gi ~uvaat kako tajna oddelnite
fakti ili podatoci {to pri toj slu~aj gi soznale i }e im uka`e
deka oddavaweto na tajna pretstavuva krivi~no delo. Ovaa naredba se
vnesuva vo zapisnikot za istra`noto dejstvie, odnosno se zabele`uva
na spisite {to se razgleduvaat so potpis na liceto {to e predupredeno.
Inaku, povredata na tajnosta na postapkata pretstavuva krivi~no
delo od ~l. 369 KZ.
4. Traeweto na istragata ne e ograni~eno, me|utoa ako istragata
ne se dovr{i vo rok od 90 dena, istra`niot sudija e obvrzan da go
izvesti pretsedatelot na sudot za pri~inite poradi koi taa ne e
zavr{ena (~l. 168 st. 1 ZKP). Ovoj rok e instruktiven, {to zna~i deka
negovoto propu{tawe nema nikakvi posledici za samata istraga.
Ottamu vo takvi slu~ai istragata ne mo`e da se zapre.
Inaku, strankite i o{teteniot sekoga{ mo`at da se obratat so
poplaka do pretsedatelot na sudot pred koj se vodi postapka poradi
odol`uvawe na postapkata, no i poradi drugi nepravilnosti vo tekot
na istragata (174 st. 1 ZKP). Vo takvi slu~ai pretsedatelot na sudot e
dol`en da gi ispita navodite vo poplakata i da go izvesti podnositelot
za prezemenoto (174 st. 2 ZKP).
347

348
2.3. Polo`ba i prava na strankite vo istragata
1. Napred vidovme deka vo svojata aktvinost istra`niot sudija
se potpira vrz pridonesot {to vo otkrivawe i pribirawe na dokazi go
davaat krivi~noprocesnite stranki. Imeno, vo tekot na istragata strankite:
ovlasteniot tu`itel (javniot obvinitel, o{teteniot kako tu-
`itel i privatniot tu`itel) i obvinetiot (i negoviot branitel),
imaat pravo na istra`niot sudija da mu stavaat predlozi da se izvr{at
oddelni istra`ni dejstvija koi spored nivno nao|awe se vo interes na
istragata (~l. 160 ZKP). Pritoa, ako predlogot e podnesen od obvinetiot,
negoviot branitel ili o{teteniot, istra`niot sudija go usvojuva
ili go otfrla predlogot i protiv taa odluka koja e kone~na navedenite
lica nemaat pravo na praven lek. Me|utoa, ako predlogot za
izvr{uvawe na oddelno istra`no dejstvie, {to mo`e da bide kako na
{teta, taka i vo korist na obvinetiot, go podnel javniot obvinitel, a
istra`niot sudija ne se soglasuva so toj predlog, toga{ kone~nata
odluka ja donesuva sudskiot sovet.
2. Strankite isto taka imaat pravo da prisustvuvaat pri prezemaweto
na oddelni istra`ni dejstvija. Taka:
1 0 tu`itelot i branitelot imaat pravo da prisustvuvaat pri
ispituvaweto na obvinetiot (~l. 161 st. 1 ZKP),
2 0 tu`itelot, o{teteniot, obvinetiot i branitelot imaat pravo
da prisustvuvaat pri uvidot i soslu{uvaweto na ve{taci (~l. 161
st. 2 ZKP),
3 0 tu`itelot i branitelot imaat pravo da prisustvuvaat pri
pretresuvaweto na dom (~l. 161 st. 3 ZKP), i
4 0 pri soslu{uvaweto na svedok imaat pravo da prisustvuvaat
tu`itelot, obvinetiot i branitelot: a) koga e verojatno deka svedokot
nema da dojde na glavniot pretres, b) koga istra`niot sudija }e najde
deka e toa celesoobrazno, ili v) koga edna od strankite barala da prisustvuva
na soslu{uvaweto. O{teteniot mo`e da prisustvuva na soslu-
{uvaweto na svedok samo koga e verojatno deka svedokot nema da dojde
na glavniot pretres (~l. 161 st. 4 ZKP).
3. Za ostavruvawe na navedenite prava, istra`niot sudija e dol`en
na pogoden na~in da go izvesti tu`itelot, branitelot, o{teteniot
i obvinetiot za vremeto, mestoto na izvr{uvaweto na istra`nite
dejstvija na koi tie mo`at da prisustvuvaat, osven koga postoi opasnost
od odlagawe. Ako obvinetiot ima branitel, istra`niot sudija,
po pravilo, go izvestuva samo branitelot (~l. 161 st. 5 ZKP). Ako lice
do koe e upateno izvestuvawe za istra`no dejstvie ne e prisutno, dejstvieto
mo`e da se izvr{i i vo negovo otsustvo (~l. 161 st. 6 ZKP).
Zaradi razjasnuvawe na rabotite, licata {to prisustvuvaat na
istra`nite dejstvija na istra`niot sudija mo`at da mu predlo`at da
mu postavi opredeleni pra{awa na obvinetiot, na svedokot ili na ve-
{takot, a po dozvola od istra`niot sudija, mo`at i samite neposredno

da postavuvaat pra{awa. Ovie lica imaat pravo da baraat da se vnesat
vo zapisnikot i nivnite zabele{ki vo pogled na izvr{uvaweto na
oddelni dejstvija, a mo`at i da predlagaat izveduvawe na opredeleni
dokazi (~l. 161 st. 7 ZKP).
Odredbite na ~l. 161 st. 1 - 8 ZKP, se primenuvaat i koga istra-
`noto dejstvie se prezema pred da se donese re{enie za sproveduvawe
na istraga (~l. 161 st. 9 ZKP).
2.4. Prekinuvawe na istragata
1. Pod prekinuvawe na istragata se podrazbira vremenska nemo-
`nost taa da se vodi poradi postoewe na realni pre~ki opredeleni so
zakon. Za prekinuvawe na istragata se donesuva odluka vo vid na re{enie
od strana na istra`niot sudija.
2. Prekinuvaweto mo`e da bide 1. obligatorno ili 2. fakultativno.
1 0 Do obligatorno prekinuvawe na krivi~nata postapka vo tekot
na istragata doveduvaat: a) privremenoto du{evno rastrojstvo ili,
b) druga te{ka bolest na obvinetiot poradi koi toj podolgo vreme ne
mo`e da u~estvuva vo postapkata (~l. 162 st. 1 ZKP).
Prekinuvaweto po ovoj osnov trae dodeka trae zaboluvaweto,
no najdocna do nastapuvaweto na zastarenosta na krivi~noto gonewe.
2 0 Me|utoa, istra`niot sudija mo`e da ja prekine krivi~nata
postapka i od slednive pri~ini: a) ako ne se znae prestojuvali{teto na
obvinetiot, b) ako obvinetiot e vo begstvo, ili v) ako obvinetiot ne
im e dostapen na dr`avnite organi, so toa {to ako obvinetiot e vo begstvo
ili inaku ne im e dostapen na dr`avnite organi, istragata se
prekinuva samo na predlog od javniot obvinitel, ako postapkata se
vodi po negovo barawe (~l. 162 st. 2 ZKP). Vo ovie slu~ai se raboti za
fakultativen prekin. Toga{, najprvin zadol`itelno se raspi{uva
poternica, a potoa vo zavisnost od nejziniot rezultat se odlu~uva za
prekinuvaweto na istragata.
3. Vo site navedeni slu~ai na obligatorno ili fakultativno
prekinuvawe, istra`niot sudija e dol`en pred prekinuvaweto na istragata
da gi sobere site dokazi za krivi~noto delo i za krivi~nata
odgovornost na obvinetiot do koi mo`e da se dojde (~l. 162 st. 3 ZKP).
Koga }e prestanat pre~kite {to go pri~inile prekinot, istra`niot
sudija }e ja prodol`i istragata (~l. 162 st. 4 ZKP).
4. Od navedenite vidovi prekini na istragata treba da se razlikuvaat
slu~aite koga za opredeleno vreme ne se prezemaat procesni
aktivnosti zaradi so~ekuvawe na odlukata po prejudicielno pra{awe
ili zaradi dobivawe odobrenie za gonewe na lice koe u`iva imunitet.
Edinstvenata razlika na ovie od prethodnite prekini na istragata, se
sostoi vo toa {to za niv ne se donesuva formalna odluka za prekinot.
349

350
2.5. Zavr{uvawe i zapirawe na istragata
1. Istragata zavr{uva koga istra`niot sudija }e najde deka vo
dovolna mera e razjasneta sostojbata na rabotite, taka {to mo`e da se
podigne obvinenie (~l. 167 st. 1 ZKP), odnosno koga postapkata treba
da se zapre (~l. 162 st. 1 ZKP).
2. Zavr{uvawe na istragata. Pred zavr{enata istraga istra-
`niot sudija e dol`en da gi pribavi podatocite za obvinetiot navedeni
vo ~l. 206 st. 1 ZKP, ako nedostigaat ili tie treba da se proverat,
kako i podatocite za porane{nite osudi na obvinetiot, a ako obvinetiot
sî u{te ja izdr`uva kaznata ili druga sankcija koja e vrzana za
li{uvawe od sloboda - podatocite za negovoto odnesuvawe za vreme na
izdr`uvaweto na kaznata ili druga sankcija. Po potreba, istra`niot
sudija }e pribavi podatoci za porane{niot `ivot na obvinetiot i za
prilikite vo koi `ivee, kako i za drugi okolnosti {to se odnesuvaat
na negovata li~nost. Istra`niot sudija mo`e da opredeli medicinski
pregledi ili psiholo{ki ispituvawa na obvinetiot koga toa e potrebno
da se dopolnat podatocite za li~nosta na obvinetiot (~l. 165 st. 1
ZKP). 274 Ako doa|a predvid izrekuvawe na edinstvena kazna so koja }e
se opfatat i kaznite od porane{nite presudi, istra`niot sudija }e gi
pobara odnosnite spisi (~l. 165 st. 2 ZKP).
Pred zavr{uvaweto na istragata (dokolku toa porano ne e storeno),
istra`niot sudija isto taka e obvrzan da go razgleda pra{aweto
dali e vo interes na postapkata, obvinetiot i negoviot branitel da se
zapoznaat so va`ni dokazi pribrani vo istragata, i dokolku najde deka
takov interes postoi, toj }e gi izvesti deka vo odreden rok mo`at da gi
razgledaat predmetite i spisite {to se odnesuvaat na tie dokazi, kako
i za toa deka mo`at da stavat svoi predlozi za izveduvawe na novi dokazi.
Po istekot na odredeniot rok, odnosno po neprifa}aweto na
predlo`enite dokazi ili izveduvawe na prifatenite dokazi, istra-
`niot sudija }e ja zavr{i istragata (~l. 166 ZKP).
Za zavr{enata istraga istra`niot sudija go izvestuva ovlasteniot
tu`itel. Dokolku e vo pra{awe javniot obvinitel, toj mu gi dostavuva
spisite na krivi~niot predmet, a ako se raboti za o{teteniot
kako tu`itel ili za privaten tu`itel, toj gi izvestuva deka istragata
e zavr{ena so predupreduvawe deka vo rok od osum dena treba da podnesat
obvinenie, odnosno privatna tu`ba. Dokolku o{teteniot kako
tu`itel ili privatniot tu`itel toa ne go storat, se smeta deka se otk-
274
Celta na pribiraweto na ovie podatoci vo Zakonot ne e odredena,
me|utoa, jasno e deka tie treba da poslu`at za pravilno utvrduvawe na krivi-
~nata odgovornost i pravilniot izbor i odmeruvawe na krivi~nite sankcii i
podgotvuvaweto na po~eten materijal za odreduvawe na tretmanot {to }e se
primeni sprema osudenikot pri izvr{uvaweto na sankcijata. Vasiljevi}, T. op.
cit. str. 502.

a`ale od gonewe i postapkata }e bide zaprena.
[to se odnesuva do javniot obvinitel, toj e dol`en vo rok od
petnaeset dena da podigne obvinenie. Me|utoa, ako javniot obvinitel
smeta deka nema mesto za podigawe na obvinenie, toj spored sostojbata
na rabotite mo`e da stavi predlog za dopolnuvawe na istragata, odnosno
da dade izjava deka se otka`uva od goneweto (~l. 167 st. 2 ZKP).
Ovoj rok na predlog na javniot obvinitel mo`e da go prodol`i sudskiot
sovet od ~l. 22 st. 6 ZKP.
Koga javniot obvinitel stavil predlog za dopolnuvawe na istragata,
istra`niot sudija mo`e, no ne mora da go prifati istiot. Vo
slu~aj ako istra`niot sudija ne go prifati predlogot, za toa }e pobara
da odlu~i sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP. Ako sovetot go odbie predlogot
na javniot obvinitel, rokot od petnaeset dena zapo~nuva da
te~e od denot koga na javniot obvinitel mu e soop{tena odluka na sovetot
(~l. 167 st. 3 ZKP).
Zavr{uvaweto na istragata samo se konstatira vo spisite bez
da se donese kakva i da e formalna odluka.
3. Zapirawe na istragata. Istragata se zapira toga{ koga }e
prestanat osnovite za natamo{no gonewe na obvinetiot za odredeno
krivi~no delo. Toa se slu~uva: 1 0 poradi toa {to javniot obvinitel se
otka`al od pravoto na gonewe, ili 2 0 po odluka na sovetot na sudot.
1 0 Soglasno na~eloto na akuzatornost istragata mora da se zapre
koga tu`itelot }e se otka`e od natamo{noto gonewe. Ottamu
istra`niot sudija istragata ja zapira so re{enie sekoga{ koga javniot
obvinitel vo tekot na istragata ili po zavr{enata istraga }e izjavi
deka se otka`uva od goneweto. Za zapiraweto na istragata istra-
`niot sudija e dol`en vo rok od osum dena da go izvesti o{teteniot
(~l. 163 ZKP). 275
Osven vo navedenite slu~ai, istra`niot sudija e ovlasten istragata
da ja zapre i pokraj toa {to ovlasteniot tu`itel ne ja izrekol
svojata volja vo taa nasoka:
a) ako o{teteniot kako tu`itel, otkako e izvesten od istra-
`niot sudija deka istragata e zavr{ena i e povikan da podigne obvinenie,
vo rok od petnaeset dena ne postapil po baraweto, za{to se pretpostavuiva
deka vo toj slu~aj se otka`al od goneweto (169 st. 3 ZKP)
b) ako vo tekot na istragata se utvrdi deka obvinetiot umrel
ili deka zabolel od trajno du{evno zaboluvawe (~l. 135 i 390 ZKP).
275
Pritoa, na o{teteniot ne mu se dostavuva re{enie za zapirawe na
istragata, tuku istra`niot sudija samo go izvestuva za zapiraweto, pri {to
go pou~uva koi dejstvija mo`e da gi prezeme za prodol`uvawe na goneweto
(~l. 56 ZKP). Ottamu o{teteniot ne treba da izjavi `alba protiv re{enieto
za zapirawe na istragata, iako takva `alba e mo`na (~l. 382 ZKP). Vo takov
slu~aj, `albata na o{teteniot treba da se smeta kako barawe za prodol`uvawe
na goneweto na o{teteniot kako tu`itel.
351

2 0 Istragata se zaprira i so re{enie sovetot od ~l. 22 st. 6
ZKP, koga toj odlu~uva za koe i da e pra{awe vo tekot na istragata (na
primer za prodol`uvawe na pritvorot) vo slednite slu~ai:
a) Ako deloto {to mu se stava na tovar na obvinetiot ne e krivi~no
delo za koe se goni po slu`bena dol`nost. Iako ZKP toa ne go
opredeluva, istragata po ovoj osnov treba da se zapre i vo slu~aite
koga deloto voop{to ne e krivi~no delo tuku prekr{ok.
b) Ako postojat okolnosti {to ja isklu~uvaat krivi~nata odgovornost
na obvinetiot, a nema uslovi za primena na merkite na bezbednost.
276 v) ako nastapila zastarenost na krivi~noto gonewe ili deloto
e opfateno so amnestija ili pomiluvawe, ili ako postojat drugi okolnosti
{to go isklu~uvaat goneweto (na primer, res judicata, imunitet i
sl), i
g) ako nema dokazi deka obvinetiot storil krivi~no delo (~l.
164 st. 1 ZKP).
Dokolku istra`niot sudija najde deka postoi nekoja od navedenite
pri~ini za zapirawe na istragata, za toa go izvestuva javniot obvinitel.
Ako javniot obvinitel vo rok od osum dena povratno ne go
izvesti istra`niot sudija deka se otka`uva od goneweto, istra`niot
sudija }e pobara sovetot da odlu~i za zapirawe na istragata (~l. 164 st.
2 ZKP).
Re{enieto za zapirawe na istragata se dostavuva do javniot
obvinitel, do o{teteniot i do obvinetiot koj, ako e vo pritvor, vedna{
}e se pu{ti na sloboda. Protiv ova re{enie javniot obvinitel i
o{teteniot imaat pravo na `alba (~l. 164 st. 3 ZKP). Pritoa ako protiv
re{enieto za zapirawe na istragata izjavil `alba samo o{teteniot,
a `albata se uva`i, }e se smeta deka o{teteniot so izjavuvaweto na
`alba go prezel goneweto (~l. 164 st. 4 ZKP).
2.6. Istraga po barawe na o{teteniot kako tu`itel i privatniot
tu`itel
O{teteniot kako tu`itel i privatniot tu`itel mo`at do istra`niot
sudija na nadle`niot sud da podnesat barawe da sprovede ist-
276
Site osnovi koi doveduvaat do isklu~uvawe na krivi~nata odgovornost
vo krivi~noto zakonodavstvo se delat na objektivni i subjektivni.
Me|u objektivnite osnovi se pomesteni: 1 0 osnovi {to go isklu~uvaat dejstvieto
- vis maior i 2 0 osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta - delo od
malo zna~ewe, nu`na odbrana, krajna nu`da, osnovi od posebniot del na KZ i
nadvor od KZ. Subjektivnite osnovi se: 1 0 osnovi koi ja isklu~uvaat sposobnosta
za vina - nepresmetlivost i 2 0 osnovi koi ja isklu~uvaat vinata - vis compulsiva,
zakana, zabluda, vidi: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo, op{t del,
Grafohartija, Skopje, 2001, str. 121-124, 143-164, 200 i 260-270.
352

aga, odnosno predlog da ja dopolni istragata. Vo tekot na istragata
tie mo`at da mu stavat na istra`niot sudija i drugi predlozi (~l. 169
st. 1 ZKP).
Vo pogled na poveduvaweto, sproveduvaweto, prekinuvaweto i
zapiraweto na istragata soglasno se primenuvaat odredbite na ZKP
{to se odnesuvaat na poveduvaweto i vodeweto istraga po barawe od
javniot obvinitel (~l. 169 st. 2 ZKP).
Koga istra`niot sudija }e najde deka istragata e zavr{ena, }e
go izvesti za toa o{teteniot kako tu`itel ili privatniot tu`itel i
}e gi predupredi deka vo rok od osum dena treba da podnesat obvinitelen
akt, odnosno privatna tu`ba, a ako toa ne go storat }e se smeta
deka se otka`ale od goneweto, pa postapkata so re{enie }e se zapre.
Vakvo predupreduvawe istra`niot sudija e dol`en da dade i koga sovetot
od ~l. 22 st. 6 ZKP, }e go odbie predlogot na o{teteniot kako tu`itel
ili na privatniot tu`itel za dopolnenie na istragata zatoa {to
smeta deka sostojbata na rabotite e dovolno razjasneta (169 st. 3 ZKP).
3. PODIGAWE NA OBVINENIE
(TRETA FAZA)
1. Podigaweto na obvinenie kako faza na prethodnata krivi-
~nata postapka gi opfa}a:
1 0 podigaweto na obvinenie, so {to zapo~nuva ovaa faza na prethodnata
postapka,
2 0 kontrolata na obvinenieto (prethodno ispituvawe na obvinitelniot
akt na tu`itelot po predlog na obvinetiot ili po slu`bena
dol`nost) zaradi utvrduvawe na negovata ispravnost, a so cel da se
spre~i iznesuvawe na glavniot pretres na neureden obvinitelen akt,
odnosno da se spre~i neosnovano izveduvawe na obvinetiot pred sudot,
3 0 odlukata na sudot za stapuvawe na obvinenieto vo pravna
sila, odnosno za zapirawe na krivi~nata postapka.
Ovaa faza zavr{uva so vleguvawe na obvinenieto vo pravna
sila, ili so zapirawe na postapkata po povod prigovorot protiv obvinenieto
ili po baraweto na pretsedatelot na sovetot pred koj treba da
se odr`i glavniot pretres.
Vo necelosen vid ovaa faza na postapkata se javuva vo slu~aj
koga izostanuva kontrolata na obvinenieto i obvinenieto ednostavno
stapuva vo sila, {to istovremeno zna~i i prodol`uvawe na krivi~nata
postapka.
2. Zada~a na ovaa faza na krivi~nata postapka e da se ispita
osnovanosta i odr`livosta na obvinenieto i na toj na~in da se ovozmo-
`i prodol`uvawe ili zapirawe na krivi~nata postapka 277 vo konkre-
277 Odlukata za zapirawe na krivi~nata postapka se donesuva vo vid na
re{enie, ako do zapiraweto dojde vo prethodnata postapka (do po~etokot na
353

tniot krivi~en predmet. Do ovaa faza na postapkata mo`e da dojde
samo ako e vo pra{awe obvinenie na javniot obinitel ili o{teteniot
kako tu`itel, a isto taka i koga se raboti za privatna tu`ba za krivi~ni
dela za koi ne se sproveduva skratena krivi~na postapka. 278
3. Zna~eweto na obvinenieto kako procesen akt se sostoi vo toa
{to se javuva:
1 0 kako pretpostavka za odreduvawe i odr`uvawe na glavniot
pretrtes,
2 0 kako i vo toa {to go opredeluva predmetot i obemot na glavniot
pretres: sudot se vpu{ta vo pretresuvawe i raspravawe samo na
krivi~noto delo i liceto ozna~eni vo obvinenieto.
3.1. Poim i vidovi na obvinenie
1. Obvinenie pretstavuva procesen akt na ovlasteniot tu`itel
vo forma opredelena so zakon, koj sodr`i barawe upateno do sudot
protiv odredno lice, zaradi izvr{uvaweto na odredeno krivi~no delo
da se odr`i glaven pretres i toa lice da se osudi. Obvinenie e genusen
poim za obvinitelniot akt i obvinitelniot predlog na javniot
obvinitel i na supsidierniot tu`itel (o{teteniot kako tu`itel), i
privatnata tu`ba na o{teteniot. So drugi zborovi, samoto obvinenie
kako formalno barawe mo`e da se javi vo vid na: 1 0 obvinitelen akt, 2 0
obvinitelen predlog i 3 0 privatna tu`ba.
2. Obvinenieto mo`e da bide posredno ili neposredno.
1 0 Posredno obvinenie e obvienenieto koe se podiga po zavr{uvaweto
na prethodno sprovedena istraga.
2 0 Neposredno obvieneie e obvinenieto {to se podiga direktno
vrz osnova na krivi~na prijava ili drug povod, bez da e vodena prethodna
postapka.
3.2. Obvinitelen akt, obvinitelen predlog i privatna tu`ba
1. Obviniteliot akt e vo zakonska forma sostaven akt na javniot
obvinitel ili o{teteniot kako tu`itel, so koj od nadle`niot
sud vo redovnata postapka se bara za odredeno krivi~no delo protiv
glavniot pretres). Me|utoa, ako edna od pri~inite za zapirawe na krivi~nata
postapka se javi vo tekot na glavniot pretres, odlukata za zapirawe na krivi~nata
postapka sudot ja donesuva vo vid na tn. procesna presuda - presuda so
koja se odbiva obvinenieto (~l. 341 ZKP). Donesuvaweto na odlukata za zapirawe
na postapkata e vo nadle`nost na sudot (~l. 22 st. 1 i 2 vv. 365 st. 5 i 22
st. 6). Pri odlu~uvaweto za zapiraweto na krivi~nata postapka sudot e dol-
`en da go utvrdi postoeweto na zakonskite pri~ini za zapiraweto, i svojata
odluka da ja obrazlo`i.
278
Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 274.
354

odredeno lice da se odredi glaven pretres. Obvinitelniot akt se podnesuva
za krivi~no delo za koe se goni po slu`bena dol`nost, bez
ogled na toa dali kako ovlasten tu`itel se javuva javniot obvinitel
ili o{teteniot kako tu`itel. Obvinitelniot akt na privatniot tu-
`itel nosi naziv privatna tu`ba.
1 0 Obvinitelniot akt se pojavuva kako neophoden uslov, po sprovedenata
istraga ili po donesenoto re{enie za podigawe neposredno
obvinenie bez sprovedena istraga, za natamo{noto prodol`uvawe na
postapkata. Javniot obvinitel, odnosno o{teteniot kako tu`itel podnesuva
obvinitelen akt:
a) po zavr{enata istraga (~l. 167 st. 2 ZKP), ili pak,
b) bez sproveduvawe na istraga koga istra`niot sudija }e se soglasi
taa da ne se sproveduva (~l. 153 st. 1 ZKP), ili
v) koga za a krivi~noto delo e predvidena kazna zatvor do pet
godini, a podatocite za deloto i storitelot davaat dovolno osnova za
obvinuvawe (~l. 153 st. 6 ZKP).
2 0 Negova va`na karakteristika e i toa deka sudot e vrzan za
predmetot sodr`an vo obvinitelniot akt, {to zna~i bez ogled na negoviot
stav deka so nego bi mo`ele da se opfatat i drugi dela i drugi
obvineti lica, odnosno ne mo`e da ja menuva ocenata na ovlasteniot
tu`itel za koi dela i lica treba da se goni vo konkretniot slu~aj.
3 0 Obvinenieto mu se predava na nadle`niot sud i toa na pretsedatelot
na sudot pred koj }e se odr`i glavniot pretres
4 0 Obvinitelniot akt soglasno ~l. 254 st. 1 ZKP, mora da gi sodr`i
slednive elementi:
a) Ime i prezime na obvinetiot so li~ni podatoci (~l. 210) i so
podatocite za toa dali i od koga se nao|a vo pritvor ili se nao|a na
sloboda, a ako e pu{ten na sloboda pred da se podigne obvinitelniot
akt, toga{ kolku pominal vo pritvor.
b) Opis na deloto od koe proizleguvaat zakonskite obele`ja na
krivi~noto delo, vreme i mesto na izvr{uvaweto na krivi~noto delo,
predmetot na koj e i sredstvoto so koe e izvr{eno krivi~noto delo,
kako i drugi okolnosti potrebni da se opredeli {to poto~no krivi-
~noto delo (materijalen osnov na obvinenieto).
v) Zakonski naziv na krivi~noto delo, so naveduvawe na odredbite
na Krivi~niot zakonik {to treba da se primenat po predlog od
tu`itelot (pravena kvalifikacija na obvinenieto).
g) Ozna~uvawe na sudot pred koj }e se odr`i glavniot pretres.
d) Predlog za dokazite {to treba da se izvedat na glavniot pretres,
so nazna~uvawe na imiwata na svedocite i ve{tacite, spisite
{to treba da se pro~itaat i predmetite {to slu`at za dokaz.
|) Obrazlo`enie vo koe spored rezultatot na istragata }e se
opi{e sostojbata na rabotite, }e se navedat dokazite so koi se utvrduvaat
re{itelnite fakti, }e se iznese odbranata na obvinetiot i stanovi{teto
na tu`itelot za navodite na odbranata.
355

5 0 So eden obvinitelen akt mo`at da bidat opfateni pove}e
krivi~ni dela na edno lice ili na pove}e lica obvineti za isto krivi~no
delo, ili pove}e obvineti lica za pove}e krivi~ni dela za koi
spored ~l. 29 ZKP mo`e da se provede edinstvena postapka i da se donese
edna presuda (~l. 254 st. 3 ZKP) .
Inaku, od pri~ini na celishodnosta i brzinata na postapkata
ovlasteniot tu`itel mo`e nekoi so zakon to~no utvrdeni predlozi da
gi spoi so obinitelniot akt dokolku smeta deka ne treba da gi podnese
oddelno. Imeno, ako obvinetiot se nao|a na sloboda, vo obvinitelniot
akt mo`e da se predlo`i da se opredeli pritvor, a ako se nao|a vo pritvor
mo`e da se predlo`i pritvorot da se prodol`i ili obvinetiot
da se pu{ti na sloboda (~l. 254 st. 2 ZKP).
6 0 Ako vo obvinitelniot akt e staven predlog protiv obvinetiot
da se opredeli pritvor ili da se pu{ti na sloboda, za toa re{ava
sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP vedna{, a najdocna vo rok od 48 ~asa (~l. 257
st. 1 ZKP). Ako obvinetiot se nao|a vo pritvor, a vo obvinitelniot
akt ne e staven predlog da se pu{ti na sloboda, istiot sovet po slu-
`bena dol`nost vo rok od tri dena od denot na priemot na obvinitelniot
akt }e ispita dali sé u{te postojat pri~inite za pritvor i }e
donese re{enie za prodol`uvawe ili ukinuvawe na pritvorot. @albata
protiv ova re{enie ne go zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto (~l.
257 st. 2 ZKP).
2. Obvinitelniot akt kako formalen akt postoi vo redovnata
postapka, a vo skratenata postapka obvinitelniot akt go zamenuva obvinitelen
predlog. Sodr`inata na obvinitelniot predlog e opredelena
so ~l. 421 st. 1 ZKP, i se sostoi vo slednoto: ime i prezime na
obvinetiot so li~ni podatoci dokolku se poznati, kratok opis na krivi~noto
delo, ozna~uvawe na sudot pred koj }e se odr`i glavniot
pretres, predlog koi dokazi treba da se izvedat na glavniot pretres i
predlog obvinetiot da se oglasi za vinoven i da se osudi spored zakonot.
Vo obvinitelniot predlog mo`e da se predlo`i obvinetiot da
se stavi vo pritvor. Ako obvinetiot ve}e se nao|a vo pritvor ili za
vreme na sproveduvaweto na istra`nite dejstvija se nao|al vo pritvor,
vo obvinitelniot predlog }e se nazna~i kolku vreme e pritvoren (~l.
421 ZKP).
3. Privatna tu`ba se podnesuva po sprovedena istraga samo za
krivi~ni dela za koi e predvidena kazna zatvor do pet godini ili pote{ka
kazna i za koi vo KZ e opredeleno deka goneweto se prezema po
privatna tu`ba (v. ~l. 256 ZKP).
Privatnata tu`ba ja ima istata sodr`ina kako i obvinitelniot
predlog (~l. 421 st. 1 ZKP).
Spored ~l. 263 KZ, vo redovnata postapka goneweto se prezema
po privatna tu`ba samo vo slu~aj koga storitelot e vo blizok odnos so
o{teteniot (bra~en drugar, krven srodnik vo prava linija, brat ili
356

sestra, posvoitel ili posvoenik ili lice so koe storitelot `ivee vo
zaedni~ko doma}instvo) i toa za krivi~nite dela: kra`ba (~l. 235 KZ),
te{ka kra`ba (~l. 236 KZ), zatajuvawe (~l. 239 st. 3 KZ), odzemawe na
motorno vozilo (~l. 242 KZ), zloupotreba na doverbata (~l. 252 st. 1
KZ) i prikrivawe (~. 261 KZ).
4. Dostavuvaweto na obvinenieto na obvinetiot. Obvinitelniot
akt se dostavuva do obvinetiot koj e na sloboda bez odlagawe, a
ako se nao|a vo pritvor - vo rok od 24 ~asa po priemot (~l. 258 st. 1
ZKP). Ako obvinetiot koj e li{en od sloboda ne se nao|a vo zatvorot
na sudot kaj koj }e se odr`i glavniot pretres, pretsedatelot na sovetot
}e naredi obvinetiot da se sprovede vedna{ vo toj zatvor kade {to
}e mu se predade obvinitelniot akt (~l. 258 st. 3 ZKP). Ako protiv
obvinetiot e opredelen pritvor so re{enie na sovetot (~l. 257 ZKP),
obvinitelniot akt mu se predava na obvinetiot pri negovoto zatvorawe
zaedno so re{enieto so koe se opredeluva pritvor (258 st. 2 ZKP).
3.3. Kontrola na obvinitelniot akt
Kontrolniot del na ovaa faza na postapkata e opredelen so postoeweto
prigovor na obvinetiot ili so barawe na pretsedatelot na
sovetot pred koj treba da se odr`i glavniot pretres. Taa kontrola na
obvinitelniot akt opfa}a prethodno ispituvaweto na negovata urednost
i odr`livost i se ostvaruva na dva na~ini: 1 0 po slu`bena dol`nost
i 2 0 po inicijativa na obvinetiot stavena vo prigovorot protiv
obvinitelniot akt.
a) Ispituvawe na obvinitelniot akt po slu`bena dol`nost
Obvinitelniot akt se dostavuva do nadle`niot sud vo tolku
primeroci kolku {to ima obvineti i braniteli i eden primerok za
sudot (~l. 255 st 1 ZKP).
Vedna{ po priemot na obvinitelniot akt pretsedatelot na sovetot
pred koj }e se odr`i glavniot pretres ne navleguvajki vo sodr-
`inata ja ispituva samo formalnata strana na obvinitelniot akt,
odnosno dali obvinitelniot akt e propisno sostaven, {to zna~i dali
gi sodr`i site elementi od ~l. 254 ZKP. Pritoa ako najde deka toa ne
e slu~aj, mu go vra}a na javniot obvinitel da gi ispravi nedostatocite
vo rok od tri dena. Od opredeleni pri~ini, po barawe na javniot obvinitel,
sovetot mo`e da go prodol`i toj rok (~l. 255 st 1 ZKP). Ovoj
rok e instruktiven, taka {to dokolku javniot obvinitel ne postapi po
zabele{kite na pretsedatelot na sovetot vo opredeleniot rok od tri
dena nitu vo prodol`eniot rok, postapkata miruva. Dokolku pak javniot
obvinitel voop{to ne go vrati obvinitelniot akt {to mu e dostaven
za ispravka, se smeta deka obvinitelniot akt ne bil podnesen.
357

Koga funkcijata na ovlasten tu`itel ja vr{i o{teteniot kako
tu`itel ili privatniot tru`itel, toga{ se postapuva ednakvo kako i
koga taa funcija ja vr{i javniot obvinitel, so taa razlika {to ako ne
postapat po zabele{kite na pretsedatelot na sovetot vo odredeniot,
odnosno vo prodol`eniot rok, se smeta deka se otka`ale od natamo-
{noto gonewe, a postapkata se zapira (~l. 255 st 1 ZKP in fine).
Vo slu~aite koga obvinitelniot akt go podiga o{teteniot kako
tu`itel, a po negovoto barawe ne e vodena istraga, obvinitelniot akt
isto taka se dostavuva do pretsedatelot na sudot. Na toj na~in se postapuva
i vo slu~aite koga e podnesena privatna tu`ba, no samo za krivi~ni
dela za koi ne se vodi skratena krivi~na postapka (~l. 256 st 1
ZKP). Pritoa pretsedatelot na sudot mo`e da najde deka nema mesto za
obvinenie tuku smeta deka postapkata treba da se zapre. Me|utoa, vo
takov slu~aj istra`niot sudija ne e ovlasten da donese odluka za zapirawe
na postapkata tuku samo da se obrati do sovetot na sudot za donesuvawe
odluka (~l. 256 st. 1 ZKP in fine).
b) Ispituvawe na obvinitelniot akt po barawe na obvinetiot: Prigovor
protiv obvinitelniot akt
1. Prigovor protiv obvinitelniot akt e vid na negova kontrola,
odnosno pravno sredstvo so koe obvinetiot mo`e od sudot da bara
ispituvawe na negovata zakonitost i osnovanost so {to mo`e da se
spre~i iznesuvawe na krivi~niot predmet na glavniot pretres. Takviot
prigovor mo`e da se podnese samo vo pismena forma kako protiv redovniot
obvinitelen akt, kako i toga{ koga se raboti za neposredno
obvinenie.
Zakonot go obvrzuva sudot pri vra~uvaweto na obvinitelniot
akt na obvinetiot da go pou~i za negovoto pravo za vlo`uvawe takov
prigovor (~l. 259 st. 1 ZKP in fine). Rokot za negovoto podnesuvawe e
osum dena od denot na dostavuvaweto na obvinitelniot akt (~l. 259 st.
1 ZKP). Podnesuvaweto na prigovorot e pravo na obvinetiot, od koe
pravo me|utoa toj mo`e da se otka`e (~l. 259 st. 3 ZKP). Prigovor protiv
obvinitelniot akt mo`e da podnese i branitelot bez osobeno
ovlastuvawe od obvinetiot, no ne i protiv negovata volja (~l. 259 st. 2
ZKP). Srodnicite na obvinetiot ne mo`at da go izjavat ovoj prigovor.
2. Vo Zakonot ne e odredena sodr`inata na prigovorot protiv
obvinitelniot akt nitu e sodr`ana formalna obvrska za obvinetiot
vo nego da ozna~i vo koj del i od koi pri~ini go pobiva obvinitelniot
akt, no samo po sebe se podrazbira deka vo prigovorot toj mora da ozna-
~i zo{to smeta deka obvinitelniot akt e osnovan i da navede vo {to se
sostojat nedostatocite na postapkata, kako i da stavi svoi predlozi.
Obvinetiot vo prigovorot mo`e da bara: a) da se izvr{i podobro razjasnuvawe
na predmetot, so cel da se ispita osnovanosta na obvinenieto
i od tie pri~ini da se dopolni istragata (~l. 269 st. 2 ZKP), ili
358

da se ispravat nedostatocite vo postapkata koi mo`at da vlijaat na
ocenata na osnovanosta na obvinitelniot akt, b) da utvrdi deka spored
sostojbata na rabotite kako {to se poka`uva vo spisite, nema mesto za
obvinenie i za glaven pretres voop{to poradi edena od pri~inite navedeni
vo ~l. 262 ZKP, i deka krivi~nata postapka treba da se zapre, v)
deka sudot ozna~en vo obvinitelniot akt ne e stvarno ili mesno nadle`en
(ova e posleden moment za istaknuvawe na na prigovor za mesna
nenadle`nost - ~l. 33 st. 1 i 2 ZKP, g) da uka`e deka vo obvinenieto
postojat formalni gre{ki i nedostatoci, t.e deka toj ne e sostaven
taka kako {to e propi{ano vo ~l. 254 ZKP.
3. Ispituvaweto na obvinitelniot akt po prigovor se vr{i
kako vo odnos na nagovata formalna, taka i vo odnos na negovata materilajna
zasnovanost, kako i vo odnos na stvarnata i mesnata nadle`nost.
4. Prigovorot se dostavuva do sudot pred koj treba da se odr`i
glavniot pretres, a go ispituvaat 1 0 pretsedatelot na sovetot i 2 0 sovetot.
1 0 Pretsedatelot na sovetot pred koj treba da se odr`i glavniot
pretres go ispituva prigovorot samo vo pogled na negovata blagovremenost
i dopu{tenost, i dokolku najde deka se raboti za prigovor
{to e podnesen po protekot od osum dena od negoviot priem (nenavremen)
ili deka e izjaven od neovlasteno lice (nedozvolen), go otfrla
so re{enie. Protiv ova re{enie e dozvolena `alba po koja odlu-
~uva sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP (~l. 260 st. 1 ZKP). Me|utoa, ako pretsedatelot
na sovetot utvrdi deka prigovorot e blagovremen i dopu-
{ten, zaedno so spisite go dostavuva do sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP, koj
za prigovorot re{ava na sednica. Pritoa ako e vo pra{awe krivi~no
delo {to se goni po barawe od javniot obvinitel, za prigovorot se re-
{ava po soslu{uvaweto na javniot obvinitel (~l. 260 st. 2 ZKP).
2 0 Sovetot na sudot najprvin u{te edna{ ja ispituva blagovremenosta
i dozvolenosta na prigovorot protiv obvinitelniot akt i
dokolku najde deka prigovorot e neblagovremen ili nedopu{ten (izjaven
od neovlasteno lice) go otfrla prigovorot. Dokolku pak najde
deka nema osnov za negovo otfrlawe, se vpu{ta vo ispituvawe na obvinitelniot
akt vo celina (~l. 261 st. 1 ZKP). Kako rezultat na takvoto
ispituvawe, sovetot donesuva edna od sledive odluki:
a) Go vra}a obvinitelniot akt na tu`itelot (~l. 261 st. 2 ZKP).
Sovetot na sudot mu go vra}a obvinitelniot akt na podnositelot so
cel da gi otstrani gre{kite i nedostatocite vo slednive slu~ai:
- koga }e najde deka vo obvinitelniot akt ne se sodr`ani
zakonskite elementi odredeni so ~l. 254 ZKP,
- koga }e najde deka ima nedostatoci vo samata postapka (na primer,
deka voop{to ne e vodena istraga),
- koga }e postoi potreba od podobro razjasnuvawe na sostojbata
na rabotite za da se ispita osnovanosta na obvinitelniot akt (na pri-
359

mer, poradi necelosnost na postapkata ne mo`e da se vidi dali stojat
osnovite koi ja isklu~uvaat krivi~nata odgovornost).
Vo navedenite slu~ai obvinitelniot akt mu se vra}a na ovlasteniot
tu`itel za da se otstranat zabele`anite nedostatoci, ili da se
dopolni, odnosno da se sprovede istraga. Tu`itelot e dol`en vo rok od
tri dena od denot koga mu e soop{tena odlukata na sovetot da go podnese
ispraveniot obvinitelen akt ili da stavi barawe za dopolnuvawe,
odnosno za sproveduvawe na istraga. Od opravdani pri~ini po barawe
na tu`itelot sovetot mo`e da go prodol`i ovoj rok.
Ako o{teteniot kako tu`itel ili privatniot tu`itel go propu{ti
spomenatiot rok, se smeta deka se otka`al od goneweto, a postapkata
se zapira. Ako pak javniot obvinitel go propu{ti rokot, postapkaat
miruva, a toj e dol`en za pri~inite na propu{taweto da go
izvesti povisokiot javen obvinitel (~l. 261 st. 2 ZKP).
b) Go odzema predmetot od poradi nenadle`nost i go dostavuva
do nadle`niot sud (~l. 261 st. 3 ZKP). So ogled na toa deka sudovite se
dol`ni vo sekoja faza od postapkata ex officio da vnimavaat na svojata
nadle`nost, ako sovetot najde deka za krivi~noto delo {to e predmet
na obvinenieto e nadle`en nekoj drug sud, }e go oglasi za nenadle`en
sudot do koj e podnesen obvinitelniot akt i po pravosilnosta na re-
{enieto }e go upati predmetot do nadle`niot sud.
v) Ja zapira postapkata (~l. 262 ZKP). Re{avaj}i po prigovorot
protiv obvinitelniot akt sovetot mo`e da odlu~i deka nema mesto za
obvinenie i deka se zapira krivi~nata postapka, ako ustanovi deka:
- deloto {to e predmet na obvinenieto ne e krivi~no delo,
- postojat okolnosti {to ja isklu~uvaat krivi~nata odgovornost,
a ne doa|a predvid primena na merki na bezbednost (ako doa|a
predvid primenata na merki na bezbednost toga{ se odi kon posebna
postapka vo koja se odlu~uva za ovie merki),
- nema procesni pretpostavki 279 za krivi~no gonewe: 1 0 nema barawe
na ovlasten tu`itel (na primer, za krivi~ni dela koi se gonat po
slu`bena dol`nost, obvinitelen akt podnel privaten tu`itel), 2 0
nema predlog na o{teteniot, 3 0 nema odobrenie za gonewe od nadle`en
279
Procesni pretpostavki se uslovi koi krivi~noprocesnoto zakonodavstvo
gi propi{uva kako mo`nost za prezemawe na odredeno procesno dejstvie,
odnosno za donesuvawe na odredena meritorna odluka. Procesnite pretpostavki
go davaat odgovorot na pra{aweto dali vo konkretniot krivi~nopraven
predmet, so u~estvo na odredeni procesni subjekti, mo`e da se vodi
krivi~nata postapka. Procesnite pretpostavki mo`at da bidat pozitivni,
{to zna~i da zavisat od postoeweto na odredeni uslovi, na primer, tu`ba na
ovlasteniot tu`itel, odobrenie za gonewe i sl. Tie pretpostavki mo`at da
bidat i negativni, {to zna~i da zavisat od nepostoeweto na odredeni uslovi,
na primer, zastarenost, amnestija i sl. Negativnite procesni pretpostavki se
narekuvaat i procesni pre~ki.
360

dr`aven organ (na primer spored ~l. 183 KZ goneweto za krivi~nite
dela od ~lenovite 181 i 182 KZ se prezema na barawe na stranskata
dr`ava, odnosno me|unarodna organizacija i po odobrenie od ministerot
za pravda), ako toa e potrebno spored zakonot, ili, 4 0 ako postojat
okolnosti {to go isklu~uvaat goneweto (na primer, zastarenost na
krivi~noto gonewe - ~l. 107 KZ, amnestija - ~l. 113 KZ, pomiluvawe -
~l. 114 KZ, imunitet, smrt na obvinetiot, res judicata i dr.),
- nema dovolno dokazi deka obvinetiot e osnovano somnitelen
za deloto {to e predmet na obvinenieto (ispituvawe ne samo na kvantitetot
tuku i na kvalitetot na dokazite).
g) Go odbiva prigovorot kako neosnovan (~l. 263 ZKP). Sekoga{
koga re{avaj}i po prigovorot protiv obvinitelniot akt sovetot na
sudot ne postapi po eden od gorenavedenite na~ini, odnosno koga: 1 0
obvinitelniot akt nema da go otfrli poradi nenavremenost ili
nedozvolenost, 2 0 koga obvinitelniot akt ne mu go vrati na tu`itelot,
3 0 koga ne go odzema predmetot od sudot poradi nenadle`nost, 4 0 koga
re{avaj}i po prigovorot protiv neposredno obvinenie, odnosno po
barawe na pretsedatelot na sovetot za ispituvawe na obvinitelniot
akt ne ja zapre postapkata, sovetot na sudot go otfrla prigovorot
protiv obvinitelniot akt kako neosnovan.
Vo takvi slu~ai, ottamu {to obvinenitelniot akt se ispituva
vo celost, bez ogled na toa {to vo nego se napa|a, sovetot odlu~uva i po
predlozite {to strankite gi stavile vo obvinitelniot akt vo vrska so
pr{awata za spojuvaweto i razdeluvaweto na postapkata. So drugi zborovi
sovetot e dol`en da vodi smetka za na~eloto beneficuium cohaesionis
spored koe, ako od pove}e obvineti samo nekoi podnele prigovor
protiv obvinitelniot akt, a pri~inite poradi koi sudot na{ol deka
nema mesto za obvinenie im koristat i na nekoi od obvinetite koi ne
podnele prigovor (na primer, zastarenost, amnestija, pomiluvawe i
sl), sovetot }e postapi kako tie da podnele prigovori (~l. 266 ZKP).
5. Vo slu~aj koga re{ava po prigovor protiv neposredno obvinenie
na javniot obvinitel za krivi~ni dela za koi e predvidena kazna
zatvor do pet godini (~l. 153 st. 6 ZKP), ili za baraweto na pretsedatelot
na sovetot za ispituvawe na takvoto obvinenie (~l. 269 ZKP)
ili koga re{ava po povod nesoglasuvawe na pretsedatelot na prvostepeniot
sovet so obvinitelniot akt na o{teteniot kako tu`itel ili so
privatna tu`ba vo slu~aite od ~len 253 st. 1 ZKP, sovetot so re{enie
}e go otfrli obvinitelniot akt, odnosno privatnata tu`ba, ako najde
deka postojat pri~inite od ~l. 262 t. 1 - 3 ZKP, a isto taka i od pri-
~inite predvideni vo t. 4, ako se sprovedeni istra`ni dejstvija (~l.
263 st. 1 ZKP).
Najposle od istite pri~ini nadle`niot sovet na sudot donesuva
re{enie deka nema mesto za obvinenie i deka krivi~nata postapka se
zapira ako se raboti za odlu~uvawe po prigovor protiv obvinenie na
javniot obvinitel za krivi~ni dela za koi e predvidena kazna zatvor
361

do pet godini (153 st 6 ZKP) ili po barawe na pretsedatelot na sovetot
za ispituvawe na takvoto obvinenie (~l. 269 ZKP) koga e sprovedena
istraga, a sovetot }e utvrdi postoewe na edna od navedenite pri-
~ini od ~l. 262 ZKP (~l. 263 st. 2 ZKP).
6. Pokraj ispituvaweto na materijata {to neposredno e vrzana
za rasvetluvawe i re{avawe na pra{awata na obvinenieto vo dadeniot
krivi~en predmet, i pra{aweto na nadle`nosta na sudot, ako utvrdi
deka vo spisite se nao|aat zapisnici ili izvestuvawa od ~l. 79 ZKP,
sovetot donesuva re{enie za nivnoto izdvojuvawe od spisite. Protiv
ova re{enie e dozvolena posebna `alba. Po pravosilnosta na re{enieto
pred da go upati predmetot do pretsedatelot na sovetot zaradi zaka`uvawe
na glavniot pretres, pretsedatelot na sovetot od ~l. 22 st. 6
ZKP, obezbeduva izdvoenite zapisnici i izvestuvawa da se zatvorat vo
posebna obvivka i da mu se predadat na istra`niot sudija zaradi ~uvawe
odvoeno od drugite spisi. Izdvoenite zapisnici i izvestuvawa ne
mo`at da se razgledaat, nitu mo`at da se koristat vo postapkata (~l.
261 st. 4 ZKP).
7. Protiv odlukata na sovetot od ~l. 261 st. 2 ZKP e dozvolena
`alba, a protiv odlukite od ~l. 262 i 263 ZKP, `alba mo`e da izjavi
tu`itelot. Protiv drugite odluki na sovetot doneseni po povod prigovorot
protiv obvinitelniot akt ne e dozvolena posebna `alba (~l.
268 ZKP).
v) Ispituvawe na obvinitelniot akt po barawe na pretsedatelot na sovetot
pred koj treba da se odr`i glavniot pretres
Napred vidovme deka do kontrolata na obvinitelniot akt doa|a
po inicijativa na obvinetiot ili negoviot branitel so podnesuvaweto
prigovor protiv istiot. Me|utoa, vo praktikata se mo`ni situacii
koga takov prigovor ne e podnesen ili bil podnesen no bil otfrlen so
{to na glavniot pretres mo`e da se pojavi obvinitelen akt {to ne bil
podlo`en na ispituvawe (kontrola). Zaradi spre~uvawe na takvata mo-
`nost, vo ~l. 269 ZKP e predvideno ispituvawe na obvinitelniot akt
po barawe na pretsedatelot na prvostepeniot sud. Na toj na~in vsu-
{nost, se spre~uva eden krivi~en predmet da dojde na glavniot pretres
iako stojat pri~inite za zapirawe na postapkata od ~l. 262 ZKP, kako
i mo`nosta duri na glavniot pretres da se utvrdat propustite napraveni
vo istragata, {to pove}e ne mo`at da se ispravat ili toa da se stori
so odolgovlekuvawe i golemi tro{oci vo postapkata.
Baraweto za ispituvawe na obvinitelniot akt pretsedatelot
na sovetot mo`e da go stavi do opredeluvaweto na glavniot pretres, a
najdocna vo rok od dva meseca od denot na priemot na obvinitelniot
akt vo sudot (~l. 269 st. 2 ZKP).
Po barawe od pretsedatelot na sovetot pred koj treba da se odr-
`i glavniot pretres, odlu~uva sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP, koj mo`e da
362

odlu~i za sekoe pra{awe za koe vrz osnova na ZKP se re{ava po povod
prigovorot, {to zna~i da donese edna od slednive odluki:
1 0 obvinitelniot akt da se vrati zaradi dopolnuvawe na istragata,
2 0 obvinitelniot akt da se vrati zaradi upatuvawe na predmetot
na drug nadle`en sud, ili
3 0 obvinitlniot akt da se vrati zaradi zapirawe na postapkata
(~l. 269 st. 1 ZKP).
Pritoa, odredbite na ~l. 260 st. 2, 261 - 264, 267 i 268 ZKP, soglasno
se primenuvaat i pri odlu~uvaweto po povod baraweto od ~l.
269 st. 1 ZKP (~l. 269 st. 3 ZKP).
Na ova mesto, me|utoa, mora da se istakne deka iako se raboti za
ispituvawe na obvinitelniot akt po barawe na pretsedatelot na sovetot
pred koj treba da se odr`i glavniot pretres iako e postaveno kako
nesomneno sredstvo vo korist na obvinetiot, kao {to pravilno zabel`uva
Vasiqevi}, ne mo`e da se o~ekuva deka toj }e mu posveti tolku
vnimanie na prou~uvaweto na spisite pred glavniot pretres, i deka }e
go koristi ova ovlastuvawe. 280 Toa vpro~em i se potvrdi vo na{ata sudska
praktika, ottamu {to takvo ispituvawe na obvinitelniot akt po
predlog na pretesdatelot na sudot pred koj treba da se odr`i glavniot
pretres voop{to ne se slu~uva.
3.4. Pravosilnost na obvinitelniot akt
Do pravosilnost na obvinitelniot akt doa|a :
1. Dokolku obvinetiot podnel prigovor protiv obvinietlniot
akt toj vleguva vo sila so donesuvawe na re{enieto so koe prigovorot
se odbiva kako neosnovan (~l. 270 ZKP).
2. Dokolku ne bil podnesen prigovor protiv obvinietlniot akt
ili ako bil podnesen no e otfrlen kako nenavremen ili kako nedozvolen,
vleguvaweto na obvinitelniot akt e vo zavisnost od toa dali
pretsedatelot na sovetot pred koj treba da se odr`i glavniot pretres
stavil barawe za ispituvawe na obvinitelniot akt.
- Ako takvo barawe e staveno, obvinitelniot akt vleguva vo
sila so denot koga sovetot razgleduvaj}i go baraweto na pretsedatelot
na sovetot (~l. 269) se soglasil so obvinitelniot akt,
- Ako pretsedatelot na sovetot pred koj treba da se odr`i glavniot
pretres ne stavil barawe za ispituvawe na obvinitelniot akt,
toj vleguva vo sila so denot koga pretsedatelot na sovetot donel naredba
za odreduvawe na glavniot pretres, a ako glavniot pretres ne e
u{te odreden so istekot na dva meseci od denot koga obvinitelniot
akt e primen vo sudot (~l. 270 ZKP).
280
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 516.
363

So nastapuvaweto na pravosilnosta na obvinitelniot akt zavr-
{uva prvata faza so {to se sozdadeni uslovi za premin vo vtorata
faza od vtoriot stadium na krivi~nata postapka.
364
3.5. Izmena i pro{iruvawe na obvinenieto
Vo na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo e mo`no da se vnesuvaat
promeni vo pravosilnoto obvinenie na glavniot pretres od strana
na ovlasteniot tu`itel so izmena na obvinenieto ili so pro{iruvawe
na obvinenieto.
1. Izmenata na obvinenieto e predvidena kako mo`nost vo ~l.
329 ZKP, spored koj ako tu`itelot vo tekot na glavniot pretres (od
momentot na negovoto zapo~nuvawe do momentot koga pretsedatelot na
sovetot }e objavi deka glavniot pretres e zavr{en) najde deka izvedenite
dokazi uka`uvaat deka se izmenila fakti~kata sostojba iznesena
vo obvinitelniot akt, toj mo`e na glavniot pretres usno da go izmeni
obvinitelniot akt, a mo`e da predlo`i glavniot pretres da se prekine
zaradi podgotvuvawe na nov obvinitelen akt (~l. 329 st. 1 ZKP). Vo
takov slu~aj sudot mo`e da go prekine glavniot pretres i zaradi podgotvuvawe
na odbranata (~l. 329 st. 2 ZKP).
Za izmena na obvinitelniot akt mo`e da stane zbor samo ako
obvinitelniot akt se odnesuva na isto lice i na su{tinski ist krivi-
~en nastan. Taka na primer, namesto za dovr{eno krivi~no delo, tu-
`itelot mo`e da da go izmeni obvinenieto za obid na istoto delo, ili
namesto za krivi~no delo storeno za umisla, da obvinuva za delo od nebre`nost.
Ako sovetot dozvoli prekinuvawe na glavniot pretres zaradi
podgotvuvawe na nov obvinitelen akt, dol`en e da opredeli rok vo koj
tu`itelot mora da go podnese obvinitelniot akt. Dokolku tu`itelot
vo opredeleniot rok dostavi novo obvinenie eden primerok od noviot
obvinitelen akt, protiv koj ne e dozvolen prigovor, se dostavuva do
obvinetiot. Ako pak, tu`itelot vo ostaveniot rok ne go podnese obvinitelniot
akt, sovetot go prodol`uva glavniot pretres vrz osnova na
porane{niot obvinitelen akt (~l. 329 st. 3 ZKP).
2. Pro{iruvawe na obvinenieto. Slu~aite vo koi e dozvoleno
pro{iruvawe na obvinenieto na glavniot pretres se opredeleni so ~l.
330 ZKP, a toa se:
1 0 ako vo tekot na glavniot pretres se otkrie nekoe porano storeno
krivi~no delo na obvinetiot, ili
1 0 ako obvinetiot vo tekot na glavniot pretres na zasedanieto
stori krivi~no delo.
Vo navedenite slu~ai sovetot, po pravilo, po obvinenie na ovlasteniot
tu`itel, {to mo`e da bide i usno izneseno, }e go pro{iri
glavniot pretres i na toa delo. Protiv toa obvinenie ne e dozvolen
prigovor. Me|utoa, sudot mo`e i da odbie da go pro{iri pretresot za

novoto delo od pri~ini na celishodnost ili od pravni pri~ini i po
soslu{uvawe na strankite da odlu~i za toa delo da se sudi posebno. Vo
takov slu~aj zaradi podgotvuvawe na odbranata, sudot mo`e da go prekine
glavniot pretres.
Ako obvinetiot na glavniot pretres stori krivi~no delo }e se
postapi spored odredbite na ~l. 330 (~l. 289 st. 1 ZKP). Ako nekoj drug
vo tekot na glavniot pretres stori vo zasedanieto krivi~no delo, sovetot
mo`e da go prekine glavniot pretres i, po usno obvinenie na
tu`itelot, da sudi za storenoto krivi~no delo vedna{, a mo`e za toa
delo da sudi po zavr{uvaweto na zapo~natiot glaven pretres (~l. 289
st. 2 ZKP).
Ako postojat osnovi za somnevawe deka svedokot ili ve{takot
dal la`en iskaz na glavniot pretres za toa krivi~no delo ne mo`e
vedna{ da se sudi. Vo takov slu~aj pretsedatelot na sovetot mo`e da
naredi za iskazot na svedokot odnosno na ve{takot da se sostavi poseben
zapisnik, {to }e go dostavi do javniot obvinitel. Ovoj zapisnik
}e go potpi{e soslu{aniot svedok, odnosno ve{tak (~l. 289 st. 3 ZKP).
Ako pak ne e mo`no vedna{ da mu se sudi na storitelot na krivi~noto
delo za koe se goni po slu`bena dol`nost, za toa }e se izvesti
nadle`niot javen obvinitel zaradi natamo{na postapka (~l. 289 st. 4
ZKP).
II. GLAVNA KRIVI^NA POSTAPKA - GLAVEN PRETRES
(VTOR STADIUM)
1. PODGOTVUVAWE NA GLAVNIOT PRETRES
(PRVA FAZA)
Podgotvuvaweto na glavniot pretres, kako prva faza na glavnata
krivi~nata postapka, zapo~nuva koga obvinitelniot akt }e vleze vo
pravna sila i se sostoi vo: 1. zaka`uvawe (opredeluvawe) na glavniot
pretres i 2. pribirawe dokazi za raspravawe i re{avawe na krivi~niot
predmet. Navedenite dejstvija gi sproveduva pretsedatelot na sovetot
pred koj }e se odr`i glavniot pretres. 281
281
Podgotvuvaweto na glavniot pretres go sproveduva pretsedatelot
na sovetot pred koj }e se odr`i glavniot pretres. Negovoto podgotvuvawe gi
opfa}a procesnite dejstvija {to se vr{at od stapuvawe na obvinitelniot akt
vo pravna sila do po~etokot na glavniot pretres. Podgotvuvaweto se sostoi
od pove}e dejstvija {to gi opredeluva pretsedatelot na sovetot, a gi izvr{uvaat
rabotnicite opredeleni so godi{niot raspored (vraboteni vo krivi~nata
pisarnica) za rabota na sudot. Tie dejstvija glavno se: predavawe na
spisite za glavniot pretres na pretsedatelot na sovetot, koj spored godi{-
niot raspored e ovlasten da sudi, zaradi podgotvuvawe na pretresot, poviku-
365

366
1.1. Zaka`uvawe na glavniot pretres
1. Denot, ~asot i mestoto na glavniot pretres so naredba go opredeluva
pretsedatelot na sovetot (~l. 271 st. 1 ZKP). Glavniot pretres
se dr`i vo sedi{teto na sudot i vo sudskata zgrada, me|utoa po isklu~ok
ako prostoriite na sudskata zgrada ne se pogodni za odr`uvawe
na glavniot pretres, pretsedatelot na sudot mo`e da zaka`e pretresot
da se dr`i vo druga zgrada (~l. 272 st. 1 i 2 ZKP). Glavniot pretres
mo`e da se odr`i i vo drugo mesto na podra~jeto na nadle`niot sud,
ako toa na obrazlo`en predlog od pretsedatelot na sudot go dozvoli
pretsedatelot na povisokiot sud (~l. 272 st. 3 ZKP).
Pretsedatelot na sovetot go zaka`uva glavniot pretres najdocna
vo rok od 30 dena od denot na priemot na obvinitelniot akt vo sudot,
a ako e staveno barawe od strana na pretsedatelot na sudot za ispituvawe
na obinitelniot akt (~l. 269 ZKP) - {tom so ogled na odlukata
na sovetot, glavniot pretres mo`e da se opredeli. Vo slu~aj vo toj
rok pretsedatelot na sudot ne go opredeli glavniot pretres }e go izvesti
pretsedatelot na sudot za pri~inite poradi koi glavniot pretres
ne e opredelen, a pretsedatelot na sudot po potreba }e prezeme merki
glavniot pretres da se opredeli (~l. 271 st. 2 ZKP).
2. Povikuvawe na potrebnite lica. Za zaka`uvaweto na glavniot
pretres od osobeno zna~ewe e blagovremenoto i uredno povikuvawe
na site lica koi se potrebni za brzo i uspe{no sproveduvawe na
pretresot i re{avawe na krivi~niot predmet. Od tie pri~ini na glavniot
pretres se povikuvaat obvinetiot i negoviot branitel, tu`itelot
i o{teteniot i nivnite zakonski zastapnici i polnomo{nici,
kako i tolkuva~. Na glavniot pretres se povikuvaat i svedocite i ve-
{tacite koi se predlo`eni od tu`itelot vo obvinitelniot akt i od
obvinetiot vo prigovorot protiv obvinitelniot akt, osven onie za
koi pretsedatelot na sovetot smeta deka nivnoto soslu{uvawe na glavniot
pretres ne e potrebno. Tu`itelot i obvinetiot mo`at na glavniot
pretres da gi povtorat predlozite {to pretsedatelot na sovetot
ne gi usvoil (~l. 273 st. 1 ZKP).
Vo pogled na sodr`inata na pokanite za obvinetiot i za svedoci
se primenuvaat odredbite na ~l. 176 i 222 ZKP. Koga odbranata ne e
zadol`itelna obvinetiot vo pokanata se pou~uva deka ima pravo da
zeme branitel, no deka glavniot pretres ne }e mora da se odlo`i poradi
toa {to branitelot ne do{ol na glavniot pretres ili {to obvinetiot
zel branitel duri na glavniot pretres (~l. 273 st. 2 ZKP).
Pokanata do obvinetiot mora da se dostavi taka {to me|u dostvawe
na strankite, svedocite, ve{tacite i drugite u~esnici od ~l. 273 st. 1
ZKP, pribirawe na drugi dokazi, odlagawe na glavniot pretres i sl. Proevski,
J - Krckovski, M. Komentar, str. 263-264.

avuvaweto na pokanata i denot na glavniot pretres da ostane dovolno
vreme za podgotvuvawe na odbranata, a najmalku osum dena. Na barawe
od obvinetiot ili na barawe od tu`itelot, a po soglasnost na obvinetiot,
ovoj rok mo`e da se skrati (~l. 273 st. 3 ZKP).
O{teteniot {to ne se povikuva kako svedok sudot }e go izvesti
vo pokanata deka glavniot pretres }e se odr`i i bez nego, a deka }e se
pro~ita negovata izjava za imotnopravnoto barawe. O{teteniot }e se
predupredi i na toa deka, ako ne dojde, }e se smeta deka ne saka da go
prodol`i goneweto ako javniot obvinitel se otka`e od obvinenieto
(~l. 273 st. 4 ZKP).
O{teteniot kako tu`itel i privatniot tu`itel vo pokanata se
predupreduvaat deka }e se smeta oti se otka`ale od obvinenieto ako
ne dojdat na glavniot pretres, nitu ispratat polnomo{nik (~l. 273 st.
5 ZKP). Isto taka, obvinetiot, svedokot i ve{takot vo pokanata se
predupreduvaat za posledicite od nedoa|aweto na glavniot pretres
(~l. 273 st. 6 ZKP).
3. Odreduvawe na dopolnietlni sudii i sudii porotnici. Odr`uvaweto
na glavniot pretres e usloveno so postojanoto prisustvoto na
site ~lenovi na sovetot na istiot. Vo sprotivno doa|a do odlagawe na
postapkata. Ottamu, so cel da se spre~i takvoto odlagawe toga{ koga
osnovano se pretpostavuva deka nekoj od ~lenovite na sovet nema da
dojde na pretresot, vo ZKP e predviden institutot dopolnitelni sudii.
Imeno, sekoga{ koga se o~ekuva deka glavniot pretres }e trae podolgo,
realna e mo`nosta deka nekoj od ~lenovite na sovetot od niza
pri~ini }e bide spre~en da dojde na glavniot pretres. Vo takvi situacii,
zaradi predupreduvawe na odlagaweto na postapkata, pretsedatelot
na sovetot mo`e od pretsedatelot na sudot da pobara da opredeli
eden ili dvajca sudii, odnosno sudii - porotnici koi }e gi zamenat otustnite
~lenovite na sovetot (~l. 275 ZKP). Zaradi mo`nosta da bidat
opredeleni kako ~lenovi na sovetot, dopolnitelnite sudii treba da
bidat vo tek so celokupnata postapka i ottamu se obvrzni postojano da
se prisutni na glavniot pretres.
1.2. Pribirawe i izveduvawe na dokazi pred glavniot pretres
1. Vo tekot na podgotvuvaweto na glavniot pretres kako strankite
taka i o{teteniot imaat pravo da mu predlagaat na sudot pribirawe
na dokazi. Imeno, tie i po zaka`uvaweto na glavniot pretres
mo`e da baraat na glavniot pretres da se povikaat novi svedoci ili
ve{taci ili da se priberat drugi novi dokazi. Vo svoeto obrazlo`eno
barawe strankite moraat da ozna~at koi fakti bi trebalo da se doka`at
i so koi od predlo`enite dokazi (~l. 274 st. 1 ZKP). Pretsedatelot
na sovetot e ovlasten da gi prifati ili da ne gi prifati predlo`enite
dokazi, a mo`e i samiot bez predlog na strankite i o{teteniot
da naredi pribirawe na novi dokazi za glavniot pretres (~l. 274
367

st. 3 ZKP). Pritoa, ako toj go ne go prifati predlogot na strankite
ili o{teteniot za pribirawe na novi dokazi, takviot predlog mo`e da
se povtori vo tekot na glavniot pretres (~l. 274 st. 2 ZKP), dokolku
samiot naredi pribirawe na novi dokazi a za taa odluka gi izvestuva
strankite pred po~etokot na glavniot pretres (~l. 274 st. 4 ZKP).
2. Pribranite dokazi mo`at da se izvedat na dva na~ini: 1 0 so
nivno izveduvawe vo tekot na podgotvuvaweto na glavniot pretres ili
2 0 so nivno obezbeduvawe zaradi izveduvawe na glavniot pretres.
Kon izveduvaweto na dokazite vo tekot na podgotvuvaweto na
glavniot pretres se pristapuva ako se doznae deka poradi opredeleni
pre~ki nema da mo`e da dojde do nivno izveduvawe na glavniot pretres.
Toa e slu~aj koga ako se doznae deka nekoj svedok ili ve{tak koj e povikan
na glavniot pretres, a sî u{te ne e soslu{an, ne }e mo`e da dojde
na glavniot pretres poradi dolgotrajna bolest ili poradi drugi pre-
~ki, mo`e da se soslu{a vo mestoto kade {to se nao|a (~l. 276 st. 1
ZKP). Za vakvi slu~ai stanuva zbor i toga{ koga za pribrani materijalni
dokazi kaj koi postoi opasnost deka so protekot na opredeleno
vreme }e se izgubat.
Za vremeto i mestoto na izveduvaweto na dokazite sudot }e gi
izvesti strankite, branitelot i o{teteniot ako toa e mo`no so ogled
na itnosta na postapkata. Ako obvinetiot e vo pritvor, za potrebata
od negovo prisustvo na soslu{uvaweto odlu~uva pretsedatelot na sovetot.
Koga strankite i o{teteniot prisustvuvaat na soslu{uvaweto gi
imaat pravata od ~l. 161 st. 7 ZKP (~l. 276 st. 3 ZKP).
1.3. Odlagawe i zapirawe na postapkata vo tekot na podgotvuvaweto na
glavniot pretres
1. Pretsedatelot na sovetot mo`e so naredba na obrazlo`en
predlog na strankite da go odlo`i denot na odr`uvawto na glavniot
pretres (~l. 277 ZKP).
2. Pretsedatelot na sovetot so re{enie }e ja zapre krivi~nata
postapka ako tu`itelot se otka`e od obvinitelniot akt pred zapo~nuvaweto
na glavniot pretres. Vo toj slu~aj }e im go dostavi re{enieto
na strankite i na o{teteniot, a za toa, ako e zaka`an glavniot pretres,
}e gi izvesti lica koi se povikani na istiot. O{teteniot posebno
}e go predupredi za negovoto pravo deka mo`e da go prodol`i goneweto
soglasno ~l. 56 i 58 ZKP (~l. 278 ZKP).
368
2. ODR@UVAWE NA GLAVNIOT PRETRES
(VTORA FAZA)
2.1. Rakovodewe so glavniot pretres
1. Glavniot pretres kako vtora faza na glavnata krivi~na po-

stapka se ostvaruva pred sovetot i ima za zada~a da dovede do sestrano
i celosno rasvetluvawe na krivi~niot predmet.
2. So glavniot pretres rakovodi pretsedatelot na sovetot, a negovoto
rakovodewe opfa}a:
1 0 Gri`a za pravilen sostav na sudot vo tekot na pretresot (~l.
283 st. 1 ZKP),
2 0 Gri`a za zakonitosta i pravilnosta na tekot na postapkata,
za redot na zasedanieto i ~uvaweto na dostoinstvoto na sudot.
3 0 Pretsedatelot na sovetot go ispituva obvinetiot, gi soslu-
{uva svedocite i ve{tacite i im dava zbor na ~lenovite na sovetot, na
strankite, na o{teteniot, na zakonskite zastapnici, na polnomo{nicite,
na branitelot i na ve{tacite (~l. 284 st. 1 ZKP).
4 0 Negova dol`nost e da se gri`i za sestrano pretresuvawe na
krivi~niot predmet, za pronao|awe na vistinata i otstranuvawe na
seto ona {to ja odovlekuva postapkata a ne slu`i za rasvetluvawe na
predmetot (~l. 284 st. 2 ZKP).
5 0 Toj odlu~uva za predlozite na strankite, dokolku spored
ZKP za toa ne odlu~uva sovetot. Toga{ koga pretsedatelot na sovetot
ne gi usvoi predlozite za koj ne postoi soglasnost me|u strankite ili
ne gi prifati usoglasnite predlozi na strankite, donesuva odluka sovetot.
Sovetot, isto taka odlu~uva za prigovorot protiv merkite na
pretsedatelot na sovetot {to se odnesuvaat na rakovodeweto so glavniot
pretres (~l. 284 st. 4 ZKP). Re{enijata na sovetot sekoga{ se
objavuvaat i so kratko obrazlo`enie se vnesuvaat vo zapisnikot za
glavniot pretres (~l. 284 st. 5 ZKP).
6 0 Pretsedatelot na sovetot se gri`i i za odr`uvawe na redot i
~uvaweto na dostoinstvoto na sudot na glavniot pretres. Za taa cel,
vedna{ po otvoraweto na zasedanieto 282 toj gi predupreduva site prisutni
lica kon pristojno odnesuvawe i za~uvuvawe na redot vo sudnicata.
Za so~uvuvawe na redot kako preventivna merka pretsedatelot na
sovetot mo`e da opredeli pretresuvawe na licata koi prisustvuvaat
282
Zasedanieto ne e identi~no so glavniot pretres. "Zasedanieto e
vremenski period na sudskata aktivnost opredlen za raspravawe na nekoj krivi~nopraven
predmet. Toj poim e vrzan za organizacijata na sudskata rabota, a
ne procesen poim. Naprotiv, glavniot pretres e faza na krivi~nata postapka
vo koja kone~no se rasprava za krivi~nopravnoto barawe. Glavniot pretres
zazema samo eden del od zasedanieto po krivi~nopravniot predmet. Vo me|uvreme
od otvoraweto na zasedanieto, pa se do po~etokot na glavniot pretres
{to zapo~nuva so ~itawe na obvinenieto (~l. 307 st. 1 ZKP) sleduvaat procesnite
dejstvija na proveruvawe dali se ispolneti pretpostavkite za dr`ewe
na glavniot pretres, a po zavr{uvaweto na glavniot pretres koj zavr{uva so
govorot na strankite (~l. 336 st. 1 ZKP), i toa vo ramkite na zasedanieto, doa|a
do donesuvawe i objavuvawe na presudata." Vasiljevi}, T. op. cit. str. 536. V. i
Marina, P. Komentar, str. 272.
369

na glavniot pretres (~l. 286 ZKP). Od istite pri~ini ZKP propi{uva
deka na sednicata ne mo`at da se vr{at filmski i televiziski snimawa.
Me|utoa, ako ovie snimawa vo izvesna smisla pretstavuvaat eden
vid javnost, tie mo`at isklu~itelno da se vr{at po odobrenie na pretsedatelot
na Vrhovniot sud na Republika Makedonija na oddelen glaven
pretres. Ako snimaweto e odobreno, sovetot na glavniot pretres
mo`e od opravdani pri~ini da odlu~i oddelni delovi na glavniot pretres
da ne se snimaat (~l. 286 st. 3 ZKP). Me|u opravnanite pri~ini vo
prv red se pomesteni pri~inite poradi koi doa|a do isklu~uvawe na javnosta
na glavniot pretres.
3. Kako merki za odr`uvawe na redot vo ~l. 287 ZKP se predvideni:
1 0 opomena, 2 0 otstranuvawe od zasedanieto i 3 0 pari~na kazna
(procesni kazni za odredeni lica vo krivi~nata postapka poradi neposlu{nost
sprema sudot - poena inobedientiae). Me|utoa, ako so merkite
za odr`uvawe na redot ne mo`e da se postigne nepre~eno odr`uvawe na
glavniot pretres, sovetot mo`e da naredi od zasedanieto da se otstranat
site lica koi kako slu{ateli prisustvuvaat na glavniot pretres
(~l. st. 2 286 ZKP).
Sprema obvinetiot, branitelot, o{teteniot, zakonskiot zastapnik,
polnomo{nikot, svedokot, ve{takot, tolkuva~ot ili drugo lice
koe go naru{uva redot ili ne se pokoruva na naredbite od pretsedatelot
na sovetot za odr`uvawe na redot, pretsedatelot na sovetot }e izre~e
opomena. [to se odnesuva do otstranuvaweto od zasedanieto i pari~nata
kazna, niv gi izrekuva sovetot ako opomenata ostanala bezuspe{na,
so toa {to na obvinetiot ne mo`e da mu se izre~e pari~na
kazna (~l. 287 st. 1 ZKP).
Obvinetiot mo`e da bide otstranet od sudnicata za opredeleno
vreme, a ako e ve}e ispitan na glavniot pretres, toga{ i za seto vreme
dodeka trae dokaznata postapka. Me|utoa, pred zavr{uvaweto na dokaznata
postapka pretsedatelot na sovetot }e go povika i }e go izvesti
za tekot na glavniot pretres. Ako obvinetiot prodol`i da go naru{uva
redot i da go navreduva dostoinstvoto na sudot, sovetot mo`e povtorno
da go otstrani od zasedanieto. Vo toj slu~aj glavniot pretres }e se
dovr{i bez negovo prisustvo, a presudata }e mu ja soop{ti pretsedatelot
ili sudija - ~len na sovetot vo prisustvo na zapisni~arot (~l.
287 st. 2 ZKP).
Sudskiot sovet mo`e na branitelot ili polnomo{nikot, koj po
kaznata }e prodol`i da go naru{uva redot, da mu uskrati natamo{na
odbrana, odnosno zastapuvawe na glavniot pretres i vo toj slu~aj strankata
}e se povika da zeme drug branitel, odnosno polnomo{nik. Ako e
nevozmo`no obvinetiot ili o{teteniot toa da go storat vedna{ bez
{teta za svoite interesi ili ako vo slu~aj na zadol`itelna odbrana
ne mo`e vedna{ da se postavi nov branitel ili polnomo{nik, glavniot
pretres }e se prekine ili odlo`i, a na branitelot odnosno polnomo{nikot
}e mu se naredi da gi plati tro{ocite {to nastanale od
370

prekinot ili odlo`uvaweto (~l. 287 st. 3 ZKP). Koga sudot }e go kazni
advokat koj go naru{uva redot, }e ja izvesti za toa Advokatskata komora
(~l. 287 st. 6 ZKP).
Dookolku pak sudot go otstrani od sudnicata o{teteniot kako
tu`itel ili privatniot tu`itel ili nivniot zakonski zastapnik, glavniot
pretres }e prodol`i i vo nivno otsustvo, no sudot }e gi predupredi
deka mo`at da zemat polnomo{nik (~l. 287 st. 4 ZKP).
I kone~no, ako javniot obvinitel ili liceto koe go zamenuva
go naru{uva redot, pretsedatelot na sovetot }e go izvesti za toa nadle`niot
javen obvinitel, a mo`e i da go prekine glavniot pretres i od
nadle`niot javen obvinitel da pobara da opredeli drugo lice da go zastapuva
obvinitelniot akt (~l. 287 st. 5 ZKP).
Protiv re{enieto za kaznata e dozvolena `alba, no sovetot
mo`e da go otpovika ova re{enie (~l. 288 st. 1 ZKP). Protiv drugite
odluki {to se odnesuvaat na odr`uvaweto na redot i upravuvaweto so
glavniot pretres ne e dozvolena posebna `alba (~l. 288 st. 2 ZKP).
2.2. Tek na glavniot pretres
1. Otvorawe na glavniot pretres. Redosledot na vr{eweto na
dejstvijata na glavniot pretres e odreden so ZKP, me|utoa sovetot
mo`e da opredeli da se otstapi od redovniot tek na raspravaweto poradi
posebni okolnosti, a osobeno poradi brojot na obvinetite, brojot
na krivi~nite dela i obemot na dokazniot materijal (~l. 285 ZKP). Vo
takvi slu~ai sudot po svoe nao|awe go utvrduva najcelishodniot red na
postapuvawe vo tekot na glavniot pretres. Vo praktikata me|utoa, retko
se otstapuva od zakonski propi{aniot red taka {to otvoraweto na
glavniot pretres redovno go vr{i pretsedatelot na sovetot so objavuvawe
na predmetot na glavniot pretres i sostavot na sovetot. Pretsedatelot
na sovetot potoa utvrduva dali do{le site povikani lica, pa
ako toa ne e slu~aj, proveruva dali im se predadeni pokani i dali go
opravdale svojot izostanok (~l. 290 ZKP).
Otvoraweto na glavniot pretres podrazbira i donesuvawe odluka
za toa dali glavniot pretres }e se odr`i ili }e dojde do negovo
odlagawe, odnosno do zapirawe na postapkata. Koga pretsedatelot na
sovetot utvrdil deka na pretresot do{le site povikani lica ili ve}e
odlu~il pretresot da se odr`i vo otsustvo na nekoe od povikanite
lica, odnosno ostavil odlukata za toa da se donese podocna, toj }e go
utvrdi identitetot na obvinetiot i drugite povikani lica (~l 304
ZKP). Vo natamo{nata postapka na otvorawe na pretresot, pretsedatelot
na sovetot e obvrzan da gi pou~i i da gi opomene svedokot i ve-
{takot vo pogled na nivnite prava i dol`nosti, a potem da prezeme
sodvetni merki so cel da se spre~i dogovarawe me|u niv koe bi mo`elo
da ima {tetno vlijanie vo odnos na vistinitosta i celosnosta na iska-
`uvaweto (~l. 305 st. 4 i 317 i 318 ZKP). Pretsedatelot na sovetot
371

posebno }e go pou~i obvinetiot vnimatelno da go sledi tekot na glavniot
pretres i }e go upati deka mo`e da iznesuva fakti i da predlaga
dokazi vo svoja odbrana, deka mo`e da im postavuva pra{awa na soobvinetite,
svedocite i ve{tacite, da stavi zabele{ki i da dava objasnenija
vo pogled na nivnite iskazi (~l. 306 ZKP). Pretsedatelot na sovetot,
isto taka }e go pou~i i o{teteniot, koj e pred sudot a ne postavil
imotnopravno barawe, deka mo`e da stavi predlog za negovo ostvaruvawe
vo krivi~naa postapka i pokraj toa }e mu gi predo~i negovite
prava vo krivi~nata postapka (~l. 305 st. 2 ZKP).
2. Dokolku nekoe od povikanite lica ne do{lo na glavniot pretres,
vo postapkata na otvorawena glavniot pretres doa|a do pote{kotii
osobeno ako prisustvoto na povikanoto lice e neophodno za rasvetluvawe
i re{avawe na krivi~niot predmet. Ottamu vo zavisnost od
toa koe lice ne do{lo na glavniot pretres e opredelen i vidot na odlukata
{to }e se donesena vo pogled na negovoto odr`uvawe.
a) Taka, ako na glavniot pretres, {to e zaka`an vrz osnova na
obvinitelen akt od javniot obvinitel, ne dojde na glavniot pretres samiot
javen obvinitel ili liceto koe go zamenuva istiot se odlo`uva
(~l. 291 st. 1 ZKP). Me|utoa, ako na glavniot pretres ne dojde o{teteniot
kako tu`itel ili privatniot tu`itel, iako se uredno povikani,
nitu nivniot polnomo{nik, sovetot so re{enie ja zapira postapkata,
zatoa {to vo toj slu~aj se pretpostavuva nivnoto otka`uvawe od krivi~no
gonewe (~l. 291 st. 2 ZKP).
b) Dokolku stanuva zbor za nedoa|awe na uredno povikanoto
obvineto lice koe nema da go opravda svojot izostanok, sovetot }e naredi
da se dovede prisilno. Ako doveduvaweto ne bi mo`elo vedna{ da
se izvr{i, sovetot }e odlu~i glavniot pretres da ne se odr`i i }e
naredi obvinetiot da se dovede prisilno na idniot pretres. Ako do
priveduvaweto obvinetiot go opravda izostanokot, pretsedatelot na
sovetot }e ja otpovika naredbata za prisilno doveduvawe (~l. 292 st. 1
ZKP). Po isklu~ok mo`e da dojde do: 1 0 odreduvawe na pritvor i 2 0 do
sudewe na obvinetiot vo otsustvo.
1 0 Ako obvinetiot koj uredno e povikan o~igledno izbegnuva da
dojde na glavniot pretres, a ne postojat pri~ini za pritvor predvideni
vo ~l. 184 ZKP, sovetot mo`e da opredeli pritvor za obezbeduvawe
prisustvo na obvinetiot na glavniot pretres. @albata ne go zadr`uva
izvr{uvaweto na re{enieto za pritvor. Za pritvorot {to e opredelen
od ovaa pri~ina soglasno se primenuvaat odredbite od ~l. 183 do 197
ZKP. Ako ne bide porano ukinat, pritvorot trae do objavuvaweto na
presudata, a najdolgo 30 dena (~l. 292 st. 2 ZKP).
2 0 Na obvinetiot mo`e da mu se sudi vo otsustvo samo ako e vo
begstvo ili inaku ne im e dostapen na dr`avnite organi, a postojat
osobeno va`ni pri~ini da mu se sudi iako e otsuten (~l. 292 st. 3 ZKP).
Re{enie za sudewe vo otsustvo na obvinetiot donesuva sovetot po predlog
od tu`itelot. @albata ne go zadr`uva izvr{uvaweto na re{eni-
372

eto (~l. 292 st. 4 ZKP).
v) [to se odnesuva do nedoa|aweto na glavniot pretres na
uredno povikaniot branitel ili ako branitelot bez odobrenie go napu{ti
glavniot pretres, a ne postoi mo`nost vedna{ da se zeme drug
branitel bez {teta za odbranata, glavniot pretres }e se odlo`i. Vo
takov slu~aj sovetot so re{enie }e odlu~i branitelot, ako toa mo`e
da se prepi{e na negova vina, da gi podnese tro{ocite {to nastanale
poradi odlo`uvaweto (~l. 293 ZKP).
g) Vo slu~aj na nedoa|ane na glavniot pretres na uredno pokanet
svedok ili ve{tak, sovetot mo`e da naredi svedokot, odnosno ve-
{takot vedna{ da se dovede prisilno (~l. 295 st. 1 ZKP). Me|utoa, glavniot
pretres mo`e da po~ne i bez prisustvo na povikan svedok ili ve-
{tak i vo toj slu~aj sovetot }e odlu~i vo tekot na glavniot pretres
dali poradi otsustvo na svedokot ili ve{takot glavniot pretres treba
da se prekine ili odlo`i (~l. 295 st. 2 ZKP).
Svedokot ili ve{takot koj e uredno povikan, a izostanokot ne
go opravdal, sovetot mo`e da go kazni so pari~natata kazna opredelena
vo ~l. 74 st. 1 ZKP, a mo`e da naredi na noviot glaven pretres da se
dovede prisilno. Sovetot mo`e vo opravdan slu~aj da ja otpovika odlukata
za kaznata (~l. 295 st. 3 ZKP).
d) I kone~no, ako spored odredbite na ~l. 287, 292 i 293 ZKP,
postojat uslovi za odlagawe na glavniot pretres poradi nedoa|awe na
obvinetiot, odnosno poradi otsustvo na branitelot, sovetot mo`e da
odlu~i glavniot pretres da se odr`i ako spored dokazite {to se nao|aat
vo spisite o~igledno bi morala da se donese presuda so koja se odbiva
obvinenieto (~l. 294 ZKP).
3. Po~etok na glavniot pretres i ispituvawe na obvinetiot.
1 0 Glavniot pretres zapo~nuva so ~itawe na obvinitelniot akt
ili na privatnata tu`ba (~l. 307 st. 1 ZKP). Obvinitelniot akt i privatnata
tu`ba ja ~ita po pravilo, tu`itelot, no ako se raboti za obvinitelen
akt na o{teteniot kako tu`itel ili za privatna tu`ba, pretsedatelot
na sovetot mo`e namesto da gi ~ita usno da ja izlo`i nivnata
sodr`ina so toa {to odnosniot tu`itel mo`e i samiot da go dopolni
izlagaweto na pretsedatelot na sovetot (~l. 307 st. 2 ZKP). Dokolku
e prisuten, o{teteniot od svoja strana mo`e i da go obrazlo`i
imotnopravnoto barawe, a ako ne e prisuten, negoviot predlog }e go
pro~ita pretsedatelot na sovetot (~l. 307 st. 3 ZKP). Potoa, pretsedatelot
na sovetot proveruva dali obvinetiot go razbral obvinenieto
i ako se uveri deka obvinetiot ne go razbral obvinenieto, povtorno }e
mu ja izlo`i negovata sodr`ina na na~in da mo`e obvinetiot najlesno
da ja razbere (~l. 308 st. 3 ZKP). Pritoa, pretsedatelot na sovetot }e
go pou~i obvinetiot za pravoto na mol~ewe ili da ja iznese svojata
odbrana (~l. 308 st. 4 ZKP).
2 0 Otkako e pro~itan obvinitelniot akt ili privatnata tu`ba
ili e usno izlo`ena nivnata sodr`ina, pretsedatelot na sovetot pri-
373

stapuva kon ispituvawe na obvinetiot (~l. 308 st. 1 ZKP) pri {to ne
mo`at da prisustvuvaat soobvinetite koi sé u{te ne se ispitani (~l.
308 st. 2 ZKP). Obvinetiot vo tekot na glavniot pretres mo`e da se
dogovara so svojot branitel, no za toa kako }e odgovori na postavenoto
pra{awe ne mo`e da se sovetuva nitu so svojot branitel, nitu so nekoj
drug (~l. 313. 1 ZKP).
So ispituvaweto na obvinetiot vo tekot na glavniot pretres
rakovodi pretsedatelot na sovetot, so toa soglasno gi primenuva odredbite
{to va`at za ispituvawe na obvinet vo istraga (~l. 309 st. 1
ZKP). Pritoa, ako obvinetiot ne saka da odgovari na oddelno pra-
{awe, mo`e da se pro~ita negoviot porane{en iskaz ili del od toj
iskaz (~l. 309 st. 2 ZKP). Toga{, pak, koga obvinetiot pri ispituvaweto
na glavniot pretres }e otstapi od svojot porane{en iskaz pretsedatelot
na sovetot }e mu uka`e na otstapuvaweto i }e go pra{a
zo{to sega iska`uva poinaku, a po potreba }e go pro~ita negoviot porane{en
iskaz ili del od toj iskaz (~l. 309 st. 3 ZKP). Po zavr{enoto
ispituvawe, pretsedatelot zadol`itelno go pra{uva obvinetiot dali
ima u{te ne{to da navede vo svojata odbrana (~l. 309 st. 4 ZKP).
Dokolku obvinetiot iznel svoja odbrana vo tekot na istragata,
a na glavniot pretres go koristi pravoto na mol~ewe, za negova odbrana
}e se smeta izjavata dadena pred istra`niot sudija (~l. 309 st. 5
ZKP).
Va`no e da se istakne i toa deka od obvinetiot ne mo`e da se
bara davawe na moralna ocena na svoite postapki, kako na primer, izjava
deka se ~uvstvuva vinoven, nitu, pak, sudijata mo`e da mu postavuva
barawa ili da mu dava soveti da ja zboruva vistinata.
Koga pretsedatelot na sovetot }e go zavr{i ispituvaweto na
obvinetiot i na ~lenovite na sovetot im ovozmo`uva neposredno da mu
postavuvaat pra{awa na obvinetiot. Po odobrenie na pretsedatelot
na sovetot isto taka i tu`itelot, branitelot, o{teteniot, zakonskiot
zastapnik, polnomo{nikot, soobvinetiot i ve{tacite mo`at neposredno
da mu postavuvaat pra{awa na obvinetiot (~l. 310 st. 1 ZKP). Pritoa,
pretsedatelot na sovetot ima ovlastuvawe da zabrani postavuvawe
pra{awa ili davawe odgovor na ve}e postaveno pra{awe koga soglasno
~l. 211 ZKP }e utvrdi deka toa ne e dozvoleno ili tie ne se odnesuva
na predmetot na raspravata. Ako pretsedatelot na sovetot zabrani
postavuvawe na opredeleno pra{awe ili davawe na odgovor, strankite
mo`at da baraat za toa da odlu~i sovetot (~l. 310 st. 2 ZKP).
3 0 Po ispituvaweto na obvinetiot, dokolku gi ima, se pristapuva
kon ispituvaweto na soobvinetite vo krivi~niot predmet. Soobvinetite
se ispituvaat spored redot na obvinenuvaweto, taka {to koga
}e zavr{i ispituvaweto na prviot se pristapuva kon ispituvawe na
ostanatite soobvineti. Po sekoe ispituvawe pretsedatelot na sovetot
e dol`en da go zapoznae ispitaniot so iskazite na porano ispitanite
soobvineti i da go pra{a dali ima ne{to da zabele`i. Isto taka
374

porano ispitaniot obvinet pretsedatelot na sovetot }e go pra{a dali
ima ne{to da zabele`i na iskazot na podocna ispitaniot obvinet. Sekoj
obvinet ima pravo da im postavuva pra{awe na drugite ispitani
soobvineti (~l. 311 st. 1 ZKP). Pretsedatelot na sovetot mo`e da
vr{i i soo~uvawe me|u soobvinetite ako nivnite iskazi za ista okolnost
se razlikuvaat, (~l. 311 st. 2 ZKP). Po isklu~ok sovetot mo`e da
odlu~i obvinetiot privremeno da se otstrani od sudnicata, ako soobvinetiot
ili svedokot odbiva da dava iskaz vo negovo prisustvo ili
ako okolnostite uka`uvaat deka vo negovo prisustvo nema da ja zboruva
vistinata. Takviot iskaz }e mu se pro~ita na obvinetiot po negovoto
vra}awe na zasedanieto, odnosno na svedokot. Obvinetiot ima pravo da
mu postavuva pra{awa na soobvinetiot, odnosno na svedokot, a pretsedatelot
na sovetot }e go pra{a dali ima ne{to da zabele`i na nivniot
iskaz. Po potreba mo`e da se izvr{i soo~uvawe (~l. 312 ZKP).
4. Dokazna postapka. Do dokazna postapka na glavniot pretres,
koja gi opfa}a site fakti za koi sudot smeta deka se va`ni za pravilnoto
presuduvawe (~l. 314 st. 2 ZKP), doa|a otkako e izvr{eno ispituvaweto
na obvinetiot (~l. 314 st. 1 ZKP). Vo dokaznata postapka strankite
i o{teteniot imaat pravo do zavr{uvaweto na glavniot pretres
da predlagaat da se izvedat novi fakti i koristewe na benificium
novorum - da se pribavat novi dokazi, a mo`at da gi povtorat i onie
predlozi {to porano gi odbil pretsedatelot na sovetot ili sovetot
(~l. 314 st. 5 ZKP).
1 0 Za prifa}aweto ili neprifa}aweto na dokazite odlu~uva
sovetot so toa {to svojata odluka mora da ja obrazlo`i i da ja vnese vo
zapisnik. Pritoa sovetot mo`e da odlu~i da se izvedat dokazi {to ne
se predlo`eni ili od koi predlaga~ot se otka`al (~l. 314 st. 6 ZKP).
Samite dokazi pak se izveduvaat po onoj red {to }e go utvrdi pretsedatelot
na sovetot. Ako o{teteniot koj e prisuten treba da se soslu{a
kako svedok, negovoto soslu{uvawe }e se izvr{i vedna{ po ispituvaweto
na obvinetiot (~l. 314 st. 3 ZKP).
Predlogot da se priberat novi dokazi soglasno ~l. 314 st. 7
ZKP, mo`e da se odbie, ako:
a) se odnesuva na so zakon zabranet na~in na pribavuvawe na dokazi,
na dokaz ~ija {to upotreba ne e spored zakonot dozvolena ili na
faktot koj spored zakonot ne mo`e da se doka`e (nedozvolen predlog),
b) faktot {to spored predlogot bi trebalo da se utvrdi ve}e e
utvrden ili ne e zna~aen za odlu~uvawe, odnosno ne postoi povrzanost
me|u faktite {to treba da se utvrdat i re{ava~kite fakti, ili taa
povrzanost poradi pravni pri~ini ne mo`e da se ustanovi (neva`en
predlog),
v) postojat pri~ini za somnevawe deka so predlo`eniot dokaz
nekoj zna~aen fakt voop{to ne bi mo`el da se utvrdi ili toa bi mo`elo
da se stori so golemi te{kotii, odnosno dokolku toj dokaz vo porane{niot
tek na postapkata ne mo`el da se pribavi i verojatno e deka
375

ne mo`e da se pribavi nitu vo primerniot rok (neprikladen predlog),
g) e nejasen, necelosen ili spored dosega{nata sostojba na rabotite
i dejstvijata {to gi prezel predlaga~ot vo postapkata, e o~igledno
deka predlogot e naso~en na zna~itelno odol`uvawe na postapkata
(odolgovlekuva~ki predlog).
Re{enieto so koe se odbiva predlogot za izveduvawe novi dokazi,
mora da bide obrazlo`eno. Sovetot mo`e da gi izmeni ili otpovika
vo podocne`niot tek na postapkata (~l. 314 st. 8 ZKP).
2 0 Napred vidovme deka vo na{ata krivi~na postapka ne postoi
rangirawe na dokazite so ogled na nivnata dokazna vrednost, no i pokraj
toa naj~estiot redosled spored koj tie na glavniot pretres se
izveduvaat e sledniov: a) soslu{uvawe na svedoci i ve{taci, i b) izveduvawe
na pismeni ispravi i materijalni dokazi.
a) Soslu{uvawe na svedoci i ve{taci. Pri soslu{uvaweto na
svedocite i ve{tacite na glavniot pretres soglasno se primenuvaat
odredbite {to va`at za nivnoto soslu{uvawe vo istragata (~l. 316 st.
1 ZKP). Svedokot koj ne e soslu{an, po pravilo, ne prisustvuva pri
izveduvaweto na dokazite, a ve{takot koj se u{te ne dal naod i mislewe
ne prisustvuva na glavniot pretres dodeka drugiot ve{tak go dava
svojot iskaz za istiot predmet (~l. 316 st. 2 ZKP). Pred soslu{uvaweto
na svedokot, pretsedatelot na sovetot go opomenuva na dol`nosta
da mu iznese na sudot sé {to mu e poznato za predmetot i go predupreduva
deka la`noto svedo~ewe pretstavuva krivi~no delo (~l. 317 st. 1
ZKP). Isto taka pred soslu{uvaweto na ve{takot, pretsedatelot na
sovetot go opomenuva na dol`nosta naodot i misleweto da gi dade
spored najdobroto znaewe i deka davaweto na la`en naod i mislewe
pretstavuva krivi~no delo (~l. 318 st. 1 ZKP).
Svojot naod i mislewe ve{takot gi izlaga usno na glavniot
pretres. Ako pred glavniot pretres svojot naod i mislewe ve{takot gi
podgotvil pismeno, mo`e da mu se dozvoli da go pro~ita. Vo toj slu~aj
negoviot pismen sostav se prilo`uva kon zapisnikot (~l. 318 st. 6
ZKP). Toga{, pak, koga ve{ta~eweto e zavr{eno vo stru~na ustanova
odnosno vo dr`aven organ, mo`e da se odlu~i da ne se povikuvaat stru-
~wacite na koi taa ustanova, odnosno organ im go doveril ve{ta~eweto
ako so ogled na prirodata na izvr{enoto ve{ta~ewe, ne mo`e da
se o~ekuva pocelosno objasnenie na pismeniot naod i mislewe. Vo toj
slu~aj sovetot mo`e na glavniot pretres da odlu~i samo da se pro~ita
naodot i misleweto na stru~nata ustanova odnosno na dr`avniot
organ. Ako so ogled na drugite izvedeni dokazi i zabele{kite na strankite
(~l. 327 ZKP), sovetot najde deka e toa potrebno mo`e dopolnitelno
da odlu~i i neposredno da se soslu{aat stru~wacite koi go izvr{ile
ve{ta~eweto (~l. 318 st. 7 ZKP).
Koga pretsedatelot na sovetot }e go zavr{i soslu{uvaweto na
oddelen svedok ili ve{tak, ~lenovite na sovetot mo`at na svedokot,
odnosno na ve{takot da mu postavuvaat pra{awa neposredno. So odo-
376

enie od pretsedatelot na sovetot i tu`itelot, obvinetiot, branitelot,
o{teteniot, zakonskiot zastapnik, polnomo{nikot kako i ve-
{tacite mo`at, isto taka, na svedocite i ve{tacite pra{awata da im
gi postavuvaat neposredno (~l. 319 st. 1 ZKP).
Pretsedatelot }e zabrani pra{awe ili }e odbie odgovor na
ve}e postaveno pra{awe ako e toa nedozvoleno (~l. 211 ZKP) ili ne se
odnesuva na krivi~nopravniot predmet. Ako pretsedatelot na sovetot
zabrani postavuvawe na opredeleno pra{awe ili davawe na odgovor,
strankite mo`at da baraat za toa da odlu~i sovetot (~l. 319 st. 2 ZKP).
Ako svedokot ili ve{takot pri porane{noto soslu{uvawe navel
fakti za koi pove}e ne se se}ava ili ako otstapi od svojot iskaz,
mu se predo~uva porane{niot iskaz odnosno mu se uka`uva na otstapuvaweto
i se pra{a{uva zo{to sega iska`uva poinaku, a po potreba
se ~ita negoviot porane{en iskaz ili del od toj iskaz (~l. 320 ZKP).
Soslu{anite svedoci i ve{taci ostanuvaat vo sudnicata ako
pretsedatelot na sovetot po soslu{uvaweto na strankite ne gi otpu-
{ti sosema ili ako ne naredi privremeno da se otstranat od sudnicata
(~l. 321 st. 1 ZKP).
Po predlog od strankite ili po slu`bena dol`nost, pretsedatelot
mo`e da naredi soslu{anite svedoci i ve{taci da se otstranat od
sudnicata i podocna povtorno da se povikaat i u{te edna{ da se soslu{aat
vo prisustvo ili vo otsustvo na drugi svedoci i ve{taci (~l.
321 st. 2 ZKP).
Po dovr{enoto soslu{uvawe na sekoj svedok ili ve{tak i po
~itaweto na sekoj zapisnik ili drugo pismeno, pretsedatelot na sovetot
mora strankite i o{teteniot da gi pra{a dali imaat ne{to da zabele`at
(~l. 327 ZKP).
Ako na glavniot pretres se doznae deka svedokot ili ve{takot
ne mo`e da dojde pred sud, ili doa|aweto mu e zna~itelno ote`nato, sovetot
mo`e, ako smeta deka negoviot iskaz e va`en, da naredi da go soslu{a
nadvor od glavniot pretres pretsedatelot na sovetot ili sudija
~len na sovetot, ili soslu{uvaweto da se izvr{i preku istra`niot sudija
na sudot na ~ie podra~je se nao|a svedokot, odnosno ve{takot (~l.
322 st. 1 ZKP).
Koaga svedok ili ve{tak se nao|a na teritorija na druga dr`ava
mo`e da bide soslu{an po pat na telefonska ili videokoferencija
(~l. 295-a st. 1 ZKP). Pri takvoto soslu{uvawe }e se primenat odredbite
na ZKP i odredbite od Vtoriot dopolnitelen protocol na Evropskata
konvencija za me|unarodnopravna pomo{ vo krivi~nata materija
(~l. 295-a st. 2 ZKP).
Vo tekot na glavniot pretres, po soslu{uvaweto na strankite
sovetot mo`e da odlu~i da pobara od istra`niot sudija da prezeme
opredeleni dejstvija zaradi razjasnuvawe na izvesni fakti, ako prezemaweto
na tie dejstvija na glavniot pretres bi bilo svrzano so zna~itelno
odol`uvawe na postapkata ili so drugi zna~itelni te{kotii.
377

Koga istra`niot sudija postapuva po vakvo barawe na sovetot, se primenuvaat
odredbite {to se odnesuvaat na prezemaweto na istra`ni dejstvija
(~l. 323 ZKP). Potrebata od primena na ovaa odredba se javuva
osobeno vo slu~aite koga vo tekot na pretresot }e dojde do izmena na
obvinenieto ili koga duri na glavniot pretres }e se iznesat pogolem
broj na novi dokazi i fakti {to treba da se ispitaat, odnosno da se
proverat. 283
b) Izveduvawe na pismeni ispravi i materijalni dokazi. Zapisnicite
za uvidot nadvor od glavniot pretres, za pretresuvawe na dom
ili na lice i za odzemaweto na predmeti, kako i ispravite, knigite,
spisite i drugi pismena {to slu`at kako dokaz, na glavniot pretres se
~itaat zaradi utvrduvawe na nivnata sodr`ina, a po ocena na sovetot
nivnata sodr`ina mo`e nakratko da se iznese usno. Pismenata {to
imaat zna~ewe na dokaz po mo`nost se podnesuvaat vo original (~l. 324
st. 1 ZKP). Vo slu~aite od ~lenovite 309, 320 i 325 st. 3 ZKP, kako i vo
drugi slu~ai koga toa e potrebno, sovetot mo`e po soslu{uvawe da
odlu~i na glavniot pretres, pokraj ~itaweto na zapisnikot, da se
reproducira snimkata od ispituvaweto, odnosno od soslu{uvaweto
(~l. 326 ZKP)
[to se odnesuva do materijalnite dokazi - predmetite {to mo-
`at da slu`at za razjasnuvawe na rabotite, tie vo tekot na glavniot
pretres mo`at da mu se poka`at na obvinetiot, a po potreba i na svedocite
i na ve{tacite (~l. 324 st. 2 ZKP).
Po zavr{enata dokazna postapka pretsedatelot na sovetot }e gi
pra{a strankite i o{teteniot dali imaat i nekakvi predlozi za dopolnenie
na dokaznata postapka (~l. 328 st. 1 ZKP).
Ako nikoj ne stavi predlog za dopolnenie na dokaznata postapka,
ili ako predlogot bide odbien, a sovetot }e najde deka sostojbata
na rabotata e izvidena, pretsedatelot }e objavi deka dokaznata postapka
e zavr{ena (~l. 328 st. 2 ZKP).
5. Zavr{ni zborovi na strankite. Po zavr{enata dokazna postapka
pretsedatelot na sovetot im dava zbor na strankite, na o{teteniot
i na branitelot, so toa {to prvo zboruva tu`itelot, potoa
o{teteniot, branitelot pa obvinetiot (~l. 331 ZKP).
1 0 Tu`itelot vo svoite zavr{ni zborovi ja iznesuva svojata
ocena na dokazite izvedeni na glavniot pretres, a potoa svoite zaklu-
~oci za faktite va`ni za odlukata i go stava i obrazlo`uva svojot
predlog za krivi~nata odgovornost na obvinetiot, za odredbite na KZ,
{to bi trebalo da se primenat kako i za olesnuva~kite i ote`nuva~kite
okolnosti {to bi trebalo da se zemat predvid pri odmeruvaweto na
kaznata. Tu`itelot ne mo`e da stavi opredelen predlog za visinata na
kaznata, no mo`e da predlo`i da se izre~e sudska opomena ili uslovna
osuda (~l. 332 ZKP).
283
Marina, P. Komentar, str. 296.
378

2 0 O{teteniot ili negoviot polnomo{nik mo`e vo svojot zbor
da go obrazlo`i imotnopravnoto barawe i da uka`e na dokazite za
krivi~nata odgovornost na obvinetiot (~l. 333 ZKP).
3 0 Branitelot ili samiot obvinet vo svoite zavr{ni zborovi ja
izlo`uva odbranata i mo`e da se navrati na navodite od tu`itelot i
o{teteniot. Po branitelot, obvinetiot ima pravo samiot da zboruva,
da se izjasni dali ja usvojuva odbranata na branitelot i da ja dopolni
(~l. 334 st. 2 ZKP).
4 0 Ottamu {to vo svoite zavr{ni zborovi branitelot i obvinetiot
se navra}aat na navodite na tu`itelot i o{teteniot, tu`itelot
i o{teteniot imaat pravo da odgovaraat na odbranata - pravo na
replika, i obratno, branitelot odnosno obvinetiot povtorno da zemat
zbor za da se osvrnat na tie odgovori - pravo na replika na replika
(duplika) (~l. 334 st. 3 ZKP). Me|utoa, vo slu~aj na otvorawe na takva
polemika mora da se ima predvid deka posledniot zbor sekoga{ mu
pripa|a na obvinetiot (~l. 334 st. 4 ZKP).
5 0 Zavr{nite zborovi na strankite ne mo`e da se ograni~at na
opredeleno vreme, me|utoa po prethodna opomena, pretsedatelot na sovetot
mo`e da go prekine liceto koe vo svoeto izlagawe go navreduva
javniot red i moral, ili navreduva drugo lice, ili se vpu{ta vo povtoruvawa
ili izlagawa {to o~igledno nemaat vrska so predmetot. Pri-
~inite na takvoto prekinuvawe mora da se navedat vo zapisnikot za
glavniot pretres (~l. 335 st. 1 i 2 ZKP).
6 0 Ako po zavr{nite izlagawa na strankite sovetot ne najde
deka treba da se izvedat u{te nekoi dokazi, pretsedatelot na sovetot
objavuva deka glavniot pretres e zavr{en (~l. 336 st. 1 ZKP).
7 0 Potoa sovetot se povlekuva na sovetuvawe i glasawe zaradi
donesuvawe presuda (~l. 336 st. 2 ZKP).
2.3. Zapisnik i izdvojuvawe na zapisnik na glavniot pretres
1. Napred spomnavme deka za rabotata na glavniot pretres se
vodi zapisnik za koj va`at posebnite odredbi od ~l. 300 - 303 ZKP (v.
~l. 81 ZKP). Vo toj zapisnik mora su{testveno da se vnese celiot tek
na glavniot pretres (~l. 300 st. 1 ZKP). Ovoj zapisnik, po pravilo, go
pi{uva zapisni~ar komu pretsedatelot na sovetot glasno mu ka`uva
{to }e se vnese vo zapisnikot (~l. 75 st. 2 i 3 ZKP). Zapisnikot mora
da bide zavr{en so zaklu~uvaweto na zasedanieto' a go potpi{uvaat
pretsedatelot na sovetot i zapisni~arot (~l. 301 st. 1 ZKP). Pokraj
voobi~aenoto ednostavno ispi{uvawe na zpisnikot pretsedatelot na
sovetot mo`e da naredi celiot tek na glavniot pretres ili oddelni
negovi delovi da se bele`at stenografski. Stenografskite bele{ki
vo rok od 48 ~asa treba da se prevedat, pregledaat i priklu~at kon zapisnikot
(~l. 300 st. 2 ZKP). Za magnetofonskoto snimawe na tekot na
glavniot pretres, soglasno se primenuvaat odredbite na ~l. 80 ZKP.
379

Odobrenie za magnetofonsko snimawe dava pretsedatelot na sovetot
(~l. 300 st. 3 ZKP).
Vo uvodot na zapisnikot mora da se nazna~i sudot pred koj se
odr`uva glavniot pretres, mestoto i vremeto na zasedanieto, imeto i
prezimeto na pretsedatelot na sovetot, na ~lenovite na sovetot i na
zapisni~arot, na tu`itelot, obvinetiot, branitelot, na o{teteniot i
na negoviot zakonski zastapnik ili polnomo{nik, na tolkuva~ot, krivi~noto
delo {to e predmet na pretresuvaweto, kako i dali glavniot
pretres e javen ili e isklu~ena javnosta (~l. 302 st. 1 ZKP). Zapisnikot
mora da sodr`i podatoci osobeno, za toa koj obvinitelen akt e
pro~itan odnosno usno izlo`en na glavniot pretres i dali tu`itelot
go izmenil i pro{iril obvinenieto, kakvi predlozi podnele strankite
i kakvi odluki donesuval pretsedatelot na sovetot ili sovetot, koi
dokazi se izvedeni, dali se pro~itani nekakvi zapisnici i drugi pismena,
dali se reproducirani zvu~ni ili drugi snimki i kakvi zabele{ki
stavile strankite vo pogled na pro~itanite zapisnici, pismena
ili reproducirani snimki. Ako na glavniot pretres e isklu~ena javnosta,
vo zapisnikot mora da se nazna~i deka pretsedatelot na sovetot gi
predupredil prisutnite za posledicite ako neovlasteno go otkrijat
ona {to na toj glaven pretres go soznale kako tajna (~l. 302 st. 2 ZKP).
Iskazite na obvinetiot, na svedocite i ve{tacite vo zapisnikot
se vnesuvaat taka {to da se prika`e nivnata bitna sodr`ina, me|utoa
ako porano bile soslu{ani, toga{ se zabele`uvaat samo otstapuvawata,
odnosno dopolnuvaweto na nivnite porane{ni iskazi. Me|utoa,
pretsedatelot na sovetot mo`e po predlog od strankata ili po
slu`bena dol`nost, da naredi vo zapisnikot doslovno da se zapi{at
izjavite {to gi smeta kako osobeno va`ni (~l. 300 st. 3 ZKP), a potem
da se pro~ita delumno ili vo celost zapisnikot za nivniot porane{en
iskaz (~l. 302 st. 3 ZKP). Po barawe od strankata vo zapisnikot }e se
vnese i pra{aweto, odnosno odgovorot {to sovetot go odbil kako nedozvolen
(~l. 302 st. 4 ZKP).
Koga toa e potrebno, a osobeno koga vo zapisnikot doslovno se
vnesuvaat izjavite na nekoe lice, pretsedatelot na sovetot mo`e da
naredi odnosniot del od zapisnikot vedna{ da se pro~ita. Zapisnikot
sekoga{ zadol`itelno se ~ita koga toa go bara strankata, branitelot
ili liceto ~ija izjava se vnesuva vo nego (~l. 300 st. 4 ZKP).
Strankite imaat pravo da go pregledaat zavr{eniot zapisnik i
negovite prilozi, da stavat zabele{ki vo pogled na sodr`inata i da
baraat negova ispravka (~l. 301 st. 1 ZKP). Pritoa, po predlog od strankite
ili od ispitanoto lice ili po slu`bena dol`nost, pretsedatelot
na sovetot mo`e da naredi da se izvr{at ispravki na pogre{no
zapi{ani imiwa, broevi i na drugi o~igledni gre{ki vo pi{uvaweto.
Drugi ispravki i dopolnenija na zapisnikot mo`e da naredi samo sovetot
(~l. 301 st. 3 ZKP). Zabele{kite i predlozite na strankite vo
pogled na zapisnikot, kako i ispravkite i dopolnenijata izvr{eni vo
380

zapisnikot, moraat da se zabele`at vo prodol`enie na zavr{eniot zapisnik.
Vo prodol`enie na zapisnikot se zabele`uvaat i pri~inite
poradi koi oddelni predlozi i zabele{ki ne se usvoeni. Pretsedatelot
na sovetot i zapisni~arot go potpi{uvaat i prodol`enieto na zapisnikot
(~l. 301 st. 4 ZKP).
Po izre~enata presuda vo zapisnikot za glavniot pretres mora
da se vnese celosnata sodr`ina (dispozitivot) na presudata (~l. 348 st.
3 - 5 ZKP) i da se nazna~i dali presudata e objavena javno (~l. 303 st. 1
ZKP), a ako e doneseno re{enie za pritvor (~l. 345), i toa mora da se
vnese vo zapisnikot (~l. 303 st. 2 ZKP).
2. Dokolku toa porano ne e storeno, na glavniot pretres mo`e
da dojde i do izdvojuvawe na so zakon opredeleni zapisnici. Na toj na-
~in postapuva sovetot koj so posebno re{enie odlu~uva od spisite na
predmetot da se izdvojat zapisnicite na obvinetiot, svedokot ili ve-
{takot dokolku vrz niv ne mo`e da se zasnova sudskata odluka.
Protiv re{enieto za izdvojuvawe na zapisnicite e dozvoelna
posebna `alba. Po pravosilnosta na re{enieto izdvoenite zapisnici
se zatvoraat vo posebna obvivka i mu se predavaat na istra`niot sudija
zaradi nivno ~uvawe odvoeno od ostanatite spisi. Ovie zapisnici
ne smeat da se razgleduvaat, nitu da se koristat vo postapkata. Takvoto
izdvojuvawe na zapisnik mora da e izvr{eno pred spisite po povod `albata
na presuda da se dostavat na povisokiot sud (~l. 325 st. 4 ZKP).
Me|utoa, nadvor od slu~aite {to posebno se predvideni vo zakonot,
zapisnicite za iskazite na svedocite, na soobvinetite ili na
ve}e osudenite u~esnici vo krivi~noto delo, kako i zapisnicite ili
drugi pismena za naodot i misleweto na ve{tacite mo`at da se pro-
~itaat po odluka na sovetot samo ako:
1 0 ispitanite lica umrele, du{evno se razbolele ili ne mo`at
da se pronajdat, ili nivnoto doa|awe pred sud ne e mo`no ili e zna-
~itelno ote`nato poradi starost, bolest ili drugi va`ni pri~ini i
2 0 svedocite ili ve{tacite bez zakonski pri~ini ne sakaat da
dadat iskaz na glavniot pretres (~l. 325 st. 2 ZKP).
Sovetot mo`e, so soglasnost na strankite, da odlu~i zapisnikot
za porane{noto soslu{uvawe na svedokot ili na ve{takot, odnosno
negoviot pismen naod i mislewe da se pro~ita iako svedokot, odnosno
ve{takot ne e prisuten, bez ogled na toa dali bil povikan na glavniot
pretres. Po isklu~ok, bez soglasnost na strankite, no po nivnoto
soslu{uvawe, sovetot mo`e da odlu~i da se pro~ita zapisnikot za
soslu{uvaweto na svedokot ili na ve{takot na porane{niot glaven
pretres {to e odr`an pred istiot pretsedatel na sovetot iako pominal
rokot od ~l. 297 st. 5 ZKP, ili da se pro~ita pismeniot naod i misleweto
na stru~nata ustanova ili na dr`avniot organ koga povikaniot
stru~wak od taa ustanova, odnosno organ {to go izvr{il ve{ta-
~eweto ne do{ol na glavniot pretres, ako, so ogled na drugite izvedeni
dokazi, oceni deka e potrebno da se zapoznat so sodr`inata na za-
381

pisnikot ili so pismeniot naod i mislewe. Koga zapisnikot, odnosno
pismeniot naod i mislewe }e bidat pro~itani i soslu{ani zabele{kite
na strankite (~l. 327 ZKP), sovetot zemaj}i gi predvid i drugite
izvedeni dokazi, }e odlu~i dali i neposredno }e go soslu{a svedokot
ili ve{takot (~l. 325 st. 3 ZKP).
382
2.4. Odlagawe i prekinuvawe na glavniot pretres
Od opredeleni pri~ini tekot na glavniot pretres mo`e da dojde
do odlagawe ili do prekinuvawe na pretresot.
1. Nadvor od slu~aite posebno predvideni vo ZKP, glavniot
pretres }e se odlo`i so re{enie na sovetot ako:
1 0 treba da se pribavat novi dokazi,
2 0 ako vo tekot na glavniot pretres se utvrdi deka kaj obvinetiot
po storenoto krivi~no delo nastapilo privremeno du{evno zaboluvawe
ili privremena du{evna rastroenost ili,
3 0 ako postojat drugi pre~ki glavniot pretres uspe{no da se
sprovede (~l. 296 st. 1 ZKP).
Ako e mo`no vo re{enieto so koe se odlaga glavniot pretres se
opredeluva denot i ~asot koga }e se prodol`i glavniot pretres. So
istoto re{enie sovetot mo`e da opredeli i da se soberat dokazi {to
bi mo`ele so vreme da se zagubat Protiv ova re{enie ne e dozvolena
posebna `alba (~l. 296 st. 2 i 3 ZKP).
Postapkata za prodol`uvawe na odlo`eniot glaven pretres e
regulirana vo zavisnost od sostavot na sovetot pred koj glavniot pretres
treba da prodol`i i vremetraeweto na odlagaweto.
1 0 Taka, glavniot pretres {to e odlo`en mora odnovno da po~ne
ako se izmenil sostavot na sovetot, no po soslu{uvaweto na strankite
sovetot mo`e da odlu~i vo vakov slu~aj svedocite i ve{tacite povtorno
da ne se soslu{uvaat i da ne se vr{i nov uvid, tuku da se pro~itaat
iskazite na svedocite i ve{tacite dadeni na porane{niot glaven pretres,
odnosno da se pro~ita zapisnikot za uvidot (~l. 297 st. 1 ZKP).
2 0 Me|utoa, ako glavniot pretres {to bil odlo`en se odr`uva
pred istiot sovet, toj }e prodol`i, a pretsedatelot na sovetot nakratko
}e go iznese tekot na porane{niot glaven pretres, no i vo ovoj slu-
~aj sovetot mo`e da opredeli glavniot pretres da po~ne odnovo (~l.
297 st. 2 ZKP).
3 0 Najposle, ako odlagaweto traelo podolgo od 60 dena ili ako
glavniot pretres se odr`uva pred drug pretsedatel na sovetot, glavniot
pretres mora odnovno da po~ne i site dokazi povtorno da se izvedat
(~l. 297 st. 5 ZKP).
2. Nadvor od slu~aite posebno predvideni vo ZKP, pretsedatelot
na sovetot mo`e da go prekine glavniot pretres:
1 0 zaradi odmor,
2 0 poradi istekot na rabotnoto vreme,

3 0 zaradi toa vo kratko vreme da se pribavat opredeleni dokazi,
4 0 zaradi podgotvuvawe na obvinenieto ili na odbranata (~l.
298 st. 1 ZKP).
Prekinatiot glaven pretres, po pravilo sekoga{ prodol`uva
pred istiot sovet (~l. 298 st. 2 ZKP), no ako glavniot pretres ne mo`e
da prodol`i pred istiot sovet ili ako prekinot na glavniot pretres
trael podolgo od 30 dena, toga{ glavniot pretres prodoluva na istiot
na~in na koj prodol`uva i odlo`eniot glaven pretres (~l. 298 st. 3)
Ako vo tekot na glavniot pretres pred sovet sostaven od eden
sudija i dvajca sudii - porotnici se poka`e deka faktite vrz koi se zasnova
obvinenieto uka`uvaat na krivi~no delo za ~ie sudewe e nadle-
`en sovet sostaven od dvajca sudii i trojca sudii - porotnici, sovetot
}e se dopolni i glavniot pretres }e zapo~ne odnovo (~l. 299 ZKP).
3. DONESUVAWE NA PRESUDATA
(TRETA FAZA)
Donesuvaweto na presudata go opfa}a nejzinoto izrekuvawe i
objavuvawe, kako i pismenata izrabotka na presudata i nejzinoto dostavuvawe.
Presudata se izrekuva i javno objavuva vo imeto na gra|anite
na Republika Makedonija (~l. 337 st. 1 ZKP).
3.1. Poim i zna~ewe na presudata
1. Zapo~natiot pretres vo krivi~nata postapka po pravilo sekoga{
zavr{uva so presuda koja pretstavuva nejzin najva`en akt. Presudata
kako akt na nadle`en dr`aven organ go sodr`i odgovorot na pra-
{aweto dali obvinetiot go storil krivi~noto delo i dali e krivi~no
odgovoren za istoto.
2. Postojat, me|utoa, isklu~oci od navedenoto pravilo koga namesto
presuda se donesuva re{enie. Toa se slu~aj:
1 0 koga na obvinetiot mu se izrekuva sudska opomena (~l. 431 st.
1 ZKP),
2 0 koga ovlasteniot tu`itel se otka`uva od obvinenieto dodeka
pretresot e odlo`en,
3 0 koga o{teteniot kako tu`itel ili kako privaten tu`itel
koj uredno e pokanet ne dojde na glavniot pretres,
4 0 koga se izrekuva merkata na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova (~l. 479 ZKP),
3. Presudata vo na{ata postapka sekoga{ se donesuva vo glavnata
postapka (presuda vo prethodnata postapka ne postoi), no vo odredeni
slu~ai presuda se donesuva i bez da se sprovede glaven pretres. Toa
e slu~aj:
1 0 pri nepravilno povtoruvawe na postapkata (vo slu~aj na preina~uvawe
na pravosilnata presuda vrz osnova na ~l. 389 st. 1 ZKP),
383

2 0 pri otpovikuvawe na uslovna osuda od pri~ini {to obvinetiot
ne se podlo`il na obvrskata za lekuvawe (~l. 483 st. 3 ZKP).
384
3.2. Izrekuvawe na presuda
1. Po zavr{eniot glaven pretres sudot donesuva kone~na odluka
(presuda ili re{enie) za krivi~niot predmet. Sudot ja zasnova presudata
samo vrz faktite i dokazite {to se izneseni na glavniot pretres
(~l. 339 st. 1 ZKP). Presudata na sudot se donesuva na nejavna sednica
na koja prisustvuvaat site ~lenovi na presudniot sovet so zapisni~arot
(~l. 111 ZKP). Sovetot ja donesuva odlukata po usno sovetuvawe i
glasawe so mnozinstvo glasovi na toj na~in {to najprvin glasa najmladiot
sudija, a potoa po red opredelen spored vozrasta i ostanatite
~lenovi, so toa {to posleden glasa pretsedatelot na sovetot (~l. 109
st. 1 i 2 ZKP). So sovetuvaweto i glasaweto rakovodi pretsedatelot
na sovetot, taka {to se gri`i site pra{awa da se razgledaat sestrano
i celosno i za site pra{awa da bide donesena odluka (~l. 109 st. 2
ZKP).
2. Pri odlu~uvaweto pra{awata vo vrska so krivi~niot predmet
se delat na prejudicielni pra{awa i pra{awa za glavniot predmet.
1 0 Sudot najprvin gi razgleduva i donesuva odluka za prethodnite
pra{awa me|u koi se pomesteni pra{awa od procesnopravna priroda
(na primer, pra{awata za stvarnata nadle`nost na sudot, za toa
dali e potrebno povtorno da se otvori glavniot pretres zaradi dopolnuvawe
na postapkata ili razjasnuvawe na oddelni pra{awa - ~l. 337
st. 1 ZKP). Me|utoa, prejudicielnite pra{awa mo`at da bidat i odredeni
pravni pra{awa od ~ie re{avawe mo`e da zavisi primenata na
KZ, a za ~ie re{avawe e nadle`en sudot vo nekoja druga postapka ili
nekoj drug dr`aven organ. Ovie pra{awa sudot gi re{ava spored odredbite
koi va`at za doka`uvaweto vo krivi~nata postapka, so toa {to
toa re{enie ima dejstvo samo za krivi~niot predmet za koj odlu~uva
krivi~iot sud. Vo odnos na ovie pra{awe, napred go vidovme i toa ako
za niv dr`avniot organ ili sudot ve}e donele re{enie vo nekoja druga
postapka, takvata odluka ne go vrzuva krivi~niot sud vo pogled na ocenata
dali e storeno odredeno krivi~no delo.
2 0 Po re{avaweto na navedenite prethodni pra{awa, sudot pristapuva
kon odlu~uvawe za glavniot predmet. Vo ovaa smisla sudot
najprvin go utvrduva fakti~koto i pravnoto postoewe na krivi~noto
delo, a potoa re{ava dali obvinetiot go storil konkretnoto krivi~no
delo i dali e krivi~no odgovoren za istoto (odluka za vinata). 284 Vo
284
Pri donesuvaweto na odlukata za vinata, sudot, najprvin preku ocena
na rezultatite na dokaznata postapka, zaklu~uva koi fakti }e gi zeme kako
utvrdeni (doka`ani), a koi kako neutvrdeni (nedoka`ani), a vo slu~aj koga se

slu~aj koga ja utvrdil krivi~nata odgovornost za deloto, sudot donesuva
odluka za kaznata ili za drug vid na krivi~na sankcija (odluka za
krivi~nata sankcija), 285 za tro{ocite na krivi~nata postapka i za ostanatite
pra{awa koi treba da se re{at (~l. 110 st. 2 ZKP). Pritoa ako
edno lice e obvineto za pove}e dela, sudot odlu~uva i glasa za krivi-
~nata odgovornost i krivi~nata sankcija za sekoe od tie dela, a potem
i za edinstvenata kazna za site dela (~l. 110 st. 3 ZKP).
Vo ovaa smisla, ne mo`eme a da ne ja potencirame konstatacijata
na Grubi{a, spored koja, osobeno vo sudskata praktika, sî u{te postoi
sfa}awe spored koe, glavnata, najte{ka i najslo`ena zada~a na sudot
vo krivi~nata postapka e utvrduvaweto na faktite od koi zavisi
postoeweto na krivi~noto delo i krivi~nata odgovornost na obvinetiot
(tn. odluka za vinata), kako i kvalifikacijata na deloto, a deka
odmeruvaweto na krivi~nata sankcija e daleku poednostavna aktivnost
koleba dali nekoi fakti }e gi smeta za utvrdeni ili ne, t.e. koga, po ocenata
na dokaziet, kaj nego ostanuva somnenie vo pogled na postoeweto na nekoj
fakt, sigurniot pat za izlez od takvata situacija mu go poka`uva na~eloto in
dubio pro reo, spored koe toj fakt }e go zeme kako utvrden ili neutvreden spored
toa dali odi vo korist na {teta na obvinetiot. Spored toa, pri sproveduvaweto
na aktivnostite sudot e ograni~en: negovata aktivnost se sveduva
samo na ocenuvawe dali eden fakt }e go smeta za postoe~ki (izvesen) ili ne.
Otkako }e ja dovr{i taa aktivnost, vrz nea se nadovrzuva druga aktivnost -
podveduvawe na utvrdenata fakti~ka situacija pod soodvetna pravna norma.
Pri nejzinoto izveduvawe sudot ima celosno vrzani race: utvrdenata fakti-
~ka sostojba, sama po sebe mu nalo`uva primena na odredena pravna norma, taa
mu odreduva koja norma }e ja primeni i na koj na~in }e ja primeni. Toa zna~i
deka sudot nema {to da izbira i ocenuva po sopstveno nao|awe (po slobodna
ocena), tuku voljata (imperativot) na zakonot mu odreduva koja norma }e ja
primeni. A celosno razli~no i oddeleno e pra{aweto na koj na~in sudot }e ja
iznajde vistinskata volja na zakonot za dadenata fakti~ka situacija, so drugi
zborovi na koj na~in pravilno }e ja protolkuva i primeni zakonskata norma
vo konkretnata situacija. Grubi{a, M. Odluka o kazni, JRKKP, Beograd, 1968/1,
str. 4-5.
285
Pri donesuvaweto na odlukata za kaznata, aktivnostite: utvrduvawe
na fakti~kata sostojba i primenata na zakonot se istovetni kako i kaj donesuvaweto
na odlukata za vinata i podle`at na istite ograni~uvawa. Me|utoa,
otkako sudot }e gi izvr{i tie dve aktivnosti, vrz niv se nadovrzuva treta
aktivnost koja pretstavuva finalna i najzna~ajna faza vo procesot na odmeruvaweto
na krivi~nata sankcija - vrednuvawe na utvrdenite fakti (okolnostite
vrz koi se zasnova odlukata za kaznata) i, spored rezultatot na toa vrednuvawe,
izborot na vidot i visinata na krivi~nata sankcija. Pri taa aktivnost
sudot ima celosno slobodni race..., a tokmu takvata i tolkava sloboda na sudot
kaj nea uka`uva na nejzinata va`nost i nejzinoto zna~ewe, delikatnost i
slo`nost. Ibid, str. 5.
385

koja re~isi mehani~ki se nadovrzuva na prethodnata (odlukata za vinata
i za pravnata kvalifikacija na deloto), i koja re~isi sama od
sebe se nalo`uva od pravilnoto i uspe{no izvr{uvawe na prvata aktivnost.
Me|utoa, kako {to pravilno naveduva istiot avtor, analizata
na problematikata i nejzinoto ispravno re{avawe, nesomneno uka`uvaat
na pogre{nosta na izlo`enoto sfa}awe i poka`uva deka donesuvaweto
na odlukata za krivi~nata sankcija pretstavuva najslo`ena i
najte{ka, a sekako i najzna~ajna dejnost na sudot vo krivi~nata postapka.
Kon toa vedna{ mo`e da se dodade, deka zna~eweto na taa dejnost
proizlekuva i ottamu {to izrekuvaweto na krivi~nata sankcija e krajna
cel na krivi~nata postapka i sredstvo za postignuvawe na celta
postavena so materijalnoto krivi~no pravo. 286
3. ^lenovite na sovetot ne mo`at da odbijat da glasaat za pra-
{awata {to }e gi postavi pretsedatelot na sovetot. Isklu~ok e dozvolen
samo za ~lenot na sovetot koj glasal za osloboduvawe na obvinetiot,
no pritoa ostanal vo malcinstvo. Toj ~len na sovetot ne e dol`en
da glasa za krivi~nata sankcija, a negoviot glas }e se zeme kako
da se soglasil so glasot {to e najpovolen za obvinetiot (~l. 109 st. 4
ZKP). Ako vo pogled na oddelni pra{awa za koi se glasa se podelat
glasovite na pove}e razli~ni mislewa, taka {to niedno od niv da nema
mnozinstvo, }e se razdvojat pra{awata i glasaweto }e se povtoruva dodeka
ne se postigne mnozinstvo. Ako na toj na~in ne se postigne mnozinstvoto,
odlukata }e se donese taka {to glasovite {to se najnepovolni
za obvinetiot }e se pridodadat kon glasovite {to se od ovie pomalku
nepovolni, sî dodeka ne se postigne potrebnoto mnozinstvo (~l.
109 st. 3 ZKP).
3.3. Predmet na presudata i nejziniot odnos so predmetot na
obvinenieto
1. Predmet na obvinenieto e krivi~nopraven predmet koj se
iznesuva pred sudot, konkretiziran vo fakti~ka i pravna nasoka. So
fakti~kata osnova na obvinenieto se odreduva li~nosta i nastanot za
koi treba da se sudi. So pravnata osnova na obvinenieto ovlasteniot
tu`itel go iznesuava misleweto za na~inot na koj treba da se kvalifikuva
deloto na obvinetiot. Predmet na presudata se krivi~noto
delo i negoviot storitel, taka kako {to se pretstaveni od strana na
obvinenieto na glavniot pretres.
So ogled na toa {to krivi~nata postapka, po pravilo, zavr{uva
so presuduvawe na krivi~nopravniot predmet, nu`no se postavuva pra-
{aweto za odnosot me|u predmetot na presudata i predmetot obvinenieto.
Vo ovoj pogled e prisutno nepodeleno mislewe deka me|u predmetot
na obinenieto i predmetot na presudata mora da postoi identi-
286
Ibid, str. 3 i 4.
386

tet (ednakvost, istovetnost, voedna~enost) kako vo pogled na obemot
(presudata mora vo celost da go iscrpi predmetot na obvinenieto: da
sodr`i odluka vo pogled na sekoja to~ka od obvinenieto, no ne smee i
da go pre~ekori), taka i vo pogled na sodr`inata (presudata ne mo`e
da se vpu{ti vo su{tinsko raspravawe na predmetot dokolku se slu~i
izmena vo fakti~kata osnova na obvinenieto vo pogled na deloto na
glavniot pretres, a tie izmeni ne se opfateni so izmeneto ili pro{ireno
obvinenie).
Napred vidovme deka obvinenieto pretstavuva neophodna pretpostavka
za zasnovawe i traewe na krivi~nata postapka. Ovde me|utoa
treba da se naglasi deka krivi~nata postapka se vodi sprema odredeno
delo i lice kako negov storitel, {to e prirodna posledica na doslednata
primena na na~eloto na obvinenieto. Poradi seto toa se doa|a i
do na~eloto spored koe presudata mo`e da se odnesuva samo na liceto
koe e obvineto i samo na deloto {to e predmet na obvinenieto sodr-
`ano vo podneseniot, odnosno na glavniot pretres izmenetiot ili
pro{ireniot obvinitelen akt (~l. 338 st. 1 ZKP). Ili, nakratko, me|u
obvinenieto i presudata mora da postoi subjektiven identitet (identitet
na obvinetiot, aedem persona - presudata mo`e da se odnesuva
samo na liceto {to e obvineto) 287 i obejktiven identitet (identitet
na deloto, aedem res - presudata mo`e da se odnesuva samo na deloto koe
e sodr`ano vo obvinenieto) so toa {to sudot ne e vrzan za pravnata
ocena na krivi~niot predmet od strana na tu`itelot (~l. 338 st. 2
ZKP). Ottuka proizleguva deka kaj dilemata {to se postavuva vo
teorijata: dali sudot treba da e vrzan za istoriskiot nastan sodr`an
vo obvinenieto takov kakov {to vo realnosta navistina se slu~il, 288
287
Na glavniot pretres sudot mu sudi samo na liceto koe e opfateno
so obvinenieto vo svojstvo na obvinet. Li~nosta na obvinetiot ne mo`e da
bide zameneta so druga li~nost. Ako utvrdi deka obvinetiot ne go storil krivi~oto
delo i vo isto vreme utvrdi deka toa krivi~no delo go izvr{ilo drugo
lice, sprema obvientiot mo`e da izre~e samo osloboditelna presuda, me|utoa
ne mo`e da izre~e presuda so koja bi go oglasilo za vinovno liceto koe ne e
opfateno so obvienieto za toa krivi~no delo. Vasiljevi}, T. op. cit. str. 421.
Utvrduvaweto na subjektivniot identitet ne sozdava nikakvi te{kotii vo
praktikata.
288
Ova stojali{te e karakteristi~no za germanskata i avstiskata krivi~na
postapka kade se poa|a od stojali{teto deka predmet na presudata e nastan
od minatoto {to e ozna~en vo obvinenieto, i deka ottamu sudot e ovlasten
i dol`en da go utvrdi taka kako {to toj se slu~il vo realnosta, bez ogled
na toa na koj na~in (neto~no ili necelosno) obvinitelot go opi{al vo
obvinenieto. Ottamu identitetot na presudata i obvinenieto se sveduva na
identitet na istoriski nastan. Kako posledica na vakviot stav se naveduva
primerot spored koj e obvineto lice za spre~uvawe na slu`beno lice so upotreba
na sila vo vr{ewe na slu`beno dejstvie (poradi naru{uvawe na javniot
387

ili sudot e vrzan za nastanot takov kakov {to e odreden (opi{an) vo
obvinenieto, na{iot zakonodavec jasno se opredelil za vtorata solucija.
So drugi zborovi sudot ne e ovlasten da vr{i kakvi i da e izmeni
na fakti~kiot opis na delo pomesteno vo obvinenieto (so presudata
mora da bide opfatena samo fakti~kata sostojba sodr`ana vo podnesenoto
ili na glavniot pretres izmeneto ili pro{ireno obvinenie, bez
ogled na novite fakti {to se pojavile na glavniot pretres). Ova re-
{enie koe zna~i vrzanost na presudata za deloto kako {to e postaveno
vo obvinenieto e usvoeno i vo nekoi drugi postapki (italijanskata
krivi~na postapka na primer), deka e pravilno ottamu {to gi anulira
nedostatocite na sprotivnoto stojali{te. Imeno, kako {to pravilno
se zabele`uva vo krivi~noprocesnata literatura, so ova stojali{te:
1 0 ne se naru{uva na~eloto na akuzatornost (i negoviot korelat - na-
~eloto na kontradiktornost) so toa {to na obvinitelot mu se ostava
isklu~ivo toj da go odreduva predmetot i obemot na sudeweto, a ne na
sudot koj obvinenieto mo`e samo da go prifati ili da go odbie, a ne i
da go menuva, 289 2 0 obvinetiot se za{tituva od toa da bide zate~en,
odnosno iznenaden so osuda za delo protiv koe nemal dovolno mo-
`nosti da se podgotvi i da ja iznese svojata odbrana, 290 i, kone~no 3 0 na
sudot mu se obezbeduva celosna objektivnost vo sudeweto.
2. Me|utoa, i pokraj nespornoto zna~ewe na subjektivniot i objektivniot
identitet na presudata i obvinenieto i negovoto precizno
utvrduvawe so ~l. 338 ZKP, vo krivi~nata postapka ostanuva otvoreno
edno pra{awe koe e mo{ne te{ko za re{avawe. Pra{aweto e vo koja
mera vo ramkite na taka stesnetiot odnos presudata - obvinenie, so
red i mir sakalo da go sprovede vo policiska stanica zaradi utvrduvawe na
identitetot). Vo soglasnost so toj stav, vrz osnova na takvoto obvinenie i toa
bez negovo pro{iruvawe, sudot }e mo`e navedenoto lice da go osudi za site
ostanati povedenija na celokupniot nastan {to toga{ se slu~il. Toa zna~i
deka sudot }e go osudi liceto ne samo za sprotivstavuvaweto, tukui za navredi
i telesni povredi na policiskiot slu`benik, potoa za o{tetuvawe na tu|
predmet (za{to pri toj nastan liceto gi iskr{ilo prozorcite na policiskata
stanica) za naru{uvawe na javnito red i mir itn (!!). Grubi{a, M. Pitanje
objektivnog identiteta presuda i optu`be prema Zakonu o krivi~nom postupku od
1976 godine, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/2, str. 55.
289
"Opfa}aweto na novata fakti~ka sostojba vo otsustvo na izmeneto
ili pro{ireno obvinenie, od edna strana zna~i sudewe bez obvinenie (vo pogled
na ona {to e novo), a od druga strana neiscrpuvawe na obvinenieto (vo
pogled na ona {to e opfateno so obvinenieto koe ne e izmeneto)." Vasiljevi},
T. op. cit. str. 419.
290
"Obvinetiot ne mo`e da se brani ako ne mu e predo~eno formalno
obvinenie so jasno formulirana i opredelena fakti~ka sostojba... Toj ne znae
na koja fakti~ka konstrukcija sudot }e se zadr`i za od nea da mo`e da se
brani ." Vasiljevi}, T. op. cit. str. 419.
388

ogled na rezultatite na glavniot pretres (promeneta fakti~ka sostojba),
sudot mo`e da go modificira deloto od obvinenieto, no sepak da
se za~uva objektivniot identitet na presudata i obvineieto, a koga takviot
identitet prestanuva i prerasnuva vo zabraneto pre~ekoruvawe
na obvinenieto i ottamu se javuva kako bitna povreda na krivi~nata
postapka.
Vo odgovorot na ova pra{awe se priklonuvame kon praviloto
{to se postavuva vo teorijata, 291 spored koe: 1 0 identitetot na deloto e
so~uvan ako deloto vo presudata e samo poinakvo od ona vo obvinenieto,
no vo nikoj slu~aj ne smee da bide pote{ko za obvinetiot od ona
sodr`ano vo obvinenieto i, 2 0 obvinenieto e pre~ekoreno ako obvinetiot
sudot go oglasi vinoven za drugo delo odo{to ona {to e pomesteno
vo obvinenieto, duri i toga{ koga toa e polesno od deloto so koe go
tovari obvinenieto. Nakratko: sudot mo`e obvinetiot da go oglasi za
vinoven samo za poinakvo delo koe za nego ne e pote{ko, me|utoa, nikoga{
ne mo`e da go oglasi za vinoven za drugo delo, duri toga{ koga toa
e polesno.
1 0 Vo prviot slu~aj, soglasno rezultatot od raspravata, a trgnuvaj}i
od fakti~kata situacija sudot mo`e da otstapi vo presudata od
obvinenieto samo dokolku deloto vo presudata ostanalo istoto delo
od obvinenieto, pa duri i toga{ koga delumno e izmeneto, {to zna~i
deka e samo ne{to poinakvo vo odnos na ona od obvinenieto. So drugi
zborovi, sudot vo fakti~ki pogled mo`e da otstapi od obvineieto i da
go oglasi obvinetiot za vinoven samo za poinakvo delo vo odnos na
obvinenieto, i samo pod uslov toa delo da e ednakvo te{ko ili polesno
od ona od obvinenieto. Ako prizleze deka poinakvoto delo e pote{ko
za obvinetiot, sudot nema da mo`e da go osudi za takvoto delo, tuku
osudata mora da se ograni~i na deloto sodr`ano vo obvinenieto i na
toj na~in da prejde preku fakti~kata sostojba utvrdena na glavniot
pretres koja uka`uva na poinakvo pote{ko delo. Vakvoto re{enie, vo
krajna linija, proizleguva od praviloto: argumentum a maiore ad minus -
koga obvinenieto se odnesuva na pove}e, istoto se odnesuva i na pomalku.
Spored toa, dokolku na glavniot pretres se pojavat novi momenti
{to ja menuvaat fakti~kata sostojba, sudot gi zema predvid samo
ako ovlasteniot tu`itel go izmenil ili pro{iril svoeto obvinenie.
Taka, na primer, ako bilo podneseno obvinenie za kra`ba, a na glavniot
pretres se ustanovi deka se raboti za te{ka kra`ba izvr{ena so
provaluvawe, sudot ne mo`e obninetiot da go oglasi za vinoven za
te{ka kra`ba. Me|utoa, vo obraten slu~aj, ako obvinenieto se odnesuvalo
za te{ka kra`ba, a na glavniot pretres se ustanovi deka se raboti
za kra`ba, obvinetiot mo`e da go oglasi vinoven za obi~na kra-
`ba, za{to vo toj slu~aj nema naru{uvawe na objektivniot identitet.
291
Grubi{a, M. op. cit. str. 60-61.
389

Pritoa se uka`uva deka vo golem broj slu~ai vo praktikata e
lesno da se odredi koga se raboti za poinakvo delo. Taka, za poinakvo
delo stanuva zbor ako se raboti za: a) osnovno delo sprema kvalificirano
delo spored na~inot na negovoto izvr{uvawe, odnosno kvalificirano
so pote{ka posledica, b) vo slu~aj na osnovno delo sprema privilegirano
delo, v) vo slu~aj na dovr{eno delo sprema istoto vo obid,
g) vo slu~aj na umisleno sprema delo od nebre`nost itn. Vo navedenite
slu~ai, ako liceto e obvineto za kvalificirano delo, sudot bez pre-
~ekoruvawe na obvinenieto mo`e da go osudi za osnovnoto delo, no ne
i obratno. Ako liceto e obvineto za osnovnoto delo, mo`e da bide osudeno
za priviligiraniot vid na toa delo. Istoto va`i i za odnosot na
umislenoto sprema nebre`noto, dovr{enoto sprema obidenoto delo
itn. 292 Ili, nakratko, deloto e poinakvo i identitetot ne e naru{en
koga vo su{tina ostanalo ednakvo so nekoi modaliteti od krivi~nopravno
zna~ewe. 293
2 0 Vo vtoriot slu~aj, sudot ne smee da go oglasi obvinetiot za
vninoven ako od raspravata proizleguva drugo delo vo odnos na ona od
obvinenieto, pa duri i toga{ koga toa e polesno za obvinetiot. Vo takov
slu~aj sudot }e go oslobodi liceto od obvinenie za deloto sodr-
`ano vo obvinenieto, za{to ne e doka`ano deka go storil deloto za
koe se obvinuva (~l. 342 st. 3 ZKP). Ili so drugi zborovi, koga na glavniot
pretres ne se utvrdeni obele`jata na krivi~noto delo {to e
predmet na obvinenieto, tuku obele`jata na nekoe drugo krivi~no
delo, a ovlasteniot tu`itel ne go izmeni obvinenieto, sudot donesuva
osloboditelna presuda za krivi~noto delo sodr`ano vo obvinenieto.
Vo toj slu~aj ovlasteniot tu`itel ima pravo da podigne novo obvinenie
za drugoto krivi~no delo.
Vo praktikata stanuva zbor za drugo delo vo slu~ai koga se raboti
za isto, odnosno sli~no dejstvie na izvr{uvawe, me|utoa so sosema
drug objekt na za{tita, za sosema druga namera, motiv i cel, druga
posledica i sl. 294 Ili nakratko, deloto e drugo akot tekot na postapkata
poka`e deka se raboti za promena na su{tinata na nastanot taka
{to toa dobie sosema drug vid. 295
3. Pozitivna strana na ova stojali{te usvoeno vo ~l. 338 st. 1
ZKP e vo toa {to pretstavuva garancija na gra|anite deka pred sudot
}e bidat izvedeni samo koga protiv niv e podignato obvinenie i deka
}e im se sudi samo za onie op{testveno negativni povedenija za koi se
obvineti. Od druga strana, treba da se priznae, deka navedenoto stojali{te
sodr`i i izvesni nedostatoci. Me|u niv osnovniot nedostatok e
sekako onoj deka so nego sudot doa|a vo situacija da ne mo`e da izre~e
292
Ibid, str. 61.
293
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 422.
294
Grubi{a, M. op. cit. str. 62.
295
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 422 i 685.
390

presuda za ona {to e sodr`ano vo obvinenieto, za{to na glavniot pretres
se poka`alo deka toa taka ne se slu~ilo, a za ona {to se slu~ilo,
ne mo`e da se izre~e presudas za{to ne e sodr`ano vo obvinenieto. 296
Ottamu se sozdava prostor za novi obvinuvawa i novi pretresi so {to
krivi~nata postapka stanuva pospora i pomalku ekonomi~na.
3.4. Vidovi na presudi
1. Spored na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo (~l. 340 st. 1
ZKP) po zavr{uvaweto na glavniot pretres mo`e da se donesat slednite
tri vidovi presudi:
1 0 Presuda so koja obvinenieto se odbiva (odbivatelna presuda).
2 0 Osloboditelna (liberatorna) presuda. Liberatorna presuda
(lat. liberare - osloboduva) e presuda so koja obvinetiot se osloboduva
od obvinenieto.
3 0 Presuda so koja obvinetiot se oglasuva za vinoven. Ovaa presuda
mo`e da se javi kako: a) osuditelna presuda, a toa e slu~aj koga so
nea obvinetiot ne samo {to se oglasuva za vinoven tuku mu se izrekuva
i krivi~na sankcija, i b) presuda so koja obvinetiot samo se oglasuva
za vinoven, me|utoa so nea ne mu se odreduva krivi~na sankcija. Osuditelna
ili kondemnatorna presuda (lat. condemnare - da osudi), me|utoa,
osobeno vo praktikata, ~esto se javuva i kako naziv za presuda so
koja obvinetiot se oglasuva za vinoven, pri {to posebno se naglasuva
deka taa so sebe ne povlekuva nu`no i izrekuvawe na krivi~na sankcija,
za{to obvinetiot mo`e da bide i osloboden od nea. So taa napomena,
i nie ovde go upotrebuvame poimot osuditelna presuda.
2. Vo prosecnopravnata teorija se zboruva i za tn. konstitutivna
presuda (lat. constituere - sozdava). Toa e onaa presuda so koja se sozdava
nova pravna sostojba. Vo taa smisla konstitutiven e onoj del od
osuditelnata presuda vo koj se odreduva krivi~nata sankcija.
Koga pak obvinenieto opfa}a pove}e krivi~ni dela, vo presudata
oddelno se izrekuva za koe delo obvinenieto se odbiva, odnosno
obvinetiot se osloboduva od obvinenieto ili se oglasuva za vinoven
(~l. 340 st. 2 ZKP). Pritoa, treba da se naglasi deka presudata so koja
obvinenieto se odbiva e od fomalnen karakter (formalna presuda)
ottamu {to pri nejzinoto donesuvawe sudot ne se vpu{ta vo osnovanosta
na obvinenieto, tuku istoto go odbiva od formalni - procenopravni
pri~ini. Za razlika od odbivatelnata, osloboditelnata i osuditelnata
presuda se od materijalna priroda (materijalna presuda),
zatoa {to pri nivnoto donesuvawe sudot se vpu{ta vo raspravawe za
su{tinata na krivi~niot predmet i meritorno odlu~uva po obvinenieto.
Ottuka, meritorna (lat. meritum - zasluga, ona {to zaslu`uva
vnimanie) e onaa presuda so koja se dava odgovor na site pra{awa na
296
Ibid, str. 423.
391

koi treba da se primeni krivi~no pravo. Toa e odluka so koja se dava
odgovor na pra{awata za postoeweto na krivi~noto delo i negoviot
izvr{itel, za materijalnite uslovi za izrekuvawe na krivi~na sankcija
i za nejzinoto odmeruvawe. Site drugi odluki vo krivi~nata postapka
koi ne davaat odgovor na ovie pra{awa se narekuvaat formalni
ili procesni odluki. Nakratko, meritorna e onaa odluka (koja mo`e da
bide i re{enie) so koja sudot dava odgovor na pra{aweto dali
tu`itelot "zaslu`uva" negoto barawe sudot da go usvoi.
392
a) Odbivatelna presuda
1. So presudata so koja obvinenieto se odbiva sudot ne se vpu-
{ta vo raspravawe na samiot krivi~opraven predmet. Sudot samo utvrduva
dali postojat pravni pre~ki za toj predmet voop{to da se sudi ili
dali postojat pravni pre~ki vo toj predmet da sudi toj sud. Pritoa, za
site procesni pre~ki koi doveduvaat do odbivawe na obvinenieto sudot
vodi smetka po slu`bena dol`nost.
2. Spored ~l. 341 ZKP, presuda so koja obvinenieto se odbiva
sudot se izrekuva ako:
1 0 ne e stvarno nadle`en za presuduvawe. Spored ~l. 33 st. 1
ZKP, sudot e dol`en da vnimava na svojata nadle`nost i {tom }e zabele`i
deka ne e nadle`en so re{enie se oglasuva za nenadle`en i po negovata
pravosilnost predmetot go upatuva do nadle`niot sud. Me|utoa,
toa mo`e da se stori do otpo~nuvaweto na glavniot pretres, a ako glavniot
pretres ve}e zapo~nal, sudot donesuva presuda so koja obvinenieto
se odbiva. Pritoa, takva presuda sudot mo`e da donese samo koga
se raboti za stvarna nadle`nost, bidej}i otkako obvinenieto vleglo
vo pravna sila sudot ne mo`e da se oglasni za mesno nenadle`en, tuku e
dol`en krivi~niot predmet da go presudi.
2 0 postapkata e vodena bez barawe na ovlasten tu`itel. Do primena
na ovoj osnov za donesuvawe presuda so koja obvinenieto se odbviva
naj~esto doa|a toga{ koga na glavniot pretres ili po negovoto
odr`uvawe se utvrdi deka se raboti za krivi~noto delo za koe se goni
po privatna tu`ba, a javniot obvinitel go podignal obvinenieto smetaj}i
deka e vo pra{awe krivi~no delo za koe se goni po slu`bena dol`nost.
Vo praktikata e mo`na i obratna situacija.
3 0 tu`itelot od zapo~nuvaweto pa do zavr{uvaweto na glavniot
pretres se otka`al od obvinenieto. Ovoj osnov e posledica na usvoenoto
na~eloto na mutabilitet, spored koe javniot obvinitel pred
prvostepeniot sud mo`e da go menuva, pa i da se otka`e od podneseniot
predlog za gonewe do zavr{uvaweto na glavniot pretres (~l. 47 ZKP).
4 0 nemalo potreben predlog, odobrenie ili ako nadle`niot
dr`aven organ se otka`al od predlogot, odnosno odobrenieto ili ako
o{teteniot se otka`al od predlogot.
5 0 obvinetiot za istoto delo e ve}e pravosilno osuden, oslo-

oden od obvinenieto ili postapkata protiv nego e pravosilno zaprena
so re{enie. Ovoj osnov e posledica na primenata na na~eloto res judicata.
Taka, na primer, dokolku po donesuvaweto na pravosilnata
presuda za odredeno prodol`eno krivi~no delo se utvrdat i drugi dejstvija
od istiot sostav, za niv ne se donesuva nova presuda, tuku se smetaat
kako ve}e presudena rabota. Ednakva situacija e i koga se raboti
za kolektivno krivi~no delo ako dopolnitelno se utvrdat dejstvija
{to ne bile opfateni so ve}e donesenata presuda.
6 0 obvinetiot so akt na amnestija ili pomiluvawe e osloboden
od goneweto, ottamu {to ve}e dadenata abolicija so amnesetijata ili
pomiluvaweto ne mo`e da se otpovika, nitu od sobranieto, odnosno od
pretsedatelot na dr`avata, a kamo li od strana na sudot.
7 0 krivi~noto gonewe ne mo`e da se prezeme poradi zastarenost.
Ottamu {to na zastarenosta se vnimava po slu`bena dol`nost,
{tom }e ja konstatira taa okolnost, sudot e obvrzan da donese odbivatelna
presuda.
8 0 postojat drugi okolnosti {to go isklu~uvaat krivi~noto
gonewe. Takvi okolnosti, na primer, se: smrt na obvinetiot, slu~aite
koga e povedena postapka za drugo delo, a ne za ona za koe e odobrena
ekstradijata na obvinetiot (na~elo na specijalitet, v. ~l. 524 ZKP) i
sl. Okolnost koja go isklu~uva krivi~noto gonewe (a ne krivi~nata
odgovornost) po ovoj osnov e i vozrasta na storitelot na krivi~noto
delo pod 14 godini.
So presudata so koja obvinenieto se odbiva zavr{uva tekot na
krivi~nata postapka bez kakvo i da e izjasnuvawe za osnovanosta, odnosno
neosnovanosta na krivi~nopravnoto barawe sodr`ano vo obvinenieto.
b) Osloboditelna (liberatorna) presuda
So osloboditelnata presuda se utvrduva deka ne postoi osnova
na baraweto na ovlasteniot tu`itel, obvinetiot da bide oglasen za
vinoven i osuden. Spored ~l. 342 ZKP, presudata so koja obvinetiot se
osloboduva od obvinenieto (presuda so koja se negira osnovanosta na
krivi~nopravnoto barawe {to e predmet na obvinenieto) sudot ja
izrekuva ako:
1 0 Deloto za koe se obvinuva ne e krivi~no delo, ottamu {to
spored KZ ne stojat site obele`ja odredeni so zakonskoto bitie na deloto.
Po ovoj osnov sudot donesuva osloboditelna presuda i toga{
koga deloto, iako gi sodr`i site obele`ja na nekoe konkretno krivi~no
delo, postoi nekoja op{ta (koga se raboti za delo od malo zna~ewe,
koga storitelot deluval vo nu`na odbrana ili vo krajna nu`da) ili
393

posebna osnova za isklu~uvawe na protivpravnosta, 297 koga sudot utvrdil
deka dejstvieto na storitelot pretstavuva prekr{ok, ili imotno
praven ili upravnopraven odnos.
2 0 Ima okolnosti {to ja isklu~uvaat krivi~nata odgovornost,
ottamu {to vo momentot na izvr{uvaweto na krivi~noto delo
storitelot bil nepresmetliv ili vo neotstranliva zabluda. 298
3 0 Ne e doka`ano deka obvinetiot go storil deloto za koe se
obvinuva. Na{e mislewe e deka e sosema ispraven stavot spored koj do
osloboduvawe po ovoj osnov mora da dojde i toga{ koga vo toj pogled
postojat dokazi, me|utoa tie ne se dovolni (osloboditelna presuda poradi
nedostig na dokazi). 299
Nakratko, sudot donesuva osloboditelna presuda dokolku utvrdi
deka ne postoi krivi~noto delo {to mu se stava na tovar na obvinetiot,
deka obvinetiot ne e storitel na krivi~noto delo i deka ne e
krivi~no odgovoren za istoto. Ako na ovie pra{awa se dobie potvrden
odgovor, sudot donesuva presuda so koja obvinetiot se proglasuva za vinoven.
300 Inaku, osloboditelnata presuda, osven klauzula za osloboduvaweto
so opis na krivi~noto delo (za identifikacija poradi podocne-
`en prigovor za presudena rabota) mo`e da sodr`i samo u{te odluka
za tro{ocite vo smisla na ~l. 92 ZKP i odluka za upatuvawe na parnica
vo smisla na ~l. 101 st. 3 ZKP. Sprema obvinetiot, osloboden poradi
nepresmetlivost koj e opasen za svojata okolina, na predlog na javniot
obvinitel, so posebno re{enie i vo posebna postapka, mo`e da
se izre~e merka na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i
~uvawe vo zdravstvena ustanova. Za toa ne se odlu~uva so samata osloboditelna
presuda. 301
297
Za posebnite osnovi za isklu~uvawe na protivpravnosta pomesteni
vo posebniot del na KZ i nadvor od KZ, vidi Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo,
op{t del, str. 157-164.
298
Vidi ja zabele{kata {to se odnesuva na subjektivnite osnovi za
isklu~uvawe na krivi~nata odgovornost Osloboditelna presuda se donesuva i
toga{ koga ne postoi krivi~na odgovornost, ottamu {to krivi~noto delo ne e
storeno so umisla, odnosno od nebre`nost tamu kade {to i nebre`nosta e
dovolna za krivi~na odgovornost. Krivi~nata odgovornost e isklu~ena i koga
vo KZ izre~no e navedeno deka izvr{itelot ne e krivi~no odgovoren.
299
Taka Vasiljevi}, T. Sistem krivi~nog procesnog prava SFRJ, str. 434.
300
Od osloboditelnata presuda treba da se razlikuva osloboduvaweto
od kazna kako poseben institut od ~l. 42 i 43 na Krivi~niot zakonik. Pri
osloboduvawe od kazna za storenoto delo sodr`ano vo obvinenieto obvinetiot
se oglasuva za vinoven, no sprema nego ne se izrekuva kazna. Vidi: Sulejmanov,
Z. Krivi~no pravo, op{t del, str. 356-359.
301
Ibid, str. 435.
394

v) Osuditelna (kondemnatorna) presuda
1. Vo ovoj slu~aj, sudot donesuva presuda so koja obvinetiot se
proglasuva za vinoven i se odlu~uva za: 1 0 izrekuvawe na krivi~na sankcija
pri {to istata ja prilagoduva na vinosta i karakteristikite na
storitelot, ili 2 0 pod uslovi opredeleni vo KZ, se opredeluva za osloboduvawe
od krivi~na sankcija, taka {to konstatira deka nema mesto
za nejzino izrekuvawe i pokraj utvrdenoto krivi~no delo i krivi~nata
odgovornost na storitelot. Tokmu od vtoriot slu~aj, proizleguva deka
od osloboditelnata presuda treba da se razlikuva posebniot institut
osloboduvawe od kazna predviden vo KZ. Razlikata se sostoi vo toa
{to kaj osloboduvaweto od kazna obvinetiot se oglasuva za vinoven za
odredeno krivi~no delo, me|utoa sprema nego ne se izrekuva kakva i da
e krivi~na sankcija.
2. Spored ~l. 343 ZKP osuditelnata presuda so koja sudot ja priznava
osnovanosta na krivi~nopravnoto barawe postaveno so obvinenieto
i so koja obvinetiot se oglasuva za vinoven i mu se opredeluva
krivi~na sankcija ili se osloboduva od krivi~na sankcija, gi sodr`i
slednive elementi:
1 0 Za koe delo se oglasuva vinoven, so nazna~uvawe na faktite i
okolnostite {to pretstavuvaat obele`je na krivi~noto delo, kako i
na onie od koi zavisi primenata na opredelena odredba od Krivi~niot
zakonik. Ovde vsu{nost se raboti za fakti~kata sostojba sodr`ana vo
opisot na krivi~noto delo za koe obvinetiot se oglasuva za vinoven.
2 0 Zakonski naziv na krivi~noto delo i koi odredbi od krivi-
~niot zakonik se primeneti. Ovde se raboti za pravnata kvalifikacija
na krivi~noto delo.
3 0 Na kakva kazna se osuduva obvinetiot ili se osloboduva od
kazna spored odredbite od Krivi~niot zakonik. Ovde stanuva zbor za
glavnite i sporednite kazni, kako i za nivniot vid i mera (traewe,
odnosno iznos). Vnesuvawe na osloboduvaweto od krivi~na sankcija vo
ovaa presuda doa|a predvid koga sudot }e go izre~e spored posebnite
ovlastuvawa za osloboduvawe od kazna spored osnovnite odredbi od ~l.
42 i 43 i drugite ve}e navedeni odredbi za fakultativno i obligatorno
osloboduvawe od kazna od KZ, a ne vo slu~aite koga spored ~l. 342
ZKP se raboti za kaznivost {to voop{to e isklu~ena (toga{ stanuva
zbor za osloboduvawe od obvinenie, a ne od krivi~na sankcija).
4 0 Odluka za uslovnata osuda.
5 0 Odluka za merkite na bezbednosta i za odzemawe na imo-tnata
korist.
6 0 Odluka za zasmetuvawe na pritvorot ili na ve}e izdr`anata
kazna, i
7 0 Odluka za tro{ocite na krivi~nata postapka, za imotno-pravnoto
barawe, kako i za toa deka pravosilnata presuda treba da se objavi
preku pe~atot, radioto ili televizijata.
395

396
3.5. Objavuvawe na presudata
1. Presudata se objavuva vedna{ po nejzinoto izrekuvawe. Me|utoa,
ako sudot ne e vo mo`nost da ja izre~e presudata istiot den po zavr{uvaweto
na glavniot pretres, toj mo`e da go odlo`i nejzinoto objavuvawe
najmnogu za tri dena i pritoa go opredeluva vremeto i mestoto
na objavuvaweto (~l. 344 st. 1 ZKP).
2. Pretsedatelot na sovetot ja objavuva presudata vo prisustvo
na strankite, nivnite zakonski zastapnici, polnomo{nici i branitel
(~l. 344 st. 2 ZKP). Me|utoa, objavuvaweto na presudata mo`e da se izvr{i
i koga strankata, zakonskiot zastapnik, polnomo{nikot ili branitelot
ne e prisuten. Sovetot mo`e da naredi na obvinetiot, koj e
otsuten, presudata da mu ja soop{ti usno pretsedatelot na sovetot ili
presudata samo da mu se dostavi (~l. 344 st. 3 ZKP). Samoto objavuvawe
na presudata se vr{i na toj na~in {to pretsedatelot na sovetot javno
ja ~ita ve}e napi{anata izreka i nakratko gi soop{tuva pri~inite na
presudata. Ako javnosta na glavniot pretres bila isklu~ena, izrekata
(dispozitivot) na presudata po pravilo sekoga{ ~ita vo javno zasedanie,
no pri objavuvaweto na presudata mo`e da dojde i do isklu~uvawe
na javnosta. Za toa dali i vo kolkav obem }e bide isklu~~ena javnosta
odlu~uva sovetot (~l. 344 st. 4 ZKP). ^itaweto na izrekata na presudata
prisutnite go soslu{aat stoej}i (~l. 344 st. 5 ZKP).
3. Po objavuvaweto na presudata pretsedatelot na sovetot }e gi
pou~i strankite za pravoto na `alba, kako i za pravoto na odgovor na
`albata (~l. 346 st. 1 ZKP). Ako na obvinetiot mu e izre~ena uslovna
osuda, }e bide predupreden od pretsedatelot za zna~eweto na uslovnata
osuda i za uslovite kon koi mora da se pridr`uva (~l. 346 st. 2 ZKP).
Do pravosilnoto okon~uvawe na postapkata pretsedatelot na sovetot
gi predupreduva strankite i toa za sekoja promena na adresata tie da
go izvestat sudot (~l. 346 st. 3 ZKP).
3.6. Pismena izrabotka i dostavuvawe na presudata
1. Izrabotka. Po objavuvaweto na presudata taa mora pismeno
da se izgotvi vo rok od 15 dena po objavuvaweto, a vo slo`eni predmeti
po isklu~ok vo rok od 60 dena koi rokovi ne mo`e da bidat pre~ekoreni
(~l. 347 st. 1 ZKP). Presudata ja potpi{uvaat pretsedatelot na sovetot
i zapisni~arot (~l. 347 st. 2 ZKP).
Zakonot ne sodr`i odredbi za toa koj gi izrabotuva sudskite
odluki doneseni od strana na sovetot. Kaj presudata so koja obvinetiot
se oglasuva za vinoven, dispozitivot se sostavuva vedna{ i se vnesuva
vo zapisnikot za glavniot pretres, na toj na~in {to go ~ita pretsedatelot
na sovetot a go zabele`uva zapisni~arot (~l. 303 ZKP). Dokolku
se raboti za sudija poedinec, toj gi izrabotuva i ostanatite delovi na

presudata, a vo zboren sud presudata ja izrabotuva pretsedatelot na sovetot
ili sudija - ~len na sovetot {to }e bide odreden nego. Pri odlu-
~uvawe vo sovet, nadvor od glavniot pretres (prvostepen i vtorostepen)
odlukata ja izrabotuva pretsedatelot na sovetot ili ~len na sovetot
kogo toj }e go opredeli. Osven toa vo site sudovi postojat sudski
pripravnici i diplomirani pravnici so polo`en pravosuden ispit i
opredelena praktika koi se rasporeduvaat kako sudski pripravnici,
stru~ni sorabotnici, sudski sovetnici i samostojni sudski sovetnici
i vi{i sudski sovetnici {to gi vr{at stru~nite raboti vo sudot i na
koi naj~esto im se doveruva izrabotkata na presudata pod nadzor na
sudijata. 302
2. Pismeno izrabotenata presudata mora da ima: 1 0 uvod, 2 0 izreka
i 3 0 obrazlo`enie (~l. 348 st. 1 ZKP), i mora napolno da í odgovara
na presudata {to e objavena.
1 0 Uvodot na presudata sodr`i nazna~uvawe deka presudata se
izrekuva vo imeto na gra|anite na Republika Makedonija, naziv na sudot,
ime i prezime na pretsedatelot i na ~lenovite na sovetot i na zapisni~arot,
ime i prezime na obvinetiot, krivi~no delo za koe e obvinet
i dali bil prisuten na glavniot pretres, den na glavniot pretres i
dali glavniot pretres bil javen, ime i prezime na tu`itelot, branitelot,
zakonskiot zastapnik i na polnomo{nikot koi bile prisutni na
glavniot pretres i den na objavuvaweto na izre~enata presuda (~l. 348
st. 2 ZKP).
2 0 Izrekata (dispozitivot) na presudata gi sodr`i li~nite
podatoci na obvinetiot od ~l. 210 ZKP i odlukata so koja obvinetiot
se oglasuva za vinoven za deloto za koe e obvinet ili so koja se osloboduva
od obvinenieto za toa delo ili so koja se odbiva obvinenieto (~l.
348 st. 3 ZKP).
Toga{ koga e donesena osuditelna presuda (ako obvinetiot e
oglasen za vinoven), izrekata na presudata mora da gi opfati potrebnite
podatoci od ~l. 343 ZKP, a ako e osloboden od obvinenieto ili
ako obvinenieto e odbieno, izrekata na presudata mora da go opfati
opisot na deloto za koe e obvinet i odlukata za tro{ocite na krivi~nata
postapka i za imotnopravnoto barawe, ako bilo postaveno (~l.
348 st. 4 ZKP).
Vo slu~aj na stek na krivi~ni dela, sudot vo izrekata na presudata
}e gi vnese kaznite utvrdeni za sekoe oddelno krivi~no delo, a
potoa kaznata {to e izre~ena za site dela vo stek (~l. 348 st. 5 ZKP).
3 0 Vo obrazlo`enieto na presudata sudot gi iznesuva pri~inite
za sekoja to~ka na presudata (~l. 348 st. 6 ZKP) kako vo pogled na
fakti~kata taka i vo pogled na pravnata sostojba. Toa, pokraj ostanatoto,
e posledica na obvrskata na sudot sovesno da go oceni sekoj dokaz
poedine~no i vo vrska so drugite dokazi i vrz osnova na takva ocena da
302
Vidi: ~l. 101-107 ZS.
397

izvede zaklu~ok dali nekoj fakt e doka`an (~l. 339 st. 2 ZKP). Sudot e
dol`en celosno da iznese koi fakti i od koi pri~ini gi zel kako doka`ani
ili nedoka`ani, davaj}i pritoa osobeno ocena za verodostojnosta
na protivre~nite dokazi, od koi pri~ini ne uva`il oddelni
predlozi na strankite, od koi pri~ini odlu~il da ne se soslu{a neposredno
svedokot ili ve{takot ~ij iskaz, odnosno pismen naod i mislewe
e pro~itano bez soglasnost od strankite (~l. 325 st. 2 ZKP).
3. Dostavuvawe. Zaveren prepis od presudata se dostavuva do tu-
`itelot, i do obvinetiot i negoviot branitel. Ako obvinetiot se nao|a
vo pritvor, zaverenite prepisi na presudata moraat da bidat
isprateni vo rokovite predvideni za pismena izrabotka na presudata
od osum, odnosno petnaeset dena (~l. 347 st. 3 ZKP).
Zaveren prepis od presudata koja se dostavuva do obvinetiot,
privatniot tu`itel i o{teteniot kako tu`itel mora da sodr`i i upatstvo
za pravoto na `alba (~l. 347 st. 4 ZKP).
Zaveren prepis od presudata, so upatstvo za pravoto na `alba
sudot mu dostavuva i na o{teteniot, ako ima pravo na `alba, do liceto
~ij{to predmet e odzemen so taa presuda, kako i do pravnoto lice sprema
koe e izre~eno odzemawe na imotna korist. Do o{teteniot koj nema
pravo na `alba prepis od presudata }e se dostavi vo slu~ajot od ~l. 57
st. 2 ZKP, so upatstvo za pravoto da bara vra}awe vo porane{nata sostojba.
Kone~no, pravosilnata presuda na nivno barawe se dostavuva do
site o{teteni (~l. 347 st. 5 ZKP).
Dokolku sudot so primenata na odredbite za odmeruvawe na edinstvena
kazna za krivi~ni dela vo stek izrekol kazna zemaj}i gi predvid
i presudite {to gi donele i drugi sudovi, zaveren prepis od pravosilnata
presuda se dostavuva do tie sudovi (~l. 347 st. 6 ZKP).
398
3.7. Ispravawe na presudata
So ogled na toa {to pri izrabotuvaweto na pismenata presuda
mo`e da dojde do izvesni gre{ki, nu`no e istite da se ispravat. Prirodata
na napravenite gre{ki od svoja strana go odreduvaat na~inot na
koj tie }e bidat otstraneti. Taka, pretsedatelot na sovetot, na barawe
od strankite ili po slu`bena dol`nost, so posebno re{enie }e gi
ispravi site gre{ki vo imiwata i broevite, kako i site drugi o~igledni
gre{ki vo pi{uvaweto i smetaweto, nedostatocite vo formata
i nesoglasnosta na pismeno izrabotenata presuda so izvornikot (~l.
349 st. 1 ZKP).
Ako postoi nesoglasnost me|u pismeno izrabotenata presuda i
nejziniot izvornik vo pogled na podatocite od ~l. 343 st. 1 t. 1 do 5 i t.
7 ZKP, re{enieto za ispravkata }e im se dostavi na licata navedeni
vo ~l. 347 ZKP. Vo toj slu~aj rokot za `alba protiv presudata te~e od
denot na dostavuvaweto na toa re{enie protiv koe posebna `alba ne e
dozvolena (~l. 349 st. 2 ZKP).

3.8. Specifi~nosti kaj izrekuvaweto na sudska opomena
1. Sudskata opomena e krivi~na sankcija so koja se reagira na
polesni krivi~ni dela storeni pod osobeno olesnuva~ki okolnosti,
obi~no od strana na lica {to za prvpat storile takvo delo. Taa se
izgotvuva vo forma na re{enie (~l. 432 st. 1 ZKP), vo koe, iako ne postoi
izreka za vinata na storitelot na krivi~noto delo, sepak zna~i
opredelen prekor na storitelot {to slu`i kako negovo predupreduvawe
deka pri novostvoreno delo sprema nego }e bide primeneta pote-
{ka krivi~na sankcija. Vo re{enieto za sudskata opomena na storitelot
mo`at da mu se izre~at opredeleni merki na bezbednost, odzemawe
na imotna korist i objavuvawe na re{enieto preku sredstvata na
masovnata komunikacija. Primenata na sudskata opomena e fakultativna,
{to zna~i deka pri postoewe na site uslovi sudot mo`e, no ne
mora da ja izre~e. 303
2. Odredbite na ZKP {to se odnesuvaat na presudata so koja
obvinetiot se oglasuva za vinoven se primenuvaat soglasno i vrz re{enieto
za sudska opomena, ako vo Glava XXVI ne e predvideno ne{to
drugo (~l. 432 st. 2 ZKP).
Sudskata opomena, po pravilo, se izrekuva vo skratena postapka,
me|utoa, nejzinoto izrekuvawe e mo`no i nadvor od taa postapka,
na primer, za krivi~ni dela spoeni vo edna postapka, za krivi~nite
dela koi obvinetiot (~l. 289 st. 1 ZKP) ili drugi lica (~l. 289 st. 2
ZKP) }e gi storat na glavniot pretres.
Re{enieto za sudska opomena se objavuva vedna{ po zavr{uvaweto
na glavniot pretres so su{testvenite pri~ini. Pritoa pretsedatelot
na sovetot go predupreduva obvinetiot deka za krivi~noto delo
{to go storil ne mu se izrekuva kazna, zatoa {to se o~ekuva deka i
sudskata opomena vrz nego dovolno }e vlijae pove}e da ne vr{i krivi-
~ni dela. Ako re{enieto za sudska opomena se objavuva vo otsustvo na
obvinetiot, sudot vakvoto predupreduvawe go vnesuva vo obrazlo`enieto
na re{enieto (~l. 433 st. 1 ZKP).
Vo dispozitivot na re{enieto za sudska opomena pokraj li~nite
podatoci za obvinetiot, se naveduva samo deka na obvinetiot mu se
izrekuva sudska opomena za deloto {to e predmet na obvinenieto i zakonskiot
naziv na krivi~noto delo. Dispozitivot gi opfa}a i potrebnite
podatoci od ~l. 343 st. 1 t. 5 i 7 ZKP (~l. 433 st. 2 ZKP).
Vo obrazlo`enieto na re{enieto sudot iznesuva od koi pri-
~ini se rakovodel pri izrekuvaweto na sudska opomena (433 st. 3 ZKP).
3. Sodr`ina na re{enieto za sudska opomena. Vo izrekata na
re{enieto za sudska opomena pokraj li~nite podatoci za obinetiot, se
naveduva samo deka na obvinetiot mu se izrekuva sudska opomena za
303
Vidi: Sulejmanov, Z, Krivi~no pravo, op{t del str. 377-378.
399

deloto {to e predmet na obvinenieto i zakonskiot naziv na krivi~noto
delo. So drugi zborovi, ne se donesuva odluka so koja obninetiot se
oglasuva za vinoven, a so samoto toa vo izrekata na re{enieto ne se
vnesuva deka obvinetiot se oglasuva za vinoven, me|utoa vo re{enieto
se vnesuvaat site drugi karakteristi~ni podatoci za osuditelnata
presuda od ~l. 343 st. 1 t. 5 i 7 ZKP (433 st. 2 ZKP). [to se odnesuva do
obrazlo`enieto na re{enieto, vo nego sudot iznesuva od koi pri~ini
se rakovodel pri izrekuvaweto na sudska opomena (433 st. 1 ZKP).
4. Vedna{ po objavuvaweto na re{enieto za sudskata opomena
strankite i o{eteteniot mo`at da se otka`at od pravoto na `alba. Vo
takov slu~aj prepisot na re{enieto mu se dostavuva na strankata i na
o{teteniot samo dokolku tie toa go baraat. Me|utoa, ako po objavuvaweto
na re{enieto dvete stranki i o{teteniot se otka`ale od pravoto
na `alba i ne barale dostavuvawe na re{enieto, pismeno izrabotenoto
re{enie ne mora da sodr`i obrazlo`enie (~l. 433 st. 1 ZKP).
5. @albata protiv re{enieto za sudska opomena. Re{enieto za
sudska opomena mo`e da se pobiva so `alba kako redoven praven lek so
devolutivno dejstvo poradi slednive osnovi:
1 0 Poradi osnovite navedeni vo ~l. 354 t. 1 - 3 ZKP - od istite
pri~ini od koi se napa|a i presudata (~l. 434 st. 1 ZKP), a toa se:
a) Poradi bitna povreda na odredbite na krivi~nata postapka,
b) Poradi povreda na Krivi~niot zakonik. Inaku, povreda na
Krivi~niot zakonik vo slu~aj na izrekuvawe na sudska opomena, osven
po pra{awata navedeni vo ~l. 356 t. 1 - 6 ZKP, postoi i koga so odlukata
za sudska opomena, za merka na bezbednost ili za odzemawe na imotnata
korist e pre~ekoreno ovlastuvaweto {to sudot go ima spored zakonot
(~l. 435 ZKP).
g) Poradi pogre{no ili necelosno utvrdena fakti~ka sostojba.
2 0 Poradi toa {to ne postoele okolnosti {to go opravduvaat
izrekuvaweto na sudskata opomena (~l. 434 st. 1 ZKP in fine), i
3 0 Ako re{enieto za sudska opomena sodr`i odluka za merki na
bezbednost, za odzemawe na imotna korist, za tro{oci na krivi~nata
postapka ili za imotnopravno barawe, ovaa odluka mo`e da se pobiva
od pri~ina {to sudot pravilno ne ja primenil merkata na bezbednost
ili za odzemawe na imotnata korist, odnosno {to odlukata za tro{ocite
na krivi~nata postapka ili na imotno-pravnoto barawe ja donel
protivno na zakonskite odredbi (~l. 434 st. 2 ZKP).
6. Odlu~uvaj}i po `albata na re{enie na sudskata opomena, vtorostepeniot
sud mo`e da gi donese site vidovi presudi {to gi donesuva
i prvostepeniot sud: 1 0 presuda so koja se odbiva obvinenieto, 2 0
osloboditelna presuda i, 3 0 osuditelna presuda.
Po povod ~ija i da e `alba protiv re{enieto za sudska opomena,
vtorostepeniot sud mo`e da donese presuda so koja obvinenieto se odbiva
ili obvinetiot se osloboduva od obvinenieto, ako najde deka prvostepeniot
sud pravilno gi utvrdil re{itelnite fakti i deka po pra-
400

vilnata primena na zakonot doa|a predvid izrekuvawe na edna od ovie
presudi (~l. 436 st. 2 ZKP).
Me|utoa, re{avaj}i po `albata na re{enie so koe e izre~ena
sudska opomena, ako `albata protiv re{enieto ja izjavil tu`itelot
na {teta na obvinetiot, vtorostepeniot sud mo`e da donese presuda so
koja obvinetiot se oglasuva za vinoven i se osuduva na kazna ili so
koja se izrekuva uslovna osuda, ako najde deka prvostepeniot sud pravilno
gi utvrdil re{itelnite fakti, no deka po pravilnata primena na
zakonot dao|a predvid izrekuvawe na kazna (~l. 436 st. 1 ZKP).
I najposle, koga postojat uslovite od ~l. 375 ZKP, vtorostepeniot
sud donesuva re{enie so koe se odbiva `albata kako neosnovana
i se potvrduva re{enieto na prvostepeniot sud za sudska opomena (~l.
436 st. 3 ZKP).
401

402

G l a v a III
KRIVI^NA POSTAPKA PO PRAVNI LEKOVI
I. SISTEM NA PRAVNI LEKOVI
1. POIM I OPRAVDANOST NA PRAVNITE LEKOVI
1. Idejata na vostanuvaweto na pravnite lekovi e motivirana
od potrebata na zakonito re{avawe na sekoj krivi~en predmet ottamu
{to, od niza pri~ini i pokraj najsovesnoto nastojuvawe na prvostepenite
sudovi, mo`e da dojde do nivni pogre{ni odluki (presuda ili re-
{enie). So drugi zborovi, zada~a na pravnite lekovi e vo postapka na
kontrola da se otstranat site nezakoniti i nepravi~ni odluki na sudot,
odnosno da se dojde do zakonito i pravi~no presuduvawe. Ottamu,
pravnite lekovi se pravni sredstva so koi ovlastenite lica ja napa-
|aat sudskata odluka za krivi~niot predmet i go postavuvaat baraweto
za nejzino zakonito i pravi~no re{avawe. 304 Pritoa, so ogled na toa
{to navedenata definicija operira so poimot pravni sredstva, nu`no
e da se objasni i negovoto zna~ewe. Pravni sredstva se site onie, so
procesnoto zakonodavstvo predvideni sredstva, preku koi procesnite
u~esnici mo`at da izdejstvuvaat izmena na nekoja za niv nepovolna
procesna situacija. Me|u niv, pokraj pravnite lekovi i baraweto za
vra}awe vo porane{na sostojba, se pomesteni i prigovorot protiv obvinenieto,
pritu`bite koi se naso~eni protiv povedenieto na procesnite
organi koi i ne mora da se sostojat vo nakakvo procesno dejstvo. 305
304
Pravnite lekovi se procesni dejstvija so koi strankite ili drugi
ovlasteni lica vo postapkata ja pobivaat odlukata {to ja smetaat za nepovolna
ili nezakonita i baraat sudot {to odlu~uval po pravnito lek, otkako }e
ja utvrdi osnovanosta na nivnite navodi, da ja izmeni ili ukine so svoja odluka.
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 554.
305
Pritu`ba e pravno sredstvo so koe strankata vo krivi~nata postapka
go izrazuva svoeto nesoglasuvawe so rabotata na organite na podgotvitelnata
postapka i uka`uva na nepravilnosti koi se {tetni za nejzinite prava
(na primer, na odolgoveluvaweto na postapkata). Pritu`bata se upatuva do
organite koi se nadle`ni da ja kontroliraat rabotata na organite na podgotvitelnata
postapka, me|utoa ne obvrzuva na donesuvawe na formalno re{enie.
Izvestuvaweto na strankata za merkite prezemeni po povod na pritu`bata
mo`e da bide samo nobile officium (dobar, blagodaren gest) na nadzorniot
organ. Na{iot ZPK, ne ja spomenuva pritu`bata vo svoite odredbi.
403

2. Pravnite lekovi vo na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo
se vklopeni vo edinstven sistem vo koj e pomesteno razlikuvaweto na
redovni i vonredni pravni lekovi. Kriterium za ova razlikuvawe e
pravosilnosta. Spored toa so redovnite pravni lekovi se spre~uva nastanuvaweto
na pravosilnosta na napadnatata sudska odluka, a so vonrednite
pravni lekovi se napa|a sudska odluka koja stanala pravosilna.
3. Pravni lekovi se procesni dejstvija so koi ovlastenite lica
ja pobivaat odlukata donesena vo krivi~nta postapka, baraj}i nejzino
ukinuvawe ili preina~uvawe so nova sudska odluka.
Suspenziven praven lek. Suspenzivno dejstvo na pravniot lek
zna~i spre~uvawe na nastapuvawe na pravosilnosta, odnosno na izvr-
{nosta na odlukata protiv koja e vlo`en pravniot lek. Po pravilo,
samo redovnite pravni lekovi, imaat suspenzivno dejstvo. Vo krivi-
~nata postapka blagovremeno izjavenata `alba na ovlasteno lice na
presuda na prvostepeniot sud, go odlaga izvr{uvaweto na presudata.
Vo ZKP na~elno e predvideno deka i `albata na re{enie go odlaga
izvr{uvaweto na re{enieto protiv koe `albata e podnesena, me|utoa
od toa na~elo mo`at da postojat isklu~oci.
Suspenzivnoto dejstvo na pravniot lek se sostoi vo toa {to so
negovoto vlo`uvawe se odlaga izvr{uvaweto na napadnatata sudska
odluka. Vo toj slu~aj napadnatata odluka nema pravno dejstvo se do donesuvaweto
na odlukata po pravniot lek. Od na~eloto na suspenzivnosta
na pravnite lekovi postojat izvesni isklu~oci i toa samo vo korist
na obvinetiot. Toa e slu~aj koga e donesena osloboditelna presuda
ili presuda so koja obvinenieto se odbiva, kako i osuditelna presuda
so koja e izre~ena pari~na kazna ili sudska opomena ili uslovna
osuda, a obvinetiot e vo pritvor. Vo navedenite slu~ai pravniot lek
protiv takvata presuda ima suspenzivno dejstvo koe se sostoi vo toa
{to obvinetiot se pu{ta na sloboda (~l 353 st. 2 ZKP).
Devolutiven praven lek. Devolutiven praven lek (lat. devolvere
- da se istrkala, da se prejde na ne{to) e praven lek protiv odluka za
koj odlu~uva drug i povisok sud od onoj {to ja donel taa odluka. Vo
procesnata teorija se smeta deka devolutiven e i onoj praven lek za koj
se re{ava vo ramkite na istiot sud, me|utoa od strana na povisoko
telo. Ottamu, `albata protiv re{enieto na istra`niot sudija e
devolutivna, za{to za nea odlu~uva sudskiot sovet. Vonrednite pravni
lekovi naj~esto se remonstrativni (ne devolutivni), {to zna~i deka
povtornoto ispituvawe na napadnatata sudska odluka se vr{i pred
istiot sud {to ja donel.
1 0 So redovnite pravni lekovi se napa|a nepravosilna sudska
odluka i vo odnos na nea imaat suspenzivno dejstvo, {to zna~i deka go
odlo`uvaat nejzinoto izvr{uvawe. Me|u niv se pomesteni:
- `alba na presuda na prvostepeniot sud,
- `alba na presuda na vtorostepeniot sud i
404

- `alba na re{enie.
Osnovna karakteristika na navedenite pravni lekovi e deka so
sekoj od niv mo`e da se napa|aat site relevantni kako fakti~ki taka i
pravni nedostatoci na odlukata i da se bara nejzino preina~uvawe ili
ukinuvawe, odnosno potvrduvawe.
2 0 So vonrednite pravni lekovi se napa|a pravosilna sudska
odluka i vo odnos na nea nemaat suspenzivno dejstvo. Me|u vonrednite
pravni lekovi se pomesteni:
- barawe za povtoruvawe na krivi~nata postapka, so {to se napa|a
fakti~kata sostojba,
- barawe za vonredno ubla`uvawe na kaznata, so {to se napa|a
odlukata za kaznata,
- barawe za za{tita na zakonitosta, so {to se napa|a povredata
na zakonot vo pravosilnata sudska odluka, i
- barawe za vonredno preispituvawe na pravosilnata presuda,
so {to, isto taka, se napa|a povredata na zakonot vo pravosilnata sudska
odluka.
2. PRAVOSILNOST I IZVR[NOST
2.1. Pravosilnost
1. Presudata stanuva pravosilna koga ne mo`e pove}e da se pobiva
so `alba ili koga ne e dozvolena `alba (~l. 125 st. 1 ZKP), a re{-
enieto, koga toa ne mo`e da se pobiva so `alba ili koga ne e dozvolena
posebna `alba (~l. 128 st. 2 ZKP). So drugi zborovi sudskata odluka
(presuda ili re{enie) stanuva pravosilna toga{ koga ve}e ne mo`e da
se pobiva so `alba ili koga `albata ne e dozvolena. Sudskata odluka
pove}e ne mo`e da se pobiva so `alba koga strankite izre~no se otka-
`ale od toa pravo, koga `albata ne ja podnele vo zakonski rok ili koga
nivnata `alba e otfrlena kako neblagovremena ili nedopu{tena.
2. Vo krivi~noprocesnata teorija se razlikuva: fomalna pravosilnost
i materijalna pravosilnost. Formalnata pravosilnost pretstavuva
procesna nemo`nost sudskata odluka da se pobiva so redoven
praven lek - koga sudskata odluka vo postapkata vo koja e donesena, ne
mo`e nitu da se otpovika, nitu da se menuva.
Formalnata pravosilnost mo`e da bide: 1 0 celosna (totalna) -
koga ne mo`e da se pobiva nitu eden del od odlukata, ili 2 0 delumna
(parcijalna) - koga ne mo`at da se pobivaat oddelni sostavni delovi
na odlukata i toa a) od koj i da e u~esnik vo postapkata (apsolutna pravosilnost),
ili b) samo od oddelni u~esnici vo postapkata (relativna
pravosilnost). Nastapuvawe na delumna pravosilnost vo na{ata krivi~na
postapka proizleguva od ~l. 376 st. 3 ZKP.
Ako pri povtorno odlu~uvawe za istiot predmet vtorostepeniot
sud oceni deka fakti~ka sostojba e pogre{no ili necelosno
405

utvrdena, }e odr`i pretres i }e donese presuda spored odredbite od
~lenovite 364 do 366 na ovoj zakon ( ~l. 376 st. 4 ZKP )
To~noto odreduvawe na nastanuvaweto na formalnata pravosilnost
ima zna~ewe od pove}e pri~ini, a vo prv red , poradi utvrduvawe
na vremenskoto va`ewe na procesnite zakoni, odreduvaweto na momentot
na steknuvawe so pravoto za barawe na amnestija ili pomiluvawe,
utvrduvawe na zastarenosta na krivi~noto gonewe, kako i za steknuvawe
so pravoto za vlo`uvawe na vonreden praven lek.
So formalna pravna sila se steknuvaat site odluki doneseni vo
krivi~nata postapka (presuda, re{enie, naredba).
Materijalnata pravosilnost, zna~i deka strankite gi iskoristile
svoite ovlastuvawa vo redovnata postapka i deka po konkretniot
slu~aj ne mo`e pove}e da se sudi, za{to za niv ve}e e sozdadeno
pravoto - koga so edna odluka kone~no e re{en krivi~niot predmet.
Materijalnata pravosilnost pretstavuva apsolutna procesna pre~ka
za povtorno razgleduvawe na krivi~niot predmet, vo taa smisla {to
onevozmo`uva nova krivi~na postapka po presudeniot predmet. Materijalnata
pravosilnost, me|utoa, ne go spre~uva povtornoto razgleduvawe
na krivi~niot predmet vo starata postapka po pat na tn. vonredni
pravni lekovi.
Ispravno stojali{te e deka formalnata pravosilnost ne mo`e
da postoi bez materijalnata pravosilnost. Ottamu pod pravosilnost
vo po{iroka smisla se podrazbira nemo`nosta (koja e izrazena so maksimata
ne bis in idem) za povtorno pretresuvawe na eden krivi~nopraven
poredmet vo redovna postapka.
3. Inaku, samata pravosilnost mo`e da nastapi:
1 0 vedna{, koga strankite expressis verbis (jasno, izre~no) se odrekle
od koristewe na svoeto pravo na kristewe praven lek (v. ~l. 352
ZKP),
2 0 po protekot na rokot za `alba, koga strankite mol~e{kum se
otka`ale od svoeto pravo na `alba, taka {to svoeto pravo ne go iskoristile
vo zakonski opredeleniot rok (v. ~l. 352 ZKP), ili
3 0 po donesuvaweto na odlukata od strana na vtorostepeniot sud,
koga `albata e otfrlena kako neblagovremena ili nedozvolena.
4. Sudot e obvrzan po slu`bena dol`nost da vodi smetka za nastapuvaweto
na pravosilnost na odlukata.
406
2.2. Izvr{nost
1. Sudskata odluka e izvr{na toga{ koga e ostvareno nejzinoto
dostavuvawe i koga ne postojat zakonski pre~ki za nejzino izvr{uvawe
(v. ~l. 125 st. 2 ZKP). Zakonski pre~ki se okolnosti od pravna ili fizi~ka
priroda koi se predvideni so ZIS ili drug zakon. Takvi zakonski
pre~ki vo prv red se amnestijata i pomiluvaweto. Zakonski pre~ki
za izvr{uvawe na kaznata zatvor se odlagaweto na po~etokot na izv-

{uvaweto na kaznata (~l. 86 ZIS i ~l. 396 st. 4 i 414 st. 5 ZKP). Zakonski
pre~ki za prisilno izvr{uvawe na pari~nata kazna se sodr`ani
vo ~l. 38 st. 2 i 5 KZ i ~l. 230 ZIS. Ili nakratko, izvr{nost na sudskata
odluka zna~i deka nema pre~ki za nejzinoto izvr{uvawe.
2. So izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii mo`e da se otpo~ne
i pred pravosilnosta na odlukata no, samo vo isklu~itelni slu~ai predvideni
so zakon. Toa mo`e da bide slu~aj koga liceto koe se nao|a vo
pritvor samoto pobara ili se soglasi u{te pred pravosilnosta na presudata
da bide upateno na izdr`uvawe na kazna li{uvawe od sloboda
(~l. 345 st. 8 ZKP). Od druga strana, iako toa ne e predvideno so zakon,
nema nikakvi pravni pre~ki osudenikot da ja isplati pari~nata kazna,
na primer, i pokraj toa {to odlukata so koja mu bila izre~ena sî u{te
ne stanala pravosilna.
Osudeno lice koe e vo pritvor, za upatuvawe vo ustanova pred
pravosilnosta na presudata, dava pismena ili usna izjava na zapisnik
pred sudijata {to go sudel vo prv stepen, odnosno pred sudijata {to }e
go opredeli pretsedatelot na sudot. Liceto koe se upatuva vo ustanovata
so ogled na pravata i dol`nostite opredeleni so ZIS i vrz negova
podloga donesenite sprovedbeni propisi, e napolno izedna~eno so
drugite osudenici. Pred donesuvaweto na odlukata vo vrska so upatuvaweto
sudot mora da go pou~i za ovie okolnosti.
Pri odlu~uvaweto po baraweto na osudenoto lice osobeno }e se
zeme predvid vremeto koe spored prvostepenata presuda osudenikot bi
trebalo, po zasmetuvaweto na pritvorot, da go pomine na izdr`uvawe
na kaznata i odale~enosta na kazneno-popravnata ustanova so ogled na
potrebata da bide obezbedeno prisustvo na osudenikot na druga krivi-
~na postapka. Ako sudot mu izleze vo presret na baraweto na obvinetiot,
pozitivnata odluka i eden primerok od presudata na prvostepeniot
sud gi ispra}a do sudot nadle`en za izvr{uvawe na kaznata. Nadle`niot
sud vedna{ }e mu izdade upaten akt na kazneno-popravnata ustanova
vo koja e smesteno osudenoto lice za negovo sproveduvawe vo soodvetnata
ustanova.
3. UPATUVAWE NA SUDSKATA ODLUKA NA IZVR[UVAWE
1. Izvr{uvaweto na sudskata odluka pretstavuva sproveduvawe
vo `ivot na izre~enata krivi~na sankcija sprema storitelot na deloto
vo konkretkiot krivi~en predmet. Procesnite pretpostavki za izvr{uvawe
na sudskite odluki (presuda, re{enie i naredba) se sodr`ani
vo Glava XIII ZKP. Postapkata za izvr{uvawe na krivi~nite sankcii e
regulirana so Zakonot za izvr{uvawe na sankcite.
2. Rabotite na izvr{uvaweto na sankciite se sostaven element
na pravosudniot sistem. Niv gi vr{i Direkcijata nadle`na za izvr{uvawe
na sankciite pri Ministerstvoto za pravda. Toa {to Direkcijata
se javuva kako glaven organ na koj mu e dovereno izvr{uvaweto ne
407

zna~i deka istiot go pokriva celokupniot sistem na izvr{uvaweto na
sankciite za kaznivi dela, zatoa {to del od niv celosno ili delumno
se preneseni vo nadle`nost na drugi organi. Takov e na primer, slu-
~ajot so izvr{uvaweto na merkite na bezbednost i vospitno-popravnite
merki.
1 0 Vo nadle`nost na Direkcijata za izvr{uvawe na sankciite e
izvr{uvaweto na: krivi~nite sankcii - zatvor, do`ivoten zatvor, maloletni~ki
zatvor i zavodskata vospitno-popravna merka upatuvawe vo
vospitno-popraven dom.
2 0 Vo nadle`nost na sudot {to ja donel prvostepenata odluka e
izvr{uvaweto na: pari~nata kazna izre~ena za storeno krivi~no delo
(~l. 212 ZIS) i pa~i~nata kazna izre~ena na pravno lice (~l. 330 ZIS)
3 0 Vo nadle`nost na podra~nite edinici na Ministerstvoto za
vnatre{ni raboti e izvr{uvaweto na del od merkite na bezbednost
izre~eni za krivi~no delo ili za prekr{ok: zabrana na upravuvawe so
motorno vozilo (~l. 222 ZIS) i proteruvawe na stranec od zemjata (~l.
224 ZIS).
4 0 Vo nadle`nost na oddelenie za izvr{uvawe na alternativni
merki pri centar za socijalni raboti spored `iveali{teto, odnosno
prestojuvali{teto na osudenoto lice e izvr{uvaweto na za{titen nadzor
izre~en so odluka za uslovna osuda, za{titen nadzor izre~en so
odluka za usloven otpust, op{tokorisna rabota i ku}en zatvor (~l. 225
- 226 ZIS)
5 0 Nadle`en organ za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova
e zdravstvena ustanova osnovnana za taa cel ili specijalna bolnica za
psihijatrija {to osnovniot sud ja opredeluva vo svojata odluka (~l. 240
st. 1 i 2 ZIS).
6 0 Nadle`en organ za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno
psihijatrisko lekuvawe na sloboda e zdravstvena ustanova
{to osnovniot sud ja opredeluva vo svojata odluka (~l. 248 st. 1 ZIS).
7 0 Nadle`en organ za izvr{uvawe na merkata na bezbednost zadol`itelno
lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani e zdravstvena ustanova
osnovnana za taa cel ili specijalna bolnica za psihijatrija {to
osnovniot sud ja opredeluva vo svojata odluka (~l. 240, 250 i 251 ZIS).
8 0 Vo nadle`nost na sudot {to ja izrekol merkata e izvr{uvaweto
na konfiskacijata na imot i imotnata korist i odzemaweto
predmeti (~l. 344 ZIS)
9 0 Vo nadle`nost na sud opredelen so zakon e izvr{uvaweto na
merkata odzemawe na predmeti koi se upotrebeni ili bile nameneti za
izvr{uvawe na krivi~no delo (~l. 355 ZIS).
10 0 Nadle`ni organi za izvr{uvawe na merkata na bezbednost
zabrana na vr{ewe profesija, dejnost ili dol`nost se:
a) pravnoto lice ili druga institucija vo koja osudenoto lice e
vraboteno,
408

) nadle`niot organ za izdavawe odobrenie za vr{ewe profesija,
dejnost ili dol`nost,
v) nadle`niot organ na inspekcijata na trudot vo mestoto na
`iveali{teto, odnosno prestojuvali{teto na osudenoto lice, i
g) nadle`niot sud za registracija na preprijatijata (~l. 220
ZIS).
11 0 Vo nadle`nost na centarot za socijalni raboti e izvr{uvaweto
na vospitno-popravnata merka zasilen nadzor od strana na centarot
za socijalni raboti (~l. 298 ZIS).
12 0 Vo nadle`nost na Ministerstvoto za trud i socijalna politika
e izvr{uvaweto vospitno-popravnata merka upatuvawe vo disciplinski
centar za maloletnici (~l. 283 ZIS).
13 0 Vo nadle`nost na zadol`eniot roditel, posvoitel ili staratel
e izvr{uvaweto na vospitno-popravnata merka zasilen nadzor od
strana na roditelite, posvoitelot ili staratelot (~l. 289 ZIS).
14 0 Vo nadle`nost na semejstvoto opredeleno so sudska odluka e
izvr{uvaweto na vospitno-popravnata merka zasilen nadzor vo drugo
semejstvo (~l. 294 ZIS).
Za izvr{uvawe na odelen vid sankcii ZIS ne go opredeluva
nitu organot ni na~inot natu nivnoto izvr{uvawe, od ednostavni pri-
~ini {to se raboti za sankcii koi se smetaat za izvr{eni so samoto
nivno izrekuvawe od strana na sudot. Takvi sankcii se: parapenalnite
sankcii (uslovnata osuda i sudskata opomena).
3. [to se odnesuva do samoto upatuvawe na sudskata odluka na
izvr{uvawe od zna~ewe se vidot na odlukata i vidot na krivi~nata sankcija,
ottamu {to zakonot vrz osnova na ovie dva kriteriumi ja regulira
nadle`nosta i postapkata za izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii.
Soglasno tie kriteriumi re{enijata i naredbite, po pravilo,
gi izvr{uvaat organite {to gi donele (~l. 128 st. 3 ZKP).
1 0 Naredbite se izvr{uvaat vedna{ ako organot {to ja izdal naredbata
ne naredi poinaku (~l. 128 st. 1 ZKP in fine). Inaku naredbata
kako odluka vo krivi~nata postapka se donesuva poradi re{avawe na
odredeni pra{awa vo vrska so upravuvaweto so postapkata (na primer,
vo vrska so dostavuvawe na pismena, povikuvawe ili doveduvawe na
lica, odreduvawe na ro~i{ta, izrekuvawe na procesni kazni i sl.).
Ottamu {to deluvaweto na naredbata e povrzano so konkretnata procesna
situacija, promenata na taa situacija mo`e da dovede do otpovikuvawe
na naredbata. Od tie pri~ini naredbata ne e opfatena so
va`eweto na institutot pravosilnost. Zna~ajno e i toa deka protiv
naredba ne mo`e da se izjavi `alba.
2 0 Re{enijata, po pravilo, se izvr{uvaat koga stanale pravosilni
(~l. 128 st. 1 ZKP). Ako sudot so re{enie odlu~il za tro{ocite
na krivi~nata postapka, naplatata na tie tro{oci se vr{i spored odredbite
na ~l. 127 st. 1 i 2 ZKP (~l. 128 st. 3 ZKP in fine).
409

4. [to se odnesuva do presudite, kaj niv e od zna~ewe izvr{uvaweto
na krivi~nite sankcii i drugite odluki doneseni vo vrska so niv.
1 0 Kaznite li{uvawe od sloboda (maloletni~ki zatvor, zatvor
i do`ivoten zatvor) se izvr{uvaat vo kazneno-popravnite ustanovi vo
Makedonija. Potrebnite merki za izvr{uvawe na kaznata li{uvawe od
sloboda e obvrzan da gi prezeme nadle`niot osnoven sud. Me|u tie merki
spa|a i upatuvaweto na izdr`uvawe na kaznata {to se vr{i vedna{
po priemot na izvr{nata odluka od sudot {to odlukata ja donel vo
prv stepen, a najdocna vo rok od osum dena po nejziniot priem (~l. 80
ZIS).
2 0 Postapkata za naplata na pari~nata kazna po slu`bena dol`nost
ja poveduva sudot {to ja izrekol pari~nata kazna vo prv stepen
(~l. 227 st. 1 ZIS).
3 0 Izvr{uvaweto na presudata vo pogled na tro{ocite na krivi~nata
postapka, na odzemaweto na imotnata korist i na imotnopravnite
barawa go vr{i nadle`niot sud spored odredbite {to va`at za
izvr{nata postapka (~l. 127 st. 1 ZKP).
4 0 Prisilnata naplata na tro{ocite na krivi~nata postapka,
vo korist na buxetot se vr{i po slu`bena dol`nost. Tro{ocite na
prisilnata naplata prethodno se isplatuvaat od Buxetot na Republika
Makedonija (~l. 127 st. 2 ZKP).
5 0 Ako vo presudata e izre~ena merka na bezbednost odzemawe
na predmeti, sudot {to ja izrekol presudata vo prv stepen }e odlu~i
dali takvite predmeti }e se prodavaat spored odredbite {to va`at za
izvr{nata postapka ili }e se predadat na dr`avni organi, kriminalisti~ki
muzej ili na drugi institucii ili }e se uni{tat. Parite dobieni
so proda`bata na predmetite se vnesuvaat vo Buxetot na
Republika Makedonija (~l. 127 st. 3 ZKP). Ovie odredbi soglasno se
primenuvaat i koga e donesena odluka za odzemawe na predmetite vrz
osnova na ~l. 485 ZKP (~l. 127 st. 4 ZKP).
6 0 Pravosilnata odluka za odzemawe na predmeti, nadvor od slu-
~ajot na povtoruvawe na krivi~nata postapka, odnosno barawe za za-
{tita na zakonitosta ili barawe za vonredno preispituvawe na pravosilnata
presuda, mo`e da se izmeni vo spor ako se javi spor za sopstvenosta
na odzemenite predmeti (~l. 127 st. 5 ZKP).
7 0 Vo slu~aj na somnevawe za dozvolenosta na izvr{uvaweto na
sudskata odluka ili zasmetuvaweto na kaznata, ili ako vo pravosilnata
presuda ne e odlu~eno zasmetuvaweto na pritvorot, ili na porano
izdr`anata kazna, ili zasmetuvaweto ne e pravilno izvr{eno }e odlu-
~i za toa so posebno re{enie pretsedatelot na sovetot na sudot {to
sudel vo prv stepen, odnosno sudijata poedinec. @albata ne go zadr`uva
izvr{uvaweto na re{enieto, osven ako sudot ne opredelil poinaku
(~l. 129 st. 1 ZKP). Ako pak, se javi somnevawe za tolkuvaweto na sudskata
odluka za toa odlu~uva sudot {to ja donel pravosilnata odluka
410

(~l. 129 st. 2 ZKP). 306
8 0 Koga odlukata so koja e odlu~eno za imotnopravno barawe
stanala pravosilna, o{teteniot mo`e da bara od sudot {to odlu~il vo
prv stepen da mu izdade zaveren prepis od odlukata so nazna~uvawe
deka odlukata e izvr{na (~l. 130 ZKP).
Najposle, treba postojano da se ima predvid i op{toto na~elo
spored koe, ako sudot {to ja donel presudata vo prv stepen ne e nadle-
`en za nejzino izvr{uvawe, dol`en e do organot {to e nadle`en za
izvr{uvaweto da dostavi zaveren prepis od presudata so potvrda za
izvr{nosta (~l. 125 st. 3 ZKP).
II. KRIVI^NA POSTAPKA PO REDOVNI PRAVNI LEKOVI
1. @ALBA NA PRESUDATA NA PRVOSTEPENIOT SUD
Vo na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo `albata pretstavuva
edinstven vid pravne lek protiv prvostepena presuda. So nea se
napa|aat site vidovi prvostepeni presudi bez ogled na vidot na
povredite. Taa e redoven praven lek so suspenzivno i devolutivno dejstvo
so koj se pobiva presudata poradi fakti~ki (quaestio facti) i pravni
pra{awa (quaestio iuris), kako i poradi odlukata na sudot za krivi~nite
sankcii, za odzemawe na imotna korist, za tro{ocite za krivi~nata
postapka, za imotnopravnite barawa, kako i poradi odluka za
objavuvawe na presudata preku pe~atot, radioto ili televizijata.
@albata na prvostepenata presuda ima suspenzivno dejstvo, za-
{to spored ~l 350 st. 2 ZKP, blagovremeno izjavenata `alba od ovlasteno
lice go odlaga izvr{uvaweto na presudata.
@albata ima devolutivno dejstvo, ottamu {to spored ~l. 361
ZKP po nea sekoga{ odlu~uva povisokiot, vtorostepeniot sud.
1.1. Pravo na izjavuvawe `alba i osnovi poradi koi mo`e da se pobiva
presudata
1. Pravo na izjavuvawe `alba. @alba mo`at da izjavat strankite,
branitelot, zakonskiot zastapnik na obvinetiot i o{teteniot
(~l. 351 st. 1 ZKP).
306
Za pogre{noto supsumirawe vo ovaa odredba na eden dubiozen na~elen
stav od porane{na Jugoslavija, spored koj se presmetuva{e ostatokot na
izdr`uvaweto na kaznata vo slu~aj na nastanati nelogi~nosti poradi neusoglasenoto
prostuvawe na kaznata so re{enie za pomiluvawe i namaluvawe na
kaznata so re{enie za vonredno ubla`uvawe na kaznata, podrobno Sulejmanov,
Z. Komentar na zakonot za izvr{uvawe na sankciite, str. 325-329. Poinaku:
Proevski - Krckovski, Komentar, str. 137-138 i 436-437.
411

1 0 Vo korist na obvinetiot `alba mo`at da izjavat i negoviot
bra~en odnosno vonbra~en drugar, rodnina po krv vo prava linija, posvoitel,
posvoenik, brat, sestra i hranitel. Rokot za `alba i vo toj slu-
~aj te~e od denot koga na obvinetiot, odnosno na negoviot branitel mu
e dostaven prepisot od presudata (~l. 351 st. 2 ZKP).
Javniot obvinitel mo`e da izjavi `alba kako na {teta, taka i
vo korist na obvinetiot (~l. 351 st. 3 ZKP).
O{teteniot mo`e da ja pobiva presudata samo poradi odlukata
na sudot za tro{ocite na krivi~nata postapka, no ako javniot obvinitel
go prezel goneweto od o{teteniot kako tu`itel (~l. 59 st. 2 ZKP),
o{teteniot mo`e da izjavi `alba poradi site osnovi poradi koi mo`e
da se pobiva presudata od ~l. 354 (~l. 351 st. 4 ZKP).
@alba mo`e da izjavi i liceto ~ij predmet e odzemen ili od koe
e odzemena imotna korist pribavena so krivi~noto delo, kako i pravnoto
lice na koe mu e izre~eno odzemawe na imotnata korist (~l. 351
st. 5 ZKP).
Branitelot i licata od ~l. 351 st. 2 ZKP, mo`at da izjavat `alba
i bez osobeno ovlastuvawe od obvinetiot, me|utoa ne i protiv negovata
volja (~l. 351 st. 6 ZKP).
2 0 Protiv presudata donesena vo prv stepen ovlastenite lica
mo`at da izjavat `alba vo rok od 15 dena od denot na dostavuvaweto na
prepisot na presudata (~l. 350 st. 1 ZKP). Ovoj rok e prekluziven, {to
zna~i deka negovoto propu{tawe povlekuva gubewe na pravoto na strankite
na `alba. Isklu~ok od ova pravilo pretstavuvaat slu~aite koga
e dozvoleno da se bara restitutio in integrum.
3 0 Ovlastenite lica mo`at da se odre~at od pravoto na `alba, a
mo`at i da se otka`at od `albata.
a) Odre~uvawe od `alba e izjava od ovlasteno lice deka ja povlekuva
ve}e vlo`enata `alba. Tu`itelot i o{teteniot mo`at da se
odre~at od pravoto na `alba od momentot na objavuvaweto na presudata
do istekot na rokot za izjava na `alba, a mo`at do donesuvaweto na
odlukata na vtorostepeniot sud da se otka`at i od ve}e izjavenata `alba
(~l. 352 st. 2 ZKP).
Obvinetiot mo`e da se odre~e od pravoto na `alba samo otkako
mu e dostavena presudata. Obvinetiot i pred toa mo`e da se odre~e od
pravoto na `alba ako tu`itelot i o{teteniot koga ima pravo da izjavi
`alba poradi site osnovi (~l. 347 st. 4 ZKP), se odrekle od pravoto
na `alba, osven ako obvinetiot spored presudata bi trebalo da izdr-
`uva kazna zatvor (~l. 352 st. 1 ZKP).
b) Otka`uvawe od pravo na `alba e izjava na strankata deka taa
nema da go koristi svoeto pravo na `alba. Obvinetiot mo`e da se
otka`e od ve}e izjavenata `alba do donesuvaweto na odlukata na vtorostepeniot
sud. Obvinetiot mo`e da se otka`e i od `albata {to ja
izjavil negoviot branitel ili licata navedeni vo ~len 351 st. 2 ZKP
(~l. 352 st. 1 ZKP in fine).
412

Odrekuvaweto i otka`uvaweto od `albata ne mo`e da se otpovika
(~l. 352 st. 3 ZKP).
2. Osnovi poradi koi mo`e da se pobiva presudata. @albata e
celosen praven lek, ottamu {to so nea prvostepenata presuda mo`e da
se pobiva poradi sekakov, pa i najmal nedostatok. Pritoa vo iznesuvaweto
novi fakti i dokazi vo `albata nema prekluzija.
Spored ~l. 354 ZKP, presudata mo`e da se pobiva:
a) poradi su{testvena povreda na odredbite na krivi~nata postapka,
b) poradi povreda na Krivi~niot zakonik,
v) poradi pogre{no ili necelosno utvrdena fakti~ka sostojba,
g) poradi odluka za krivi~nite sankcii, za odzemawe na imotna
korist, za tro{ocite za krivi~nata postapka, za imotnopravnite barawa,
kako i poradi odluka za objavuvawe na presudata preku pe~atot,
radioto ili televizijata.
Ad a) Spored ~l. 355 st. 1 ZKP bitna (su{testvena) povreda na
odredbite na krivi~nata postapka (lat. - error in procedendo - pogre{ka
vo postapuvaweto) postoi, ako:
1 0 sudot bil nepropisno sostaven ili ako vo izrekuvaweto na
presudata u~estvuval sudija ili sudija - porotnik koj ne u~estvuval na
glavniot pretres ili so pravosilna odluka e izzemen od sudeweto,
2 0 na glavniot pretres u~estvuval sudija ili sudija - porotnik
koj moral da se izzeme (~l. 36 t. 1 - 5 ZKP),
Na ovaa povreda `alitelot mo`e da se povika vo `albata samo
ako taa povreda ne mo`el da ja iznese vo tekot na glavniot pretres ili
ja iznel, no prvostepeniot sud ne ja zel predvid (~l. 368 ZKP).
3 0 glavniot pretres e odr`an bez lice ~ie prisustvo na glavniot
pretres e zadol`itelno spored zakonot,
Bitna povreda na formalniot zakon po ovoj osnov postoi ako e
odr`an glaven pretres vo redovna postapka bez prisustvo na: a) javniot
obvinitel, b) branitelot, v) preveduva~ot, kako i g) na zakonskiot
zastapnik, no vo posledniov slu~aj samo koga zakonskiot zastapnik
voop{to ne bil povikan na glavniot pretres.
4 0 protivno na zakonot javnosta bila isklu~ena na glavniot
pretres,
5 0 sudot gi povredil propisite na krivi~nata postapka po pra-
{aweto dali postoi obvinenie od ovlasteniot tu`itel ili predlog od
o{teteniot odnosno odobrenie od nadle`niot organ,
6 0 presudata ja donel sud koj poradi stvarnata nenadle`nost ne
mo`el da sudi po toj predmet ili ako sudot nepravilno go odbil obvinenieto
poradi stvarna nenadle`nost,
7 0 sudot so svojata presuda ne go re{il napolno predmetot na
obvinenieto,
8 0 presudata se zasnova vrz dokaz vrz koj spored odredbite na
ovoj zakon ne mo`e da se zasnova presudata, osven ako so ogled na drugi-
413

te dokazi e o~igledno deka i bez toj dokaz bi bila donesena ista presuda,
9 0 obvinenieto e pre~ekoreno (~l. 338 st. 1 ZKP),
10 0 so presudata e povredena zabranata reformatio in peius (~l. 369
ZKP), i
11 0 a) izrekata na presudata e nerazbirliva, protivre~na na samata
sebe ili na pri~inite na presudata (nedostatoci vo dispozitivot
na prvostepenata presuda), ili b) ako presudata nema voop{to pri-
~ini, ili vo nea ne se navedeni pri~inite za re{itelnite fakti ili
tie pri~ini se napolno nejasni, ili vo zna~itelna mera protivre~ni
(nedostatoci vo obrazlo`enieto na prvostepenata presuda), ili v) ako
za re{itelnite fakti postoi zna~itelna protivre~nost me|u ona {to
se naveduva vo pri~inite na presudata za sodr`inata na ispravite ili
za zapisnikot na iskazite dadeni vo postapkata i samite tie ispravi
ili zapisnikot.
12 0 sudot gi povredil odredbite za upotreba na jazikot vo postapkata
utvrdeni so ZKP.
13 0 Su{testvena povreda na odredbite na krivi~nata postapka
postoi i ako sudot dodeka go podgotvuva glavniot pretres ili vo tekot
na glavniot pretres, ili pri donesuvaweto na presudata ne primenil,
ili nepravilno primenil nekoja odredba od ZKP, ili na glavniot
pretres go povredil pravoto na odbranata, a toa vlijaelo ili mo`elo
da vlijae vrz zakonitoto i pravilnoto donesuvawe na presudata (~l.
355 st. 2 ZKP). Povredite od ovoj vid, na primer, se: povredite na
pravoto na materijalna i formalna odbrana (onevozmo`uvawe na
obvinetiot da se izjasni za site fakti i dokazi {to go tovarat ili mu
odat vo korist, iznuduvawe na priznanie ili izjava), povreda na
odredbite ~ija cel e da gi otstranat site iznenaduvawa za obvinetiot,
(na primer, zaka`uvawe na glavniot pretres pred dostavuvaweto i
vleguvawe vo sila na obvinenieto, nepridr`uvawe na rokot od povikuvaweto
do glavniot pretres, ne~itawe na obvinenieto na glavniot
pretres), povredite na na~elata na neposrednost i usnost, itn. 307
Na ova mesto vedna{ treba da se istakne deka navedenite osnovi
ZKP gi pomestuva vo dve golemi grupi: apsolutni i relativni nedostatoci
na napadnatata presuda (apsolutni i relativni povredi na
procesniot zakon). Takvoto razlikuvawe se vr{i poradi granicite na
ispituvaweto na napadnatata presuda. Imeno sudot po slu`bena dol`nost
e obvrzan da ja ispituva presudata vo granicite na apsolutnite
nedostatoci (kaj niv e zakonska pretpostavka deka vlijaele na odlukata
koja mora da se ukine ili izmeni {tom po povod `albata se utvrdi
deka povredata postoi). [to se odnesuva do relativnite nedostatoci,
niv sudot gi ispituva samo dokolku tie se istaknati vo `albata
307
Vidi: Vasiljevi}, T. op. cit. str. 606-607 i Gruba~, M. Za{tita prava
~oveka u Jugoslovenskom krivi~nom postupku, JRKKP, 1979/1, str. 139.
414

(odlukata se menuva ili ukinuva samo ako vo slu~aj na konkretnata povreda
sudot najde deka taa vlijaela vrz zakonitoto i pravilno donesuvawe
na odlukata). 308 Pritoa, soglasno ~l. 367 st. 1 ZKP, kako apsolutni
nedostatoci na napadnata presuda treba da se tretiraat osnovite
od ~l. 355 st. 1 t. 1, 5, 6, 8, 9, 10, 11 i 12 ZKP. Soglasno navedenoto, me|u
relativnite nedostatoci na napadnatata presuda se pomestuvaat osnovite
od ~l. 355 st. 1. t. 2, 3, 4 i 7 i ~l. 355 st. 2 ZKP. 309
Ad b) Spored ~l. 356 ZKP povreda na Krivi~niot zakonik (lat.
- error in judicando - povreda vo sudeweto), povredi na odredbite na materijalnoto
krivi~no pravo, postoi ako Krivi~niot zakonik e povreden
po pra{aweto dali:
1 0 deloto za koe se goni obvinetiot e krivi~no delo,
2 0 ima okolnosti {to ja isklu~uvaat krivi~nata odgovornost,
3 0 ima okolnosti {to go isklu~uvaat krivi~noto gonewe, a osobeno
dali nastapila zastarenost na krivi~noto gonewe ili goneweto e
isklu~eno poradi amnestija, ili pomiluvawe ili rabotata e ve}e pravosilno
presudena,
4 0 vo pogled na krivi~noto delo {to e predmet na obvinenieto e
primenet zakon {to ne mo`e da se primeni,
5 0 so odlukata za kaznata, za uslovnata osuda ili za sudskata
opomena, odnosno so odlukata za merkata na bezbednost, ili za odzemawe
na imotnata korist e pre~ekoreno ovlastuvaweto {to go ima sudot
spored zakonot, i
6 0 se povredeni odredbite za zasmetuvawe na pritvorot, kako i
sekoe li{uvawe od sloboda vo vrska so krivi~noto delo i na izdr`anata
kazna.
Povredite na Krivi~niot zakonik sekoga{ imaat karakter na
apsolutni nedostatoci.
Ad v) Presudata mo`e da se pobiva poradi pogre{no ili necelosno
utvrdena fakti~ka sostojba koga sudot nekoj re{itelen fakt pogre{no
go utvrdil ili ne go utvrdil (~l. 357 st. 1 ZKP). Necelosno
utvrdena fakti~ka sostojba postoi i koga na toa uka`uvaat novi fakti
ili novi dokazi (~l. 357 st. 2 ZKP).
Ad g) Presudata odnosno re{enieto za sudska opomena mo`e da
se pobiva poradi odluka za kaznata, uslovna osuda i sudska opomena
koga so taa odluka ne e pre~ekoreno zakonskoto ovlastuvawe (~l. 356 t.
5 ZKP), no sudot ne ja odmeril pravilno kaznata so ogled na okolnostite
{to vlijaat kaznata da bide pogolema ili pomala i poradi toa
{to sudot gi primenil ili ne gi primenil odredbite za ubla`uvawe
na kaznata, za osloboduvawe od kaznata, za uslovna osuda ili za sudska
opomena, iako za toa postoele zakonski uslovi (~l. 358 st. 1 ZKP).
308
Vidi: Gruba~, M. op. cit., str. 139.
309
Taka: Dimitrijevi}, D. op. cit. str. 168-169. Poinaku: Bayer, V. op. cit,
knjiga prva, str. 135 i golem broj drugi avtori.
415

Odlukata za merkata na bezbednost ili za odzemawe na imotnata
korist mo`e da se pobiva ako ne postoi povreda na zakonot od ~l.
356 t. 5 ZKP, no sudot nepravilno ja donel ovaa odluka ili ne ja izrekol
merkata na bezbednost odnosno odzemawe na imotnata korist, iako
postoele za toa zakonski uslovi. Od istite pri~ini mo`e da se pobiva
odlukata za tro{ocite na krivi~nata postapka (~l. 358 st. 2 ZKP).
Odlukata za imotnopravnite barawa, kako i odlukata za objavuvawe
na presudata preku pe~atot, radioto ili televizijata mo`e da
se pobiva koga sudot za ovie pra{awa donel odluka sprotivno na zakonskite
odredbi (~l. 358 st. 3 ZKP).
416
1.2. Podnesuvawe i sodr`ina na `albata
Postapkata po `alba se deli na postapka pred sudot od prv stepen
- iudex a quo i postapka pred povisokiot sud - iudex ad quem.
1. Podnesuvawe na `albata. @albata na presudata na prvostepeniot
sud se podnesuva od strana na ovlastenite lica vo zakonskiot
rok do sudot {to ja izrekol prvostepenata presuda. @albata so potrebnite
prilozi se podnesuva do sudot {to ja izrekol prvostepenata presuda
vo dovolen broj primeroci za sudot, kako i za protivnata stranka
i za branitelot zaradi davawe odgovor (~l. 359 st. 1 ZKP).
2. Sodr`ina na `albata. Sodr`inata na `albata e odredena vo
Zakonot i nepridr`uvaweto do soodvetnite odredbi mo`e da dovede do
otfrlawe na `albata. Spored ~l. 353 st 1 ZKP, taa treba da sodr`i:
1 0 ozna~uvawe na presudata protiv koja se izjavuva `albata,
2 0 osnovot za pobivawe na presudata (~l. 354 ZKP),
3 0 obrazlo`enie na `albata,
4 0 predlog pobivanata presuda napolno ili delumno da se ukine
ili preina~i, i
5 0 potpis na liceto koe izjavuva `alba.
Podnositelot vo `albata vo `albata mo`e da iznesuva novi
fakti i novi dokazi, no pritoa e dol`en da gi navede pri~inite zo{to
ne gi iznel porano. Povikuvaj}i se na novi fakti, `alitelot e dol`en
da gi navede dokazite so koi }e se doka`at tie fakti, a povikuvaj}i se
na novi dokazi, toj e dol`en da gi navede faktite {to saka da gi doka-
`e so tie dokazi (~l. 353 st. 4 ZKP). Me|utoa, vo ZKP ne se predvideni
nikakvi {tetni posledici vo slu~aj takvite pri~ini da ne se izneseni,
odnosno dokolku tie voop{to ne se odr`ivi so ogled na nivnata
opravdanost. Vo prifa}aweto na novite fakti i dokazi sudot se rakovodi
samo od interesot na krivi~nata postapka zaradi pravilno rasvetluvawe
i re{avawe na krivi~niot predmet.
Sudot ja ispituva urednosta na `albata, odnosno opravdanosta
na nejzinata sodr`ina po slu`bena dol`nost i spored nastanata situacija
donesuva i sodvetna odluka, Taka, ako `alba izjavil obvinetiot
ili drugo lice ovlasteno da izjavi `alba vo korist na obvinetiot od

~l. 351 st. 2 ZKP, a obvinetiot nema branitel, ili ako `alba izjavil
o{teteniot, o{teteniot kako tu`itel ili privatniot tu`itel koj
nema polnomo{nik, a `albata ne e sostavena vo soglasnost so odredbite
od ~l. 353 st 1 ZKP, prvostepeniot sud }e go povika `alitelot
da ja dopolni `albata vo opredelen rok so pismen podnesok ili vo zapisnik
kaj toj sud. Ako `alitelot ne se javi na ovaa pokana, sudot }e ja
otfrli `albata ako ne gi sodr`i podatocite od t. 2, 3 i 5 od navedeniot
~len, a ako `albata ne go sodr`i podatokot od t. 1, }e se otfrli
ako ne mo`e da se utvrdi na koja presuda se odnesuva. Ako `albata e
izjavena vo korist na obvinetiot sudot }e ja dostavi do vtorostepeniot
sud ako mo`e da se utvrdi na koja presuda se odnesuva, a ako toa ne
mo`e da se utvrdi sudot }e ja otfrli `albata (~l. 353 st. 2 ZKP).
Ako pak `albata ja izjavil o{teteniot, o{teteniot kako tu`itel
ili privatniot tu`itel koj ima polnomo{nik ili javniot obvinitel,
a `albata ne gi sodr`i podatocite od t. 2, 3 i 5, ili ako `albata
ne go sodr`i podatokot od t. 1, a ne mo`e da se utvrdi na koja presuda
se odnesuva, sudot }e ja otfrli `albata. @albata so ovie nedostatoci
izjavena vo korist na obvinetiot koj ima branitel sudot }e ja dostavi
do vtorostepeniot sud ako mo`e da se utvrdi na koja presuda se
odnesuva, a ako toa ne mo`e da se utvrdi sudot }e ja otfrli `albata
(~l. 353 st. 3 ZKP).
1.3. Tek na postapkata po `alba
So podnesuvawe na `albata protiv presudata na prvostepeniot
sud zapo~nuva postapkata vo koja sudot ja ispituva izjavenata `alba i
napadnatata presuda i odlu~uvajki za niv go re{ava i krivi~niot predmet.
Tekot na ovaa postapka ima dva stadiumi: podgotvitelna postapka
i glavna postapka.
a) Podgotvitelna postapka (prv stadium)
Podgotvitelnata postapka najprvin se vodi pred prvostepeniot
sud protiv ~ija presuda e izjavena `albata, a potoa pred sudot od vtor
stepen koj re{ava za samiot krivi~en predmet.
1 0 Vo podgotvitelnata postapka pred prvostepeniot sud pretsedatelot
na sovetot ja ispituva `albata vo pogled na nejzinata: a) urednost,
b) blagovremenost i g) dopu{tenost i ako utvrdi deka `albata e
neuredna, nenavremena (~l. 350 ZKP) i nedozvolena (~l. 351 ZKP), ja
otfrla so re{enie (~l. 359 st. 2 ZKP). Pogore vidovme vo {to se sostoi
neurednosta na `albata. [to se odnesuva, pak, do neblagovremenosta
i nedopu{tenosta na `albata, ZKP propi{uva deka `albata e neblagovrena
(nenavremena) ako e podnesena po zakonskiot rok (~l. 373
ZKP), a deka e nedopu{tena ako e izjavena od lice koe ne e ovlasteno
za podnesuvawe na `albata ili se odreklo, odnosno se otka`alo od `a-
417

lbata, ili ako po otka`uvaweto povtorno e izjavena `alba, ili ako
`albata spored zakonot ne e dozvolena (~l. 274 ZKP).
Potoa prvostepeniot sud dostavuva eden primerok od `albata
do sprotivnata stranka (~l. 116 i 117 ZKP), koja vo rok od osum dena od
denot na priemaweto na `albata mo`e da podnese do sudot odgovor na
`albata. Najposle, po priemot na odgovorot na `albata, odnosno po
istekot na rokot za odgovor na `albata, prvostepenito sud `albata i
odgovorot na `albata so site spisi gi dostavuva do vtorostepeniot
sud.
2 0 So postapkata pred sudot od vtor stepen rakovodi pretsedatelot
na `albeniot sovet, koj zaradi prezemawe na potrebnite podgotvitelni
dejstvija opredeluva sudija izvestitel.
Vo postapkata na prezemawe na potrebnite podgotvitelni dejstvija
sudijata izvestitel mo`e po potreba od prvostepeniot sud da
pribavi izve{taj za povredite na odredbite na krivi~nata postapka, a
mo`e preku toj sud ili preku istra`niot sudija na sudot na ~ie podra-
~je treba da se izvr{i dejstvieto, ili na drug na~in da gi proveri
navodite vo `albata vo pogled na novite dokazi i novite fakti, ili od
drugi organi, ili pravni lica da pribavi potrebni izve{tai ili spisi
(~l. 361 st. 4. ZKP).
Pritoa, ako e vo pra{awe krivi~no delo za koe se goni po barawe
od javniot obvinitel, sudijata izvestitel od svoja strana gi dostavuva
spisite do nadle`niot javen obvinitel koj e dol`en da gi razgleda
i bez odlagawe da mu gi vrati na sudot (~l. 361 st. 1 ZKP). [to se
odnesuva, pak, do javniot obvinitel, toj vra}aj}i gi spisite, mo`e da
stavi svoj predlog ili da izjavi deka }e stavi predlog na sednicata na
sovetot (~l. 361 st 2. ZKP). Koga javniot obvinitel }e gi vrati spisite,
pretsedatelot na sovetot }e zaka`e sednica na sovetot. Za sednicata
na sovetot }e se izvesti javniot obvinitel (~l. 361 st 3. ZKP).
Ako sudijata izvestitel utvrdi deka vo spisite se nao|aat zapisnicite
i izvestuvawata predvideni vo ~l. 79 ZKP, spisite }e gi dostavi
do prvostepeniot sud pred odr`uvaweto na sednicata na vtorostepeniot
sovet, za pretsedatelot na prvostepeniot sovet da donese re{enie
za nivno izdvojuvawe od spisite i, po pravosilnosta na re{enieto,
vo zatvorena obvivka da mu gi predade na istra`niot sudija zaradi ~uvawe
odvoeno od drugite spisi (~l. 361 st. 5. ZKP).
418
b) Glavna postapka (vtor stadium)
Po zavr{uvaweto na podgotvitelnata postapka doa|a do glavnata
postapka vo koja na sednica na sovetot ili na glaven pretres se rasprava
za krivi~niot predmet, a odlukata za samiot predmet se donesuva
na nejavna sednica. Glavnata postapka vtorostepeniot sud po pravilo
ja sproveduva na sednica na sovetot, a samo isklu~itelno na glaven
pretres. Dali }e odr`i pretres odlu~uva vtorostepeniot sud na

sednica na sovetot (~l. 363 st. 2 ZKP). Do glaven pretres pred vtorostepen
sud doa|a samo ako kumulativno se ispolnat slednive uslovi:
a) ako e potrebno poradi pogre{no ili necelosno utvrdena fakti~ka
sostojba da se izvedat novi dokazi, ili
b) ako e potrebno da se povtorat dokazite izvedeni i porano a
postojat opravdani pri~ini predmetot da ne se vrati na prvostepeniot
sud na povtoren glaven pretres (~l. 364 st. 1 ZKP).
1 0 Sednica na sovetot. Sednica na sovetot zaka`uva pretsedatelot
na sovetot. Za sednicata na sovetot se izvestuvaat obvinetiot i
negoviot branitel, o{teteniot kako tu`itel, ili privatniot tu`itel
koi vo rokot predviden za `alba ili za odgovor na `albata barale da
bidat izvesteni za sednicata ili predlo`ile odr`uvawe na pretres
pred vtorostepeniot sud (~l. 364 - 366 ZKP). Me|utoa, pretsedatelot
na sovetot ili sovetot mo`e da odlu~i za sednicata na sovetot da se
izvestat strankite i toga{ koga toa ne go barale ili za sednicata da
se izvesti strankata koja toa ne go barala, ako nivnoto prisustvo bi
bilo korisno za razjasnuvawe na rabotite (~l. 362 st. 1 ZKP). [to se
odnesuva na obvinetiot koj e vo pritvor ili na izdr`uvawe na kaznata,
a ima branitel, negovoto prisustvo se obezbeduva samo ako pretsedatelot
na sovetot ili sovetot najde deka toa e celesoobrazno (~l. 362 st.
2 ZKP). Pritoa, nedoa|aweto na strankite koi se uredno izvesteni ne
go spre~uva odr`uvaweto na sednicata na sovetot. Ako obvinetiot ne
go izvestil sudot za promenata na prestojuvali{teto ili domot, sednicata
na sovetot mo`e da se odr`i iako obvinetiot ne bil izvesten za
sednicata (~l. 362 st. 4 ZKP).
Zakonot dozvoluva prisustvo na javnosta na sednicata na vtorostepeniot
sud, na koja prisustvuvaat strankite, so toa {to javnosta
mo`e da se isklu~i samo pod uslovite opredeleni so ~l. 280 - 282 ZKP
(~l. 362 st. 5 ZKP).
Sednicata ja otvora pretsedatelot na sovetot koj utvrduva dali
se ispolneti pretpostavkite za nejzinoto odr`uvawe. Samata, pak, sednica
zapo~nuva so izve{tajot na izvestitelot koj ja izlaga sostojbata
na rabotite, no bez da go iznesuva svoeto mislewe i ocena za osnovanosta
na `albata (~l. 365 st. 1 ZKP). Po predlog ili po slu`bena dol`nost
se ~ita presudata ili delot od presudata na koj se odnesuva `albata,
a po potreba i zapisnikot za glavniot pretres (~l. 365 st. 2
ZKP). Potoa se povikuva `alitelot da ja obrazlo`i `albata, a po
nego protivnikot da mu odgovori. Obvinetiot i negoviot branitel sekoga{
imaat posleden zbor (~l. 365 st. 3 ZKP).
Strankite mo`at na pretresot da iznesuvaat novi dokazi i fakti
(~l. 365 st. 4 ZKP).
So ogled na rezultatot od pretresot, tu`itelot mo`e vo celost
ili delumno da se otka`e od obvinitelniot akt ili da go izmeni obvinitelniot
akt vo korist na obvinetiot. Ako javniot obvinitel se otka`e
od obvinitelniot akt vo celost, o{teteniot gi ima pravata pre-
419

dvideni vo ~l. 57 ZKP (~l. 365 st. 5 ZKP).
Sednicata na sovetot zavr{uva koga sudot }e oceni deka predmetot
vo dovolna mera e razjasnet i deka mo`e da se pristapi kon donesuvawe
na kone~na odluka. Na sednicata na sovetot se sostavuva zapisnik
koj se priklu~uva kon spisite na prvostepeniot i vtorostepeniot
sud (~l. 362 st. 6 ZKP).
Re{enijata od ~l. 373 i 374 ZKP, mo`at da se donesat i bez izvestuvawe
na strankite za sednicata na sovetot (~l. 362 st. 7 ZKP).
2 0 Glaven pretres. Na glavniot pretres pred vtorostepeniot sud
se povikuvaat obvinetiot i negoviot branitel, tu`itelot, o{teteniot,
zakonskite zastapnici i polnomo{nicite na o{teteniot, o{teteniot
kako tu`itel i privatniot tu`itel, kako i svedocite i ve{tacite
za koi sudot }e odlu~i da se soslu{aat (~l. 364 st. 1 ZKP). Ako
obvinetiot e vo pritvor, pretsedatelot na sovetot na vtorostepeniot
sud }e prezeme sî {to e potrebno obvinetiot da se dovede na pretresot
(~l. 364 st. 1 ZKP). Zna~ajno e i toa deka ako o{teteniot kako tu`itel
ili privatniot tu`itel ne dojde na pretresot pred vtorostepeniot sud
nema da se primeni odredbata na ~l. 282 st. 2 ZKP (~l. 364 st. 1 ZKP).
Glavniot pretres pred vtorostepeniot sud se odr`uva soglasno
odredbite za glaven pretres pred prvostepeniot sud so taa razlika
{to ovde nu`no mora da se po~ituvaat specifi~nostite na koi uka`uva
ZKP (~l. 366 ZKP).
420
1.4. Granici na ispituvawe na napadnatata presuda
Spored ~l. 367 st. 1 ZKP, vtorostepeniot sud ja ispituva presudata
vo ovoj del vo koj taa se pobiva so `albata (tantum devolutium,
quantum appellatum - na odlu~uvawe pred povisokiot sud e izneseno toklu
kolku {to strankata se `ali), no ovde, sekoga{ po slu`bena dol`nost
mora da ja ispita prvostepenata presuda i vo onie delovi koi ne
se napadnati (da odi i ultra petitum), {to zna~i da ispita dali:
1 0 postoi bitna (su{testvena) povreda na odredbite na krivi-
~nata postapka (~l. 355 st. 1 t. 1, 5, 6, 8 - 11 ZKP) i dali glavniot pretres
protivno na odredbite na ZKP e odr`an vo otsustvo na obvinetiot,
a vo slu~aj na zadol`itelna odbrana i vo otsustvo na branitelot
na obvinetiot, i
2 0 na {teta na obvinetiot e povreden Krivi~niot zakonik (~l.
356 ZKP).
Toga{ koga `albata izjavena vo korist na obvinetiot ne sodr-
`i osnov za pobivawe na presudata i obrazlo`enie (~l. 353 st. 1 t. 2 i 3
ZKP), vtorostepeniot sud se ograni~uva na ispituvawe na napadnata
presuda po slu`bena dol`nost vo granicite na postoewe, odnosno nepostoeweto
na apsolutnite bitni povredi na krivi~nata postapka i
povredite na krivi~iot zakonik na {teta na obvinetiot, so toa {to se
ispituva i odlukata za kaznata, za merkite na bezbednost i za odzemawe

na imotna korist (~l. 367 st. 2 ZKP).
Pri ispituvaweto na napadnata presuda vtorostepeniot sud
mora da ima predvid deka `albata poradi pogre{no ili necelosno utvrdenata
fakti~ka sostojba ili poradi povreda na Krivi~niot zakonik
izjavena vo korist na obvinetiot sodr`i vo sebe i `alba poradi odlukata
za krivi~nata sankcija i za odzemaweto na imotnata korist (~l.
370 ZKP).
1.5. Odluki na vtorostepeniot sud
1. Napa|aweto na presudata vo osnova mo`e da se dvi`i vo nasoka
kon ukinuvawe na prvostepenata presuda (kasaciona `alba) ili vo
nasoka kon nejzino preina~uvawe (reformaciona `alba). Pritoa, vtorostepeniot
sud mo`e samo pri postoewe na to~no opredeleni povredi
da ukine prvostepena presuda, a pri postoewe na drugi povredi, a ne
onie koi se taksativno navedeni vo zakonot, toj e sloboden vo odlu~uvaweto
dali napadnatata presuda }e ja ukine ili preina~i.
2. Spored ~l. 372 st. 1 ZKP, vtorostepeniot sud mo`e na sednica
na sovetot ili vrz osnova na odr`an pretres:
1 0 So re{enie da ja otfrli `albata kako nenavremena (neblagovremena).
Sudot ja otfrla `albata kako nenavremena ako utvrdi
deka e podnesena po zakonski opredeleniot rok.
2 0 So re{enie da ja otfrli `albata kako nedozvolena. Sudot ja
otfrla `albata kako nedozvoena koga e izjavena: a) od lice koe ne e
ovlasteno za podnesuvawe na `albata, b) od lice koe se odreklo ili se
otka`alo od `albata, i v) ako `albata spored zakonot ne e dozvolena
(~l. 374 ZKP).
3 0 So presuda da ja odbie `albata kako neosnovana i da ja potvrdi
presudata na sudot od prv stepen. Sudot ja odbiva `albata kako
neosnovana i ja potvrduva presudata na sudot od prv stepen koga }e
utvrdi deka ne postojat pri~ini poradi koi presudata se pobiva nitu
povredi na zakonot poradi koi sudot ja ispituva presudata po slu`bena
dol`nost (~l. 375 ZKP). Sudot }e ja odbie `albata kako neosnovana
ako najde deka toa {to vo nea se naveduva kako pri~ina voop{to ne
stoi (pri~inata se zasnova na tvrdewe poznato kako nevistina, ili e
vo sprotivnost so spisite, ili e rezultat na pogre{no logi~ko zaklu-
~uvawe vo pogled na pravnata ili fakti~kata sostojba) ili pri~inata
stoi, me|utoa go nema zna~eweto koe vo zakonot se bara i koe `alitelot
í go dava. 310
4 0 So re{enie da ja ukine presudata na sudot od prv stepen i
predmetot da go upati do prvostepeniot sud na povtorno sudewe i odluka
(stavawe nadvor od sila na presudata na poniskiot od strana na
povisokiot sud). Uva`uvaj}i ja `albata ili ispituvaj}i ja napadnatata
310
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 622.
421

presudata po slu`bena dol`nost, sudot vo celost ja ukinuva prvostepenata
presuda i predmetot go vra}a na povtorno sudewe ako:
a) utvrdi deka postoi bitna povreda na odredbite na krivi~nata
postapka (osven vo slu~aite od ~l. 377 st. 1 ZKP), ili,
b) ako smeta deka poradi pogre{no ili necelosno utvrdena fakti~ka
sostojba treba da se naredi nov glaven pretres pred prvostepeniot
sud (~l. 376 st. 1 ZKP).
Vo vrska so takvata odluka sudot mo`e da naredi noviot glaven
pretres pred prvostepeniot sud da se odr`i pred napolno izmenet sovet
(~l. 376 st. 2 ZKP). Na povtoreniot glaven pretres prvostepeniot
sud mora da gi izvede site procesni dejstvija ~ie{to prezemawe go
bara povisokiot sud, me|utoa mo`e da ostane pri svoeto prvi~no pravno
mislewe.
Vtorostepeniot sud mo`e da ja ukine prvostepenata presuda i
samo delumno, ako oddelni delovi od presudata mo`at da se izdvojat
bez {teta za pravilnoto presuduvawe (~l. 376 st. 3 ZKP).
Vo slu~aj pak koga obvinetiot se nao|a vo pritvor, vtorostepeniot
sud }e ispita dali sî u{te postojat pri~inite za pritvor i }e donese
re{enie za prodol`uvawe ili ukinuvawe na pritvorot. Protiv
ova re{enie ne e dozvolena `alba (~l. 376 st. 5 ZKP).
5 0 So presuda da ja preina~i prvostepenata presuda. Uva`uvaj}i
ja `albata ili po slu`bena dol`nost sudot ja preina~uva prvostepenata
presuda ako utvrdi deka re{itelnite fakti vo prvostepenata
presuda pravilno se utvrdeni i deka so ogled na utvrdenata fakti~ka
sostojba po pravilna primena na zakonot treba da se donese poinakva
presuda, a spored sostojbata na rabotite i vo slu~aj na povredi od ~l.
355 st. 1 t. 5, 9 i 10 ZKP (~l. 377 st. 1 ZKP). So drugi zborovi do preina~uvawe
na presudata na poniskiot sud od strana na povisokiot sud,
vo `albenata postapka doa|a ako poniskiot sud pravilno ja utvrdil
fakti~kata sostojba, me|utoa pogre{il vo primenata na materijalnoto
pravo ili pak vo zakonskite ramki pogre{no ja odmeril kaznata.
Iklu~itelno, vo `albenata postapka mo`e da dojde do preina~uvawe
na presudata i ottamu {to na glavniot pretres vtorostepeniot sud poinaku
ja utvrdil fakti~kata sostojba. Pritoa sudot go razgleduva i
pra{aweto na pritvorot i dokolku poradi preina~uvaweto na prvostepenata
presuda se steknale uslovi da se opredeli, odnosno da se
ukine pritvor vrz osnova na ~l. 345 st. 1, 3 i 7 ZKP, vtorostepeniot
sud za toa donesuva posebno re{enie protiv koe ne e dozvolena `alba
(~l. 377 st. 3 ZKP).
Ako vtorostepeniot sud najde deka postojat zakonski uslovi za
izrekuvawe na sudska opomena, so re{enie }e ja preina~i prvostepenata
presuda i }e izre~e sudska opomena (~l. 377 st. 2 ZKP).
Zna~ajno e da se spomne i toa deka pri odlu~uvaweto vtorostepeniot
sud e dol`en da vodi smetka za na~elata reformatio in peius (~l.
368 ZKP) i beneficium cohaesionis (~l. 371 ZKP).
422

3. Za site `albi protiv ista presuda vtorostepeniot sud odlu-
~uva so edna odluka (~l. 372 st. 2 ZKP).
4. Odlukata na vtorostepeniot sud kako i sekoja druga odluka se
sostoi od uvod, izreka i obrazlo`enie pri {to ovde se nametnuvaat
izvesni specifi~nosti vo pogled na nejzinoto obrazo`enie. Imeno, vo
sodr`inata na presudata odnosno na re{enieto, vtorostepeniot sud
treba da gi oceni `albenite navodi i da gi iznese povredite na zakonot
{to gi zel predvid po slu`bena dol`nost (~l. 378 st. 1 ZKP). Pritoa,
koga prvostepenata presuda se ukinuva poradi bitni povredi na
odredbite na krivi~nata postapka, vo obrazlo`enieto treba da se navede
koi odredbi se povredeni i vo {to se sostojat povredite (~l. 378
st. 2 ZKP). Toga{ pak, koga prvostepenata presuda se ukinuva poradi
pogre{no ili necelosno utvrdena fakti~ka sostojba, vo obrazlo`enieto
treba da se navede vo {to se sostojat nedostatocite vo utvrduvaweto
na fakti~kata sostojba, odnosno zo{to novite dokazi i fakti se
va`ni i se od vlijanie za donesuvawe na pravilna odluka (~l. 378 st. 3
ZKP). 311 5. Po donesuvaweto na odlukata vo konkretniot krivi~en predmet
vtorostepeniot sud gi vra}a site spisi na prvostepeniot sud so
dovolen broj zavereni prepisi na svojata odluka zaradi predavawe na
strankite i na drugite zainteresirani lica (~l. 379 st. 1 ZKP). Pritoa,
ako obvinetiot e vo pritvor, vtorostepeniot sud e dol`en svojata
odluka so spisite da ja dostavi do sudot od prv stepen najdocna vo rok
od 45 dena od denot koga gi primil spisite od toj sud (379 st. 2 ZKP).
1.6. Povtorna postapka pred prvostepeniot sud
Do povtoruvawe na postapkata pred prvostepeniot sud doa|a toga{
koga vtorostepeniot sud celosno ili delumno ja ukinal napadnatata
presuda i predmetot go vratil na povtorno sudewe. Osnovot za povtoruvawe
na postapkata pretstavuva porane{niot obvinitelen akt vo
granicite na ukinatata presuda (~l. 380 st. 1 ZKP), a samata postapka
se sproveduva spored odredbite koi ja reguliraat postapkata pred
prvostepeniot sud.
Na noviot glaven pretres strankite mo`at da istaknuvaat novi
fakti i da iznesuvaat novi dokazi (~l. 380 st. 2 ZKP), a prvostepeniot
sud e dol`en da gi izvede site procesni dejstvija i da gi raspravi site
sporni pra{awa na koi uka`al vtorostepeniot sud vo svojata odluka
(~l. 380 st. 3 ZKP). Pri izrekuvaweto na novata presuda prvostepeniot
sud e vrzan so zabranata reformatio in peius (~l. 380 st. 4 ZKP).
Ako obvinetiot se nao|a vo pritvor, sovetot na prvostepeniot
sud e dol`en da da go re{i pra{aweto za prodol`uvaweto, odnosno
311
Vidi podrobno: Kramari}, I. Obrazlo`enje odluka drugostepenog suda u
krivi~nom popstupku, JRKKP, Beograd, 1977/4, str. 79-87
423

ukinuvaweto na pritvorot (~l. 380 st. 5 ZKP).
2. @ALBA NA PRESUDATA NA VTOROSTEPENIOT SUD
2.1. Poim
@albata na presuda na vtorostepeniot sud e redoven praven lek
so suspenzivno i devolutivno dejstvo so koja samo vo tri, vo zakonot
to~no odredeni slu~ai, se pobiva presudata na vtorostepeniot sud poradi
fakti~ki i pravni pra{awa, kako i poradi odlukata za kaznata.
2.4. Osnov na `albata
Spored ~l. 381 ZKP, protiv presuda na vtorostepeniot sud e
dozvolena `alba do sudot koj odlu~uva vo tret stepen samo vo slednive
slu~ai:
1 0 ako vtorostepeniot sud izrekol do`ivotna kazna zatvor, ili
ako ja potvrdil presudata na prvostepeniot sud so koja e izre~ena takva
kazna,
2 0 ako vtorostepeniot sud vrz osnova na odr`aniot pretres ja
utvrdil fakti~kata sostojba poinaku otkolku prvostepeniot sud i vrz
taka utvrdenata fakti~ka sostojba ja zasnoval svojata presuda, i
3 0 ako vtorostepeniot sud ja preina~il presudata na prvostepeniot
sud, so koja obvinetiot e osloboden od obvinenieto i izrekol
presuda so koja obvinetiot se oglasuva za vinoven.
3. Postapka po `albata
Za `albata protiv vtorostepenata presuda re{ava sudot od
tret stepen na sednica na sovetot vo celost soglasno odredbite {to
va`at za postapkata vo vtor stepen. Edinstvenata razlika e vo toa {to
pred tretostepeniot sud ne mo`e da se odr`i pretres (~l. 381 st. 2).
Odredbite za benificium cohaesionis od ~l. 371 ZKP }e se primenat
i vrz soobvinetiot koj nemal pravo da izjavi `alba protiv vtorostepenata
presuda (~l. 381 st. 3 ZKP).
3. @ALBA NA RE[ENIE
3.1. Poim i podnesuvawe
1. @albata protiv re{enie e redoven praven lek protiv odlukite
{to vo krivi~nata postapka se donesuvaat vo vid na re{enie i so
koja toa se pobiva poradi povreda od formalen i od praven karakter. 312
312
Marina, P. op. cit. str. 511.
424

2. So ogled na brojnosta na re{enijata tie vo zakonot se klasificiraat
vo tri osnovni grupi i ottamu mo`at da se javat kako:
1 0 Re{enija {to vo tekot na krivi~nata postapka gi donesuva
istra`niot sudija, kako i site re{enija {to sudot gi donesuva vo prv
stepen (~l 382 st. 1 ZKP).
2 0 Re{enija na sudskiot sovet doneseni pred i vo tekot na istragata
(~l. 382 st. 2 ZKP)
3 0 Re{enija doneseni zaradi podgotvuvawe na glavniot pretres
i donesuvawe na presuda ili doneseni vo tekot na pretresot (~l. 382 st.
3 ZKP).
Vo zavisnost pak od vidot na re{enieto vo ZKP se zazema i stavot
za dozvolenosta na `albata na re{enieto.
Taka, vo ZKP voop{teno se istaknuva deka protiv re{enijata
na istra`niot sudija i protiv drugite re{enija na sudot doneseni vo
prv stepen, strankite i licata ~ii prava se povredeni, po pravilo, mo-
`at da izjavat `alba dokolku so zakonot ne e izre~no opredeleno deka
`albata ne e dozvolena (~l. 382 st. 1 ZKP). @albata, na primer, ne e
dozvolena protiv re{enieto od ~l. 29 st. 8 ZKP, ili protiv re{enieto
od ~l. 296 st. 3 ZKP so koe se odlaga glavniot pretres.
Protiv re{enijata na sovetot doneseni pred i vo tekot na istragata,
`albata ne e dozvolena dokolku zakonot ne odredil poinaku
(~l. 382 st. 2 ZKP). @albata, na primer, e dozvolena protiv re{enieto
od 216 st. 3 vv. so 268 ZKP, ili protiv re{enieto od ~l. 189 st. 3 ZKP.
Najposle, koga se vo pr{awe re{enija koi se donesuvaat poradi
podgotvuvawe na glavniot pretres i na presudite, re{enijata mo`at da
se pobivaat samo vo ramkite na `albata na presudata (~l. 382 st. 3).
3. @albata se podnesuva do sudot koj go donel re{enieto vo rok
od tri dena od denot na dostavuvaweto na re{enieto, ako so zakonot ne
e opredelen podolg ili pokratok rok (~l. 383 ZKP). Pokratok od osnovniot
rok, na primer, e onoj od 48 ~asa protiv re{enieto za odreduvawe
na pritvor (~l. 185 st. 5 ZKP), ili od 24 ~asa protiv re{enieto za
disciplinsko kaznuvawe na pritvorenikot (~l. 196 st. 2 ZKP).
4. @albata na re{enie mo`at da ja izjavat strankite i licata
~ii prava na koj i da e na~in se povredeni so donesuvaweto na re{enieto.
Pritoa doa|a do soodvetna primena na odredbata koja zboruva za
ovlastenite lica za podnesuvawe `alba na presuda na prvostepenikot
sud (351 ZKP), so toa {to za oddelni re{enija, ZKP to~no gi opredeluva
licata koi imaat pravo da izjavat `alba.
5. Re{enijata mo`at da se pobivaat kako od fakti~ki taka i od
pravni pri~ini, so toa {to podnesuvaweto na `albata po pravilo ima
suspenzivno dejstvo (~l. 384 ZKP).
3.2. Postapka po `albata
Postapkata po `alba na re{enie e regulirana taka {to sogla-
425

sno se primenuvaat odredbite od ~l. 351, 353, 359, 361 st. 1, 4 i 5, ~l. 369
i 371 ZKP za postapkata po `alba na presuda na prvostepeniot sud (~l.
386 st. 1 ZKP).
1. Vo podgotvitelnata postapka pred prvostepeniot sud doa|a do
ispituvawe na `albata vo pogled na nejzinata sodr`ina, blagovremenost
i dopu{tenost, so toa {to otsustvoto na ovie pretpostavki ima za
posledica otfrlawe na `albata.
2. Pred vtorostepeniot sud, odnosno pred nadle`niot sovet na
prvostepeniot sud od ~l. 22 st. 6 ZKP, po izjavenata `alba najprvin se
ostvaruva podgotvitelna postapka, a potoa i glavna postapka.
1 0 Vo podgotvitelnata postapka sudijata izvestitel se zapoznava
so sostojbata na rabotite i gi prezema site potrebni prethodni
dejstvija.
2 0 Glavnata postapka se sproveduva na sednica na `albeniot sovet
so cel da se rasvetlat spornite pra{awa i da se donese odluka po
`albata i napadnatoto re{enie.
426
3.3. Odluki po `albata
1. Za `albata protiv re{enieto na istra`niot sudija, po pravilo,
odlu~uva sovetot na istiot sud (~l. 385 st. 2 ZKP), a po izjavenata
`alba protiv re{enie na prvostepeniot sud, odlu~uva vtorostepeniot
sud na sednica na sovetot, odnosno, dokolku vo zakonot ne e
odredeno poinaku, nadle`niot sovet na istiot sud od ~l. 22 st. 6 ZKP
(~l. 385 st. 1 ZKP).
2. Po `albata sudot mo`e da donese edna od slednive odluki:
a) so re{enie da ja otfrli `albata kako neblagovremena,
b) `albata da ja odbie kako neosnovana, ili
v) da ja uva`i `albata i re{enieto da go preina~i ili ukine, so
toa {to po potreba predmetot mo`e da go upati na povtorno odlu~uvawe
(~l. 385 st. 3 ZKP).
3. Pri donesuvaweto na odlukata po `albata sudot e dole`en da
vodi smetka za zabranata na reformatio in peius i beneficium cohaesionis.
4. Ispituvaj}i ja `albata sudot po slu`bena dol`nost vnimava
dali za donesuvawe na re{enieto prvostepeniot sud bil stvarno nadle`en,
odnosno dali re{enieto go donel ovlasteniot organ (~l. 385 st.
4 ZKP).
III. KRIVI^NA POSTAPKA PO VONREDNI PRAVNI LEKOVI
Napred vidovme deka prvostepenata odluka na sudot mo`e da se
pobiva so redovni pravni lekovi. Koga redovnite pravni lekovi se
iskoristeni i povisokiot sud po niv donese odluka ili strankite
izri~o ili mol~e{kum (so propu{tawe na rokot) ja izrazile svojata
volja da ne koristat redoven praven lek, prvostepenata odluka stanuva

pravosilna (vleguva vo pravna sila, se steknuva so sila na presudena
rabota - res iudicata). Toga{ raspravaweto po konkretniot krivi~nopraven
predmet e zaklu~eno i za nego pove}e ne mo`e da se rasprava so
prodol`uvawe na istata postapka, nitu pak po toj predmet mo`e da se
zasnova nova postapka. Vo nekoi slu~ai, sepak, pravosilnata presuda
ne e apsolutno neotpovikliva, ottamu {to mo`e da se raboti za pogre-
{no presuden krivi~en predmet. Toa mo`e da e slu~aj zatoa {to:
1 0 dopolnitelno se otkrieni, ili poto~no, dopolnitelno se podneseni
novi fakti i dokazi koi poka`uvaat deka fakti~kata sostojba
na koja e zasnovana presudata bila pogre{no utvrdena, odnosno deka
taa presuda ima fakti~ki gre{ki, ili
2 0 podocna pojavenite ili soznaenite okolnosti od sudot poka-
`uvaat deka toj vo granicite na zakonot pogre{no ja odmeril kaznata,
3 0 pri izrekuvaweto na presudata sudot pogre{no go primenil
zakonot vrz utvrdenite fakti, i kone~no
4 0 sudot napravil pravna gre{ka,
Za sekoja od ovie situacii vo ZPK e opredelen soodveten praven
lek:
1 0 povtoruvawe na krivi~nata postapka,
2 0 vonredno ubla`uvawe na kaznata.
3 0 barawe za za{tita na zakonitosta,
4 0 barawe za vonredno preispituvawe na pravosilnata presuda.
So ovie vonredni pravni lekovi, od posebni pri~ini opredleni
vo ZKP, {to zna~i isklu~itelno, se bara povtorno da se rasprava za
odreden ve}e pravosilno raspraven krivi~nopraven predmet.
1. POVTORTUVAWE NA KRIVI^NATA POSTAPKA
1.1. Poim i vidovi na povtoruvawe na krivi~nata postapka
1. Baraweto za povtoruvawe na krivi~nata postapka kako vonreden
praven lek e naso~eno protiv fakti~kata sostojba na pravosilnata
sudska odluka, so koja e re{en krivi~niot predmet i ima za zada~a
da gi otstrani nedostatocite vo fakti~kata sostojba i da dovede do
nejzino zakonito re{avawe.
2. Vo krivi~oprocesnoto zakonodavstvo, se predvideni slednive
grupi na slu~ai koi doveduvaat do povtoruvawe na postapkata:
1 0 Pravo povtoruvawe na krivi~nata postapka (postapka koja e
dovr{ena so pravosilna presuda mo`e da se povtori po barawe za povtoruvawe
na krivi~nata postapka). Vo ovaa grupa spa|aat slu~aite vo
koi krivi~nata postapka e pravosilno dovr{ena, me|utoa dopolnitelno
se pojavile fakti ili dokazi koi ja doveduvaat vo somnenie ispravnosta
na fakti~kata osnova na pravosilnata odluka so koja postapkata
e zavr{ena. Baraweto za povtoruvawe na postapkata vo prava smisla
e vonreden praven lek koj mo`at da go podnesat osudeniot i tu-
427

`itelot. Povtoruvaweto na postapkata na {teta na osudeniot e vrzano
za rok od {est meseci od denot koga tu`itelot doznal za novite dokazi.
Povtoruvaweto na postapkata vo korist na osudeniot vremenski
ne e ograni~eno, a mo`e da koristi i po smrtta na osudeniot.
2 0 Nepravo povtoruvawe na krivi~nata postapka. Do nepravo
povtoruvawe na krivi~nata postapka doa|a na predlog na javniot obvinitel
ili osudeniot do nadle`niot sud da se preina~i napadnatata
pravosilna presuda bez povtoruvawe na krivi~nata postapka. So takvoto
preina~uvawe ne mo`at da se opfatat fakti~ite, nitu pravnite
pra{awa, tuku samo odlukata na sudot za kaznata. Za nepravoto povtoruvawe
na postapkata, vo `argonot na zatvorenicite i zatvorskata administracija
se upotrebuva izrazot "spoj na presudite", ili u{te poednostavo
"spojka na kaznite".
Kaj nepravoto povtoruvawe ne se raboti za pogre{no utvrdena
fakti~ka polo`ba, tuku za tehnika na usoglasuvawe na pove}e odluki
izre~eni sprema isto obvineto lice.
3 0 Prodol`uvawe na krivi~nata postapka (postapka koja e zaprena
so pravosilno re{enie mo`e da se povtori po barawe za povtoruvawe
na postapkata). Vo ovaa grupa spa|aat slu~ai vo koi, pod odredeni
zakonski uslovi, pravosilno zaprenata postapka ne se povtoruva tuku
prodol`uva. Ovoj vid nepravo povtoruvawe na postapkata, vsu{nost,
pretstavuva prodol`uvawe na postapkata koja so pravosilno re{enie
bila zaprena poradi odredeni procesni pre~ki (na primer, ottamu {to
ne postoelo odobrenie za gonewe), ili poradi procesni pre~ki bila
donesena presuda so koja obvinenieto se odbiva. So tie procesni pri~ini
za zapirawe na postapkata e izedna~en i slu~ajot koga krivi~nata
postapka e zaprena od meritorni pri~ini, me|utoa pred obvinetiot da
bide ispitan. Vo site tie slu~ai ovlasteniot tu`itel mo`e od nadle-
`niot sud da bara postapkata da prodol`i, ako podnese dokazi deka
prestanale pri~inite poradi koi krivi~nata postapka bila zaprena.
I kaj prodol`uvaweto na postapkata ne se raboti za pogre{no
utvrdena fakti~ka polo`ba, tuku za slu~ai na prodol`uvawe na krivi~nata
postapka prethodno zaprena so pravosilna odluka po prestanuvawe
na pri~inite koi dovele do zapirawe na krivi~nata postapka.
4 0 Povtoruvawe na krvi~nata postapka sprema lice osudeno vo
otsustvo (mo`e da se povtori po slu`bena dol`nost, odnosno bez barawe
na ovlasteni lica). Posebni propisi za povtoruvawe na postapkata
va`at i koga nekoe lice bilo sudeno vo otsustvo, no stanalo dostapno
na dr`avnite organi. Vo toj slu~aj postapkata mo`e da se povtori, bez
ogled na toa dali odlukata {to bila donesena vo otsustvo na osudeniot
dobila pravan sila i bez ogled dali se raboti za osuditelna ili za
osloboditelna presuda. Ovde, vsu{nost, ne se raboti za vonreden praven
lek vo stroga smisla na zborot (v. ~l. 398 ZKP).
3. Za baraweto za povtoruvawe na krivi~nata postapka odlu~uva
sovetot (~l. 22 st. 6 ZKP) na sudot {to vo porane{nata postapka su-
428

del vo prv stepen (~l. 394 st. 1 ZKP). Pri re{avaweto za baraweto, vo
sovetot nema da u~estvuva sudijata koj u~estvuval vo donesuvaweto na
presudata vo porane{nata postapka (~l. 394 st. 3 ZKP).
4. Baraweto za povtoruvawe na krivi~nata postapka po pravilo
nema suspenzivno dejstvo, osven po isklu~ok koga ima i takvo dejstvo.
Imeno, ako baraweto e podneseno vo korist na osudeniot, a sudot so
ogled na podnesenite dokazi smeta deka osudeniot vo povtorenata postapka
mo`e da bide osuden na takva kazna {to so zasmetuvawe na ve}e
izdr`anata kazna bi trebalo da se pu{ti na sloboda, ili deka mo`e da
bide osloboden od obvinenieto ili deka obvinenieto mo`e da bide
odbieno, }e opredeli izvr{uvaweto na presudata da se odlo`i odnosno
prekine (~l. 396 st. 4 ZKP).
Pokraj toa, suspenzivno dejstvo ima i pravosilnoto re{enie so
koe se dozvoluva povtoruvaweto na krivi~nata postapka. Imeno koga
re{enieto so koe se dozvoluva povtoruvawe na krivi~nata postapka }e
stane pravosilno, }e se zapre izvr{uvaweto na kaznata (~l. 396 st. 5
ZKP).
So ogled na toa {to pretstoi povtoruvawe na postapkata, vo navedenite
slu~ai sudot mora da vodi smetka za obezbeduvawe prisustvo
na osudeniot vo krivi~nata postapka. Vo vrska so toa, vo prviot slu~aj
nema da dozvoli suspenzivno dejstvo na baraweto, ako postoi nekoj od
uslovite za odreduvawe na pritvor, a vo vtoriot slu~aj, po predlog na
javniot obvinitel sudot }e odredi pritvor ako postojat uslovite od
~l. 184 ZKP (~l. 396 st. 5 ZKP in fine).
1.2. Pravo povtoruvawe na krivi~nata postapka
1. Pravo povtoruvawe na postapkata se javuva koga krivi~nata
postapka e zavr{ena: 1 0 so pravosilno re{enie za zapirawe na postapkata
ili 2 0 so pravosilna presuda so toa {to se izzemaat slu~aite
poradi koi ednostavno doa|a do prodol`uvawe na postapkata (~l. 388
ZKP). Karakteristika na pravoto povtoruvawe na krivi~nata
postapka e vo toa {to za novata postapka {to se vodi vrz osnova na re-
{enieto so koe e dozvoleno povtoruvawe na krivi~nata postapka va-
`at istite odredbi kako i za prvata postapka. Vo novata postapka sudot
ne e vrzan za re{enijata doneseni vo porane{nata postapka (~l.
397 st. 1 ZKP).
2. Do pravo povtoruvawe na krivi~nata postapka vo prviot slu-
~aj (vo slu~aj koga krivi~nata postapka e zavr{ena so pravosilno re-
{enie za zapirawe na postapkata) doa|a:
1 0 ako nadvor od slu~aite navedeni vo ~l. 390 ZKP, baraweto za
sproveduvawe na istraga pravosilno e odbieno, ili
2 0 ako krivi~nata postapka pravosilno e zaprena vo istragata
ili pred po~etokot na glavniot pretres ili obvinenieto e otfrleno.
Do ova povtoruvawe mo`e da dojde po barawe od ovlasteniot tu-
429

`itel (~l. 395 st. 3 ZKP) koj e dol`en da podnese novi dokazi vrz osnova
na koi sudot mo`e da se uveri deka se steknale uslovi za povtorno
poveduvawe na krivi~nata postapka (~l. 391 st. 1 ZKP). Do zapirawe
na postapkata vo slu~aite od ovoj ~len do{lo od materijalnopravni
pri~ini. Zna~ajno e i toa deka ovoj vid povtoruvawe e isklu~ivo na
{teta na obvinetiot. Ottamu se bara da se podnesat novi dokazi {to
}e pru`at dovolno osnova za prodol`uvawe na postapkata, me|utoa, ne
i so cel da predizvikaat osuda, za{to se raboti za prethodna postapka
koga se baraat dokazi za taa faza na postapkata. Baraweto na novite
dokazi e zaradi za{tita na obvinetiot od proizvolno povtoruvawe,
gonewe za ist predmet vrz osnoav na nov materijal. 313
Isklu~itelno, krivi~nata postapka {to pravosilno e zaprena
do po~etokot na glavniot pretres mo`e da se povtori i bez podnesuvawe
na kakvi i da e novi dokazi koi bi se odnesuvale na samiot krivi-
~nopraven predmet, ako javniot obvinitel se otka`al od goneweto, a
o{teteniot ne go prezel goneweto, ako se doka`e deka do otka`uvawe
do{lo poradi krivi~no delo zloupotreba na slu`benata polo`ba na
javniot obvinitel. (~l. 391 st. 2 ZKP).
Od navedenoto proizleguva deka pravosilno zaprenata postapka
pred glavniot pretres spored ~l. 391 ZKP, mo`e da se povtori po dva
osnovi: po osnov na novi dokazi i po osnov na izvr{eno krivi~no delo
na javniot obvinitel.
Ako postapkata e zaprena poradi toa {to o{teteniot kako tu-
`itel se otka`al od goneweto ili {to spored zakonot se smeta deka se
otka`al, o{teteniot kako tu`itel ne mo`e da bara povtoruvawe na
postapkata (~l. 391 st. 3 ZKP).
3. Osnovite za pravo povtoruvawe na krivi~nata postapka koga
postapkata e zavr{ena so pravosilna presuda spored ~l. 392 st. 1 ZKP
(vtoriot slu~aj), se nao|a vo postoeweto na so zakon odredeni uslovi
koi poka`uvaat deka fakti~kata osnova na presudata e neispravna.
Tie uslovi se javuvaat kako novi fakti i dokazi so koi mo`e da se
doka`e deka:
1 0 presudata e zasnovana vrz la`na isprava ili vrz la`en iskaz
na svedokot, ve{takot ili tolkuva~ot. Nevistinitosta na isprava ili
iskaz na navedenite lica se doka`uva so pravosilna krivi~na presuda
so koja izvr{itelot e oglasen za vinoven pri {to ne e potrebno istiot
i da e osuden na kazna. Nevistinitosta mo`e da se doka`e i so drugi
dokazni sredstva samo ako postojat okolnosti koi go isklu~uvaat krivi~noto
gonewe. 314
2 0 do presudata do{lo poradi krivi~no delo na sudijata, na sudijata
- porotnik ili na lice koe gi vr{elo istr`nite dejstvija. Po
ovoj osnov, na primer, mo`e da se bara povtoruvawe na krivi~nata
313
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 645.
314
Za drugite podrobnosti vo vrska so ova pra{awe, vidi: ibid str. 648.
430

postapka ako sudija ili sudija - porotnik primil potkup (~l. 357 KZ),
ili ako nekoj od istra`nite organi storil krivi~no delo tortura (~l.
142 KZ). Pritoa, va`no e deka presudata mora da se zasnova tokmu na
storenoto krivi~no delo, za{to navedenite lica mo`at da storat krivi~no
delo vo vrska so postapkata za konkretniot krivi~nopraven
predmet, a toa da nemalo nikakvo vlijanie vrz pravilnosta na presudata,
na primer sudijata baral nagrada po izvr{enoto dejstvie).
3 0 ako presudata so koja obvinenieto se odbiva e donesena poradi
otka`uvawe na javniot obvinitel od obvinenieto, a se doka`e deka
do ova otka`uvawe do{lo poradi krivi~no delo zloupotreba na slu-
`benata polo`ba na javniot obvinitel. Vo ovoj slu~aj nema potreba od
ispituvawe dali presudata se zasnova na krivi~noto delo na javniot
obvinitel, za{to spored zakonot obvinenieto mora da se odbie {tom
javniot obvinitel se otka`al, tuku samo se ispituva dali postoi
krivi~no delo zloupotreba na slu`benoto ovlastuvawe.
4 0 ako se iznesat novi fakti ili se podnesat novi dokazi {to
sami po sebe ili vo vrska so porane{nite dokazi se podobni da pri~inat
osloboduvawe na liceto {to bilo osudeno ili negova osuda po poblag
krivi~en zakon. 315 Novite fakti ili dokazi vrz koi mo`e da se
podigne barawe za povtoruvawe na krivi~nata postapka se novi do tolku
{to sudot za niv prv pat doznava (novoizneseni fakti ili dokazi -
noviter producta, noviter relata facta, probatio), {to zna~i tie ne mora da bidat
novi vo smisla strankata za niv da doznala duri po zavr{uvaweto
na prvata postapka odnosno da se raboti za novopronajdeni fakti ili
dokazi (noviter reparata, probatio).
5 0 ako na nekoe lice za isto delo pove}e pati mu e sudeno ili
ako pove}e lica se osudeni poradi isto delo {to mo`elo da go stori
samo edno lice ili nekoi od niv. Postapkata se povtoruva po presudata
koja e nepravilna.
6 0 ako vo slu~aj na osuda za prodol`eno krivi~no delo ili za
drugo krivi~no delo {to spored zakonot opfa}a pove}e istovidni ili
pove}e raznovidni dejstvija se iznesat novi fakti ili se podnesat
novi dokazi {to uka`uvaat deka osudeniot ne go storil dejstvieto {to
e opfateno so deloto od osudata, a postoeweto na ovie fakti bi bilo
od su{testveno vlijanie vrz odmeruvawe na kaznata.
7 0 ako so odluka na Evropskiot sud za ~ovekovi prava e utvrdena
povreda na ~ovekovite prava i slobodi.
Vo slu~aite od ~l. 392 st. 1 t. 1 i 2 ZKP, so pravosilna presuda
mora da se doka`e deka navedenite lica se oglaseni za vinovi za odnosnite
krivi~ni dela. Ako postapkata protiv ovie lica ne mo`e da se
sprovede poradi toa {to umrele ili {to postojat okolnosti {to go
315
Na primer, kaj krivi~noto delo kra`ba kako nov fakt se tretira
ako se pojavi predmet za koj se smetalo deka e ukraden, ili kaj krivi~noto
delo ubistvo, liceto za koe se smetalo deka e li{eno od `ivot.
431

isklu~uvaat krivi~noto gonewe, faktite od t. 1 - 3, mo`at da se utvrdat
i so drugi dokazi (~l. 392 st. 2 ZKP).
Od navedenite uslovi proizleguva deka baraweto za povtoruvawe
na postapkata zavr{ena so pravosilna presuda ima edna od
slednive celi: 1 0 pravosilno osudenoto lice da bide oslobodeno ili
osudeno spored poblagiot zakon, 2 0 pravosilno oslobodenoto lice da
bide osudeno, 3 0 liceto osudeno spored poblag zakon da bide osudeno
spored postrog zakon, 4 0 povtorno da se ispita presudata koja bila
zasnovana vrz krivi~no delo, 5 0 protiv liceto za koe pravosilnata
presuda e odbiena da se prodol`i krivi~nata postapkata i da se izre~e
presuda. Od navedenite celi pak, proizleguva deka povtoruvaweto na
krivi~nata postapka: a) sekoga{ se odnesuva na dispozitivot na odlukata,
i b) deka taa mo`e da bide vo korist ili na {teta na obvinetiot.
432
a) Podnesuvawe i sodr`ina na baraweto
1. Za poveduvawe na postapkata neophodno e barawe za povtoruvawe
na krivi~nata postapka od strana na ovlasteno lice. Ovlasteni
lica se strankite i branitelot, a samo po smrtta na osudeniot barawe
mo`at da podnesat javniot obvinitel ako postapkata se vodela po negovo
barawe ili licata navedeni vo ~l. 351 st. 2 ZKP (~l. 393 st. 1 ZKP).
Baraweto mo`e da se podnese vo korist i na {teta na osudeniot i toa
do sudot koj vo porane{nata postapka sudel vo prv stepen.
2. [to se odnesuva do rokot za podnesuvawe na baraweto za povtoruvawe
na krivi~nata postapka, ZKP istaknuva deka baraweto vo
korist na osudeniot mo`e da se podnese i otkako osudeniot ja izdr`al
kaznata i bez ogled na zastarenosta, amnestijata ili pomiluvaweto
(~l. 393 st. 1 ZKP). Pokraj toa, ZKP go obvrzuva sudot koj bi bil nadle`en
za odlu~uvawe za povtoruvawe na krivi~nata postapka ako
doznae deka postoi pri~ina za povtoruvawe na krivi~nata postapka vo
korist na osudeniot, za toa da go izvesti osudeniot, odnosno liceto za
koe e ovlasteno da go podnese baraweto (~l. 393 st. 1 ZKP).
3. Baraweto za povtoruvawe na krivi~nata postapka mora da sodr`i
podatoci so ~ija pomo{ mo`e da se utvrdi na koj krivi~en predmet
i na koja odluka se odnesuva. Vo baraweto mora da se navede i zakonskiot
osnov po koj se bara povtoruvaweto i so koi dokazi se potkrepuvaat
faktite vrz koi se zasnova baraweto. Ako baraweto ne gi
sodr`i i navedenite podatoci, sudot }e go povika podnositelot vo
opredelen rok da go dopolni baraweto (~l. 394 st. 2 ZKP).
b) Tek na postapkata po baraweto
Tekot na postapkata po baraweto za povtoruvawe na krivi~nata
postapka se deli na: 1. podgotvitelna (prethodna) postapka, koja u{te
se narekuva i postapka za dozvoluvawe na povtoruvaweto i na 2. glavna

postapka koja go opfa}a samoto povtoruvawe na postapkata.
1. Podgotvitelna postapka. Vo podgotvitelnata postapka nadle`niot
e sudot koj vo porane{nata postapka sudel vo prv stepen,
odnosno sudijata na toj sud ja ispituva osnovanosta na baraweto i
donesuva odluka za toa: 1 0 dali baraweto }e go otfrli, ili 2 0 baraweto
}e go uva`i i }e go dozvoli povtoruvaweto na krivi~nata postapka.
1 0 Sudot }e go otfrli baraweto so re{enie: a) ako vrz osnova
na samoto barawe i na spisite od porane{nata postapka utvrdi deka
baraweto go podnelo neovlasteno lice, b) ako utvrdi deka nema zakonski
uslovi za povtoruvawe na postapkata, v) ako faktite i dokazite
vrz koi se zasnova baraweto ve}e bile izneseni vo porane{noto barawe
za povtoruvawe na postapkata {to e odbieno so pravosilno re{enie
na sudot, g) ako utvrdi deka faktite i dokazite o~igledno ne se
podobni vrz osnova na niv da se dozvoli povtoruvawe, ili d) ako utvrdi
deka podnositelot na baraweto ne postapil spored ~l. 394 st. 2
ZKP (~l. 395 st. 1 ZKP).
2 0 Koga sudot nema da go otfrli baraweto (ako se raboti za
validno barawe za povtoruvawe na postapkata), dostavuva prepis na
baraweto do protivnata stranka koja ima pravo vo rok od osum dena da
odgovori na baraweto. Po priemot na odgovorot na baraweto ili koga
}e izmine rokot za davawe odgovor, pretsedatelot na sovetot opredeluva
da se izvidat faktite i da se pribavat dokazite na koi se povikuva
vo baraweto i vo odgovorot na baraweto (~l. 395 st. 2 ZKP). Zakonot
ne opredeluva koj }e gi izvr{i ovie uvidi, me|utoa so ogled na
prirodata na rabotata na sovetot, treba da se zeme deka toa }e go stori
sudijata kogo }e go opredeli pretsedatelot na sovetot. Po sprovedenite
uvidi, sudot vedna{ so re{enie odlu~uva za baraweto za povtoruvawe
na postapkata ako spored ~l. 390 ZKP baraweto za sproveduvawe
na istraga pravosilno e odbieno poradi toa {to nemalo barawe na
ovlasteniot tu`itel ili {to nemalo potreben predlog ili odobrenie,
ili od isti pri~ini krivi~nata postapka so re{enie pravosilno e zaprena,
ili obvinenieto e otfrleno ili so presuda obvinenieto pravosilno
e odbieno, ili ako postapkata so re{enie pravosilno e zaprena
poradi toa {to storitelot po storenoto krivi~no delo se razbolel od
nekoe trajno du{evno zaboluvawe (~l. 395 st. 3 ZKP).
Vo drugi slu~ai, koga se vo pra{awe krivi~ni dela za koi se
goni po slu`bena dol`nost, pretsedatelot na sovetot }e opredeli spisite
da se ispratat do javniot obvinitel koj bez odlagawe }e gi vrati
so svoe mislewe (~l. 395 st. 3 ZKP in fine). Koga javniot obvinitel }e
gi vrati spisite, sudot, ako ne opredeli izvidot da se dopolni vrz
osnova na rezultatite od izvidot }e go uva`i baraweto i }e dozvoli
povtoruvawe na krivi~nata postapka ili }e go odbie baraweto ako
novite dokazi ne se podobni da dovedat do povtoruvawe na krivi~nata
postapka (~l. 396 st. 1 ZKP). Pri donesuvaweto na re{enieto so koe se
dozvoluva povtoruvawe na krivi~nata postapka sudot donesuva i
433

odluka vedna{ da se opredeli nov glaven pretres, ili predmetot da se
vrati vo sostojba na istraga, odnosno da se sprovede istraga ako ja nemalo
(~l. 396 st. 3 ZKP). Pri dozvoluvaweto na povtoruvaweto na krivi~nata
postapka vo korist na obvinetiot, sudot po slu`bena dol`nost
vodi smetka i za na~eloto beneficium cohaesionis, {to zna~i ako
sudot najde deka pri~inite poradi koi dozvolil povtoruvawe na postapkata
postojat i za nekoj od soobvinetite koj ne podnel barawe za
povtoruvawe na postapkata }e postapi po slu`bena dol`nost kako da
postoi takvo barawe (~l. 396 st. 2 ZKP).
2. Glavna postapka. Do glavna postapka pred nadle`niot sud,
odnosno do samoto povtoruvawe na krivi~nata postapka vo konkretniot
krivi~en predmet doa|a vrz osnova na pravosilnoto re{enie za dozvoluvawe
na povtoruvawe na krivi~nata postapka. Novata krivi~na
postapka te~e od fazata ~ie povtoruvawe e dozvoleno do zavr{uvawe
na postapkata. Vo ovaa postapka se primenuvaat site odredbi kako i za
pravata krivi~na postapka i sudot ne e vrzan za re{enijata koi bile
doneseni vo porane{nata postapka (~l. 397 st. 1 ZKP).
Dokolku se raboti za povtoruvawe na krivi~nata postapka vo
korist na obvinetiot, vo novata postapka sudot e vrzan za zabranata reformatio
in peius (~l. 369 ZKP).
3. Donesuvawe na odluki. Re{avaj}i za krivi~niot predmet vo
povtorenata postapka, sudot e dol`en ne samo da donese zakonita odluka,
tuku i da go re{i pra{aweto na opstanokot na porane{nata odluka
poradi koja do{lo do povtoruvawe na krivi~nata postapka.
Dokolku sudot ja zapre novata postapka do po~etokot na glavniot
pretres, sudot so re{enieto za zapirawe na postapkata }e ja ukine i
porane{nata presuda (~l. 397 st. 2 ZKP), a ako sudot vo novata postapka
donese presuda, }e izre~e deka porane{nata presuda delumno ili
vo celost se stava nadvor od sila ili deka se ostava vo sila. Pri izrekuvawe
na kazna so novata presuda, na obvinetiot sudot }e mu ja zasmeta
izdr`anata kazna, a ako povtoruvawe e opredeleno samo za nekoe od
delata za koi obvinetiot bil osuden, sudot }e izre~e nova edinstvena
kazna spored odredbite na KZ (~l. 397 st. 3 ZKP).
1.3. Nepravo povtoruvawe na krivi~nata postapka (Preina~uvawe na
pravosilnata presuda bez povtoruvawe na postapkata)
1. Nepravoto povtoruvawe na krivi~nata postapka uka`uva na
toa deka pravosilnata presuda mo`e da se preina~i bez povtoruvawe
na krivi~ata postapka vo sledniet slu~ai:
1 0 ako vo dve ili pove}e presudi protiv istiot osuden pravosilno
se izre~eni pove}e kazni, a ne se primeneti odredbite za odmeru-
434

vawe na edinstvena kazna za dela vo stek 316 (~l. 389 st. 1 t. 1 ZKP).
Vo ovoj slu~aj, sudot so novata presuda gi preina~uva porane-
{nite presudi vo pogled na odlukite za kaznata i izrekuva edna kazna.
Pritoa, vr{ej}i go preina~uvaweto zaradi izrekuvawe na edna kazna
vo stek, sudot mora da trgne od toa deka ve}e izre~enite kazni za oddelnite
dela vo stek vo posebnite presudi se pravosilni, odnosno deka
toj ne mo`e povtorno da gi utvrduva. So novata presuda sudot samo ja
izrekuva vkupnata kazna za site krivi~ni dela spored propisite za
stekot i vo nejzinoto obrazlo`enie gi izlo`uva samo pri~inite poradi
koi do{lo do izrekuvaweto na novata presuda.
Dokolku vo edna (ili pove}eto) od porane{nite presudi ve}e
bila odmerena kazna spored propisite za stek, toga{ pri izrekuvaweto
na vkupnata kazna po site presudi, za osnova se zemaat kaznite koi
bile utvrdeni za oddelnite dela, a ne edinstvenata kazna izre~ena po
taa presuda (odnosno pove}eto presudi). Vo sprotivno, odredbite za
odmeruvawe na kaznata vo stek }e bidat dvapati primeneti na istite
krivi~ni dela.
Za donesuvawe na nova presuda e nadle`en prvostepeniot sud
koj sudel vo predmetot vo koj e izre~en najstrog vid kazna, a kaj istovidni
kazni - sudot {to izrekol najgolema kazna, a ako pak kaznite se
ednakvi - sudot {to posleden izrekol kazna (~l. 389 st. 2 ZKP). Pritoa,
sudot {to ja izrekol najstrogata kazna mo`e da bide sud od ednakov,
povisok ili ponizok stepen sprema sudot koj gi izrekol ostanatite
kazni.
Po pravosilnata presuda so koja obvinetiot e oglasen za vinoven
za prodol`eno krivi~no delo se pojavat novi o{teteni lica, prvostepeniot
sud }e ja preina~i presudata vo delot za imotno - pravnoto
pobaruvawe, a postapkata se poveduva po predlog na o{tetenite vo rok
od tri meseci od denot na doznavaweto na presudata (~l. 389 st. 4 ZKP).
2 0 ako pri izrekuvaweto na edinstvena kazna so primena na odredbite
za stek e zemena kako utvrdena kaznata {to e ve}e opfatena vo
kaznata izre~ena spored odredbite za stek vo nekoja porane{na presuda
317 (~l. 389 st. 1 t. 2 ZKP).
Ovaa odredba proizleze od potrebata za ispravawe na pogre-
{nata praktika vo slu~aite na primena na ~l. 46 st. 1 KZ. Spored navedenata
odredba od KZ, ako na osudeno lice mu se sudi za krivi~no
delo storeno pred da zapo~nalo izdr`uvaweto na kaznata po porane-
{nata presuda, ili za krivi~no delo storeno za vreme na izdr`uvawe
316
Za odmeruvawe na edinstvena kazna za dela vo stek, vidi Sulejmanov,
Z, Krivi~no pravo, op{t del, str. 359-367.
317
Ovoj slu~aj na preina~uvawe na pravosilna presuda doa|a do primena
toga{ koga na osudenoto lice mu se sudi za krivi~no delo pred da zapo~nalo
izdr`uvaweto na kaznata po porane{nata osuda (~l. 46 st 1 KZ). Vidi: ibid,
str. 367.
435

na zatvor ili maloletni~ki zatvor, sudot izrekuva edinstvena kazna za
site krivi~ni dela so primena na odredbite za odmeruvawe na kaznata
vo stek (~l. 44 KZ), zemaj}i ja porano izre~enata kazna kako ve}e
utvrdena. Ottamu vo praktikata se slu~uva{e sudot {to sudi podocna
da ja zeme porano izre~enata kazna kako utvrdena i vrz osnova na toa da
ja zgolemi izre~enata kazna za deloto za koe vo toj moment sudi, ne znaej}i
deka nekoj drug sud vo svojata presuda pred nego ve}e izvr{il zgolemuvawe
na kaznata poradi istoto porano presudeno delo. Na toj na-
~in, vo dve razli~ni presudi, poradi istoto krivi~no delo, na osudenoto
lice dva pati mu e zaostrena podocna izre~enata kazna. Ottamu,
vo ovoj slu~aj, sudot {to pri izrekuvaweto na edinstvena kazna pogre{no
zel predvid kazna {to ve}e e opfatena vo nekoja porane{na
presuda, e potrebno da ja preina~i svojata presuda (~l. 389 st. 3 ZKP).
3 0 ako pravosilnata presuda so koja za pove}e krivi~ni dela e
izre~ena edinstvena kazna ne bi mo`ela vo eden del da se izvr{i poradi
amnestija, pomiluvawe ili od drugi pri~ini 318 (~l. 389 st. 1 t. 3
ZKP). Vo ovoj slu~aj, sudot {to sudel vo prv stepen ja preina~uva porane{nata
presuda vo pogled na kaznata i izre~uva nova kazna ili
utvrduva kolku }e se izvr{i od kaznata izre~ena so porane{nata presuda
(~l. 389 st. 5 ZKP).
4 0 ako po pravosilnata presuda so koja obvinetiot e oglasen za
vinoven za prodol`eno krivi~no delo se pojavat novi o{teteni lica,
prvostepeniot sud }e ja preina~i presudata vo delot za imotno-pravnoto
pobaruvawe, a postapkata se poveduva po predlog na o{tetenite
vo rok od tri meseci od denot na doznavaweto na presudata.
2. Vo navedenite tri slu~ai so povtoruvaweto ne se opfa}aat
nitu pravnite nitu fakti~kite pra{awa, tuku samo odlukata za kaznata.
Vo ovie slu~ai ne se povtoruvaat novi fakti ili dokazi {to bi ja
prika`ale kako neto~na fakti~kata situacija utvrdena so pravosilnata
presuda. Ottamu, ovde i ne se raboti za vistinsko povtoruvawe na
postapkata, tuku samo kako {to se veli vo samata odredba - za preina-
~uvawe na pravosilno izre~enata presuda bez povtoruvawe na postapkata.
3. Novata presuda vo site slu~ai, bez zaka`uvawe na glaven pretres,
ja donesuva sudot na sednica na sovetot, po predlog od javniot
318
Ovaa odredba doa|a do primena vo situacii koga edna kazna e odmerena
za pove}e krivi~ni dela storeni vo stek, a ne samo za dve dela, za{to ako
edna kazna e izre~ena samo za dve krivi~ni dela, toga{ vo slu~aj na amnestija
ili pomuluvawe i drugi pri~ini na ednoto od niv, se izvr{uva oddelna kazna
za ona krivi~no delo za ~ie izvr{uvawe ne postojat pre~ki, pa ottamu i ne
postoi potreba od novo odmeruvawe na kaznata, a so toa i za preina~uvawe na
pravosilnata presuda. Me|utoa, ako edinstvenata kazna e, na primer, za tri
krivi~ni dela, od koi samo ednoto e amnestirano, toga{ za drugite dve krivi~ni
dela treba da se izre~e edinstvena kazna. Marina, P. op. cit. str. 527.
436

obvinitel ili od osudeniot, a po soslu{uvaweto na sprotivnata stranka
(~l. 389 st. 6 ZKP). Sovetot sekoga{ e sosatven od trojca postojani
sudii, pa duri i toga{ koga presudata ja izrekol sovet od petmina ili
sudija poedinec.
4. Protiv ovie presudi e dozvolena `alba na presuda so koja
mo`e da se pobiva samo toa {to so niv navistina e odlu~eno, a toa se:
merata na zaedni~kata kazna, novata kazna izre~ena za preostanatite
krivi~ni dela, ili odredbata za toa kolkav del od porano izre~enata
kazna mo`e da se izvr{i.
1.4. Prodol`uvawe na krivi~nata postapka zaprena poradi procesni
pre~ki
Ova prodol`uvaweto na krivi~nata postapka pretstavuva eden
vid nepravo povtoruvawe vo koe ednostavno doa|a do prodol`uvawe na
pravosilno zavr{enata krivi~an postapka koga }e prestanat pri~inite
(formalno-pravni pre~ki) {to dovele do zapirawe na krivi~ata
postapka. Taka, do prodol`uvawe na postapkata doa|a: 1 0 ako baraweto
za sproveduvawe na istraga pravosilno e odbieno poradi toa {to
nemalo barawe na ovlasteniot tu`itel, ili zatoa {to nemalo potreben
predlog ili odobrenie, ili od isti pri~ini krivi~nata postapka
so re{enie pravosilno e zaprena ili obvinenieto e otfrleno, ili ako
so presuda obvinenieto pravosilno e odbieno, 2 0 ako postapkata so re-
{enie pravosilno e zaprena poradi toa {to storitelot po storenoto
krivi~no delo se razbolel od nekoe trajno du{evno zaboluvawe.
Postapkata, po barawe na ovlasteniot tu`itel prodol`uva
{tom }e prestanat pri~inite poradi koi se doneseni navedenite odluki
(~l. 390 ZKP). Prodol`uvaweto na postapkata e mo`no sî do momentot
na zastarenosta na goneweto na krivi~noto delo, odnosno do zastarenosta
na privatnata tu`ba ili do nastapuvaweto na drugi osnovi
koi go isklu~uvaat goneweto.
1.5. Povtoruvawe na krivi~nata postapka sprema lice koe e osudeno vo
otsustvo
1. Osnovot za povtoruvawe na krivi~nata postapka na lice sudeno
vo otsustvo e edinstven: da ima mo`nost na liceto koe bilo osudeno
vo otsustvo (~l. 292 ZKP) povtorno da mu se sudi vo negovo prisustvo.
Ovde doa|a do izraz sfa}aweto deka na obvinetiot treba da mu se pru-
`i mo`nost da prisustvuva na krivi~nata postapka vo koja sudot }e go
re{i krivi~niot predmet. Toa zna~i deka ovde ne se raboti za redovnite
osnovi i uslovi za povtoruvawe na krivi~nata postapka (~l.
392 ZKP).
2. Barawe za povtoruvawe na postapkata po ovoj osnov mo`e da
437

podnese osudeniot ili negoviot branitel vo rok od edna godina od denot
koga osudeniot doznal za presudata so koja e osuden vo otsustvo (~l.
398 st. 1 ZKP).
Pri donesuvaweto na re{enieto so koe se dozvoluva povtoruvaweto
na krivi~nata postapka, sudot opredeluva da mu se dostavi na osudeniot
obvinitelniot akt, ako porano ne mu bil dostaven, a mo`e da
opredeli predmetot da se vrati vo sostojba na istraga, odnosno dokolku
ne bila sprovedena da se sprovede istraga (~l. 398 st. 2 ZKP).
438
2. VONREDNO UBLA@UVAWE NA KAZNATA
2.1. Poim na vonredno ubla`uvawe na kaznata
Baraweto za vonredno ubla`uvawe na kaznata kako vonreden
praven lek e naso~eno protiv pravosilnata sudska odluka za kaznata i
ima za cel da dovede do poblago kaznuvawe. Osnov za podnesuvawe na
ovoj praven lek pretstavuva pojavata na okolnosti (fakti) koi ne postoele
vo vremeto koga se izrekuvala presudata ili sudot ne znael za
tie okolnosti iako postoele (~l. 399 ZKP). Me|u ovie okolnosti treba
da se pomestat olesnuva~kite i ubla`uva~kite kako i drugi okolnosti
koi spored KZ mo`at da dovedat do poblaga osuda ili kaznata
da bide zameneta so nekoja poblaga sankcija, 319 no pod uslov da ne se
zafa}a vo odlukata za vinata i pravnata kvalifikacija. Imeno, se
raboti za okolnosti podobni da vlijaat na samata kazna, a ne preku
dejstvo vrz fakti~kata sostojba, posredno da vlijaat i na kaznata.
2.2. Podnesuvawe i sodr`ina na baraweto
1. Barawe za vonredno ubla`uvawe na kaznata mo`at da podnesat
javniot obvinitel, ako postapkata se vodela po negovo barawe, osudeniot
i negoviot branitel, kako i lica koi se ovlasteni da izjavat
`alba protiv presudata vo korist na obvinetiot (~l. 400 st. 1 ZKP).
Baraweto se podnesuva do sudot {to ja donel presudata vo prv stepen
(~l. 401 st. 2 ZKP).
2. Podigaweto na ova barawe ne e svrzano so rok, {to zna~i toa
mo`e da se stori od pravosilnosta na presudata, pa se dodeka trae
izdr`uvaweto na kaznata, no, spored na{e mislewe, ne i po nejzinoto
izdr`uvawe, bez ogled na toa {to ubla`uvaweto mo`e da ima odraz vrz
pravnite posledici od osudata i bri{eweto na osudata, za{to tie nedostatoci
mo`at da bidat otstraneti po pat na koristeweto na institutot
rehabilitacija.
3. Baraweto za vonredno ubla`uvawe na kaznata nema suspenzi-
319
Za ovie okolnosti podrobno: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo, op{t
del, str. 336 - 356 i Sulejmanov, Z. Kriminalna politika, str. 161-220.

vno dejstvo - ne go zadr`uva izvr{uvaweto na kaznata (400 st. 2 ZKP).
4. Baraweto se odnesuva na ubla`uvawe na kaznata bez ogled
dali se raboti za glavnata ili sporednata kazna. Kaznata mo`e da bide
ubla`ena ne samo so izrekuvawe druga, spored vidot poblaga kazna,
tuku i so zamena na kaznata so druga krivi~na sankcija: uslovna osuda,
sudska opomena, so zamena na maloletni~kiot zatvor so vospitna merka
ili so oglasuvawe na obvinetiot za vinoven so osloboduvawe od kazna
i dr. So baraweto za vonredno ubla`uvawe na kaznata mo`e da se postigne
i celosno osloboduvawe od kaznata vo slu~aite predvideni kaj
oddelni instituti od op{tiot del na KZ (~l. 42 KZ), i kaj oddelni
krivi~ni dela, 320 odnosno vo onie slu~ai kade sudot {to ja izrekol kaznata
go podvel slu~ajot pod odredbata koja dozvoluva osloboduvawe od
kazna, me|utoa osloboduvaweto ne go izrekol, za{to smetal deka okolnostite
{to toga{ postoele toa ne go opravduvaat, a podocna se pojavile
okolnosti koi go opravduvaat osloboduvaweto. Odredbite za vonredno
ubla`uvawe na kaznata, me|utoa, ne se odnesuvaat na merkite na
bezbednost, na vospitnite merki, nitu na pravnite posledici od osudata.
5. Zakonot ne gi opredeluva okolnostite {to doa|aat predvid
za vonredno ubla`uvawe na kaznata. Toa se site olesnuva~ki i ubla-
`uva~ki okolnosti {to gi opredeluva materijalnoto krivi~no pravo
koi vlijaat na opredeluvawe na pomala kazna ili poblag vid kazna.
Okolnostite mo`at da se odnesuvaat na krivi~noto delo (objektivni
okolnosti) ili na storitelot na deloto (subjektivni okolnosti) kako
na primer, li~nata, semejnata i matrijalnata sostojba na osudeniot,
prostuvaweto od strana na privatniot tu`itel, pomiruvaweto so `rtvata
na krivi~noto delo, ispolnuvaweto na imotnopravnoto barawe
{to poteknuva od storenoto krivi~no delo, te{kata zdravstvena ili
naru{ena du{evna sostojba nastanati po izvr{enoto krivi~no delo i
sl. Nakratko, vo pra{awe se fakti~ki okolnosti koi vo sekoj konkreten
slu~aj treba da se cenat od strana na sudot.
6. Trgrnuvaj}i ottamu {to navedenite okolnosti ednakvo se javuvaat
kako uslovi i kaj institutot pomiluvawe, celite na vonrednoto
ubla`uvawe na kaznata mo`at da se postignat i so institutot pomiluvawe
{to e pomesten vo nadle`nost na pretsedatelot na dr`avata. Vo
navedenata konstatacija, spored na{e mislewe, se nao|a i osnovniot
argument spored koj eden od ovie dva instituti e odvi{en. Na{iot natamo{en
stav e deka od na{iot praven sistem treba da otpadne pomiluvaweto.
Vo prilog na na{iot stav go istaknuvame i toa deka vonrednoto
ubla`uvawe na kaznata e institut za koj odlu~uva nadle`en i
kompetenten organ {to go poznava pravoto i {to e obrzan da go primeni
dokokolku se ispolneti uslovite odredeni vo zakonot. Nasproti
320
Za osloboduvaweto od kazna vidi: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo,
op{t del, str. 356-358.
439

toa, za istata rabota odlu~uva i pretsedatelot na dr`avata motiviran
od politi~ki pri~ini i ~uvstvoto na milost koristej}i se so ovoj anahron
institut ednakvo kako i biv{ite kralevi i carevi (koi vpro~em
i go vovedoa) i toa vo prv red zaradi steknuvawe na naklonetosta od
narodot (plebsot). Vo navedenata smisla, sekako se mnogu silni i argumentite
deka kaj vonrednoto ubla`uvawe na kaznata se menuva samata
presuda, i deka vonrednoto ubla`uvawe na kaznata pod odredeni uslovi
mo`e da se otpovika (~l. 402 ZKP), {to kaj pomiluvaweto ne e slu~aj.
Kon seto toa sekako treba da se dodadat i zbrkite {to nastanuvaat od
aspekt na nepo~ituvaweto na pravdata poradi toa {to vonrednoto
ubla`uvawe na kaznata i pomiluvaweto se nezavisni eden od drug taka
{to osudeniot mo`e istovremeno i sukcesivno da gi bara i dobie namaluvawe
na kaznata po dvata instituti zaradi celosno isti osnovi.
Kako kruna na apsurdot, ne treba da se zamisli, za{to kaj nas ve}e e realnost,
e situacijata koga za vreme na glavniot pretres za edno krivi-
~no delo koe se nao|a pred meritorna osuditelna presuda }e dojde
"aber" od pretsedatelot na dr`avata deka obvinetiot go osloboduva od
krivi~no gonewe. 321
2.3. Tek na postapkata
Postapkata po baraweto za vonredno ubla`uvawe na kaznata
te~e vo prviot stadium na podgotvitelna postapka pred sudot koj ja donel
presudata vo prv stepen, a vo vtoriot stadiumot na glavnata postapka
pred Vrhovniot sud na Republika Makedonija (~l. 401 st. 1 ZKP).
1 0 Vo podgotvitelnata postapka pretsedatelot na sovetot na
prvostepeniot sud }e go otfrli baraweto {to e podneseno od lice koe
ne e ovlasteno za podnesuvawe na baraweto ili vo slu~aj ako spored
zakonot ne e dozvoleno ili koga podnositelot se otka`e od baraweto
(~l. 401 st. 3 ZKP). Vo sprotivno, prvostepeniot sud }e izvidi dali
postojat pri~ini za ubla`uvawe, pa po soslu{uvawe na javniot obvinitel
ako postapkata se vodela po negovo barawe, spisite so svojot
obrazlo`en predlog }e gi dostavi do Vrhovniot sud na Republika Makedonija
(~l. 401 st. 4 ZKP).
2 0 Glavnata postapka se sveduva na donesuvawe odluka po baraweto
od strana na nadle`niot sud, so toa {to ako e vo pra{awe krivi~no
delo za koe se vodela postapkata po barawe na javniot obvinitel,
Vrhovniot sud na Republika Makedonija pred donesuvaweto na re-
{enieto spisite }e gi dostavi do javniot obvinitel na Republika Makedonija.
Javniot obvinitel na Republika Makedonija mo`e svojot
predlog da go dostavi pismeno do Vrhovniot sud (~l. 401 st. 5 ZKP).
321
Za argumentite protiv institutot pomiluvawe podrobno: Sulejmanov,
Z, Penologija, str. 739-748.
440

2.4. Donesuvawe na odluki
Odlu~uvaj}i po baraweto za vonredno ubla`uvawe na kaznata,
Vrhovniot sud mo`e da go odbie baraweto ako najde deka ne se ispolneti
zakonskite uslovi za vonredno ubla`uvawe na kaznata. Vo takov
slu~aj baraweto za vonredno ubla`uvawe na kaznata mo`e neograni~eno
da se povtoruva, no povtorno samo vrz osnova na istaknuvawe novi
olesnuva~ki okolnosti koi ne postoele vo vremeto koga se izrekuvala
presudata ili sudot ne znael za tie okolnosti iako postoele.
Ako go usvoi baraweto, Vrhovniot sud so re{enie ja preina~uva
pravosilnata presuda vo pogled na odlukata za kaznata (401 st. 6 ZKP).
2.5. Otpovikuvawe na re{enieto i ubla`uvawe na kaznata
Re{enieto so koe go usvoil baraweto za vonredno ubla`uvawe
na kaznata sudot }e go otpovika ako se doka`e (~l. 392 st. 1 ZKP) deka
re{enieto se zasnova vrz la`na isprava, ili vrz la`en iskaz na svedokot
ili ve{takot (~l. 402 ZKP).
3. BARAWE ZA ZA[TITA NA ZAKONITOSTA
3.1 Poim na baraweto za za{tita na zakonitosta
Mo`no e vo pravosilnata sudska odluka da ne mo`e ni{to da í
se prigovori od aspekt na utvrduvaweto na fakti~kata sostojba, me|utoa
odlukata da ima pravni nedostatoci, bidej}i na pravilno utvrdenite
fakti nepravilno e primenet krivi~niot zakon, ili zatoa {to vo
postapkata vo koja e donesena odlukata e povreden procesniot zakon. 322
Ottamu, baraweto na za{tita na zakonitosta kako vonreden praven lek
e namenet za kontrola na zakonitosta na pravosilnite sudski odluki
kako i na sudskata postapka {to í prethodela na tie odluki ako e povreden
zakonot. Ili poprecizno, baraweto za za{tita na zakonitosta
e nameneto za ispravawe na pova`nite zakonski gre{ki storeni vo
pravosilnata odluka ili pak, povredi na pravnite propisi storeni vo
sudskata postapka koja í prethodela na donesuvaweto na odlukata. 323
Nakratko, so ovoj praven lek mo`e da se napa|aat site vidovi na sudski
pravosilni odluki (presuda, re{enie, naredba, bez ogled dali zakonot
dozvoluva nivno pobivawe so redoven praven lek) {to se donesuvaat vo
tekot na krivi~nata postapka, kako i postapkata primeneta pri nivnoto
donesuvawe, odnosno da se pobiva koe i da e procesno dejstvie, prezemeno
vo tekot na postapkata, vo site nejzini staduiumi.
322
Vasilejvi}, T. op. cit. str. 663.
323
Zlatari} - Dama{ka, op. cit. str. 365.
441

3.2. Podnesuvawe i sodr`ina na baraweto
1. Do postapka po baraweto za za{tita na zakonitosta, koe ima
nesuspenziven i devolutiven karakter, doa|a po podnesuvawe na takvo
barawe edinstveno od javniot obvinitel na Republika Makedonija (~l.
403 ZKP), a za baraweto odlu~uva Vrhovniot sud (~l. 404 ZKP). Podigaweto
na ova barawe ne e svrzano za rok, bez ogled na toa dali se podiga
vo korist ili na {teta na osudeniot.
2. Osnovata na ovoj vonreden praven lek pretstavuva povredata
na zakonot, pri {to pod poimot zakon treba da se podrazbere kako materijalniot,
taka i procesniot zakon, kako i sekoj drug propis primenet
vo krivi~nata postapka, bez ogled na toa na koj na~in storenata
povreda se odrazila vrz kone~nata odluka na sudot. Zakonot, odnosno
propisot ne mora da bide duri ni krivi~nopraven, no mora da bil primenet
vo krivi~nopravnata odluka ili vo postapkata. Od druga strana,
pod sudska postapka protiv koja mo`e da bide podignato baraweto za
za{tita na zakonitosta, treba da se podrazberat oddelnite procesni
dejstvija koi ne dovele do odluka zasnovana vrz tie nezakoniti procesni
dejstvija, ili ne dovele do odlukata vooop{to (na primer, soslu{-
uvawe na svedoci vo grupa i vo prisustvo na drugi svedoci). 324
Brojot na povredite na zakonot {to slu`at kako osnova na baraweto
za za{tita na zakonitosta e daleku pogolem od obemot na povredite
na formalniot i materijalniot zakon koi slu`at kako osnova
za `albata protiv prvostepenata presuda (ZKP, zboruva za povreda na
zakon, bez poblisku da gi odredi mo`nite povredi). Me|utoa, ottamu
ne smee da proizleze deka sekoja povreda na zakonot mo`e da poslu`i
kako osnova za vlo`uvawe na ovoj praven lek. Naprotiv, negovata smisla
e da se vlo`uva samo vo slu~ai koga povredata na zakonot mo`e da
bide od vlijanie vrz odlukata ili vo slu~aite koga povredata e od na-
~elno zna~ewe za ednoobraznata i pravilna primena na zakonot. So
drugi zborovi, sekoga{ koga vrz nivna osnova javniot obvinitel mo`e
da zaklu~i deka imaat zna~ewe za postapkata voop{to i za natamo{nata
voedna~ena praktika na sudovite
Po odnos na odlukata na sudot za kaznata, povreda na zakonot
postoi samo toga{ koga kaznata e odmerena nadvor od ramkite opredeleni
so KZ (pod zakonskiot minimum ili nad zakonskiot maksimum).
3. Nadle`niot javen obvinitel e ovlasten, me|utoa ne e i obvrzan
da go podigne baraweto za za{tita na zakonitosta vo site slu~ai
koga e povreden zakonot, za{to, kako {to vidovme, idejata na ovoj
praven lek e da se vlo`uva samo ako povredata e od zna~ewe za ednoobrazna
i pravilna primena na zakonot. Ottamu, javniot obvinitel
nema da go vlo`i ovoj praven lek ako povredata e bezna~ajna ili ako po
takva povreda po povod barawe za za{tita na zakonitosta Vrhovniot
324
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 666.
442

sud ve}e ima zazemen stav. Vo pogled, pak, na potrebata za vlo`uvawe
na ovoj praven lek nadle`niot obvinitel mo`e da dobie uka`uvawa od
poniskiot ili povisokiot javen obvinitel, od drugi dr`avni organi,
kako i od obvinetiot i zainteresiranite gra|ani.
4. Baraweto za za{tita na zakonitosta mora celosno i odredeno
da ja sodr`i povredata na zakonot do koja do{lo vo pravosilnata sudska
odluka, odnosno sudskata postapka koja í prethodela na donesuvaweto
na odlukata. Odredenosta na sodr`inata na baraweto e od posebno
zna~ewe ottamu {to pri re{avaweto za baraweto sudot se ograni~uva
samo na ispituvawe na povredite na zakonot na koi javniot obvinitel
uka`al vo baraweto (~l. 406 st. 1 ZKP).
3.3. Tek na postapkata
Vo podgotvitelnata postapka po ova barawe sudijata opredelen
za izvestitel mo`e, po potreba, da pribavi izvestuvawe za istaknatite
povredi na zakonot (~l. 405 st. 2 ZKP).
[to se odnesuva do glavnata postapka taa se ostvaruva na sednica
na sovetot na Vrhovniot sud (~l. 405 st. 1 ZKP), za koja sekoga{
se izvestuva javniot obvinitel (~l. 405 st. 3 ZKP).
3.4. Donesuvawe na odluki
Odlu~uvajki po baraweto za za{tita na zakonitosta, sudot
mo`e: 1 0 baraweto da go odbie kako neosnovano ili, 2 0 da go uva`i kako
osnovano.
1 0 Sudot so presuda go odbiva baraweto za za{tita na zakonitosta
kako neosnovano ako utvrdi deka ne postoi povreda na zakonot na
koja se povikuva javniot obvinitel vo svoeto barawe (~l. 407 ZKP).
2 0 Dokolku sudot go uva`i baraweto za za{tita na zakonitosta
kako osnovano, spored ~l. 408 st. 1 ZKP, donesuva presuda so koja, spored
prirodata na povredata, toj e vo mo`nost napadnatata pravosilna
odluka:
a) Da ja preina~i. Do preina~uvawe glavno doa|a koga e povreden
materijalniot zakon.
b) Da gi ukine vo celost ili delumno odlukite na prvostepeniot
i na povisokiot sud ili samo odlukata na povisokiot sud i predmetot
da go vrati na povtorna odluka ili sudewe do prvostepeniot ili
do povisokiot sud.
Dokolku pravosilnata presuda se ukine i predmetot se vrati na
povtorno sudewe, za osnova se zema porane{niot obvinitelen akt ili
onoj negov del {to se odnesuva na ukinatiot del od presudata (~l. 410
st. 1 ZKP). Vo toj slu~aj sudot e dol`en da zaka`e glaven pretres na
koj }e gi izvede site procesni dejstvija i da gi raspravi pra{awata na
koi mu uka`al Vrhovniot sud na Republika Makedonija vo svojata odl-
443

uka (~l. 410 st. 2 ZKP). Pritoa, pred prvostepeniot, odnosno vtorostepeniot
sud strankite mo`at da istaknuvaat novi fakti i da podnesuvaat
novi dokazi (~l. 410 st. 3 ZKP).
Pri donesuvaweto na novata odluka sudot e vrzan so zabranata
reformatio in peius od ~l. 369 (~l. 410 st. 4 ZKP).
v) Da se ograni~i samo na toa da ja utvrdi povredata na zakonot.
Vo ovoj slu~aj stanuva zbor za tn. deklaratorna presuda vo koja samo se
konstatira povredata na zakonot, no ne se zasega i vo pravosilnata
odluka. Donesuvaweto na vakva odluka e obligatorno ako baraweto za
za{tita na zakonitosta e podignato na {teta na osudeniot, a sudot
najde deka e osnovano (~l. 408 st. 2 ZKP). Vo ovie slu~ai baraweto na
za{tita na zakonitosta ja zadr`uva svojata izvorna priroda so koja se
pojavi vo krivi~nite procesi kako sredstvo za spre~uavawe na idnite
povredi na pravata i kako instrument za obezbeduvawe na edinstvena
primena na pravoto. 325
Pri donesuvaweto na odlukite po baraweto za za{tita na zakonitosta
podignato vo korist na osudeniot, sudot e dol`en da vodi smetka
beneficium cohaesionis (~l. 406 st. 2 vv. 371 ZKP), kako i za zabranata
reformacio in peius (~l. 406 st. 3 vv. ~l. 369 ZKP).
3.5. Povtorna krivi~na postapka
Vo isklu~itelni slu~ai baraweto za za{tita na zakonitosta
mo`e da dovede do povtoruvawe na krivi~nata postapka. Do toa doa|a
koga pri re{avaweto po baraweto za za{tita na zakonitosta se javi
zna~itelno somnevawe za vistinitosta na re{itelnite fakti utvrdeni
vo odlukata protiv koja e podignato baraweto, pa zaradi toa ne e
mo`no da se odlu~i za baraweto za za{tita na zakonitosta. Vo tie slu-
~ai sudot so presudata so koja re{ava za baraweto za za{tita na zakonitosta
}e ja ukine taa odluka i }e naredi da se odr`i nov glaven pretres
pred istiot ili pred drug stvarno nadle`en prvostepen sud.
So ovaa odredba na zakonot se dava eden vid povtoruvawe na
krivi~nata postapka bez novi dokazi od pri~ina starite dokazi da bidat
podlo`eni na nova ocena, me|utoa ustanovata ne postoi kako samostojna.
Postapkata za nejzina primena formalno ne mo`e da ja povede
nikoj, pa nitu javniot obvinitel ovlasten za podigawe na barawe za za-
{tita na zakonitosdta, nitu samiot sud koj go sudel krivi~nopravniot
predmet vo prv stepen. Ovaa ustanova ja primenuva sudot po svoja inicijativa,
me|utoa samo vo ve}e povedena postapka za za{tita na zakonitosta.
Pritoa sudot mo`e da naredi nov glaven pretres pred istiot
prvostepen sud, a mo`e i da delegira drug stvarno nadle`en a mesno
nenadle`en sud. 326
325
Zlatari} - Dama{ka, op. cit. str. 365.
326
Vaslijlevi}, T. op. cit. str. 661.
444

4. VONREDNO PREISPITUVAWE NA PRAVOSILNATA PRESUDA
4.1 Poim na barawe za preispituvawe na pravosilnata presuda
1. Braweto za vonredno preispituvawe na pravosilnata presuda
e vovedeno pokraj baraweto za za{tita na zakonitosta ottamu {to se
smeta{e deka e neophoden u{te eden praven lek so koj i na obvinetiot
treba mu se ovozmo`i bez posredstvo na javniot obvinitel da se obra-
}aat do Vrhovniot sud toga{ koga smeta deka na negova {teta e povreden
zakonot, odnosno koga so pravosilnata presuda mu e povredeno nekoe
pravo ili interes zasnovan vrz zakon. 327 Ovoj praven lek po svojata
priroda, vsu{nost, pretstavuva eden vid barawe na za{tita na zakonitosta
vo korist na osudeniot, so taa razlika {to vo odnos na baraweto
za za{tita na zakonitosta e ograni~en spored obemot, vremeto i negoviot
doseg. Vpro~em, so baraweto za vonredno prispituvawe na pravosilnata
presuda na odredleno lice, pod opredeleni uslovi mu e priznaeno
pravo da ja pobiva pravosilnata presuda poradi odredeni povredi
na zakonot, sli~no kako i kaj baraweto za za{tita na zakonitosta, no
so nekoi ograni~uvawa vo pogled na ovlastuvawata i obimot, so ogled
na toa {to ova pravo ne go koristi javniot obvinitel vo javen interes,
tuku obvinetiot vo prv red, vo sopstven interes. 328
2. Navedenoto stojali{te, me|utoa, ne e edinstveno vo krivi~noprocesnata
literatura. Nasproti prethodnoto opredeluvawe na baraweto
za vonredno preispituvawe na pravosilnata presuda kako pandan
(kako ne{to {to mo`e da se stavi pokraj drugo ne{to) na baraweto
na za{tita na zakonitosta, vo teorijata postojat mnogu pouverlivi
argumenti, spored koi baraweto za vonredno preispituvawe na pravosilnata
na presudata pretstavuva vonreden praven lek samo formalno
ottamu {to e pomesten vo glavata XXIV ZKP, dodeka od aspekt na svojata
materijalna sodr`ina se raboti za klasi~na revizija poznata vo
pogolemiot broj postapki vo Evropa, {to zna~i redoven praven lek so
site negovi su{testveni obele`ja. A tie obele`ja {to na baraweto za
preispituvawe na pravosilnata presuda mu davaat karakter na redoven
praven lek spored Grubi{a 329 mo`at da se sumiraat vo slednoto: 1 0 pretstavuva
strane~ki praven lek za ispituvawe na povredite na zakonot
(inaku takvoto sredstvo vo krivi~nata postapka mu e dovereno na odreden
dr`aven organ), 2 0 so nego se pobiva presudata rebus sic stantibus 330
327
Ovoj vonreden praven lek za prvpat e voveden so ZKP SFRJ od 1976.
328
Vasiljevi}, T. Zahtev za vanredno preispitivawe pravosna`ne presude i krivi~ni
postupak, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1978/3-4, str. 538.
329
Grubi{a, M. Stvar nije ipak tako jednostavna, Na{a zakonitost, Zagreb,
1979/9 str. 95.
330
Rebus sic stantibus = dodeka taka stojat ne{tata, pod tie okolnosti.
445

(so strane~ki vonredni pravni sredstva - so baraweto za povtoruvawe
na krivi~nata postapka i za vonredno ubla`uvawe na kaznata - samo
ako se pojavat novi fakti i novi dokazi), 3 0 vrzano e za strog rok (ostanatite
vonredni pravni lekovi ne se vrzani za rok), 4 0 dopu{teno e
samo protiv presuda (so baraweto za za{tita na zakonitosta mo`at da
se pobivaat site sudski odluki i postapkata {to im prethodela), 5 0
ograni~en e na odredeni povredi na zakonot (baraweto za za{tita na
zakonitosta vo toj pogled ne e ograni~eno), 6 0 ne e povtorlivo (site
ostanati vonredni pravni lekovi mo`at neograni~eno da se povtoruvaat
ako se pojavat novi fakti ili dokazi, odnosno ako se istaknat
novi povredi na zakonot), 7 0 za niv sudot odlu~uva vo istot sostav kako
pri odlu~uvaweto po `alba (po baraweto za za{tita na zakonitosta
odlu~uva sovet od pet sudii), 8 0 odlukata za nego ne mo`e da se ograni-
~i na samoto utvrduvawe na povredite na zakonot, tuku pobienata presuda
mora da se ukine ili preina~i (po baraweto za za{tita na zakonitosta
se donesuva i deklaratorna presuda), 9 0 toa barawe se predava na
prvostepeniot sud (baraweto za za{tita na zakonitosta se predava na
sudot koj odlu~uva za nego), 10 0 nedopu{tenoto ili neblagovremenoto
barawe sudot go otfrla (baraweto za za{tita na zakonitosta nikoga{
ne se otfrla), i 11 0 vo postapkata po toa barawe mo`e da se suspendira
izvr{nosta na pobienata presuda (vo postapkata za za{tita na zakonitosta
toa ne e mo`no).
446
4.2. Podnesuvawe i sodr`ina na baraweto
1. Barawe za vonredno preispituvawe na pravosilna presuda poradi
povreda na zakonot mo`e da podnese liceto koe pravosilno e
osudeno na kazna zatvor ili maloletni~ki zatvor (~l. 411 st. 1 ZKP).
Ova barawe, koe mu se predava na sudot {to ja donel presudata vo prv
stepen (~l. 414 st. 2 ZKP) ima pravo da go podnese i branietlot na
obvinetoto lice (~l. 414 st. 1 ZKP).
Osudeniot {to ne koristel redoven praven lek protiv presudata
ne mo`e da podnese barawe za vonredno preispituvawe na pravosilna
presuda, osven ako so presudata na vtorostepeniot sud namesto
osloboduvawe od kazna, sudska opomena, uslovna osuda ili kazna e izre-
~ena kazna zatvor, odnosno namesto vospitna merka - kazna maloletni-
~ki zatvor (~l. 411 st. 3 ZKP).
Barawe za vonredno preispituvawe na pravosilna presuda ne
mo`e da se podnese protiv presuda na Vrhovniot sud na Republika Makedonija
(~l. 411 st. 4 ZKP).
Barawe se podnesuva vo rok od 30 dena od denot koga obvinetiot
ja primil pravosilnata presuda (~l. 411 st. 2 ZKP).
Od navedenoto proizleguva deka baraweto za vonredno preispituvawe
na pravosilnata presuda e vrzano za rok, deka e nepovtorlivo,
ograni~eno so strogi uslovi, mo`e da se podnese isklu~ivo protiv

pravosilna presuda so koja e izre~ena bezuslovna kazna zatvor ili maloletni~ki
zatvor i protiv koja osudeniot vlo`il praven lek.
2. Baraweto za vonredno preispituvawe na pravosilnata presuda
e vovedeno zaradi zasiluvawe na pravata na gra|anite, me|utoa vo
ZKP e dadeno samo vo korist na obvinetiot. O{teteniot, o{teteniot
kako tu`itel i privatniot tu`itel, ne mo`at da go koristat ovoj vonreden
praven lek, me|utoa javniot obinitel mo`e da vlo`uva barawe
za za{tita na zakonitosta koga zakonito e povreden na nivna {teta,
kako {to mo`e da go vlo`uva i koga e povreden vo nivna korist, ili vo
korist ili na {teta na obvinetiot, nezavisno od rokot. 331
Baraweto mo`e da se podnese samo poradi povreda na zakonot
na {teta na osudeniot, me|utoa za razlika od baraweto za za{tita na
zakonitosta, ne poradi site povredi na Krivi~niot zakonik i nekoi
povredi na krivi~nata postapka od navedenite vo ~l. 356 i 355 ZKP.
Imeno, spored ~l. 413 ZKP, baraweto za vonredno preispituvawe na
pravosilna presuda mo`e da se podnese poradi:
1 0 Povreda na Krivi~niot zakonik na {teta na osudeniot po
odnos na pra{awata:
a) dali deloto za koe obvinetiot se goni e krivi~no delo,
b) dali ima okolnosti koi ja isklu~uvaat krivi~nata odgovornost,
v) dali ima okolnosti koi go isklu~uvaat krivi~noto gonewe, a
osobeno dali nastapila zastarenost na krivi~oto gonewe ili goneweto
e isklu~eno poradi amnestija ili pomiluvawe, ili krivi~nopravniot
predmet ve}e e pravosilno presuden,
g) deka vo pogled na deloto {to e predmet na obvinenieto e
primenet zakon koj ne mo`e da se primeni (~l. 356 t. 1 - 4 ZKP), ili
d) ako sudot gi pre~ekoril ovlastuvaata {to spored zakonot gi
ima vo vrska so odlukata za kaznata, merkata na bezbednost ili odzemawe
na imotna korist (~l. 356 t. 5 ZKP).
2 0 Povreda na odredbite na krivi~nata postapka:
a) ako sudot bil nepropisno sostaven ili ako vo izrekuvaweto
na presudaat u~estvuval sudija ili sudija porotnik koj ne u~estvuval
na glavniot pretres, ili koj so pravosilna odluka e izzemen od sudeweto
(~l. 355 st. 1 t. 1 ZKP),
b) ako sudot gi povredil propisite na krivi~nata postapka vo
pogled na postoeweto na obvinenieto na ovlasteniot tu`itel ili
odobrenieto na nadle`niot organ (~l. 355 st. 1 t. 5 ZKP),
v) ako presudata se zasnova vrz dokaz na koj spored odredbite na
ZKP ne mo`e da se zasnova, osven ako so ogled na drugite dokazi e
o~igledno deka i bez toj dokaz bi bila donesena ednakva presuda (~l.
355 st. 1 t. 8 ZKP),
g) ako e pre~ekoreno obvinenieto (~l. 355 st. 1 t. 9 ZKP), i
331
Ibid, str. 539.
447

d) ako so presudata e povredena zabranata reformatio in peius .
Pritoa vo teorijata se zabele`uva deka so baraweto ne samo
deka ne mo`at da se opfatat site apsolutni povredi na krivi~nata
postapka koi se ispituvaat po povod na `albata spored ~l. 367 ZKP po
slu`bena dol`nost (povredite od ~l. 355 t. 6, 7 i 11 ZKP). 332
3 0 Poradi povreda na pravoto na osudeniot na odbrana na glavniot
pretres ili poradi povreda na odredbite na krivi~nata postapka
vo `albenata postapka, ako taa povreda bila od vlijanie vrz donesuvaweto
na pravilna presuda.
Spored toa baraweto za vonredno prispituvawe na pravosilnata
presuda mora celosno odredeno da gi sodr`i povredite na Krivi-
~niot zakonik, odnosno na krivi~nata postapka do koi do{lo na {teta
na osudeniot vo pravosilnata presuda. Odredenosta i celosnosta na sodr`inata
na baraweto i ovde e zna~ajna ottamu {to sudot pri re{avaweto
na baraweto se ograni~uva samo na ispituvaweto na povredite
koi se istaknati vo baraweto (tantum devolutium, quantum appellatum).
4.3. Tek na postapkata
1. Postapkata po baraweto za vonredno preispituvawe na pravosilnata
presuda i ovde te~e vo prviot stadium na podgotvitelna postapka
pred sudot koj ja donel presudata vo prv stepen, a vo vtoriot
stadiumot na glavnata postapka pred Vrhovniot sud na Republika
Makedonija. Vo podgotvitelnata postapka koja se ostvaruva pred prvostepeniot
sud se vr{i pribirawe na potrebnite izvestuvawa za povredite
koi se istaknati vo baraweto, a glavnata postapka se ostvaruva na
sednica na sovetot na Vrhovniot sud.
2. Inaku, sudot nadle`en za odlu~uvawe po baraweto mu dostavuva
primerok od baraweto so spisite na tu`itelot {to postapuva
pred toj sud, koj mo`e vo rok od 15 dena od denot na priemot na baraweto
da podnese odgovor (~l. 414 st. 4 ZKP). Vo postapkata soodvetno
se primenuvaat odredbite koi va`at za baraweto za za{tita na zakonitosta:
se odlu~uva na sednica, postoi sudija izvestitel koj po potreba
pribavuva izvestuvawa za povredite na zakonot istaknati vo
baraweto pred iznesuvwe na predmetot na sednicata.
3. Zna~ajno e i toa deka prvostepeniot sud ili sudot nadle`en
za odlu~uvawe po baraweto, so ogled na sodr`inata na baraweto mo`e
da mu dade suspenzivno dejstvo: da se odlo`i ili da se prekine
izvr{uvaweto na pravosilnata presuda (~l. 414 st. 5 ZKP).
4.4. Odluki po baraweto
1. Odlu~uvaj}i po baraweto za vonredno preispituvawe na pra-
332
Ibid, str. 540.
448

vosilnata presuda, baraweto {to e podneseno nenavremeno, ili go podnelo
neovlasteno lice, ili e podneseno vo slu~aj na osuda na
krivi~na sankcija poradi koja barawe ne mo`e da se podnese (~l. 411
st. 1 ZKP) ili spored zakonot ne e dozvolena ili koga podnositelot se
otka`e od baraweto, pretsedatelot na sovetot na prvostepeniot sud
ili sudot nadle`en za odlu~uvawe po baraweto }e go otfrli so re-
{enie (~l. 414 st. 3 ZKP).
2. Po utvrduvaweto na procesnata odr`livost na baraweto za
vonrednoto preispituvawe na pravosilnosta na presudata, Vrhovniot
sud na Makedonija mo`e da donese edna od slednive odluki:
1 0 presuda so koja go odbiva baraweto za vonrednoto preispituvawe
na pravosilnosta na presudata kako neosnovano ako ne postoi povreda
na zakonot koja e istaknata vo nego (~l. 414 vv. ~l. 407 ZKP).
2 0 Dokolku baraweto e osnovano, presuda so koja:
a) prvostepenata presuda ja preina~uva,
b) vo celost ili delumno ja ukinuva presudata na prvostepeniot
ili povisokiot sud, ili samo presudata na povisokiot sud i predmetot
da go vra}a na povtorna odluka do prvostepeniot ili do povisokiot
sud (~l 414 vv. ~l. 408 ZKP), i
v) dokolku e prisutno zna~itelno somnenie vo pogled na re{ava~kite
fakti vo pravosilnata presuda, presuda so koja se ukinuva pravosilnata
presuda i se nareduva da se odr`i nov glaven pretres pred
istiot ili drug stvarno nadle`en prvostepen sud (~l. 414 vv. 409 ZKP).
Pri odlu~uvaweto po baraweto, nadle`niot sud e dol`en da ja
po~ituva privilegijata beneficium cohaesionis i zabranata reformacio in
peius, a isto taka so ogled na sodr`inata na baraweto da opredeli da se
odlo`i, odnosno da se prekine izvr{uvaweto na pravosilnata presuda
(~l. 414 st. 5 ZKP).
449

450

IV DEL
POSEBNI I POMO[NI POSTAPKI
451

452

G l a v a I
POSEBNI POSTAPKI
I. SKRATENA KRIVI^NA POSTAPKA
1. POIM NA SKRATENA POSTAPKA
1. Skratenata (sumarna) 333 postapka e uprosten vid na krivi~na
postapka, nameneta za pobrzo i poefikasno rasvetluvawe na krivi-
~niot predmet toga{ koga se raboti za polesni krivi~ni dela. Imeno,
vo postapkata pred sudot {to sudi vo prv stepen za krivi~ni dela za
koi kako glavna kazna e propi{ana pari~na kazna ili zatvor do tri godini,
se primenuvaat odredbite na ~l. 417 - 430 ZKP, a dokolku vo tie
odredbi ne e predvideno ne{to posebno, soglasno se primenuvaat drugite
odredbi na ZKP (~l. 416 ZKP).
2. Osnovnite karakteristiki na skratenata krivi~na postapka
se sostojat vo toa {to vo nea, prethodnata krivi~na postapka re~isi
ne postoi, odnosno taa se sveduva na podnesuvawe na obvinitelen predlog
ili privatna tu`ba od ovlasteniot tu`itel i na kontrola na
obvinenieto {to ja vr{i sudot po slu`bena dol`nost. Istragata kako
faza na prethodnata krivi~na postapka voop{to ja nema, tuku po potreba
mo`at da se prezemat samo opredeleni istra`ni dejstvija.
Vo stadiumot na glavnata postapka postoi mo`nost glavniot
pretres da se odr`i vo otsustvo na strankite, kako i obvrska na sudot
presudata da ja izre~e i objavi vedna{ po zavr{uvaweto na pretresot.
Kone~no, dokolku ZKP ne sodr`i posebni odredbi, vo skratenata
postapka soglasno se primenuvaat odredbite za redovnata krivi-
~na postapka.
3. Vo skratenata krivi~na postapka kako stvarno nadle`en prvostepen
sud se javuva osnovniot sud. Toj sud e dol`en vo tekot na celata
krivi~na postapka da vodi smetka za svojata stvarna nadle`nost vo
dadeniot krivi~en predmet (~l. 423 st. 1 ZKP), a za mesnata nadle`nost
po slu`bena dol`nost do zaka`uvawe na glavniot pretres (~l. 423
st. 2 ZKP), odnosno po prigovor na strankite do po~etokot na glavniot
pretres (~l. 427 ZKP).
333
Terminot sumarna postapka poteknuva od latinskiot zbor summa
{to zna~i skratuvawe.
453

454
2. OBVINENIE I KONTROLA NA OBVINENIETO
1. Obvinitelniot predlog, odnosno privatnata tu`ba gi sodr`i
slednive elementi:
1 0 ime i prezime na obvinetiot so li~ni podatoci dokolku se
poznati,
2 0 kratok opis na krivi~noto delo,
3 0 ozna~uvawe na sudot pred koj }e se odr`i glavniot pretres,
4 0 predlog koi dokazi treba da se izvedat na glavniot pretres i,
5 0 predlog obvinetiot da se oglasi za vinoven i da se osudi spored
zakonot (~l. 421 st. 1 ZKP).
Pokraj navedenite zadol`itelni elementi samo vo obvinitelniot
predlog mo`e da se predlo`i obvinetiot da se stavi vo pritvor.
Ako obvinetiot se nao|a vo pritvor ili za vreme na sproveduvaweto
na istra`nite dejstvija se nao|al vo obvinitelniot predlog vo pritvor,
se nazna~uva kolku vreme e pritvoren (~l. 421 st. 2 ZKP).
Za krivi~ni dela {to se gonat po slu`bena dol`nost, obvinietlniot
predlog, po pravilo, go podnesuva javniot obvinitel, a za krivi~ni
dela za koi se goni po privatna tu`ba - o{tetenito kako privaten
tu`itel. Me|utoa, vo slu~aite koga se raboti za krivi~i dela {to
se gonat po slu`bena dol`nost, krivi~na prijava podnel i o{teteniot,
a javniot obvinitel vo rok od eden mesec po priemot na prijavata
ne podnese obvinitelen predlog nitu, pak, go izvesti o{teteniot deka
ja otfrlil prijavata, o{teteniot ima pravo kako tu`itel da go prezeme
goneweto so podnesuvawe na obvinitelen predlog do sudot (~l.
420 st. 1 ZKP). Ako pak, podocna o{teteniot koj so obvinitelen predlog
go prezel goneweto se otka`e od goneweto ili spored zakonot se
smeta deka se otka`al od goneweto, javniot obvinitel mo`e bez ogled
na uslovite propi{ani za povtoruvawe na postapkata povtorno da ja
povede postapkata, ako ne ja otfrlil prijavata na o{teteniot (~l. 420
st. 2 ZKP).
2. Vo skratenata postapka ne postoi obvinenie, nitu prigovor
protiv obvinenieto, {to zna~i deka izostanuva celokupnata postapka
na stavawe pod obvinenie. Namesto prigovorot protiv obvinenieto vo
skratenata postapka postoi prethodno ispituvawe na obvinitelniot
predlog, odnosno na privatnata tu`ba. Toa zna~i deka vo nea kontrolata
na obvinenieto ja vr{i samiot sud po slu`bena dol`nost. Vo
postapkata na kontrola na obvinenieto, sudijata (pretsedatelot na sovetot
ili sudijata poedinec) go ispituva slednoto:
1 0 prethodno ja utvrduva nadle`nosta na sudot,
2 0 potoa go ragleduva pra{aweto za potrebata od prezemawe na
oddelni istra`ni dejstvija ili za dopolnuvawe na ve}e sprovedenite
istra`ni dejstvija, kako i
3 0 pra{aweto za toa dali postojat uslovi za otfrlawe na obvinitelniot
predlog, odnosno na privatnata tu`ba (~l. 422 st. 1 ZKP).

Ako pri ova ispituvawe sudijata smeta deka treba da se sprovedat
oddelni istra`ni dejstvija, istite gi sproveduva samiot .
Pri ispituvaweto sudijata so re{enie go otfrla obvinitelniot
predlog ili privatnata tu`ba ako najde deka postojat pri~inite za
zapirawe na postapkata od ~l. 262 t. 1 - 3 ZKP, a ako se sprovedeni
istra`nite dejstvija - i od pri~inata predvidena vo t. 4 od istiot ~len
(~l. 424 st. 1 ZKP). Re{enieto so kratko obrazlo`enie se dostavuva do
javniot obvinitel, do o{teteniot kako tu`itel ili do privatniot tu-
`itel, kako i do obvinetiot (~l. 424 st. 2 ZKP).
Dokolku pak sudijata ne donese re{enie so koe go otfrla obvinitelniot
predlog ili privatnata tu`ba, vedna{ zaka`uva glaven pretres
(~l. 422 st. 2 ZKP).
3. POVEDUVAWE NA POSTAPKATA
1. Do poveduvawe na skratena krivi~na postapka doa|a vrz osnova
na obvinitelen predlog na javniot obvinitel, odnosno na o{teteniot
kako tu`itel (za krivi~ni dela {to se gonat po slu`bena dol`nost),
ili vrz osnova na privatna tu`ba, koja gi ima site elementi na
obvinitelen predlog (za krivi~ni dela {to se gonat po privatna tu-
`ba) - ~l. 417 st. 1 ZKP. Razlikata na ovie obvinija i obvinitelniot
akt {to se podnesuva vo redovnata postapka se sostoi vo toa {to obvinitelniot
predlog i privatnata tu`ba sodr`at pomalku zadol`itelni
elementi i nemaat obrazlo`enie.
Obvinitelniot predlog i privatnata tu`ba se podnesuvaat do
nadle`niot sud vo potrebniot broj primeroci za sudot i za obvinetiot
(~l. 417 st. 3 ZKP).
Za ovaa postapka e karakteristi~no deka do obvinenie, po pravilo
doa|a neposredno po otkrivaweto na krivi~noto delo i negoviot
storitel. Ottamu, ZKP predviduva deka javniot obvinitel mo`e da podnese
obvinitelen predlog i vrz osnova na samata krivi~na prijava
(~l. 417 st. 2 ZKP). Me|utoa, dokolku toa ne e mo`no, javniot obvinitel
so posredstvo na istra`niot sudija }e pobara pribirawe na podatoci
za podigawe na obvinenieto. Vo toj slu~aj, javniot obvinitel
mo`e da mu predlo`i na istra`niot sudija da prezeme opredeleni istra`ni
dejstvija. Prezemaweto na ovie dejstvija javniot obvinitel go
predlaga isklu~itelno so cel da ja proveri nadle`nosta, postoeweto
na osnovi za otfrlawe na krivi~nata prijava, izbegnuvawe na glavniot
pretres da se iznese krivi~nopraven predmet so somnitelen dokazen
materijal i sl. Ako sudijata se soglasi so ovoj predlog }e gi prezeme
istra`nite dejstvija, a potoa site spisi }e gi dostavi do tu`itelot.
Istra`nite dejstvija se sproveduvaat kolku {to e mo`no pobrzo i pokratko
(~l. 418 st. 1 ZKP). Ako sudijata ne se soglasi so predlogot za
prezemawe na istra`ni dejstvija, }e go izvesti javniot obvinitel (~l.
418 st. 2 ZKP). Pritoa, vo soglasnost so nastanata situacija, na javn-
455

iot obvinitel mu preostanuva da odlu~i da podnese obvinitelen predlog
ili da donese re{enie za otfrlawe na krivi~nata prijava (~l.
418 st. 3 ZKP).
4. PODGOTVUVAWE NA GLAVNIOT PRETRES I GLAVEN PRETERS
1. Vo skratenata krivi~na postapka podgotvuvaweto na glavniot
pretres se sostoi vo: 1 0 prezemawe na potrebni istra`ni dejstvija
(obezbeduvawe dokazi za glavniot pretres), kako i vo, 2 zaka`uvawe na
glavniot pretres.
1 0 Prezemaweto na istra`nite dejstvija go vr{i samiot pretsedatel
na sovetot ili sudija poedinec, odnosno po nivno barawe istra-
`niot sudija.
2 0 Vo pogled na zaka`uvaweto na glavniot pretres zna~ajno e da
se istakne deka glavniot pretres mo`e da se odr`i i nadvor od mestoto
na sudot. Imeno, vo itni slu~ai, osobeno koga treba da se izvr{i
uvid ili koga e toa vo interes za polesno sproveduvawe na dokaznata
postapka, mo`e po odobrenie na pretsedatelot na sudot glavniot pretres
da se opredeli i vo mestoto kade {to e storeno krivi~noto delo
ili kade {to }e se prezeme uvid, pod uslov mesta se na podra~jeto na
toj sud (~l. 426 ZKP).
Na glavniot pretres, sudijata gi povikuva obvinetiot i negoviot
branitel, tu`itelot, o{teteniot i nivnite zakonski zastapnici i
polnomo{nici, svedocite, ve{tacite i tolkuva~ot a po potreba }e gi
pribavi predmetite {to treba da slu`at kako dokaz na glavniot pretres
(~l. 425 st. 1 ZKP). Vo pokanata na obvinetiot se nazna~uva deka
na glavniot pretres mo`e da dojde so dokazi za svojata odbrana, ili
dokazite navremeno da mu gi soop{ti na sudot za da mo`at da se pribavat
za glavniot pretres. Vo pokanata obvinetiot se predupreduva
deka glavniot pretres }e se odr`i i vo negovo otsustvo ako za toa postojat
zakonski uslovi (~l. 428 st. 4 ZKP). Do obvinetiot kon pokanata
}e se dostavi i prepis od obvinitelniot predlog, odnosno od privatnata
tu`ba i se pou~uva deka ima pravo da zeme branitel, no deka, vo slu-
~aj koga odbranata ne e zadol`itelna, poradi nedoa|awe na branitelot
na glavniot pretres ili zemawe branitel duri na glavniot pretres, ne
mora da se odlo`i pretresot (~l. 425 st. 2 ZKP).
Pokanata do obvinetiot mora da se dostavi taka {to me|u dostavuvaweto
na pokanata i denot na glavniot pretres da ostane dovolno
vreme za podgotvuvawe na odbranata, a najmalku tri dena. Po soglasnost
na obvinetiot ovoj rok mo`e da se skrati (~l. 425 st. 3 ZKP).
2. Glavniot pretres zapo~nuva so iznesuvawe na sodr`inata na
obvinitelniot predlog ili na privatnata tu`ba i treba se dovr{i, po
mo`nost bez prekinuvawe (~l. 429 st. 1 ZKP).
Ako sudijata vo tekot na glavniot pretres najde deka faktite
vrz koi se zasnova obvinenieto uka`uva na krivi~no delo za ~ie sude-
456

we e nadle`en sovet, }e se oformi sovet i glavniot pretres }e zapo~ne
odnovo (~l. 429 st. 2 ZKP).
Po zaklu~uvaweto na glavniot pretres sudot e obvran vedna{
da ja izre~e presudata i da ja objavi so su{testvenite pri~ini. Presudata
mora da se izraboti pismeno, vo rok od osum dena od denot na objavuvaweto
(~l. 429 st. 3 ZKP).
5. @ALBA NA PRVOSTEPENATA PRESUDA I POSTAPKA PO
@ALBATA
Posebna karakteristika na skratenata postapka vo pogled na
`albata se sostoi vo toa {to taa mo`e da se izjavi vo rok od osum dena
od denot na dostavuvaweto na prepisot na presudata (~l. 429 st. 4
ZKP). Me|utoa, strankite i o{teteniot mo`at da se odre~at od pravoto
na `alba vedna{ po objavuvaweto na presudata. Vo takov slu~aj
prepisot od presudata }e se dostavi do strankata i do o{teteniot samo
na nivno barawe.
Ako javniot obvinitel ne prisustvuval na glavniot pretres
(~l. 428 st. 1 ZKP), o{teteniot ima pravo vo svojstvo na tu`itel da
izjavi `alba protiv presudata, bez ogled na toa dali se `ali i javniot
obvinitel (~l. 429 st. 7 ZKP).
Koga vtorostepeniot sud re{ava po `alba protiv presudata na
prvostepeniot sud donesena vo skratena postapka, dvete stranki se izvestuvaat
za sednicata na sovetot na vtorostepeniot sud samo ako pretsedatelot
na sovetot ili sovetot najde deka prisustvoto na strankite
bi bilo korisno za razjasnuvawe na rabotite (~l. 431 st. 1 ZKP).
Ako se raboti za krivi~no delo za koe postapkata se vodi po barawe
na javniot obvinitel, pretsedatelot na sovetot pred sednicata na
sovetot }e gi dostavi spisite do javniot obvinitel, koj mo`e da stavi
svoj pismen predlog vo rok od osum dena (~l. 431 st. 2 ZKP).
6. POSTAPKA ZARADI MIREWE
Postapkata zaradi mirewe e u{te edna osobenost na skratenata
krivi~na postapka. Do ovaa postapka doa|a koga se vo pra{awe krivi-
~ni dela koi se gonat po privatna tu`ba, a nivnoto re{avawe e vo nadle`nost
na sudijaat poedinec. Pred zaka`uvaweto na glavniot pretres,
sudijata poedinec mo`e da go povika samo privatniot tu`itel i
obvinetiot vo opredelen den da dojdat vo sudot zaradi prethodno razjasnuvawe
na rabotite, ako smeta deka toa bi bilo celesoobrazno za pobrzo
zavr{uvawe na postapkata. Do obvinetiot kon pokanata se dostavuva
i prepis od privatnata tu`ba (~l. 430 st. 1 ZKP).
Za nejavuvawe na privatniot tu`itel na pokanata, soglasno ~l.
54 ZKP, postapkata se zapira (~l. 430 st. 5 ZKP), a vo slu~aj na nedoa|awe
na obvinetiot ako sudijata odlu~il da otvori glaven pretres,
457

soglasno ~l. 428 st. 4 ZKP, glavniot pretres mo`e da se odr`i i vonegovo
otsustvo (~l. 430 st. 6 ZKP).
Ako na ova ro~i{te ne dojde do pomiruvawe na strankite, nitu
do povlekuvawe na privatnata tu`ba, sudijata zema izjavi od strankite
i gi povikuva da stavat svoi predlozi vo pogled na pribavuvaweto na
dokazite (~l. 430 st. 2 ZKP). Pritoa, ako sudija poedinec ne najde deka
postojat uslovi za otfrlawe na tu`bata, }e donese odluka za toa koi
dokazi }e se izvedat na glavniot pretres i }e zaka`e, po pravilo, vedna{
glaven pretres i toa }e im go soop{ti na strankite (~l. 430 st. 3
ZKP). Ako, pak, sudijata poedinec smeta deka ne e potrebno pribavuvawe
na dokazi, a ne postojat nekoi drugi pri~ini za posebno zaka`uvawe
na glaven pretres, mo`e vedna{ da go otvori glavniot pretres i po
izveduvaweto na dokazite {to se nao|aat pred sudot da donese odluka
po povod privatnata tu`ba. Za toa posebno se predupredat privatniot
tu`itel i obvinetiot pri dostavuvaweto na pokanata (430 st. 4 ZKP).
II. DONESUVAWE PRESUDA BEZ ODR@UVAWE NA GLAVEN
PRETRES
1. Vo interes na poednostavuvawe i zabrzuvawe na krivi~nata
postapka, na{eto zakonodavstvo od 2004 godina ja poznava i posebnata
postapka - donesuvawe presuda bez odr`uvawe glaven pretres. Stanuva
zbor za donesuvawe presuda bez odr`uvawe glaven pretres vo skratena
postapka za krivi~i dela od nadle`nost na sudija poedinec pod uslovi
1 0 da postojat dovolno dokazi za deloto i storitelot i, 2 0 predlog za
donesuvawe na takva presudata sodr`an vo obvinitelniot predlog na
javniot obvinitel ili predlog za donesuvawe na takva presudata sodr`an
vo obvinitelniot predlog na o{teteniot kako tu`itel, kako i
vo privatnata tu`ba na privatniot tu`itel.
2. Postapkata se poveduva po inicijativa na javniot obvinitel
koj vo vo predlogot za donesuvawe presuda bez glaven pretres mo`e da
predlo`i izrekuvawe na edna ili pove}e od slednive merki:
1 0 pari~na kazna vo visina od 10 do 100 dnevni globi;
2 0 uslovna osuda so utvrdena kazna zatvor do tri meseca ili pari~na
kazna
3 0 zabrana za upravuvawe na motorno vozilo do dve godini i
4 0 konfiskacija na imot i imotna korist pribavena so krivi~no
delo i odzemawe na predmeti (~l. 431-a st. 1 ZKP).
3. Pri odlu~uvawe po predlogot za donesuvawe presduda bez
odr`uvawe na javen pretres sudijata poedinec mo`e da donese edna od
slednive odluki: 1 0 da go otfrli predlogot, 2 0 da zaka`e glaven pretres,
i 3 0 da donese presuda bez glaven pretres.
1 0 Sudija poedinec }e go otfrli predlogot za donesuvawe presuda
bez glaven pretres ako se raboti za krivi~no delo za koe takov pre-
458

dlog ne mo`e da se podnese. Po `albata na javniot obvinitel protiv
re{enieto za otfrlawe odlu~uva sovetot od ~l. 22 st. 6 vo rok od 48
~asa (~l. 431-b st. 1 ZKP).
2 0 Ako sudijata poedinec smeta deka podatocite vo obvinitelniot
predlog ne davaat dovolno osnova za donesuvawe presuda bez glaven
pretres ili spored tie podatoci mo`e da se o~ekuva izrekuvawe na
nekoja druga kazna ili merka, a ne onaa {to ja pobaral javniot obvinitel
po priemot na obvinitelniot predlog }e zaka`e glaven pretres
spored odredbite za skratena postapka (~l. 431-b st. 2 ZKP).
3 0 Ako se soglasi so predlogot od ~l. 431-a ZKP, sudijata poedinec
}e donese presuda so koja }e gi izre~e sankciite ili drugite
merki ili posebnite merki predlo`eno od javniot obvinitel (~l. 431-
v st. 1 ZKP). Izrekata od takvata presuda ja sodr`i i odlukata za
imotno-pravnoto pobaruvawe, ako postoi takov predlog. Vo obrazlo-
`enieto }e se navedat samo dokazite koi go opravduvaat donesuvaweto
na presudata bez glaven pretres (~l. 431-v st. 2 ZKP).
Presudata sodr`i pouka za obvinetiot vo smisla na ~l. 431-g st.
2 ZKP, deka po izminuvaweto na rokot za prigovor, ako prigovor ne e
podnesen, presudata }e stane pravosilna (~l. 431-v st. 3 ZKP).
4. Presudata mu se dostavuva na obvinetiot i negoviot branitel
ako go ima (~l. 431-g st. 1 ZKP). Obvinetiot i negoviot branitel mo`e
vo rok od osum dena od denot na priemot na presudata da podnese prigovor
protiv presudata vo pismena forma ili usno na zapisnik vo sudot.
Prigovorot ne mora da bide obrazlo`en, no mo`e da sodr`i dokazi
vo korist na odbranata. Obvinetiot mo`e da se otka`e od pravoto
na prigovor, do zaka`uvaweto na glavniot pretres. Pla}aweto na pari~nata
kazna pred istekot na rokot za prigovorot, ne se smeta za
otka`uvawe od pravoto na prigovor (~l. 431-g st. 2 ZKP).
Na obvinetiot koga od opravdani pri~ini }e go propu{ti rokot
za podnesuvawe prigovor, sudijata poedinec }e mu dozvoli vra}awe
vo porane{na sostojba so primena na odredbite od ~l. 85-87 ZKP (~l.
431-g st. 3 ZKP).
Ako sudijata poedinec go otfrli prigovorot kako nenavremen
ili podnesen od neovlasteno lice, obvinetiot ili liceto koe go podnelo
prigovorot ima pravo na `alba vo rok od tri dena do sovetot od
~l. 22 st. 6 (~l. 431-g st. 4 ZKP). Ako pak, sudijata ne go otfrli prigovorot
}e zaka`e glaven pretres po obvinitelniot predlog na obvinetiot
i natamu }e postapuva po odredbite za skratena postapka (~l.
416-431 ZKP). Pritoa, sudijata poedinec ne e vrzan za predlozite na
javniot obvinitel vo odnos na izrekuvaweto na kazni ili drugi merki
(~l. 431-g st. 5 ZKP).
So zaka`uvawe na glavniot pretres, se smeta deka presudata donesena
od ~l. 431-v ZKP e donesena (~l. 431-d ZKP).
459

460
III. IZREKUVAWE NA ALTERNATIVNI MERKI
1. So voveduvaweto alternativni merki na kaznata zatvor vo na-
{iot krivi~en zakonik se pojavi i potrebata od procesni odredbi vo
pogled na nivnoto izrekuvawe. Vo taa smisla so izmenite na ZKP od
2004 godina se opredeleni izvesni specifi~nosti vo pogled sudskata
opomena, op{tokoriska rabota, uslovno prekinuvawe na vodewe na
krivi~nata postapka i ku}niot zatvor.
2. [to se odnesuva do sudskata opomena vo ZKP ire~no e navedeno
deka taa se izrekuva so re{enie (~l. 432 st. 1 ZKP). Dokolku ne e
predvideno ne{to drugo, odredbite od ZKP {to se odnesuvaat na presudata
so koja obvinetiot se oglasuva za vinoven se primenuvaat soglasno
i vrz re{enieto za sudska opomena (~l. 432 st. 2 ZKP).
Re{enieto za sudska opomena se objavuva vedna{ po zavr{uvaweto
na glavniot pretres so su{testvenite pri~ini. Pri toj slu~aj
pretsedatelot na sovetot }e go predupredi obvinetiot deka za krivi~noto
delo {to go storil ne mu se izrekuva kazna, za{to se o~ekuva deka
i sudskata opomena vrz nego dovolno }e vlijae pove}e da ne vr{i krivi~ni
dela. Ako re{enieto za sudska opomena se objavuva vo otsustvo
na obvinetiot, sudot vakvoto predupreduvawe }e go vnese vo obrazlo-
`enieto na re{enieto. Za odrekuvawe od pravoto na `alba ili za pismenata
izrabotka na re{enieto soglasno se primenuva odredbata na
~l. 429 st. 5 ZKP (~l. 433 st. 1 ZKP).
Vo izrekata na re{enieto za sudska opomena pokraj li~nite podatoci
za obvinetiot, }e se navede samo deka na obvinetiot mu se izrekuva
sudska opomena za deloto {to e predmet na obvinenieto i zakonskiot
naziv na krivi~noto delo. Izrekata na re{enieto za sudska opomena
gi opfa}a i potrebnite podatoci od ~l. 343 st. 1 t. 5 i 7 ZKP (~l.
433 st. 2 ZKP).
Vo obrazlo`enieto na re{enieto sudot }e iznese od koi pri~ini
se rakovodel pri izrekuvaweto na sudska opomena (433 st. 3 ZKP).
Re{enieto za sudska opomena mo`e da se pobiva poradi osnovite
navedeni vo ~l. 354 t. 1-3 ZKP, kako i poradi toa {to ne postoele
okolnosti {to go opravduvaat izrekuvaweto na sudskata opomena (~l.
434 st. 1 ZKP).
Ako re{enieto za sudska opomena sodr`i odluka za merki na
bezbednost, konfiskacija na imot i imotna korist i odzemawe na predmeti,
za tro{oci na krivi~nata postapka ili za imotnopravno barawe,
ovaa odluka mo`e da se pobiva od pri~ina {to sudot pravilno ne ja
primenil merkata na bezbednost ili za odzemawe na imotnata korist,
odnosno {to odlukata za tro{ocite na krivi~nata postapka ili na
imotnopravnoto barawe ja donel protivno na zakonskite odredbi (~l.
434 st. 2 ZKP).
Povreda na Krivi~niot zakonik vo slu~aj na izrekuvwe na sudska
opomena postoi, osven po pra{awata navedeni vo ~l. 356 t. 1-6

ZKP, i koga so odlukata za sudska opomena, za merka na bezbednost ili
konfiskacija na imot i imotna korist i odzemawe na predmeti e pre~ekoreno
ovlastuvaweto {to sudot go ima spored zakonot (~l. 435 ZKP).
Ako `albata protiv re{enieto za sudska opomena ja izjavil tu-
`itelot na {teta na obvinetiot, vtorostepeniot sud mo`e da donese
presuda so koja obvinetiot se oglasuva za vinoven i se osuduva na kazna
ili so koja se izrekuva uslovna osuda, ako najde deka prvostepeniot sud
pravilno gi utvrdil re{itelnite fakti, no deka po pravilnata primena
na zakonot dao|a predvid izrekuvawe na kazna (~l. 436 st. 1 ZKP).
Po povod ~ija i da bilo `alba protiv re{enieto za sudska opomena
vtorostepeniot sud mo`e da donese presuda so koja obvinenieto
se odbiva ili obvinetiot se osloboduva od obvinenieto, ako najde deka
prvostepeniot sud pravilno gi utvrdil re{itelnite fakti i deka po
pravilnata primena na zakonot doa|a predvid izrekuvawe na edna od
ovie presudi (~l. 436 st. 2 ZKP)..
Koga postojat uslovite od ~l. 375 ZKP, vtorostepeniot sud }e
donese re{enie so koe se odbiva `albata kako neosnovana i se potvrduva
re{enieto na prvostepeniot sud za sudska opomena (~l. 436 st. 3 ).
3. Za krivi~ni dela za koi mo`e da se izre~at alternativnite
merki op{tokorisna rabota, uslovno prekinuvawe na vodewe na krivi-
~nata postapka i ku}niot zatvor, po predlog na javniot obvinitel ako
se ispolneti uslovite vo Krivi~niot zakonik za primenata na ovie sankcii,
sudot mo`e da gi izre~e bez odr`uvawe na glaven pretres (~l.
436-a st. 1 ZKP).
Predlog za izrekuvawe na alternativni merki mo`at da podnesat
i o{teteniot kako ovlasten tu`itel i privatniot tu`itel (~l.
436-a st. 2 ZKP).
Pred izrekuvawe na presudata, sudijata poedinec gi povikuva
strankite. Ako obvinetiot pred sudot se protivi na donesuvawe na
presudata bez glaven pretres, sudot }e go otvori glavniot pretres i
postapkata }e prodol`i spored odredbite za glavniot pretres vo soglasnost
so ovoj zakon (~l. 436-a st. 3 ZKP).
Koga obvinetiot e soglasen so predlogot, sudot }e donese presuda
so koja }e ja izre~e predlo`enata alternativna merka. Pokraj alternativnite
merki sudot mo`e da odredi merka na konfiskacija na imotot
i imotnata korist i odzemawe na predmeti koga se ispolneti zakonskite
uslovi za izrekuvawe na tie merki i da odlu~i po imotno-pravnite
pobaruvawa na o{teteniot (~l. 436-a st. 4 ZKP). Ako e donesena
takva presudata, se smeta deka strankite se otka`ale od pravo na `alba
(~l. 436-a st. 5 ZKP).
Koga se ispolneti zakonskite uslovi za uslovno prekinuvawe
na vodewe na krivi~nata postapka (~l. 58-a od KZ), sudot na predlog na
ovlasteniot tu`itel }e donese re{enie za prekinuvawe na postapkata
vo koja }e go opredeli rokot na prekinuvaweto na postapkata i obvrskata
na storitelot vo toj rok da ne izvr{i novo krivi~no delo i da
461

gi ispolni drugite predvideni obvrski (~l. 436-b st. 1 ZKP). Protiv
ova re{enie, strankite imaat pravo na `alba vo rok od osum dena (~l.
436-b st. 2 ZKP).
IV. KRIVI^NA POSTAPKA SPREMA MALOLETNICI
462
1. MALOLETNICITE VO KRIVI^NATA POSTAPKA
Specifi~nostite na licata od pomlada vozrast koi se nao|aat
vo sostojba na biopsihosocijalen razvoj go uslovuvaat odreduvaweto na
posebni procesni pravila {to se primenuvaat vo postapkata sprema
maloletnici, kade {to odredbite za redovnata postapka se primenuvaat
supsidijarno i toa samo ako ne se vo sprotivnost so odredbite predvideni
vo ^etvrtiot del od ZMP. Site odredbi na postapkata sprema
maloletnici se koncipirani na na~in krivi~nata postapka da se vodi
nepre~eno i da se zavr{i so {to pomalku {teta po odnos na razvojot
na maloletnikot i da se ovozmo`i nagovo uspe{no vra}awe vo op{etstvoto.
2. OSNOVNI SPECIFI^NOSTI NA KRIVI^NATA POSTAPKA
SPREMA MALOLETNICI
Vo odnos na op{tata, krivi~na postapka sprema maloletnicite
se javuva kako posebna krivi~na postapka koja se razlikuva kako spored
svojata struktura, taka i spored re{enijata na brojni procesni
pra{awa, pa duri i spored procesnata terminologijata. Na ova mesto
gi naveduvame samo osnovnite specifi~nosti.
Spored strukturata, vo ovaa postapka se sre}avaat dva stadiumi:
podgotvitelna postapka i postapka pred sovetot za maloletnici.
Poveduvaweto na postapkata e vo isklu~itelna nadle`nost na javniot
obvinitel (ne postoi supsidijaren i privaten tu`itel), a vo sostavot
na sudot e zastapena specijalizacija na sudiite. So ogled na polo`bata
na maloletnicite posebno mesto mu se pridava i na centarot za socijalni
raboti i vo najgolema mera e obezbedena stru~na odbrana. Na maloletnik
ne mo`e da mu se sudi vo otsustvo (~l. 86 st. 1 ZMP).
Kontrolata na celata postapka e vo racete na sudot. Javnosta
po pravilo e isklu~ena, a po isklu~ok ograni~ena. Posebno vnimanie
se posvetuva na utvrduvaweto na li~nosta na maloletnikot, a osven toa
e predvideno i prezemawe na merki za za{tita na maloletnikot vo tekot
na postapkata. Vo postapkata sprema maloletnici nikoj ne mo`e
da bide osloboden od dol`nosta da svedo~i za okolnostite potrebni za
ocenuvawe na du{evnata razvienost na maloletnikot, za zapoznavawe
na negovata li~nost i na prilikite vo koi `ivee (~l. 87 ZMP).
Sproveduvaweto na postapkata i donesuvaweto na odlukite se
karakterizira so itnost (~l. 81 st. 2 ZMP), efikasnost, kako i so pre-

tpazlivo, odnosno gri`livo nastojuvawe da se otstranat {tetnite vlijanija
vrz maloletnikot.
Objavuvaweto na podatoci za postapkata sprema maloletnicite
vo sredstvata na masovna komunikacija e usloveno so odobruvawe na
sudot so toa {to imeto na maloletnikot ne smee da se soop{tuva (~l.
92 ZMP).
Posebna karakteristika na postapkaat sprema maloletnici
pretstavuva i toa {to koga maloletnikot vo izvr{uvaweto na krivi-
~noto delo u~estvuval zaedno so polnoletno lice, postapkata sprema
nego se izdvojuva i se sproveduva spored odredbite na Glava XXIII (~l.
88 st. 1 ZMP). Me|utoa, postapkata sprema maloletnikot mo`e da se
spoi so postapkata protiv polnoletno lice i da se sprovede spored
op{tite odredbi na ZKP, samo dokolku spojuvaweto na postapkata e
neophodno za sestrano razjasnuvawe na rabotite. Spoenata postapka se
sproveduva soglasno odredbite za redovnata krivi~na postapka, no i so
primena na odredbi od Glava XXIII ZMP, dokolku nivnata primena ne e
vo sprotivnost so vodeweto na taa postapka (~l. 88 st. 3 ZMP).
Koga liceto izvr{ilo nekoe krivi~no delo kako maloletno, a
nekoe kako polnoletno, se sproveduva edinstvena postapka spored ~l.
ZKP, pred sovetot {to im sudi na polnoletnite lica (~l. 89 ZMP).
3. SOSTAV I NADLE@NOST NA SUDOT
1. Krivi~en sud za maloletnici e nadle`niot sud koj gi rasvetluva
i re{ava krivi~nite predmeti vo koi kako obvineti se javuvaat
maloletni lica. Ovoj sud se karakterizira so poseben sostav, so odredena
nadle`nost i soodvetna postapka na negovo funkcionirawe. Krivi~nite
sudovi za maloletnici se vsu{nost specijalizirani sudski
oddeli za maloletni~ki kriminalitet formirani vo osnovnite sudovi
so pro{irena nadle`nost. Tie oddeli gi so~inuvaat: sudii za maloletnici,
soveti za maloletnici i sovetnici za maloletnici.
Krivi~niot sud za maloletnici, vsu{nost, sekoga{ go pretstavuva
poseben sovet za maloletnici koj postoi vo prvostepenite i vo
vtorostepenite sudovi. Vo prvostepenite sudovi postojat eden ili pove}e
sudii za maloletnici.
Sovetot za maloletnici vo prvostepeniot sud e sostaven od sudija
za maloletnici i dvajca sudii - porotnici, a sovetot za maloletnici
vo apelacioniot sud e sostaven od sudija za maloletnici koj e
pretsedatel na sovetot i dvajca sudii (~l. 92 ZMP). Sudiite - porotnici
se izbiraat od redovite na prosvetni rabotnici, psiholozi, sociolozi
i drugi lica koi imaat iskustvo vo vospituvaweto i obrazovanieto
na mladite (~l. 95 st. 3 ZMP). Sudijata za maloletnici na prvostepeniot
sud ja sproveduva podgotvitelnata postapka i vr{i drugi raboti
vo postapkata sprema maloletnicite (~l. 94 st. 2 ZMP), a sovetite
za maloletnici na povisokite sudovi odlu~uvaat za `albite, kako i
463

vo drugi slu~ai opredeleni so ZMP (~l. 95 st. 4 ZMP).
2. [to se odnesuva do stvarnata nadle`nost na prvostepenite
sudovi za maloletnici, taa e ednakva so stvarnata nadle`nost na osnovnite
sudovi so pro{irena nadle`nost nadle`nost, so taa razlika
{to sudot za maloletnici sekoga{ sudi vo sovet.
Stvarnata nadle`nost na povisokite sudovi sekoga{ se odreduva
vo zavisnost od toa koj sud sudel vo prv stepen. Sudot nadle`en za
odlu~uvawe vo vtor stepen odlu~uva po `albite protiv odlukite na sovetot
za maloletnici na prvostepeniot sud i po `albite protiv re{enijata
na javniot obvinitel i na sudijata za maloletnici vo slu~aite
predvideni vo ZMP, kako i vo slu~aite koga vo ZMP e opredeleno
deka odlu~uva sovetot za maloletnici na povisokiot sud.
Specifi~nosti vo odnos na mesnata nadle`nost se sostojat vo
toa {to za postapkata sprema maloletnikot, po pravilo, mesno e nadle`en
sudot na negovoto `iveali{te. Ako maloletnikot nema `iveali-
{te ili ako istoto e nepoznato, toga{ mesno e nadle`en sudot na prestojuvali{teto
na maloletnikot. Postapkata mo`e da se sprovede pred
sudot na prestojuvali{teto na maloletnikot ili pred sudot na mestoto
na izvr{uvaweto na krivi~noto delo, ako e o~igledno deka pred toj
sud polesno }e se sprovede postapkata (~l. 98 ZMP).
464
4. TEK NA POSTAPKATA
Postapkata sprema maloletnicite se deli na dva stadiumi: 1 0
podgotvitelna postapka i 2 0 postapka pred sovetot za maloletnici,
koi potsetuvaat no, sepak su{tinski se razlikuvaat od stadiumite na
prethodna i glavna op{ta krivi~na postapka.
4.1. Poveduvawe i kontrola na postapkata
1. Krivi~na postapka sprema maloletnik za site krivi~ni dela
mo`e da se povede samo po barawe od javniot obvinitel (~l. 99 ZMP).
Dokolku se raboti za krivi~ni dela za koi se goni po predlog ili privatna
tu`ba, postapkata mo`e da se povede ako o{teteniot stavil predlog
za poveduvawe postapka do nadle`niot javen obvinitel vo rok od
tri meseci, od denot koga liceto ovlasteno za podnesuvawe na predlogot
ili privatna tu`ba doznalo za krivi~noto delo i za storitelot
(~l. 99 st. 2 ZMP). Ottuka proizleguva deka vo krivi~nata postapka
sprema maloletnici ne postoi mo`nost kako ovlasteni tu`iteli da se
pojavat o{teteniot kako supsidijaren tu`itel i o{teteniot kako privaten
tu`itel. Me|utoa, zakonot mu ovozmo`il na o{etetniot vo postapkata
na kontrola na poveduvaweto na postapkata da stavi barawe za
poveduvawe na postapkata.
Vo ostvaruvaweto na krivi~noto gonewe javniot obvinitel i
kaj maloletnicite, po pravilo, e vrzan za na~eloto na legalitet i

ottamu e dol`en sekoga{ da go prezeme krivi~noto gonewe ako postojat
dokazi deka e storeno krivi~no delo koe se goni po slu`bena dol`nost.
Me|utoa, iako samo po isklu~ok, javniot obvinitel mo`e da pribegne
i kon koristeweto na na~eloto na oportunitet, {to zna~i da ne
bara poveduvawe na krivi~na postapka. Spored ZMP, javniot obvinitel
toa mo`e go stori ako se vo pra{awe krivi~ni dela za koi e propi-
{ana kazna zatvor do tri godini ili pari~na kazna, i ako postojat dokazi
deka maloletnikot go storil krivi~noto delo, ako smeta deka ne
bi bilo celesoobrazno da se vodi postapka sprema maloletnik so ogled
na prirodata na krivi~noto delo i na okolnostite pod koi e storeno,
na porane{niot `ivot na maloletnikot i na negovite li~ni svojstva.
Zaradi utvrduvawe na ovie okolnosti, javniot obvinitel mo`e da pobara
izvestuvawe od roditelite, odnosno od staratelot na maloletnikot,
od drugi lica i ustanovi, a koga e potrebno, mo`e ovie lica i maloletnikot
da gi povika vo javnoto obvinitelstvo zaradi neposredno
izvestuvawe. Toj mo`e da pobara mislewe i od organot za staratelstvo
za celesoobraznosta za poveduvawe postapka sprema maloletnikot (~l.
68 st. 4 ZMP). Zgora na toa, ako za donesuvawe na takvata odlukata treba
da se ispitaat li~nite svojstva na maloletnikot, javniot obvinitel
mo`e, vo spogodba so organot za staratelstvo, da go upati maloletnikot
vo prifatili{te ili vo ustanova za ispituvawe ili vospituvawe,
no najdolgo na eden mesec (~l. 100 st. 3 ZMP). I najposle, koga izvr-
{uvaweto na kaznata ili na vospitnata merka e vo tek, javniot obvinitel
mo`e da odlu~i da ne bara poveduvawe na krivi~na postapka za
drugo krivi~no delo na maloletnikot, ako so ogled na te`inata na toa
krivi~no delo, kako i na kaznata, odnosno na vospitnata merka {to se
izvr{uva, ne bi imalo cel vodewe na postapkata i izrekuvawe na
krivi~na sankcija za toa delo (~l. 68 st. t. 1 in fine ZMP). 334
Na ova mesto treba da se istakne i toa deka vo postapkata protiv
maloletnici na~eloto na oportunitet va`i i za krivi~nite dela
koi se gonat po privatna tu`ba, {to ne e slu~aj vo krivi~nata postapka
sprema polnoletni prestapnici. Imeno, kaj krivi~nite dela koi
se gonat po privatna tu`ba vo krivi~na postapka sprema polnoletni
prestapnici, za nejzinoto poveduvawe odlu~uva privatniot tu`itel i
pritoa ne se zema predvid op{testveniot interes za toa dali konkretno
obvinetoto lice treba ili ne treba da se goni (na~elot na oportunitet).
Me|utoa, koga se raboti za maloleten delinkvent, zakonot poinaku
ja tretira pravnata mo`nost za poveduvawe na krivi~nata postapka
za dela koi se gonat po privatna tu`ba, taka {to na izvesen na~in
gi izedna~uva krivi~nite dela koi se gonat po privatna tu`ba so onie
koi se gonat po slu`bena dol`nost. Imeno, ZKP vo prv red propi{uva
deka krivi~nata postapka sprema maloletnik se poveduva za site kriv-
334
Za ostanatite slu~ai na otstapuvawe od na~eloto na legalitetot
kaj maloletnicite vidi str. 77-80 od ovoj trud.
465

i~ni dela, {to zna~i i za onie koi se gonat po privatna tu`ba samo po
barawe na javniot obvinitel (~l. 99 st. 1 ZMP). Pritoa, iako re{enieto
na toa pra{awe vo prv red zavisi od voljata na o{teteniot, a ne od
voljata na javniot obvinitel (postapkata sprema maloletnik za krivi-
~ni dela za koi se goni po privatna tu`ba mo`e da zapo~ne samo ako
o{teteniot vo propisen rok stavi predlog za poveduvawe na postapkata
do nadle`niot javen obvinitel - ~l. 99 st. 2 ZMP), krivi~nata postapka
ne mora da zapo~ne sekoga{ koga o{teteniot }e ja izrazi svojata
volja za vodewe krivi~na postapka za dela koi se gonat po privatna
tu`ba i koga postojat zakonski osnovi za toa. Vo ovie slu~ai i pokraj
podneseniot predlog za poveduvawe na krivi~nata postapka od strana
na o{teteniot (privatna tu`ba), javniot obvinitel, ako smeta deka
toa ne e osnovano, soglasno na~eloto na oportunitet ne mora da pobara
vodewe na krivi~nata postapka. Javniot obvinitel, me|utoa, ni ovde ne
donesuva kone~na odluka za celishodnosta od poveduvawe na krivi~nata
postapka. Imeno, ako o{teteniot vo propi{aniot zakonski rok pobara
od sovetot za maloletnici da odlu~i za poveduvawe na krivi~nata
postapka, kone~nata odluka za toa, pridr`uvaj}i se do na~eloto na
oportunitet ja donesuva toj sovet.
Koga javniot obvinitel neema da stavi barawe za poveduvawe na
postapkata (koga }e najde deka ne e celesoobrazno da se povede postapka
sprema maloletnikot), za toa e obvrzan da gi izvesti organot za
staratelstvo i o{teteniot i da gi navede pri~inite za takvata odluka.
Toa e potrebno ottamu {to organot na staratelstvo i o{teteniot mo-
`at vo rok od osum dena da baraat od sovetot za maloletnici da odlu~i
za poveduvaweto postapka. O{teteniot ne mo`e da ja prezeme postapkata,
odnosno ne mo`e da podnese privatna tu`ba do sudot, tuku samo
vo rokot od osum dena od priemot na izvestuvaweto od javniot obvinitel
da bara sovetot za maloletnici na nadle`niot sud da odlu~i za
poveduvawe na postapkata (~l. 99 st. 3 ZMP).
2. Vo odnos na kontrolata na poveduvaweto na krivi~nata postapka
od strana na ovlastenite lica doa|a do postapka pred sovetot za
maloletnici na nadle`niot sud. Postapkata na kontrola se sostoi vo
pribavuvawe na spisite od javniot obvinitel i re{avawe na sednica
na koja se povikuva i javniot obvinitel (~l. 105 st. 1 ZMP). Na sednicata,
sovetot za maloletnici mo`e so re{enie da odlu~i postapka da
ne se povede ili sprema maloletnikot da se povede postapka pred sudija
za maloletnici. Protiv tie re{enija ne e dozvolena `alba (~l. 105
st. 2 ZMP). Koga sovetot odlu~il sprema maloletnikot da se povede
postapka pred sudijata za maloletnici, javniot obvinitel mo`e, no ne
mora da u~estvuva vo nea, a dokolku u~estvuva gi ima site ovlastuvawa
{to mu pripa|aat vo postapkata (~l. 105 st. 3 ZMP).
466

4.2. Podgotvitelna postapka
1. Do podgotvitelna postapka doa|a ako javniot obvinitel stavil
barawe za poveduvawe na postapkata, odnosno koga sovetot za maloletnici
na nadle`niot sud donel odluka da se povede postapka pred sudijata
za maloletnici. Baraweto za poveduvawe na podgotvitelnata
krivi~na postapka za maloletnici se podnesuva do sudijata za maloletnici
na nadle`niot sud i po svojata sodr`ina treba da odgovara na
baraweto za poveduvawe na istraga. Dokolku sudijata za maloletnici
ne se soglasi so toa barawe, }e pobara za toa da odlu~i sovetot za maloletnici
na osnovniot sud (~l. 102 st. 1 ZMP).
2. Podgotvitelnata postapka ja sproveduva sudijata za maloletnici
na nadle`niot sud, me|utoa toj mo`e na Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti da mu doveri da ja izvr{i naredbata za pretresuvawe na
dom ili za privremeno odzemawe na predmet, a mo`e da mu doveri i
prezemawe na oddelni dejstvija koi se sostojat vo fotografirawe na
obvinetiot ili zemawe otpe~atoci od negovite prsti, ako toa e potrebno
za celite na krivi~nata postapka (~l. 102 st. 3 ZMP).
Vo pogled na prezemaweto na oddelni istra`ni dejstvija vo podgotvitelnata
postapka sovetot za maloletnici e ovlasten, dr`ej}i do
odredbite na ZKP, samiot da go opredeli na~inot na izveduvaweto na
oddelni dejstvija i za nivnoto sproveduvawe da go zadol`i sudijata za
maloletnici vo onaa mera {to gi obezbeduva pravata na obvinetiot na
odbranata, pravata na o{teteniot i sobiraweto na dokazi potrebni za
odlu~uvaweto (~l. 103 st. 2 ZKP).
3. Vo podgotvitelnata postapka posebno vnimanie mu se posvetuva
na utvrduvaweto na profilot na li~nosta na maloletnikot. Za
taa cel slu`i negovoto ispituvawe. Imeno, koga toa e potrebno, ispituvawe
na maloletno lice se vr{i so pomo{ na pedagog ili na drugo
stru~no lice. Vo podgotvitelnata postapka sprema maloletnikot pokraj
faktite {to se odnesuvaat na krivi~noto delo posebno se utvrduvaat
godinite na maloletnikot, okolnostite potrebni za ocena na negovata
du{evna razvienost, se ispituva sredinata vo koja i prilikite
pod koi maloletnikot `ivee i drugi okolnosti {to se odnesuvaat na
negovata li~nost (~l. 106 st. 1 ZMP). Zaradi utvrduvawe na tie okolnosti
treba da se soslu{aat roditelite na maloletnikot, negoviot
staratel i drugi lica koi mo`at da gi dadat potrebnite podatoci. Za
ovie okolnosti, po potreba, se bara izve{taj od organot za staratelstvo,
a ako sprema maloletnikot bila primeneta sankcija za porano storeno
krivi~no delo, se pribavuva izve{taj za nejzinata primenata (~l.
106 st. 2 ZKP). Podatocite za li~nosta na maloletnikot gi pribavuva
sudijata za maloletnici, preku organot za staratelstvo (~l. 455 st. 3
ZKP).
Koga za utvrduvawe na zdravstvenata sostojba na maloletnikot,
na negovata du{evna razvienost, na psihi~kite svojstva ili sklonosti
467

e potrebno maloletnikot da go pregledaat ve{taci, za ovoj pregled }e
se opredelat lekari psiholozi ili pedagozi. Vakvi ispituvawa na maloletnikot,
vo rok od 30 dena, mo`at da se izvr{at i vo specijalizirana
zdravstvena ili druga ustanova (~l. 106 st. 4-5 ZKP).
4. Merki na za{tita na maloletnikot. Zaradi celosno ispituvawe
na li~nosta na maloletnikot sudijata za maloletnici mo`e da
naredi maloletnikot vo tekot na podgotvitelnata postapka privremeno
da se smesti vo vospitna ili sli~na ustanova, da se stavi pod nadzor
na organ za staratelstvo ili da se smesti vo zgri`uva~ko ili drugo
semejstvo ako toa e potrebno zaradi izdvojuvawe na maloletnikot od
sredinata vo koja `ive ili zaradi davawe pomo{, za{tita ili smestuvawe
na maloletnikot (~l. 108 st. 1 ZKP). Tro{ocite za smestuvawe na
maloletnikot se isplatuvaat odnapred od sudskiot buxet i vleguvaat
vo tro{ocite na krivi~nata postapka (~l. 108 st. 3 ZKP).
5. Sudijata za maloletnici mo`e da odobri na dejstvijata vo podgotvitelnata
postapka da prisustvuva pretstavnik na organot za staratelstvo
i roditelot, odnosno posvoitelot ili staratelot na maloletnikot.
Na dejstvijata vo podgotvitelnata postapka mo`at da prisustvuvaat
javniot obvinitel i branitelot. Koga navedenite lica prisustvuvaat
na tie dejstvija, mo`at da stavat predlozi i da mu upatuvaat
pra{awa na liceto koe se ispituva, odnosno soslu{uva (~l. 107 ZKP).
6. Po isklu~ok, sudijata za maloletnici mo`e da opredeli maloletnikot
da se stavi vo pritvor koga za toa postojat pri~inite od
~l. 184 st. 1 ZKP (~l. 110 ZMP).
6. Zavr{uvawe na podgotvitelnaat postapka. Podgotvitelnata
postapka zavr{uva koga sudijata za maloletnici gi ispital site fakti
{to se odnesuvaat na krivi~noto delo i li~nosta na maloletnikot. Toga{
sudijata za maloletnici gi dostavuva spisite do nadle`niot javen
obvinitel koj mo`e, vo rok od osum dena, da bara podgotvitelnata postapka
da se dopolni ili da stavi obrazlo`en predlog do sovetot za maloletnici
za kaznuvawe, odnosno za primena na sankcija (~l. 114 st. 1
ZMP). Ako pak, vo tekot na podgotvitelnata postapka javniot obvinitel
najde deka nema osnova za vodewe postapkata ili deka so ogled na
te`inata na krivi~noto delo ne bi imalo cel vodeweto na postapkata,
toj mo`e da se otka`e od natamo{noto gonewe. Dokolku javniot obvinitel
se otka`e od goneweto, o{teteniot mo`e vo rok od osum dena od
izvestuvaweto da pobara od sovetot za maloletnici da odlu~i za prodol`uvawe
na postapkata (~l. 114 st. 2 ZMP).
468
4.3. Obvinenie
Duri potoa i ako najde deka nema osnova za zapirawe na postapkata,
javniot obvinitel minuva na obvinenieto. Obvinenieto se ostvaruva
so obrazlo`en predlog na javniot obvinitel do sovetot za maloletnici
za kaznuvawe, odnosno za primena na vospitna merka. Javni-

ot obvinitel mo`e da go podnese predlogot vo rok od osum dena od priemot
na spisite po zavr{uvawe na podgotvitelnata postapka (v. ~l. 114
st. 1 ZMP ). Predlogot na javniot obvinitel treba da sodr`i ime i
prezime na maloletnikot, negova vozrast, opis na deloto, dokazi od
koi proizleguva deka maloletnikot go izvr{il krivi~noto delo,
obrazlo`enie {to treba da sodr`i ocena na du{evnata razvienost na
maloletnikot i predlog za primena na sankcija (~l. 461 st. 2 ZKP).
4.4. Postapka pred sovetot za maloletnici
1. Koga }e go primi predlogot na javniot obvinitel, kako i koga
postapkata sprema maloletnik se vodi bez predlog na javniot obvinitel,
sudijata za maloletnici zaka`uva sednica na sovetot ili glaven
pretres (~l. 117 st. 1 ZMP). Vo pogled na pra{aweto koga }e se pribegne
kon sednica na sovetot ili kon glaven pretres, Zakonot istaknuva
deka kazni i zavodski merki mo`at da se izre~at samo po odr`an
glaven pretres, dodeka drugi sankcii mo`at da se izre~at i na sednica
na sovetot (~l. 117 st. 2 ZMP). Spored toa, osven vo navedenite slu~i,
izborot me|u sednica ili pretres vo krajna linija mu e prepu{ten na
slobodnata ocena na sudijata za mloletnici.
Sednicata na sovetot, odnosno glavniot pretres gi zaka`uva sudijata
za maloletnici, so toa {to na sednicata na sovetot mo`e da se
odlu~i da se odr`i glaven pretres (~l. 117 st. 3 ZKP).
2. Sednica na sovetot. Za sednicata na sovetot se izvestuvaat i
na nea mo`at da prisustvuvaat javniot obvinitel, branitelot i pretstavnikot
na organot za staratelstvo, a koga e potrebno - i maloletnikot,
i negovite roditeli odnosno staratelot (~l. 465 st. 5 ZKP).
3. Glaven pretres. Glavniot pretres pred sovetot za maloletnici
se sproveduva soglasno odredbite za podgotovkite za glaven pretres,
za rakovodeweto so glavniot pretres, za odlagaweto i prekinuvaweto
na glavniot pretres, za zapisnikot i za tekot na glavniot pretres,
so taa razlika {to sudot mo`e da otstapi od ovie pravila ako
smeta deka nivnata primena vo konkretniot slu~aj ne bi bila celesoobrazna
(~l. 118 st. 1 ZMP).
Odredbite na ZKP za izmena i pro{iruvawe na obvinenieto se
primenuvaat i vo postapkata sprema maloletnik, so toa {to sovetot za
maloletnici e ovlasten i bez predlog na javniot obvinitel da donese
odluka vrz osnova na fakti~kata sostojba koja e izmeneta na glavniot
pretres (~l. 466 st. 4 ZKP).
Na glavniot pretres pokraj licata navedeni vo ~l. 273 ZKP, se
povikuvaat roditelite na maloletnikot odnosno staratelot i organot
za staratelstvo. Nedoa|aweto na roditelite, na staratelot ili na pretstavnikot
na organot za staratelstvo ne go spre~uva sudot da go odr-
`i glavniot pretres (~l. 118 st. 3 ZMP). Me|utoa, na glavniot pretres
pokraj maloletnikot, mora da prisustvuva branitelot, a javniot
469

obvinitel ako postapkata se vodi po negov predlog.
[to se odneuva do javnosta treba da se napomene deka koga mu se
sudi na maloletnik taa sekoga{ se isklu~uva (~l. 84 st. 2 ZMP).
Najposle, odlagawe ili prekinuvawe na glavniot pretres se
vr{i samo po isklu~ok. Za sekoe odlagawe ili prekinuvawe na glavniot
pretres sudijata za maloletnici go izvestuva pretsedatelot na
sudot i gi iznesuva pri~inite za odlagaweto odnosno prekinuvaweto
(~l. 120 st. 2 ZMP).
470
4.5. Odluki
1. Posebna karakteristika pri donesuvaweto na odlukite na sovetot
e toa {to pri odlu~uvaweto dali sprema maloletnikot }e izre~e
kazna ili }e primeni vospitna merka sovetot za maloletnici ne e
vrzan za predlogot na javniot obvinitel. Me|utoa, ako postapkata sprema
maloletnikot se vodi bez predlog na javniot obvinitel, ili ako javniot
obvinitel se otka`al od predlogot, sovetot ne mo`e na maloletnikot
da mu izre~e kazna, tuku samo vospitna merka (~l. 121 st. 1
ZMP).
2. Vo postapkata sprema maloletnik mo`at da se donesuvaat dva
vida odluki: 1 0 re{enija i 2 0 presudi.
1 0 Re{enijata od svoja strana mo`at da bidat od dva vida: a) re-
{enija so koi se zapira postapkata i, b) re{enija so koi se izrekuva
vospitna merka.
a) Sovetot so re{enie }e ja zapre postapkata vo slu~aite koga
spored odredbite na Zakonot za krivi~na postapka sudot donesuva presuda
so koja obvinenieto se odbiva ili so koja obvinetiot se osloboduva
od obvinenieto, kako i koga sovetot }e najde deka ne e soobrazno
na maloletnikot da mu se izre~e sankcija (~l. 121 st. 2 ZKP).
b) Vospitni merki i merki na bezbednost sovetot izrekuva so
re{enie, vo ~ija{to izreka se naveduva samo koja merka se izrekuva, no
maloletnikot nema da se oglasuva za vinoven za krivi~no delo {to mu
se stava na tovar. Vo obrazlo`enieto na re{enieto }e se navede opisot
na deloto i okolnostite {to ja opravduvaat primenata na izre-
~enata merka (~l. 121 st. 3 ZKP).
2 0 Presudata so koja na maloletnikot mu se izrekuva kazna maloletni~ki
zatvor ili alternativna merka se donesuva vo formata
predvidena vo ~l. 343 ZKP (~l. 121 st. 4 ZMP).
Dokolku sudot na maloletnikot mu izrekol kazna ili alternativna
merka mo`e da go osudi na pla}awe na tro{ocite na krivi~nata
postapka i na ispolnuvawe na imotnopravnite barawa. Me|utoa,
ako sprema maloletnikot e primeneta vospitna merka, tro{ocite
na postapkata pa|aat na tovar na buxetskite sredstva (osven koga na
maloletnikot mu e izre~ena posebna obvska za nadomestuvawe na {teta),
a o{teteniot zaradi ostvaruvawe na imotnopravnite barawa se

upatuva na spor (~l. 122 ZMP).
3. Najposle zna~ajno e da se istakne i toa deka sudijata za maloletnici
presudata odnosno re{enieto e dol`en da gi izraboti pismeno
vo rok od tri dena od denot na nivnoto objavuvawe (~l. 123 ZKP).
5. PRAVNI LEKOVI
1. Protiv presudata so koja na maloletnikot mu e izre~ena
sankcija kako i protiv re{enieto za zapirawe na postapkata (~l. 121
ZMP), mo`at da izjavat `alba site lica koi imaat pravo na `alba
protiv presuda spored ZKP, i toa vo rok od osum dena od denot na
priemot na presudata, odnosno na re{enieto (~l. 124 st. 1 ZMP). Pritoa
e karakteristi~no deka branitelot, javniot obvinitel, bra~niot
odnosno vonbra~niot drugar, rodnina po krv vo prava linija, posvoitelot,
staratelot, bratot, sestrata i hranitelot mo`at da izjavat `alba
vo korist na maloletnikot i protiv negovata volja (~l. 124 st. 1 ZMP).
2. @albata protiv re{enieto so koe se izrekuva vospitna merka
koja se izdr`uva vo ustanova go zadr`uva izvr{uvaweto na re{enieto
(suspenzivno dejstvo), ako sudot vo soglasnost so roditelite na
maloletnikot i po soslu{uvaweto na maloletnikot ne odlu~i poinaku
(~l. 124 st. 3 ZKP).
[to se odnesuva do odlukite na vtorostepeniot sovet za maloletnici,
karakteristi~no e deka toj mo`e da ja preina~i prevospitnata
odluka so izrekuvawe na pote{ka sankcija sprema maloletnikot,
samo ako toa e predlo`eno vo `albata na javniuot obinitel (~l. 125 st.
1 ZMP). Dokolku pak, so prvostepenata odluka ne e izre~ena kazna maloletni~ki
zatvor ili zavodska merka, vtorostepeniot sovet mo`e taa
kazna odnosno merka da ja izre~e samo ako odr`i pretres. Me|utoa,
maloletni~ki zatvor vo podolgo traewe ili pote{ka zavodska merka
od onaa {to e izre~ena so prvostepenata odluka mo`e da se izre~e i na
sednica na vtorostepeniot sovet (~l. 125 st. 2-3 ZKP).
Protiv odlukata na apelacioniot sud za preina~uvawe na prvostepenata
odluka po odr`an pretres so koja se izrekuva kazna ili zavodska
namesto vospitna merka, mo`e da se podnese `alba do Vrhovniot
sud vo rok od osum dena od denot na priemot na odlukata (~l. 126
ZMP).
3. Kaj vonrednite pravni lekovi specifi~no e toa {to zakonot
vo odredena mera go pro{iruva baraweto za povtoruvawe na krivi~nata
postapka. Taka za ovoj vonreden praven lek, vo zakonot se istaknuva
deka odredbite za povtoruvaweto na krivi~nata postapka zavr-
{ena so pravosilna presuda soglasno se primenuvaat i vrz povtoruvawe
na postapkata zavr{ena so pravosilno re{enie za primena na vospitna
merka ili za zapirawe na postapkata sprema maloletnikot (~l.
128 ZKP).
471

472
V. POSTAPKA PROTIV PRAVNO LICE
1. So novelata na ZKP od 2004 godina, pravno lice mo`e da se
pojavi vo svojstvo na obvinet vo krivi~ata postapka. Ottamu vo Glava
XXVII-a ZKP se utvrduva krivi~nata odgovornost i izrekuvaweto kazni
i drugi merki na pravnite lica kako storiteli na krivi~ni dela
(~l. 477-a st. 1 ZKP). Doklku so odredbite od ovaa glava poinaku ne e
opredeleno, vo postapkata sprema pravni lica soodvetno se primenuvaat
odredbite od ZKP: za osnovnite na~ela, mesnata nadle`nost, posledici
od nenadle`nost i sudir na nenadle`nosta, izzemawe, obvinet,
branitel, podnesoci, zapisnici, rokovi, vra}awe vo porane{na sostojba,
tro{oci, imotnopravno barawe, donesuvawe i soop{tuvawe na
odlukite, dostavuvawe na pismena, povikuvawe, zadr`uvawe na lica,
garancija i odzemawe na patna isprava, pritvor, doka`uvawe, skratena
postapka, izrekuvawe na merkata konfiskacija na imot i imotna korist
i odzemawe predmeti. redovni i vonredni pravni lekovi i na postapkata
za nadomest na {teta na neopravdano osudeni lica (~l. 477-a
st. 2 ZKP).
2. Poveduvawe na postapkata. Koga e podnesena krivi~na prijava
protiv odgovorno lice ili pretstavnik na pravno lice, ako postojat
osnovi na somnevawe deka se ispolneti uslovite za krivi~na
odgovornost na pravnite lica opredeleni so Krivi~niot zakonik,
javniot obvinitel mo`e po slu`bena dol`nost da bara pokrenuvawe
krivi~na postapka za istoto krivi~no delo i protiv pravnoto lice
(~l 477-b st. 1 ZKP).
Javniot obvinitel mo`e da odlu~i da ne prezema gonewe ili da
se otka`e od krivi~noto gonewe vrz osnova na ~l. 146 ZKP, ako pravnoto
lice nema nikakov imot ili imotot e tolku mal, {to ne mo`e da
gi pokrie nitu tro{ocite na krivi~nata postapka, ili ako protiv
pravnoto lice se vodi postapka za ste~aj (~l 477-b st. 2 ZKP).
Za krivi~no delo na pravnoto lice i na odgovornoto lice vo
pravnoto lice se sproveduva edinstvena postapka, a ako za toa postojat
opravdani pri~ini postapkata mo`e da se razdvoi (~l 477-b st. 3 ZKP).
3. Nadle`en sud za vodedwe postapka protiv pravnoto lice.
Nadle`en sud za vodewe na krivi~nata postapka protiv pravno lice e
sudot kade se nao|a sedi{teto na pravnoto lice, odnosno pretstavni{-
tvoto na stranskoto pravno lice (~l. 477-v st. 1 ZKP). Ako stranskoto
pravno lice nema pretstavni{tvo na teritorijata na Republika Makedonija,
ili ako se vodi edinstvena postapka protiv pravnoto lice, nadle`nosta
na sudot se opredeluva spored op{tite odredbi za mesnata
nadle`nost od ZKP (~l. 477-v st. 1 ZKP).
4. Subjekti vo postapkata. Vo postapkata protiv pravnoto lice
u~estvuva ovlasteniot pretstavnik na pravnoto lice koj gi ima site
prava i mo`e da gi prezeme site dejstvija {to e ovlasten da gi prezema
obvinetiot vo krivi~nata postapka (~l. 477-g st. 1 ZKP). Ovlasten

pretstavnik na pravnoto lice e odgovornoto lice vo pravnoto lice
opredeleno so zakon, statut ili drug op{t akt na organite na
upravuvawe na pravnoto lice. Ako ovlasteniot pretstavnik e i samiot
obvinet za krivi~noto delo za koe se vodi postapka i protiv pravnoto
lice, ili e povikan kako svedok vo postapkata, ili postojat fakti~ki
ili pravni pre~ki toj da go pretstavuva pravnoto lice, pravnoto lice
e dol`no da opredeli so pismeno polnomo{no drug pretstavnik od
redot na odgovornite lica ili vrabotenite vo pravnite lica.
Pismenoto polnomo{no mo`e da se dade i na zapisnik pred sudot pred
koj se vodi postapkata (~l. 477-g st. 2 ZKP).
Pravnoto lice e dol`no na sudot da mu dostavi podnesok za
ovlastuvaweto na negoviot pretstavnik, kako i dokazi za negovoto ovlastuvawe.
Sudot pred po~etokot na pretresot }e go utvrdi identitetot
na pretstavnikot na pravnoto lice i negovoto ovlastuvawe za u~estvuvawe
vo postapkata (~l. 477-g st. 3 ZKP).
Pravnoto lice e dol`no da opredeli pretstavnik vo rok od
osum dena od denot na pokanata za glaven pretres. Ako pravnoto lice
vo ovoj rok ne odredi pretstavnik i za toa ne go izvesti sudot, pretstavnikot
na pravnoto lice }e opredeli sudot pred koj se vodi postapkata
po slu`bena dol`nost i za toa }e go izvesti pravnoto lice (~l.
477-g st. 4 ZKP).
Pretstavnik po slu`bena dol`nost sudot opredeluva od odgovornite
lica ili vrabotenite vo pravnoto lice, a ako toa ne e mo`no od
redot na advokatite (~l. 477-g st. 5 ZKP).
Pretstavnik po slu`bena dol`nost sudot }e opredeli i koga
pravnoto lice prestanalo da postoi pred pravosilnoto dovr{uvawe na
krivi~nata postapka, ako vo rok od osum dena od prestanokot na pravnoto
lice pretstavnikot ne go opredelil negoviot praven sledbenik
(~l. 477-g st. 6 ZKP).
Ako pravnoto lice opredeli za pretstavnik lice koe ne mo`e
da ima takvo svojstvo spored odredbata od stavot (2) na ovoj ~len, sudot
}e go zadol`i vo rok od osum dena da opredeli drug pretstavnik. Ako
vo rok od osum dena pravnoto lice ne opredeli nov pretstavnik, ili
ako go povle~e polnomo~noto na ve}e opredeleniot pretstavnik, sudot
}e opredeli pretstavnik po slu`bena dol`nost (~l. 477-g st. 7 ZKP).
Pretstavnikot po slu`bena dol`nost sudot go opredeluva so
re{enie, protiv koe pravnoto lice i od nego opredeleniot pretstavnik
imaat pravo na `alba, koja ne go zadr`uva negovoto izvr{uvawe
(~l. 477-g st. 8 ZKP).
Nu`nite izdatoci za pretstavnikot na pravnoto lice, kako i
nagradata za pretstavnikot opredelen po slu`bena dol`nost vleguvaat
vo tro{ocite na krivi~nata postapka (~l. 477-g st. 9 ZKP).
5. Branitel na pravnoto lice. Obvinetoto pravno lice mo`e da
ima branitel {to go opredeluva ovlasteniot pretstavnik na pravnoto
lice. Koga kako pretstavnik na pravnoto lice e po slu`bena dol`nost
473

od strana na sudot opredelen advokat, toj ja vr{i i funkcijata na
odbrana na obvinetoto pravno lice (~l. 477-d st. 1 ZKP). Pravnoto i
odgovornoto lice protiv koe se vodi edinstvena postapka za isto krivi~no
delo, mo`at da imaat zaedni~ki branitel, ako toa ne e vo sprotivnost
so interesite na nivnata odbrana (~l. 477-d st. 2 ZKP).
6. Dostavuvawe. Pokanite i drugite pismena, kako i odlukite se
dostavuvaat na adresata na koja e registrirano sedi{teto na pravnoto
lice, odnosno adresata na pretstavnikot na pravnoto lice. Ako vo
tekot na krivi~nata postapka pravnoto lice go promenilo sedi{teto,
e dol`no najdocna vo rok od tri dena da go izvesti sudot za novoto
sedi{te i adresa, vo sprotivno }e se smeta za uredna sekoja dostava
izvr{ena na prethodnata adresa (~l. 477-| st. 1 ZKP).
Presudata so koja na pravnoto lice mu se izrekuva kazna se dostavuva
na pretstavnikot na pravnoto lice li~no. Ako li~nata dostava
ostane bez uspeh, za uredna se smeta dostavata izvr{ena so prepora~ana
po{ta na adresata na pravnoto lice na koja e registrirano sedi-
{teto na pravnoto lice ili na adresata na negoviot pretstavnik (~l.
477-| st. 2 ZKP).
Ako uredno pokanetiot pretstavnik na pravnoto lice ne se
otpovika na pokanata i ne go opravda svojot izostanok, sudot mo`e da
naredi negovo prisilno priveduvawe (~l. 477-e ZKP).
7. Obvinuvawe i glaven pretres. Obvinenieto protiv pravnoto
lice mora da go sodr`i: 1 0 i imeto na obvinetoto pravno lice, 2 0 negovoto
sedi{te spored podatocite vo registarskiot sud i mati~niot
broj, 3 0 imeto i prezimeto na negoviot pretstavnik i negovata adresa,
kako i 4 0 dr`avjanstvoto i brojot na paso{ot na stranecot opredelen
kako pretstavnik na pravnoto lice (~l. 477-` ZKP).
Na glavniot pretres na edinstvenata postapka protiv pravnoto
i odgovornoto lice prvo se vr{i raspit na odgovornoto lice za sekoja
to~ka od obvinenieto, a potoa i na pretstavnikot na pravnoto lice.
Redosledot na izveduvawe na dokazi go opredeluva sudot trgnuvaj}i
prvo od dokazite {to se odnesuvaat na odgovornoto lice. Po zavr{-
niot zbor na branitelot i pretstavnikot na obvinetoto pravno lice,
zavr{en zbor ima branitelot na odgovornoto lice i odgovornoto lice
(~l. 477-z st. 1-3 ZKP).
Odredbite za donesuvawe na presuda bez glaven pretres (~l. 431-
a ZKP) se primenuvaat i vo krivi~nata postapka protiv pravnoto
lice (~l. 477-z st. 4 ZKP).
Sudot mo`e da odlu~i ako e obezbeden branitel, glavniot pretres
da se odr`i i bez prisustvo na pretstavnikot na pravnoto lice,
ako e uredno povikan i ne go opravdal svoeto nedoa|awe, ako oceni
deka negovoto prisustvo e neophodno (~l. 477-z st. 5 ZKP).
8. Privremeni merki. Vo tekot na postapkata sudot mo`e na
predlog na javniot obvinitel da opredeli edna ili pove}e privremeni
merki, pokraj merkite od ~l. 203-a ZKP, kako i zabrana za vr{ewe na
474

opredelena dejnost na pravnoto lice do zavr{uvawe na postapkata i
zabrana za statusni promeni vo pravnoto lice. Za izre~enite zabrani
se vr{i upis vo sudskiot ili drug registar (~l. 477-y st. 1 ZKP). Zabranite
se izrekuvaat so re{enie protiv koe pretstavnikot na pravnoto
lice ima pravo na `alba (koja ne go zadr`uva izvr{uvaweto na
re{enieto) vo rok od tri dena do sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP (~l. 477-y
st. 2 ZKP).
9. Presuda i pravni lekovi. Presudata izre~ena na pravnoto
lice mora da sodr`i i ime na pravnoto lice i negovo sedi{te, mati~en
broj, ime i prezime na negoviot pretstavnik i adresa na `iveewe, kako
i dr`avjanstvo i broj na patnata isprava na stranecot opredelen kako
pretstavnik na pravnoto lice (~l. 477-i ZKP).
Sudot so re{enie }e ja zapre postapkata ako vo tekot na postapkata
pravnoto lice prestanalo da postoi, a ne postojat uslovi za
izrekuvawe na kazna ili merka na konfiskacija na imot i imotna korist
ili odzemawe na predmeti (~l. 477-j ZKP).
Pravosilnata presuda so koja na pravnoto lice mu se izrekuva
privremena ili trajna zabrana za vr{ewe na opredelena dejnost po
slu`bena dol`nost, prvostepeniot sud ja dostavuva bez odlagawe do registarskiot
sud zaradi upis na izre~enata kazna vo trgovskiot ili
drug registar (~l. 477-k st. 1 ZKP).
Koga so presudata e izre~ena kazna prestanok na pravnoto lice,
po nejzinata pravosilnost taa bez odlagawe se dostavuva na sudot nadle`en
za postapka na prestanok na pravnoto lice (~l. 477-k st. 1 ZKP).
Vo krivi~nata postapka protiv pravno lice mo`e da se koristat
vonrednite pravni lekovi barawe za povtoruvawe na postapkata i
barawe za za{tita na zakonitosta (~l. 477-l ZKP).
VI. POSTAPKA ZA PRIMENA NA MERKITE NA BEZBEDNOST
OD MEDICINSKA PRIRODA
1. Pred da pristapime kon eksplikacija na ovaa postapka,
smetame za potrebno nakratko da potsetime deka nepresmetlivosta
nastanata po izvr{enoto krivi~no delo ne mo`e da vlijae na krivi~nata
odgovornost ottamu {to taa se ceni vo momentot na storuvaweto
na deloto. Me|utoa, du{evnata bolest nastanata po izvr{enoto delo
ima vlijanie na tekot na krivi~nata postapka. Imeno, sprema obvinetoto
lice kaj koe nastanalo privremeno du{evno zaboluvawe po izvr-
{enoto krivi~no delo ili kaj koe nastanala privremena du{evna rastroenost
vo tekot na istragata, istragata }e ja prekine istra`niot sudija
(~l. 162 ZKP). Prekinatata istraga prodol`uva koga }e is~eznat
pre~kite {to go predizvikale prekinot (~l 162 st. 4 ZKP). Dokolku
takvi fakti se utvrdat za vreme na pretresot, pretresot se odlaga so
re{enie na sovetot (~l. 296 st. 1 ZKP). Sprema obvinetiot koj zabolel
475

od nekoe trajno du{evno zaboluvawe po storenoto krivi~no delo,
postapkata vo sekoj stadium na postapkata se zapira so re{enie.
Ottamu {to trajnoto du{evno zaboluvawe e samo medicinsko predviduvawe,
na ovoj na~in zaprenata postapka prodol`uva spored ~l. 390
ZKP, {tom }e prestanat pri~nite {to go predizvikale bez formalno
povtoruvawe na postapkata. Prekinot, odnosno zapiraweto na postapkata
nastanuva ne zatoa {to bolesta bi imala vlijanie na presmetlivosta
i ottamu na polo`bata na strankata, tuku ottamu {to nedostasuva
sposobnost za odbrana, a odlukata koja traba da se donese nemora
da bide osloboditelna kako kaj obvinetiot koj deloto go storil vo
nepresmetliva sostojba. 335
2. Inaku, merki na bezbednost od medicinska priroda se zadol-
`itelnoto psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova,
336 zadol`itelnoto psihijatrisko lekuvawe na sloboda 337 i zadol`itelno
lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani. 338 Nivnata specifi~na
priroda nalo`uva i posebni postapki za nivnata primena, za koi ovde
sosema nakratko }e stane zbor.
3. Postapka za primena na merkite zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova, zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda. Postapkata se poveduva na predlog na
javniot obvinitel, koj go podnesuva toga{ koga doznal deka obvinetiot
storil krivi~no delo vo sostojba na nepresmetlivost, i deka spored
KZ se ispolneti uslovite da se izre~e merkata na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena ustanova,
odnosno zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda (~l.
478 st. 1 ZKP). Vedna{ po stavaweto na predlogot obvinetiot mora da
ima branitel (~l. 478 st. 3 ZKP), a ako se nao|a vo pritvor, nema da se
pu{ti na sloboda tuku, do zavr{uvaweto na postapkata za primena na
merkite na bezbednost, privremeno }e se smesti vo soodvetna zdravstvena
ustanova ili vo nekoja pogodna prostorija (~l. 478 st. 2 ZKP).
Za primenata na navedenite merki vrz osnova na glaven pretres
re{ava sudot {to e nadle`en za sudewe vo prv stepen (~l. 479 st. 1
ZKP). Na samiot pretres pokraj licata {to moraat da se povikuvaat
na glavn pretres, kako ve{taci se povikuvaat i lekari psihijatri od
zdravstvenata ustanova na koja i bilo dovereno ve{ta~eweto vo pogled
na presmetlivosta na obvinetiot. Obvinetiot se povikuva ako negovata
sostojba e takva da mo`e da prisustvuva na glavniot pretres. Za glavniot
pretres se izvestuva bra~niot, odnosno vonbra~niot drugar na
obvinetiot i negovite roditeli, odnosno staratelot, a spored okolnostite
i drugi bliski rodnini (~l. 479 st. 2 ZKP).
335
Vasiljevi}, T. op. cit. str. 64.
336
Vidi: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo, op{t del, str. 383-385.
337
Vidi: ibid, str. 386-387.
338
Vidi: ibid, str. 388-389.
476

Te`i{teto na glavniot pretres e pomesteno na sproveduvaweto
na dokazi so koi treba da se utvrdi dali storitelot go izvr{il deloto
i dali za vreme na negovo izvr{uvawe bil nepresmetliv, kako i dali
postojat potrebnite uslovi za primena na predlo`enata merka. Vo
ovaa nasoka se dvi`i celata dokazna postapka pri {to centralnata
uloga mu pripa|a na ve{ta~eweto, a pri odlu~uvaweto koja merka na
bezbednost }e se izre~e, sudot ne e vrzan za predlogot na javniot obvinitel
(~l. 479 st. 3 ZKP).
Ako sudot najde deka obvinetiot bil presmetliv, ja zapira postapkata
za primena na merkite na bezbednost (~l. 479 st. 4 ZKP), i }e
prodol`i so redovnaat postapka.
Sudot so re{enie odlu~uva i za primena na merkata na bezbednost.
Protiv re{enieto na sudot vo rok od osum dena, od denot na priemot
na re{enieto, mo`at da izjavat `alba site lica koi imaat pravo
da se `alat protiv presudata (~l. 351 ZKP), osven o{teteniot (~l. 479
st. 5 ZKP). Pravosilnata odluka so koja e izre~ena merkata na bezbednost
se dostavuva do sudot {to e nadle`en da odlu~i za li{uvawe od
delovna sposobnost, a za nea se izvestuva i organot za staratelstvo (~l.
482 ZKP).
Za ovaa postapka e specifi~no i toa {to se sproveduva i toga{
koga na glavniot pretres se utvrdilo deka vo vreme na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo, obvinetiot bil bitno namaleno presmetliv, {to
}e re~e presmetliv. Pritoa, sudot so istata presuda so koja ja izrekol
kaznata na liceto koe go izvr{ilo krivi~noto delo vo sostojba bitno
namalena presmetlivost, ako utvrdi deka za toa postojat zakonski
uslovi, ja izrekuva i merkata na bezbednost (~l. 481 ZKP).
Merkite na bezbednost od ~l. 478 st. 1 ZKP, mo`at da se izre~at
i koga javniot obvinitel na glavniot pretres }e go izmeni podignatiot
obvinitelen akt odnosno obvinitelen predlog so podnesuvawe
predlog za izrekuvawe na tie merki (~l. 480 ZKP).
4. Izmena na merkite zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i
~uvawe vo zdravstvena ustanova, zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe
na sloboda.
1 0 Merkata zadol`ietlno psihijatrisko ~uvawe i lekuvawe vo
zdravstvena ustanova se izvr{uva vo soodvetni ustanovi. Do nejzino
zapirawe i otpu{tawe na storitelot od ustanovata ili zamena so merkata
na bezbednost zado`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda,
doa|a po odluka na sudot. Sudot {to vo prv stepen izrekol merka na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vo zdravstvena
ustanova, po slu`bena dol`nost, ili na predlog od zdravstvenata
ustanova ili od organot za staratelstvo, a po soslu{uvawe na javniot
obvinitel, mo`e da ja zapre ovaa merka i da opredeli otpu{tawe na
storitelot od zdravstvenata ustanova, ako vrz osnova na misleweto na
lekarot utvrdi deka prestanala potrebata od lekuvawe i ~uvawe na
storitelot vo taa ustanova, a mo`e da opredeli negovo zadol`itelno
477

psihijatrisko lekuvawe na sloboda (~l. 483 st. 1 ZKP).
Ako dojde do otpu{tawe na storitelot od zdravstvena ustanova
~ija presmetlivost bila bitno namalena, a vo taa ustanova pominal pomalku
vreme otkolku {to iznesuva kaznata zatvor na koja e osuden, sudot
so re{enie za otpu{tawe odlu~uva dali toa lice }e go izdr`i
ostatokot od kaznata ili }e bide pu{teno na uslovno. Na storitelot
koj se pu{ta na uslovno mo`e da mu se izre~e i merka na bezbednost
zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe na sloboda ako za toa postojat
zakonski uslovi (~l. 483 st. 2 ZKP).
2 0 [to se odnesuva do merkata zadol`itelno psihijatrisko
lekuvawe na sloboda, taa mo`e da trae najdolgo dve godini (~l. 64 st. 4
KZ). Me|utoa ako storitelot ne se podlo`il na lekuvawe ili samovolno
go napu{til ili i pokraj lekuvaweto ostanal do tolku opasen za
sredinata {to e potrebno da se smesti vo zdravstvena ustanova, sudot
po slu`bena dol`nost ili na predlog od upravata na zdravstvenata
ustanova vo koja obvinetiot se lekuval ili trebalo da se lekuva, a po
soslu{uvaweto na javniot obvinitel, mo`e na storitelot da mu izre~e
merka na bezbednost zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe
vo zdravstvena ustanova. Pred donesuvaweto na odlukata sudot po potreba
}e pribavi i mislewe od lekar, a obvinetiot }e se soslu{a ako
negovata sostojba go dozvoluva toa (~l. 483 st. 3 ZKP).
5. Postapka za primena na zadol`itelno lekuvawe na alkoholi-
~ari i narkomani. Za primenata na merkata na bezbednost zadol`itelno
lekuvawe na alkoholi~ari i narkomani e karakteristi~no
deka sudot odlu~uva otkako }e pribavi naod i mislewe od ve{tak. Ve-
{takot treba da se izjasni i za mo`nostite za lekuvawe na obvinetiot
(~l. 484 st. 1 ZKP).
Ovde treba da se istakne deka ZKP posebno se izjasnuva samo za
slu~ajot koga pokraj uslovnata osuda e izre~ena i ovaa merka. Vo taa
smisla se veli deka koga pri izrekuvaweto na uslovna osuda na storitelot
mu e nalo`eno lekuvawe na sloboda, a toj ne se podlo`il na lekuvawe
ili samovolno go napu{til, sudot mo`e, po slu`bena dol`nost
ili na predlog od ustanovata vo koja storitelot se lekuval ili trebalo
da se lekuva, a po soslu{uvaweto na javniot obvinitel i na storitelot
da opredeli otpovikuvawe na uslovnata osuda ili prisilno izvr-
{uvawe na izre~enata merka zadol`itelno lekuvawe na alkoholi~ari
ili narkomani vo zdravstvena ustanova ili vo druga specijalizirana
ustanova. Pred donesuvaweto na odlukata sudot po potreba }e pribavi
i mislewe od lekar (~l. 484 st. 2 ZKP).
VII. POSTAPKA ZA ODZEMAWE IMOTNA KORIST
1. Odzemaweto na imotna korist (plenuvawe) pretstavuva posebna
merka od imoten karakter koja se zasnova na maksimata deka nikoj
ne mo`e da ja zadr`i imotnata korist pribavena so krivi~no delo. Taa
478

korist se odzema so sudska odluka so koja e utvrdeno izvr{eno krivi-
~noto delo. Zna~ajno e i toa deka, poradi za{tita na o{teteniot, imotnopravnoto
pobaruvawe pod odredeni uslovi ima prioritet pred odzemaweto
na imotnata korist. 339
2. Vo ~l. 100 st. 1 KZ e sodr`ana op{ta odredba spored koja "nikoj
ne mo`e da ja zadr`i posrednata ili neposrednata imotna korist
pribavena so krivi~no delo." Ottamu proizleguva deka imotnata korist
steknata so krivi~no delo zadol`itelno se odzema od sekoe lice
bez ogled dali toa e ili ne e storitel na krivi~noto delo. Me|utoa,
KZ predviduva posebni uslovi pod koi od oddelni lica mo`e da se
odzeme imotnata korist. Pritoa, zakonot gi izdvojuva slednite dve
grupi na lica: 1 0 storitelot na krivi~oto delo, i 2 0 treti lica.
Od storitelot na krivi~noto delo imotnata korist se odzema:
a) bez ogled {to vo konkretniot slu~aj taa korist e minimalna, b) bez
ogled na toa {to ne mo`e da se utvrdi nejzinata to~na golemina (vo toj
slu~aj taa se utvrduva po slobodna sudska ocena), bez ogled {to taa ne
mo`e da se naplati od obvinetiot, kako i bez ogled na toa {to sudot
eventualno procenuva deka nejzinata naplata vo konkretniot slu~aj ne
bi bila celishodna. 340
Za odzemaweto na imotnata korist koja storitelot ja prenel na
treti lica, spored ~l. 98 st. 2 KZ e potrebnno ispolnuvaweto na eden
edinstven uslov - liceto na koe e prenesena da ne znaelo, a mo`elo ili
bilo dol`no da znae deka imotnata korist e pribavena so deloto.
I vo dvata slu~ai imotnata korist se odzema zadol`itelno.
3. Karakteristi~no e deka imotnata korist postignata so izvr-
{uvaweto na krivi~noto delo se utvrduva vo krivi~na postapka po
slu`bena dol`nost (~l. 486 st. 1 ZKP). Sudot i drugite organi pred
koi se vodi krivi~nata postapka se dol`ni vo tekot na postapkata da
sobiraat dokazi i da gi izviduvaat okolnostite {to se od va`nost za
utvrduvawe na imotnata korist (~l. 486 st. 2 ZKP). Toga{ koga o{teteniot
stavil imotnopravno barawe vo pogled na vra}aweto na predmetite
pribaveni so krivi~no delo, odnosno vo pogled na iznosot {to
i odgovara na vrednosta na predmetite, imotnata korist se utvrduva
samo vo onoj del koj ne e opfaten so imotnopravnoto barawe (~l. 486
st. 3 ZKP).
Koga doa|a predvid odzemawe na imotna korist pribavena so
krivi~no delo, liceto vrz koe e prenesena imotna korist kako i pretstavnikot
na pravnoto lice se povikauvaat zaradi soslu{uvawe vo
prethodnata postapka i na glavniot pretres. Vo pokanata se predupreduva
deka postapkata }e se sprovede i bez nivno prisustvo (~l. 487 st. 1
ZKP). Na glavniot pretres pretstavnikot na pravnoto lice se soslu-
339
Vidi, ibid, str. 415-418.
340
Lazin, \. Oduzimanje imovinske koristi ste~ene krivi~nim delom od bliskih
srodnika okrivljenog i od tre}ih lica, JRKKP, Beograd, 1984/3-4, str. 433.
479

{uva po obvinetiot. Na ednakov na~in se postapuva i vo odnos na liceto
vrz koe e prenesena imotnata korist ako ne e povikano kako svedok
(~l. 487 st. 2 ZKP). Vo vrska so utvrduvaweto na imotnata korist,
liceto vrz koe e prenesena imotnata korist kako i pretstavnikot na
pravnoto lice se ovlasteni da predlagaat dokazi i po ovlastuvawe na
pretsedatelot na sovetot da im postavuvaat pra{awa na obvinetiot, na
svedocite i ve{tacite (~l. 487 st. 3 ZKP). Isklu~uvaweto na javnosta
na glavniot pretres ne se odnesuva na liceto vrz koe e prenesena imotnata
korist i na pretstavnikot na pravnoto lice (~l. 487 st. 4 ZKP).
Ako duri vo tekot na glavniot pretres utvrdi deka doa|a predvid
odzemawe na imotnata korist, sudot go prekinuva glavniot pretres
i go povikuva liceto vrz koe e prenesena imotnata korist kako i
pretstavnikot na pravnoto lice (~l. 487 st. 5 ZKP).
Dokolku utvrduvaweto na imotnata korist e povrzano so nesrazmerni
te{kotii ili so zna~itelno odlo`uvawe na postapkata, sudot
ja odmeruva visinata na iznosot na imotnata korist po slobodna ocena
(~l. 488 ZKP). Koga pak, doa|a predvid odzemawe na imotna korist, sudot
po slu`bena dol`nost, spored odredbite {to va`at za izvr{nata
postapka, opredeluva privremeni merki na obezbeduvawe. Vo takov
slu~aj va`at odredbite soglasno ~l. 105 st. 2 i 3 ZKP (~l. 489 ZKP).
Odlukata so koja odzema imotnata korist sudot mo`e da ja izre-
~e vo presudata so koja obvinetiot se oglasuva za vinoven, vo re{enieto
za sudska opomena ili vo re{enieto za primena na vospitna merka,
kako i re{enieto so koe se izrekuva merkata na bezbednost (~l. 489 st.
1 ZKP). So ogled pak na toa {to od storitelot se odzemaat pari, predmeti
od vrednost i sekoja druga imotna korist, vo dispozitivot na
presudata ili na re{enieto sudot naveduva koj predmet, odnosno pari-
~en iznos se odzema (~l. 489 st. 2 ZKP).
Zaveren prepis na presudata odnosno na re{enieto mu se dostavuva
i na liceto vrz koe e prenesena imotnata korist, kako i na pretstavnikot
na pravnoto lice, ako sudot izrekol odzemawe na imotnata
korist od toa lice odnosno od pravnoto lice (~l. 489 st. 3 ZKP).
Liceto od ~l. 487 ZKP, mo`e da podnese barawe za povtoruvawe
na krivi~nata postapka vo pogled na odlukata za odzemawe na imotnata
korist (~l. 491 ZKP).
Odredbite na ~l. 352 st. 2 i 3, 360 i 364 ZKP, soglasno se primenuvaat
vo pogled na `albata protiv odlukata za odzemawe na imotnata
korist (~l. 492 ZKP). Ako vo odredbite na glava XXVII, vo pogled na
postapkata za odzemawe na imotnata korist ne e predvideno ne{to
drugo, soglasno se primenuvaat drugite odredbi na ZKP (~l. 493 ZKP).
4. Vo slu~aj koga sudot vo uslovnata osuda opredelil deka kaznata
}e se izvr{i ako osudeniot ne ja vrati imotnata korist, ne ja nadomesti
{tetata ili ne ispolni drugi obvrski, a osudeniot vo opredeleniot
rok ne gi ispolni tie obvrski, sudot {to sudel vo prv stepen }e
sprovede postapka za otpovikuvawe na uslovnata osuda na predlog od
480

ovlasteniot tu`itel, a mo`e i po slu`bena dol`nost (494 st. 1 ZKP).
Vo ovaa postapka sudijata koj }e bide opredelen za toa, }e go soslu{a
osudeniot ako e dostapen i }e gi sprovede potrebnite izvidi zaradi
utvrduvawe na faktite i sobirawe na dokazi va`ni za odlukata
(~l. 494 st. 2 ZKP). Potoa pretsedatelot na sovetot zaka`uva sednica
na sovetot za koja gi izvestuva tu`itelot, osudeniot i o{teteniot.
Nedoa|aweto na strankite i na o{teteniot, ako se uredno izvesteni,
ne go spre~uva odr`uvaweto na sednicata na sovetot (~l. 494 st. 3
ZKP), na koja toj donesuva soodvetna odluka vo konkretniot predmet.
Taka, ako sudot utvrdi deka osudeniot ne ja ispolnil obvrskata {to mu
bila opredelena so presudata, }e donese presuda so koja }e ja otpovika
uslovnata osuda i }e opredeli utvrdenata kazna da se izvr{i, ili }e
opredeli nov rok za ispolnuvawe na obvrskata, ili }e go ukine toj
uslov. Ako pak sudot najde deka nema osnova za donesuvawe na nekoja od
tie odluki, so re{enie }e ja zapre postapkata za otpovikuvawe na uslovnata
osuda (~l. 494 st. 4 ZKP).
VIII. POSTAPKA ZA DONESUVAWE ODLUKA ZA BRI[EWE NA
OSUDATA ILI ZA PRESTANUVAWE NA MERKITE NA
BEZBEDNOST I NA PRAVNITE POSLEDICI OD OSUDATA
1. POSTAPKA ZA DONESUVAWE ODLUKA ZA BRI[EWE NA
OSUDATA
1. Bri{ewe na osudata po sila na zakonot. Voop{teno zemeno
bri{eweto na osudata e opredeleno od vidot i visinata na izre~enata
kazna, od protekot na opredeleno vreme i okolnosta deka osudeniot vo
toa vreme ne storil novo krivi~no delo.
Od kaznenata evidencija po sila na zakonot se bri{at slednive
osudi: 1 0 osudata za izre~enata sudska opomena i osudata so koja storitelot
na krivi~noto delo e osloboden od kazna, ako osudeniot vo rok
od edna godina od denot na pravosilnosta na sudskata odluka ne stori
novo krivi~no delo, 2 0 uslovnata osuda po edna godina otkako }e pomine
vremeto za proverka ako za toa vreme osudeniot ne stori novo
krivi~no delo, 3 0 osudata na pari~na kazna koga }e pominat tri godini
od denot na izvr{enata, zastarenata ili prostenata kazna ako za toa
vreme osudeniot ne stori novo krivi~no delo, i 4 0 osudite na zatvor do
tri godini i na maloletni~ki zatvor koga }e pominat pet godini od denot
na izdr`anata, zastarenata ili prostenata kazna ako za toa vreme
osudeniot ne stori novo krivi~no delo (~l. 104 KZ).
Re{enieto za bri{ewe na osudata po sila na zakonot donesuva
po slu`bena dol`nost sudot kako organ nadle`en za vodewe na kaznenata
evidencija (~l. 495 st. 1 ZKP). Pred donesuvaweto na re{enieto
se vr{at potrebnite proveruvawa, a osobeno se sobiraat podatoci za
481

toa dali protiv osudeniot e vo tek krivi~na postapka za nekoe novo
krivi~no delo storeno pred istekot na rokot predviden za bri{ewe na
osudata (~l. 495 st. 2 ZKP).
Dokolku sudot ne donese re{enie za bri{ewe na osudata, osudenoto
lice mo`e da bara da se utvrdi deka bri{ewe na osudata nastapilo
spored zakonot (~l. 496 st. 1 ZKP). Za ova barawe odlu~uva sudot po
soslu{uvaweto na javniot obvinitel, ako postapkata se vodela po negovo
barawe (~l. 496 st. 2 ZKP).
I kone~no, ako uslovnata osuda ne bide otpovikana ni po edna
godina od denot na prestanuvaweto na vremeto za proveruvawe, sudot
{to sudel vo prv stepen }e donese re{enie so koe se utvrduva bri{ewe
na uslovnata osuda. Ova re{enie }e se dostavi do osudeniot i do javniot
obvinitel, ako postapkata se vodela po negovo barawe (497 ZKP).
2. Bri{ewe na osudata vrz osnova na sudska odluka. Postapkata
za bri{ewe na osudata vrz osnova na sudska odluka se poveduva na
molba od osudeniot (~l. 498 st. 1 ZKP), koja se podnesuva do sudot {to
sudel vo prv stepen (~l. 498 st. 2 ZKP).
Po molba na osudeniot sudot mo`e da opredeli da se bri{e od
kaznena evidencija osudata na zatvor: nad tri godini do pet godini vo
rok od pet godini, nad pet godini do deset godini vo rok od deset godini,
nad deset godini do petnaeset godini vo rok od petnaeset godini,
od denot na izdr`anata, zastarenata ili prostenata kazna, ako vo toa
vreme osudeniot ne izvr{i novo krivi~no delo. Pri odlu~uvaweto za
bri{eweto na osudata, sudot vodi smetka za povedenieto na osudeniot
po izdr`anata kazna, za prirodata na krivi~noto delo i za drugite
okolnosti {to mo`at da bidat od zna~ewe za ocenata za opravdanosta
na bri{eweto na osudata (~l. 105 st. 4 KZ).
Podgotvitelnata postapka ja sproveduva sudijata koj }e bide
opredelen za toa. Negova zada~a e prethodno da ispita dali izminalo
potrebnoto vreme koe spored zakonot se javuva kako uslov za postapkata
poradi rehabilitacija, a potoa gi sproveduva potrebnite izvidi, gi
utvrduva faktite na koi se povikuva molitelot i pribavuva dokazi za
site okolnosti {to se va`ni za odlukata (~l. 498 st. 3 ZKP). Za odnesuvaweto
na osudeniot sudot mo`e da pobara izve{taj od sudovite na
~ie podra~je osudeniot prestojuval po izdr`anata kazna, a takov izve-
{taj mo`e da bara i od upravata na ustanovata vo koja osudeniot ja
izdr`uval kaznata (~l. 498 st. 4 ZKP).
Po izvr{enite izvidi i po soslu{uvaweto na javniot obvinitel,
ako postapkata se vodela po negovo barawe, sudijata gi dostavuva
spisite so obrazlo`eniot predlog do sovetot na sudot {to sudel vo
prv stepen (~l. 498 st. 5 ZKP).
Po molbata donesuva odluka sovetot na nadle`niot sud na nejavna
sednica. Ako sudot ja odbie molbata zatoa {to osudeniot so svoeto
odnesuvawe ne zaslu`il bri{ewe na osudata, osudeniot mo`e molbata
da ja povtori po istekot na dve godini od denot na pravosilnosta na re-
482

{enieto za odbivawe na molbata (~l. 498 st. 7 ZKP). Protiv odlukata
na sudot po molbata za bri{ewe na osudata `alba mo`e da izjavat molitelot
i javniot obvinitel (~l. 498 st. 6 ZKP).
Vo uverenieto {to na gra|anite im se dava vrz osnova na kaznenata
evidencija zaradi ostvaruvawe na nivnite prava vo stranstvo bri-
{anata osuda ne smee da se spomenuva (~l. 499 ZKP).
2. POSTAPKA ZA PRESTANUVAWE NA MERKITE NA BEZBEDNOST
I NA PRAVNITE POSLEDICI OD OSUDATA
1. Soglasno Krivi~niot zakonik sudot mo`e da odlu~i da prestanat
merkite na bezbednost zabrana na vr{ewe na profesija, dejnost
ili dol`nost i zabrana za upravuvawe so motorno vozilo, po protekot
na tri godini od denot na nivnoto primenuvawe (~l. 105 st. 2 KZ), kako
i pravnite posledici od osudata {to se odnesuvaat na zabrana na steknuvawe
na opredeleni prava, po protekot na tri godini od denot na
izdr`anata, zastarenata ili prostenata kazna (~l. 105 st. 1 KZ). Pri
odlu~uvaweto za rehabilitacija sudot }e go zeme predvid odnesuvaweto
na osudeniot po osudata, okolnosta dali ja nadomestil {tetata,
dali ja vratil imotnata korist, kako i drugi okolnosti od zna~ewe za
ovaa odluka.
2. Molbata za prestanuvawe na merkite na bezbednost zabrana
na vr{ewe na profesija, dejnost ili dol`nost, zabrana na javno istapuvawe
ili zabrana na upravuvawe so motorno vozilo, ili za prestanuvawe
na pravnata posledica od osudata koja se odnesuva za zabrana na
steknuvawe na opredeleno pravo se podnesuva do sudot {to sudel vo
prv stepen (~l. 500 st. 1 ZKP).
Sudijata {to za toa }e bide opredelen, prethodno ispituva dali
izminalo potrebnoto vreme spored zakonot, a potoa gi vr{i potrebnite
izvidi, gi utvrduva faktite na koi se povikuva molitelot i sobira
dokazi za site okolnosti {to se va`ni za odlukata (~l. 500 st. 2 ZKP).
Pritoa, za odnesuvaweto na osudeniot sudijata mo`e da pobara izve{-
taj od sudovite na ~ie podra~je osudeniot prestojuval po izdr`anata,
prostenata ili zastarenata glavna kazna, a mo`e takov izve{taj da
bara i od ustanovata vo koja osudeniot ja izdr`al kaznata (~l. 500 st. 3)
Po sprovedenite izvidi, a po soslu{uvaweto na javniot obvinitel,
ako postapkata se vodela po negovo barawe, sudijata so obrazlo-
`en predlog gi dostavuva spisite do sudot nadle`en za donesuvawe re-
{enie po molbata za prestanuvawe na merkata na bezbednost, odnosno
na pravnata posledica od osudata (~l. 500 st. 4 ZKP).
Vo slu~aj na odbivawe na molbata, nova molba ne mo`e da se podnese
pred istekot na edna godina od denot na pravosilnosta na re{enieto
za odbivawe na porane{nata molba (~l. 501 st. 1 ZKP).
483

IX. POSTAPKA ZA NADOMEST NA [TETA,
REHABILITACIJA I OSTVARUVAWE DRUGI PRAVA NA
LICA NEOPRAVDANO SUDENI I NEOSNOVANO LI[ENII
OD SLOBODA
1 VOVEDNI ZABELE[KI
Govorej}i za na~eloto na nadomest na {teta vo slu~aj na neosnovana
osuda i neosnovano li{uvawe od sloboda, ve}e spomnavme deka
se raboti za ustavno na~elo pomesteno vo ~l. 13 st. 2 od Ustavot, koe
ottamu e pomesteno i vo ~l. 11 ZKP. So ova na~elo nadomestot na {tetata
se proklamira kako edno od osnovnite prava na ~ovekot, a ne kako
pomo{ na nastradani lica koi bez svoja vina bile neopravdano osudeni
ili li{eni od sloboda. Vakviot praven osnov na ovoj institut koj {iroko
e prifaten pravnata teorija i pozitivnoto pravo zna~i golem ~ekor
napred vo negovoto prakti~no realizirawe. Spored toa sfa}awe
nadomestot na {teta stanuva dol`nost na dr`avata zaradi obezbeduvawe
na edno od osnovnite prava i slobodi na gra|anite zagarantirani so
Ustavot.
Pod poimot {teta se podrazbira materijalnata (imotna) i nematerijalna
(neimotna, moralna) {teta. Imotnata {teta mo`e da bide
stvarno pretrpena (damnum emergens) i zagubena zarabotuva~ka (lucrum
cesens). Nematerijalnata {teta pak, se sostoi vo pretrpeni fizi~ki i
psihi~ki bolki ili strav, naru{en mir, namalena ~est i ugled i sli-
~no. 341 Koga e vo pra{awe nematerijalnata {teta, nadomest e mo`en ne
samo za pretrpenata tuku i za idnata {teta. Vo pogled na poimot i vidot
na {tetata koja nastanuva vo vrska so neopravdanata osuda i neosnovano
li{uvawe od sloboda, va`at pravilata na gra|anskoto pravo.
Toa, vo prv red, zna~i deka {tetata mora da bide vo pri~inska vrska so
neopravdanata osuda, odnosno so neosnovanoto li{uvawe od sloboda,
kako i toa deka mora da se opfati celokupnata {teta {to liceto vo
konkretniot slu~aj ja pretrpelo.
2. NADOMEST NA [TETA PORADI NEOPRAVDANA OSUDA
1. Uslovite za nadomest na {teta poradi neopravdana osuda mo-
`at da se podelat na krivi~nopravni (postoewe na neopravdana osuda)
i gra|anskopravni (pri~ineta {teta). Za ostvaruvawe na pravoto na
nadomest na {tetata, mora da bidat ispolneti i dvata navedeni uslovi.
[to se odnesuva pak, do neopravdanata osuda (kako krivi~nopraven
uslov na nadomest na {tetata) taa postoi ako vo zakonot se ispolneti
341
Vidi Jel~i}, O. Nov~ana naknada nematerijalne {tete u slu~aju telesne
povrede, Na{a zakonitost, Zagreb, 1982/10, str. 53-76.
484

odredeni 1 0 pozitivni i 2 0 negativni pretpostavki.
1 0 Pozitivnite pretpostavki se fakti (okolnosti) ~ie postoewe
dava pravo na nadomest na {tetata, osven vo slu~aite na isklu-
~ocite opfateni so negativnite pretpostavki. Taka spored ~l. 526 st.
2 ZKP, pravo na nadomest na {teta poradi neopravdana osuda ima liceto
sprema koe bila pravosilno izre~ena krivi~na sankcija ili koe e
oglaseno za vinovno, a e oslobodeno od kaznata, a podocna po povod
vonreden praven lek novata postapka pravosilno e zaprena ili so
pravosilna presuda e oslobodeno od obvinenieto ili obvinenieto e
odbieno.
a) Prviot uslov e da postoi osuda od prvostepen ili povisok
sud so koja e izre~ena krivi~na sankcija (zatvor, pari~na kazna, merka
na bezbednost, maloletni~ki zatvor, vospitna merka, uslovna osuda
ili sudska opomena) ili so koja storitelot na krivi~noto delo e oglasen
za vinoven, a osloboden od kazna. Pravoto na nadomest ne zavisi
nitu od vidot nitu od merata (visinata ili iznosot) na krivi~nata sankcija
{to mu e izre~ena na osudeniot.
b) Vtoriot uslov e so pravosilna osuda da e izre~ena nekoja
krivi~na sankcija ili obvinetiot da e oglasen za vinoven, a osloboden
od kazna, a podocna po povod vonreden praven lek novata postapka pravosilno
da e zaprena ili pravosilno osudenoto lice da e oslobodeno
od obvinenieto ili obvinenieto da e odbieno. Zapiraweto na postapkata,
osloboduvaweto ili odbivaweto dava pravo na nadomest na {teta
ako do niv do{lo po pravosilnosta na osudata, bez ogled dali postapkata
na vonredniot praven lek e povedena vo korist ili na {tata na
osudeniot. Seedno e i dali do neopravdanata osuda do{lo zaradi pogre{na
primena na zakonot ili zaradi gre{ki vo fakti~kata sostojba
(necelosna ili pogre{no utvrdena fakti~ka sostojba). Pri~inata za
neopravdanata osuda ne e va`na, tuku samo toa da se raboti za neopravsdana
osuda. Nema pravo na nadomest na {teta vo slu~aj na uspeh so
barawe za vonredno ubla`uvawe na kaznata (odlukata po toa barawe ne
mo`e da glasi na zapirawe na postapkata, osloboduvawe od obvinenieto,
nitu na odbivawe na obvinenieto). 342
2 0 Negativnite pretpostavki se fakti (okolnosti) ~ie postoewe
go isklu~uva pravoto na nadomest na {teta i pokraj toa {to
pozitivnite pretpostavki za ostvaruvawe na toa pravo se ispolneti.
Poinaku ka`ano, toa se fakti koi vo slu~aj na barawe za nadomest na
{teta ne smeat da postojat za pravoto na nadomest da se ostvari.
Pokraj pozitivnite pretpostavki, neopravdana osuda postoi i nadomestot
na {teta proizlezena od takva osuda mo`e da se dobie pod uslov
da ne nastapile slednive negativni pretpostavki koi se od objektiven
342
Gruba~, M. Uslovi za ostvarivanje prava na naknadu {tete zbog neopravdane
osude, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1978/3-4, str. 368-369.
485

karakter, ili se odnesuvaat ili na povedenieto na obvinetiot ili: 343
1 0 Pravoto na nadomest na {teta e isklu~eno ako do zapirawe
na postapkata ili presudata so koja obvinenieto se odbiva do{lo poradi
toa {to vo novata postapka o{teteniot kako tu`itel, odnosno
privatniot tu`itel se otka`al od goneweto ili o{teteniot se otka-
`al od predlogot, a do otka`uvawe do{lo vrz osnova na spogodba so
obvinetiot (~l. 526 st. 1 t. 1 ZKP). Ovde se vo pra{awe privatniot
tu`itel i o{teteniot kako tu`itel, za{to spogodbata me|u javniot
obvinitel i obvinetiot e isklu~ena.
2 0 Osudeniot nema pravo na nadomest na {teta ako so re{enie
vo novata postapka obvinitelniot akt bil otfrlen poradi toa {to
sudot ne bil nadle`en, a ovlasteniot tu`itel go zapo~nal goneweto
pred nadle`niot sud (~l. 526 st. 1 t. 2 ZKP).
3 0 Osudeniot nema pravo na nadomest na {teta ako so svoe la`no
priznanie 344 ili na drug na~in 345 namerno 346 ja pri~inil svojata osuda,
osven ako na toa bil prisilen (~l. 526 st. 2 ZKP).
Vo slu~aj na osuda za krivi~ni dela vo stek, pravoto na nadomest
na {teta mo`e da se odnesuva i na oddelni krivi~ni dela vo pogled
na koi se ispolneti uslovite za priznavawe nadomest (~l. 526 st. 3
ZKP).
2. Postapka za nadomest na {tetata. Pravoto da bara nadomest
na {teta mu pripa|a na o{teteniot so nepravednata osuda. Ova pravo
zastaruva za tri godini od denot na pravosilnosta na presudata so koja
obvinetiot e osloboden od obvinenieto ili so koe obvinenieto e
odbieno, odnosno vo rok od tri godini od pravosilnosta na re{enieto
so koe obvinitelniot akt bil otfrlen ili postapkata e zaprena, a ako
po povod `albata re{aval povisokiot sud vo rok od tri godini od
denot na priemot na odlukata na povisokiot sud (~l. 527 st. 1 ZKP).
Pravoto na nadomest na {teta poradi neopravdana osuda ili
343
Ibid, str. 372.
344
La`noto priznanie koe go isklu~uva pravoto na nadomest na {teta
treba da e dadeno ili potvrdeno na glavniot pretres. Vidi podrobno ibid, str.
373-376.
345
Osven so priznanie, obvinetiot mo`e da predizvika osuda na drug
na~in so podnesuvawe na drugi la`ni dokazi za krivi~noto delo i odgovornosta
(na primer, so la`ni ispravi, indivcii i dr.), so nagovarawe na svedocite
da go tovarat ili so la`no prika`uvawe na svojot identitet od pri~ini da ja
prezeme krivi~nata odgovornost za drug. Ibid, str. 374.
346
Namernoto predizvikuvawe na neopravdanata osuda vo celost mu
odgovara na rimskata maksima - Volenti non fit iniuria (Ne mu se pravi nepravda
na onoj koj ja saka), pri {to motivite se bez zna~ewe (na primer, namerno
predizvikuvawe na osuda za od sebe da se otstrani odgovornost za drugo pote-
{ko krivi~no delo ili da se izbegne nekoja kompromitira~ka situacija koja e
pote{ka od krivi~noto delo {to se priznava. Vidi: Ibid. str. 375.
486

neosnovano li{uvawe od sloboda e li~no i za vreme na `ivotot ne prenoslivo
pravo. Naslednicite ne se pojavuvaat po sopstveno pravo, tuku
kako naslednici na edno neostvareno imotno pravo: tie mo`at da baraat
nadomest samo na {tetata koja ostavitelot ja pretrpel, a ne i na
nadomest na {tetata koja tie ja pretrpele poradi neopravdanata osuda
ili neosnovanoto li{uvawe od sloboda na ostavitelot, i toa vo onoj
del koj odgovara na nivnoto u~estvo vo nasledstvoto. Pritoa, ako o{teteniot
ve}e stavil barawe, naslednicite mo`at da ja prodol`at postapkata
samo vo granicite na ve}e postavenoto barawe za nadomest na
imotna {teta (~l. 529 st. 1 ZKP). Naslednicite na o{tetenoto lice
mo`at po negovata smrt da ja prodol`at postapkata za nadomest na
{tetata, odnosno da povedat postapka ako osudenoto lice umrelo pred
istekot na rokot na zastarenosta i od baraweto ne se odreklo (~l. 529
st. 2 ZKP). Nematerijalnata {teta, pak, e vrzana isklu~ivo za li~nosta
na neopravdano osudeniot, odnosno liceto neosnovano li{eno od
sloboda i ne se prenesuva na naslednicite: naslednicite go nasleduvaat
samo pravoto na o{teteniot na nadomest na imotna {teta.
Tu`bata za nadomest na {teta se podnesuva protiv Republika
Makedonija, {to zna~i protiv dr`avata kako edinstveno pasivno legitimirana
stranka vo postapkata (~l. 528 st. 3 ZKP). Ottamu baraweto
za nadomest na {teta ne mo`e da bide naso~en sprema slu`benoto
lice (sudijata, javniot obvinitel) duri ni toga{ koga do
neopravdanata osuda do{lo poradi negovo pogre{no ili nezakonito
dejstvie. Toa, me|utoa, ne go isklu~uva pravoto na regres, koe pod
uslovi opredeleni so posebni zakoni go ima dr`avata sprema liceto
koe so svoja vina ja predizvikalo {tetata.
Postapkata za nadomest na {teta e administrativno-sudska postapka
{to se vodi vo dve fazi: prvata, pred Ministerstvoto za
pravda, a vtorata pred sudot.
1 0 Prva faza. Pred podnesuvaweto do sudot tu`ba za nadomest
na {teta, o{teteniot e dol`en so svoe barawe da se obrati do Ministerstvoto
za pravda zaradi postigawe spogodba za postoewe na {teta
i za vidot i visinata na nadomestot (~l. 527 st. 2 ZKP).
Dokolku me|u ovlastenoto lice i Ministerstvoto za pravda se
postigne soglasnost za postoewe na {teta i za vidot i visinata na nadomestot,
se sklu~uva spogodba koja ima ednakva sila kako pravosilna
presuda.
2 0 Vtora faza. Do postapkata za nadomest na {teta pred sudot
(vo parni~na postapka) doa|a ako ne e postignata soglasnost pome|u
Ministerstvoto za pravda i o{teteniot i baraweto za nadomest na {teta
ne e usvoeno ili ako vo rok od tri meseci od denot na podnesuvaweto
na baraweto Ministerstvoto za pravda ne donelo odluka. Vo
tie slu~ai o{teteniot pred nadle`niot sud mo`e da podense tu`ba za
nadomest na {tetata. Ako e postignata spogodba samo vo pogled na del
od baraweto, o{teteniot mo`e da podnese tu`ba vo pogled na osta-
487

tokot od baraweto (~l. 528 st. 1 ZKP).
Dodeka trae postapkata, ne te~e zastarenosta predvidena vo ~l.
527 st. 1 ZKP (~l. 528 st. 2 ZKP).
3. NADOMEST NA [TETA PORADI NEOSNOVANO LI[UVAWE OD
SLOBODA
1. Do nadomest na {teta poradi neopravdano li{uvawe od sloboda
doa|a vo slu~aite vo koi se pomesteni: neosnovan pritvor vo krivi~nata
postapka, neosnovano li{uvawe od sloboda do koe do{lo poradi
gre{ka ili nezakonita dejnost na dr`aven organ (osven nezakonite
pritvor i nezakonito zadr`uvawe vo ustanova za izvr{uvawe na kaznata)
i neosnovano izdr`uvawe na kazna. Pritoa, posebno treba da se
uka`e na razlikata me|u nezakonito i neopravdano li{uvawe od sloboda
vo slu~aj na pritvor. Nezakonit pritvor e onoj pritvor {to e
odreden ili prodol`en sprotivno na zakonskite uslovi, a neopravdan
pritvor {to kako takov }e go poka`e kone~niot ishod na krivi~nata
postapka (koga vo krivi~nata postapka ne se donese presuda so koja
obvinetiot se oglasuva za vinoven). Navedenoto razlikuvawe e od zna-
~ewe ottamu {to sekoj nezakonski pritvor istovremeno e i neopravdan,
me|utoa sekoj neopravdan pritvor ne mora istovremeno da bide i
nezakonit.
Soglasno ~l. 530 st. 1 ZKP, pravo na nadomest na {teta mu pripa|a
i na liceto, koe bilo vo pritvor, me|utoa:
1 0 ne do{lo do poveduvawe krivi~na postapka
2 0 postapkata e zaprena so pravosilno re{enie,
3 0 so pravosilna presuda e oslobodeno od obvinenieto,
4 0 obvinenieto e odbieno,
5 0 izdr`uvalo kazna li{uvawe od sloboda, a po povod povtoruvaweto
na krivi~nata postapka, baraweto za za{tita na zakonitosta
ili baraweto za vonredno preispituvawe na pravosilnata presuda mu e
izre~ena kazna li{uvawe od sloboda vo pokratko traewe od kaznata
{to ja izdr`al, ili mu e izre~ena krivi~na sankcija koja ne se sostoi
vo li{uvawe od sloboda ili e oglaseno za vinovno, a e oslobodeno od
kaznata,
6 0 poradi gre{ka ili nezakonita rabota na organot neosnovano
e li{eno od sloboda,
7 0 e zadr`ano podolgo vo pritvor ili vo ustanovata za izdr`uvawe
na kaznata ili merkata i
8 0 vo pritvor pominalo podolgo vreme otkolku {to trae kaznata
zatvor na koja e osudeno.
Na liceto koe spored ~l. 188 ZKP, e li{eno od sloboda, bez zakonska
osnova, mu pripa|a pravo na nadomest na {teta ako protiv nego
ne e opredelen pritvor nitu vremeto za koe e li{eno od sloboda mu e
zasmetano vo izre~enata kazna za krivi~no delo ili za prekr{ok (~l.
488

530 st. 2 ZKP).
2. Me|utoa, Zakonot predvidel slu~ai koga na liceto ne mu pripa|a
pravo na nadomest na {teta i pokraj toa {to bilo neosnovano li-
{eno od sloboda. Toa se slednive slu~ai:
1 0 nadomest na {teta ne mu pripa|a na lice koe so svoi nedozvoleni
postapki pri~inilo li{uvawe od sloboda (~l. 530 st. 3 ZKP).
2 0 koga, iako liceto bilo vo pritvor, ne do{lo do poveduvawe
krivi~na postapka ili postapkata e zaprena so pravosilno re{enie,
ili so pravosilna presuda e oslobodeno od obvinenieto ili obvinenieto
e odbieno (~l. 530 st. 1 ZKP), ili koga liceto e neosnovano li{eno
od sloboda ili e zadr`ano podolgo vreme vo pritvor ili vo ustanovata
za izdr`uvawe na kaznata ili na merkite na bezbednost, no vo tekot na
krivi~nata postapka obvinetiot umrel (~l. 530 st. 3 ZKP in fine).
3. [to se odnesuva do postapkata za barawe nadomest poradi neosnovano
li{uvawe od sloboda taa e ednakva so postapkata za nadomest
poradi neopravdana osuda (~l. 530 st. 4 ZKP).
4. REHABILITACIJA I OSTVARUVAWE NA DRUGI PRAVA
Neopravdanata osuda, osobeno na nevino lice, i neosnovanoto
li{uvawe od sloboda, pretstavuvaat navreda koja mu e storena na poedinecot
od strana na op{testvoto i taa nepravda op{testvoto e dol`no
da ja ispravi. Vo taa smisla vo na{iot ZKP kako merki za ostvaruvawe
na rehabilitacijata i ostvaruvawe na drugi prava se predvideni:
1 0 objavuvawe vo vesnici ili vo drugi sredstva na javno informirawe
soop{tenie za odlukata od koja proizleguva neopravdanosta na
porane{nata osuda, odnosno neosnovanosta na li{uvaweto od sloboda,
2 0 dostavuvawe na takvoto soop{tenie do organot ili organizacijata
vo koja liceto e vraboteno, 3 0 objavuvawe ili dostavuvawe na soop{tenie
za izmenetata pravna kvalifikacija na deloto ako poradi pravnata
kvalifikacija vo porane{nata presuda bil pote{ko povreden ugledot
na osudenoto lice, 4 0 regulirawe na razgleduvaweto i prepi{uvaweto
na spisite koi se odnesuvaat na neopravdanata osuda ili na neosnovanoto
li{uvawe od sloboda, 5 0 poni{tuvawe na upisot na neopravdanata
osuda vo kaznenata evidencija, 6 0 vospostavuvawe na rabotniot
odnos i dr.
1 0 Rehabilitacijata i moralnata satisfakcija na liceto {to
bilo neopravdano osudeno ili neosnovano li{eno od sloboda so toa
{to negoviot slu~aj bil prika`an vo sredstvata za javno informirawe
i ottamu bil povreden negoviot ugled, 347 se sostoi vo objavuvawe vo
347
So prikazot vo sredstvata za javno informirawe treba da e povreden
ugledot na liceto koe e navedeno vo prikazot na slu~ajot, a na koe se odnesuva
neopravdanata osuda ili neosnovanoto li{uvawe od sloboda. Pritoa, ne
e va`en vidot na ugled na liceto {to e povreden (profesionalen, deloven,
489

vesnicite ili vo drugo javno sredstvo za informirawe soop{tenie od
strana na sudot za odlukata od koja proizleguva neopravdanosta na porane{nata
osuda odnosno neosnovanosta na li{uvaweto od sloboda
(~l. 531 st. 1 ZKP).
2 0 Dokolku slu~ajot ne bil prika`an vo sredstvo za javno informirawe
vakvo soop{tenie, na barawe od toa lice, se dostavuva do negoviot
rabotodava~ (~l. 531 st. 1 ZKP). Baraweto po ovoj osnov mo`e
da se podnese i ako ne e staveno barawe za nadomest na {teta (~l. 531
st. 2 ZKP).
3 0 Nezavisno od gorenavedenite uslovi, barawe za objavuvawe vo
vesnicite ili vo drugo javno sredstvo za informirawe soop{tenie od
strana na sudot, odnosno barawe da se dostavi soop{etnie do negoviot
rabotodava~, mo`e da se podnese i koga po povod vonreden praven lek e
izmeneta pravnata kvalifikacija na deloto, ako poradi pravnata
kvalifikacija vo porane{nata presuda bil pote{ko povreden ugledot
na osudenoto lice (~l. 531 st. 3 ZKP). Ugledot na poedinecot vo ovie
slu~ai e naru{en, na primer, ottamu {to spored porane{nata presuda
izvr{enoto krivi~no delo e okvalifikuvano kako razbojni{tvo, a vo
novata presuda pravnata kvalifikacija na deloto e promeneta vo
lesna telesna povreda.
Vo site dosega navedeni slu~ai baraweto za objavuvawe na soop{tenie
vo sredstavta za javno informirawe, se podnesuva vo rok od
{est meseci (~l. 527 st. 1 ZKP), do sudot {to vo krivi~na postapka
sudel vo prv stepen. Po smrtta na osudenoto lice pravoto na podnesuvawe
na ova barawe mu pripa|a na negoviot bra~en, odnosno vonbra~en
drugar, na decata, roditelite, bra}ata i sestrite (~l. 531 st. 1 ZKP).
Za baraweto odlu~uva sovetot od ~l. 22 st. 6 ZKP.
Pri re{avaweto za baraweto soglasno se primenuvaat odredbite
na ~l. 526 st. 2 i 3 i 530 st. 3 ZKP (~l. 531 st. 4 ZKP).
4 0 Vo ~l. 124 ZKP e propi{ano deka obvinetiot ima pravo da gi
razgleduva spisite otkako }e bide ispitan. Takva mo`nost e predvidena
i za razgleduvawe i prepi{uvawe na spisite koi se odnesuvaat na
neopravdana osuda i neosnovano li{uvawe od sloboda, osobeno ottamu
moralen, politi~ki, op{toop{testven i sekoj drug ugled), nitu e od zna~ewe
stepenot, odnosno intenzitetot na povredata na ugledot na liceto koe e vo
pra{awe. Obvrska na sudot e vo sekoj oddelen slu~aj da go utvrdi samiot fakt
dali e ili ne e povreden ugledot na nekoe lice so prikazot na slu~ajot (koj se
odnesuva na nego) vo javnoto sredstvo na informirawe. Dokolku se utvrdi povreda
na ugledot, sudot }e mu izleze vo presret na baraweto za objavuvawe na
soop{tenieto {to }e ima karakter na demant. Stauva zbor za edno pravo na
o{tetenoto lice ~ii elementi se predvideni vo zakonot, a na sudot mu e ostaveno
da ocrveni koga i vo koja mera se ispoleneti tie elementi. Vujaklija, D.
Dru{tvena rehabilitacija lica koja su neopravdano osu|ena i neosnovano li{ena slobode.
JRKKP, Beograd, 1983/1-23, str. 89.
490

{to objavuvaweto na nekoi podatoci od takvite spisi bi mo`elo da
bide od korist za osudenoto lice vo smisla da slu`i za negovata rehabilitacija.
Ottamu vo ~l 533 ZKP e predvidena i takva mo`nost so
toa {to liceto na koe mu e dozvoleno razgleduvawe i prepi{uvawe na
spisite (~l. 124) {to se odnesuvaat na neopravdana osuda ili na neosnovano
li{uvawe od sloboda, ne mo`e da upotrebi podatoci od tie
spisi na na~in {to bi bil od {teta za rehabilitacijata na liceto
protiv koe e vodena krivi~na postapka. Pretsedatelot na sudot e dol-
`en na ova da go predupredi liceto na koe mu e dozvoleno razgleduvawe,
i toa }e se zabele`i na spisot, so potpis na toa lice.
5 0 So ogled na toa {to osnovnata celna rehabilitacijata e vospostavuvawe
na sostojba koja za liceto postoela pred donesuvaweto na
neopravdanata osuda, sudot {to vo krivi~na postapka sudel vo prv stepen,
e obvrzan po slu`bena dol`nost da donese re{enie so koe se poni-
{tuva zapi{uvaweto na nepravednata osuda vo kaznenata evidencija.
Takovoto re{enieto se dostavuva do Ministerstvoto za pravda, a za
poni{tenoto zapi{uvawe podatoci od kaznenata evidencija ne smeat
da mu se davaat nikomu (~l. 532 ZKP), pa spored toa, poni{tenata osuda
se smeta kako da ne bila ni donesena.
6 0 Vo ovaa postapka e zna~ajno i toa deka na liceto na koe poradi
neopravdana osuda ili neosnovano li{uvawe od sloboda mu prestanal
rabotniot odnos ili svojstvoto na osigurenik na socijalno osiguruvawe,
mu se priznava rabotniot sta`, odnosno sta`ot na osiguruvawe
kako da bilo na rabota za vremeto za koe poradi neopravdanata
osuda ili neosnovanoto li{uvawe od sloboda go zagubilo sta`ot. Vo
sta`ot se zasmetuva i vremeto na nevrabotenost do koja do{lo poradi
neopravdanata osuda ili neosnovanoto li{uvawe od sloboda, a koja ne
nastanala po vina na toa lice (~l. 534 st. 1 ZKP).
Pri sekoe re{avawe za pravoto vrz koe vlijae dol`inata na rabotniot
sta`, odnosno na sta`ot na osiguruvawe, nadle`niot organ
ili pravnoto lice go zema predvid priznaeniot sta` (~l. 534 st. 2
ZKP). Ako pak organot ili pravnoto lice ne go zeme predvid priznaeniot
sta`, o{tetenoto lice mo`e da bara nadle`niot sud da utvrdi
deka priznavawe na ova vreme nastapilo spored zakonot. Tu`bata se
podnesuva protiv organot ili pravnoto lice koe go osporuva priznaeniot
sta` i protiv Republika Makedonija (~l. 534 st. 3 ZKP)
X. POSTAPKA ZA IZDAVAWE POTERNICA I OBJAVA
Vo krivi~nata postapka doa|a do striktno razlikuvawe na poimite:
1 0 potraga, 2 0 izdavawe na poternica i, 3 0 izdavawe na objava so
ogled na celite na ovie merki.
1. Potraga pretstavuva sistem na operativno tehni~ki merki
~ija {to cel e da se pronajde poznato lice, ottamu {to ne e poznato negovoto
`iveali{te, odnosno prestojuvali{te. So ogled na toa {to
491

prisustvoto na toa lice e potrebno vo krivi~nata postapka, sudot se
obra}a do organot za vnatre{ni raboti so barawe da go pobaraat toa
lice i da go izvestat za negovata adresa (~l. 535 ZKP). Potragata mo`e
da bide lokalna, centralna i me|unarodna.
2. Izdavawe na poternica se vr{i so naredba toga{ koga obvinetiot
protiv kogo e povedena krivi~na postapka, poradi krivi~no
delo za koe se goni po slu`bena dol`nost i za koe spored zakonot
mo`e da se izre~e kazna zatvor od tri godini ili pote{ka kazna, se nao|a
vo begstvo, a postoi naredba za negovo doveduvawe ili re{enie za
opredeluvawe pritvor (~l. 536 st. 1 ZKP). Izdavaweto poternica go
nareduva sudot pred koj se vodi krivi~na postapka (~l. 536 st. 2 ZKP).
Izdavawe na poternica se nareduva i vo slu~aj na begstvo na
obvineti od ustanovata vo koja ja izdr`uva kaznata bez ogled na visinata
na kaznata, ili begstvo od ustanovata vo koja izdr`uva zavodska
merka svrzana so li{uvaweto od sloboda. Naredba vo takov slu~aj izdava
upravitelot na ustanovata (~l. 536 st. 3 ZKP).
Naredbata na sudot ili na upravitelot na ustanovata za izdavawe
na poternica se dostavuva do Ministerstvoto za vnatre{ni raboti
zaradi izvr{uvawe (~l. 536 st. 4 ZKP).
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti vodi evidencija za izdadenite
poternici. Podatocite za licata protiv koi e izdadena poternica
se bri{at od evidencija koga nadle`niot organ }e ja otpovika poternicata
(~l. 536 st. 5 ZKP).
Organot {to naredil izdavawe na poternica, ili objava e dol-
`en vedna{ da ja povle~e koga }e se pronajde baranoto lice ili predmet,
ili koga }e nastapi zastarenost na krivi~noto gonewe ili na
izvr{uvaweto na kaznata ili drugi pri~ini poradi koi poternicata
ili objavata pove}e ne se potrebni (~l. 538 ZKP).
Poternica i objava raspi{uva Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti (~l. 539 st. 1 ZKP).
Zaradi izvestuvawe na javnosta za poternicata ili objavata mo-
`at da se koristat sredstvata za javno informirawe.
Ako e verojatno deka liceto po koe e izdadena poternica se nao|a
vo stranstvo, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti mo`e da raspi-
{e i me|unarodna poternica (~l. 539 st. 3 ZKP).
Na molba od stranski organ, Ministerstvoto za vnatre{ni raboti
mo`e da raspi{e poternica i za lice za koe se somneva deka se nao|a
vo Republika Makedonija ako vo molbata e dadena izjava deka vo
slu~aj na pronao|awe na toa lice }e se pobara negova ekstradicija (~l.
539 st. 4 ZKP).
3. Objavata pretstavuva javno soop{tenie {to go nareduva organot
{to ja vodi postapkata toga{ koga e potrebno so pomo{ na javnosta
da se dobijat podatoci za oddelni predmeti {to se vo vrska so krivi~noto
delo, ili ovie predmeti da se pronajdat, a osobeno ako e toa
potrebno, zaradi utvrduvawe na identitetot na pronajden nepoznat
492

trup. (~l. 537 st. 1 ZKP). Ministerstvoto za vnatre{ni raboti mo`e
da objavuvaat i fotografii na trupovi i na is~eznati lica ako postojat
osnovi za somnevawe deka do smrt odnosno do is~eznuvawe na tie
lica do{lo poradi krivi~no delo (~l. 537 st. 2 ZKP).
493

494

G l a v a II
POSTAPKA ZA PRU@AWE ME\UNARODNA
KRIVI^NOPRAVNA POMO[
I. VOVEDNI ZABELE[KI
1. Sovremeniot `ivot se karakterizira so izvonredna mobilnost
na ~ovekot. Denes mnogu lu|e privremeno ili trajno gi pominuvaat
dr`avnite granici vo dvata pravci. Takviot trend, koj {to e vo postojan
podem, vo prv red se dol`i na permanentnoto podigawe na ekonomskata
osnova i tehni~ko - tehnolo{kiot razvoj na `ivotot. Na toa se
nadovrzuva i usovr{uvaweto na site vidovi soobra}ajni sredstva koi
zna~itelno gi stesnija site prostorni distanci i ottamu ja olesnija
potrebata od vospostavuvawe brojni odnosi vo site sferi na op{testveniot
`ivot. Za~estenite patuvawata poka`uvaat porast koj od den
na den dobiva takvi razmeri {to ve}e ne mo`e celosno da se kontrolira.
Procesot na integrirawe me|u opredeleni zemji, ukinuvaweto na
vizniot re`im i drugite procesi na regionalno i po{iroko ekonomsko
povrzuvawe gi pro{irija komunikaciite i sorabotkata vrz ostanatite
podra~ja na op{testveniot, politi~kiot, nau~niot, kulturniot
i sportskiot `ivot. Otamu denes se pove}e se sre}avame so {iroko
prifatenata tendencija za sozdavawe na Evropa, pa duri i Svet bez
granici, trenad za koj slobodno mo`e da se ka`e deka poa|a od osnovnoto
na~elo - sloboden protek na stoka, pari i idei. Takviot razvoj na
me|unarodnite relacii i interakcii, denes e nezapirliv proces na napu{tawe
na autarhi~nosta i zatvorenosta kon op{toto pribli`uvawe
na site narodi i, ottamu, sekako deka pretstavuva pozitivna nasoka
{to i natamu treba da se sledi.
Nesporno e, isto taka, deka podemot na me|unarodnata sorabotka
e usloven od razvojot na stopanskite i politi~kite odnosi, zasilenata
migracija na naselenieto voop{to, razvojot na turizmot i trgovskite
odnosi, {koluvaweto, pogolemiot broj na stranski turisti, kako
i golemiot broj na rabotnici privremeno vraboteni vo stranstvo.
Me|utoa, intenziviraweto na me|unarodnite odnosi na mnogu podra~ja
na op{testveniot `ivot dovede do opredeleni nesakani reperkusii.
Edna od niv so najnepovolno dejstvo e sekako zgolemuvaweto na brojot
na krivi~nite dela so stranski elementi. 348 Stanuva zbor za takov kri-
348
"Sosema voop{teno bi mo`elo da se ka`e deka pod stranski element
se podrazbira sekoj onoj moment koj na opredelen krivi~en predmet mu
495

minalitet koj vo golema mera dobiva internacionalni razmeri. Toj
problem ja isfrli na preden plan potrebata od {to poefikasna za-
{tita od takvite vidovi na kriminalitet. Ottamu ne treba da za~uduva
{to sovremenite zakonodavstva poka`uvaat tendencija kon iznao|awe
sredstva so koi na najdobar mo`en na~ini }e mu se sprotivstavat na
sovremenoto zlo koe vo ovie procesi najde pogodni uslovi ne samo za
parazitska egzistencija, tuku i za ogromno metastazirawe. Vo taa nasoka
se zasili i potrebata na zaemnata krivi~nopravna pomo{ kako
neophodna komponenta {to treba da pridonese kon zasiluvawe na efikasnosta
na taa za{tita. Me|unarodnata zaednica e nesomneno zainteresirana
za razvivawe na me|unarodna sorabotka vo suzbivawe na toj
kriminalitet. Se pove}e prodira sfa}aweto deka borbata protiv kriminalitetot
e vo op{ interes i deka ottamu ne e samo dol`nost tuku
korisno za sekoja dr`ava da se otpovika na pokana na dr`avata vo koja
se vodi krivi~na postapka i da í ja uka`e baranata pomo{ vo rasvetluvaweto
na kriminalnite slu~ai, fa}aweto i esktradiraweto na prestapnicite.
Zainteresiranosta za pouspe{no otkrivawe, gonewe i suzbivawe
na kriminalitetot vo prv red se odnesuva na negovite klasi-
~ni oblici kako {to se napadite na `ivotot i teloto, imotot i stopanstvoto.
Osven kon spre~uvaweto na napadite vrz op{topriznaenite
vrednosti na ~ovekovoto op{testvo, toj interes e nesomneno naso~en i
dava nekoe me|unarodno zana~ewe, odnosno predizvikuva nekoja rezonanca vo
me|unarodni relacii." Spored eden necelosen popis stranski element postoi:
"ako stranecot izvr{il nekoe krivi~no delo vo opredelena dr`ava, ako vo
opredelena dr`ava krivi~noto delo go izvr{il doma{en dr`avjanin na {teta
na stranec, ako bilo koj vo opredelena dr`ava izvr{il krivi~no delo na
{teta na interesite na stranska dr`ava, ako krivi~noto delo go izvr{il
dome{en dr`avjanin vo stranstvo, ako vo opredelena dr`ava mu se sudi na
stranec za krivi~no delo izvr{eno vo stranstvo, ako krivi~noto delo e izvr{eno
na teritorijata na pove}e dr`avi, ako krivi~noto delo e izvr{eno na
prostorot {to ne pripa|a pod suverenitetot na niedna dr`ava, ako krivi-
~noto delo go storilo lice koe u`iva me|unaroden imunitet, ako e vo pra{awe
krivi~no delo koe ve}e e presudeno vo stranstvo, ako e vo pra{awe krivi~no
delo za koe se vodi krivi~na postapka vo stranstvo, ako edna dr`ava i
uka`uva pomo{ na druga vo forma na ekstradicija ili druga pravna pomo{,
ako edna dr`ava bara od druga lice koe tamu u`iva azil, ako stanuva zbor za
krivi~no delo koe kako takvo e predvideno so op{toto ili so konvencionalnoto
me|unarodno pravo, ako stanuva zbor za krivi~no delo kaj koe treba da
se uva`i porane{na osuda izre~ena vo stranstvo, ako stanuva zbor za krivi-
~no delo koe go izvr{il pripadnik na stranski vooru`eni sili so poseben
status, ako stanuva zbor za nadle`nost na me|unarodnite organi vo krivi~nite
predmeti, ako stanuva zbor za krivi~en predmet vo koj treba da se primeni
ili da se zeme predvid stransko pravo." Zlatari}, B. Me|unarodno krivi~no pravo,
Informator, Zagreb, 1979, str. 5-6.
496

kon suzbivaweto na deliktite {to imaat izrazeni me|unarodni karakteristiki
i koi proizleguvaat od brojni konvencii {to se usvoeni od
najgolemiot broj ~lenki na svetskata organizacija. Stanuva zbor za
zlostorstvata protiv ~ove{tvoto i mirot, kr{eweto na zabranite za
upotreba na opredeleni voeni sredstva, zlostorstva na genocid, aparhejd,
tortura, ropstvo, piratstvo, kidnapirawe na vozduhoplovi, kidnapirawe
na me|unarodno za{titeni lica i civilni zalo`nici, terorizam,
me|unarodna trgovija i krium~arewe na drogi i alkoholni pijaloci,
falsifikuvawe na pari, pornografija i sl.
Materijata za me|unarodnata krivi~nopravna pomo{, vsu{nost,
dolgo vreme vo teorijata na krivi~noto pravo vo golem broj zemji vo
svetot e predmet na golem interes i prou~uvawe. Nakratko, denes se
pove}e e prisutna idejata deka borbata protiv kriminalitetot so stranski
elementi e zada~a na site dr`avi vo svetot, i deka raspravaweto
na nekoj konkreten kriminalen slu~aj, identifikuvaweto na storitelot,
negovoto fa}awe i predavawe na dr`avata vo koja se vodi krivi~nata
postapka so uka`uvawe na krivi~nopravna pomo{ e obvrska na
sekoja dr`ava. Vo ovaa smisla za~estuva zaklu~uvaweto na bilateralni
spogodbi za ekstradicija na kriminalcite, postojano se ubla`uva
formalizmot vo uka`uvaweto na drugite formi na me|unarodna pomo{
i permanentno se intenzivira sorabotkata so Me|unarodnata
organizacija na kriminalisti~kata policija. Tuka se i drugite aktivnosti
na ON i Sovetot na Evropa i nivnite organi za spre~uvawe na
kriminalitetot kako op{testveno {tetna pojava.
2. Inaku pod me|unarodna krivi~nopravna pomo{ se podrazbira
prezemawe na opredeleni dejstvija vo tekot na krivi~nata postapka na
smetka na druga dr`ava vrz osnova na zakon ili me|unaroden dogovor. 349
Ako od nadle`en pravosuden organ na stranska dr`ava se bara da uka-
`e pravna pomo{, takvata pomo{ ima karakter na aktivna me|unarodna
krivi~nopravna pomo{, a ako pravnata pomo{ se uka`uva na barawe
na stranska dr`ava, toga{ takvata pomo{ se narekuva pasivna kri-
349
"Me|unarodnata pravna pomo{ e pravna pomo{ koja ja uka`uvaat
ili doma{nite sudovi na barawe na stranski procesni organi ili stranskite
procesni organi na barawe na doma{nite sudovi so vr{ewe na procesni
dejstvija." Zlatari} - Dama{ka, op. cit. 1966. str. 159. Vo taa smisla i Krapac:
"Pod me|unarodna krivi~nopravna pomo{ se podrazbira prezemawe na opredeleni
dejstvija na krivi~nata postapka od strana na doma{nite sudovi na barawe
na stranski procesni organi, odnosno na stranski procesni organi na
barawe na doma{nite sudovi." Postapkata na uka`uvawe na me|unarodnata
krivi~nopravna pomo{ e pravno regulirana postapka no, ne e del na doma-
{nata krivi~na postapka na zamolenata zemja, tuku postapka sui generis. Krapac,
D. Medzunarodna krivi~nopravna pomo}, Zbornik pravnog fakulteta u Zagrebu,
Zagreb, 1985/5-6, str. 709.
497

vi~nopravna pomo{. 350 Me|unarodnata pravna pomo{ vo krivi~nite
predmeti e mnogu slo`ena. Taa, od edna strana, zavisi od odredbite na
nacionalnoto materijalno i procesno krivi~no pravo, a od druga
strana, od pravilata na me|unarodnoto pravo. Me|unarodnata krivi-
~nopravna pomo{, vsu{nost, se ostvaruva vrz osnova na dva pravni
instrumenti. Toa se vnatre{noto krivi~no zakonodavstvo na sekoja zemja
i dvostranite i povekestranite me|unarodni dogovori za pravna
pomo{ vo krivi~nite predmeti.
a) Kako ustanova na vnatre{noto pravo, me|unarodnata krivi~nopravna
pomo{ e regulirana so propisite na krivi~noto materijalno
i procesno pravo ili so posebni zakoni. Na{iot zakon za krivi-
~nata postapka vo glava XXX (~l. 502-508) sodr`i odredbi za postapkata
za me|unarodna krivi~nopravna pomo{ koi va`at dokolku so me-
|unarodni dogovori ne e predvideno ne{to drugo. Pokraj ovie specijalni
odredbi vo pogled na formata, nadle`nosta, na~inot na prezemawe
na procesni dejstva i sli~no, se primenuvaat i ostanatite odredbi
od zakonot za krivi~nata postapka. Vo na{ite zakonski propisi, isto
taka, baraweto i uka`uvaweto na me|unarodna krivi~nopravna pomo{
ne e podrobno razraboteno, nitu vo pogled na obemot, ni vo pogled na
na~inot na postapuvaweto. Re{eni se samo osnovnite pra{awa na procedurata
za da mo`e da se vodi postapkata vrz osnova na fakti~ki reciprocitet
toga{ koga í se uka`uva pravna pomo{ na dr`ava so koja
na{ata dr`ava nema sklu~eno dogovor za pravna pomo{ vo krivi~nite
predmeti.
b) Kako ustanova na me|unarodnoto pravo, me|unarodnata krivi~nopravna
pomo{ e regulirana so brojni pove}estrani i dvostrani
me|unarodni dogovori. Republika Makedonija dosega ima sklu~eno
pove}e dvostrani dogovori i bilateralni konzularni konvencii vo
koi vo najgolemiot del se sodr`ani i odredbi za pravna pomo{ vo krivi~nite
predmeti i samo nekolku pove}estrani me|unarodni dogovori.
351 Eden broj od tie dogovori se odnesuva isklu~itelno na pravna pomo{
vo krivi~ni predmeti, dodeka vo drugi dogovori uka`uvaweto na
pravnata pomo{ vo krivi~nite predmeti e spoeno so materijata na
ekstradicija i so materijata za pravna pomo{ vo gra|anskite predmeti.
Ovie dogovori nosat razli~ni imiwa (dogovor, konvencija i sl.)
{to od pravno stojali{te e bez zna~ewe, za{to site tie imiwa se podveduvaat
pod poimot me|unarodni dogovori kako generi~ki poim. Vo
godinite po osamostojuvaweto na Republika Makedonija se sklu~eni
nekolku dogovori vo oblasta na krivi~nopravnata pomo{: so Hrvatska,
Slovenija, Turcija i Albanija. So nivnoto sklu~uvawe vo na{ata
350
Birin, V. Problemi ostvarivanja me|unarodne krivi~nopravne pomo}i u
praksi, JRKKP, Beograd, 1984/1-2, str. 81.
351
Vidi: Sulejmanov, Z. Me|unarodna krivi~nopravna pomo{, Akademik,
Skopje, 1999, str. 26-33.
498

dr`ava zapo~na zna~ajna aktivnost {to treba i natamu da prodol`i vo
pove}e nasoki so ogled na toa {to Republika Makedonija nema dogovori
za krivi~nopravna pomo{ so golem broj dr`avi so koi ima razvieni
politi~ki i ekonomski odnosi ili vo koi se vraboteni golem broj
na{i dr`avjani. Toa osobeno se odnesuva na sosednite, no i na skandinavskite
i drugite, osobeno prekuokeanskite zemji kako {to se Avstralija,
Kanada i dr. Vo ovoj pogled me|utoa, prifatlivo e stojali{-
teto spored koe perspektivata na razvojot na esktardicijata i drugite
vidovi me|unarodna krivi~noprava pomo{, ne e vo zgolemuvaweto na
brojot na bilateralnite me|unarodnite dogovori, tuku vo sklu~uvaweto
na pove}estrani dogovori na nivo na regionalni me|unarodni organizacii
ili me|u zemjite so sli~no op{testveno, politi~ko ili pravno
ureduvawe.
3. Toga{ koga se bara ili uka`uva me|unarodna krivi~nopravna
pomo{, vo prakti~nata primena se javuvaat opredeleni problemi
~ij intezitet zavisi od toa dali se raboti za pomo{ {to se zasnova na
zakon ili dogovor (zakonska ili dogovorna pomo{). Koga se raboti za
pomo{ vrz osnova na zakon, sudovite se vo popovolna polo`ba, so
ogled na toa {to osnovnite pravila za postapuvawe se jasno opredeleni
vo zakonot za krivi~na postapka. Pogolemi problemi nastanuvaat
koga nekoi pra{awa na pravnata pomo{ se regulirani so dvostrani i
pove}estrani me|unarodni dogovori (re{enija koi obi~no otstapuvaat
od procedurata {to e propi{ana vo zakonot). Ovie problemi se glavno
od pravno tehni~ka priroda. Me|u niv voobi~aeno se istaknuvaat:
maliot broj i nedovolnata stru~nost na kadrite koi se zanimavaat so
ovaa problematika, kako vo sudstvoto taka i vo Ministerstvoto za
pravda, nemo`nosta vo celost da se obezbedi nivna edukacija i specijalizacija,
nemo`nosta da se obezbedi vodewe na posebni evidencii za
oddelni vidovi na predmeti, nepostoeweto na soodvetni prostorni i
tehni~ki uslovi, nedovolniot broj na stru~ni preveduva~i so poznavawe
na pravnata terminologija, vklu~uvawe vo pregovorite za sklu~uvawe
na dogovorite na nedovolno stru~ni lica koi nikoga{ ne rabotele
nitu bile vo kontakt so soodvetna materija, nemaweto soodvetna evidencija,
a osobeno kompletni zbirki na va`e~ki dogovori nitu vo Ministerstvoto
za pravda, nitu vo sudovite, {to vo kraen slu~aj se sveduva
na nepoznavawe na me|unarodnite dogovori od oblasta na krivi~nopravnata
pomo{ {to nu`no doveduva do nepridr`uvawe kon nivnite
odredbi i sl.
II. EKSTRADICIJA
1. POIM I VIDOVI NA EKSTRADICIJA
1. Ekstradicijata e najva`en akt na me|unarodna pravna pomo{
(sorabotka) vo krivi~nite predmeti. Se sostoi vo toa {to dr`avata na
499

~ija teritorija se nao|a storitelot na krivi~noto delo (zamolena
dr`ava), vr{i negovo predavawe, poradi sudewe ili izvr{uvawe na
krivi~na sankcija, na dr`avata koja go bara toa (dr`ava molitel), ako
postojat neophodnite uslovi predvideni so dogovor ili so zakon. 352
So ekstradicijata se ovozmo`uva ostvaruvawe na teritorijalniot
princip na prostornoto va`ewe na krivi~nite zakoni, toga{
koga storitelot po izvr{uvaweto na krivi~noto delo }e prebega vo
stranstvo so cel da go izbegne sudeweto i kaznuvaweto ili izvr{uvaweto
na kaznata po izre~enata pravosilna presuda. Vo takov slu~aj
dr`avata vo koja storitelot na deloto izbegal, í uka`uva pravna pomo{
na dr`avata na ~ija teritorija e izvr{eno krivi~oto delo so toa
{to í go predava storitelot na deloto poradi sudewe i kaznuvawe ili
poradi izvr{uvawe na kaznata.
Do ekstradicija doa|a i toga{ koga stranski dr`avjanin }e izvr{i
krivi~no delo vo nekoja dr`ava protiv druga dr`ava ili protiv
stranski dr`avjanin, pa se zate~e na teritorijata na treta dr`ava. Vo
takov slu~aj dr`avata na ~ija teritorija se nao|a storitelot na krivi~noto
delo mo`e da go predade poradi sudewe i kaznuvawe na dr`avata
~ii dr`avjanin e toa lice.
Najposle, postoi mo`nost da dojde do ekstradicija i toga{ ako
dr`avata na ~ija teritorija e izvr{eno krivi~noto delo so koe se zagrozuva
nekoja nejzina vrednost, se otka`e od pravoto na kaznuvawe i
storitelot go predade na dr`avata ~ij dr`avjanin e toa lice poradi
sudewe i kaznuvawe. Ovaa mo`nost na postoewe na ekstradicija vrz
osnova na otka`uvawe od pravoto na kaznuvawe spored teritorijalniot
princip koga se raboti za zagrozuvawe na vrednostite na taa dr`ava,
nema skoro nikakvo prakti~no zna~ewe, osven vo oblasta na soobra-
}ajnite delikti.
2. Soglasno okolnostite vrz koi se zasnova, ekstradicijata
mo`e da bide dogovorna ili zakonska.
1 0 Dogovornata ekstradicija mo`e da se vr{i vrz osnova na
formalen dogovor za predavawe na storiteli na krivi~ni dela ili vrz
osnova na deklaracija za reciprocitet.
a) Vo prviot slu~aj taa se vr{i vrz osnova na dvostrani i pove-
}estrani dogovori sklu~eni me|u dr`vite. 353 So dogovorot se opredel-
352 "Ekstradicijata pretstavuva oblik na me|unarodna sorabotka vo
spre~uvaweto na kriminalot {to se sostoi vo predavawe, pod opredeleni uslovi
i vo opredelena postapka, na izvr{itelot na kaznivo delo od edna na
druga dr`ava zaradi kazneno gonewe ili izvr{uvawe na kaznenata sankcija
{to tamu mu e izre~ena." 352
353
Formalniot dogovor za ekstradicija pretstavuva spogodba so koja
dr`avite potpisni~}i prezemaat obvrska deka me|usebno }e vr{at ekstradicija
na storiteli na krivi~ni dela dokolku za toa se ispolneti uslovite predvideni
so nea. Formalniot dogovor za ekstradicija, kako poseben vid na me-
500

uvaat (nabrojuvaat) krivi~nite dela za koi }e se vr{i ekstradicijata
(metod na enumeracija) ili se odreduvaat krivi~nite dela za koi taa
nema da se vr{i (metod na eliminacija). Kako mo{ne poredok, metodot
na enumeracija, vsu{nost se sostoi vo taksativno nabrojuvawe vo
bilateralnite dogovori na krivi~nite dela koi podle`at na ekstradicija,
{to zna~i site ostanati (nenabroeni) krivi~ni dela se isklu~eni
od mo`nosta za ekstradicija. I obratno, spored metodot na
eliminacija, taksativno se nabrojuvaat krivi~nite dela koi ne podle-
`at na ekstradicija, {to zna~i nenabroenite dela podle`at na ekstradicija.
Vo sovremenite me|unarodni dogovori me|utoa, naj~esto se primenuva
metodot na generalna klauzula, spored koj se opredeluva vidot
i iznosot na propi{anata ili izre~enata kazna, kako minimum na kazna
za koja se vr{i predavaweto (se opredeluva najblagiot vid, odnosno
najniskiot iznos na kazna kako uslov za predavawe na storitelite
na opredeleni krivi~ni dela).
Sklu~uvaweto na ovie dogovori go vr{at organite koi se nadle`ni
za sklu~uvawe na me|unarodnite dogovori voop{to. Istoto
va`i i vo odnos na ratifikuvaweto na dogovorite, a so ogled na toa
deka ratifikuvaweto na me|unarodnite dogovori se vr{i so zakon,
slobodno mo`e da se ka`e deka dogovornata ekstradicija e, vsu{nost,
poseben vid na zakonska ekstradicija.
b) Vo vtoriot slu~aj se primenuvaat zakonskite propisi za
ekstradicija. Deklaracijata za recioprocit e na~in na koj dr`avite
go reguliraat me|usebnoto predavawe na storiteli na krivi~ni dela
do sozdavaweto na site uslovi za sklu~uvawe na formalen dogovor za
ekstradicija. Zainteresiranite dr`avi, vsu{nost, sklu~uvaat spogodba
vrz osnova na koja me|usebno }e go vr{at predavaweto na storitelite
na krivi~ni dela. Od deklaracijata na reciprocitet treba da se
razlikuva formalniot reciprocitet kade se raboti za fakti~ka
ekstradicija, koja postoi toga{ koga me|u zainteresiranite dr`avi ne
postoi nikakva spogodba (formalen dogovor ili deklaracija), a sepak
se vr{i predavawe na storiteli na krivi~ni dela samo vrz osnova na
zakon.
2 0 Zakonskata ekstradicija se vr{i vo soglasnost so propisite
predvideni vo zakon. Tie propisi vo oddelni dr`avi mo`e da bidat
vneseni vo poseben zakon za ekstradicija, i (ili) da bidat sodr`ani vo
krivi~en zakon ili zakon za krivi~na postapka. Kaj nas propisite za
|unaroden dogovor, stanuva zadol`itelen za edna dr`ava otkako taa }e go prifati
na opredelen na~in, odnosno otkako }e go ratifikuva. Dogovorite za
ekstradicija mo`e da bidat bilateralni (sklu~eni me|u dve zainteresirani
dr`avi), regionalni (sklu~eni me|u dr`avi od opredeleno podra~je) i multilateralni
(sklu~eni me|u pogolem broj dr`avi ili site dr`avi). Multilateralnite
dogovori mo`at da se ostvarat osobeno preku univerzalnite me|unarodni
organizacii kako {to se, na primer, Obedinetite nacii.
501

ekstradicija se sodr`ani vo ~l. 29 st. 3 Ustav i ~l. 509 - 525 ZKP. Ovoj
vid na ekstradicija se primenuva supsidijarno, {to zna~i, toga{ koga
me|u dr`avata molitel i zamolenata dr`ava ne postoi dogovor za
ekstradicija. 354 Imeno, vo sekoj konkreten slu~aj mora da se proveri
dali opredeleno pra{awe e re{eno vo ZKP i (dokolku so konkretnata
dr`avata postoi) vo va`e~kiot me|unaroden dogovor. Ako re{enijata
se razli~ni, toga{ }e se primeni dogovorot, {to zna~i deka toj zakon
}e se primeni samo vo slu~aj koga ne postoi me|unaroden dogovor ili
koga nekoe pra{awe vo postoe~kiot dogovor ne e regulirano. Nakratko,
ekstradicijata kako akt na me|unarodna krivi~nopravna pomo{,
vo prv red se vr{i vrz osnova na dogovor, a duri vo nedostig na takov
dogovor, vrz osnova na zakon.
Ekstradicijata natamu mo`e da se razlikuva na aktivna i pasivna.
Aktivna e onaa ekstradicija koga doma{na dr`ava go bara predavaweto
(koga se bara od nadle`en organ na stranska dr`ava da ni se
ekstradira opredeleno lice), a pasivna koga doma{nata dr`ava go odobruva
predavaweto (koga se ekstradira opredeleno lice na barawe na
stranska dr`ava).
Ekstradicijata, isto taka, mo`e da bide privremena ili kone-
~na (definitivna). Ekstradicijata e privremena ako se dozvoluva
sprema stranec vo stranstvo za da se sprovede postapka ili vo stranstvo
za da izdr`i kazna, a potem istiot da bide vraten vo dr`avata koja
go ekstradirala, poradi toa tamu da se prodol`i postapkata koja bila
vo tek za nekoe drugo krivi~no delo ili da se pristapi kon izvr{uvawe
na kaznata koja vo taa zemja treba da ja izdr`i.
2. OSNOVNI KARAKTERISTIKI NA EKSTRADICIJATA
1. Vo na{eto pravo e prifaten me{ovitiot sistem na tn. "sudsko
veto" na odlu~uvawe za ekstradicija. Spored ovoj sistem za
osnovanosta na baraweto za ekstradicija i primena na merkite na procesna
prisila odlu~uvaat sudovite, a kone~noto odobrenie za ekstradicijata
go dava ministerot za pravda. Ako sudot na{ol deka baraweto
na stranskata dr`ava ne e osnovano, ministerot za pravda e vrzan za
takvata odluka i ne mo`e da ja odobri ekstradicijata. Vo sprotivno,
ako sudot ja utvrdil osnovanosta na takvoto barawe, na ministerot za
pravda mu e prepu{teno spored diskreciona ocenka da ja odobri ili da
ja odbie ekstradicijata.
Samoto odlu~uvawe po baraweto za ekstradicija, po pravilo, se
vr{i spored propisite na vnatre{noto pravo. Me|unarodnoto pravo
delumno gi regulira samo pra{awata {to se odnesuvaat na: na~inot na
komunicirawe me|u dr`avite, privremenoto li{uvawe od sloboda na
354
Prednost na me|unarodni dogovori pred zakon (~l. 98 od Ustavot) i
neposredna primena na me|unarodni dogovori (~l. 118 od Ustavot).
502

obvinetiot, slu~ajot na konkurencija na barawa na pove}e dr`avi,
pra{aweto na tro{ocite na ekstradicijata, pra{aweto na sproveduvaweto
na licata ekstradirani na treta dr`ava preku teritorijata na
zamolenata dr`ava i predavaweto na predmeti odzemeni od obvinetiot.
1 0 Na~in na komunicirawe me|u dr`avite. So ogled na toa {to
postapkata za predavawe se poveduva vo zamolenata dr`ava po barawe
na stranska dr`ava, na~inot na koj se dostavuva baraweto mo`e da
bide: a) po diplomatski pat, b) po administrativen pat, v) po konzularen
pat ili, g) po direkten (neposreden) pat.
2 0 Privremeno li{uvawe od sloboda na obvinetiot. So ogled na
opasnosta obvinetiot da izbega ili da se sokrie, ~esto se javuva potrebata
zamolenata dr`ava da donese odluka za li{uvawe od sloboda na
liceto ~ija ekstradicija se bara. Za toa li{uvawe od sloboda, po pravilo,
odlu~uva nadle`en organ na zamolenata dr`ava spored odredbite
na vnatre{noto pravo. Spored ~l. 513 st. 1 ZKP toj organ kaj nas e
istra`niot sudija.
Vo itni slu~ai baraweto za privremeno li{uvawe od sloboda
mo`e da se podnese po neformalen pat, {to zna~i i preku telefon, telefaks
i sl. Pritoa vo baraweto mora da se navedat podatocite za utvrduvaweto
na identitetot na stranecot, prirodata i nazivot na krivi-
~noto delo, brojot na odlukata, datumot, mestoto i nazivot na stranskiot
organ {to go opredelil pritvorot i izjava deka predavaweto }e
bide barano po redoven pat.
Ako vrz osnova na takvoto barawe obvinetiot vo zamolenata zemja
bide pritvoren, baraweto za ekstradicija mora da pristigne vo
opredelen rok (v. ~l. 513 st. 3 ZKP), za{to vo sprotivno obvinetiot
mora da se pu{ti na sloboda. Toga{ pak koga propi{anata molba }e
bide podnesena vo opredeleniot rok, istra`niot sudija }e postapi
spored ~l. 512 st. 3 i 4 na ZKP.
3 0 Konkurencija na pove}e barawa za ekstradicija. Toga{ koga
postojat barawa na pove}e stranski dr`avi za ekstradicija na isto
lice, sosema normalno se postavuva pra{aweto na koe barawe treba da
mu se izleze vo presret. Spored Evropskata konvencija za ekstradicija
na zamolenata dr`ava í se prepu{ta samata da re{i na koja dr`ava }e
í dade prednost, vodej}i smetka za te`inata na deloto, mestoto na
izvr{uvaweto, vremeto na podnesuvawe na baraweto, dr`avjanstvoto
na storitelot i mo`nosta za podocne`na ekstradicija na druga dr`ava.
355 Sli~no re{enie sre}avame i vo ~l. 21 od na{iot bilateralen dogovor
so SR Germanija. Vo drugite bilateralni dogovori e vospostaven
prioritet na dr`avata koja prva podnela barawe, osven ako zamolenata
dr`ava vo dogovor so nekoja treta dr`ava ne e obvrzana da
355
Vidi: ~l. 17 od Konvencijata.
503

postapi poinaku. 356 Oddelni dogovori 357 vospostavuvaat prioritet na
dr`avata koja bara predavawe za najte{ko delo, a ako baraweto se
odnesuva na ednakvo te{ki dela - dr`avata koja prva podnela barawe,
odnosno ~ii dr`avjanin e baranoto lice.
Spored na{iot ZKP, vo slu~aj ako ekstradicijata na isto lice
za isto krivi~no delo ja baraat pove}e dr`avi, prednost mu se dava na
baraweto na dr`avata ~ij dr`avjanin e liceto, a ako taa dr`ava ne go
bara predavaweto - na baraweto na dr`avata na ~ija teritorija e izvr{eno
krivi~noto delo, i, ako deloto e izvr{eno na teritorijata na
pove}e dr`avi ili ne se znae kade e izvr{eno - na baraweto na dr`avata
koja prva ja pobarala ekstradicijata (~l. 521 st. 1 ZKP). Vo slu~aj
na ekstradicija na lice poradi izvr{uvawe na pove}e razli~ni krivi-
~ni dela, prvenstvo ima baraweto na dr`avata ~ij dr`avjanin e liceto,
a ako taa ne go bara predavaweto - toga{ dr`avata na ~ija teritorija
e izvr{eno najte{koto krivi~no delo, i najposle, ako delata se od
ista te`ina - dr`avata koja prva go pobarala predavaweto (~l. 521 st 2
ZKP). Za utvrduvawe na prvenstvoto re{ava ministerot za pravda.
4 0 Tranzit. So ogled na toa {to za tranzit (prenesuvawe) na
ekstradirano lice preku teritorija na druga dr`ava sekoga{ e potrebno
nejzino odobrenie, toa odobrenie mora da go pobara onaa dr`ava
na koja liceto treba da í bide predadeno. Toa barawe, so site potrebni
dokumenti vo koi se sodr`ani podatocite od ~l. 511 ZKP (v. ~l. 525 st.
2), se podnesuva i re{ava spored istata postapka, kako i baraweto za
ekstradicija. Me|utoa, vo me|unarodnite dogovori poradi itnosta na
postapkata, ~esto se predviduva deka zamolenata dr`ava }e odlu~i za
baraweto nadvor od propi{anite formalnosti.
Zamolenata dr`ava (dr`avata preku ~ija teritorija se vr{i
tranzitot), ili pokonkretno ministerot za pravda (pod uslov da ne e
vo pra{awe dr`avjanin na Republika Makedonija i ekstradicijata da
ne se vr{i za politi~ko ili voeno krivi~no delo, ~l. 525 st. 1 ZKP) go
odobruva prenesuvaweto na na~in {to go smeta za najpodesen. Me|utoa,
za vreme na tranzitot taa dr`ava mora da gi prezeme site potrebni merki
za da se spre~i eventualnoto begstvo na liceto.
So ogled na toa {to sovremeni uslovi tranzitot naj~esto se
vr{i so sredstva na vozdu{niot soobra}aj, toga{ koga nema sletuvawa
na teritorijata na dr`avata preku koja se vr{i preletuvaweto, ne e
potrebno nejzino odobrenie, tuku samo nejzino prethodno izvestuvawe
za tie okolnosti. 358
356
Taka ~l. XII na dogovorot so Velika Britanija i ~l. X na dogovorot
so SAD.
357
Taka ~l. 11 na dogovorot so Italija.
358
Vidi: ~l. 21 na Evropskata konvencija za ekstradicija, ~l. 27 st. 1 od
dogovorot so Albanija, ~l. 34 st. 1 od dogovorot so Avstrija, ~l. 27 st. 1 od
dogovorot so Slovenija, i ~l. 47 od dogovorot so [panija.
504

5 0 Tro{oci na ekstradicijata. Spored me|unarodnite dogovori,
359 a pod uslov na reciprocitet i kaj zakonskata ekstradicija, tro-
{ocite {to nastanuvaat vo taa postapka na teritorijata na zamolenata
dr`ava, gi podnesuva taa dr`ava. Tro{ocite na tranzitot, po
pravilo, gi podnesuva dr`avata molitel. 360
3. PRAVNA PRIRODA I IZVORI NA EKSTRADICIJATA
1. Osnovot na ekstradicijata se nao|a vo zaemnata korist na
dr`avite da se kazni storitelot na krivi~noto delo od strana na
dr`avata kade {to deloto e izvr{eno (da go ostvari svoeto pravo na
kaznuvawe sprema lica koi ne se nao|aat na nejzina teritorija). So
ekstrdicijata, vsu{nost, dr`avata se otka`uva od sopstvenata represivna
vlast vo interes na efektuirawe na represivnata vlast na dr`avata
koja bara ekstradicija. Vo sovremenata teorija za pravoto na ekstradicija
se smeta deka ekstradicijata pridonesuva i za ostvaruvawe
na funkcijata na krivi~niot zakonik voop{to, ottamu {to so nea se
obezbeduva prisustvoto na obvinetiot kako osnoven uslov za uspe{no
vodewe na krivi~nata postapka. Taa, isto taka, slu`i za suzbivawe na
krivi~nite dela so element na nadvore{nost i pridonesuva za ostvaruvawe
na me|unarodnata solidarnost vo borbata protiv kriminalite-
359
Vidi: ~l. 24 st 1 od Evropskata konvencija za ekstradicija, ~l. 29.
st. 1 od dogovorot so Albanija, ~l. 36 od dogovorot so Avstrija, ~l. 15 od dogovorot
so Holandija, ~l. 14 od dogovorot so Italija, ~l. 103 od dogovorot so
Ungarija, ~l. 36 st. 1 od dogovorot so SR Germanija, ~l. 29 st. 1 od dogovorot so
Slovenija, i ~l. XII od dogovorot so [vajcarija. Me|utoa pove}eto od dogovorite
na na{ata zemja predviduvaat deka tro{ocite na ekstradicijata gi podnesuva
dr`avata kade {to nastanale. Vo taa smisla v. ~l. 85 od dogovorot so
Bugarija, ~l. 23 od dogovorot so Belgija, ~l. 64 od dogovorot so Grcija, ~l. 22
od dogovorot so Francija, 91 od dogovorot so Polska i ~l. 73 od dogovorot so
SSSR. Dogovorite so SAD (~l. XI) i Velika Britanija (~l. XVI) predviduvaat
deka tro{ocite na ekstradicijata pa|aat na tovar na dr`avata molitel.
A spored ~l. 67 od dogovorot so Turcija, tro{ocite napraveni vo vrska so
ekstradicijata i isporakata na imot gi podnesuva stranata molitel, osven
tro{ocite napraveni samo na teritorijata na zamolenata strana.
360
Vidi: ~l. 24 od Evropskata konvencija za ekstradicija, ~l. 29 od dogovorot
so Albanija, ~l. 49 st. 2 od dogovorot so Al`ir, ~l. 36 od dogovorot so
Avstrija, ~l. 85 od dogovorot so Bugarija, ~l. 64 od dogovorot so Grcija, ~l. 15
od dogovorot so Holandija, ~l. 14 od dogovorot so Italija, ~l. 103 od dogovorot
so Ungarija, ~l. 22 od dogovorot so Francija, ~l 36 st. 2 od dogovorot so
SR Germanija, ~l 29 od dogovorot so Slovenija i ~l. 91 od dogovorot so Polska.
Odredbite od ~l. 79 od dogovorot so [vajcarija i ~l. 22 od dogovorot so
Francija, predviduvaat deka tro{ocite pa|aat na tovar na dr`avata na ~ija
teritorija nastanale.
505

tot. Vo kontekstot na ovie osnovni celi, so ekstradicijata, me|u drugoto
se pridonesuva i kon toa zamolenata dr`ava da se oslobodi od nepo`elni
lica od svojata teritorija. Kone~no, toga{ koga spored krivi~niot
zakon na dr`avata vo koja obvinetiot se sokril ne se kaznuvaat
krivi~ni dela storeni vo stranstvo ili izvr{eni od stranec,
so ekstradicijata se postignuva da ne izostane negovoto kaznuvawe.
2. Multilateralni dogovori kako pravni izvori na ekstradicijata.
Vo pogled na ovoj institut Sovetot na Evropa ja usvoi
Evropskata konvencija za ekstradicija. Ovaa konvencija e potpi{ana
na 13 dekemvri 1957 vo Pariz, a vleze vo sila na 18 april 1960 godina.
Ratifikuvana e re~isi od site ~lenki na Sovetot na Evropa osven, od
strana na Velika Britanija, Belgija i Portugalija koi samo ja imaat
potpi{ano. Konvencijata dosega e nadopolnuvana so Protokolot od 15
oktomvri 1975 (vo sila od 20 juli 1979) i so Vtoriot Protokol od 17
mart 1978 (vo sila od 5 juni 1983). So ovie protokoli, me|u drugoto, od
krugot na politi~kite krivi~ni dela se isklu~eni zlostorstvoto na
genocid, voenite zlostorstva i zlostorstvata protiv ~ove{tvoto, zasileno
e dejstvoto na na~elot ne bis in idem, a otvorena e i mo`nost za
ekstradicija na fiskalni delikti. 361
Konvencijata, kako povekestran akt, gi zamenuva odredbite na
porano sklu~enite dvostrani dogovori na dr`avite ~lenki na Sovetot
na Evropa. Konvencijata me|utoa, ne e jus cogens, 362 za{to sepak, vo ~l.
28 na dr`vite im dozvoluva so izjava dadena pred podnesuvaweto na ratifikacionite
instrumenti, da go zadr`at vo sila porane{noto pravo,
odnosno koga gi vrzuva poseben model na zakonodavstvoto za ekstradicija,
svoite odnosi da gi reguliraat na poinakov na~in.
Republika Makedonija prezela i po~ituva pove}e multilateralni
konvencii kako i drugi dokumenti so koi se ureduva pra{aweto na
361
Vo funkcija na unapreduvaweto na primenata na Evropskata konvencija
za ekstradicija, Sovetot na Evropa donese pove}e zna~ajni rezolucii i
preporaki. Toa se: Rezolucija (75) 12 za prakti~no sproverduvawe na Evropskata
konvencija za ekstradicija, Rezolucija (78) 43 za rezervite podneseni
kon Evropskata konvencija za ekstradicija, Preporaka (80) 7 za prakti~no
sproveduvawe na Evropskata konvencija za Ekstradicija, Preporaka (80) 9 za
ekstradicija vo odnos na dr`avite koi ne se potpisni~ki na Evropskata konvencija
za ~ovekovite prava, Preporaka (80) 10 za merkite protiv prenosot i
~uvaweto na sredstvata od kriminalno poteklo, Preporaka (82) 1 za me|unarodnata
sorabotka vo oblasta na obvinuvaweto i kaznuvaweto na teroristi-
~ki dela i Preporaka (96) 9 za prakti~na primena na Evropskata konvencija
za ekstradicija.
362 Ius cogens pretstavuvaat nadnacionalni, me|unarodni imperativni
normi so koi se unificiraat i usoglasuvaat nacionalnite pravila so me|unarodnoto
krivi~no pravo, ili se postavuvaat nadnacionalni krivi~nopravni
pravila i standardi (prisilni normi).
506

ekstradicijata. Takov e na primer dogovorot za mir so Italija, Ungarija
i Bugarija od 1947 godina so koi e regulirano pra{aweto na ekstradirawe
na voenite zlostornici na dr`avite vo koi gi izvr{ile
zlostorstvata. Za `al, Republika Makedonija sî u{te ne e potpisnik
na Evropskata konvencija za ekstradicija.
3. Bilateralni dogovori kako pravni izvori. Vo pogled na bilateralnite
dogovri Republika Makedonija sklu~ila ili gi prifatila
porano sklu~enite dogovri so Albanija, Avstrija, Belgija, Velika
Britanija, ^ehoslova~ka, Francija, Holandija, Italija, Slovenija,
Soedinetite Amerikanski Dr`avi, SR Germanija, [vajcarija i Ungarija.
Dogovori ili konvencii za me|unarodna krivi~nopravna pomo{
vo ~ii ramki e uredeno pra{aweto na ekstradicijata postojat so: Belgija,
Bugarija, Grcija, Mongolija, Polska, SSSR, Turcija, [panija i
Ungarija, 363 i dr.
4. Vnatre{ni pravni izvori. Odredbite {to ja reguliraat ekstradicijata
vo na{eto pozitivno pravo se pomesteni vo Ustavot (~l.
29 st. 3), Krivi~niot zakonik (~l. 116-121) i Zakonot za krivi~nata
postapka (~l. 509-525). Ovie odredbi, kako {to ve}e imavme prilika da
vidime, se od supsidijaren karakter vo odnos na odredbite od me|unarodnite
dogovori vo koi Republika Makedonija e edna od dogovornite
strani. Me|utoa, i pokraj nivnata supsidijarna priroda, nekoi od tie
odredbi se primenuvat toga{ koga opredeleni pra{awa ne se regulirani
ili voop{to ne se reguliraat so me|unarodnite dogovori. Toa vo
prv red e slu~aj vo odnos na postapkata na odlu~uvaweto po barawe za
ekstradicija, po odnos na opredeluvaweto na mestoto na izvr{uvaweto
na krivi~noto delo, kako i po odnos na dejstvoto na osudata na doma-
{niot sud za istototo delo, donesenata osloboditelna presuda i povedenata
krivi~na postapka vo na{ata dr`ava za istoto delo storeno
sprema dr`avjanin na Republika Makedonija.
4. NA^ELA NA EKSTRADICIJATA
Vo Preambulata na Konvencijata za ekstradicija se naveduva
deka celta na Sovetot na Evropa vo pogled na postignuvaweto na pogolemo
edinstvo na svoite ~lenki, nastojuva da se postigne so prifatlivi
uniformni pravila za ekstradicijata. Tie pravila, ili podobro
ka`ano na~ela se:
1. Zadol`itelnost na ekstradicijata. Ako se ispolneti osnovnite
pretpostavki za ekstradicijata, zamolenata dr`ava e obvrzana
da go predade baranoto lice. Taa, vsu{nost, pretstavuva pravo i dol`nost
na dr`avata, za{to na toa e obvrzana spored svoite zakoni i
spored sklu~enite me|unarodni dogovori.
793.
363
Vidi: Sulejmanov, Z, Me|unarodna krivi~nopravna pomo{, str. 435-
507

2. Ne bis in idem. Ova na~elo se odnesuva na op{toprifatenata
zabrana za predavawe na lice koe za istoto delo e ve}e pravosilno osudeno,
oslobodeno ili ja izdr`alo kaznata vo zamolenata dr`ava. Na~eloto
go prifa}a i na{iot ZKP vo ~l. 510 st. 5.
3. Na~elo na reciprocitet. Zakonska ekstradicija po pravilo
se vr{i vrz osnova na reciprocitet (nekoi dr`avi baraat zadol`itelno
ispolnuvawe na ova na~elo). Raciprocitetot mo`e da bide fakti~ki
i praven. Fakti~kiot reciprocitet se manifestira vo okolnosta
deka vo sli~ni slu~ai dra`vata molitel porano ve}e odobrila
ekstradicija. Pravniot reciprocitet se zasnova: a) vrz ad hok izjava
na dr`avata molitel prilo`ena kon baraweto za ekstradicija, so koja
taa se obvrzuva deka vo idnite analogni slu~ai }e donese ista takva
odluka, b) ili vrz spogodba izrazena so razmena na diplomatski noti,
deka vo soglasnost so svoeto doma{no zakonodavstvo, vo idnina dvete
dr`avi }e gi razgleduvaat i re{avaat me|usebnite barawa za ekstradicija.
Do donesuvaweto na Ustavot od 1991 godina, makedonskoto pravo
ne go predviduva{e na~eloto na reciprocitet kako uslov za ekstradicija,
{to zna~i deka i koga so opredelena dr`ava ne postoe{e dogovor
za ekstradicija, od taa dr`ava ne se bara{e obvrska za recipro~no
postapuvawe. Me|utoa, vo ramkite na diskrecionata odluka na ministerot
za pravda, koj ja odobruva ekstradicija, se ostava{e prostor vo
konkretno opredelen slu~aj, na{ata dr`ava da se povikuva na ova
na~elo (~l. 519 ZKP). Ministerot za mo`e{e da ne dozvoli ekstradicija
ako odnosnata stranska dr`ava, na primer, postojano i neopravdano
gi odbiva na{ite barawa za ekstradicija. So ~l. 29 st. 3 od Ustavot
i kaj nas e vovedeno zadol`nitelno ispolnuvawe na ova na~elo. 364
4. Na~elo na ekstrabilitet. Poimot na krivi~noto delo se
opredeluva spored metodot na generalna klauzula. Spored ovoj metod
za ostvaruvawe na ekstradicija ima prostor kaj site krivi~ni dela,
osven kaj opredelena kategorija na dela koi se isklu~eni poradi svojata
priroda (prestapi i istapi) ili poradi svoeto malo zna~ewe (obi-
~no dela za koi e propi{ana pari~na kazna ili kratkotrajna kazna zatvor).
Spored takvata opredelba so ekstradicija mo`e da bidat opfateni
samo onie krivi~ni dela koi se zakaneti so kazna vo visina od najmalku
edna godina odnosno, samo pote{ki krivi~ni dela koi tokmu zatoa
se smetaat za estradibilni. Vo dene{ni uslovi ovoj metod dominira
poradi ekonomi~nosta (ne bara dolgotrajna legislativna procedura
i polesno se prilagoduva na promenite vo krivi~noto pravo).
Vo primenata na ovoj metod voobi~aeno e minimumot na zakanetata
kazna da se opredeluva ponisko za ekstradicija poradi sudewe,
odo{to za ekstradicija poradi izvr{uvawe na kazna. Taka Evropskata
364
"Ekstradicija na stranec mo`e da bide izvr{ena samo vrz osnova na
ratifikuvan me|unaroden dogovor i vrz na~eloto na reciprocitet."
508

konvencija za ekstradicija dozvoluva ekstradicija poradi sudewe kaj
krivi~nite dela zakaneti so kazna zatvor od najmalku edna godina, a
predavawe poradi izvr{uvawe na kaznata, kaj krivi~ni dela za koi e
izre~ena kazna od najmalku ~etiri meseci. Te`inata na deloto kaj ekstradicijata
poradi sudewe se ocenuva bilo spored zakonodavstvoto na
dr`avata koja bara ekstradicija, bilo spored zakonodavstvoto na dvete
dr`avi. Koga e vo pra{awe predavaweto poradi izvr{uvawe na kaznata
relevantna e izre~enata kazna vo dr`avata koja bara ekstradicija.
Na{eto pravo gi koristi metodot na enumeracija i metodot na
generalna klauzula. Postarite dogovori koi gi sklu~ila biv{a Srbija
i biv{a Jugoslavija go koristea metodot na enumeracija. Ponovite dogovori
sklu~eni od 1945 godina navamu, se slu`at so metodot na
genralna klauzuva. Toj metod e predviden i spored ~l. 518 st. 2 ZKP kaj
zakonskata ekstradicija. Spored taa odredba ekstradicijata mo`e da
se odbie ako se raboti za krivi~no delo za koe vo na{eto pravo e predvidena
kazna zatvor do tri godini ili ako stranskiot sud izrekol kazna
li{uvawe od sloboda do edna godina. Me|utoa, vo na{ite bilateralni
dogovori za ekstradicija tie limiti se ponisko postaveni.
5. Na~eloto na dvojna inkriminacija (na~elo na identitet na
normata ili na~elo na dvojna kaznivost) isto taka e predvideno kako
pojdovno i osnovno na~elo vo vnatre{noto pravo na najgolem broj
dr`avi, vo ~l. 510 st. 3 na na{iot ZKP, vo me|unarodnite dogovri kako
i vo Konvencijata za ekstradicija. Spored ova na~elo za primena na
ekstradicijata ima mesto samo toga{ ako krivi~noto delo za koe se
bara predavaweto e predvideno kako takvo vo zakonite na dr`avata
molitel i vo zamolenata dr`ava. Ottamu, kon baraweto za ekstradicija
dr`avata molitel sekoga{ mora da se prilo`i izvod od tekstot
na svojot krivi~niot zakonik so odredbi koi treba da se primenat ili
koi ve}e bile primeneti sprema obvinetiot poradi deloto po povod
koe se bara ekstradicija, a ako deloto e izvr{eno na teritorijata na
treta dr`ava, toga{ i izvod od tekstot na krivi~niot zakon na taa
dr`ava (~l. 511 st. 3 t. 4 ZKP). Toj izvod slu`i kako dokaz deka ova na-
~elo e ispolneto. Vo pogled na dr`avata molitel, se pretpostavuva
deka deloto, poradi koe taa bara ekstradicija, e kaznivo spored nejziniot
krivi~en zakonik, i toa ne samo deka e predvideno vo toj zakonik,
tuku i deka ne postojat okolnosti koi vo konkretniot slu~aj bi mo`ele
da go isklu~at krivi~noto gonewe ili vodeweto na krivi~nata postapka.
Dokolku zamolenata dr`ava ne bara razre{uvawe na odnosnite
okolnosti, dr`avata molitel ne treba da doka`uva deka ne postojat
ovie pre~ki.
Sporno e, me|utoa, do koi granici zamolenata dr`ava ja proveruva
kaznivosta na deloto (dali vo konkretniot slu~aj postoi identitet
na normata) za koe se bara ekstradicijata. Pra{aweto se re{ava
na dva na~ini. Spored na~inot na tn. ispituvawe na dvojna kaznivost in
abstracto, zamolenata dr`ava go ispituva samo postoeweto na istove-
509

tnosta na inkriminaciite na dejstvieto vo zakonodavstvata na dvete
dr`avi. Drugiot, na~in na ispituvawe na dvojnata kaznivost in concreto,
pretpostavuva ne samo ispituvawe na identi~nosta na inkriminaciite,
tuku i na okolnostite koi ja isklu~uvaat protivpravnosta, krivi~nata
odgovornost, li~nite pri~ini koi ja isklu~uvaat kaznata (na
primer, imunitet) ili poni{tuvaweto na kaznata (na primer, osloboduvawe
od kaznata poradi dobrovolno otka`uvawe, pomiluvawe, amnestija
i sl.), nadle`nosta na dr`avata molitel za sudewe vo opredelen
krivi~nopraven predmet, kako i uslovite za vodewe na krivi~nata
postapka (odobrenie za gonewe, tu`ba na ovlasten obvinitel i sl.).
Se razbira deka opredmetnuvaweto na pristapot na dvokratna
kaznivost in concreto vo zna~itelna mera go stesnuva podra~jeto na primenata
na ekstradicijata. Toa e osnovnata pri~ina za opredelbata za
restriktiven pristap, spored koj apstraktnoto barawe za dvojna inkriminacija
mo`e da bide pro{ireno samo vrz nekoi modaliteti na konkretno
utvrduvawe na kaznivosta. Taka, spored edno stojali{te, treba
da postojat razli~ni, postrogi i poblagi kriteriumi vo dr`avata
koja bara ekstradicija i vo zamolenata dr`ava: vo prvata treba da se
ispituva dali e deloto, pokraj toa {to e predvideno vo zakonot, u{te i
kaznivo in concreto, dodeka vo zamolenata dr`ava treba da va`i samo
kriteriumot na negovata predvidenost vo zakonot, so edinstveniot dopolnitelen
uslov - da ne nastapila zastarenost na krivi~noto gonewe
ili izvr{uvaweto na kaznata. Vo ekstradicionata praktika i bilateralnite
dogovori ne postojat, sepak, dokraj unificirani solucii.
Taka vo nekoi ponovi bilateralni dogovori, pre~ka za ekstradicija
pretstavuva i amnestijata vo zamolenata dr`ava, {to vo teorijata se
kritikuva od pozicijata na stojali{teto deka amnestijata ne mo`e da
ima ekstrateritorijalno dejstvo, za{to e akt na milost.
Na{iot ZKP se potpira vrz primenata na dvata na~ini, za{to
pokraj proveruvaweto na identi~nosta na inkriminaciite predviduva
i proveruvawe na okolnostite koi ja isklu~uvaat kaznivosta (obi~no
zastarenosta - ~l. 510 st. 1 t. 4).
6. Na~elo na specijalitet. Spored ova na~elo dr`avata molitel
e ovlastena krivi~no da goni i kazni predadeno lice samo za onie
krivi~ni dela storeni pred podnesuvaweto na baraweto za ekstradicija
za koi e odobreno predavaweto od strana na zamolenata dr`ava.
Ili poprecizno, dr`avata na koja í e predaden storitelot ne mo`e da
go goni ili da ja izvr{uva kaznata za nekoe drugo krivi~no delo, izvr-
{eno pred predavaweto i razli~no od ona na koe se odnesuvalo baraweto
za ekstradicija, nitu mo`e da mu bide predadeno na druga dr`ava
zaradi krivi~no delo izvr{eno pred predavaweto. Vo sprotivno dr`avata
molitel bi mo`ela da go zloupotrebi postoeweto na ovoj institut,
ottamu {to bi podnela barawe za opredeleno ekstradibilno krivi~no
delo, a predadenoto lice bi go sudela za drugo ekstradibilno
ili duri i za neekstradibilno krivi~no delo. Nakratko, so po~ituva-
510

we na ova na~elo na zamolenata dr`ava vistinski í se garantira pravoto
da utvrdi dali se ispolneti site uslovi za ekstradicija (obezbeduvawe
na kontraktualniot karakter na ekstradicijata), a na liceto
koe se predava, deka vo dr`avata molitel nema da bide goneto za dela
za koi toa ne go o~ekuva (spre~uvawe na eventualni zloupotrebi).
Na{ata dr`ava go prifa}a na~eloto na specijalitet kako vo
vnatre{noto pravo taka i vo nejznite me|unarodni dogovori za ekstradicija.
5. PRAVNI PRETPOSTAVKI ZA OSTVARUVAWE NA
EKSTRADICIJATA
Ispituvaweto na pravnite pretpostavki za ekstradicija e, vsu-
{nost, ispituvawe na site uslovi i pre~ki za ekstradicija, ili poinaku
ka`ano, na pravnite ograni~uvawa koi proizleguvaat od postoeweto
ili nepostoeweto na opredeleni okolnosti. Kako pravni ograni~uvawa
na ekstradicijata Konvencijata za ekstracicija na Sovetot
na Evropa gi vostanovuva dr`avjanstvoto na zamolenata dr`ava, na~eloto
na prostorno va`ewe na krivi~niot zakonik (~l. 7), vidot na krivi~noto
delo (politi~ki i voeni krivi~ni dela (~l. 3 i 4), i opredeleni
procesni pre~ki kako {to se: ne bis in idem (~l. 9), litispendencija
(~l. 8) i zastaruvawe na goneweto ili izvr{uvaweto na kaznata
(~l. 11).
1. Dr`avjanstvo. Kako i site dr`avi so kontinentalno pravna
tradicija taka i na{ata, soglasno ~l. 510 st. 1 t. 1 ZKP ne ekstradira
sopstvaeni dr`avjani. 365 Za vakvata opredelba se iznesuvaat niza opravduvawa,
kako na primer: deka dr`avata na svoite dr`avjani e dol`na
da im uka`uva za{tita spored svoite zakoni, deka poedinecot komu mu
se sudi vo stranstvo e izlo`en na niza te{kotii od napoznavaweto na
jazikot i pravoto na taa dr`ava, do razni opasnosti koi proizleguvaat
od nedostig na sredstva, odnosot i nenaklonetosta, odnosno predrasudite
kon stranci vo tu|a dr`ava, pomalite izgledi za uspe{na resocijalizacija
pri izvr{uvaweto na kaznata li{uvawe od sloboda itn.
Doma{en dr`avjanin ne se ekstradira bez ogled na toa kade e
izvr{eno deloto: na doma{na teritorija ili deloto go storil vo stranstvo,
pa ottamu podocna se vratil na doma{na teritorija. Isklu~en e
i tranzitot na doma{en dr`avjanin od nekoja stranska dr`ava preku
365
Zabranata za predavawe na sopstveni dr`avjani ne postoi vo dr`avite
koi im pripa|aat na tn. Common Law sistem. Ottamu samo vo na{ite dogovori
so SAD i Velika Britanija se predviduva deka za zamolenata dr`ava
ne postoi obvrska za predavawe na sopstveni dr`avjani (~l. 5 od dogovorot so
SAD), odnosno deka zamolenata dr`ava mo`e po svoe nao|awe da odbie predavawe
na sopstveni dr`avjani na drugata strana (~l. III od dogovorot so Velika
Britanija).
511

doma{na teritorija poradi negovo predavawe na treta dr`ava (~l. 525
ZKP). Poradi zabranata za predavawe na doma{en dr`avjanin dr`avata
koja ja bara ekstradicijata, pokraj zamolnicata, mora da prilo`i
uverenie ili drugi podatoci za dr`avjanstvoto na obvinetiot (~l. 511
st. 3 t. 2 ZKP). So me|unaroden dogovor, sepak mo`e da se otstapi od
principot na nepredavawe na doma{ni dr`avjani. Taka, na primer, soglasno
~l. 118 od Ustavot na RM i ~l. VI od Konvencijata za spre~uvawe
i kaznuvawe na zlostorstvata na genocidot, Republika Makedonija
e dol`na, da predade i sopstven dr`avjanin, ako toj vo dr`avata koja go
bara storil zlostorstvo na genocid.
2. Humanitarni pri~ini. Opredeleni dr`avi ja odbivaat ekstradicijata
toga{ koga taa bi bila vo sprotivnost so vozrasta, zdravstvenata
sostojba, semejnite priliki, du{evniot i telesniot razvoj
na baranoto lice, dolgotrajniot prestoj vo zamolenata dr`ava i drugi
humanitarni pri~ini. Taa nasoka ja sledat i del od na{ite dogovori
ottamu, {to predviduvaat mo`nost organite na zamolenata dr`ava da
ja ispitaat celishodnosta na ekstradicijata na liceto koe vo momentot
na izvr{uvaweto na deloto bilo maloletnik ili pomlad polnoletnik
i gi upatuvaat na konsultirawe so organite na dr`avata molitel.
3. Azil. Ekstradicijata ne mo`e da se vr{i vo pogled na lica
koi u`ivaat pravo na azil. Azilot, vsu{nost, i se dava za dela za koi
ne se vr{i ekstradicija. Vo ~l. 29 st. 2 Ustav, zagarantirano e pravoto
na azil na stranski dr`avjani i lica bez dr`avjanstvo koi se
progoneti poradi svoite zalo`bi za demokratsko politi~ko uveruvawe
i dejstvuvawe. Vo ~l. 423 st. 2 ZKP e predvideno deka ministerot za
pravda nema da dozvoli ekstradicija na stranec koj vo Republika Makedonija
u`iva pravo na azil. Pravoto na azil se sostoi vo nepre~eno
prestojuvawe na liceto na koe toa pravo mu e priznaeno na teritorijata
na Republika Makedonija, bez mo`nost za proteruvawe ili predavawe
na stranska dr`ava i bez mo`nost za sudewe pred doma{nite sudovi
za storeno delo.
Pravoto na azil se razlikuva od nepredavaweto na storiteli na
krivi~ni dela. Po pravilo, vo slu~aj na nepredavawe na storitel na
krivi~no delo (odbivawe na ekstradicijata) zamolenata dr`ava sama
go zema na odgovornost takvoto lice i go kaznuva spored svoite zakoni.
Sprotivno na toa, kaj pravoto na azil, liceto na koe edna dr`ava mu
uka`uva takva za{tita, ne samo {to ne se kaznuva za delata za koe mu
se dava pravo na azil, tuku u`iva posebna privilegija na lice koe e
pod za{tita na dr`avata vo koja u`iva pravo na azil. [to se odnesuva
do pra{aweto za odnosot na ekstradicijata i azilot pri odlu~uvaweto
za toa dali na nekoe lice koe go bara opredelena dr`ava }e mu se odobri
azil ili }e bide ekstradirano, preovladuva stojali{teto 366 deka
366
Taka: Krapac, D. Me|unarona krivi~nopravna pomo}, Informator, Zagreb,
1987, str. 31.
512

tuka vo prv red se raboti za politi~ko pra{awe za koi va`at opredeleni
pravni ramki koi se nao|aat vo brojni propisi na me|unarodnoto
pravo, 367 i propisite na vnatre{noto pravo koi se odnesuvaat na
azilot. 368 Pritoa, lice na koe mu e priznaen azil, ako storilo politi~ko
krivi~no delo, tomu zaradi toa nema da bide ekstradirano. Me-
|utoa, sosema e ispravo stojali{teto, deka toga{ koga se raboti za storitel
na obi~no krivi~no delo, ekstradicijata ne treba da e isklu-
~ena, za{to e mo`na situacija toa lice da go izdejstvuvalo azilot za
da ja izbegne krivi~nata odgovornost vo dr`avata vo koja go storil deloto.
4. Vid na krivi~noto delo. Bez razlika na osnovot vrz koj se zasnova
i vr{i ekstradicijata, nacionalnite zakonodavstva naj~esto
naveduvaat krivi~ni dela za koi ne e dozvolena ekstradicijata. Toa se
vo prv red politi~ki i voeni krivi~ni dela. 369 Vo nekoi dogovori
ekstradicijata e isklu~ena i za nekoi fiskalni i krivi~ni dela i
krivi~ni dela storeni preku pe~atot. 370
6. POSTAPKA ZA ISPITUVAWE NA OSNOVANOSTA NA
BARAWETO ZA EKSTRADICIJA
Po priemot na baraweto nadle`niot organ na zamolenata dr`ava
ja proveruva formalnata ispravnost: dali e propisno sostaveno i
prosledeno so potrebnite prilozi od ~l. 511 st. 3 ZKP. Vo slu~aj ako
se utvrdi opredelen nedostig na baraweto, za toa se predupreduva dr`avata
molitel i í se ostava rok za ispravki i dopolnuvawa. Potoa baraweto
se upatuva na organot koj odlu~uva za negovata osnovanost. Vo
367
Me|u brojnite propisi na me|unarodnoto pravo {to se odnesuvaat
na statusot na azilantite vleguvaat propisite za begalci i apatridi (apoliti),
kako, na primer, Konvencijata za me|unarodniot status na begalcite od
1933, Konvencijata za pravniot status na begalcite od 1951 godina so protokol
od 1967 godina, Konvencijata za pravna polo`ba na licata bez dr`avjanstvo
od 1954, Me|unarodniot pakt za ekonomski, socijalni i kulturni prava
od 1966. Vo ovaa smisla treba da se spomne i Op{tata deklaracija za pravata
na ~ovekot od 1948 godina koja vo ~l. 14 predviduva deka sekoj ima pravo da
bara zasolni{te od progon osven za krivi~ni dela na op{tiot kriminalitet
i delata koi im se sprotivni na na~elata na povelbata na ON.
368
Vidi: Zakon za dvi`ewe i prestoj na stranci.
369
Stranec ne mo`e da bide ekstradiran zaradi politi~ko krivi~no
delo. Dejstvijata na terorizam ne se smetaat da politi~ki krivi~ni dela (~l
29 st. 3 od Ustavot).
370
Za ovaa pretpostavtka podrobno: Sulejmanov, Z. Krivi~no pravo,
op{t del, str. 98-104.
513

me{ovitite sistemi na regulirawe na ekstradicijata, 371 kakov {to e i
na{iot, toj organ e sudot.
1 0 Vo prvata podgotvitelna faza na ispituvaweto na osnovanosta
na baraweto za ekstradicija, sudot go proveruva identitetot na
liceto i go izvestuva poradi {to i vrz osnova na koi pri~ini se bara
negovoto predavawe. Sudot mo`e da sprovede i drugi dejstvija so cel da
se utvrdi postoeweto na pre~ki za ekstradicija i da se opredelat
merki za obezbeduvawe na prisustvoto na liceto. Tie merki ovde mo-
`at da traat do kone~nata odluka za ekstradicija (~l. 515 st. 2 ZKP).
2 0 Potoa sleduva vtorata faza - fazata na odlu~uvawe za osnovanosta
na baraweto za ekstradicija.
Kaj dogovornata ekstradicija ispituvaweto na osnovanosta na
baraweto se sostoi samo vo proveruvawe, vrz osnova na dokumentite
prilo`eni kon baraweto, dali se raboti za ekstradibilno krivi~no
delo, dali postoi identitet na normata i dali postojat pre~ki za ekstradicija.
372 Od sodr`inata na na{ite dogovori proizleguva deka dr`avata
koja bara ekstradicija e dol`na da podnese dokazi koi uka`uvaat
deka liceto ~ija ekstradicija se bara go storilo krivi~no delo i deka
za istoto e krivi~no odgovorno. Me|utoa, odlukata na sudot {to se
prilo`uva kon baraweto mora da uka`uva na postoeweto dokazi za
osnovanosta na somnenieto deka e storeno krivi~noto delo poradi koe
se bara ekstradicijata. Vo nekoi dogovori toa izre~no se naveduva, a i
tamu kade {to toa ne e navedeno, toa treba da se podrazbira. Za{to, vo
slu~aite koga vo dogovorot ne e ni{to navedeno vo pogled na sodr`inata
na odlukata koja se prilo`uva kon baraweto za ekstradicija,
odlukata mora da bide usloglasena so uslovite {to se baraat za takvata
odluka vo zamolenata dr`ava, a zakonodavstvata vo pogolemiot broj
dr`avi, baraat, me|u drugoto, da sodr`i i dokazi za osnovanosta na
somnenieto. Samo vo dogovorite so Velika Britanija i SAD izre~no e
propi{ano deka kon molbata za ekstradicija na obvinetoto lice se
prilo`uva re{enie za pritvorot i za soslu{uvaweto kako i dokazi
vrz osnova na koi e doneseno takvoto re{enie (SAD), odnosno na naredbata
za stavawe vo pritvor i dokazite koi, spored zakonite na mestoto
kade obvinetiot se nao|a, bi mo`ele da go opravdaat negovoto stavawe
vo pritvor vo slu~aj deloto da e storeno tamu (Velika Britani-
371
Vo pogled na na~inot na regulirawe na ekstradicijata postojat tri
sistemi: a) administrativen sistem, kade za ekstradicijata odlu~uvaat samo
upravni organi, b) sudski sistem, kade samo na sudot mu pripa|a odlu~uvaweto
dali }e dojde do ekstradicija i, v) me{ovit sistem, kade sudot so svoja odluka
utvrduva dali se ispolneti zakonskite uslovi za ekstradicija vrz osnova na
kontradiktorna postapka so obvinetiot, me|utoa, samata odluka za ekstradiraweto
ili neekstradiraweto pri ispolneti uslovi mu pripa|a na opredelen
politi~ki organ.
372
Vidi: ~l. 12 na Evropskata konvencija za ekstradicija.
514

ja). Od takvata sodr`ina na ovie dogovori proizleguva pravo i obvrska
na zamolenata dr`ava i vo postapkata za ekstradicija da go utvrduvaat
postoeweto na dokazite za osnovanosta na somenieto, ne samo dali liceto
~ija ekstradicija se bara go storilo krivi~noto delo, tuku i za
negovata krivi~na odgovornost. Ovaa pra{awe go reguliraat i odredbite
na ZKP.
Kaj zakonskata ekstradicija kako pretpostavka za ekstradicija
vo na{ata zemja se predviduva postoewe na "dovolno dokazi za
osnovano somnevawe deka stranecot ~ija {to ekstradicija se bara storil
opredeleno krivi~no delo ili deka postoi pravosilna presuda"
(~l. 510 st. 1 t. 7 ZKP). Samata odluka se donesuva na sednica na sovet
na nadle`niot sud.
Na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo opredeluva deka istra`niot
sudija, po proveruvaweto na identitetot na stranecot i otkako
go izvestil zo{to i vrz osnova na koi dokazi se bara negovoto predavawe,
mora u{te na prviot raspit da go pou~i stranecot deka mo`e
da zeme branitel, ili }e mu nazna~i branitel po slu`bena dol`nost
toga{ koga se raboti za krivi~no delo za koe odbranata e zadol`itelna
(~l. 512 st. 4 i 5 ZKP).
Spored ~l. 403 ZKP kaj nas e ovozmo`eno podnesuvawe barawe
za za{tita na zakonitosta protiv sekoja sudska odluka so koja e povreden
zakonot. Ottamu proizleguva deka baraweto za za{tita na zakonitosta
kako praven lek mo`e da se podnese i protiv odlukata za osnovanosta
na baraweto za ekstradicija.
7. POSTAPKA ZA ODOBRENIE NA EKSTRADICIJATA.
7.1. Postapka za ekstradicija vo zamolenata dr`ava
(postapka koga predavaweto go bara stranska dr`ava - pasivna
ekstradicija)
1. Poveduvawe na postapkata. Postapkata za ekstradicija na
obvineti ili osudeni stranci se poveduva po barawe na stranskata
dr`ava (~l. 511 st. 1 ZKP). Baraweto se podnesuva po diplomatski pat
(~l. 511 st. 2 ZKP) preku Ministerstvoto za nadvore{ni raboti. Me|utoa
so dogovor mo`e da bide predvideno i neposredno dostavuvawe.
Ministerstvoto za nadvore{ni raboti preku Ministerstvoto za pravda,
baraweto za ekstradicija go dostavuva na istra`niot sudija na sudot
na ~ie podra~je stranecot ima prestojuvali{te ili na ~ie podra-
~je toj }e bide zate~en.
2. Tek na postapkata. Po priemot na baraweto istra`niot sudija
go povikuva stranecot, go utvrduva negoviot identitet, go zapoznava
so baraweto na toj na~in {to mu soop{tuva poradi {to i vrz
osnova na koi dokazi se bara negova ekstardicija, go upatuva deka mo`e
da zeme branitel, a koga e vo pra{awe krivi~no delo za koe spored za-
515

konot odbranata e zadol`itelna mu postavuva branitel po slu`bena
dol`nost i go povikuva da iznese {to ima vo svoja odbrana. Ova soslu-
{uvawe na stranecot, na koe prisustvuva i negoviot branitel, ne pretstavuva
raspit na obvinetiot. Toj ne se soslu{uva za krivi~noto delo
tuku se izjasnuva za podnesenoto barawe i prilo`eniot dokazen materijal.
Soglasnosta na obvinetiot da bide predaden na stranskata dr`ava
ne doveduva do zapirawe na postapkata, nitu go obvrzuva organot koj
odlu~uva za ekstradicijata.
Ako istra`niot sudija najde deka baraweto odgovara na uslovite
od ~l. 511 ZKP i deka od samoto barawe o~igledno ne proizleguva
deka nema mesto za predavawe, ako postojat uslovite od ~l. 184 ZKP,
opredeluva pritvor na stranecot, ili opredeluva drugi merki za obezbeduvawe
na negovoto prisustvo od ~l. 178 ZKP (~l. 512 st. 3 ZKP).
Po zavr{uvaweto na spomenatite dejstva i soslu{uvaweto na
javniot obvinitel, istra`niot sudija go soslu{uva branitelot i sproveduva
drugi istra`ni dejstvija so cel da utvrdi dali postojat pretpostavkite
za ekstradicija. Istra`niot sudija me|utoa, ne odlu~uva za
ekstradicijata. Po zavr{uvaweto na istragata, istra`niot sudija gi
dostavuva spisite na sovetot na nadle`niot sud od ~l. 22 st. 6 ZKP so
svoe mislewe dali ima, odnosno nema mesto za predavawe, a ako protiv
stranskiot dr`avjanin se vodi krivi~na postapka poradi istoto ili
poradi drugi krivi~ni dela kaj doma{en sud, stava zabele{ka za toa
(~l. 514 st. 2 i 3 ZKP). Ako e vo tek postapka za nekoe drugo krivi~no
delo ministerot za pravda odobruva predavawe no, mo`e da go odlo`i
izvr{uvaweto do zavr{uvaweto na krivi~nata postapka ili izvr{uvaweto
na kaznata, a mo`e i da go izvr{i predavaweto i pokraj postapkata
i kaznata {to se vo tek, so obvrska stranskata dr`ava da go vrati
obvinetiot {tom postapkata }e zavr{i (~l. 518 st. 1 ZKP).
3. Odluki na sudot i ministerot za pravda vo vrska so baraweto.
Po priemot na spisite od istra`niot sudija, sovetot na nadle`niot
sud mo`e da donese edna od slednite dve odluki: 1 0 re{enie deka baraweto
za predavawe se odbiva (re{enie deka baraweto ne e osnovano)
ili, 2 0 re{enie so koe se utvrduva deka se ispolneti zakonskite
pretpostavki za predavawe na stranecot (re{enie deka baraweto e
osnovano).
1 0 Re{enieto so koe se odbiva predavaweto go donesuva sudskiot
sovet koga }e najde deka ne se ispolneti zakonskite pretpostavki za
predavaweto. Protiv ova re{enie javniot obvinitel ne mo`e da podnese
`alba me|utoa, re{enieto po slu`bena dol`nost se ispra}a na
Vrhovniot sud koj, po soslu{uvaweto na javniot obvinitel mo`e istoto
da go potvrdi, ukine ili preina~i (~l. 515 st. 1). Po pravosilnosta
na re{enieto na povisokiot sud za odbivawe na baraweto za predavawe,
predavaweto ne mo`e da se izvr{i.
Ministerot za pravda e vrzan za toa re{enie na sudot. Ili, so
drugi zborovi, ako sudot re{il deka baraweto e neosnovano, ministe-
516

ot za pravda mora da ja odbie ekstradicijata. Me|utoa, stranecot
mo`e da bide proteran od dr`avata, za{to aktot na proteruvaweto e
nezavisen od aktot na predavaweto na vinovnicite i nema sudski garancii.
Pravosilnoto re{enie na nadle`niot sud so koe se odbiva predavaweto,
so posredstvo na Ministerstvoto za pravda se dostavuva do
Ministerstvoto za nadvore{ni raboti koe za toa, od svoja strana, ja
izvestuva i stranskata dr`ava (~l. 515 st. 3 ZKP).
2 0 So re{enieto so koe se utvrduva deka se ispolneti zakonskite
pretpostavki za predavawe na stranecot sudot ne odlu~uva za
toa predavaweto da se izvr{i, tuku samo meritorno odlu~uva deka se
ispoleneti pretpostavkite za ekstradicija - deklarativno re{enie
koe ne mo`e da se izvr{i duri ni toga{ koga e pravosilno (~l. 516
ZKP). Protiv ova re{enie stranecot ima pravo na `alba, no, ne i javniot
obvinitel koj nema praven interes za toa.
Pravosilnoto re{enie deka se ispolneti zakonskite pretpostavki
za predavawe na stranecot mu se dostavuva na ministerot za
pravda koj edinstveno mo`e da odlu~i za predavaweto (~l. 517 ZKP).
Ministerot za pravda odlu~uva za ekstradicijata spored svoja diskreciona
ocenka rakovoden od pri~ini na celishodnost. Me|utoa, vo slu-
~aj na dogovorna ekstradicija, toj ne mo`e da go odbie predavaweto,
osven ako za toa postojat opredeleni pre~ki. Negovata odluka vo najgolem
broj slu~ai e kone~na, za{to liceto koe se ekstradira ne mo`e da
ja pobiva so pravni sredstva.
Re{enieto na ministerot za pravda za predavawe ili nepredavawe
na liceto ne sekoga{ se sveduva na re{avawe spored diskreciona
ocenka. Sudot odlu~uva samo za postoeweto na nekoi od pretpostavkite
za ekstradicija navedeni vo ~l. 510 ZKP, dodeka po drugite pretpostavki
koi, isto taka, se pravni pra{awa, odlu~uva samiot minister
za pravda. Toa se pra{awata dali se raboti za politi~ko ili voeno
delo ili pak, za delo na stranec koj u`iva pravo na azil. Ovie pra-
{awa ne e ovlasten da gi ceni sudot, tuku ministerot za pravda i dokolku
najde deka se raboti za takvi dela, toj nema da go dozvoli predavaweto
(~l. 518 st. 2 ZKP). Vo site ostanati slu~ai kade nadle`niot sud
pravosilno re{il deka se ispolneti zakonskite pretpostavki za predavawe,
ministerot za pravda odlu~uva spored diskreciona ocenka
dali }e go dozvoli predavaweto. Konkretnite pri~ini od koi pritoa
se rakovodi vo osnova se neograni~eni i glavno povrzani so politi-
~kiot oportunitet.
Re{enieto so koe ministerot za pravda go dozvoluva predavaweto
na stranecot mora da sodr`i klauzula deka: a) toa lice ne mo`e
da se goni za drugo krivi~no delo storeno pred predavaweto za storenoto
delo, b) deka sprema nego mo`e da se izvr{i kazna za drugo, pred
predavaweto izvr{eno delo, v) da se primeni postroga kazna od onaa na
koja e osuden, kako i toa i g) deka ne mo`e da mu se predade na treta
517

dr`ava za krivi~no delo storeno pred dozvolenoto predavawe (~l. 519
ZKP). Me|utoa, liceto koe se ekstradira mo`e na toa svoevolno da se
soglasi. Vo toj slu~aj e voobi~aeno da se izvesti dr`avata koja go odobrila
predavaweto. Osven toa ministerot za pravda mo`e vo re{enieto
za predavawe da postavi i drugi uslovi za ekstradicija (~l. 519 st.
2 ZKP), kako na primer: po zavr{enata postapka vo stranstvo liceto
da bide vrateno na izdr`uvawe na zapo~nata kazna ili zaradi prodol`uvawe
na postapkata pred doma{en sud, ograni~uvawe vo pogled na
vidot (na primer, isklu~uvawe na primena na smrtna ili telesna kazna)
ili visinata na krivi~nata sankcija koja sprema nego pred stranskiot
sud ne mo`e da se izre~e, odnosno izvr{i, predmetot da ne se
iznesuva pred vonredni sudovi i sl. Predavaweto nema da se izvr{i
ako zamolenata dr`ava ne go prifati navedeniot uslov.
Na ova mesto treba da se naglasi deka osven re{enijata so koi
ekstradicijata se dozvoluva ili ne se dozvoluva, ministerot za pravda
mo`e da donese re{enie so koe predavaweto se odlaga, zatoa {to kaj
doma{niot sud e vo tek krivi~na postapka protiv stranecot ~ija ekstradicija
se bara, poradi drugi krivi~ni dela, ili stranecot se nao|a
na izdr`uvawe na kazna vo Republika Makedonija. Ova re{enie me|utoa,
pretpostavuva prethodno donesuvawe na re{enie so koe predavaweto
se dozvoluva.
I ovaa odluka mora na soodveten na~in da í se soop{ti na dr`avata
molitel. Spored ~l. 520 st. 1 ZKP za re{enieto so koe e odlu~eno
za ekstradicija, na{ata dr`ava }e ja izvesti dr`avata molitel po diplomatski
pat. Dr`avata molitel pak, od svoja strana, treba da se izjasni
dali gi prifa}a uslovite koi se navedeni vo odlukata (na primer,
vo pogled na na~eloto na specijalitet, isklu~uvaweto na opredelen
vid kazna, zabrana za natamo{na ekstradicija na treta dr`ava i sl).
Potoa nadle`nite organi na dvete zemji se spogoduvaat za mestoto,
vremeto i na~inot na fizi~koto predavawe na liceto. Vo ovaa smila
re{enieto so koe se dozvoluva predavaweto najprvin se dostavuva do
Ministerstvoto za vnatre{ni raboti koe nareduva stranecot da se
sprovede do granicata kade na dogovorenoto mesto mu se predava na
organite na stranskata dr`ava {to ja barale ekstradicijata (~l. 520 st
2 ZKP). Dr`avata koja go postavila baraweto za ekstradicija, osven
vo slu~ai na vi{a sila, dol`na e na opredelenoto mesto da go prezeme
ekstradiranoto lice vo opredelen den ili eventualno vo eden podocne`en
razumen period, ili pak, vo poseben rok opredelen so dogovorot.
Ako toa ne go stori, liceto koe treba da se ekstradira mo`e da
bide oslobodeno.
518

7.2. Postapka za ekstradicija vo dr`avata molitel
(postapka koga predavaweto go bara Republika Makedonija - aktivna
ekstradicija)
1. Poveduvawe na postapkata. Pred podnesuvawe na baraweto za
ekstradicija, dokolku ne e propi{ana druga postapka, javniot obvinitel,
osnovnite sudovi ili organite za izvr{uvawe na sankciite se
obra}aat na ministerot za pravda da ja oceni potrebata od ekstradicijata.
Za toa ministerot za pravda odlu~uva spored svoja diskreciona
ocenka rakovodej}i se od pri~inite na efikasnosta na krivi~nata postapka
i izvr{uvaweto na krivi~nite sankcii no, i od pri~ini na politi~ki
oportunitet. Ako ministerot za pravda odlu~i deka od stranskata
dr`ava treba da pobara predavawe, }e sostavi barawe i }e go
dostavi do taa zemja. Postapkata mo`e da ja povede samo ministerot za
pravda so podnesuvawe barawe, ako protiv liceto (ne mora da bide na{
dr`avjanin) koe se nao|a vo stranska dr`ava, se vodi krivi~na postapka
vo Republika Makedonija ili ako liceto koe se nao|a vo stranska
dr`ava go osudil doma{en sud (~l. 522 st. 1 ZKP).
Kon baraweto {to se dostavuva po diplomatski pat preku Ministerstvoto
za nadvore{ni raboti se prilo`uvaat sredstva i drugi
podatoci za dr`avjanstvoto, obvinitelen akt ili presuda ili odluka
za pritvor ili drug akt ramen na ovaa odluka so podatoci za deloto i
dokazi na osnovanoto somnenie kako i izvodi od tekstovite na na{iot
krivi~en zakonik (~l. 522 st. 2 ZKP).
Koga postoi opasnost, deka liceto za koe se bara predavawe }e
izbega ili }e se sokrie, ministerot za pravda mo`e i pred podnesuvaweto
na molbata, da bara protiv toa lice vo stranskata dr`ava da se
prezemat potrebnite merki poradi negovo pritvorawe (523 st. 1 ZKP).
Baraweto sekoga{ se podnesuva preku Ministerstvoto za nadvore{ni
raboti.
2. Postapka po izvr{enata ekstradicija. Vo pogled na postapkata
sprema ve}e ekstradirano lice, vo ZKP e daden praven osnov doma{nite
organi otstapuvaj}i od redovnite propisi da postapat soglasno
spisite za ekstradicija. Toa ne se odredbi za predavawe, tuku za
posebno postapuvawe na doma{nite organi pri sproveduvaweto na postapkata
sprema eksradiranoto lice. Taka vodej}i smetka za na~eloto
na specijalitet, na{eto krivi~noprocesno zakonodavstvo predviduva
deka, ako bide predadeno, baranoto lice }e mo`e krivi~no da se goni,
odnosno deka sprema nego }e mo`e da se izvr{i kazna samo za krivi~no
delo za koe predavaweto e odobreno: inaku spored odredbite na ZKP,
postapkata bi se vodela za sekoe delo (~l. 524 st. 1 ZKP). Ako obvinitelot
podnese obvinenie protiv predadenoto lice za krivi~no delo za
koe ekstradicijata ne e odobrena, sudot mora da donese presuda so koja
se odbiva obvinenieto, za{to se raboti za okolnost koja go isklu~uva
krivi~noto gonewe. Ako vo takov slu~aj sudot sepak go osudi predade-
519

noto lice i za toa krivi~no delo, }e stori bitna povreda na odredbite
na krivi~nata postapka od ~l. 355 ZKP.
Po izvr{enata ekstradicija, dr`avata molitel e dol`na da gi
ispolni uslovite {to gi prifatila od zamolenata dr`ava. Ako e pobarano
predavawe poradi izvr{uvawe na kazna, no ne e odobreno za site
krivi~ni dela, so soodvetna primena na odredbata od ~l. 389 ZKP vo
tn. nepravo povtoruvawe na krivi~nata postapka, sudot od pravosilnata
presuda }e ja izdvoi kaznata {to treba da ja izvr{i (~l. 524 st. 2
ZKP).
Zakonot natamu ja pretpostavuva mo`nosta (isto kako i na{ata
dr`ava koga odobruva predavawe) deka, pri ekstradiraweto na lice na
na{e barawe, stranskata dr`ava mo`e da postavi uslovi vo pogled na
vidot i visinata na krivi~nata sankcija koja mo`e da se izre~e i izvr{i.
Ottamu, ako ekstradiraweto e odobreno pod opredeleni uslovi
vo pogled na vidot ili visinata na kaznata {to mo`e da se izre~e,
odnosno da se izvr{i i pod tie uslovi bide prifateno (na{ata dr`ava
gi prifatila uslovite), pri izrekuvaweto na kaznata sudot e vrzan so
tie uslovi, a kaj ekstradicijata poradi izvr{uvawe na kaznata, sudot
{to sudel vo posleden stepen }e ja preina~i presudata i }e ja soobrazi
izre~enata kazna so uslovite za ekstradicija (~l. 524 st. 3).
Vo sekoj slu~aj vremeto koe ekstradiranoto lice go pominalo
vo pritvor vo stranskata zemja za krivi~noto delo poradi koe e predadeno,
}e mu se zasmeta vo kaznata izre~ena vo na{ata zemja (~l. 524 st. 4
ZKP).
II. "MALA" ME\UNARODNA KRIVI^NOPRAVNA POMO[
1. POIM NA "MALA" MEGUNARODNA KRIVI^NOPRAVNA POMO[
"Malata" me|unarodna krivi~nopravna pomo{ se sostoi vo prezemawe
na opredeleni procesni dejstvija vo soglasnost so svojata krivi~na
postapka od strana na zamolenata dr`ava, vo korist na procesnite
organi na dr`avata molitel. Pritoa, procesnite dejstvija prezemeni
od sudovite na zamolenata dr`ava imaat procesna vrednost na
dejstvija prezemeni vo dr`avata molitel.
Ovoj oblik na me|unarodna krivi~nopravna pomo{ vo teorijata
~esto mo`e da se sretne i pod nazivite: sudska me|unarodna pravna pomo{,
sudska sorabotka vo krivi~nopravnite predmeti, me|unarodna sudska
sorabotka, pravna pomo{ vo krivi~nite predmeti, ili ednostavno
- akcesorna krivi~nopravna pomo{.
Vo vrska so "malata" me|unarodna krivi~nopravna pomo{ doa-
|aat predvid site procesni dejstvija {to mo`at da se prezemat vo krivi~nata
postapka na zamolenata dr`ava. Takvi se na primer, dejstvijata:
soslu{uvawe na svedoci, ispituvawe na obvinetiot, ispituvawe
na ve{takot, predavawe na predmeti koi mo`at da poslu`at za utvr-
520

duvawe na fakti vo postapkata, obezbeduvawe prisutnost na lica, privremeno
predavawe na lice li{eno od sloboda vo zamolenata dr`ava
na dr`avata molitel zaradi svedo~ewe ili soo~uvawe, dostavuvawe na
dokumenti i sudski odluki, dostavuvawe izvodi od kaznenata evidencija
i razmena na drugi podatoci me|u nadle`nite organi i sl.
Ovoj vid na me|unarodna sorabotka me|u sudovite se pojavuva
kako aktivna pomo{ (koga doma{nite sudovi baraat pravna pomo{ od
stranski sudovi) i pasivna pomo{ (koga takva pomo{ im se dava na stranski
sudovi) me|u sudovite.
2. POSTAPKA ZA PRU@AWE "MALA" ME\UNARODNA
KRIVI^NOPRAVNA POMO[
1. I pokraj toa {to organizacijata i nadle`nosta na sudovite
za uka`uvawe na me|unarodna krivi~nopravna pomo{ se ureduva so Zakonot
za sudovite, opredeleni pra{awa na nadle`nosta se reguliraat
i vo ZKP. Vo nego izre~no se propi{uva deka me|unarodnata krivi-
~nopravna pomo{ ja uka`uvaat sudovite i deka za izvr{uvaweto na
ovie raboti mo`e da se opredeli eden sud za site sudovi od opredeleno
podra~je (~l. 503 st. 3 ZKP) i deka za dozvolenosta i na~inot na izvr-
{uvaweto na dejstvijata koi se predmet na baraweto na stranskiot
organ odlu~uva sudot (~l. 504 st. 3 ZKP). Koga so molbata se bara vra-
~uvawe na nekakov dokument, ili nekoe lice treba da se ispita ili da
se soo~i, ili da se sprovede nekoe drugo istra`no dejstvie, opredelena
e nadle`nosta na sudot na ~ie podra~je takvoto lice ima prestojuvali-
{te (~l. 504 st. 1 ZKP). I najposle so ~l. 505 st. 3 i 4 ZKP se opredeluva
mesnata i stvarnata nadle`nost na sudovite vo uka`uvaweto na
pravnata pomo{ vo krivi~nite predmeti. Mesnata nadle`nost na sudot
se opredeluva spored poslednoto `iveali{te na osudenoto lice na
Republika Makedonija - spored mestoto na ra|awe. Toga{ pak, koga
osudenoto lice nemalo `iveali{te nitu e rodeno vo Republika Makedonija,
Vrhovniot sud opredeluva eden od stvarno nadle`nite sudovi
pred koj }e se sprovede postapkata.
[to se odnesuva do stvarnata nadle`nost na sudovite vo ~l. 505
st. 4, odnosno ~l 32 od Zakonot za sudovite, e propi{ano deka me|unarodno
pravnata pomo{ ja uka`uvaat osnovnite sudovi.
2. Dejstvijata ili oblicite na pravna pomo{ za koi se moli se
raznovidni. Me|u brojnite dejstvija na "malata" me|unarodna krivi-
~nopravna pomo{ naj~esto se pomesteni:
1 0 dostavuvawe na dokumenti (pokani za glaven pretres, presudi,
re{enija, izvod od kaznenata evidencija), izvr{uvaweto na opredeleni
istra`ni dejstvija (soslu{uvawe na obvinetiot, soo~uvawe, uvid,
ve{ta~ewe, obdukcija, ekshumacija, istraga, zaplenuvawe na predmeti,
pretres na dom), uka`uvawe na izvestuvawa i sl.
521

2 0 So zamolnicata za pravna pomo{ mo`e da se bara i slobodno
doa|awe na svedoci ili ve{taci pred pravosudnite organi na dr`avata
molitel, kako i predavawe na lica li{eni od sloboda poradi soslu{uvawe.
Vo prviot slu~aj, koga e potrebno nekoe lice da dade iskaz vo
svojstvo na svedok ili ve{tak pred sudot na dr`avata molitel, negovoto
prisustvo se obezbeduva so pokana koja ne smee da sodr`i zakana
od prisilno sproveduvawe. Organite na zamolenata dr`ava, isto taka,
ne mo`at da go prisilat povikanoto lice da se otpovika na pokanata i
da otpatuva vo zamolenata dr`ava. So drugi zborovi, na baraweto na
dr`avata molitel, mo`e da mu se izleze vo presret edinstveno pod
uslov, liceto koe treba da se soslu{a vo svojstvo na svedok ili ve{tak
da ja dalo svojata soglasnost na toa barawe. Natamu e zna~ajno deka
slobodnoto doa|awe na svedokot ili ve{takot ne smee da ima negativni
posledici vrz nego. Toa zna~i, ako liceto dobrovolno otpatuva vo
dr`avata molitel, ne mo`e krivi~no da se goni za deloto vo vrska so
koe e povikano da svedo~i ili da ve{ta~i, ne mo`e da se pritvori ili
da se podlo`i na nekoe drugo ograni~uvawe na li~nata sloboda, nitu
sprema nego mo`e da se izvr{i nekoja porano izre~ena kazna, ako vo
opredelen rok po soslu{uvaweto ja napu{ti dr`avata. Nakratko,
liceto u`iva specifi~en krivi~nopraven imunitet koj vo teorijata
se narekuva salvus conductus (sloboden premin). Me|utoa, toj imunitet
prestanuva ako liceto po sopstvena volja ne ja napu{ti dr`avata molitel
vo rokovi koi vo bilateralnite dogovori se opredeleni vo
razli~no traewe. 373
Vo vtoriot slu~aj stanuva zbor za privremeno predavawe na
lica li{eni od sloboda. 374 Toga{ koga iskazot na nekoe lice koe e li-
{eno od sloboda vo zamolenata zemja, e potreben pred sudot na dr`avata
molitel, toa lice, isklu~ivo so negova soglasnost, mo`e privremeno
da í se predade poradi svedo~ewe ili soo~uvawe. Takvoto predavawe
me|utoa ne pretstavuva ekstradicija, za{to zamolenata dr`ava
na liceto mu garantira salvus conductus i dol`na e da go vrati vo zamolenata
dr`ava vo rok {to taa dr`ava go opredelila. Ovoj oblik na
pravna pomo{, Evropskata konvencija za me|unarodna krivi~nopravna
pomo{ iscrpno go regulira vo ~l. 11.
3 0 Prisustvuvawe na dejstvijata na pravna pomo{ e oblik na
pravna pomo{ od ponov datum. Za prvpat e predviden vo dogovorite na
na{ata dr`ava so Avstrija i SR Germanija a, potoa i so [panija kade
se naveduva deka zainteresiranite pravosudni organi i ostanatite
u~esnici vo postapkata mo`at da prisustvuvaat pri prezemaweto na
dejstvijata na pravna pomo{. Na dejstvijata na pravna pomo{ samo so
373
Taka na primer, ~l 31 st. 2 t. 1 od na{iot dogovor so Slovenija - 15
dena.
374
Prviot me|unaroden dogovor koj go spomnuva ovoj oblik na pravna
pomo{ e dogovorot za ekstradicija me|u Belgija i Holandija od 1843 godina.
522

prethodna izre~no dadena soglasnost na zamolenata dr`ava, mo`e da
prisustvuva organ na krivi~nata postapka na dr`avata molitel, a isku~itelno
i aktivno da u~estvuva vo postapkata, na primer, so postavuvawe
na pra{awe, stavawe zabele{ki, predlozi i sl. Vo ovoj pogled
vo ~l 4. na Evropskata konvencija za me|unarodna krivi~nopravna pomo{
se predviduva deka, dokolku zamolenata dr`ava na toa se soglasi,
na barawe na organite na dr`avata molitel, organot na zamolenata
dr`ava dostavuva izvestuvawe za datumot i mestoto na izvr{uvawe na
zamolnicata i deka mo`at da prisustvuvaat slu`beni i drugi zainteresirani
lica. Prisustvuvaweto na dejstvijata na pravna pomo{ denes
e regulirana vo pove}e na{i bilateralni dogovori. 375
4 0 Bitno e, isto taka, da se podvle~e deka, na{ite dogovori so
Bugarija (~l. 60), ^ehoslova~ka (~l. 80), Grcija (~l. 38), Ungarija (~l.
78), Polska (~l. 68) i SSSR (~l. 72) dozvoluvaat i predavawe na predmeti
steknati so krivi~noto delo koi storitelot gi prenel na
teritorijata na drugata dr`ava, ili predmeti koi gi primil vo zamena
za niv.
5 0 Vo posledno vreme so dogovorite za "mala" krivi~no pravna
pomo{ pro{ireno e nejzinoto uka`uvawe na postapki koi obi~no ne
se tretiraat kako sudski postapki kako {to se pomiluvawe i nadomest
na {teta.
3. Postapkata za uka`uvawe "mala" me|unarodna krivi~nopravna
pomo{ se poveduva so podnesuvawe na barawe - tn. zamolnica. Me-
|unarodnoto pravo regulira samo nekoi pra{awa na baraweto, kako na
primer: slu`beniot jazik, formata i sodr`inata na baraweto i nadomestot
na tro{ocite na pravnata pomo{. Op{to prifateno e deka baraweto
mora da bide vo pismena forma (po pravilo, go potpi{uva sudijata
i stava slu`ben pe~at), deka vo nego mora da se navede nazivot
na organot {to go upatuva, podatoci za liceto protiv koe se vodi krivi~nata
postapka, negovoto dr`avjanstvo, mestoto na `iveali{te i
prestojuvali{te, opis i pravna kvalifikacija na kaznivoto dejstvie
so podatoci za vremeto i mestoto kade e storeno, koncizno i precizeno
odredena sodr`inata na dejstvieto koe nadle`niot organ na zamolenata
dr`ava treba da go izvr{i vo postapkata za uka`uvawe na pravna
pomo{, kako i site drugi podatoci {to }e pridonesat slu`benoto
lice koe postapuva po baraweto da mo`e bez te{kotii da mu izleze vo
presret na negovata sodr`ina. Barawata za pretres na prostorii,
zaplenuvawe i predavawe na predmeti ili nadzor nad po{tenski
komunikacii na gra|anite, mora vo prilog da sodr`at i prepis na
sudskata odluka so koja e opredeleno prezemaweto na takvoto dejstvie.
375
V. ~l. 39 od dogovorot so Albanija, ~l. 9 st. 2 od dogovorot so Avstrija,
~l. 32 od dogovorot so Hrvatska, ~l. 16 st. 2 od dogovorot so SR Germanija,
~l. 32 od dogovorot so Slovenija, ~l. 27 st. 3 od dogovorot so Turcija i
~l. 19 st. 2 od dogovorot so [panja.
523

Vo baraweto za dostavuvawe na spisi se naveduva adresata na prima~ot
i naziv na dokumentot {to se dostavuva (pokana za glaven pretres,
re{enie, presuda), a vo baraweto za soslu{uvawe na nekoe lice pokraj
negovata celosna adresa, i site okolnosti za koi liceto treba da se
soslu{a ili soo~i.
Baraweto se sostavuva na makedonski jazik no, so dogovor mo`e
da bide predvideno da bide sostavena na jazikot na dr`avata molitel,
na eden od svetskite jazici i sl. Kaj dogovornata "mala" me|unarodna
krivi~nopravna pomo{ baraweto, po pravilo, se sostavuva na jazikot
na zamolenata dr`ava ili e prosledeno so prevod na jazikot na taa
dr`ava. Me|utoa, so ogled na toa {to e polesno da se preverduva od
stranski na sopstveniot jazik, me|unarodnite dogovori obi~no predviduvaat
barawata da se sostavuvaat na jazikot na dr`avata molitel, a
zapisnicite za prezemenite dejstvija na pravna pomo{, na jazikot na
zamolenata dr`ava. Kaj dostavite na dokumenti (pokani, odluki i sl.),
pravilo e kon dokumentite da bide prilo`en i zaveren prevod na jazikot
na zamolenata dr`ava. Evropskata konvencija za me|unarodna krivi~nopravna
pomo{ ne bara prevodi nitu na barawata, nitu na dokaznite
materijali no, potpisnicite imaat pravo da izjavat rezerva so koja
}e baraat prevodi na svojot ili na nekoj drug slu`ben jazik (~l. 16).
4. Postojat pove}e na~ini na dostavuvawe na baraweto na stranskata
dr`ava: po diplomatski pat, 376 po administrativen pat, 377 po pat
na neposredno komunicirawe. 378 Ako so me|unaroden dogovor ne e poinaku
predvideno, baraweto se dostavuva po diplomatski pat. Iako se
raboti za poslo`en i pospor na~in na dostavuvawe, diplomatskiot pat
e edinstveno mo`en vo slu~ai koga mora da se dade nekoja me|unarodno
relevantna izjava (na primer, za slobodnoto doa|awe i zaminuvawe na
svedok ili ve{tak - salvus conductus). Zamolnicite na doma{niot sud na
stranskiot organ mu se dostavuvaat po diplomatski pat preku Mini-
376
Ovoj pat e zadol`itelen vo odnos na dr`avite so koi na{ata zemja
nema sklu~eno dogovori, a e dogovoren vo spogodbite so [vajcarija, Francija,
SR Germanija i [panija.
377
Ovoj na~in na komunicirawe e dogovoren vo na{ite spogodbi so
Avstrija, Bugarija, ^ehoslova~ka, Grcija, Italija, Ungarija, Polska i SSSR,
a mo`en e i spored spogodbata so SR Germanija.
378
Neposrednoto komunicirawe preku ministerstvata za pravda na dogovornite
strani e predvideno vo dogovorite so Albanija (~l. 4 st. 1), Hrvatska,
(~l. 4 st. 1) i Slovenija (~l. 4 st. 1), a neposrednoto komunicirawe me|u
sudovite e predvideno kako isklu~ok vo itni slu~ai, vo dogovorite so Albanija
(~l. 4 st. 3), Hrvatska (~l. 4 st. 3), Italija (~l. 6 st. 2), SR Germanija (~l.
13 st. 2), Slovenija (~l. 4 st. 3) i [panija (~l. 2 st. 3). Spored ~lenovite 4 st. 2
na dogovorite so Albanija, Hrvatska i Slovenija i ~l. 6 st. 2 na dogovorot so
Avstrija vo itni slu~ai e predvideno i dostavuvawe na zamolnicite preku
INTERPOL.
524

sterstvoto za nadvore{ni raboti so posredstvo na Ministerstvoto za
pravda (~l. 503 st. 1 ZKP). Vo itni slu~ai, ako postoi zaemnost, zamolnicata
mo`e da se dostavi preku Ministerstvoto za vnatre{ni
raboti (~l. 503 st. 2 ZKP). Na istiot na~in na doma{nite sudovi im se
dostavuvaat zamolnicite na stranskite organi (~l. 503 st. 1 ZKP in
fine). Vo na{iot ZKP ne e predvidena mo`nost za neposredno dostavuvawe
na zamolnicata na doma{en sud do stranskiot organ vo itni
slu~ai odnosno, za neposredno dostavuvawe na zamolnica na doma{ni
diplomatski ili konzularni prestavni{tva vo stranstvo, nitu mo-
`nost za dostavuvawe na zamolnica na stranski organ neposredno na
doma{en sud. Me|utoa, so dogovor mo`e da se predvidi neposreden na-
~in na komunicirawe. Karakteristi~no e deka vo dogovorite od ponov
datum se te`nee kon voveduvawe na neposredno komunicirawe me|u
pravosudnite organi. Toa e rezultat na nastojuvawata za zabrzuvawe na
krivi~nata postapka so stranski elementi. 379
5. Sledna faza vo postapkata e razgleduvaweto i odlu~uvaweto
vo vrska so baraweto koe se vr{i spored propisite na vnatre{noto
pravo.
Za postapuvaweto so barawata od strana na doma{nite sudovi,
osven za dostavuvaweto na baraweto, vo na{iot ZKP ne se ka`uva ni-
{to, za{to toa spa|a vo nadle`nost na stranskite organi. Vo pogled
na baraweto koe pristignalo od stranski organ vo ~l. 504 st. 1 ZKP e
propi{ano deka Ministerstvoto za nadvore{ni raboti (odnosno Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti ~l. 503 st. 2 ZKP) ke ja dostavi na
Ministerstvoto za pravda koe ja upatuva na postapuvawe. Soglasno ~l.
504 st. 3 ZKP, za dozvolenosta i na~inot na izvr{uvaweto na dejstvieto
koe e predmet na molbata na stranskiot organ, kaj nas odlu~uva sudot
spored doma{ni propisi. Ako sudot oceni deka se ispolneti uslovite
za uka`uvawe na "mala" me|unarodna krivi~nopravna pomo{, }e
go prezeme baranoto procesno dejstvie i za toa }e sostavi zaspisnik
{to preku Ministerstvoto za pravda po diplomatski pat }e go dostavi
na dr`avata molitel. Pravnata pomo{ se uka`uva samo vo granicite
na baraweto. Odeweto nad ona {to e pobarano vo vrska so li~nosta i
krivi~noto delo, pretstavuva me{awe vo stranskata krivi~na postapka.
Dokolku pak sudot najde deka dejstvieto {to e predmet na baraweto
na stranskiiot organ ne e dozvoleno spored na{ite propisi, ili
deka na~inot na izvr{uvaweto ne odgovara na odredbite na na{ata
krivi~na postapka ili na osnovnite na~ela na na{iot praven poredok,
}e go odbie uka`uvaweto na "malata" me|unarodna krivi~nopravna pomo{
i za toa }e ja izvesti stranskata dr`ava koja go upatila baraweto.
Ministerstvoto za pravda, Ministerstvoto za nadvore{ni ra-
379 Vidi: Model dogovor na ON za zaemna pomo{ vo krivi~nite predmeti
od 1991 (Usvoen so Rezolucija na Generalnoto sobranie na ON, A/RES/
45/117)
525

oti ili drug organ na upravata, ne mo`at na sudot da mu naredat da mu
izleze vo presret na baraweto. So ogled na toa {to za uka`uvaweto na
"malata" me|unarodna krivi~nopravna pomo{ se nadle`ni isklu~ivo
osnovnite sudovi, navedenite organi ne mo`at da naredat nitu izvr{uvawe
na dejstvie koe {to sudot go smeta za nedozvoleno ili da naredat
negovo izvr{uvawe na na~in za koj sudot smeta deka ne odgovara na odredbite
na doma{nata krivi~na postapka odnosno, na na~elata na doma-
{niot praven poredok, ili zadira vo suverenitetot na dr`avata ili
vo nacionalnata bezbednost. Edinstven isklu~ok od toa e koga se raboti
za barawe {to se odnesuva na izvr{uvawe na procesno dejstvie vo
vrska so krivi~no delo za koe spored doma{niot zakon ne e dozvolena
ekstradicija. Toga{, sudot e dol`en od ministerot za pravda da pobara
upatstvo kako da postapi po toa barawe (~l. 504 st 4 ZKP). Upatstvoto,
{to ministerot za pravda e obvrzan da go dade, ne se odnesuva na re{avawe
na nekoe sporno pravno pra{awe ili na otstranuvawe na pojavenite
pre~ki, tuku se raboti za negova diskreciona odluka za toa dali
}e mu se izleze vo presret na edno barawe. 380
6. Nekoi prezemeni obvrski vrz osnova na me|unarodni dogovori
najdoa mesto i vo na{ata zakonska regulativa. Taka organite pred
koi se vodi krivi~nata postapka se dol`ni, bez odlagawe, na Ministerstvoto
za vnatre{ni raboti da gi dostavat podatocite za krivi~noto
delo i storitelot, a sudovite i pravosilnata presuda, koga postapkata
se vodi poradi krivi~no delo: pravewe i pu{tawe vo promet falsifikuvani
pari, neovlasteno proizvodstvo, prerabotka i proda`ba na
opojni drogi i otrovi, trgovija so belo robje, proizvodstvo i rasturawe
na pornogravski spisi, kako i za drugi krivi~ni dela vo pogled na
koi so me|unarodni dogovori se predviduva centralizacija na podatocite
kaj INTERPOL (~l. 506 ZKP).
7. Na{iot ZKP ne sodr`i odredbi za toa koj gi podnesuva tro-
{ocite za izvr{enite dejstvija na "malata" me|unarodna krivi~nopravna
pomo{. Vo pogled na ova pra{awe golem broj konvencii sodr`at
re{enie deka doma{niot organ koj gi prezema dejstvijata gi podnesuva
i tro{ocite za nivnoto sproveduvawe. Me|utoa, ~estopati tro{ocite
na ve{ta~ewe i tro{ocite na sproveduvaweto na obvinetiot koj se nao|a
vo pritvor, poradi soslu{uvawe vo zamolenata dr`ava, pa|aat na
tovar na taa dr`ava. Ottamu mo`e da se ka`e deka e pravilo, tro{ocite
na postapkata na uka`uvawe na "mala" me|unarodna krivi~nopravna
pomo{, da pa|aat na tovar na dvete strani, odnosno sekoja dr`ava
gi podnesuva svoite tro{oci.
380
Taka i Vasiljevi}, T. Sistem krivi~nog procesnog prava SFRJ, Savremena
administracija, Beograd, 1981, str. 735-736.
526

III. OTSTAPUVAWE I PRIFA]AWE NA KRIVI^NO GONEWE
1. POIM NA OTSTAPUVAWE I PRIFA]AWE NA KRIVI^NO
GONEWE
Otstapuvawe na krivi~no gonewe na stranska dr`ava prestavuva
institut so koj dr`avata vo koja stranecot go storil krivi~noto
delo (dr`ava molitel), go otstapuva sudeweto za toa krivi~no delo na
dr`avata vo koja stranecot ima `iveali{te (zamolena dr`ava), a taa
dr`ava prezema obvrska krivi~noto delo da go presudi pred svoite sudovi
i spored svoite zakoni (spored svoeto materijalno i procesno
krivi~no pravo). Primer: otstapuvawe na krivi~no gonewe na stranec
za storeno krivi~no delo na teritorijata na Republika Makedonija, na
Avstrija kade stranecot ima `iveali{te, ako Avstrija ne se protivi
na toa. Vo ovoj slu~aj dr`ava molitel e Republika Makedonija kako
dr`ava {to go otstapuva krivi~noto gonewe i sudewe, a zamolena dr`ava
e Avstrija kako dr`ava {to go prezema krivi~noto gonewe i sudewe.
I obratno - prezemawe na krivi~no gonewe: stranska dr`ava (dr`avata
molitel) prezema krivi~no gonewe protiv dr`avjanin na zamolenata
dr`ava ili lice koe va taa dr`ava ima `iveali{te, poradi
krivi~no delo storeno na teritorijata na dr`avata molitel.
Nakratko, kaj otstapuvaweto i prezemaweto na krivi~noto gonewe,
postapkata se vodi vo dr`avata vo koja storitelot ima dr`avjanstvo
ili `iveali{te, so negova prisutnost i so procesni garancii
koi mu gi priznava pravoto na dr`avata na sudot {to ja vodi postapkata
(zamolenata dr`ava). Dr`avata molitel i samata bi mo`ela da
go goni storitelot vrz osnova na teritorijalniot princip, no toa e
povrzano so te{kotii, kako sprema storitelot koj bi moral da bide zadr`an
vo stranstvo, taka i za samata postapka, a potoa i za izdr`uvaweto
na kaznata.
2. POSTAPKA ZA OTSTAPUVAWE I PRIFA]AWE NA KRIVI^NO
GONEWE
Otstapuvaweto na predmet na stranska dr`ava poradi krivi~no
gonewe i sudewe na stranec i prezemawe na na{ dr`avjanin ili lice
koe ima `iveali{te poradi krivi~no delo storeno vo stranstvo, se regulirani
so odredbite od ~l. 120 st 5 KZ (gonewe na stranec mo`e, pod
uslov na zaemnost, da se otstapi na stranska dr`ava iako deloto e storeno
na teritorijata na Republika Makedonija, na doma{en brod ili
vozduhoplov) i ~l. 507 i 508 ZKP.
1. Otstapuvawe na krivi~no gonewe. Uslovite za otstapuvawe
na krivi~noto gonewe spored na{eto vnatre{no pravo se:
a) Storitelot na krivi~noto delo da e stranec (da ne e doma{en
dr`avjanin) i da ima `iveali{te vo stranska dr`ava, a ne vo Republi-
527

ka Makedonija. Toa zna~i, deka vo vreme na izvr{uvaweto na krivi~noto
delo, liceto vo Republika Makedonija imalo samo prestojuvali{te.
b) Sranskata dr`ava da ne mu se protivi na otstapuvaweto. Otstapuvaweto
e poseben institut za koj izre~no e navedeno deka se sproveduva
nadvor od uslovite spored koi e regulirana ekstradicijata, ako
stranskata dr`ava da ne mu se protivi na toa (~l. 507 st. 1).
v) Otstapuvaweto e mo`no samo za krivi~ni dela za koi e predvidena
kazna zatvor do deset godini, kako i za krivi~ni dela zagrozuvawe
na javniot soobra}aj (~l. 507 st. 3 ZKP).
g) Otstapuvaweto e mo`no samo do po~etokot na glavniot pretres.
Za sekoe otstapuvawe se donesuva posebno re{enie. Pred poveduvaweto
na postapkata takvoto re{enie go donesuva javniot obvinitel,
a do po~etokot na glavniot pretres - sovetot. Ako o{teteniot so krivi~noto
delo e makedonski dr`avjanin koj mu se protivi na otstapuvaweto
toa ne e dozvoleno, osven ako e dadeno obezbeduvawe za ostvaruvawe
na negovoto imotnopravno pobaruvawe (~l. 507 st. 4 ZKP). Ako
obvinetoto lice e vo pritvor, stranskata dr`ava se zamoluva vo rok od
15 dena i toa po najkratok pat, da odgovori dali go prezema goneweto
(~l. 507 st. 5 ZKP). A tokmu te{kotiite okolu obezbeduvaweto soglasnost
na o{teteniot makedonski dr`avjanin ili na o{teteniot stranec
so razli~no dr`avjanstvo od obvinetiot, vo situacii koga ne e pru-
`ena validno obezbeduvawe za ostvaruvawe na imotnopravnoto pobaruvawe,
kako i tro{ocite okolu preveduvaweto na dokumentacijata, se
glavni pri~ini za relativno tesnata primena na institutot na otstapuvaweto
na stranska dr`ava poradi krivi~no gonewe. Ottamu proizleguva
sklonosta na javnite obvinitelstva deliktite na stranskite
dr`avjani, posebno soobra}ajnite delikti da se vodi postapka po pravilo
vo na{ata zemja. 381 Opredeleni problemi vo praktikata na primenata
na ovoj institut predizvikuva obezbeduvaweto na prisustvoto na
obvinetiot vo krivi~nata postapka koga nema zakonski pri~ini za
pritvor. 382
Kaj otstapuvaweto na krivi~noto gonewe na stranska dr`ava javnite
obvinitelstva, i toa so zaveren prevod na jazikot na stranskata
dr`ava ili na drug jazik (zavisno od dogovorot so odnosnata dr`ava),
dostavuvaat predlog za prezemawe na krivi~noto gonewe nasloven do
"nadle`noto dr`avno obvinitelstvo" koj sodr`i opis na fakti~kata
sostojba na krivi~noto delo i negovata pravna kvalifikacija, kako i
prepis na odredbite na krivi~niot zakonik koi se odnesuvaat na krivi~noto
delo. Kon predlogot se prilo`uvaat krivi~nite spisi (prijavata
na podra~nata edinica na Ministerstvoto za vnatre{ni raboti,
zapisnik za uvidot so skica, fotoelaborat, lekarska dokumentacija i
381
V. Birin, V. Problemi ostvarivanja me|unarodne krivi~nopravne pomo}i u
praksi, JRKKP, Beograd, 1984/1-2, str. 90.
382
V. ibid, str. 92-93.
528

sl.) koi ne se preveduvaat. [to se odnesuva do prevodite za SR Germanija
e dovolen zaveren prevod na germanski jazik na "predlogot za krivi~no
gonewe so opis na fakti~kata sostojba" (~l. 23 st. 2), za Grcija
na gr~ki ili francuski jazik. Za otstapuvawe na krivi~noto gonewe
na Italija, Avstrija, Ungarija, ^ehoslova~ka, Polska, Bugarija i
SSSR ne se bara nitu prevod na zamolnicata za otstapuvawe na krivi-
~noto gonewe.
2. Prezemawe na krivi~no gonewe. So op{tata odredba od ~l.
508 ZKP i so me|unarodnite dogovori za pravna pomo{, na{ata dr`ava
se obvrzuva da prezeme krivi~no gonewe i sudewe na svoi dr`avjani
koi imaat `iveali{te vo Republika Makedonija, za krivi~ni dela
{to gi storile vo stranstvo, toga{ koga toa }e im go ponudi stranska
dr`ava. Stranskata dr`ava mo`e na na{ata dr`ava da í otstapi gonewe
i sudewe na makedonski dr`avjanin ili na lice koe ne e makedonski
dr`avjanin, dokolku ima `iveali{te na teritorijata na Republika
Makedonija. Spisite mu se upatuvaat na javniot obvinitel na ~ie
podra~je liceto ima `iveali{te (~l. 508 st 1 ZKP). So imotnopravnoto
pobaruvawe podneseno do organot na stranskata dr`ava se postapuva
kako so barawe podneseno do nadle`en sud vo na{ata dr`ava (~l.
508 st. 2 ZKP).
3. Otstapuvaweto, odnosno prezemaweto na krivi~noto gonewe
zapo~nuva so podnesuvawe na barawe (zamolnica) koe, soglasno me|unarodnite
normi, mora da ima opredelena sodr`ina: da bide nazna~en
na organot {to go upatuva, predmetot na obvinenieto, identitet na
obvinetiot i kratko izlo`uvawe na faktite. 383 Baraweto se sostavuva
na jazikot na dr`avata molitel, a spisite i drugite dokumenti koi se
sostavuvaat pri re{avaweto na baraweto mora da bidat prevedeni na
jazikot na zamolenata dr`ava. 384 Pokraj baraweto, treba da se dostavat
i dokazi pribrani vo dr`avata molitel, so {to na zamolenata dr`ava
383
^l. 21 st. 1 od na{iot dogovor so Avstrija i ~l. 35 st. 1 od dogovorot
so Hrvatska predviduvaat deka baraweto za prezemawe na krivi~no gonewe
mora da sodr`i opis na fakti~kata sostojba i {to poto~ni podatoci za obvinetiot,
negovoto dr`avjanstvo i mesto na `iveali{te ili prestojuvali{te.
Na{ite ponovi bilatelarni dogovori vo ovaa oblast so Albanija (~l. 34),
Hrvatska (~l. 35 st. 2) i Slovenija (~l. 35) predviduvaat deka kon baraweto za
prezemawe na krivi~no gonewe treba da se prilo`at: 1. spisi vo original ili
zaveren prepis, 2. potvrtda za identitetot, `iveali{teto ili prestojuvali-
{teto i drugi podatoci za dr`avjanstvoto na liceto za koe se bara prezemawe
na krivi~noto gonewe, 3. izvadok od odredbite od krivi~niot zakonik primeneti
vo toj krivi~en predmet, 4. izjava od o{tetenoto lice deka se soglasuva
so otstapuvawe na krivi~noto gonewe.
384
Isklu~ok od ova pravilo koe e sodr`ano vo skoro site na{i me|unarodni
dogovori, e odredbata od ~l. 8 st. 2 na dogovorot so Bugarija kade ne
se predviduva preveduvawe na jazikot na zamolenata dr`ava.
529

í se ovozmo`uva poveduvawe i vodewe na krivi~nata postapka. Zna~ajno
e vedna{ da se istakne i toa, deka za razlika od ekstradicijata, baraweto
za prezemawe na krivi~no gonewe ne ja ograni~uva zamolenata
dr`ava da go goni i sudi toa lice samo za krivi~noto delo koe e
predmet na baraweto, tuku i za sekoe drugo delo {to podle`i na nejzinata
jurisdikcija. 385
Kaj otstapuvaweto (prezemaweto) na krivi~noto gonewe za zamolenata
dr`ava vo na~elo se validni site dokazi pribrani vo dr`avata
molitel. Isklu~itelno nema da se upotrebat onie dokazi koi spored
dogovorite za "mala" me|unarodna krivi~nopravna pomo{ se protivat
na nejziniot javen poredok ili na osnovnite na~ela na zakonodavstvoto.
Vakviot stav e vo soglasnost so ~l. 26 na Evropskata konvencija
za otstapuvawe na krivi~noto gonewe kade se propi{uva deka sekoe
procesno dejstvo, prezemeno vo dr`avata molitel vo soglasnost so
nejzinoto pravo, vo zamolenata dr`ava ima ista vrednost kako da go
prezele nejzinite organi, pod uslov taa "asimilacija" na rezultatot
na stranskoto procesnoto dejstvo (t. e. na dokazot) na toj rezultat ne
mu dava pogolema dokazna sila 386 odo{to toj go ima vo dr`avata molitel.
387
385 Poimot jurisdikcija se upotrebuva so pove}e zna~ewa. Spored edno
od niv, poimot jurisdikcija pretstavuva sinonim za vr{eweto na pravosudstvoto
- primena na pravoto vrz konkretni slu~ai pod strana na dr`vnite sudovi.
Ovoj poim po~esto se upotrebuva za ozna~uvawe na krugot na predmetite
za koi se nadle`ni sudovite vo odreden praven sistem. Negovata naj~esta upotreba
e, me|utoa, vo me|unarodnoto krivi~no pravo kade slu`i za razgrani~uvawe
na nadle`nosta na doma{nite i stranskite krivi~ni sudovi. Vo taa
smisla jurisdikcijata pretstavuva ovlastuvawe na dr`avata nejzinite sudovi
da presudat eden kriminalen slu~aj, odnosno nadle`nost na sudovite i na drugite
organi na edna dr`ava vo odnos na sudovite i drugite organi na druga
dr`ava.
Za razlika od poimot jurisdikacija poimot nadle`nost pretstavuva
procesen poim na internoto pravo koj zna~i pravo i dol`nost na opredelen
sud ili drug organ da postapuva vo opredelen krivi~opraven predmet vo zavisnost
od opredeleni kriteriumi (stvarna, personalna, funkcionalna, mesna
nadle`nost).
386 Dokazna sila (nervus probationis) pretstavuva sposobnost na nekoj
dokaz da sozdade uveruvawe vo vistinitosta na faktot {to e predmet na doka-
`uvawe. Dokaznata sila na dokazite ne se opredeluva so pravni propisi, pa
ottamu denes nemaat nikakvo zna~ewe podelbite na celosen, necelosen dokaz
i sl.
387 Vidi: Evropska konvencija za kaznuvawe na soobra}ajnite delikti
od 1964 i Model dogovor na ON za transfer na kaznenite postapki od 1991
(Usvoen so Rezolucija na Generalnoto sobranie na ON, A/RES/45/118 od 3
april 1991)
530

Vo slu~aj na prezemawe na krivi~no gonewe, pri koristeweto
na dokazite pribrani vo dr`avata molitel, i pokraj va`eweto na na-
~eloto na nivnoto neposredno izveduvawe, soglasno ~l. 314 st. 1 ZKP,
ne postoi pre~ka na glavnata rasprava kako dokumenti da se ~itaat zapisnicite
na stranskiot procesen organ.
Ako krivi~noto gonewe e otstapeno na organite na stranska
dr`ava, tie organi treba da go zapo~nat krivi~noto gonewe i da sprovedat
nova krivi~na postapka, a soglasno na~eloto ne bis in idem, krivi~nata
postapka vo dr`avata molitel treba trajno da se zavr{i. Vo
ovaa smila ~l. 35 st. 1 na Evropskata konvencija za otstapuvawe na krivi~no
gonewe predviduva deka pravosilnata odluka so koja nekoe lice
e oslobodeno ili sprema nego e izvr{ena krivi~nata sankcija (odnosno
ne postoi mo`nost za izvr{uvawe na sankcijata poradi pomiluvawe,
amnestija ili zastarenost) pretstavuvaat pre~ki protiv toa lice
u{te edna{ da se vodi postapka vo nekoja dr`ava potpisni~ka na konvencijata.
Toa ograni~uvawe me|utoa, ne vredi za dr`avata molitel
koja ne e dr`ava kade e storeno deloto, kako ni za dr`avata koja ne e
dr`ava molitel vo odnos na krivi~nite dela protiv nea, nejzinite
dr`avjani ili javnopravnite subjekti vo taa dr`ava (~l. 35 st. 2 i 3).
Vo ovoj pogled na{eto vnatre{no pravo i na{ite dogovori, po pravilo,
ne sodr`at nikakvi odredbi za na~eloto ne bis in idem 388 .
Kone~no, bitno e deka za pozitivniot ili negativniot rezultat
na prifa}aweto, zadol`itelno se izvestuva dr`avata koja go podnela
baraweto (dr`avata molitel). Imeno vnatre{noto pravo na dr`avite
i me|unarodnite dogovori predviduvaat deka zamolenata dr`ava e dol`na
da ja izvesti dr`avata molitel za odlukata po baraweto za prezemawe
na krivi~no gonewe, odnosno za donesenata odluka donesena vo
388
Isklu~ok od ova pravilo se na{ite dogovori so SR Germanija, Avstrija
i Hrvatska. Spored ~l. 21 na dogovorot so SR Germanija koga postapkata
vo zamolenata dr`ava e zaprena od materijalnopravni pri~ini (na primer,
osloboditelna presuda) ili e izvr{ena krivi~nata sankcija, dr`avata molitel
e spre~ena u{te edna{ da vodi postapka protiv toa lice. Spored ~l. 22 na
dogovorot so Avstrija podnesuvaweto na baraweto za prezemawe na krivi~no
gonewe i sli~ni pre~ki (pravosilno zaprena postapka zaradi materijalnopravni
pri~ini, izvr{ena ili neizvr{ena krivi~na sankcija, odlagawe na
izvr{uvaweto na krivi~nata sankcija) doveduvaat do otka`uvawe od krivi-
~noto gonewe vo dr`avata molitel. I kone~no, spored ~l. 36 st. 2 od dogovorot
so Hrvatska pravosudnite oprgani na dr`avata koja bara pravna pomo{
sekoga{ }e go zapre goneweto: 1. ako obvinetiot vo zamolenata dr`ava pravosilno
e osloboden ili postapkata e zaprena zaradi nedostig na dokazi ili
zatoa {to storenoto krivi~no delo ne e krivi~no delo, 2. ako izre~enata
kazna ili merka na bezbednost ve}e se izvr{eni ili ako izvr{uvaweto ne e
mo`no so zakon ili so akt na pomiluvawe.
531

postapkata vo vrska so prezemenoto gonewe. 389 Vo ovaa smisla na{ite
dogovori koi otstapuvaweto na krivi~noto gonewe go predviduvaat
kako zamena za neodobrena ekstradicija, predviduvaat obvrska za zamolenata
dr`ava za rezultatot na krivi~nata postapka vo vrska so goneweto
da ja izvestat dr`avata molitel. 390 Na{ite dogovori koi se odnesuvaat
samo na me|usebno izvestuvawe za krivi~nite dela, ponekoga{
predviduvaat obvrska za izvestuvawe za merkite {to se prezemeni vo
vrska so nejzinoto barawe. 391 Dogovorite so SR Germanija (~l. 20 st. 2)
i Avstrija (~l. 23) predviduvaat obvrska za zamolenata dr`ava, {to
pobrzo da ja izvesti dr`avata molitel za toa {to e storeno so baraweto,
a po zavr{uvaweto na postapkata da í dostavat kopija ili zaveren
prepis na kone~nata odluka. I najposle, za slu~aite na zakonsko
otstapuvawe na krivi~no gonewe vo ~l. 508 st. 3 ZKP e predvidena obvrska
za izvestuvawe na stranskata dr`ava samo za negativnata odluka
vo vrska so baraweto za prezemawe na krivi~no gonewe i za pravosilnata
odluka donesena vo postapkata koga goneweto e prezemeno.
IV. IZVR[UVAWE NA STRANSKA KRIVI^NA PRESUDA
1. POIM NA IZVR[UVAWE NA STRANSKA KRIVI^NA PRESUDA
Izvr{uvaweto na stanska krivi~na presuda spored svojata forma
pretstavuva izvr{uvawe na doma{na presuda za (stranska) krivi~na
sankcija, a spored svojata sodr`ina akt na pravna pomo{. Ili
poprecizno, izvr{uvaweto na stranska krivi~na presuda spored svojata
forma sekoga{ pretpostavuva donesuvawe na (sudska) odluka vo zamolenata
dr`ava so koja se utvrduva postoeweto na pretpostavki za
nea spored doma{noto pravo i (eventualno) ja prilagoduva stranskata
krivi~na sankcija na propisite na vnatre{noto zakonodavstvo. Vo zamolenata
dr`ava zna~i, stricto sensu (vo potesna smisla), se izvr{uva
odlukata na doma{en sud za krivi~nata sankcija {to ja izrekol stranski
sud, a ne stranska krivi~na presuda. Od aspekt na vnatre{noto
pravo zna~i se raboti za izvr{uvawe na odluka na doma{en sud. Od
druga strana, izvr{uvaweto na stranska krivi~na presuda spored svojata
sodr`ina i cel nesomneno pretstavuva akt na pravna pomo{ koja
zamolenata dr`ava í ja uka`uva na dr`avata molitel, so toa {to
389
V. ~l. 91 na Evropskata konvencija za otstapuvawe na krivi~no gonewe.
390
V. ~l. 35 od dogovorot so Albanija, ~l. 81 st. 3 od dogovorot so ^ehoslova~ka,
~l. 37 od dogovorot so Hrvatska, ~l. 61 st. 3 od dogovorot so Mongolija,
~l. 36 od dogovorot so Slovenija, ~l. 82 st. 3 od dogovorot so Ungarija i
~l. 57 st. 3 od dogovorot so SSSR.
391
V. ~l. 34 od dogovorot so Belgija, ~l. 16 od dogovorot so Francija,
~l. 70 od dogovorot so Polska.
532

nejzinite organi (po pravilo, organite za izvr{uvawe na krivi~nite
sankcii) prezemaat niza dejstvija za da ja izvr{at krivi~nata sankcija
izre~ena vo drugata dr`ava i na toj na~in da go ostvarat nejzinoto
pravo na kaznuvawe. 392
2. PRAVNI PRETPOSTAVKI ZA IZVR[UVAWE NA STRANSKA
KRIVI^NA PRESUDA
Vo teorijata na me|unarodnoto krivi~no pravo se istaknuva
deka za priznavawe i izvr{uvawe na stranska krivi~na presuda vo prv
red mora da postoi sli~nost na op{testvenopoliti~koto ureduvawe,
na pravnite poredoci, na politi~kite interesi i drugi op{testveni
pretpostavki me|u zainteresiranite zemji. Od takvata sli~nost treba
da proizleguva deka deloto e predvideno kako kaznivo vo zakonodavstvoto
na dvete dr`avi: poznatoto na~elo na identitet na normata.
Nekoi dr`avi go postavuvaat i baraweto na reciprocitet. Mo{ne
~esto kako nenadminlivo se postavuva i baraweto krivi~nata odluka
da e pravosilna spored pravoto na dr`avata na sudot {to ja donel. Pokraj
ovie, se bara ispolnuvawe i na redica drugi pretpostavki koi,
spored najgolemiot broj avtori, 393 mo`e da se podelat na pozitivni i
negativni pretpostavki za izvr{uvawe na krivi~nata odluka.
2.1. Pozitivni pretpostavki za izvr{uvawe na stranska krivi~na
presuda
1 0 Spogodba me|u zainteresiranite strani. Izvr{uvaweto na
stranska krivi~na odluka ne e mo`no bez soglasnost na zainteresiranite
strani. Za postoeweto na takva spogodba e potrebno postoewe na
me|unaroden dogovor (kako pretpostavka za site odnapred neopredeleni
slu~ai na izvr{uvawe) ili soodvetna razmena na noti (kako pretpostavka
za konkreteno opredelen slu~aj).
Na{iot ZKP predviduva deka "doma{nite sudovi mo`at da ja
prifatat molbata na stranskiot organ so koja se bara izvr{uvawe na
krivi~na presuda na stranski sud, ako toa e opredeleno so me|unaroden
dogovor." (~l. 505 st. 1 ZKP).
2 0 Izvr{uvaweto na krivi~nata presuda mo`e da pretpostavuva
izvr{uvawe samo na opredeleni vidovi na krivi~ni sankcii. Spored
odredbite na ~l. 1 i 33 na dogovorot so Avstrija na{ata zemja izvr{uva
samo presuda so koja na osudeniot mu e izre~ena kazna zatvor,
uslovna osuda, uslovna osuda so za{titen nadzor, merka na bezbednost i
392
Za argumentite vo prilog i protiv ovoj institut i negoviot razvoj
podrobno: Sulejmanov, Z. Krivi~nopravna pomo{, str. 261-273.
393
Taka: Krapac, D. Me|unarodna krivi~nopravna pomo}, Informator Zagreb,
1987, str. 109.
533

vospitna merka koja se sostoi vo li{uvawe od sloboda. Vo toj pogled
ednakva solucija e predvidena i vo na{ite bilateralni dogovori sklu-
~eni so Hrvatska (~l. 1 i 28), Slovenija (~l. 1 i 30) i Albanija (~l. 1 i
30). Edinstveno na{iot dogovor za pravna sorabotka vo gra|anskite i
krivi~nite predmeti so Turcija (~l. 49 st. 1), predviduva deka me|u
Republika Makedonija i Republika Turcija mo`at da se izvr{uvaat
samo pravosilni odluki na kazna zatvor. Ottamu proizleguva deka kaj
nas ne postoi nikakva mo`nost za izvr{uvawe na pari~na kazna izre-
~ena so stranska krivi~na presuda kako {to toa, na primer, e mo`no
spored Evropskata konvencija za me|unarodna va`nost na krivi~nite
presudi od 1970 godina.
3 0 Dr`avjanstvo na osudeniot. Vo ~l. 1 st. 2 na dogovorot so Avstrija
se predviduva deka nadzorot ili izvr{uvaweto }e se sproveduva
vo edna dogovorna dr`ava samo ako osudeniot e dr`avjanin na taa dogovorna
dr`ava (na dr`avata na izvr{uvaweto na presudata) ili vo nea
ima svoe prestojuvali{te ili `iveali{te. Poinakvo re{enie e predvideno
i vo dogovorite so Hrvatska (~l. 2 st. 1 t. 1) i Albanija (~l. 2
st. 1 t. 1) vo koi stoi napolno identi~na odredba spored koja: "(za-
{titen) nadzor ili izvr{uvawe spored odredbite na ovoj dogovor, }e
se sprovede... ako osudenoto lice e dr`avjanin na dr`avata koja }e go
prezeme izvr{uvaweto ili vo nea ima svoe `iveali{te". Vo na{iot
dogovor so Slovenija pak, pokraj dr`avjanstvoto, e pomesten samo
u{te uslovot: da se ima prestojuvali{te - "ako osudenoto lice e dr`avjanin
na dr`vata koja go prezema izvr{uvaweto ili vo neja ima svoe
prestojuvali{te." I najposle vo na{iot dogovor so Turcija (~l. 49 st.
1) nema mesto za alternativite `iveali{te i prestojuvali{te.
Vo odnos na ova pra{awe vo ~l. 5 st. 1 (a) od Evropskata konvencija
za me|unarodna va`nost na krivi~nite presudi e sodr`ano razli~no
re{enie. Tamu se veli deka dr`avata koja ja izrekuva sankcijata
mo`e od drugata dogovorna dr`ava da bara da ja izvr{i sankcijata "...
ako osudenoto lice inaku prestojuva vo drugata dr`ava." Toa zna~i
deka osudenoto lice, vo odnos na izvr{uvaweto na stranskata krivi-
~na odluka, ne mora da ima dr`avjanstvo ili `iveali{te vo dr`avata
na izvr{uvaweto na odlukata. Za toa e dovolno vo dr`avata na izvr-
{uvaweto na presudata, navedenoto lice da ima samo prestojuvali{te.
4 0 Soglasnost na osudeniot. Posmatrano od stojali{te na negovata
pravna priroda, izvr{uvaweto na stranska krivi~na presuda, na-
~elno ja isklu~uva mo`nosta voljata na osudenikot da bide relevantna
okolnost za toa izvr{uvawe. Toa na~elo od koe poa|a i Evropskata konvencija
za me|unarodna va`nost na krivi~nite presudi e logi~no i
prifatlivo ako liceto ve}e se nao|a vo zamolenata dr`ava (dr`avata
na izvr{uvaweto na presudata). Me|utoa ako osudenoto lice, sî u{te,
se nao|a na izdr`uvawe na kaznata vo dr`avata molitel (dr`avata na
donesuvaweto na presudata), mo`at da postojat zna~ajni humani pri-
~ini izvr{uvaweto na taa kazna sepak da ne í se otstapi na zemjata na
534

negovoto dr`avjanstvo (na primer, negovoto dolgogodi{no prestojuvawe
vo dr`avata koja ja donela presudata, semejnite priliki i sredinata
vo koja `ivee, poblagiot re`im na izdr`uvaweto na kaznata vo
dr`avata molitel, i sl.). Ottamu prete`nuva stojali{teto deka soglasnosta
na osudenikot e pretpostavka za prenos na izvr{uvaweto na
negovata sankcija vo stranstvo. Vo taa smisla se stipulirani odredbite
od na{ite dogovori so Avstrija (~l. 17 st. 1), Hrvatska (~l. 2 st.
1 t. 3), Slovenija, (~l. 2 st. 1 t. 3), Turcija (~l. 52 st. 1) i Albanija (~l.
2 st. 1 t. 3). Vo taa smisla e i ~l. 7 na Evropskata konvencija za transfer
na osudenite lica. Dokolku osudenoto lice ne e vo sostojba da ja
izrazi svojata volja (ne mo`e da dade pravnova`e~ka soglasnost za prenos
na nadzorot ili izvr{uvaweto) potrabno e da se dobie soglasnost
od negoviot zakonski zastapnik (polnomo{nik) spored pravoto na
dr`avata vo koja liceto ima svoe `iveli{te. 394
Postoeweto na pozitivni pretpostavki go postavuva pra{aweto
dali zamolenata dr`ava na barawe na dr`avata molitel e obvrzana
da ja izvr{i nejzinata krivi~na presuda. Spored ~l. 6 na Evropskata
konvencija za me|unarodna va`nost na krivi~nite presudi e predvidena
na~elna obvrska na zamolenata dr`ava da go prezeme izvr{uvaweto,
no pritoa se naveduvaat brojni taksativno opredeleni pri~ini spored
koi taa zemja mo`e da go odbie baraweto. Spored Evropskata konvencija
za treansfer na osudeni lica izvr{uvaweto na stranska krivi~na
presuda, odnosno prenosot na izvr{uvaweto na krivi~nata sankcija,
zavisi od ocenkata na zamolenata dr`ava za toa dali }e mu izleze vo
presret na baraweto. Na{ite dogovori so Avstrija, Hrvatska, Slovenija,
Albanija, (site vo ~l. 1 st. 1 t. 1 i 2) predviduvaat izri~na obvrska
za dogovornite dr`avi zaemno da vr{at nadzor vrz uslovno osudenite
ili uslovno otpu{tenite lica, odnosno da izvr{uvaat kazni (spored
~l. 49 st. 1 od dogovorot so Turcija samo kaznata zatvor) ili preventivni
merki. Inaku, spored na{eto vnatre{no pozitivno pravo, za
izvr{uvaweto na stranska krivi~na presuda se bara postoewe na me|unaroden
dogovor. Ottamu toa gi vospostavuva i dvete mo`nosti: izvr-
{uvaweto na stranska krivi~na presuda sprema dogovorot da bide
obvrska na stranskata na zamolenata dr`ava ili samo fakultativna
mo`nost (~l. 505 st. 1 ZKP).
394 Vidi: dogovor za me|usebno izvr{uvawe na sudski odluki vo krivi-
~nite predmeti so Avstrija (~l 17 st. 4), so Hrvatska (~l. 2 st. 3), so Slovenija
(~l. 2 st 3), i Albanija (~l. 2 st 3). Vo ~l. 52 st. 2 od dogovorot so Turcija se
zboruva za takva soglasnost samo vo odnos na zatvorenik za{to toj dogovor ne
predviduva prenos na nadzor na uslovno osudeni ili uslovno oslobodeni lica.
535

2.2. Negativni pretpostavki (pre~ki) za izvr{uvawe na stranska
krivi~na presuda
1 0 Izvr{nost na stranskata krivi~na presuda. Stranskata
krivi~na presuda osven {to e pravosilna mora da bide i izvr{na, t. e.
za nejzinoto izvr{uvawe ne smeat da postojat pravni pre~ki kako {to
se zastarenost, amnestia i sl. Vo taa smisla, Evropsata konvencija za
me|unarodna va`nost na krivi~nite presudi, (~l. 6 t. h i l), dogovorot
so Avstrija, (~l. 6), dogovorot so Hrvatska, (~l 3. st. 1 t. 5), dogovorot
so Slovenija (~l. 3 st. 1 t. 5) i dogovorot so Albanija (~l. 3 sr. 1 t. 5).
2 0 Krivi~na sankcija pod opredelen minimum ne mo`e da bide
izvr{ena vo stranstvo. Spored ~l. 17 st. 1 t. 2 na dogovorot so Avstrija
nema mesto za izvr{uvawe ako osudenikot se nao|a vo zatvorot na
dr`avata na izrekuvaweto na presudata, a vo vreme na podnesuvaweto
na baraweto treba da izdr`uva kazna zatvor ili preventivna merka vo
traewe pomalo od ~etiri meseci. Od druga strana spored dogovorite so
Hrvatska, Slovenija i Albanija nema mesto za izvr{uvawe ako osudenoto
lice za vreme na podnesuvaweto na zamolnicata ima za izdr`uvawe
pomalku od {est meseci od izre~enata kazna ili merka {to ja vklu-
~uva i uslovnata osuda. 395 Evropskata konvencija za transfer na osudenite
lica predviduva rok od 6 meseci (~l. 3 st. 1 t. s).
3 0 Dr`avjanstvo na osudeniot. Po pravilo nema predavawe na
stranska dr`ava poradi vr{ewe nadzor ili izvr{uvawe na sankcija
izre~ena na sopstven dr`avjanin (~l. 18 na dogovorot so Avstrija, ~l. 6
na dogovorot so Hrvatska i ~l. 4 na dogovorite so Slovenija i Albanija).
4 0 Pre~ki vo po{iroka smisla:
- vid na krivi~noto delo. Soglasno ~l. 3 st. 1 t. 2 na dogovorot
so Albanija, nema izvr{uvawe na stranska sudskata odluka ako, spored
ocenka na zamolenata dr`ava, deloto e od politi~ka ili voena priroda.
Spored ~l. 3 st. 1, ~l. 4 i ~l. 5 od dogovorot so Avstrija i ~l. 3. st.
1 t. 2 na dogovorite so Hrvatska i Slovenija, nema izvr{uvawe na
stranska krivi~na presuda za politi~ki, voeni i fiskalni krivi~ni
dela.
- sprotivstavenost na na~elata na me|unarodniot poredok ili
na sigurnosta na zamolenata dr`ava (~l. 10 na dogovorot so Avstrija i
~l. 3 st. 1 t. 1 i 3 na dogovorite so Hrvatska, Slovenija i Albanija).
395
Vidi ~l. 2 st. 1 t. 6 od navedenite dogovori. Samo po isklu~ok stranite
mo`at da se dogovorat za prenos na nadzor ili izvr{uvawe i vo slu~aj
koga krivi~nata sankcija ili vremeto na proveruvawe na uslovno izre~enata
krivi~na sankcija, koja osudenoto lice u{te treba da ja izdr`i, e pomala od
onaa predvidena vo odredbata vo st. 1 t. 6 na ovoj zakon (~l. 2 st 2 na navedenite
dogovori).
536

- na~eloto ne bis in idem (~l. 9 na dogovorot so Avstrija i ~l. 3
st. 1 t. 7 na dogovorite so Hrvatska, Slovenija i Albanija).
- azil na osudenoto lice vo dr`avata na izrekuvaweto na presudata
(~l. 17 st. 2 t. 1 na dogovorot so Avstrija, ~l. 3 st. 1 t. 10 na
dogovorot so Hrvatska i ~l. 3 st. 1 t. 9 na dogovorite so Slovenija i
Albanija).
- presuda donesena vo otsustvo (~l. 8 na dogovorot so Avstrija,
~l. 3 st. 1 t. 8 na dogovorite so Hrvatska, Slovenija i Albanija).
- nadle`nost na vonredniot sud vo dr`avata molitel (~l. 7 na
dogovorot so Avstrija i ~l. 3 st. 1 t. 9 na dogovorot so Hrvatska).
- pravilata za prostorno va`ewe na krivi~nata postapka (na
primer, koga nekoja dr`ava od na{ata bi barala izvr{uvawe za delo
koe podle`i na onie pravila za prostornoto va`ewe na na{iot krivi~en
zakonik koi imaat primaren karakter, t. e. sekoga{ baraat za
niv da se sudi kaj nas bez ogled dali deloto e ve}e presudeno vo stranstvo
(v. ~l. 117 KZ, kade prakti~no doa|a predvid samo falsifikuvawe
{to se odnesuva na doma{ni pari).
Toga{ koga postoi nekoja od navedenite pre~ki za izvr{uvawe
na stranska krivi~na presuda, ne mo`e da se pristapi kon izvr{uvawe.
3. POSTAPKA ZA IZVR[UVAWE NA STRANSKA KRIVI^NA
PRESUDA
3.1. Postapka vo zamolenata dr`ava
Postapkata za izvr{uvawe na stranska presuda vo zamolenata
dr`ava (postapka za prezemawe na izvr{uvaweto na krivi~nata presuda
od stranstvo) e onaa postapka {to se vodi po barawe na stranska
dr`ava, za nejzina krivi~na presuda (dr`ava na izrekuvaweto na presudata),
za izvr{uvawe na presudata sprema dr`avjanin na zamolenata
dr`ava, vo taa dr`ava (dr`ava na izvr{uvaweto). Taa postapka se ostvaruva
vo dve fazi: 396
1. Prvata faza na ovaa postapka se ostvaruva pred nadle`nite
dr`avni organi za raboti od oblasta na me|unarodnite odnosi vo krivi~nite
predmeti, koi imaat pravo na meritorno odlu~uvawe za toa
dali baraweto za izvr{uvawe na stranskata krivi~na presuda }e se
prifati ili }e se otfrli. Meritorniot organ koj vo na{ata dr`ava e
396
Vo nekoi me|unarodni dogovori (naj~esto bilateralni dogovori na
SAD do drugi dr`avi od amerikanskiot kontinent) se predviduva neposredno
izvr{uvawe na stranska krivi~na presuda so ednostavno prenesuvawe (pradavawe
ili prezemawe) na izvr{uvaweto na krivi~nata sankcija, naj~eto kaznata
li{uvawe od sloboda koja osudenikot ja izdr`uva vo dr`avata molitel.
Ottamu vo niv izostanuva bilo kakva postapka za prethodno ispituvawe na
stranskata krivi~na presuda.
537

dol`en da ja donese, i za karakterot na svojaat odluka da ja izvesti
dr`avata koja podnela barawe za izvr{uvawe e Ministerstvoto za
pravda. 397
Vo ovaa faza, vo koja se odlu~uva za uka`uvaweto na ovoj vid na
pravna pomo{, vo soglasnost so na{ite bilateralni dogovori za me|usebno
izvr{uvawe na sudki odluki vo krivi~nite predmeti, vsu{nost,
nema nitu prethodno ni dopolnitelno odlu~uvawe za celishodnosta na
prenesuvawe na krivi~nata presuda. Ovde mo`e da se zboruva samo za
prethodna kontrola na formalnata ispravnost na baraweto {to go
vr{i organot na koj, vo smisla na dogovornite odredbi, toa barawe mu
se upatuva.
2. Otkako nadle`niot dr`aven organ za ocenka na baraweto }e
odlu~i za negovo prifa}awe i koga za toa }e ja izvesti dr`avata {to
go podnela, predmetot mu se dostavuva na nadle`niot sud pred koj se
vodi vtorata faza na ovaa postapka. Toj sud vo postapka propi{ana so
me|unaroden dogovor ili vrz osnova na nacionalnoto zakonodavstvo,
stranskata krivi~na presuda ja proglasuva za izvr{na vo sopstvenata
dr`ava. Za toa odlu~uva na sednica na sovet od trojca sudii, a za sednicata
se izvestuvaat javniot obvinitel i branitelot. Na{iot ZKP
ne ka`uva ni{to za postapkata na toa odlu~uvawe, tuku vo ~l. 505 st. 6
samo naveduva deka za izvr{uvaweto na stranskata krivi~na presuda se
donesuva odluka protiv koja mo`e da izjavat `alba javniot obvinitel,
osudenikot ili negoviot branitel. Mesnata i stvarnata nadle`nost se
opredeleni so ~l. 505 st. 3 i 4, a sodr`inata na izrekata na presudata e
regulirana so ~l. 505 st. 5. Site ostanati procesno pravni pra{awa so
koi stranskata krivi~na presuda se proglasuva za nacionalno izvr{na,
se temelat vrz supsidijarnata primena na op{tite pravila na
na{eto krivi~noto procesno pravo (~l. 502 ZKP).
Celta na ovaa faza na postapkata e prilagoduvawe na stranskata
krivi~na presuda na pravniot sistem na dr`avata na izvr{uvaweto
- transformacija na sankcijata izre~ena so stranska presuda vo pravniot
sistem na dr`avata na izvr{uvaweto. Spored ova, denes op{toprifateno
stojali{te, za stranskata krivi~na presuda da bide priznaena,
odnosno izvr{ena vo doma{not praven sistem, taa mora da podle-
`i na opredelena postapka na ispituvawe na pretpostavkite (uslovite)
za takvoto priznavawe i izvr{uvawe - postapka na egzekvatura. 398
397
Vidi: ~l. 5 i 6 vo vrska so ~l. 15-18 na Evropskata konvencija za me-
|unarodna va`nost na krivi~nite presudi, ~l. 5-10 na Evropskata konvencija
za transfer na osudeni lica, i dogovorite za me|usebno izvr{uvawe na sudski
odluki vo krivi~ni predmeti: ~l. 30 i ~l. 22 so Avstrija, ~l. 20 i ~l. 3 st. 2 so
Hrvatsaka i ~l. 21 i ~l. 5 st. 1 so Slovenija i Albanija.
398
Egzekvatura pretstavuva dozvola da se priznae ili izvr{i stranska
sudska presuda {to ja stava sudot na dr`avata vo koja se bara priznavaweto
ili izvr{uvaweto na stranskata sudska odluka. Stranskata presuda ili sud-
538

Celta na egzekvaturata e dvostrana: ispituvawe dali vo stranskata
krivi~na postapka pri donesuvaweto na presudata se po~ituvani opredeleni
garancii na pravata na gra|anite, i po potreba, prilagoduvawe
na stranskata krivi~na sankcija na odredbite na doma{noto zakonodavstvo.
Vo odnos na prilagoduvaweto (adaptiraweto) na stranskata
krivi~na sankcija na odredbite na doma{noto zakonodavstvo denes se
izgradeni pove}e principi. Ovie zna~ajni principi na transformacija
na sankcijata izre~ena so stranska krivi~na presuda vo pravniot sistem
na dr`avata na izvr{uvaweto, se sodr`ani vo site multilateralni
i bilateralni konvencii koi se odnesuvaat na problematikata
na izvr{uvaweto na stranska krivi~na presuda, a delum i vo vnatre{-
noto pravo na dr`avite.
a) Me|u tie principi prvostepeno zana~ewe ima na~eloto na
zabrana na reformacio in peius. Ova na~elo vo odnos na transformacijatata
na stranaskata krivi~na presuda go postavuva pra{aweto na granicite
na nejzinoto preispituvawe, za{to go istaknuva baraweto na
ednakov tretman na stranskata krivi~na presuda so koj se obvrzani i
dr`avata na izvr{uvaweto i dr`avata koja ja izrekla presudata i na
osudenoto lice. So nego, vsu{nost, se obezbeduva primena na pravoto
{to e popovolno za osudenoto lice: so izvr{uvawe na odlukata vo
druga dr`ava osudenoto lice ne smee vo nikoj slu~aj da bide dovedeno
vo pote{ka polo`ba odo{to go imala vo dr`avata na izrekuvaweto na
presudata. 399
Me|utoa, so ogled na toa {to kaj prezemaweto na izvr{uvaweto
na stransaka krivi~na sankcija sekoga{ se primenuva vnatre{noto
pravo na zamolenata dr`ava, a ne pravoto na dr`avata molitel, principot
na zabrana na reformatio in peius nao|a na razli~ni pote{kotii vo
svojata prakti~na primena. Imeno, pra{aweto na usoglasuvaweto na
stranskata krivi~na sankcija so doma{noto zakonodavstvo mo{ne
~esto se komplicira poradi razlikite vo vnatre{noto pravo na zainteresiranite
dr`avi. Taka na primer, mo`ni se slu~ai koga vnatre{-
noto pravo na zainteresiranite dr`avi se razlikuva so ogled na predviduvaweto
ili otsastvoto na razli~ni vodovi na kaznata li{uvawe
od sloboda, predviduvaweto ili otsustvoto na do`ivotna kazna li{uvawe
od sloboda, nemo`nosta vo ednata od zainteresiranite dr`avi za
ska odluka {to dobila egzekvatura dobiva sila na pravosilno presuden predmet
(res iudicata) i na doma{nata teritorija, i mo`e prisilno da bide izvr-
{ena.
399
Takva odredba e sodr`ana vo ~l. 44 st. 2 i 48 st. 2 od Evropskata konvencija
za me|unarodna va`nost na krivi~nite presudi, ~l 11 st. 1 t. d od
Evropskata konvencija za transfer na osudeni lica kako i vo dogovorite za
me|unarodno izvr{uvawe na sudski odluki vo krivi~nite predmeti so Avstrija
(~l. 23 st. 2), Hrvatska (~l. 14 st. 2), Slovenija, i Albanija (~l. 15. st. 2).
539

opredeleno delo da se izre~e pari~na kazna ili sporedna kazna koja e
predvidena vo drugata dr`ava, i sl. Osnovnite nasoki za re{avawe na
ovie pra{awa se identi~ni vo na{ite dogovori so Avstija (~l. 23 st.
1), dogovorot so Hrvatska (~l. 14 st. 1) i dogovorite so Slovenija i
Hrvatska. Popodrobni re{enija za ovie pra{awa sodr`i vo ~l. 14 st. 1
od na{iot dogovor so Turcija koj vo golem obem se dobli`uva na
re{enieto od ~l. 44 na Evropskata konvencija za me|unarodna va`nost
na krivi~nite presudi. Spored ~l. 44 st. 1 na Konvencijata: ako se prifati
baraweto za izvr{uvawe, sudot }e ja zameni sankcijata {to podrazbira
li{uvawe od sloboda izre~ena vo dr`avata molitel so sankcija
{to e propi{ana vo nejziniot zakon za ist prestap. Ovaa sankcija,
podlo`no na ograni~uvawata sodr`ani vo st. 2, mo`e da bide od ponakva
priroda ili vremensko traewe od onaa {to ja izrekla dr`avata
molitel. Ako stranskata sankcija e od pokratko traewe od minimalnata
sankcija {to mo`e da se izre~e vrz osnova na zakonot na zamolenata
dr`ava, sudot ne e vrzan za toj minimum, taka {to mo`e da izre~e kazna
koja odgovara na minimumot na sankcijata izre~ena vo dr`avata molitel.
Vo obraten slu~aj, ako stranskata sankcija go preo|a maksimumot
predviden za taa sankcija vo pravoto na zamolenata dr`ava, istata
mo`e da se izvr{i samo: 1. ako zamolenata dr`ava takva mo`nost izrazila
so izjava deponirana kaj generalniot sekretar na Sovetot na
Evropa i 2. ako nejzinoto pravo, vo odnos sprema istoto delo predviduva
pote`ok vid na krivi~na sankcija, koja spored svojata priroda vo
namala raka e vo isto traewe kako i onaa sankcija {to e izre~ena vo
dr`avata molitel.
So ogled na brojnosta na situaciite {to mo`at da se javat vo
praktikata, na ova mesto opredelen prostor zaslu`uva pra{aweto na
prilagoduvaweto na stranska krivi~na presuda na na{eto doma{no
pravo.
- Ako stranskiot sud izrekol kazna li{uvawe od sloboda, {to
spored vidot se razlikuva od na{ata kazna zatvor (na primer, robija
ili strog zatvor), na{iot sud }e izre~e kazna zatvor ili do`ivoten
zatvor. Pritoa, na{iot sud kaznata zatvor }e ja izre~e rakovodej}i se
od op{tite pravila za izrekuvawe na kaznata, sodr`ani vo ~l. 39 KZ.
Me|utoa, ako na{eto pravo za krivi~noto delo od stranskata krivi~na
presuda ne predviduva kazna zatvor, tuku samo pari~na kazna, stranskata
krivi~na presuda, so ogled na toa {to kaj nas ne mo`e da se izre~e
soodvetna krivi~na sankcija, ne mo`e ni da se izvr{i.
- Ako stranskiot sud izrekol pari~na kazna, taa kazna ne mo`e
da se izvr{i vo na{ata dr`ava, zatoa {to zasega nitu eden od na{ite
bilateralni dogovori za me|usebno izvr{uvawe na sudski odluki vo
krivi~nite predmeti ne predviduvaat prezemawe poradi izvr{uvawe
na pari~na kazna. Izvr{uvaweto e mo`no samo dokolku pari~na kazna
vo stranskata zemja e pretvorena vo supletoren zatvor.
540

- Ako stranskiot sud izrekol uslovna osuda so za{titen nadzor,
na{iot sud pri izrekuvaweto na merkita na nadzor mora da uva`i {to
e mo`no pogolem broj od merkite izre~eni vo dr`avata na izrekuvaweto
na presudata. Pritoa, spored vidot i traeweto tie merki vo nikoj
slu~aj ne smeeat da bidat postrogi od merkite izre~eni vo dr`avata
na izrekuvaweto na presudata. 400 A ako dr`avata {to go izvr{uva
nadzorot ja izvesti dr`avata na izrekuvawe na presudata za postoeweto
na okolnosti koi mo`at da predizvikaat otpovikuvawe na uslovnata
osuda, i ovaa toa go stori, dr`avata na izvr{uvaweto na nadzorot
mo`e da ja izvr{i izre~enata sankcija samo ako za toa bide zamolena
od dr`avata na izrekuvawe na presudata. 401
- Ako stranskiot sud izrekol vospitna merka, na{iot sud }e
izre~e vospitna merka rakovodej}i se so op{tite pravila za celite na
vospitnite merki i kaznata maloletni~ki zatvor (~l. 73 KZ).
- Ako osudata se zasnova na pove}e krivi~ni dela a izvr{uvawe
na krivi~nata sankcija mo`e da sledi samo za del od sankcijata {to
otpa|a samo za oddelni od tie dela, dr`avata na izrekuvawe na presudata
treba da go opredeli toj del. Na{ata dr`ava kako dr`ava na
izvr{uvawe na presudata mo`e da opredeli prikladen rok za donesuvawe
na takva odluka. Ako dr`avata na izrekuvawe na presudatane postapi
vo toj rok na{ta dr`ava odlu~uva meritorno vo toj predmet rakovodej}i
se od svoeto pravo i svoite na~ela za odmeruvawe na kaznata. 402
- Najposle, pri izrekuvaweto na sankcii sprema doma{noto
pravo na zamolenata dr`ava sekoga{ mora da se presmetuva vremeto na
izdr`anata kazna vo dr`avata molitel. Ova op{to prifateno pravilo
e sodr`ano kako vo Evropskata konvencija za me|unarodna va`nost na
krivi~nite presudi, 403 taka i vo na{ite bilateralni dogovori za me|u-
400 Vo taa smisla vidi ~l. 12 st. 2 i 3 od na{iot dogovor za me|usebno
izvr{uvawe na sudski odluki vo krivi~nite predmeti so Avstrija, ~l. 8 st. st
2 i 3 od dogovorot so Hrvatska, ~l. 9 st. 2 i 3 od dogovorot so Slovenija, i ~l. 9
st 2 i 3 od dogovorot so Albanija.
401 Vidi ~l. 13 st. 3 i ~l 14 od na{iot dogovor za me|usebno izvr{uvawe
na sudski odluki vo krivi~nite predmeti so Avstrija, ~l 9 i 10 od dogovorot
so Hrvatska, ~l. 10 i 11 od dogovorot so Slovenija i ~l. 10 i 11 od dogovorot
so Albanija.
402 Vo ovaa smisla vidi ~l. 24 od na{iot dogovor za me|usebno izvr{uvawe
na sudski odluki vo krivi~nite predmeti so Avstrija, ~l 17 od dogovorot
so Hrvatska, ~l. 18 od dogovorot so Slovenija i ~l. 18 od dogovorot so
Albanija.
403 "Bilo koj del na sankcijata izre~ena vo dr`avata molitel i site
uslovi na predvremeniot pritvor {to go izdr`uva osudenoto lice po presudata
}e bidat odzemeni vo celost. Istoto }e se odnesuva na bilo koj period vo
tekot na koj osudenoto lice se nao|alo vo pritvor vo dr`avata molitel pred
541

sebno izvr{uvawe na sudski odluki vo krivi~nite predmeti. 404
b) Mo{ne zna~aen e i principot spored koj vo postapka na egzekvatura
stranskata krivi~na presuda ne se preispituva od nejzinata
sodr`inska strana, {to zna~i ne se vr{i ocenka na pravilnosta na
utvrdenata fakti~ka sostojba i primenata na materijalniot krivi~en
zakon. Vo sprotivno, toa bi bilo povrzano so povtorno vodewe na krivi~na
postapka vo dr`avata na izvr{uvaweto so {to stranskata krivi~na
presuda bi se transformirala vo doma{na presuda. Ottamu dr`avata
koja go bara izvr{uvaweto na svojata krivi~na presuda go zadr-
`uva pravoto da postapuva vo korist na osudenoto lice: amnestija, pomiluvawe,
uslovna osuda, ukinuvawe na presudata vo povtorena postapka.
Od druga strana, dr`avata koja ja izvr{uva stranskata krivi~na
presuda go zadr`uva samo pravoto da primenuva uslovna osuda i pomiluvawe.
Me|utoa, ispituvaweto na na~eloto na identitet na normata sekoga{
go postavuva baraweto za ispituvawe na pri~inite za isklu~uvawe
na protivpravnosta, krivi~nata odgovornost, ni{tovnost na kaznata
i sl. So drugi zborovi pri ocenkata na postoeweto na pretpostavkite
za prifa}awe na izvr{uvaweto, nadle`nite organi na zamolenata
dr`ava se ovlasteni do odreden stepen da ja preispituvaat stranskata
krivi~na presuda od fakti~ki i od praven aspekt. Ova pra{awe
se otvora osobeno vo situacii koga se tretira stranska presuda ~ii
predmet e delo koe so ogled na svojata priroda mo`e da pretstavuva
pre~ka za prifa}awe na baraweto za izvr{uvawe (politi~ki, voeni
ili fiskalni dela). Vo taa smisla ~l. 6 od Evropskata konvencija za
me|unarodna va`nost na krivi~nite presudi propi{uva deka dokolku
predmet na stranska krivi~na presuda e voeno, politi~ko ili fiskalno
delo (ili koga se raboti za okolnostite dali baraweto mu se protivi
na javniot poredok na zamolenata dr`ava ili deka toa e postaveno
so cel na gonewe zaradi rasa, nacionalnost, religiozni ili politi~ki
uveruvawa) od procenkata na dr`avniot organ na zamolenata
dr`ava zavisi dali ovie okolnosti }e pretstavuvaat pre~ka za prezemawe
na izvr{uvaweto. Kako {to imavme prilika da vidime i spored
odredbite na na{ite bilateralni dogovori nadzorot i izvr{uvaweto
nema da se izvr{i ako deloto na koe se zasniva sudskata odluka, spored
misleweto na zamolenata dr`ava e politi~ko, voeno ili fiskalno
krivi~no delo. So ispituvaweto na postoeweto na nekoi od navedenite
okolnosti sudijata, vsu{nost, nu`no navleguva vo su{tinsko preispituvawe
na stranskata krivi~na presuda. Spored toa, vo konstituiraweto
na pravoto na izvr{uvawe na stranska krivi~na presuda ne mo`e vo
da bide osudeno, dokolku toa se bara spored zakonot na taa dr`ava" (~l. 44 st.
3).
404
Vo taa smisla vidi: ~l. 23 st. 3 od dogovorot so Avstija, ~l. 14 st. 3
od dogovorot so Hrvatska, ~l. 15 st. 3 od dogovorot so Slovenija i Albanija.
542

celost da se izbegne ovaa faza - fazata na postapuvawe pred nadle`nite
sudovi na zamolenata dr`ava.
3. Po pravosilnosta na presudata so koja doma{niot sud izrekol
krivi~na sankcija vo odnos na izrekata na stranskata krivi~na
presuda, doa|a do ispra}awe na presudata na izvr{uvawe. Sudot ja
ispra}a presudata taka {to nejziniot zaveren prepis so klauzula na
izvr{nost go dostavuva do organot koj vo smisla na propisite za
izvr{uvawe na krivi~nite sankcii e dol`en da ja izvr{i, odnosno do
organot koj e dol`en da go povika osudenikot i da go upati na izdr`uvawe
na kaznata. Ako osudenikot se nao|a na izvr{uvawe na kaznata,
negovoto predavawe treba da se dogovori so stranskiot administrativen
organ so analogna primena na odredbata od ZKP {to se odnesuva na
ekstradirawe na lica. Na samata postapka na izvr{uvawe na stranskata
krivi~na sankcija se primenuvaat propisite na zamolenata
dr`va, 405 no pomiluvawe i amnestija mo`at da dadat i dvete dr`avi. 406
Ako zamolenata dr`ava go prezela izvr{uvaweto, privremeno
prestanuva natamo{noto izvr{uvawe vo dr`avata na izrekuvawe na
presudata, 407 a pravoto na dr`avata na izrekuvaweto na presudata kone-
~no prestanuva koga osudenoto lice celosno ja izdr`alo krivi~nata
sankcija ili taa mu e prostena. 408
Ako osudenoto lice se nao|a vo zatvor vo dr`avata na izrekuvawe
na presudata, zatvorot mo`e da trae do negovoto predavawe na dr`avata
na izvr{uvawe na presudata. 409 Ako, me|utoa, osudenikot go izbegne
izvr{uvaweto vo zamolenata dr`ava, dr`avata na izrekuvawe na
presudata povtorno steknuva pravo na izvr{uvaweto na ostatokot na
kaznata. 410
3.2. Postapka vo dr`avata {to zamoluva
Postapkata za izvr{uvawe na presuda vo dr`avata {to zamoluva
(postapka za predavawe na izvr{uvaweto na krivi~nata presuda
405
Vidi: ~l. 21 od dogovorot so Avstija, ~l. 15 od dogovorot so Hrvatska,
~l. 16 od dogovorot so Albanija i Slovenija.
406
^l. 20 i 21 od dogovorot so Avstija, ~l. 4 od dogovorot so Hrvatska,
~l. 6 od dogovorite so Slovenija i Albanija.
407
^l. 9 st. 1 na Evropskata konvencija za me|unarodna va`nost na krivi~nite
presudi.
408
Vidi: ~l. 8 od Evropskata konvencija za transfer na osudenite
lica, ~l. 25 st. 1 i 2 od dogovorot so Avstija, ~l. 18 od dogovorot so Hrvatska i
~l. 19 od dogovorite so Slovenija i Albanija.
409
Vidi: ~l. 25 st 1 od dogovorot so Avstija, ~l. 18 st. 1 od dogovorot so
Hrvatska, ~l. 19 st. 1 od dogovorite so Slovenija i Albanija.
410
^l. 25 st. 3 od dogovorot so Avstija, ~l. 18 st. 3 od dogovorot so
Hrvatska i ~l. 19 st 3 od dogovorite so Slovenija i Albanija.
543

vo stranstvo) e onaa postapka {to se vodi po barawe na stranski dr`avjanin
osuden od doma{en sud ili lice ovlasteno so dogovor vo doma-
{nata dr`ava (dr`ava na izrekuvaweto na presudata), za izvr{uvawe
na krivi~na sankcija sprema stranskiot dr`avjanin, vo negovata dr`ava
(zamolena dr`ava - dr`ava na izvr{uvaweto).
Na{eto vnatre{no zakonodavstvo re~isi ne sodr`i propisi za
ovaa postapka. Vo ovaa smisla ZKP sodr`i samo edna odredba (~l. 505
st. 7) vo koja se veli deka: Ako stranskiot dr`avjanin osuden od doma-
{en sud ili liceto ovlasteno so dogovor podnese molba do prvostepeniot
sud osudeniot da ja izdr`uva kaznata vo svojata zemja, prvostepeniot
sud }e postapi po me|unarodniot dogovor. Toa zna~i deka sudot
treba da ispita dali postojat pretpostavki za izvr{uvawe na doma-
{nata krivi~na presuda vo stranstvo, 411 i spored odredbite od bilateralniot
dogovor da go dostavi baraweto i da ja prilo`i soodvetnata
dokumentacija 412 i na propi{an na~in baraweto da í go dostavi na stranskata
zemja. 413
Ovde, me|utoa, se postavuva pra{awe za ovlastenite subjekti
{to se nositelite na inicijativata za prenos na izvr{uvaweto. Na{ite
dogovori so Avstrija (~l. 16 st. 1), Hrvatska (~l. 13 st. 1), Slovenija
i Albanija (~l. 14 st 1) i Turcija (~l. 50) vo prv red predviduvaat deka
prenosot na izvr{uvaweto mo`e da go pobara dr`avata vo koja liceto
e osudeno (dr`avata vo koja e donesena presudata). Toa zna~i deka
inicijativata za toa mo`e da poteknuva od bilo koj dr`aven organ koj
spored prirodata na rabotite e povrzan so postapkata za donesuvawe i
izvr{uvawe na presudata. Spored navedenata odredba proizleguva deka
krugot na ovlastenite subjekti e po{irok od predvideniot so ~l. 505
st. 7 ZKP. A so ogled na toa deka odredbite na me|unarodnoto sekoga{
imaat prednost pred vnatre{noto pravo, nema pre~ki na toj na~in da
se postapi i koga baraweto poteknuva od direktorot na kazneno-popravna
ustanova vo koja osudenikot ja izdr`uva kaznata, direktorot na direkcijata
na izvr{uvawe na sankciite, ili pak od samiot prvostepen
sud koj ja donel pravosilnata presuda protiv stranecot, ako bilo koj
od niv smeta deka nejzinoto izvr{uvawe treba da se predade na stranska
dr`ava. Osven toa, site na{i bilateralni dogovori za izvr{uvawe
na stranska krivi~na presuda ne go isklu~uvaat pravoto na osudenoto
lice, negoviot zakonski zastapnik, bra~niot drugar, rodninata vo
prava linija, bratot ili sestrata, da podnesat molba za prenos na
411
Vidi: ~l. 17 i 18 od dogovorot so Avstija, ~l. 3 i 6 od dogovorot so
Hrvatska, ~l. 3-4 od dogovorite so Slovenija i Albanija.
412
Vidi: ~l. 28 i 29 od dogovorot so Avstija, ~l. 23-24 od dogovorot so
Hrvatska, ~l. 23-24 od dogovorot so Slovenija i ~l. 23-24 od dogovorot so Albanija.
413
Vidi: ~l. 30 od dogovorot so Avstija, ~l. 20 od dogovorot so Hrvatska,
~l. 21 od dogovorite so Slovenija i Albanija.
544

izvr{uvaweto na sudot {to ja donel odlukata, ili do nadle`niot
organ na dr`avata {to ja donel presudata, ili dr`avata ~ij dr`avjanin
e osudenoto lice (odnosno, vo koe ima svoe `iveali{te).
545

546

KORISTENA LITERATURA
A
Alagi}, Vojislav: Primjena mera protiv odugovla~enja krivi~nog postupka
na podru~ju Okru`nog suda u Osjeku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-
10, str. 319-322.
Aleksi}, @ivoin: Primena poligrafa u krivi~nom postupku, JRKKP,
Beograd, 1987/2, str. 83-97.
Aleksi}, @ivoin i Milovanovi|, Zoran: Neka aktuelna pitanja ve{ta-
~enja u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1989/4, str. 117-128.
A}imovi}, Mihajlo: Pravci kriminalne psihologije, Savremena administracija,
Beograd, 1976.
... Savremena nauka o ~oveku i osnovni pojmovi krivi~nog prava,
Arhiv, Beograd, 1974/3-4.
... Postupak prema mentalno obolelim u~iniocima krii~nih dela, Zbornik
Pravnog fakulteta u Zarebu, Zareb, 1984/1-2, str. 73-84
... @rtvin iskaz u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1981/2, str.
215-222.
... Postizanje istinitosti presuda, JRKKP, Beograd, 1971/2, str. 233-
250.
... Psihologija su|enja, Savremena administracija, Beograd, 1987.
Atanackovi}, Dragoljub: Kriteriumi odmeravanja kazne, Prosveta,
Beograd, 1975.
B
Babi}, Goran: Postupanje s predmetima oduzetim u krivi~nom postupku,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1988/5, str. 612-619.
Backovi}, Predrag: Osuda u inostranstvu i izdr`avanje kazne u Jugoslaviji,
Pravni `ivot, Beograd, 1978/11, str. 45-51.
Ba~i}, Franjo: Zna~aj materijalnog krivi~nog zakonodavstva za efikasnost
krivi~nog pravosu|a, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/2.
... Sudsko odmeravanje kazne, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu,
Zagreb, 1978/3-4, str. 199-226.
... Nekolku napomeni vo vrska so problemot na individualizacijata
kaj polnoletnite delinkventi, Pravna misla, Skopje, 1964/5-6,
str. 46-53.
Bakalovi}, Hasan: Sudovi u pretkrivi~nom postupku, JRKKP, Beograd,
1979/2, str. 103-115.
547

Bassiouni, M. C: Usporedna studija me|unarodnih ugovora Sjedinjenih
Ameri~kih dr`ava s Meksikom i Kanadom o izvr{enju krivi~nih sankcija,
Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1978/3-4.
Ba{i}, Mirko: Zbirka ugovora i konvencija o medzunarodnoj pravnoj
pomo}i, Narodne novine, Zagreb, 1963.
Bayer, Magda: Odnos svrhe krivi~nih sankcija i kriterija njihove primene,
JRKKP, 1969/1.
Bayer Vladimir: Jugoslovensko krivi~no procesno pravo, Knjiga prva,
Uvod u teoriju krivi~nog procesnog prava, Peto prera|eno izdanje, Informator,
Zagreb, 1977.
... Jugoslovensko krivi~no procesno pravo, Druga knjiga, Pravo o ~injenicama
i njihovim utvr|ivanju u krivi~nom postupku, Drugo prera|ano
izdanje, Informator, Zagreb, 1978.
... Pravni problemi upotrebe tehni~kih snimki ~injenica u~injenih izvan
krivi~nog postupka kao dokaz u tome postupku, Zbornik Pravnog fakulteta u
Zarebu, Zareb, 1978/3-4, str. 183-196.
... Pitanje upotrebljivosti neformalnih iskaza osoba kao dokaz u krivi-
~!nmom postupku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1978/4, str. 15-29.
... Akuzatorni i inkvizitorni elementi u na{em krivi~nom postupku,
Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1954/1-2.
... Osnove op}e teorije o dokazima u krivi~mom postupku, JRKKP,
Beograd, 1963/2, str. 145-177.
... Problematika pravnih lekova protiv prvostepene presude u kontekstu
suvremene reforme krivi~nog procesnog prava, Rad JAZU, 1982.
Ba~i}, Franjo: Sudsko odmeravanje kazne, Zbornik Pravnog fakulteta
u Zagrebu, Zagreb,1978/3-4, str. 199-280.
... Krivi~no pravosu|e i ustavnost i zakonitost, Na{a zakonitost, Zagreb,
1987/11-12, str. 1199-1218.
Beccaria, Cesare: O zlo~inima i kaznama, Logos, Split, 1984.
Bejatovi}, Stanko: Mere za obezbe|enje prisustva okrivljenog u krivi~nom
postupku Sovjetaskog Saveza, JRKKP, Beograd, 1988/3, str. 37-48.
... O{te~eni u krivi~nom postupku i pretstoje}e izmene u ZKP,
JRKKP, Beograd, 1989/4, str. 129-145.
Bejljanski, Slobodan: Odbrana okrivljenog u krivi~nom postupku,
JRKKP, Beograd, 1989/4, str. 163-176.
Birin, V: Problemi ostvarivanja medzunarodne krivi~nopravne pomo}i
u praksi, JRKKP, Beograd, 1984/1-2, str. 81-98.
Bo{kovi}, Mi}o: Krivi~noprocesni i kriminalisti~ki aspekti hitnih istra-
`nih radnji (~l. 154 ZKP), 13 Maj, Beograd, 1989/5. str. 3-12.
Brajovi}, Bo{ko: Postupanje sa stranim dr`avjanima - izvr{iocima krivi~nih
dela na teritoriji Jugoslavije, JRKKP, Beograd, 1971/3, str. 510-518.
Buni}, Dragan: Zna~aj pretkrivi~nog postupka za krivi~ni postupak,
13 Maj, Beograd, 1989/5, str. 37-49.
Buturovi}, Jovan: Psihijatrisko ve{ta~enje u krivi~nom postupku (pravni
aspekt), JRKKP, Beograd, 1980/13-4, str. 429-477.
548

... Da li je vreme za temeljnu reviziju krivi~nog postupka, JRKKP, Beograd,
1988/2, str. 29-52.
... Osnovni pravci budu~eg razvoja Jugoslovenskog krivi~noprocesnog
zakonodavstva, JRKKP, Beograd, 1989/4, str. 97-115.
C
Carter, Robert: Izve{taj o ispitivanju li~nosti okrivljenog pre sudske
odluke, JRKKP, Beograd, 1972/3, str. 471-478.
Center, Oto: O odmeravanju kazni, Priru~nik Zagreb, 1966/3.
Cetini}, Marinka: Institut zastarelosti u jugoslovenskom krivi~om pravu,
JRKKP, Beograd, 1983/1-2, str. 137-158.
Cvijovi}, Obrad: Medzunarodna krivi~nopravna pomo~ u praksi redovnih
sudova i javnih tu`ila{tva, Jugoslovenska revija za medzunarodno pravo,
Beograd, 1981/1-3, str. 221- 231.
... Uloga predsednika vje}a u novom krivi~nom postupku, JRKKP,
Beograd, 1978/4, str. 53-71.
Cvijovi}, Obrad i Dragomir Popovi}: Zakon o krivicnom postupku sa
komentarom, objasnjenjima i uputstvima za prakti~nu primenu, Privredna
{tampa, Beograd, 1981.
Coti}, Du{an: Deseti medzunarodni kongres za krivi~no pravo (Rim,
1969), JRKKP, Beograd, 1970/3, str. 212-233.
... Ustupanje predmeta stranaca i prihvatanje predmeta jugoslovenskih
gradzana radi gonenja i izdr`avanja kazne kao savremeni oblici medzunarodne
pravne pomo}i u krivi~nim strvarima, JRKKP, Beograd, 1984/1-2,
str. 59-80.
... XIII Medzunarodni kongres za krivi~no pravo (Kairo, 1-7. oktobra
1984 godine) - IV. Sekcija: Srtukture i metode medzunarodne i regionalne saradnje
u krivi~nim stvarima, JRKKP, Beograd, 1984/3-4, str. 518-522.
... Razvoj sovetskog sudstva i krivi~nog postupka, JRKKP, Beograd,
1967/4, str. 525-536.
Crni}, Jadranko: Preventivni zatvor u jedinsvenom postupku (~l. 426
st. 2 ZKP), JRKKP, Beoard, 1965/1, str. 79-85.
... Dali je dopu{ten zahtev za za{titu zakonitosti protiv odluka vrhovnoh
suda kojom je odlu~eno o zahtevu za za{titu zakonitosti, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1976/10, str. 131-134.
Czubinski, Lucijan: Organizacija i djelokrug aktivnosti javnog tu`ioca
NR Poljske, JRKKP, Beograd, 1981/1, str. 51-63.
^
^ejovi}, Bora: Istoriski razvoj principa individualizacije krivi~ih sankcija,
Arhiv, Beograd, 1971/2-3.
549

550
D
Dama{ka, Mirijan: Saoba~ajni delikti stranaca, JRKKP, Beograd,
1971/3, str. 375-404.
... O pojmu istog dela za potrebe pravomo~nosti, Na{a zakonitost, Zagreb,
1961/1-2.
... Procesne posledice upotrebe dokaza dobivenih na nedozvoljeni na-
~iin, Na{a zakonitost, Zagreb, 1960, str. 220-230.
... Potajna upotreba sprava za prislu{kivanje u krivi~nom postupku,
Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1960/1-4, str. 196-206.
... Napomene o po~etku krivi~nog postupka i po~etku primjene procesne
norme, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1969/1.
Davos, Patris: Funkcija i satus na javnoto obvinitelstvo vo
Francija, Makedonska revija za kazneno pravo i kriminologija, Skopje,
1995/1-2, str. 363-377.
Despotovi}, Erika: Organizacija maloletni~kog sudovanja, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1987/2-3, str. 215-220.
... Neke va`nije izmene odredaba krivi~nog postupka prema maloletnicima
u Zakonu o krivi~nom postupku iz 1976 god. i njihova primena u praksi,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 287-293.
Dimitrijevi}, Dragoljub: Krivi~no procesno pravo, osmo dopunjeno
izdanje, Savremena administracija, Beograd, 1982.
... Za uspe{niji krivi~ni postupak, JRKKP, Beograd, 1973/2, str. 203-
216.
... Osnovi u~enja o krivi~nom postupku kao pravnom odnosu, JRKKP,
Beograd, 1988/3, str. 3-8.
... O istini u krivi~nom postupku, Godi{njak Pravnog fakulteta u Sarajevu,
Sarajevo, 1954.
Dimitrijevi}, Vojin: Me|unarodnopravna za{tita osoblja stranih diplomatskih
misija bez diplomatskog statusa, 13 Maj, Beograd, 1966/4, str.
322-345.
... Politi~ko krivi~no delo i ekstradicija, JRKKP, Beograd, 1968/2, str.
198-220.
... Medzunarodni terorizam i ekstradicija. Zbornik pravnog fakulteta u
Zagrebu, Zagreb, 1979/1-2, str. 205-214.
\
\akovi}, Dragoljub: Organizacija i problemi finansisko-materijalnih
ve{ta~enja u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1980/13-4, str. 469-475.
\or|evi}, M. \or|e: Dr`anje u~inioca u krivi~nom postupku i odmeravanje
kazne, JRKKP, Beogard, 1983/1-2, str. 125-136.
\or|evi}, Miroslav: Osnovi op{teg dela krivi~nog prava SFRJ, Vi{a
{kola za unutra{nje poslove, Beograd, 1973.
... Dr`anje u~injioca u krivi~nom postupki i odmeravanje kazne,

JRKKP, Beograd, 1983/1-2.
\or|evi}, Nenad: Privilegije i imunitet diplomatskih pretstavnika, 13
Maj, Beograd, 1979/2, str. 31-38.
F
Filipovi}, Velimir: Odgovornost bez krivnje ("strict liability") u engleskim
presudama, Na{a zakonitost, Zagreb, 1963/11-12, str. 515-519.
Fridl Gordana: Nove odredbe o na~elu oportuniteta krivi~nog progona
maloletnika, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 294-298.
Foucault, Michel: Nadzor i kazna, ra|anje zatvora, Informator, Zagreb,
1994.
G
Gartner, Robert i Gitchoff, Thomas: Izve{taj o ispitivanju okrivljenog
pre sudske odlu{e, JRKKP, Beograd, 1972/3, str. 471-478.
Gavri}, Obrad: Historiski i uporedno-pravni prikaz uvi|aja, 13 Maj,
Beograd, 1987/5, str. 50-60.
Ga{i}, Sne`ana: XIX redovno godi{nje savetovanje Saveza udru`enja
za krivi~no pravo i kriminologiju Jugoslavije, Na{a zakonitost, Zagreb, 1982/1,
str. 81-94.
... Problematika zahtjeva za izvanredno preispitivanje pravomo}ne
presude (~l. 425-429 ZKP), Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 279-283.
Glowatszky, Ivo: Promene u procesnom polo`aju i funkcii pri utvr|ivanu
~injenica u krivi~nom postupku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10,
str. 255-259.
Gomien, Donna: Kratok vodi~ niz Evropsakata konvencija za
~ovekovi prava, Sovet na Evropa, Strazbur, 1991 (prevod).
Grbin, Ivo: Priznanje i izvr{enje odluka stranih sudova, Informator,
Zagreb, 1980.
Gredelj, Vladimir: Neka pitanja u vezi s po~etkom toka roka za `albu
u odnosu na odredbe iz ~l. 360 st. 2 u kontekstu izmenjenog ~l. 123 st. 4 ZKPa,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1986/4, str. 623-633.
Gruba~, Mom~ilo: Uslovi za ostvarivanje prava na naknadu {tete zbog
neopravdane osude, Zbornik Pravnog fakulteta u Zarebu, Zareb, 1978/3-4,
str. 365-382.
... Sudija pojedinac ukrivi~nom postupku, Zbornik Pravnog fakulteta
u Zarebu, Zareb, 1984/1-2, str. 53-64.
... Kultura i krivi~ni postupak, JRKKP, Beograd, 1975/1, str. 37-48.
... Dejstvo strane krivi~ne presude u doma~em pravu, Zbornik radova
pravnog fakulteta u Novom Sadu, Novi Sad, 1966.
... Aktuelni problemi za{tite sloboda i prava radnih ljudi i gra|ana u
krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1980/3-4, str. 357-368.
551

... Naknada {tete za neopravdanu osudu i neosnovano li{enje slobode,
Savremena administracija, Beograd, 1979.
... Za{tita prava ~oveka u jugoslovenskom krivi~nom postupku,
JRKKP, Beograd, 1979/1, str. 123-149.
... Pitanje obrazovanja kadrova za krivi~no pravosu|e na pravnim
fakultetima, JRKKP, Beograd, 1978/4, str. 73-84.
... Na~elo legaliteta u krivi~nom procesnom pravu SFRJ, JRKKP,
Beograd, 1988/3, str. 75-88.
... Nove odredbe o glavnom pretresu u Zakonu o krivi~nom postupku
od 24. XII 1976 godine, JRKKP, Beograd, 1987/2, str. 46-68.
Grubi}, Lidija: Neka razmi{ljanja o mogu~nostima modifikacije instituta
vje{ta~enja u krivi~nom postupku seksualne delinkvencije, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1987/5, str. 660-667.
... Neka pitanja sudjelovanja stru~nih savjetnika u krivi~nom postupku,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 251-254.
Grubi{a, Mladen: Krivi~ni postupak. Postupak o pravnim lekovima,
Informator, Zagreb, 1987.
... Odluka o kazni, JRKKP, Beograd, 1968/1, str. 3 - 24.
... Postupanje protivno principu in dubio pro reo kao povreda formalnog
prava, Na{a zakonitost, Zagreb, 1963/1-2, str. 40-51.
... [to zna~i u procesnopravnom smislu utvrditi ~injeni~no stanje (~injenice)
tko ga utvr|uje u krivi~nom postupku, Na{a zakonitost, Zagreb,
1982/6, str. 91-100.
... Beneficium cohaesionis i nejegove pravne posledice u krivi~nom
postupku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1978/4, str. 29-39.
... Stvar ipak nije tako jednostavna, Na{a zakonitost, Zagreb, 1979/9,
str. 83-98.
... Kojim se sredstvima i na koji na~in utvr|uje ~injeni~no stanje u krivi~nom
postupku, Na{a zakoniotost, Zagreb, 1982/7-8, str. 49-63.
... Kriti~ki osvrt na odredbe (~l. 83 - 86 ZKP) {to omogu~uju prodor u
krivi~ni postupak izvora saznanja {to nisu dokazi kao ni{tavnih dokaza, Na{a
zakonitost, Zagreb, 1978/9, str. 71-86.
... Pitanje objektivnog identiteta presuda i optu`be prema Zakonu o
krivi~nom postupku od 1976 godine, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/2, str. 52-
73.
... Pitanje objektivnog identiteta presude i optu`be, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1960/9-10.
... Pravila za prakti~no re{avanje objektivnog identiteta presude i optu`be,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1960/11-12.
.... Napad - koji prema{uje, odbrana - koja ne uspeva, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1981/3-4, str. 107-137.
Grube{i}, @ivadin: Neka organizaciska pitanja istra`nih centara, Na{a
zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 205-211.
Gruzinov-Milovanovi}, Nevenka: Neki procesni aspekti svedo~enja
dece i maloletnika, Na{a zakonitost, Zagreb, 1988/6, str. 772-779.
552

... Jedanaesto redovno godi{nje savetovanje udru`enja za krivi~no
pravo i kriminologiju Srbije, na temu " Aktuelna pitanja krivi~nog i krivi~no
procesnog prava u periodu dru{tveno-ekonomske krize", JRKKP, Beograd,
1988/3, str. 215-222.
\urgi}, Voislav: Reforma na jugoslovenskoto krii~no-procesno
zakonodavstvo, Makedonska revija za kazneno pravo i kriminologija,
Skopje, 1996/1-2, str. 29-50.
H
Hir{l, Marijan: Uloga pravosudnih organa u suzbijanju maloletni~ke
delinkvencije i sistem odgojnih mera i sankcija, Na{a zakonitost, Zagreb,
1976/10, str. 86-94.
... Primena odredbi zakona o krivi~nom postupku koje se odnose na
odre|ivanju pritvora, JRKKP, Beograd, 1978/4, str. 105-114.
Hod`i}, Sead: Pritvor u skra}enom postupku, JRKKP, Beograd,
1978/4, str. 115-130.
Horvat, Vlasta: Izvr{enje strane krivi~ne presude kao savremeni
oblik medzunarodne saradnje u krivi~nim stvarima, JRKKP, Beograd, 1987/
1, str. 86-105.
I
Ibrahimpa{i}, Besim: Politi~ki delikt, Sarajevo, 1963.
... Ekstradicija i pravo azila, Godi{nik pravnog fakulteta u Sarajevu,
Sarajevo, 1961, str. 81-97.
J
Ja{ka, Elizabeta: Neka pitanja vezana za izricanje nov~ane kazne kao
sporedne kazne, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/7-8, str. 927-934.
Jel~i}, Olga: Nov~ana naknada nematerijalne {tete u slu~aju tjelesne
povrede, Na{a zakonitost, Zagreb, 1982/10, str. 53-76.
Jermi}, Mato: Zakonik o krivi~nom postupku, Narodne novine, Zagreb,
1974.
Jevti}, Du{an: Sudska psihopatologija, Medicinska knjiga, Beograd -
Zagreb, 1966.
... Sudski zna~aj alkoholisanih i alkoholomana, Pravni `ivot, Beograd,
1960/3-4.
Josipovi}, Ivo: Izuzeci od na~ekla tra`enja materijalne istine u krivi-
~nom postupku u prosesnom pravu SFRJ, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/6,
str. 54-74.
Jovanovi}, Bo`idar: Me|unarodnopravna za{tita konzularnih pretstavnika,
13 Maj, Beograd, 1964/1-2, str. 34-50.
553

Jovan~evi}, Nedeljko: Kontrola optu`be u postupku pred op{tinskim
sudom: JRKKP, Beograd, 1986/3-4, str. 121-130.
Jovi~evi}, Milanko: Procena du{evnog stanja okriviljenog tempore criminis,
JRKKP, Beograd, 1972/2, str. 335-341.
554
K
Kankara{, Petar: Aktuelni problemi predkrivi~nog postupka, JRKKP,
Beograd, 1979/2, str. 117-137.
Kalafati}, Goranka: Primjena odredaba zakona o krivi~nom postupku
o neposrednoj optu`nici, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 313-319.
Klajn, Laj~o: Razgrani~enje nesvesnog nehata i pona{anja bez krivice
kod saobra}ajnih delikata, JRKKP, Beograd, 1965/3, str. 357-372.
Kobe, Petar: Nekoliko pogleda na individualizaciu krivi~nog postupka,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1959/11-12, str. 481-492
... Ispitivanje li~nosti u~inilaca krivi~nog dela kao nu`na pretpostavka
individualizacije pri izricanju krivi~ne sankcije i njenom izvr{enju, JRKKP,
Beograd, 1964/4, str. 435-459.
... Razgrani~enje ~injeni~nih i pravnih pitanja i njegovo zna~enje za
ure|ibvanje redovnih pravnih lekova u krivi~nom proccesnom pravu, Zbornik
Pravnog fakulteta u Zarebu, Zareb, 1984/1-2, str. 37-52
... Rezultati prislu{kivanja kao dokaz u krivi~nom postupku, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1985/11-12, str. 1271-1282
... Uplitanje u tok krivi~nog postupka, Na{a zakonitost, Zagreb,
1982/10, str. 17-33.
... Nove odredbe o dokazima u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd,
1977/2, str. 179-193.
... O obave{tenjima prikupljenim od gra|ana i njihovom zna~enju za
krivi~ni postupak, JRKKP, Beograd, 1979/2, str. 3-19.
Komentar krivi~nog zakona SFRJ, Savremena administracija, Beograd,
1978.
Konstantinovi} - Vili}, Slobodanka i Nikoli~ - Ristanovi~, Vesna: Osnovi
kriminologije, Ni{, 1997.
Kora~, Ivo: Neke promene odredaba o prethodnom krivi~nom postupku
i o glavnoj raspravi, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 195- 194.
Ko{tunica, Vojislav: Daklaracija od 1789 i ljudska prava danas, Sociologija,
Beograd, 1989, str. 559-570.
Kramari}, Ivica: (Ne)vezanost suda za pravnu kvalifikaciju optu`be,
Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1988/1, str. 107-112.
... Sumarno o institutu egzekvature - priznanja i izvr{enja presuda
stranih krivi~nih sudova, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/1, str. 100-105.
... Novi predlog za reformu engleskog krivi~nog procesnog prava: izve-
{taj krljevske komisije za krivi~ni postupak iz 1980 godine, Zbornik Pravnog
fakulteta u Zarebu, Zareb, 1984/1-2, str. 93-113.
... Prilog pitaju pravilnom tuma~enju odredbe o ve{ta~enju tjelesnih

povreda, Pravni `ivot, Beograd, 1981/10, str. 103-106.
... O uzrocima sudskih pogre{aka u krivi~nom postupku, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1980/11-12, str. 4672.
... Marginalije o jednom aspektu informativne djelatnosti iz oblasti
krivi~nog postupka sa stajali{ta jugoslovenskog pravosu|a, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1978/10, str. 46-50.
... Odrednice od prava na podno{enje `albe protiv prvostepene presude
u krivi~nom postupku (~l. 361 i ~l. 443 st. 5 ZKP), Na{a zakonitost, Zagreb,
1983/7-10, str. 272-278.
... Promjene Zakona o krivi~nom postupku kojima je bio cilj br`e rje-
{avanje krivi~nih predmeta i pojednostavljenje krivi~nog postupka, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1983/7-10, str. 301-308.
... Obrazlo`enje odluke drugostepenog suda u krivi~nom postupku,
JRKKP, Beograd, 1977/4, str. 79-87.
Krapac, Davor: O najnovijem razvoju me|unarodne pravne pomo}i u
krivi~nim stvarima, JRKKP, Beograd, 1974/1, str. 56-82.
... O nekim procesnopravnim aspektima psihijatriskog ve{ta~enja u jugoslovenskom
krivi~om postpku, JRKKP, Beograd, 1975/2, str. 233-245.
... Medzunarodna pravna pomo} po odredbama nekih medzunarodnih
ugovora SFRJ o ekstradiciji i pravnoj pomo}i u krivi~nim stvarima, Na{a zakonitost,
1973/6, str. 544-558
... Ustupanje krivi~nog gonjenja stranoj dr`avi, Zbrnik radova Pravnog
fakulteta u Zarebu, 1978/3-4.
... Medzunarodni seminar o ekstradiciji (Noto, 6-10. VI 1983), Zbornik
pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1984/3-4, str. 421-434.
... Me|unarodna krivi~nopravna pomo}, Zbornik pravnog fakulteta u
Zagrebu, Zagreb, 1985/5-6, str. 707-725 i 1986/1, str. 53-71.
... Novi institut jugoslovenskog krivi~nog zakonodavstva: ustupanje
krivi~nog gonenja stranoj dr`avi, Zbornik pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb,
1978/3-4, str. 241-270.
... Medzunarodna saradnja u sudskum (kaznenim) stvarima u okviru
Vje}a Evrope, Zakonitost, Zagreb, 1991/7-8, str. 833- 852.
... Komentar krivi~nog procesnog prava SFRJ, Savremena administracija,
Beograd, 1978.
... Vladeewe na pravoto, prava na ~ovekot i efikasna kriminalna
politika, Makedonska revija za kazneno pravo i kriminologija,
Skopje, 1994/2, str. 300-314.
... Sedmi me|unarodni kongres za procesno pravo, Zbornik Pravnog
fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1985/1, str. 85-101.
... O ve{ta~enju u krivi~mom postupku s osobnim obirom na vje{ta~enje
tjelesnih ozleda, Zbornik pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1984/3-4,
str. 353-372.
... XII Me|unarodni kongres za krivi~no pravo (Hamburg 16-22. IX.
1979), III Sekcija: "Za{tita ljudskih prava u krivi~nom postupku" (Prikaz rada
sekcije i osvrt na rezolucije), Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, 1980/1,
555

str. 107-119.
... Novi predlozi za reformu engleskog krivi~nog procesnog prava:
Izve{taj kraljevske komisije za krivi~ni postupak iz 1980 godine, Zbornik Pravnog
fakulteta u Zagrebu, 1984/1, str. 93-113.
... Neki osbnovni problemi u vezi sa sudjelovanjem gra|ana-nepravnika
u vr{enju sudske funkcije prema odredbama novog krivi~nog zakonodavstva
SFRJ, Na{a zakonitost, Zagreb, 1977/8, str. 13-28.
... Pravo na dohvat ruke, Na{a zakonitost, Zagreb, 1986/4, str. 537-
558.
... Pretstoje}a novela zakona o krivi~nom postupku: `elja i stvarni legislativni
dometi u reformiranju jugoslovenskog procesnog krivi~nog prava,
JRKKP, Beograd, 1990/2, str. 43-77.
... Suvremeni prethodni krivi~ni postupak: nastanak i glavne zna~ajke,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1989/2-3, str. 287-332.
... Utvr|enje pravno relevantnih ~injenica u krivi~nom postupku neposrednim
i posrednim dokazima: spoznajno-teoretski aspekt i analiza nekih
propisa jugoslovenskog krivi~nog procesnog prava, Na{a zakonitost, Zagreb,
1981/9, str. 49-66.
... Utvr|enje pravno relevantnih ~injenica u krivi~nom postupku neposrednim
i posrednim dokazima: historisko-pravni aspekt i neke heuristi~ke
napomene, JRKKP, Beograd, 1981/1, str. 21-37.
... Utvrditi ~injenice zna~i uvjeriti se u njihovo postojanje - vlastitim
opa`anjem ili dokazivanjem, Na{a zakonitost, Zagreb, 1982/11-12, str. 105-
114.
... Obavezno ustupanje privatne tu`be mjirovnom vje}u na poku{aj mirenja
stranaka preije zapo~injana krivi~nog postupka, Na{a zakonitost, Zagreb,
1983/6, str. 33-53.
... Op}i porikaz primjene nekih propisa Zakona o krivi~nom postupku
o pravnom re`imu nevaljalih dokaza i neformalnih izvora saznanja koje su
prikupili organi unutra{njih poslova te nekih proisa o utvr|ivanju ~injeni~kog
stanja u toku istrage, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 229-241.
... Neki strukturalni i funkcionalni aspekti jugoslovenskoh krivi~niog
pravosu|a, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/2-3, str. 168-190.
... Odnos izme|u organizacije pravosu|a i krivi~nog postupka: Prikaz
III Sekcije XIV Me|unarodnog kongresa za krivi~no pravo (Be}, 1-7. X 1989
godine), JRKKP, Beograd, 1990/4, str. 79-92.
... Za{tita ljudskih prava u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd,
1980/2, str. 245-257.
Krapac, Davor i Birin, Vlasta: Medzunarodna krivi~nopravna pomo}
sa zbirkom propisa, Informator, Zagreb, 1987.
Krapac, Davor i Lon~arevi}, Darko: Ustanova supsidijarne tu`be u jugoslovenskom
krivi~nom postupku: prvo empirisko istra`ivanje, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1985/5-6, str. 560-567.
Kraus, Bo`idar: Osnovne karakteristike novog krivi~nog zakonodavstva
sa stanovi{ta primene u praksi, 13 Maj, Beograd, 1977/4, str. 14-21
556

... Osnovne karakteristike novog krivi~nog procesnog zakonodavstva
sa stanovi{ta primene u praksi, JRKKP, Beograd, 1977/2, str. 111-135.
... O{te~enik u krivi~nom postupku s posebnim osvrtom na ostvarivanje
imovinskopravnog zahtjeva u athezionom postupku, JRKKP, Beograd,
1982/4, str. 513-545.
... Savetovanje u Vrhovnom sudu Jugoslavije, JRKKP, Beograd,
1965/4, str. 559-588.
Krivokapi}, Vladimir: Krivi~na prijava organa unutra{njih poslova,
JRKKP, Beograd, 1974/1, str. 25-41.
Kurdjavcev, Vladimir Nikolajevi}: Krivi~no pravosu|e: cilj i uslovi
efikasnosti, JRKKP, Beograd, 1988/3, str. 9-20.
L
Lak~evi}, Du{an: Medzunarodna krivi~nopravna pomo} u praksi
na{ih organa, Bezbednost, Beograd, 1974/5, str. 215-216.
... Krivi~na prijava kao krivi~nopravni akt, 13 Maj, Beograd, 1989/3,
str. 68-75.
Lapaine, Marko: Neka razmi{ljanja o sudelovanju sudaca porotnika u
na{em krivi~nom postupku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1986/4, str. 605-612.
Lazarevi}, Ljubi{a: Kazne i mere bezbednosti u savremenom krivi-
~nom pravu, Zavod za izdavanje u|benika SRS, 1969.
... Kazne i mere bezbednosti u savremenom krivi~nom pravu, JRKKP,
Beograd, 1966.
... Nova re{enja u krivi~nopravnom tretmanu maloletnika, Zbornik
Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1978/3-4, str. 415- 424.
Lazari}, Ivan: Oduzimanja imovinske koristi u prakti~noj primeni,
JRKKP, Beograd, 1967/1, str. 93-97.
... Mjere sigurnosti u savremenom talijanskom krivi~nom zakonodavstvu,
JRKKP, Beograd, 1969.
Lazin, \or|e: Oduzimanje imovinske koristi ste~ene krivi~im delom
od bliskih srodnika okrivljenog i od tre~ih lica, JRKKP, 1984/3-4, str. 433-
442.
... Pojam i stepenovanje sumnje u krivi~nom postupku, Zbornik Pravnog
fakulteta u Zarebu, Zareb, 1984/1-2, str. 115-127.
... Organizacija i problemi sudskomedicinskih ve{ta~enja ukrivi~nom
postupku, JRKKP, Beograd, 1980/13-4, str. 457-468.
... Efikasnost krivi~nog postupka i za{tita slobode i prava gra|ana garantovanih
me|unarodnim paktom o gra|anskim i politi~kim pravima,
JRKKP, Beograd, 1985/4, str. 117-133.
Lili}, Stevan: Pravni aspekti za{tite podataka u automatizovanim slu-
`benim evidencijama, Na{a zakonitost, Zagreb, 1989/5, str. 614-627.
Lon~arevi}, Darko: Prakti~na primena novih propisa ZKP o `albenom
postupku i odredaba o zahtevu za izvanredno preispitivanje pravomo}ne
presude, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 263-271.
557

... Ovla{tenja organa unutra{njih poslova pri odre|ibvanju pritvora po
odredbama ZKP- a, JRKKP, Beograd, 1978/4, str. 43-52.
... Kazneno pravosu|e i dru{tvene promene, Na{a zakonitost, Zagreb,
1989/2-3, str. 183-195.
... Javni tu`ilac kao ovla{tenik za pobijanje odluke suda o imovinskopravnom
zahtevu, JRKKP, Beograd, 1982/4, str. 570-572.
Lopa{i}, R, i dr: Psihijatrija, Medicinska knjiga, Beograd - Zagreb,
1969.
Ljubanovi}, Vladimir i Zadnik, Slavko: Problematika prijavljivanja
krivi~mnih dela, Na{a zakonitost, Zagreb, 1989/2-3, str. 352-361.
558
M
Mandi}, Sava: Jedno sporno pitanje u vezi sa opozivanjem uslovne
osude, Pravni `ivot, Beograd, 1956/4, str. 20-21.
... Odbrana kao funkcija u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd,
1979/1, str. 63-77.
Marina, Panta: Komentar na zakonot za krivi~nata postapka,
Kultura, Skopje, 1978.
... Krivi~na postapka na SFRJ, Kultura, Skopje, 1979.
... Napomenna o pravnoj prirodi istrage jugoslovenskog krivi~nog postupka,
Zbornik Pravnog fakulteta u Zarebu, Zareb, 1984/1-2, str. 65-71.
... Upotreba poligrafa kao metod utvr|ivanja ~injenica u krivi~nom
postupku, JRKKP, Beograd, 1971/4, str. 655-665.
... Novini vo krivi~nata postapka spored zakonot za krivi~nata postapka
od 26. XII 1976 god, Bezbednost, Skopje, 1977/3, str. 200-216.
... Otkrivanje na krivi~nite dela, Godi{nik na pravniot fakultet vo
Skopje, Skopje, 1972, str. 295-310.
Markovi}, Bo`idar: Ud`benik sudskog krivi~nog postupka, Beograd,
1937.
Markovi}, Milan: Me|unarodna krivi~na dela i razvoj me|unarodnog
krivi~og prava, Jugoslovenska revija za ma|unarodno pravo, Beograd, 1972.
... Me}unarodna krivi~na dea i ustanova zakonitosti, Jugoslovenska
revija za ma|unarodno pravo, Beograd, 1965/2-3.
... Pitanje odgovornosti za zlo~ine protiv ~ove~nosti kao povrede najbitnijih
ljudskih prava, JRKKP, Beograd, 1968/4.
Markovi}, Tomislav: Savremena tehnika istra`ivanja krivi~nih dela
(Kriminalistika), Narodne novine, Zagreb, 1977.
... Kriminalisti~ka ekspertiza, JRKKP, Beograd, 1971/4, str. 633-653.
Marinova}-Pejovi}, Danica: Primena mera za obezbe|enje prisustva
maloletnika i uspe{novo|enje krivi~nog postupka, JRKKP, Beograd, 1969/3,
str. 449-456.
... Primena mera za obezbe|enje prisustva maloletnika i uspe{no vo-
|enje krivi~nog postupka, JRKKP, Beograd, 1969/3, str. 449-456.
Milojevi}, Momir: Nova etapa me|unarodne za{tite ljudskih prava,

Zbornik pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1977/1, str. 5-16.
Mikuli~i}, Branko: Zahtev za za{titu zakonitosti - sastav suda, Na{a
zakonitost, Zagreb, 1981/6, str. 107-111.
Milkovi}, Tomislav: Glasine kao psihosocijalni fenomen, 13 Maj, Beograd,
1988/3, str. 58-63.
Me|edovi}, Sefer: Odgovornost dr`ave za naknadu {tete zbog neosnovanog
li{enja slobode, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/5, str. 568-578.
Modly, Du{ko: Kriminalisti~ki aspekti pretprocesne delatnosti organa
unutra{njih oslova, Na{a zakonitost, Zagreb, 1989/2-3, str. 374-392.
Mora~i}, Dragoljub: X Savetovanje jugoslovenskog udru~enja za
krivi~no pravo i kriminologiju, JRKKP, Beograd, 1971/4, str. 679-699.
Mr{evi}, Zorica: Obavezna odbrana u Sovjetskom savezu, JRKKP,
Beograd, 1986/3-4, str. 95-111.
... Obavezna odbrana u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd,
1988/2, str. 99-112.
... Neposredna optu`nica u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd,
1981/2, str. 279-297.
... Uloga nezavisnog pravosu|a u za{titi ljudaskih prava, Jugoslovenska
revija za me|unarodno pravo, Beograd, 1990/2-3, str. 174-184.
Muci}, Slavko: Karakterorgana unutra{njih poslova injihova ovla{}enja
u pogledu li{avanja slobode, JRKKP, Beograd, 1969/3, str. 406-422.
Mu, Wang i Xonxian, Mo: Nastanak i osnovna obele`ja krivi~nog procesnog
prava NR Kine, JRKKP, Beograd, 1986/3-4, str. 131-136.
Milovanovi}, Zoran: Nedopu{teni dokazi u krivi~nom postupku zemalja
Common Law sistema, JRKKP, Beograd, 1989/3, str. 31-50.
... Organizacija sudova u SAD i njihova nadle`nost u krivi~nim
stvarima, JRKKP, Beograd, 1988/3, str. 21-36.
Milanovi~, Ilija: Osnovni problemi u radu diplomatsko-konzularnih
prestavni{tva na ostvarivanju medzunarodne krivi~nopravne pomoi}i, Jugoslovenska
revija za medzunarodno pravo, Beograd, 1981/1-3, str. 231-241.
Mikanovi}, B: Deportacija, repatrijacija i ekstradicija, Priru~nik, Zagreb,
1972/3.
Mor, Peter: Ulogata na javniot obvinitel vo primenata na me-
|unarodnoto pravo, zaemnata pomo{ vo krivi~niet predmeti, transferot
na krivi~niet postapki i postapkite za ekstradicija, Makedonska
revija za kazneno pravo i kriminologija, Skopje, 1995/1-2, str. 349362.
N
Najman, Velizir: Opravdanost sada{njeg polo`aja i funkcija javnog
tu`ioca, 13 Maj, Beograd, 1966/9, str. 735-748.
Nedeljkovi}, Miodrag: Tehnika uvi|aja i metodika isle|ivanja krivi~nih
dela javnog saobra}aja, Bezbednost, Beograd, 1962/6, str. 522-533.
Njegovan, Branko: O neposrednom u~e{}u javnog tu`ioca u pretkrivi~nom
postupku, JRKKP, Beograd, 1979/ 2, str. 157-177.
559

Novoselac, Petar: Logi~ke pogre{ke u krivi~nom postupku, JRKKP,
Beograd, 1971/2, str. 289-293.
... Efekt ukidanja krivi~nog gfonenja po prijedlogu i pro{iurenje kruga
krivi~nih dela za koje se goni privatnom tu`bom, Na{a zakonitost, Zagreb,
1983/7-10, str. 309-
Novi~i}, Vojislav: Organizacija i problemi psihijatriskih ve{ta~enja u
krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1980/13-4, str. 449-455.
560
P
Emilio: Apelacioni sudovi i promejene pravila precedenta u zemljama
Common Lowa, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, 1985/5-6, str. 699-
705.
Pavlica, Jovan: Postupak za ispitivaje dali je zahtev za istragu propisno
sastavljen, Na{a zakonitost, Zagreb, 1985/11-12, str. 1352-1370.
... Ekstradicija, Pravni `ivot Beograd, 1983/10 str. 1037-1052.
... Primena ~lana 49 SFRJ ako sve utvrdzene kazne nisu izrekli doma}i
sudovi, Pravni `ivot, Beograd, 1983/4, str. 525-534.
Pavlica, Jovan i Lutovac, Miomir: Zakon o krivi~nom postupku u prakti~noj
primeni, Jugoslovenski zavod za produktivnost rada, Beograd, 1985.
Pavkovi}, Milan: Neka pitasnja iz rada istra`nih centara, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1983/7-10, str. 202-204.
Paukovi}, Milan: Funkcija organa unutra{njih poslova u primeni noveliranog
zakonika o krivi~om postupku, JRKKP, Beograd, 1968/1, str. 78-94
Petranovi}, Milan i Josipovi}, Ivo: Prethodni krivi~ni postupak, Na{a
zakonitost, Zagreb, 1989/2-3, str. 333-351.
Petri}, Branko: Komentar zakona o krivi~nom postupku, Grafosrem,
[id, 1982.
... Pokretanje krivi~nog postupka, JRKKP, Beograd, 1972/3, str. 440-
450.
... Repatrijacija {tete i oduzimanje imovinske koristi u krivi~nom postupku,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1985/2, str. 128-146.
... Prvostepena presuda u krivi~nom postupku, 1971/3, str. 405-421.
... Pritvor u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1978/4, str. 3-41.
... Zapisnik o uvi|aju, JRKKP, Beograd, 1965/3, str. 378-389.
Pe{i}, Vuka{in: Kriminologija, Univerzitet Veljko Vlahovi}, Titograd,
1981.
... Funkcija okolnosti krivi~nog dela u individualizaciji krivi~nih sankcija,
Zbornik IKSI, Beograd, 1972.
Petru{evska, Tatjana Postojan me|unaroden krivi~en sud: prava
na obvinetiot, Makedonska revija za kazneno pravo i kriminologija,
Skopje, 1996/1-2, str. 122-140.
Popovska, Biljana: Pravosudstvoto vo Makedonija (1941-1945),
Matica makedonska, Skopje, 1996.
Pravni leksikon, II Izdanje, Savremena administracija, Beograd, 1970.

Proevski, Van~o: Krivi~no pravo, op{t del, Studentski zbor, Skopje,
1986.
... Komentar na krivi~niot zakonik, Akademik, Skopje, 1998.
... Sistem krivi~nih sankcija u krivi~om zakonu SFRJ, JRKKP, Beograd,
1977/2, str. 35-53.
Prodanovi}, ^edo: O{te~enik u postupanju organa otkrivanja i gonena
za krivi~na dela koja se gone po privatnoj tu`bi, Na{a zakonitost, Zagreb,
1985-5-6, str. 582-589.
Prvan Ljubo: Javno tu`ila{tvo u pravnom sistemu Nove Jugoslavije,
JRKKP, Beograd, 1975/1, str. 9-21.
Putnik, Du{an: Deca kao svedoci, 13 Maj, Beograd, 1967/3, str. 55-
61.
Pak, Milan: Neki aspekti izvr{enja stranih sudskih odluka u krivi~nim
stvarima, Jugoslovenska revija za medzunarodno pravo, Beograd, 1986/2-3,
str. 217-226.
Pavi{i}, Berislav: Jugoslovensko - Austriski ugovor o medzusebnom
izvr{enju krivi~no sudskih odluka, Priru~nik, Zagreb, 1985.
... Uloga stru~njaka u prethodnom krivi~nom postupkiu, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1981/6, str. 25-34.
Mesto i uloga organa unutra{njih poslova u istrazi, JRKKP, Beograd,
1989/4, str. 147-162.
Plav{i}: Prenos izvr{enja krivi~ne sudske odluke na stanu dr`avu - uz
ugovor izmedzu SFRJ i R. Austrije o medzusobnom izvr{avanju sudskih odluka
u krivi~nim stvarima od 1 velja}e 1982 godine. Zbornik Pravnog fakulteta u
Rijeci, Rijeka, 1985/6.
Petri}, Branko: Izvr{enje strane krivi~ne presude u SFRJ, Pravni `ivot,
Beograd, 1985/ 8-9, str. 797-812.
Petrovi}, Milorad: Anarhonizam principa negativnog autoriteta strane
presude, Zbornik Pravnog fakulteta u Titogradu, Titograd, 1981/6-7. str. 55-
62.
Petrovi}, Milica i Coti}, Du{an: Ekspertize li~nosti punoletnih okrivljenih
lica pre izricanja krivi~nih sankcija, Zbornik Instituta za kriminolo{ka i
sociolo{ka istra`ivanja, Beograd, 1974/4, str. 131-172.
Potrebica, Ante: Prakti~ni rezultati nove odrfedbe ~l. 159 st. 7 Zakona
o krivi~nom postupku Vrhovnog suda Hrvatske, Na{a zakonitost, Zagreb,
1983/7-10, str. 195-201.
Prodanovi}, ^edo: O{te~enik u postupanju organa otkrivanja i gonenja
za krivi~na dela koja se gone po privatnoj tu`bi, Na{a zakonitost, Zagreb,
1985/5-6, str. 582-589.
Proevski, Jovan i Krckovski, Mile: Zakon za krivi~nata postapka
(objasnuvawa, komentari, sudska praktika i obrasci za prakti-
~na primena), Akademik, Skopje, 1997.
... Nekoi aspekti na ovlastuvanjata na OVR i nivnata sorabotka
so istra`niot sudija i javniot obvinitel, Bezbednost, Skopje, 1968/3,
str. 254-262.
561

Proti}, Petar, Vrazali}. M, Dzordzevi}, A. i Todorovi}. S: Me|unarodna
pravna pomo}, Savremena administracija, Beograd, 1967.
R
Radi}, Andrija: Dvostepenost prethodnog krivi~nog postupka, Na{a
zakonitost, Zagreb, 1976/11-12, str. 57-70.
... Odre|ivanje pojma o{te}enika u krivi~nom materijalnom i krivi-
~nom procesnom pravu, JRKKP, Beograd, 1982/4, str. 559-572.
Radi}, Andrija i Toma{evi}, Goran: Neke napomene o pritvoru u
sudskoj praksi, Na{a zakonitost, Zagreb, 1989/2-3, str. 361-373.
... Primena propisa Zakona o krivi~nom postupku o izdvajanju sudskih
zapisnika i slu`benih bjele`aka organa unutra{njih poslova iz spisa predmeta,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 243-250.
Radmilovi}, Jerko: Na~elo zakonitosti u novom krivi~om zakoniku,
Na{a zakonitost, 1951/1.
Radovanovi}, Milo{: Krivi~no pravo SFRJ, op{ti deo, ^etvrto izdanje,
Savremena administracija, Beograd, 1975.
Radulovi}, Drago: Neka pitanja o pritvoru iz ~l. 191 st. 2 t. 4 Zakona o
krivi~nom postupku, Glasnik advokatske komore Vojvodine, Novi Sad,
1988/11-12, str. 33-40. .
Roggemann, Herwing: Ekstradicija u krivi~nim stvarima izmedzu Savezne
Republike Nema~ke i Jugoslavije, Jugoslovenska revija za medzunarodno
pravo, Beograd, 1988/2, str. 212-233.
Roso, Zvonimir: Valjanost i to~nost poligrafskih testova, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1985/11-12, str. 1362-1370.
Roxin, Claus: Prilog novijem razvoju kriminalne politike, JRKKP,
1990/4.
S
Simi} - Jeki}, Zagorka: Krivi~no procesno pravo SFRJ, Beograd,
1983.
... Pravno reguliranje neslaganja sudija kod dono{enja sudskih odluka
u krivi~nom postupku, Zbornik Pravnog fakulteta u Zarebu, Zagreb, 1984/1-
2. str, 85-92.
... Ograni~enja sloboda i prava subjekta u krivi~nom postupku,
JRKKP, Beograd, 1982/1-2, str. 123-130.
... Pojam stranke u delu Tome @ivanovi}a, Zbornik Pravnog fakulteta
u Zagrebu, Zagreb, 1985/1, str. 73-83.
... Procesni pojam dokaza, JRKKP, Beograd, 1981/1, str. 39-49.
... Pritvor u krivi~nom postupku, Anali pravnog fakulteta u Beogradu,
Beograd, 1981/5-6.
562

... Dr T. Vasiljevi}, dr Lj. Lazarevi}, dr. M. Gruba~, mr V. Kuhajda:
U~e{}e gra|ana u su}enju na teritoriji Socijalisti~ke autonomne pokrajine
Vojvodine, JRKKP, Beograd, 1977/4, str. 147-151.
Simi}, Du{an: Izmene u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd,
1976/4, str. 558-599.
Simi}, Du{an i Kraus, Bo`idar: Osvrt na neke kriti~ke odredbe zakona
o krivi~nom postupku o izdvajanju odre}enih zapisnika i obave{tenja iz
sudskih spisa, JRKKP, Beograd, 1979/2, str. 21-79.
Simonovi}, Branislav: Pravni osnov, obim i sadr`aj ispitivanja li~nosti
okriljenoga u krivi~nom postupku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/5, str. 579-
589.
Simovi}, Miodrag: Upoznavanje li~nosti u~inioca krivi~nog dela, Pravna
misao, Sarajevo, 1978/5-6, str. 58-66.
Singer, Mladen: O na~elu oportuniteta i trajanju krivi~nog postupka,
JRKKP, Beograd, 1968/3, str. 379-399.
Sokovi}, Sne`ana: Mogu~nost primene teorijre verovatno}e u dokazivanju
posrednim, indicijalnim, dokazima, JRKKP, Bepograd, 1988/2, str.
113-118.
... Zna~enje i opravdanost klasifikacije dokaza u savremenom
krivi~nom procesnom pravu, JRKKP, Beograd, 1987/2, str. 153-160.
Sobotin~i}, Anton: Peti kongres Ujedinjenih naroda za prevenciju
zlo~ina i postupanju s delinkvetima, Na{a zakonitost, Zagreb, 1976/9, str. 90-
93.
Srzenti~, Nikola, Stai}, Aleksandar, Lazarevi}, Ljubi{a: Krivi~no pravo
SFRJ, op{tgi deo (osmo izdanje) Savremena administracija, Beograd, 1978.
Srzenti}, Nikola: Dru{tvena stvarnost i pravosu|e, Arhiv za pravne i
dru{tvene nauke, Beograd, 1971/4, str. 463-469.
Stai}, Aleksandar: Pravni i stvarni osnovi odmeravanja kazne, Godi-
{njak Pravnog fakulteta u Sarajevu, Sarajevo, 1959.
... Ubla`avanje kazne i osloba|anja od kazne, JRKKP, Beograd,
1986/1-2.
Stani~i}, Ton~i: Organizacija pravosu|a i krivi~ni postupak u staroj
Ateni, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, Split, 1989, str. 227-236.
Stankovi}, U: Izdavanje krivaca (ekstradicija), Pravna misao, Beograd,
1936/4.
Stankovi}, Drago: Su{tina i va`nost funkcije odbrane u na{em krivi-
~nom postupku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1981/6, str. 35-47.
... O zna~aju {utnje okrivljenika u krivi~nom postupku, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1982/7-8, str. 20-48.
... O nekim eti~kim postulatima u krivi~nom postupku, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1983/2, str. 20-51.
Stojanov, Ivan~o: O{teteniot kako tu`itel, NIO Studentski
zbor, Skopje, 1989.
... Privatniot tu`itel kako subjekt vo krivi~nata postapka,
Godi{nik na fakultetot za bezbednost i op{testvena samoza{tita,
563

Skopje, 1986.
Sulejmanov, Zoran: Krivi~no pravo, op{t del, Grafohartija,
2001.
... Me|unarodna krivi~nopravna pomo{, Akademik, Skopje, 1999.
... Kriminalna politika, Grafohartija, Skopje, 2001.
... Komenar na zakonot za izvr{uvawe na sankciite, Grafohartija,
Skopje, 1998.
... Penolo{ki kompendium, Grafohartija, Skopje, 1997.
... Ubistvata vo Makedonija, Studenski zbor, Skopje, 1995.
... Penologija, vtoro dopolneto i izmeneto izdanie, Grafohartija,
Skopje, 1999.
... Makedonska kriminologija, Grafohartija, Skopje, 2000.
Stojanov, Ivan~o: Osnovi za opredeluvawe na pritvor vo makedonskata
krivi~na postapka, Godi{nik na fakultetot za bezbednost,
Skopje, 2000/2001, str. 38-49.
Stojanovi}, Sava: Pravni status u~inioca krivi~nog dela do pokretanja
krivi~nog postupka, 13 Maj, Beograd, 1984/6, str. 17-22.
... Izbor i odmeravanje krivi~nih sankcija u praksi na{ih sudova,
JRKKP, Beograd, 1984/3-4, str. 317-330.
Svedrovi}, Marijan: Primjena propisa ZKP o su|enju u otsutnosti
optu`enika, Na{a zakonitost, Zagreb, 1983/7-10, str. 212-220.
[
[elih, Alenka: Problemi krivi~npopravne za{tite privatnosti pri primeni
kompjuterske tehnike, JRKKP, Beograd, 1981/2, str. 199-214.
[eparovi}, Zvonimir: Me|unarodni kolokvij o saobra~ajnim deliktima
stranaca, JRKKP, Beograd, 1971/3, str. 505-518.
... O[te~enik u kaznenom pravu: pravni i viktimolo{ki aspekti, Na{a
zakonitost, Zagreb, 1985/5-6.
[ar~evi}, Petar: O uzajamnosti kod priznavanja i izvr{enja jugoslovenskih
presuda u SR Nema~koj i presuda njema~kih sudova u SFR Jugoslaviji,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1976/9, str. 58-63.
[o{ki}, Slobodan: Nove odredbe o polo`aju okriviljenog i o{te}enog u
krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1977/2, str. 195-200.
T
Tance, Vlado: Problemi dopunskog obrazovanja pravosudnih kadrova
uz rad, JRKKP, Beograd, 1978/4, str. 85-96.
Tahovi}, \. Janko: Krivi~no pravo, op{ti deo, Savremena administracija,
Beograd, 1961.
Tatarac, Slobodan: Primena odredaba Zakona o krivi~nom postupku
o ustupanju krivi~nih spisa dr`avi radi gonenja i sudzenja, Na{a zakonitost,
564

Zagreb, 1983/7-10, str. 221-225
Tomi} - Mali}, Mirjana: Osmi me|unarodni kogres za dru{tvenu
odbranu, JRKKP, Beograd, 1972/2, str. 343-350.
Tomi}, Mirko i Vidovi}, Vjekoslav: O ekstradiciji okrivljenih i osudzenih
osoba, Odvjetnik, Zagreb, 1986/1-2, str. 1-11.
Tapavac, M: Krivi~nopravni imunitet i eksteritorijalnost kao elementi
inostranosti krivi~nih dela, Jugoslovenska revija za medzunarodno pravo,
Beograd, 1981/ 1-3, str. 242-246.
Toma{evi{, Goran: Osnove atenskoga krivi~nog postupka klasi~nog
doba, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, Split, 1990, str. 133-147.
Trifunovi}, Miodrag: Krivi~no procesno pravo, Vi{a {kola unutra{njih
poslova, Beograd, 1977.
Tupurkovski, Vasil: Razlikatata pome|u ~isto politi~kite i
relativno politi~kite krivi~ni dela pri ekstradicijata, Godi{nik
na pravniot fakultet vo Skopje, Skopje, 1974, str. 603-620.
V
Vaisavljevi}, Mirko: Odmeravanje kazne prema krivi~nom zakonu
SFRJ, JRKKP, Beograd, 1977/2, str. 55-64.
Valkovi}, Ljubomir: Otstupanje od pravne za{tite tajnosti po{tanskih
po{iljki i telegrafskih i telefonskih priop~enja, Na{a zakonitost, Zagreb,
1979/11-12, str. 21-39.
Vasilevski, Vasil: Za pro{iruvawe na opreativno-tekti~kite
i tehni~kite merki i dejstvija i nivnoto pravno inkorporirawe vo zakonot
za krivi~na postapka, Makedonska revija za kazneno pravo i
kriminologija, Skopje, 1995/1-2, str. 243-255.
Vasilijevi}, Vladan: Me|unarodna krivi~na dela u nacionalnim krivi-
~nim zakonima i zna~aj njihovog propisivanja u otsustvu me|unarodnog krivi~nog
kodeksa, JRKKP, Beograd, 1967/1-3.
... Nova me|unarodna krivi~na dela u jugoslovenskom krivi~nom zakonodavstvu,
Anali, Beograd, 1973/2.
... Postavke za prou~avanjee razvoja medzunarodne krivi~nopravne
pomo}i, JRKKP, Beograd, 1984/1-2, str. 3-30.
... Jedno vi|enje ve{ta~enja u postupku po krivi~nim delima ugro-
`avanja javnog saobra~aja, Na{a zakonitost, Zagreb, 1981/9, str. 25-48.
Vasiljevi}, Tihomir: Sistem krivi~nog procesnog prava SFRJ, Savremena
administracija, Beograd, 1981 .
... Komentar zakona o krivi~nom postupku, Slu`beni list SFRJ, Beograd,
1977.
... Savremeno krivi~no pravo i ispitivanej li~nosti okrivljenog, Anali
pravnog fakulteta u Beogradu, Beograd, 1970/1-2, str. 15-22.
... Zahtev za vanredno preispitivanje pravosna`ne presude u krivi-
~nom postupku: Zbornik Pravnog fakulteta u Zarebu, Zareb, 2978/3-4, str.
535-544.
565

... Postupak za opozivanje usloven osude zbog neispunjavanja odre|enih
obaveza, JRKKP, Beograd, 1968/4.
... Ka`njavanje za ratne zlo~ne i problem zastarivanja krivi~og gonenja
u me|unarodnom krivi~nom pravu, JRKKP, Beograd, 1965/1, str. 43- 57.
... Hronika sudske prakse, JRKKP, Beograd, 1968/2, str. 287-296.
Vasiljevi}, T i Gruba}, M: Komentar Zakona o krivi~nom postupku,
drugo izdanje Savremena administracija, Beograd, 1982.
Vasiljevi|, Mihajlo: Neki problemi iz odnosa organa unutra{njih poslova
i istra`nog sudije posle novele ZKP, Bezbednost, Beograd, 1971/2, str.
103-117.
Vidmar, Ludvik: Vje{ta~enje telesnih povreda po novim odredbama
ZKP, Na{a zakonitost, Zagreb, 1079/10, str. 99-102.
Vitlarov, Todor: Javnoto obvinitelstvo vo pravniot sistem na Makedonija,
2 Avgust C, [tip, 1999.
Vodineli}, Vladimir: Kriminalistika, tre}e izdanje, Savremena administracija,
Beograd, 1976.
... Krivi~no pravo, kriminalistika i san, Na{a zakonitost, Zagreb,
1981/3, str. 39-63.
... O vjerojatnom mi{ljenju ve{taka u krivi~nom postupku, Zbornik
Pravnog fakulteta u Zarebu, Zareb, 1978/3-4, str. 545-558.
... Kriminalisti~ko-taki~ka stanja daktiloskopije lica, mesta i problematika
stvaranja daktiloskopskog dokaza, 13 Maj, Beograd, 1966/4, str. 292-312.
... Razmatranje nekih problema pretkrivi~nog postupka, 13 Maj, Beograd,
1970/3, str. 32-42.
... Razmatranje nekih problema pretkrivi~nog postupka, 13 Maj, Beograd,
1970/3, str. 32-42.
... Dokazna vrednost pismenih izjava gra|ana uzetih od strane organa
unutra{njih poslova, Na{a zakonitost, Zagreb, 1986/2, str. 154-164.
... Neutralni komparativni uzroci u krivi~nom postupku i kriminalistici,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1981/10, str. 30-48.
... Istina - jedan od osnovnih problema nauke o krivi~nom postupku,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1978/6, str. 38-51.
... Analiza krivi~noprocesne norme, Na{a zakonitost, Zagreb, 1980/11-
12, str. 11-45.
... "Osnove sumnje" i "osnovana sumnja" u nauci krivi~noprocesnog
prava, Na{a zakonitost, Zagreb, 1977/9, str. 65-81.
... Krivi~nopravne teorije o pravnoj osnovi daktiloskopiranja, 13 Maj,
Beograd, 1974/4, str. 37-43.
... Novosha}anje uvi|aja u krivi~noprocesnoj nauci i kriminalistici,
Na{a zakonitost, Zagreb, 1979/9, str. 62-82.
... Novi institut specijaliste u istrazi po ZKP-u, Na{a zakonitost, Zagreb,
1978/1, str. 30-42.
... Institut "specijalista" i "eksperta" u na{oji stu~!noj krivi~no-procesnoj
nauci, Na{a zakonitost, Zagreb, 1976/7-8, str. 54-68.
... Dokazivanje - jedini put utvr|ivanja spornih ~injenica u krivi~nom
566

postupku, Na{a zakonitost, Zagreb, 1978/11-12, str. 31-52.
... Ispravka, odgovor i dopuna informacije - sistematski prikaz osnovnih
pravnih problema I i II, Na{a zakonitost, Zagreb, 1977/1, str. 63-107 i
1977/2, str. 73-97.
... Svjedok i njegove kategorije u krivi~noprocesnoj nauci i kriminalistici,
JRKKP, Beograd, 1988/2, str. 5-27.
... Uvi|aj i planiranje verzija, Na{a zakonitost, Zagreb, 1982/11-12,
str. 63-94.
... Krivi~noprocesni principi vje{ta~enja, Na{a zakonitost, Zagreb,
1982/4, str. 33-58.
... Vrste traseolo{kih identifikacionih eksperiza, JRKKP, Beograd,
1971/2, str. 276288.
Vodopivec, K, Kobal. M, Bavcon, Lj. i Skalar, V.: Kriminologija, I
deo, Narodne novine, Zagreb, 1966.
Vodopivec, Katja i Pe~ar, Janez: VIII Me|unarodni kriminolo{ki
kongres Lisabon, 4-9 septembra, 1979, JRKKP, Beograd, 1978/4, str. 131-
155.
Vouk, Valentin: Dvije kriti~ke napomene uz op}i deo Krivi~og zakonika
SFRJ, Na{a zakonitost, Zagreb, 1987/11-12, str. 1360-1364.
... O ameri~kom dokaznom pravu, Na{a zakonitost, Zagreb, 1963/5-6,
str. 232-252.
Vra`ali~, Mihajlo: Aktuelni problemi regulisanja medzunarodne krivi-
~nopravne pomo}i, Jugoslovenska revija za medzunarodno pravo, Beograd,
1981/1-3, str. 211- 221.
Vuj~i}, Du{an: Osnovna na~ela krivi~nog postupka i njegovo trajanje,
JRKKP, Beograd, 1975/3, str. 461-470.
Vu~ini}, Zoran: Odnos dr`ave prijema prema diplomatsko konzularnim
pretstavni{tvima na svojoj teritoriji i na~in sprovo|enja njegove za{tite,
13 Maj, Beograd, 1986/2, str. 62-69.
... Me|unarodnopravna za{tita diplomatsko-konzularnih pretstavni-
{tva, 13 Maj, Beograd, 1986/1, str. 49-54.
Vukas, Budislav: Me|unarodnopravna za{tita prava ~!oveka u poretku
Ujedinjenih naroda, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb,
1977/2-3, str. 145-154.
Vu~kovi}, Vukosav: Izricanje i izvr{enje za{titne mere le~enja alkoholi~ara
i narkomana, Penologija, Beograd, 1980/1-2, str. 39-44.
Vuji}, Du{an: Osnovna na~ela krivi~nog postupka i njegovo trajanje,
JRKKP, Beograd, 1975/3, str. 461-470.
Vujaklija, Dragoslav: Naknada {tete pri~injene neopravdanom osudom
i nedozvoljenim li{enjem slobode, Pravni `ivot, Beograd, 1982/12, str.
1301-1314.
... Dru{tvena rehabilitacija lica koja su neopravdano osu|ena i neosnovano
li{ena slobode, JRKKP, Beograd, 1983/1-2, str. 83-102.
567

Z
Zlatari}, Bogdan: Krivi~no pravo, Op}i deo, I svezak, (tre}e izmijenjeno
i pro{ireno izdanje), Informator, Zagreb, 1977.
... Krivi~ni zakonik u prakti~noj primeni, I svezak, Narodne novine,
Zagreb, 1956.
... Problem nepodesnog poku{aja de jure contendo, Na{a zakonitost,
Zagreb, 1996/2.
... Kriti~ki pregled judikature o primeni odredaba krivi~nog zakonika
o poku{aju, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1955/3-4, str. 225-
238.
... Ekstradicija i osnovne crte njenog uredzenja u jugoslovenskom
pravu, Narodna milicija, Beograd, 1959/6, str. 1-11.
... Me|unarodno krivi~no pravo, Informator, Zagreb, 1979.
... Tokijska konvencija o krivi~nim delima u avionima, Zbornik pravnog
fakulteta u Zagrebu, Zagreb, 1966/3-4, str. 428-436.
... Odnos presude prema optu`bi, Na{a zakonitost, Zagreb, 1954/6-7.
Zlatari}, Bogdan - Dama{ka, Mirijan: Rje~nik krivi~nog prava i postupka,
Informator, Zagreb, 1966.
Za~evi}, Du{an: Organizacija i problemi sudskomedicinskog vje{ta-
~enja u krivi~nom postupku, JRKKP, Beograd, 1980/3-4, str. 457-468.
@
Zobec, @ivko: Po~etak i zavr{etak prethodnog postupka, JRKKP,
Beograd, 1979/2, str. 81-102.
@u~eni}, Jelena: Neka sporna pitanja u vezi sa primenom odredaba
materijalnog i procesnog krivi~nog prava o maloletnicima i mla|im punoletnicima
u sudskoj praksi: JRKKP, Beograd, 1964/3, str. 379-389.
... Organizacija maloletni~kog sudovanja, Na{a zakonitost, Zagreb,
1976/7-8, str. 69-89.
... Organizacija i efikasnost sudova za maloletnike, JRKKP, Beograd,
1971/2.
... Povodom ankete o liku ssudaca za maloletnike i jihovoj ulozi u
dru{rvenom rea|iranju prema maloletnimn delinkventima. Na{a zakonitost,
Zagreb, 1965/3, str. 238-251.
U
Univerzalna deklaracija o nezavisnosti pravde, Jugoslpovenska revija
za ma|unarodno pravo, Beograd, 1990/2-3, str. 309-334.
568