Өөртөө итгэх итгэл
Өөртөө итгэх итгэл
Өөртөө итгэх итгэл
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
1<br />
МОДУЛЬ<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ<br />
ИТГЭЛ<br />
“АМЬДРАХ УХААНЫ ЧАДВАР” БАГЦ ГАРЫН АВЛАГА
МОДУЛЬ<br />
1<br />
3 ДАХЬ ХЭВЛЭЛ<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ<br />
ИТГЭЛ<br />
“АМЬДРАХ УХААНЫ ЧАДВАР” БАГЦ ГАРЫН АВЛАГА<br />
Шинэчлэн боловсруулсан:<br />
Хянан тохиолдуулсан:<br />
Зөвлөхөөр ажилласан:<br />
Эх бэлтгэсэн:<br />
Батхишигийн Дэлгэрмаа<br />
Цэгмидийн Сумъяа<br />
Эрдэнэчулууны Мөнгөнтулга<br />
Дийзгарын Баттогтох<br />
Чулуунбаатарын Байгалмаа<br />
Жозефин Соварин<br />
Анандита Филипоз<br />
Уттара Бхарат Кумар<br />
Элбэгзаяагийн Ангараг<br />
Ганбаатарын Санчир<br />
Энд илэрхийлсэн үзэл санаа нь зохиогчдынх бөгөөд Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын албан ёсны үзэл санааг<br />
илэрхийлэхгүй.<br />
Улаанбаатар хот. 2016 он
МОДУЛЬ 1<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
ГАРЧИГ<br />
Өмнөх үг ................................................................................................................ 1<br />
Удиртгал ................................................................................................................ 2<br />
Үндсэн ойлголт ..................................................................................................... 4<br />
Сэдвийн танилцуулга ............................................................................................ 6<br />
Үнэлгээ.................................................................................................................. 7<br />
Сэдэв 1. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийг тодорхойлж, үнэлэх ........................................ 9<br />
Сэдэв 2. Холбоо хамаарал ба өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> .............................................. 20<br />
ӨМНӨХ ҮГ<br />
“Амьдрах ухааны чадвар” цуврал 13 гарын авлагын нэг дэх модуль нь “<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” юм.<br />
“<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” модулийг бусад модулийн адил гурав дахь удаагаа хэвлэн гаргаж байна.<br />
Анхны хэвлэлийг англи хэл дээр Монгол дахь Энх тайвны корпусын сайн дурын ажилтан<br />
Ребекка Уаттэрс боловсруулан бичиж, Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага (НҮБ)-ын Хүн амын<br />
сангийн Өсвөр үеийн нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн төслийн Олон улсын зөвлөх Андреа<br />
Ирвин, Питер Саймон нар хянан тохиолдуулжээ. Монгол хэл рүү Амгаабазарын Гэрэлмаа<br />
орчуулж, Балсангийн Энхбат, Шагдарын Оюунцэцэг, Төмөрбатын Баасанцэрэн нар хянан<br />
тохиолдуулж, зургийг Баасансүрэнгийн Болормаа зуржээ. Нэг дэх хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын<br />
сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус, БСШУЯ, АНУ-ын Хөдөө аж ахуйн яам, Шведийн хөгжил,<br />
хамтын ажиллагааны агентлагийн тусламжтайгаар 2003 онд англи, монгол хэлнээ хэвлэсэн.<br />
Энэ гарын авлагын нэг дэх хэвлэлийг хот, аймаг, сумдын “Албан бус сургалтын төв“-д зөвхөн<br />
нэг ширхэгээр түгээсэн. Энэхүү гарын авлагын эрэлт хэрэгцээ жилээс жилд нэмэгдэж, дахин<br />
хэвлэх шаардлага урган гарсан тул НҮБ-ын Хүн амын сан болон Монгол дахь Энх тайвны<br />
корпус санаачлан, техник санхүүгийн тусламж үзүүлэн, 2007 онд хоёр удаа хэвлэжээ. “<strong>Өөртөө</strong><br />
<strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” модулийн хоёр дахь удаагийн хэвлэлд Чулуунбаатарын Байгалмаа үг үсгийн<br />
алдаа, найруулгыг засаж, хураангуйлан сайжруулж боловсруулан, Дашзэвэгийн Алтанцэцэг<br />
хянан тохиолдуулсан.<br />
Гурав дахь удаагийн хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын сан, Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн<br />
дэмжлэгтэйгээр НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол улсын засгийн газартай хамтран хэрэгжүүлж<br />
буй “Залуучуудын хөгжлийн хөтөлбөр (2013-2017)“-ийн хүрээнд дахин сайжруулан шинэчилж,<br />
хэвлэлээ. “<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>“ модулийн гурав дахь хэвлэлийг НҮБ-ын Хүн амын сангийн Ази<br />
номхон далайн бүсийн зөвлөх Жозефин Соварин, Анандита Филипоз, Жонс Хопкинсийн их<br />
сургуулийн зөвлөх мэргэжилтэн Уттара Бхарат Кумар, мөн гарын авлагыг ашиглаж хэрэглэдэг<br />
мэргэжилтэн, сургагч багш нарын санал зөвлөмжийн дагуу Батхишигийн Дэлгэрмаа,<br />
Цэгмидийн Сумъяа, Эрдэнэчулууны Мөнгөнтулга нар сайжруулан боловсруулж, НҮБ-ын Хүн<br />
амын сангийн редакцийн зөвлөлийн гишүүд болон Дийзгарын Баттогтох, Чулуунбаатарын<br />
Байгалмаа нар хянан тохиолдуулсан.<br />
“<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” модулийг дахин хэвлэхэд өөрийн үнэтэй хувь нэмэр оруулсан бүх хүнд<br />
талархал илэрхийлье.<br />
Сэдэв 3. Өвөрмөц байх ба өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> .................................................. 26<br />
Сэдэв 4. Эрх мэдэл ба өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> ........................................................ 33<br />
Сэдэв 5. Хүмүүс, үнэт зүйл ба зарчим.................................................................. 45<br />
Сэдэв 6. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> ба харилцаа............................................................ 51<br />
4 1
МОДУЛЬ 1<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
УДИРТГАЛ<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> гэдэг нь өөрийнх нь тухай хүнд төрсөн сэтгэгдэл, нэр хүнд юм хэмээн<br />
судлаачид тодорхойлдог. Энэ нь хүн өөрийгөө хэдий хэрийн үнэ цэнэтэй болох талаар тухайн<br />
хүний ухамсарт шингэсэн цогц мэдрэмж буюу өөртөө өгч буй үнэлгээ, дүгнэлт юм. <strong>Өөртөө</strong><br />
<strong>итгэл</strong>тэй байна гэдэг нь өөрийнхөө талаар эерэг сайн бодолтой байхаас илүү өргөн ойлголт<br />
юм. Энэ нь нэг ёсны өөртөө болон амьдралдаа сэтгэл хангалуун байхын нэр юм.<br />
Орчин тойронд болж буй үйл явдлын нөлөөгөөр хүний өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь нэмэгдэж, буурч<br />
байдаг ч өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийн үндсэн түвшин харьцангуй тогтвортой байдаг. Энэхүү суурь<br />
түвшин нь тухайн хүний хувийн туршлага, төрөлхийн зан чанараас хамаарч тогтдог. Хүний туулж<br />
өнгөрүүлсэн амьдралын туршлага нь тэр хүн хэн болох, өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ээ бэхжүүлэхийн<br />
тулд юу хийх хэрэгтэй талаарх мэдээллийг хүнд өгч байдаг.<br />
Багш, эцэг эх, хүүхэд, залуучуудын байгууллагын идэвхтнүүд төдийгүй насанд хүрсэн бүх<br />
хүн хүүхэд, залуучуудын өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>д онцгой ихээр нөлөөлдөг. Насанд хүрэгчид<br />
хүүхэд, залуучуудад зориулан тодорхой үйл ажиллагаа зохион байгуулж, мэдээлэл өгч,<br />
магтан сайшааснаар тэдний өөртөө сэтгэл хангалуун байх, аливаа зүйлийг хийж чадна гэсэн<br />
мэдрэмжийг нэмэгдүүлнэ. Ийнхүү насанд хүрэгчид нь хүүхэд, залуучуудын өөртөө <strong>итгэх</strong><br />
<strong>итгэл</strong>ийг хөгжүүлэх, зохих түвшинд хадгалах, улам нэмэгдүүлэхэд тусална. Өсч том болохын<br />
хэрээр хүүхэд бүхэн, тэр ч бүү хэл сурлага сайтай, хэрсүү хүүхэд ч заримдаа өөртөө <strong>итгэл</strong><br />
алдарч, хүндрэлтэй тулгардаг. Амжилттай сайн суралцахад өөрийнхөө талаар илүү сайн сайхан<br />
төсөөлөл, сэтгэгдэлтэй байх нь чухал. Үүнийг хөгжүүлэхэд зарим хүнд бусдын туслалцаа<br />
дэмжлэг шаардагддаг.<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ ЯМАР АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ВЭ?<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь хүний хувийн болон нийгмийн хөгжил дэвшлийн суурь болдог. Энэхүү <strong>итгэл</strong><br />
нь хүнд тохиолдож байгаа үйл явдал, хүндрэл бэрхшээлийг хэрхэн хүлээж авах, шийдвэрлэхэд<br />
төдийгүй өөртэйгөө болон бусад хүнтэй хэрхэн харилцахад нөлөөлдөг. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь<br />
хүний амьдралд шаардлагатай бусад чадварыг хөгжүүлэх, эрүүл мэнд, амьдралынхаа төлөө<br />
илүү их халамж анхаарал тавьж, хариуцлага хүлээж сурахад онцгой чухал суурь нь болно. Энэ<br />
нь хүний сэтгэцийн эрүүл мэндийн цөм төдийгүй, бие махбод, нийгмийн эрүүл мэндэд шууд<br />
хамааралтай. Хүний хийж буй бүх үйл ажиллагаанд ухамсаргүйгээр илэрдэг өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong><br />
нь бусад хүний нүдэнд тухайн хүн хэрхэн харагдах, бусад хүн түүнд хэрхэн хандаж харьцахад<br />
нөлөөлдөг.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй байх нь хүний амьдралд ихээхэн сөргөөр нөлөөлдөг. Энэ нь тэдэнд айдас,<br />
сэтгэлийн зовнил төрүүлэх, бусдад таалагдахгүй гэсэн сэтгэгдлийг төрүүлдэг. Мөн амжилт<br />
олж чадахгүй байгаадаа бусдыг буруутган, бусдын нөлөөнд хэт автан, сэтгэлээр маш амархан<br />
унаж, өөрийгөө ямар ч эрх мэдэлгүй мэтээр үзэх хандлагатай байдаг. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй байх<br />
нь харилцаа болон шийдвэр гаргахад сөргөөр нөлөөлж, бусадтай харилцахад бэрхшээл<br />
учирна. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй хүн уг байдлаа хайцаалах арга зам болгон хов жив хөөцөлдөх, бусдыг<br />
дээрэлхэх, айлган сүрдүүлэх зэргээр бусдыг гутаан доромжилж, нэр хүндэд нь харшилсан<br />
үйлдэл хийдэг. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй олон хүн өөртөө эргэлзэн, <strong>итгэл</strong> муутай байгаагаа ихэмсэг<br />
дээрэлхүү дүр төрх, эсвэл өөрийн үзэл бодлоос огт ухралгүй зөрүүдлэх байдлаар нуун<br />
далдалдаг.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй хүн:<br />
• Бусдын үг, санал бодлыг сонсож, ойлгохыг төдийлэн хүсдэггүй.<br />
• Бүрэг ичимхий, зожиг зантай болж, ганцаардах, бусадтай харилцахаас зайлсхийнэ.<br />
• Өөрийн тухай муугаар бодох, амжилтынхаа талаар ярихгүй, нуух нь элбэг.<br />
• Бусдыг муугаар ярина.<br />
• Ямагт бусдын анхаарлын төвд байхыг хүсч, тэдний анхаарлыг татах зүйл хийнэ.<br />
• Өөрийн санаа бодол, сэтгэгдлээ шууд илэрхийлж чаддаггүй.<br />
• Өөрийнхөө хүсэл сонирхол, хэрэгцээг илэрхийлэхдээ тааруу.<br />
• Бусад хүний хүсэл эрмэлзэл, бодол санаанд автах хандлагатай.<br />
• Хувийн хандлагынх нь талаар сөрөг дүгнэлт, шүүмжлэл гарна гэхээс эмээж, өөрийн авъяас<br />
чадвар, бүтээлч байдлаа нуун далдална.<br />
• Өөрт төрсөн сэтгэлийн түгшүүр, ганцаардал, хөндийрөл зэрэг мэдрэмжээ дарахын тулд<br />
бусад хүнээс сэтгэл санааны дэмжлэг авахыг байнга хүснэ.<br />
• Чадварыг нь сорьсон даалгавраас болгоомжлон эмээж, амжилттай, эсвэл амжилтгүй<br />
болсныг нь дүгнэн хэлэхэд түүнээс зайлсхийнэ.<br />
• Юу ч хийж чадахгүй байдалд орох нь элбэг бөгөөд өчүүхэн төдий хүндрэл гарангуут хийж<br />
байсан зүйлээ дуусгалгүй шантарна.<br />
• Сэтгэл хөдлөлөө барьж, хянаж чаддаггүй. Уйлах, уурлах, айх, сандралд автахдаа амархан.<br />
Эдгээр сэтгэл хөдлөл хослон илрэх нь олон тохиолдоно.<br />
• Аливаа хүндрэл бэрхшээл тулгарсан үед илтэд бусдаас хамаарах асуудал биш байсан ч<br />
гэсэн бусдыг буруутгана.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй байх нь урам хугарах, <strong>итгэл</strong> алдрах нөхцөлийг даван туулах боломж олгож,<br />
аз жаргалтай байх магадлалыг нэмэгдүүлдэг. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй хүн өөрт оногдсон үүрэг<br />
хариуцлагыг түүртэлгүй хүлээж, <strong>итгэл</strong> найдвар тасрах тохиолдлыг тэсвэр тэвчээр гарган<br />
даван туулж, бие сэтгэлээ дайчлах шинэ нөхцөлийг урам зоригтойгоор хүлээж авдаг. Тэд<br />
аливаа зүйлийг бие даан хийж, олсон ололт амжилтаараа бахархаж, бусдад нөлөөлж чадна<br />
гэдэгтээ <strong>итгэл</strong>тэй байдаг.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй хүн:<br />
• Өөрийн гэсэн үнэт зүйлтэй. Тэдгээрт тулгуурлан үйл ажиллагаа явуулна.<br />
• Өөрийгөө буруутгахыг үл тоон, хүсэл сонирхол, хэрэгцээндээ нийцсэн зүйлийг хийж чадна.<br />
• Алдаагаа хүлээн зөвшөөрч, түүнээс суралцаж чадна.<br />
• Бусдын хэрэгцээнд анхаарна.<br />
• Өөрийгөө үнэлж хандах ба бусдын хувьд үнэ цэнэтэй хүн гэдэгтээ <strong>итгэл</strong>тэй байна.<br />
<strong>Өөртөө</strong> найддаг, эргэлздэггүй, чадварлаг хүн байна.<br />
• Бусад хүнийг эерэгээр харах ба хүний сайн талыг олж харахыг хичээнэ.<br />
• Саад бэрхшээлтэй учирсан ч тэдгээрийг даван туулж, шийдвэрлэж чадна.<br />
• Гарал үүсэл, үзэл бодол, хандлага, чадвараараа ялгаатай ч бусад хүнийг захирах, тэдэнд<br />
захирагдах байр суурьтай бус, харин тэдэнтэй адил болохоо мэднэ.<br />
• Сайшаал магтаалаас хуурамчаар татгалзалгүй, нэрэлхэлгүйгээр хүлээж авна.<br />
• Өөрийн мэдэрч байгаа эерэг, сөрөг олон мэдрэмж, хүсэл эрмэлзлийг хүлээж авдаг ч<br />
элдэв зүйлд автан, буруу үйлдэл хийдэггүй.<br />
• Өөрийнхөө өнгөрсөн болон ирээдүйн талаар хэтэрхий их санаа зовдоггүй.<br />
2 3
МОДУЛЬ 1<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
Аливаа хүний өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийн суурь үндсийг бүрдүүлэх 4 хүчин зүйл байдаг. Тэдгээр нь:<br />
1. Холбоо хамааралтай байх<br />
2. Өвөрмөц байх мэдрэмж<br />
3. Эрх мэдлийн мэдрэмж<br />
4. Үлгэр дуурайлын мэдрэмж<br />
Холбоо хамааралтай байх мэдрэмж<br />
Энэ нь хүн өөртэйгөө холбоо хамааралтай бүхэнд сэтгэл хангалуун байхыг мэдрэх мэдрэмж юм.<br />
Бусад хүн, газар нутагтайгаа холбоо хамааралтай, ямар нэгэн зүйлд харьяалагдаж байгаагаа<br />
мэдрэх хэрэгцээ хүнд байдаг. Түүнчлэн тэдний холбоо хамааралтай бүлэг (жишээлбэл,<br />
үндэстэн ястан, нийгмийн анги бүлэг, хүйсийн бүлэг гэх мэт), газар нутаг, байгууллага, хамт<br />
олон болон эд зүйл нь бусад хүний хувьд чухал, үнэ цэнэтэйд тооцогдож байгааг мэдрэх хүсэл<br />
бас байдаг.<br />
Холбоо хамааралтай байх мэдрэмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд дараах зүйлийг хийнэ.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Хүмүүстэй шинээр харилцаа холбоо үүсгэх болон байгаа харилцаа холбоог бэхжүүлэхэд<br />
дэмжлэг үзүүлэх, боломжоор хангах.<br />
--<br />
Хүмүүсийн хоорондын холбоо хамаарлын үнэ цэнийг хүлээн зөвшөөрөх.<br />
--<br />
Бусад хүний үйлдэл, ололт амжилт болон сайн чанарыг үнэн сэтгэлээсээ магтан сайшаах.<br />
--<br />
Тухайн хүн танд болон бусдад чухал гэдгийг ойлгуулах.<br />
Өвөрмөц байх мэдрэмж<br />
Энэ нь өөрийгөө хэн хүнээс онцгойг мэдрэх мэдрэмж юм. Өөрийг нь бусдаас онцгой, өвөрмөц<br />
нэгэн болгож байгаа шинж чанарыг тухайн хүн ухамсарлаж, түүндээ хүндэтгэлтэй хандаж<br />
байгаа тохиолдолд хүний өвөрмөц байх мэдрэмж улам нэмэгддэг. Харин үүний тулд уг шинж<br />
чанарыг нь хүндэлж, сайшаан хандах хандлагыг бусад хүнээс хүлээж авах хэрэгцээ байдаг.<br />
Хүнийг юу нь, яагаад тийм өвөрмөц, бусдаас онцгой болгож байгааг ойлгосон үед хүн өвөрмөц<br />
байгаагаа мэдэрч, улмаар өөртөө улам <strong>итгэл</strong>тэй болдог.<br />
Өвөрмөц байгаагаа мэдрэх мэдрэмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд дараах зүйлийг хийнэ.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Өөрийгөө илэрхийлэх олон боломжийг хүнд олгож байх.<br />
--<br />
Үнэлж, бахархмаар зүйлсийг нь чин сэтгэлээсээ магтах.<br />
--<br />
Хувийн онцлог шинж чанар, ололт амжилтыг нь хүлээн зөвшөөрөх.<br />
--<br />
Өөрөө хянаж чадахгүй зан чанарынхаа төлөө ичихгүй байхад нь туслах.<br />
--<br />
Хувийн шинж чанарууд нь нийлж, бусдаас онцгой, өвөрмөц болгож байгааг тэдэнд<br />
ойлгуулах.<br />
--<br />
Амьдралаа болон өөрийгөө удирдан залах чадвартай гэдэг мэдрэмжийг бий болгох.<br />
--<br />
Өөрийн мэдлэгээ амжилттай хэрэглэх боломжоор хангаж өгөх.<br />
--<br />
Шийдэж чадах асуудлыг өөрөөр нь шийдвэрлүүлэх.<br />
--<br />
Шийдвэрээ өөрөө гаргахад хүмүүст дэмжлэг үзүүлж, урам өгөх.<br />
Үлгэр дуурайлын мэдрэмж<br />
Үлгэр дуурайлын мэдрэмж нь өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийн нэг үндэс юм. Энэ нь орчлон ертөнцийг<br />
ойлгож, танин мэдэх, үнэт зүйл, зорилго, зарчим, хэм хэмжээг бий болгон хөгжүүлэх чадвартай<br />
холбоотой. Үлгэр дуурайлын нийтлэг хоёр үндсэн загвар байдаг. Нэгдүгээрт, амьдралын утга<br />
учир, мөн чанарын талаарх ойлголт, <strong>итгэл</strong> үнэмшил, хандлагыг бүрдүүлэхэд нөлөөлдөг гүн<br />
ухааны загвар. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь хүний зан үйлд нөлөөлж, залж чиглүүлж байдаг санаа<br />
бодол болон <strong>итгэл</strong> үнэмшил юм. Хоёрдугаарт, хүний өдөр тутмын үйлдэлд нөлөөлдөг үйл<br />
ажиллагааны үлгэр загвар. Энэ нь нийгэмд биеэ хэрхэн авч явах талаарх төсөөллийг хүмүүст<br />
өгөх ба биеэ зөв авч явах, нийгмийн харилцааны чадварыг эзэмшсэн байх, өөрийн насандаа<br />
тохирсон байдлаар бусдад харагдах, үйл ажиллагаанд хамтран оролцох зэргийг багтаадаг.<br />
Үлгэр дуурайлын мэдрэмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд дараах зүйлийг хийнэ.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Хүмүүсийн өрсөлдөх болон сэдэл эрмэлзлийг төрүүлэх, даган дуурайх хүнтэй байхад<br />
анхаарах.<br />
--<br />
Амьдралын утга учир, мөн чанарын талаар суурь <strong>итгэл</strong> үнэмшил, ойлголт, хандлагатай<br />
болоход нөлөөлдөг үлгэр загварыг судлан, үнэлж дүгнэн, ёс зүйн болон ёс суртахууны<br />
зарчмыг туршин хэрэглэхэд нь хүнд туслах.<br />
--<br />
Үйл ажиллагааны үлгэр загварыг ойлгох болон хэрэглэх чадварыг нь хөгжүүлэх.<br />
Эрх мэдлийн мэдрэмж<br />
Амьдралаа өөрөө зохицуулж, хянах чадвартай байгаагаа мэдрэх нь хүний эрх мэдлийн<br />
мэдрэмж болдог. Амьдралын янз бүрийн нөхцөлийг зохицуулах нөөц боломж, хүчин чадал<br />
тухайн хүнд байгаа тохиолдолд энэ мэдрэмж үүсдэг. Эрх мэдлийн мэдрэмжийг нэмэгдүүлэхийн<br />
тулд дараах зүйлийг хийнэ.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Амьдралын зорилгоо биелүүлэхэд шаардагдах нөөцтэй болоход нь анхаарах.<br />
--<br />
Насны онцлогтоо тохирсон зүйлийг хийх чадварыг нь нэмэгдүүлэх.<br />
4 5
МОДУЛЬ 1<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
СЭДВИЙН ТАНИЛЦУУЛГА<br />
СЭДЭВ 1. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийг тодорхойлж, үнэлэх.<br />
Энэхүү сэдвээр суралцагчид өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ээ тодорхойлно. Дараа нь өөртөө <strong>итгэх</strong><br />
<strong>итгэл</strong>ийн эх сурвалжийг тодорхойлж, үнэлгээ дүгнэлт өгч, өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийнхээ түвшинг<br />
тогтооно.<br />
СЭДЭВ 2. Харилцаа холбоо ба өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong><br />
Суралцагчид өөрийн харъяалагдах бүлэг, газар нутаг, байгууллага зэргийг судалж тодорхойлно.<br />
Суралцагчдын харъяалагддаг бүлгийн талаар бусад хүн ямар үзэл бодолтой байгаа, энэ нь<br />
тухайн хүний өөрийн үнэ цэнийн мэдрэмжид хэрхэн нөлөөлдгийг судална.<br />
СЭДЭВ 3. Өвөрмөц байх ба өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong><br />
Хүний мөн чанарыг юу бүрдүүлдэг, хүнийг бусдаас онцлог, өвөрмөц болгодог зүйлийн тухай<br />
судална. Өөрөө хэн болох, өөр хоорондоо адилгүй байхын үнэ цэнэ, мөн өөрийгөө хүлээн<br />
зөвшөөрөх асуудлыг дүгнэж үзнэ. Суралцагчид бусдын магтаал сайшаалыг хэрхэн хүлээж авах<br />
талаар бодож тунгаан, бие биеэ магтан сайшааж, өөрийн талаар үнэн зөв, бодит төсөөлөлтэй<br />
байхын чухлыг хэлэлцэнэ.<br />
СЭДЭВ 4. Эрх мэдэл ба өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong><br />
Суралцагчид амьдралынхаа ямар хэв маяг, үйл ажиллагаанд хяналт тавьж, ямарт нь чадаагүй<br />
тухай бодож, түүний шалтгааныг судална. Мөн тэдний өмнөөс шийдвэр гаргах боломжийг<br />
бусдад олгодог нөхцөл байдлын тухай авч үзнэ.<br />
СЭДЭВ 5. Хүмүүс, үнэт зүйл ба зарчим<br />
Суралцагчид өөрийн үлгэр дуурайл болсон хүмүүсийн талаар ярилцана. Өөрийн хүндэлж,<br />
үлгэр дуурайл авдаг хэд хэдэн хүнийг тодорхойлж, яагаад эдгээр хүн өөрт нь чухал болохыг<br />
шүүн тунгаана. Мөн хүнд үлгэрлэж буй үнэт зүйл, тэдгээрээс улбаалан биеэ авч явах зан<br />
байдлын хоорондох уялдаа холбоог гаргана.<br />
СЭДЭВ 6. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> ба харилцаа<br />
Энэ сэдвээр өөртөө <strong>итгэл</strong>тэй байх нь харилцаа холбоо, шийдвэр гаргах болон хүмүүсийн<br />
хоорондох харилцаанд нөлөөлдгийг судална. Мөн аливаа зүйлийг эерэг талаас нь харж,<br />
бодлоо зөв зохицуулж болохыг хэлэлцэнэ.<br />
ҮНЭЛГЭЭ<br />
I хэсэг. Мэдлэг<br />
Заавар: Өгөгдлийг уншаад, тохирох хариултыг сонгон, тэмдэглэнэ үү.<br />
№ Өгөгдөл Тийм Үгүй Мэдэхгүй<br />
1. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь хүн өөртөө өгч буй үнэлгээ<br />
дүгнэлт юм.<br />
2. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>д дотоод хүчин зүйлээс гадна<br />
гадаад хүчин зүйл нөлөөлдөг.<br />
3. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь гэрлэлт, сургуульд сурах, эцэг<br />
эх болох зэрэгт нөлөөлөхгүй.<br />
4. Хүн бүхэн өвөрмөц, дахин давтагдашгүй, онцгой, үнэ<br />
цэнэтэй нэгэн байдаг.<br />
5. Хүмүүсийн хувийн онцлог шинж, ололт амжилтыг<br />
хүлээн зөвшөөрөх нь өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийг<br />
нэмэгдүүлэхэд тустай.<br />
6. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь өөрийн ашиг сонирхолд<br />
нийцсэн шийдвэр гаргах чадварт нөлөөлдөг.<br />
7. Ямар нэг бүлэг, байгууллага, хүмүүстэй холбоо<br />
хамааралтай байх мэдрэмж нь хүний өөртөө <strong>итгэх</strong><br />
<strong>итгэл</strong>ийг нэмэгдүүлдэг.<br />
8. Өөрийгөө байгаагаар нь хүндэлж, бусадтай адил<br />
байх гэж санаа зовохгүй байх нь өөртөө <strong>итгэх</strong><br />
<strong>итгэл</strong>д хамаатай зүйл биш.<br />
9. Өвөрмөц байх, холбоо хамааралтай байх гэсэн<br />
гэсэн хоёр зүйл нь өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийн үндэс<br />
суурийг бүрдүүлдэг.<br />
10. Амьдралаа өөрөө зохицуулж, хянах чадвартай<br />
байгаагаа мэдрэх нь эрх мэдлийн мэдрэмж бөгөөд<br />
энэ нь өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийн үндэс суурь болно.<br />
6 7
МОДУЛЬ 1<br />
II хэсэг. Чадвар<br />
№ Өгөгдөл Байнга Заримдаа Огт үгүй<br />
1. Өөрийн санаа бодол, сэтгэгдлээ бусдад илэрхийлдэг. 2 1 0<br />
2. Өөрийн хийсэн алдаагаа хүлээн зөвшөөрч, түүнээсээ<br />
суралцдаг.<br />
3. Саад бэрхшээлтэй учирсан ч тэдгээрийг даван туулж,<br />
шийдвэрлэдэг.<br />
4. Чадвар сорьсон даалгавраас эмээж, зугаталгүй<br />
гүйцэтгэж, түүнийг хэр амжилттай хийсэн талаарх<br />
үнэлгээ дүгнэлтээс зайлсхийдэггүй.<br />
5. Хүндрэл бэрхшээл тулгарсан үед юуны түрүүнд<br />
бусдыг буруутгадаггүй.<br />
2 1 0<br />
2 1 0<br />
2 1 0<br />
2 1 0<br />
III хэсэг. Хандлага<br />
Заавар: Өгөгдлийг уншаад, өөрийн үзэл бодлыг бүрэн илэрхийлэх тоог өгөгдөл бүрийн ард<br />
бичнэ үү.<br />
№ Өгөгдөл Тийм Үгүй Мэдэхгүй<br />
1. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй байх нь азжаргалтай амьдрах<br />
магадлалыг нэмэгдүүлдэг гэдэгт эргэлздэггүй.<br />
2. Хэрвээ буруу зүйл хийсэн бол алдаагаа хүлээн<br />
зөвшөөрч, түүнээсээ суралцах нь зөв.<br />
3. Юу ч хийж чадахгүй байх, эсвэл өчүүхэн төдий<br />
хүнлрэл гармагц хийж буй зүйлээ дуусгалгүй<br />
шантрах нь буруу.<br />
4. Бусдыг эерэгээр харж, тэдний сайн талыг олж<br />
харахыг хичээх нь зүйтэй.<br />
5. Үзэл бодол, хандлага, чадвар, гарал угсаа зэргээрээ<br />
бусдаас ялгаатай ч өөрийн бодит байдалдаа сэтгэл<br />
хангалуун байдаг.<br />
Сэдэв 1<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛИЙГ<br />
ТОДОРХОЙЛЖ, ҮНЭЛЭХ<br />
8
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛИЙГ ТОДОРХОЙЛЖ, ҮНЭЛЭХ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> гэдэг нь өөрийгөө хэдий хэрийн үнэ цэнэтэй болох талаар тухайн<br />
хүний ухамсарт шингэсэн цогц мэдрэмж. Өөрөөр хэлбэл, хүний өөртөө өгч буй үнэлгээ<br />
дүгнэлт юм.<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>д өөрийгөө хувь хүний хувьд болон гэр бүл, найз нөхөд, бүлэг, нийгмийн<br />
нэг гишүүний хувьд хэрхэн мэдрэхийг багтаана.<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй байх нь өөрийнхөө талаар эерэг мэдрэмжтэй байж, амьдралдаа сэтгэл<br />
хангалуун байхаас үүдэлтэй.<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь хүний ухамсарт шингэсэн дотоод мэдрэмж хэдий ч энэ нь гадны<br />
хүчин зүйлийн нөлөөнд байдаг. Жишээлбэл: Энэ мэдрэмжид бусад хүнтэй харилцах,<br />
хүний зан чанар, харилцаа холбоо, зан үйл, ололт амжилтын талаар бусад хүний хэлсэн үг,<br />
дүгнэлт нөлөөлдөг. Мөн энэ бүх мэдээллийг хэрхэн ойлгож, хүлээн авч байгаа нь өөртөө<br />
<strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>д нөлөөлдөг.<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь гэрлэх, эцэг эх болох, ажил эрхлэх, сургуульд сурах зэрэг хүний<br />
амьдралын олон үйл явдалд нөлөөлдөг. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь мөн хүний нийгмийн<br />
харилцаа, тухайлбал, ажил болон сургууль дээрх харилцаанд нөлөөлдөг.<br />
ЗОРИЛГО<br />
Энэхүү сэдвээр өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ээ тодорхойлж, энэ нь хаанаас эх сурвалжтай болохыг<br />
тогтоож, үнэлгээ дүгнэлт өгнө.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид дараах чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> гэсэн ойлголтыг тайлбарлах.<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>д нөлөөлдөг зүйлийг нэрлэх.<br />
• Өөрийнхөө талаарх төсөөлөл, мэдрэмжийг сайжруулах гурваас доошгүй зүйлийг<br />
тодорхойлох<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Маркер, эсвэл шохой<br />
• “<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” асуулга (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.1) – суралцагч бүрт нэг хувь, эсвэл<br />
үзүүлэн байдлаар бэлтгэсэн байх<br />
• “<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” асуулгын хариу (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.2)<br />
• “Эерэг батламж“ (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.3) – суралцагч бүрт нэг хувь<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийг тодорхойлох нь<br />
Өөрийнхөө талаар бид юу мэдэрч байгааг ойлгохын тулд хийх анхны алхам нь өөртөө <strong>итгэх</strong><br />
<strong>итгэл</strong> гэж юу болохыг тодорхойлох юм. Дараах асуултыг суралцагчдаас асууж, ярилцана.<br />
Хэрэв суралцагчид гол санааг гаргахгүй бол нэмж хэлнэ.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> гэж юу вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийгөө хэр үнэ цэнэтэй болох талаарх тухайн хүний ухамсарт шингэсэн мэдрэмж.<br />
--<br />
Өөрийгөө хэн болох талаар өөртөө өгсөн үнэлгээ дүгнэлт.<br />
--<br />
Тухайн хүн өөрийгөө гэр бүл, найз нөхөд, бүлэг, нийгмийн нэг гишүүний хувьд хэрхэн<br />
мэдэрч байгаа мэдрэмж.<br />
--<br />
Өөрийн талаарх төсөөлөл.<br />
--<br />
Өөрийгөө хэр хүндэлж буй байдал.<br />
Бид өөрийнхөө талаар ямар сэтгэгдэлтэй байж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Сайн.<br />
--<br />
Муу.<br />
--<br />
Зөв.<br />
--<br />
Буруу.<br />
--<br />
Аятайхан.<br />
--<br />
Эвгүй.<br />
--<br />
Эерэг.<br />
--<br />
Сөрөг.<br />
11
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 1<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛИЙГ ТОДОРХОЙЛЖ, ҮНЭЛЭХ<br />
Тухайн өдрийн байр байдал, ямар үйл ажиллагаанд оролцож байгаа, ямар нөхцөлд байгаа,<br />
хэнтэй хамт байгаагаас шалтгаалан хүний өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийн түвшин өөрчлөгдөж болно.<br />
Цаг хугацаа өнгөрөх болон нөхцөл байдал солигдоход өөрчлөгдөж байдаг. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong><br />
нь гадаад болон дотоод эх үүсвэртэй байдаг гэдгийг суралцагчдад тайлбарлана.<br />
Дараах асуултыг суралцагчдаас асууж, хамтран ярилцана.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>д нөлөөлөх ямар гадаад хүчин зүйл байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ямар хүн болох, мөн хийж байгаа зүйлийнх нь талаар бусад хүнээс ирсэн эерэг ба сөрөг<br />
мэдээлэл.<br />
--<br />
Хүрээлэн буй орчны хүчин зүйл. Жишээлбэл: Эцэг эх нь хэрхэн хүмүүжүүлсэн, найз нөхөд<br />
нь түүнд хэрхэн ханддаг гэх мэт.<br />
--<br />
Тухайн хүний харъяалагддаг бүлгийн дагаж мөрддөг зан заншил, уламжлал.<br />
--<br />
Хүний хувийн амьдралд тохиолдож байсан үйл явдал, тохиолдол.<br />
--<br />
Бусад хүний зүгээс түүнд тавьж байгаа <strong>итгэл</strong>, найдвар.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>д нөлөөлж байдаг ямар дотоод хүчин зүйл байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Амьдралд нь тохиолдсон үйл явдалд тухайн хүний үзүүлэх хариу үйлдэл.<br />
--<br />
Хүний хувийн бодол, мэдрэмж.<br />
--<br />
Бусдын хэлсэн зүйлд үзүүлэх хариу үйлдэл.<br />
--<br />
Ухамсарт шингэсэн үнэт зүйлээ ашиглан өөртөө өгөх үнэлгээ.<br />
--<br />
Бусад хүн түүнийг хэрхэн хүлээж авдаг талаарх өөрийн ойлголт.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь хүний амьдралын ямар зүйлст нөлөөлдөг вэ? Тэдний хэлсэн бүх<br />
хариултыг самбарт бичнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хичээл сурлагадаа амжилт олох.<br />
--<br />
Хичээлээс гадуур ажил (урлаг, спорт зэрэгт амжилт гаргах).<br />
--<br />
Ажил хөдөлмөр.<br />
--<br />
Гэр бүл.<br />
--<br />
Гэрлэлт.<br />
--<br />
Хамт олны харилцаа.<br />
--<br />
Нөхөрлөл.<br />
Суралцагчдыг таван багт хуваана. Баг бүр дараах сэдвээс нэгийг сонгон авч, өөртөө <strong>итгэл</strong>гүй<br />
байх нь амьдралын тухайн зүйлд хэрхэн нөлөөлж болох талаар ярилцаж, том цаасан дээр<br />
гарсан санааг тэмдэглэнэ.<br />
--<br />
Гэрлэлт.<br />
--<br />
Эцэг эх болох.<br />
--<br />
Ажил эрхлэлт болон ажлын бүтээмж.<br />
--<br />
Нийгмийн харилцаа (нөхөрлөл болон хамт олны харилцаа).<br />
--<br />
Сургууль.<br />
Эхлээд “Гэрлэлт” сэдэв дээр ажилласан багийн хийсэн ажлыг сонсож, бусад суралцагчдаас<br />
дараах асуулт асууна.<br />
Энэ багийн хариулттай санал нийлж байна уу? Яагаад?<br />
Өөр нэмэх зүйл байна уу?<br />
Дараах санаа гарч ирээгүй бол суралцагчдыг чиглүүлэх асуултаар эдгээр хариулт руу дөхүүлнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
Гэрлэлтийн асуудалд өөртөө <strong>итгэл</strong>гүй байх нь дараах байдалд хүргэж болно. Үүнд:<br />
--<br />
Хүчирхийллийн шинжтэй, эсвэл сэтгэл хангалуун бус харилцаанд байсаар байх.<br />
--<br />
Муухан нөхөр (эхнэр), эсвэл эцэг эх гэсэн мэдрэмж төрөх.<br />
--<br />
Гэрлэх хүнээ буруу сонгох (жишээ нь: Энэ бол надад дурлах хорвоогийн цорын ганц хүн<br />
гэх мэт).<br />
--<br />
Өөрийн хүсэл хэрэгцээнд үл нийцэх зүйл хийх.<br />
--<br />
Өөрт тохиолдсон зүйлээ бусдад хэлж ярьж чадахгүй байх.<br />
--<br />
Зодолдох, хэрэлдэх.<br />
“Эцэг эх болох” сэдвийг хэлэлцсэн багийн ажлыг сонсож, суралцагчдад дараах асуулт тавина.<br />
Энэ багийнхны хариулттай санал нийлж байна уу? Яагаад?<br />
Өөр нэмж хэлэх зүйл байна уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
Эцэг эхийн хувьд өөртөө <strong>итгэл</strong>гүй байх нь хувь хүнийг дараах байдалд хүргэж болно.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Хүүхдийнхээ хэрэгцээ шаардлагыг биелүүлж чадахгүй байгаагаа мэдрэх.<br />
--<br />
Хүүхэддээ шүүмжлэлтэй хандах.<br />
--<br />
Хүүхэддээ сэтгэл дундуур байх.<br />
--<br />
Хүүхдийнхээ тухай үргэлж сөрөг дүгнэлттэй, тэдэнд байнга уурлах.<br />
--<br />
Хүүхдийнхээ хэрхэн амьдрах талаар байнгын айдастай байх.<br />
--<br />
Хүүхэдтэйгээ ярилцаж чадахгүй байх.<br />
--<br />
Хүүхэдтэйгээ хэрэлдэх, зодолдох.<br />
“Ажил эрхлэлт, ажлын бүтээмж” сэдвийг хэлэлцсэн багийн танилцуулгыг сонсож, суралцагчдаас<br />
дараах асуултыг асууна.<br />
Энэ багийнхны хариулттай санал нийлж байна уу? Яагаад?<br />
Нэмж хэлэх зүйл байна уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй байх нь хувь хүний ажил эрхлэлт, ажлын бүтээмжтэй холбоотой дараах зүйлд<br />
сөргөөр нөлөөлж болно.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Ажлаа дуустал нь хийх чадвар.<br />
--<br />
Амжилт олох чадвар.<br />
--<br />
Албан тушаал ахих магадлал.<br />
--<br />
Хийж гүйцэтгэсэн ажлынхаа төлөө нэр хүнд олох боломж.<br />
--<br />
Шинэ ажил олох чадвар.<br />
--<br />
Ажил дээрээ байгаа боломжийг ашиглах чадвар.<br />
--<br />
Шинэ чадварт суралцах гэх мэт.<br />
“Нийгмийн харилцаа (нөхөрлөл ба хамт олны харилцаа)” сэдвийг хэлэлцсэн багийн ажлыг<br />
сонсож, суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Энэ багийнхны хариулттай санал нийлж байна уу? Яагаад?<br />
12 13
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 1<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛИЙГ ТОДОРХОЙЛЖ, ҮНЭЛЭХ<br />
Өөр юу нэмж хэлмээр байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй байх нь хувь хүний нийгмийн харилцаанд дараах байдлаар сөргөөр нөлөөлнө.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Бүрэг ичимхий болох.<br />
--<br />
Найз нөхдийнх нь тоо цөөрөх.<br />
--<br />
Аль нэгэн талаараа найзуудаасаа дутуу гэсэн мэдрэмж төрөх.<br />
--<br />
Өөрийг нь захирах хүмүүстэй нөхөрлөх.<br />
--<br />
Бусадтай харилцах харилцаа хумигдах (жишээлбэл, бусдад өөрийн жинхэнэ мөн чанараа<br />
харуулахаас айх, ойртон нөхөрлөхгүй байх гэх мэт).<br />
--<br />
Бусдаас тусламж хүсэхэд хүндрэлтэй байх.<br />
--<br />
Сайн удирдагч болох боломж багасах.<br />
--<br />
Хамт олондоо нэр хүнд олоход саад болох.<br />
“Сургууль” сэдвийг хэлэлцсэн багийн ажлыг сонсож, дараах асуулт асууна.<br />
Энэ багийнхны хариулттай санал нийлж байна уу? Яагаад?<br />
Өөр юу нэмж хэлмээр байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй байх нь хувь хүний хичээл, сургуулийн амжилтад дараах байдлаар сөргөөр<br />
нөлөөлнө.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Хичээл, сурлагын амжилтад саад болох.<br />
--<br />
Спорт болон сургуулиас зохиож байгаа бусад үйл ажиллагаанд оролцох идэвх сонирхлыг<br />
бууруулах.<br />
--<br />
Гэрийн даалгавраа хийхэд муугаар нөлөөлөх.<br />
--<br />
Тест гүйцэтгэх чадварт муугаар нөлөөлөх.<br />
--<br />
Хийх зүйлээ хойш тавьдаг болох.<br />
--<br />
Сайн удирдагч болох чадварыг бууруулах.<br />
--<br />
Хов жив ярих, бусдыг дээрэлхэх, айлган сүрдүүлэх үйлдэл хийх, эсвэл эдгээр үйлдэлд<br />
өртөх.<br />
--<br />
<strong>Өөртөө</strong> найдаж чадахгүй болох гэх мэт.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь хүний амьдралд хэр чухал болох, яагаад чухал болох тухай асуултыг<br />
суралцагчдад тавина.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэхүү өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь хүний амьдралын чухал асуудалд нөлөөлөхийн зэрэгцээ<br />
өөрийнхөө болон амьдралынхаа талаар хэр сэтгэл хангалуун байхад нөлөөлдөг тул маш<br />
чухал юм.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
“<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” асуулга<br />
Суралцагч нэг бүрт “<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” асуулга (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.1) тараан өгч, эсвэл<br />
урьдчилан бэлтгэсэн үзүүлэнг дэлгэн харуулна. Тэд өгүүлбэр бүрийг уншаад, өөрийнхөө тухай<br />
мэдэрч байгаа мэдрэмжээ хамгийн сайн илэрхийлэх оноог сонгож, дугуйлна. Тэдний хариулт<br />
зөвхөн өөртөө үлдэх учраас өөртөө зориулж үнэн зөв бөглөх хэрэгтэй гэдгийг тайлбарлана.<br />
Суралцагчид нийлбэр оноогоо гаргана. Энэ оноо нь өөрийнхөө талаарх мэдрэмжийг хэмжих<br />
оноо бөгөөд энэ нь их, бага байх нь тухайн хүн бусдаас илүү, юмуу дутуу болохыг илэрхийлэхгүй<br />
гэдгийг хэлнэ.<br />
“<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” асуулгын хариуг уншина. (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.2). Дараа нь доорх<br />
асуултыг асууж, ярилцана.<br />
Яагаад зарим хүн өөртөө <strong>итгэл</strong>гүй байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бусад хүн (гэр бүл, найз нөхөд, багш нар, үе тэнгийнхэн)-ээс өөрийнхөө талаар сөрөг<br />
мэдээлэл сонссон.<br />
--<br />
Бусдад шоолуулж, дооглуулж, элдэв нэр хочоор дуудуулж байсан.<br />
--<br />
Бусдын дарамтад орж байсан, бүлэг, хамт олноосоо хасагдаж байсан.<br />
--<br />
Хийсэн үйлдэл, хувийн зан чанараасаа болж шүүмжлүүлж байсан.<br />
--<br />
Хийсэн зүйл нь хангалттай сайн болоогүй гэсэн үгсийг сонсож байсан.<br />
--<br />
Бусдад хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй байгаагаа мэдэрсэн.<br />
--<br />
Амжилтгүй, бүтэлгүй байдалд орж үзсэн.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийг өөрчлөх нь цаг хугацаа шаардсан амаргүй зорилт юм. Гэсэн ч өөртөө<br />
<strong>итгэл</strong>тэй болох боломжтой. Үүний тулд юу хийж болохыг суралцагчдаас асууна.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Сайшаал магтаалыг дургүйцэлгүй хүлээж авах.<br />
--<br />
Доторх хүнтэйгээ өөрийгөө магтан сайшааж, эерэгээр ярилцах.<br />
--<br />
Өөрийгөө сөргөөр үнэлж дүгнэж байгаагаа анзааран, бодол санаагаа дахин тунгаах.<br />
--<br />
<strong>Өөртөө</strong> хэт хатуурхахгүй, тэвчээртэй хандах.<br />
--<br />
Өөрийн давуу, сул талыг хэвийн зүйл хэмээн хүлээж авах.<br />
--<br />
Хүний эерэг болон сөрөг мэдрэмж нь хэвийн зүйл хэмээн хүлээн зөвшөөрөх.<br />
--<br />
Өөрийн сайн чаддаг зүйлээ хийх.<br />
--<br />
Өөрийгөө энхрийлж, таатай мэдрэмж төрүүлдэг зүйлээ хийх.<br />
--<br />
Өөрийгөө шударгаар үнэлэх, хэт үнэлэхгүй байх, мөн дутуу үнэлэхгүй байх.<br />
--<br />
Амьдралаа зохицуулж, хянахад шаардлагатай чадвараа хөгжүүлэх.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
“Эерэг батламж”<br />
“Эерэг батламж” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 1.3) суралцагч бүрт тарааж, тэд эдгээр өгүүлбэрийг<br />
гүйцээж бичнэ. Гүйцээж бичсэн өгүүлбэрээсээ суралцагч бүр өөрт хамгийн их таалагдсан<br />
хоёр зүйлийг бусдад танилцуулна.<br />
Дараа нь энэ дасгалыг хийхэд ямар сэтгэгдэл төрснийг хамтран ярилцана.<br />
14 15
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 1<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛИЙГ ТОДОРХОЙЛЖ, ҮНЭЛЭХ<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Дараах асуултын дагуу ярилцаж тус сэдвийг дүгнэнэ.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй байх нь ямар ач холбогдолтой вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хүний амьдралын бүх үйл ажиллагаанд нөлөөлдөг.<br />
--<br />
Бусадтай тогтоосон харилцаагаа гүнзгийрүүлэн улам бэхжүүлэх боломжтой.<br />
--<br />
Сургууль болон ажил хөдөлмөртөө амжилт гаргахад тусална.<br />
--<br />
Хүний ажлын бүтээмжийг нэмэгдүүлнэ.<br />
--<br />
Аз жаргалтай байх магадлалыг нэмэгдүүлнэ.<br />
--<br />
Сэтгэлийн хямрал, өөрчлөлтийг даван туулах боломжийг бүрдүүлнэ.<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 1.1<br />
“ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ” АСУУЛГА<br />
Дараах өгүүлбэрийг уншаад, өөрийнхөө тухай мэдэрч байгаа мэдрэмжийг хамгийн сайн<br />
илэрхийлж чадах хариултыг сонгож, тохирох оноо тавина.<br />
Бүрэн санал нийлсэн-5; Санал нийлсэн–4; Шийдээгүй–3; Санал нийлээгүй–2; Огт санал<br />
нийлээгүй-1<br />
1. Миний гадаад төрх надад таалагддаг. 5 4 3 2 1<br />
2. Аливаа үйлдэл хийхээсээ өмнө би заавал боддог. 5 4 3 2 1<br />
3. Би үе тэнгийнхний шахалт дарамтыг ихэнхдээ эсэргүүцдэг. 5 4 3 2 1<br />
4. Би өөртөө <strong>итгэл</strong>тэй байдаг. 5 4 3 2 1<br />
5. Бусад хүнд таалагдахын тулд би хуурамч дүр хэзээ ч<br />
гаргадаггүй.<br />
5 4 3 2 1<br />
6. Би зөв зүйл хийхийг хичээдэг. 5 4 3 2 1<br />
7. Би шийдвэр гаргаад, түүнийгээ тууштай баримталдаг. 5 4 3 2 1<br />
8. Би тийм ч амар буулт хийдэггүй. 5 4 3 2 1<br />
9. Би зөв гэж бодсон зүйлээ хамгаалан тэмцдэг. 5 4 3 2 1<br />
10. Биеийн гадаад үзэмжээрээ би бахархдаг. 5 4 3 2 1<br />
11. Би өөрөө өөртөө таалагддаг. 5 4 3 2 1<br />
12. Бусадтай хэл амаа ололцоход надад хялбар байдаг. 5 4 3 2 1<br />
13. Эсрэг хүйстэнтэйгээ найз нөхөд болоход надад хүндрэл<br />
гардаггүй.<br />
5 4 3 2 1<br />
14. Өөрийнхөө мэдрэмжийг хянах нь надад хүндрэлтэй биш. 5 4 3 2 1<br />
16 17
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 1<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛИЙГ ТОДОРХОЙЛЖ, ҮНЭЛЭХ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 1.2 НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 1.3<br />
“ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ” АСУУЛГЫН ХАРИУ<br />
ЭЕРЭГ БАТЛАМЖ<br />
50-иас дээш:<br />
40-49:<br />
30-39:<br />
30-аас доош:<br />
Та өөрийнхөө талаар их эерэг төсөөлөлтэй байдаг юм байна. Та бусдын<br />
нөлөөнд амар автдаггүй, таныг сорьсон шинэ зүйл гарч ирэхэд дуртай,<br />
зорьсон зүйлдээ амжилтгүй байх нь ховор, өөртөө <strong>итгэл</strong>тэй нэгэн байна.<br />
Та ихэнх хүмүүстэй төстэй нэгэн болов уу. Та өөрийнхөө талаар эерэг<br />
төсөөлөлтэй байдаг ч заримдаа “Би ер нь ямаршуухан хүн бэ?” хэмээн<br />
эргэлздэг. Заримдаа та өөртөө таалагдахаа больчихдог болов уу. Өөрийн<br />
давуу талыг санаж, өөртөө хэт хатуурхах хэрэггүй.<br />
Та өөрийнхөө талаар эргэлзэж явдаг бөгөөд өөртөө өгсөн үнэлгээгээ<br />
эргэж харах хэрэгтэй болов уу. Та өөрийгөө хүлээн зөвшөөрч, эерэгээр<br />
харахад суралцах шаардлагатай. Өөрийн давуу тал, сайн зан чанараараа<br />
бахархах боломжийг өөртөө олго. Өөрийнхөө талаар тааламжгүй<br />
санагддаг зүйлийг хүлээн авч, өөрчлөх боломжтой зүйл нь таныг сорьж<br />
байгаа сорилт юм шүү гэдгийг олж хараарай.<br />
Та өөрийн үнэ цэнийг нэг их өндрөөр үнэлэхгүй байгаа бөгөөд та “Би хэн<br />
бэ” гэдгийг эргэцүүлдэггүй л болов уу. Та өөрийгөө илүү бодитой талаас<br />
нь олж харах шаардлагатай. Хүн болгонд эерэг, сөрөг тал байдаг. Өөрийн<br />
сайн зан чанаруудыг тогтоож, түүнийгээ үнэлж сур. Эдгээр чанар нь таныг,<br />
зөвхөн таныг л бүрдүүлж байгаа билээ. <strong>Өөртөө</strong> уужуу сайхан сэтгэлээр<br />
хандаарай.<br />
Би өөрөө өөртөө таалагддагийн учир нь ______________________________________________.<br />
Би ________________________________________________________ -ийг маш сайн хийж чадна.<br />
Би өөрийн _________________________________________ талаар сайхан мэдрэмжтэй байдаг.<br />
Надад нэгэн сайхан зүйл байдаг нь ___________________________ гэж миний найзууд хэлдэг.<br />
Миний очих хамгийн дуртай газар бол ________________________________________________.<br />
__________________________________________________________________ нар надад хайртай.<br />
Намайг _____________________________________________________ гэж надад хүмүүс хэлсэн.<br />
____________________________________________ байхад төрдөг мэдрэмж надад таалагддаг.<br />
Амьдралын хувьд надад хамгийн их таалагддаг зүйл бол _______________________________.<br />
Миний даган дуурайдаг зүйл бол ____________________________________________________.<br />
Өөрийнхөө талаар сайхан мэдрэмж төрүүлэхэд надад тусалдаг хүн бол _________________.<br />
Би ________________________________________________________ байхдаа сайхан харагддаг.<br />
_____________________________________________ байхдаа би хамгийн их жаргалтай байдаг.<br />
Миний ирээдүйн зорилго бол ________________________________________________________.<br />
Эерэг зан чанар гэж _____________________________________________________ -ийг хэлдэг.<br />
Миний ____________________________________________ талаар хүмүүс надад магтаал хэлдэг.<br />
Миний _____________________________________________________________ сайхан санагддаг.<br />
Миний хамгийн сайн чадах хоёр зүйл бол _____________________________________________.<br />
________________________________________ өнгө надад хамгийн гоё зохидог.<br />
Би амжилт олно гэдэгтээ <strong>итгэл</strong>тэй байдгийн учир нь ___________________________________<br />
______________________________________________________________________________.<br />
18 19
Сэдэв 2<br />
ХОЛБОО ХАМААРАЛ БА<br />
ЗОРИЛГО<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Маркер, эсвэл шохой<br />
• Өнгийн харандаа<br />
• Бөмбөг<br />
Энэ сэдвээр хүний харьяалагддаг бүлэг, газар нутаг, байгууллагын талаар бусад хүмүүс ямар<br />
үзэлтэй байгаа, энэхүү үзэл нь тухайн хүний өөрийн үнэ цэнийн мэдрэмжид хэрхэн нөлөөлдөг<br />
болохыг судална. Мөн өөрийн үзэл бодолд үнэлгээ өгнө.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид дараах чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Өөрийн харъяалагддаг гурваас доошгүй бүлэг, газар, байгууллагыг тодорхойлох.<br />
• Эдгээр холбоо хамаарал нь тэдний хувьд яагаад чухал болох хоёр шалтгааныг нэрлэх.<br />
• Эмэгтэйчүүд нэгэн бүлэг болохынхоо хувьд эрэгтэйчүүдээс доогуур үнэлэгдэж буйг<br />
харуулсан гурваас доошгүй нөхцөлийг тодорхойлох.<br />
• Эмэгтэйчүүдийн талаарх үндэслэлгүй гурван сөрөг <strong>итгэл</strong> үнэмшлийг нэрлэх.<br />
Бэлтгэх зүйл
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 2<br />
ХОЛБОО ХАМААРАЛ БА ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Ямар нэгэн бүлэг, газар, байгууллагатай холбоо хамааралтай байх мэдрэмж нь хүний<br />
өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийг нэмэгдүүлдэг.<br />
• Ямар нэгэн бүлэг, газар, байгууллагатай холбоо хамааралтайг нь бусад хүн хүлээн<br />
зөвшөөрч, үнэлэх нь тухайн хүний өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийг нэмэгдүүлэхэд тусалдаг.<br />
• Хүмүүс эмэгтэйчүүдийг эрэгтэйчүүдээс доогуур үнэлэх нь элбэг тохиолддог. Дуу, шүлэг,<br />
үлгэр, түүхэнд гардаг мэдээлэл нь хүмүүсийн эмэгтэйчүүдийн талаар баримтлах үзэл<br />
бодолд нөлөөлдөг.<br />
• Өөрийн харъяалагддаг бүлгийн тухай сөрөг үзэл бодлыг хүмүүс няцааж болно.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Холбоо хамаарал<br />
Бусад хүн, газар нутаг, байгууллагатай тогтоосон холбоо хамаарлаа судалж, эдгээр нь тэдний<br />
өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>д хэрхэн нөлөөлж буйг суралцагчид хэлэлцэнэ.<br />
Суралцагчид Болдын тухай дараах өгүүллийг сонсоод, Болдын “холбоо хамаарал” буюу түүний<br />
харъяалагддаг хүмүүс, бүлэг, газар нутаг, байгууллагыг тэмдэглэнэ.<br />
Болд Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын гэр хороололд ээж, аав, гурван охин<br />
дүүтэйгээ амьдардаг. Өвөө эмээ болон авга ах нь Булган аймагт амьдардаг. Харин<br />
ээжийнх нь эцэг эх Хархорины ойролцоо нэгэн суманд амьдардаг. Болд хоёрдугаар<br />
сургуулийн 5а ангид сурдаг. Түүний хамгийн сайн найзыг Төмөр гэдэг ба нөгөө ангийн<br />
дөрвөн найзтайгаа байнга хамт тоглож нааддаг. Болдын хамгийн дуртай хоёр хичээл<br />
нь биологи, англи хэл. Чөлөөт цагаараа хүү бөх үзэх дуртай. Тэр сургуулийнхаа сагсан<br />
бөмбөгийн багийн гишүүн бөгөөд “Амьдрах ухаан” клубт хичээллэдэг. Заримдаа тэр<br />
ээжтэйгээ хамт хийд рүү явж, гэр бүлдээ зориулан ном уншуулдаг.<br />
Өгүүлэлд гарсан Болд нь ямар хүмүүс, бүлэг, газар нутаг, байгууллагатай холбоо хамааралтай<br />
байгааг суралцагчдаас асууна. Тэдний нэрлэсэн зүйлийг самбарт жагсааж бичихдээ хүмүүс<br />
болон бүлгийг нэг баганад, газар нутгийг дараагийн баганад, байгууллагыг гурав дахь баганад<br />
цувуулан бичнэ. Багш дараах хүснэгтийг чиглүүлэг болгон ашиглана.<br />
Хүмүүс болон бүлэг Газар Байгууллага<br />
Түүний гэр бүл Хархорин Сургууль<br />
Төмөр Булган аймаг Хийд<br />
Нөгөө ангийн дөрвөн найз<br />
5а анги<br />
Сагсан бөмбөгийн баг<br />
“Амьдрах ухаан” клуб<br />
Өвөрхангай аймаг<br />
Монгол улс<br />
Ойролцоо нэгэн сум<br />
Дунд сургуулийн сурагчид<br />
Гэр хорооллынхон<br />
Буддын шашинтнууд<br />
Эрэгтэйчүүд (хөвгүүд)<br />
Өсвөр насныхан<br />
Монголчууд (халхууд)<br />
Дараах асуултыг асууж, дасгал ажлыг хэлэлцэнэ.<br />
Болд олон хүнтэй холбоо хамааралтай байдаг уу?<br />
Түүний хувьд хамгийн гол холбоо хамааралтай хүмүүс нь хэн бэ? Яагаад?<br />
Хэрвээ Болд эдгээр чухал харилцаа холбоогоо тасалбал түүнд ямар мэдрэмж төрөх бол?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Гунигтай, сэтгэлийн дарамттай.<br />
--<br />
Ямар нэгэн чухал зүйлээ гээсэн мэт санагдах.<br />
--<br />
Сэтгэл нь гонсойх.<br />
--<br />
Сэтгэл санаа тогтворгүй болох.<br />
Өөрийнх нь талаарх Болдын бодолд эдгээр холбоо хамаарал нь хэрхэн нөлөөлж байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бусадтай холбоо хамааралтай гэсэн мэдрэмж төрүүлэх.<br />
--<br />
Өөрийгөө бусадтай адилтгах.<br />
--<br />
Түүнийг тодорхой бүлгийн нэг хэсэг болохыг мэдрүүлэх.<br />
Суралцагчид өөрсдийн холбоо хамаарлын тухай эргэцүүлнэ. Болдын жишээг ашиглан, (гэхдээ<br />
үүгээр хязгаарлахгүй) өөрсдийн холбоо хамааралтай хүмүүс, бүлэг, газар нутаг, байгууллагын<br />
жагсаалт гаргана. Суралцагчид эдгээр холбоо хамаарлыг үзүүлэн болгон зурна. Энэ үзүүлэн<br />
нь бүдүүвч, хүснэгт, зураг байж болно. Өөрийгөө төвд нь, харин хамгийн чухал буюу хамгийн<br />
ойр холбоо хамаарлаа төв рүү байрлуулж, ач холбогдлоороо бага холбоо хамаарлыг төвөөс<br />
хол зайтай байрлуулна.<br />
Суралцагчид зураг, бүдүүвчээ дуусгаад, ойролцоо сууж байгаа гурван хүн нэг баг болж, хүн<br />
бүр өөрийн зураг, бүдүүвчийг хоёроос илүүгүй минутад багтаан бусдадаа тайлбарлана. Багийн<br />
гишүүн бүр нөгөө хоёр хүндээ өөрийн зураг бүдүүвчийг тайлбарласны дараа суралцагчдаас<br />
дараах асуулт асууж, ярилцана.<br />
Өөрсдийн холбоо хамаарлын тухай бодож, ярихад ямар сэтгэгдэл төрсөн бэ?<br />
Бусадтай холбоо хамааралтай байх нь хүмүүст ямар ач холбогдолтой вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тодорхой бүлгийн нэгэн хэсэг гэдгээ мэдэрдэг.<br />
--<br />
Өөрийн гэсэн орон гэртэй, очих газартай гэсэн мэдрэмж төрүүлдэг.<br />
--<br />
Бусад хүн өөрт нь анхаарал халамж тавьдаг гэдгийг мэдэрдэг.<br />
Холбоо хамаарлынхаа тухай хүмүүс ямар сэтгэгдэлтэй байдаг вэ?<br />
Холбоо хамаарал бүр нь сайхан сэтгэгдэл төрүүлэхээр байж чаддаг уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй, холбоо хамаарал бүр нь сайхан байна гэж үгүй.<br />
22 23
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 2<br />
ХОЛБОО ХАМААРАЛ БА ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Эмэгтэйчүүд ба эрэгтэйчүүдийн талаарх үзэл<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Хүйсийн талаарх соёлын сөрөг үзэл хандлагыг няцаах нь<br />
Хүн бүрт байдаг онцгой нэгэн төрлийн харилцаа холбооны тухай ярилцана. Нэг нь тэмдэглэл<br />
хөтөлж, тойрог болон зогсоно. Нэг хүнийг ахлагчаар сонгож, түүнийг тойргийн голд зогсохыг<br />
хүсээд, дараах журмыг нийт суралцагчдад танилцуулна. Ахлагч нь бөмбөгийг нэг хүн рүү<br />
шидээд, “Эмэгтэйчүүд бол...” гэж хэлнэ. Бөмбөг барьж авсан хүн уг өгүүлбэрийг гүйцээж<br />
хэлээд, бөмбөгөө ахлагч руу буцааж шиднэ. Ахлагч бөмбөгөө өөр нэг хүн рүү шидээд,<br />
“Эрэгтэйчүүд бол...” гэж хэлнэ. Бөмбөг авсан хүн мөн л өгүүлбэрийг гүйцээж хэлээд, бөмбөгөө<br />
буцааж шиднэ. Суралцагчид хариултаа бодолгүйгээр, хурдан хэлэх ёстой.<br />
Уг тоглоомыг 5 минутын туршид тоглуулах ба энэ хугацаанд тэмдэглэл хөтлөх хүн бүх хариултыг<br />
самбарт бичнэ. Тэдгээрийг дараа хэрэглэнэ.<br />
Суралцагчдыг дөрвөн багт хувааж, эмэгтэйчүүд болон эрэгтэйчүүдийн зан чанар, биеэ авч явах<br />
зан үйл, үүргийг тодорхойлсон, эсвэл эмэгтэй болон эрэгтэй хүний үнэт зүйлсийг илэрхийлсэн<br />
дуу, шүлэг, түүх, зүйр цэцэн үгс зэргийг хамтран ярилцаж, цаасан дээр бичих даалгавар өгнө.<br />
10 минутын дараа баг бүр бичсэн зүйлсээ бусад суралцагчдад танилцуулна. Бичсэн зүйлс<br />
давтагдах ёсгүй.<br />
Дараах асуултыг суралцагчдаас асууж, дасгал ажлаа үргэлжлүүлнэ.<br />
Эдгээр үлгэр домог, дуу шүлэг, зүйр цэцэн үг нь эмэгтэйчүүд ба эрэгтэйчүүдийн тухай ямар<br />
санааг илэрхийлж байна вэ?<br />
Бөмбөг дамжуулах тоглоомын үеэр тэмдэглэсэн санаа эдгээр шүлэг, дуу, зүйр үгтэй төстэй<br />
байна уу?<br />
Хүмүүсийн талаарх эдгээр үнэлэмж ямар үр дагавартай байж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эдгээр нь эмэгтэйчүүдийн үнэлэмж, ач холбогдлыг дарж, бууруулж байна.<br />
--<br />
Эдгээр нь хоёр хүйсийн хоёулангийнх нь талаар бодит бус, хийсвэр үзлийг бий болгож<br />
байна.<br />
--<br />
Эдгээр нь хүмүүсийн сонголтын хувилбарыг хязгаарлаж байна.<br />
Эмэгтэйчүүд ба эрэгтэйчүүдийн хувьд эдгээр саад бэрхшээл хэрхэн өөр өөрөөр илэрч<br />
мэдрэгддэг вэ?<br />
Суралцагчдыг гурван багт хувааж, дараах асуултыг багаараа хэлэлцэнэ.<br />
Эмэгтэй эсвэл эрэгтэй хүн байхтай холбоотой ямар үнэлэмж, ойлголт таныг үнэ цэнэтэй хүн<br />
гэдгийг мэдрүүлдэг вэ?<br />
Эмэгтэй эсвэл эрэгтэй хүн байхтай холбоотой ямар үнэлэмж, ойлголт таны үнэ цэнийг<br />
бууруулдаг вэ?<br />
Эмэгтэйчүүд, эрэгтэйчүүдийн талаар бидний хэлэлцсэн бүх үзэл бодолтой санал нийлж байна<br />
уу?<br />
Хэрвээ санал нийлэхгүй байгаа бол тэдгээр үзэл бодол яагаад баталгаатай бус гэж бодсон бэ?<br />
Үүнийгээ хэрхэн батлах вэ?<br />
Эдгээр сөрөг төсөөлөл, үнэлэмжийг няцаах нь таны өөрийн тухай төсөөлөл, үзэл бодолд<br />
хэрхэн нөлөөлж байна вэ?<br />
Суралцагчид өөрийнх нь хүйсийн талаарх ямар сөрөг үзэл бодол, үнэлэмжтэй санал нийлэхгүй<br />
байгааг ярилцана. Суралцагч бүр зөвхөн өөрийн хүйсийн холбогдолтой жишээ гаргана.<br />
Тэдний хэлсэн санааг самбарт хоёр багана болгон бичнэ. Нэг баганад нь ангид байгаа охид,<br />
бүсгүйчүүдийн зөвшөөрөхгүй байгаа эмэгтэйчүүдийн талаарх үзэл хандлагыг бичнэ. Нөгөө<br />
баганад нь эрчүүд залуучуудын зөвшөөрөхгүй байгаа эрэгтэйчүүдийн талаарх үзэл хандлагыг<br />
бичнэ. Хүйсийн бүлэг бүр зөвхөн өөрийн хүйстэй холбоотой асуултад хариулна.<br />
Хариулт бүрт суралцагчаас уг үнэлэмжийг яагаад зөвшөөрөхгүй, баталгаагүй гэж бодож<br />
байгааг асууна. Өөрийнх нь хүйсийн талаар тогтсон сөрөг ойлголт, үнэлэмжийг няцаах нь<br />
тэдэнд ямар нөлөө үзүүлэх тухай хэлэлцэнэ. Боломжийн санаа гаргуулахын тулд чиглүүлэх<br />
асуулт ашиглана. Хэрвээ суралцагчид гол санааг гаргахгүй бол нэмж хэлнэ.<br />
--<br />
Өөрийнхөө талаар илүү сайхан мэдрэмжтэй болох боломж олгоно.<br />
--<br />
Эрч хүчтэй болсон мэт мэдрэмж төрүүлнэ.<br />
--<br />
Өөрсдийн давуу, сул талыг илүү бодитойгоор олж харахад нь тусална.<br />
--<br />
Өөрийн бүлгийн үнэлэмжийг өөрсдөө гаргах эрх чөлөөг хангаж өгнө.<br />
--<br />
Тэдний бүлгийн талаар бусад хүмүүсийн баримталдаг үнэлэмжийг өөрчлөх боломжтой<br />
болно.<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууж ярилцана.<br />
--<br />
Бусадтай холбоо хамааралтай байгаагаа мэдрэх нь яагаад чухал вэ?<br />
--<br />
Бусад хүн өөр бүлгийг үнэлэх нь яагаад чухал вэ?<br />
--<br />
Чухалд тооцогддог бүлгийн талаар хүмүүс сөрөг бодолтой байвал юу хийх вэ?<br />
24 25
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр хүний мөн чанарыг юу бүрдүүлдэг, ямар шинж чанар хүн бүрийг бусдаас онцлог,<br />
өвөрмөц болгодог тухай судална. Өөрийгөө ямар хүн болохыг тодорхойлж, хүмүүс өөр<br />
хоорондоо адилгүй байхын үнэ цэнийг, мөн өөрийгөө хүлээн зөвшөөрөх тухай ярилцана.<br />
Бусдын магтаал сайшаалыг хэрхэн хүлээж авах талаар бодож тунгаагаад, бие биеэ магтан<br />
сайшаах, өөрийнхөө талаар үнэн зөв, бодитой үзэл бодолтой байхын чухлыг хэлэлцэнэ.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Сэдэв 3<br />
ӨВӨРМӨЦ БАЙХ БА ӨӨРТӨӨ<br />
ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
Энэ сэдвийн эцэст суралцагчид дараах зүйлийг хийх чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Хүмүүсийг өөр хоорондоо адилгүй, өвөрмөц болгодог зүйлийг тайлбарлах.<br />
• Өөрийгөө үнэн зөвөөр тодорхойлж, арваас доошгүй өгүүлбэрээр өөрийгөө ямар хүн<br />
болохыг тайлбарлах.<br />
• Өөрийнхөө гурваас доошгүй эерэг шинж чанарыг тодорхойлох.<br />
• Өөрийн давуу, сул талын тухай үнэн зөв үзэл бодолтой байхын ач холбогдлыг нэрлэх.<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар.<br />
• Маркер, эсвэл шохой.<br />
• Тамганы тосны жинтүү.<br />
• А4-ийн цаас.<br />
• Өнгийн бал болон харандаа.
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 3<br />
ӨВӨРМӨЦ БАЙХ БА ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Зөвхөн тухайн хүнд л байдаг өвөрмөц шинж чанарын бүрдэл гэж байдаг. Хүн бүр өвөрмөц,<br />
онцгой, үнэ цэнэтэй.<br />
• Хүмүүсийн хоорондох ялгаа нь эерэг шинжтэй байдаг. Эдгээр ялгаа нь хүний амьдралыг<br />
баяжуулж, сонирхолтой болгодог.<br />
• Өөрийгөө байгаа чигээр нь хүндэлж, бусадтай адилхан байхын төлөө санаагаа зовоохгүй<br />
байх нь хүний өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийг нэмэгдүүлдэг.<br />
• Өөрийгөө хэн болох, мөн хийж буй үйлдлийнхээ тухай сөрөг мэдээлэл сонсоод зарим хүн<br />
өөрийнхөө тухай таагүй мэдрэмжтэй болдог.<br />
• Өөрийнхөө тухай бусад хүний үнэн сэтгэлээсээ хэлсэн эерэг мэдээллийг сонсох нь тухайн<br />
хүнд төдийгүй, бусад хүмүүст эерэгээр нөлөөлдөг.<br />
• Хүн бүрт өөрийн давуу, сул тал байдаг. Өөрийн давуу, сул талыг аль болох үнэн зөв<br />
тодорхойлсноор тухайн хүн өөрийгөө илүү сайн ойлгож, өөрийгөө ч, бусдыг ч буруутгалгүй<br />
байгаагаар нь үнэлэх боломжтой.<br />
• <strong>Өөртөө</strong> үнэнч шударгаар үнэлгээ дүгнэлт өгөх нь илүү бат бэх, эерэг харилцаа холбоог<br />
үүсгэхэд тустай.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Өвөрмөц байх гэж юуг хэлэх вэ?<br />
Өвөрмөц байх гэсэн зарчмыг танилцуулахын тулд дараах асуултын дагуу ярилцана.<br />
Ямар нэгэн зүйлийг “өвөрмөц” гэж хэлэх нь ямар утгатай вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ нь үүн шиг зүйл дэлхийд нэг л байдаг гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, ийм зүйл цорын ганц.<br />
Ямар нэгэн “өвөрмөц” зүйлийг та хэрхэн дүрслэх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Энэ бол ховор зүйл. Энэ бол маш онцгой зүйл.<br />
Хүн болгон өвөрмөц үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тийм.<br />
Яагаад? Хүн бүрийг өвөрмөц болгож байдаг зүйл юу вэ? Хэд хэдэн хүнд нэгэн адил шинж<br />
чанар байсаар байтал яагаад хүн бүр өвөрмөц вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хүн бүрийг өвөрмөц болгож байдаг зүйл нь тухайн хүний туулж өнгөрүүлсэн амьдралын<br />
туршлага, шинж чанарын хослол юм (хүнд олон төрлийн ижил шинж чанар, авъяас чадвар<br />
гэх мэт зүйлс байж болох ч, өөр хэнд ч яг түүнтэй адил хослол байхгүй).<br />
Хүн бүр давтагдашгүй шинж чанар, авьяас чадвар, давуу, сул талтай юм бол бид үүнээс ямар<br />
дүгнэлт хийж болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хүн бүр өвөрмөц, онцгой.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Хурууны хээ - Би бусдаас хэрхэн өвөрмөц вэ?<br />
Хурууны хээний тухай юу мэдэхийг суралцагчдаас асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хурууны хээ нь шулуун шугам, муруй болон цагирагнуудаас бүрдэнэ.<br />
--<br />
Эдгээр хээ нь бүгд өөр байдаг. Хүн бүрийн хурууны хээ өөр бөгөөд дэлхий дээрх бусад бүх<br />
хүнээс ялгаатай.<br />
--<br />
Хурууны хээ нь хүн бүрт өвөрмөц байдаг.<br />
--<br />
Гэмт хэрэгтнийг олж тогтоохын тулд цагдаагийн байгууллага хурууны хээ ашигладаг.<br />
Суралцагчдыг 5-6 хүнтэй жижиг багт хувааж, хүн бүрт А4 хэмжээтэй цаас өгнө. Багийн гишүүн<br />
бүрийн эрхий хурууг тамганы тосны жинтүүн дээр дарж, хурууны хээг цаасан дээр буулгана.<br />
Суралцагч бүр өөрийн хурууны хээний дээд талд нэрээ бичнэ. Дараа нь багаараа хурууны хээг<br />
судлан, ижил болон ялгаатай талыг хэлэлцэнэ.<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Хурууны хээнүүдийн юу нь адилхан, юу нь ялгаатай байсан бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эдгээр нь зураас, шугам, муруй, цагирагнуудаас бүрдсэнээрээ ижил.<br />
--<br />
Бүрдэл хэсгүүд нь ижил төстэй.<br />
--<br />
Зураас, муруй болон цагирагнуудын чиглэл нь өөр байна.<br />
--<br />
Хурууны хээний дүрс нь өөр байна.<br />
Хүнийг өвөрмөц болгодог зүйл нь зөвхөн хурууны хээ юу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй.<br />
Хүний биеийн бусад ямар шинж чанар тэднийг бусдаас ялгаатай болгодог вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үсний өнгө<br />
--<br />
Биеийн хэлбэр галбир<br />
--<br />
Өндөр<br />
--<br />
Гарын хэмжээ<br />
Гадна төрхөөс өөр ямар зүйлээрээ хүмүүс бие биеэсээ ялгаатай вэ?<br />
--<br />
Хувийн зан чанар (жишээлбэл, найрсаг, ичимхий, өглөгч, амиа бодсон, хэрсүү, хошин,<br />
ялдам, ууртай, өрөвч, харамч гэх мэт).<br />
--<br />
Сонирхол<br />
--<br />
Боловсрол<br />
--<br />
Туршлага<br />
--<br />
Соёл (үүний дотор: үндэстэн ястан, ёс заншил, ахуй уламжлал арьсны өнгө, шашин шүтлэг<br />
гэх мэт)<br />
28 29
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 3<br />
ӨВӨРМӨЦ БАЙХ БА ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Өвөрмөц байх нь яагаад сайхан бэ?<br />
Суралцагч бүр дэвтэртээ дараах өгүүлбэрийг гүйцээж бичнэ.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Би бол ...<br />
--<br />
Би ______________ дуртай.<br />
--<br />
Надад ______________ таалагддаг.<br />
Эдгээр өгүүлбэрт өөрийнхөө эерэг шинж гэж санагддаг бүх зүйлийг оруулна. Хажуугийн<br />
хүндээ өөрийнхөө тухай бичсэн зүйлээ танилцуулна. Хамтран ажиллаж байгаа түнштэйгээ<br />
ямар талаараа адилхан эсвэл ялгаатай байгааг олж мэднэ. Нэг хүн хоёр минут ярьж, нөгөө нь<br />
сонсоно. Үүний дараа сонсогч ярьж, нөгөө нь сонсоно.<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууж ярилцана.<br />
Ярилцсан хүнтэйгээ та юугаараа ижил төстэй ба ялгаатай байсан бэ?<br />
Ярилцсан хүнтэйгээ яг адилхан хүн байна уу?<br />
Та өөрийгөө өвөрмөц нэгэн гэдгээ мэдэхэд ямар санагдсан бэ?<br />
Хүмүүс бүгд хоорондоо адилхан байсан бол ямархуу байх бол?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Уйтгартай, сонирхолгүй, гунигтай.<br />
Хүмүүс бүгд бие биеэсээ ялгаатай байх нь юугаараа сайн байх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөр өөрийн ялгаатай хувь нэмрийг нийгэм, хамт олон, гэр бүлдээ оруулах чадвартай<br />
байна.<br />
--<br />
Хувийн ялгаа нь хүмүүсийн хоорондох харилцааг илүү сонирхолтой болгоно.<br />
--<br />
Олон хувилбар нь соёл, нийгэм, улс төр зэргийг баяжуулан, амьдралыг илүү сонирхолтой<br />
болгоно.<br />
Хэдийгээр энэ мөч хүртэл зөвхөн эерэг зан чанарт анхаарсан ч хүн бүрт өөрийн давуу, сул<br />
тал байдгийг суралцагчдад сануулна. Суралцагчид хамтарч ажилласан түнштэйгээ дахин<br />
ажиллана. Тэд дараах асуулт бүрт хариу болох гурваас доошгүй шалтгаан олох ёстой. Хос<br />
бүрээс нэг шалтгаан сонсоно. Өмнөх хүмүүсийн хэлээгүй санааг хэлэх ёстой. Дахин шинэ<br />
санаа гарахгүй болтол ярилцана.<br />
Өөрийн давуу болон сул талын аль алиныг нь мэдэх нь яагаад чухал вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэднийг хүлээн зөвшөөрөх, сул талаас нь болж буруутгахгүй байх боломж олгоно.<br />
--<br />
Өөрийн сул талаа анхаарч, сайжруулах боломж олгоно.<br />
--<br />
Бусдыг буруутгалгүйгээр, өөрийн алдаагаа хүлээн зөвшөөрөх боломж олгоно.<br />
--<br />
Бусад хүн ч гэсэн давуу, сул талтай гэдгийг ойлгоход тусална.<br />
--<br />
Бусад хүнтэй ижил тэгш харилцахад тусална.<br />
--<br />
Өөрийнхөө талаар хэт хийсвэр найдвар тавихаас сэргийлнэ.<br />
Өөрийгөө байгаагаар нь хүндэлж, бусадтай адил байх талаар санаа зовохгүй байж сурах нь<br />
яагаад вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийн давуу талыг хөгжүүлэхэд тусална.<br />
--<br />
Өөрийгөө хэн болох талаар үнэн бодитой хандахад тустай.<br />
--<br />
Стресст оруулах магадлалтай хуурамч дүр эсгэхээс чөлөөлнө.<br />
--<br />
Ялгаатай байхын үнэ цэнийг үнэлэхэд тусална.<br />
--<br />
Өөрийн өвөрмөц байдлыг илэрхийлж, үнэлэхэд тусална.<br />
--<br />
Бусад хүнийг байгаагаар нь үнэлж хандах боломж олгоно.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 4<br />
Урам хайрлах<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийн нэгэн хэсэг бол бусдын магтаал сайшаалыг хүлээн авч сурах юм.<br />
Хэдийгээр хүмүүс бие биеийнхээ талаар эерэг сэтгэгдэлтэй байдаг ч ихэнх тохиолдолд ичиж<br />
зовсноосоо болоод үүнийгээ ил гаргаж хэлдэггүй гэдгийг тайлбарлана. “Урам хайрлах” гэсэн<br />
дасгал ажлыг хийх явцдаа суралцагчид өөрт төрсөн эерэг сэтгэгдлээ хуваалцана.<br />
Суралцагчид өөрийн нэрээ бичсэн, эрхий хурууны хээтэй цаасаа бариад, тойрч сууна. Хүн<br />
бүр цаасаа өөрийн зүүн гар талын хүнд дамжуулна. Цаасыг авсан хүн уг цаасны эзний тухайд<br />
бахархан хүндэлж явдаг нэг хоёр зүйлийг бичээд, мөн л өөрийн зүүн гар талд сууж байгаа<br />
дараагийн хүнд цаасыг шилжүүлнэ. Ийм маягаар бүх цаас нэг хүнээс нөгөөд дамжин ангийг<br />
нар зөв тойрох болно. Суралцагч бүр өөрийн цаасыг хүлээж авснаар дасгал дуусна.<br />
Цаасан дээр бичсэн зүйлээс хамгийн сайхан санагдсан нэгээс хоёр магтаалыг суралцагч бүр<br />
чангаар уншиж, танилцуулна. Өөрийнхөө тухай эерэг зүйл уншихад ямар санагдсаныг асууна.<br />
Хүмүүсийн сэтгэгдлийг судална. Олон хүнд сайхан санагдах хэдий ч зарим хүн өөрийнхөө<br />
тухай эерэг зүйлийг сонсож дасаагүй байх учраас эвгүйцэж, таагүй сэтгэл төрж болно.<br />
Дараах асуултын дагуу хэлэлцүүлэг хийнэ.<br />
Бусад хүн таны тухай ийм бодолтой байна гэж огт төсөөлөөгүй ямар нэгэн зүйл цаасан дээр<br />
байна уу?<br />
Бусад хүн таныг магтахад ямар санагдсан бэ?<br />
Магтах, шүүмжлэх хоёрын алийг нь илүүд үзэж байна вэ?<br />
Сайшаал магтаалыг хүлээж авах нь зарим хүнд яагаад хэцүү байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэдэнд ичих, эсвэл эвгүйцэх мэдрэмж төрдөг.<br />
--<br />
Үнэнийг хэлэхгүй байна гэж тэд боддог.<br />
Хүнийг магтах нь яагаад чухал вэ?<br />
--<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тухайн хүнд өөрийнх нь талаар сайхан мэдрэмж төрүүлэхийн тулд.<br />
--<br />
Өөрийнхөө юу бодож байгааг хэлснээрээ бусад хүнтэй тогтоосон харилцаа холбоогоо<br />
бэхжүүлэх.<br />
--<br />
Хүмүүс үнэн хэрэгтээ өөрийг нь сайн мэдэхгүй гэж тэд боддог. Үүнийг өөрчлөхийн тулд.<br />
Сайхан зан чанараа өдөр бүр өөртөө сануулахын тулд гэрийнхээ аль нэг газар энэ цаасаа<br />
байрлуулж болно.<br />
30 31
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 3<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууж, сэдвийг дүгнэнэ.<br />
Өөрийн давуу тал, эерэг зан чанараа таньж мэдэхгүй бол ямар сөрөг үр дагавар гарах вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Юу ч хийж чадахгүй, арчаагүй болсон мэт санагдах.<br />
--<br />
Ямар ч <strong>итгэл</strong> найдваргүй болсон мэт санагдах.<br />
--<br />
Өөрийн хүсч байгаа зүйлээ хийж чадахгүй байх гэсэн мэдрэмж төрөх.<br />
--<br />
Юу ч хийх хүсэлгүй болсон мэт санагдах.<br />
Өөрийн давуу тал, эерэг зан чанарыг таньж мэдээд, хүлээн зөвшөөрөх нь ямар эерэг үр<br />
дагавартай вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийнхөө давуу талыг ашиглан, авъяас чадлаа бүрэн дайчлах болно.<br />
--<br />
<strong>Өөртөө</strong> найдан, юуг ч хийх чадалтай гэсэн мэдрэмж төрөх болно.<br />
--<br />
Бусадтай сэтгэл хангалуун харилцана.<br />
Сэдэв 4<br />
ЭРХ МЭДЭЛ БА ӨӨРТӨӨ<br />
ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
32
ЭРХ МЭДЭЛ БА ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Хүн өөрийн амьдралын асуудлыг шийдэж, хянах чадвартай гэдгийг мэдрэхийн хэрээр<br />
өөртөө улам <strong>итгэл</strong>тэй болдог.<br />
• Өсвөр үеийнхэн өөрийн амьдралынхаа зарим зүйлийг шийдэж хянаж чадах ч, заримыг нь<br />
чадахгүй.<br />
• Эцэг эхчүүд болон бусад насанд хүрэгчид өсвөр үеийнхний эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг<br />
хамгаалах, өсгөн хүмүүжүүлэх, гэр бүлийн төсөв санхүүгээ зохицуулах зэрэг шалтгаанаар<br />
тэдний амьдралын зарим зүйлийг шийдэж, хяналт тавьдаг.<br />
• Хүн бүр өөрийн амьдралаа хянах чадвартай байдаг.<br />
• Өөрийн чадварыг мэдэж, түүнийг үнэлэх нь хүний өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийг нэмэгдүүлдэг.<br />
• Өөрийнхөө амьдралыг ухаалгаар зохицуулж, амьдралдаа хариуцлага хүлээх тохиолдолд<br />
хүн өөрийгөө удирдан захирах чадвартай гэж боддог.<br />
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр амьдралынхаа ямар хэв маяг, үйл ажиллагааг өөрөө хянаж чадах, чадахгүй тухай<br />
бодож, шалтгааныг судална. Мөн өөрийн шийдвэр гаргах боломжийг бусдад олгодог нөхцөл<br />
байдлын тухай авч үзэх ба суралцагчид өөрийн чадварыг тодорхойлж, ямар мэдрэмж төрж<br />
байгааг ярилцана.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Суралцагчид дараах зүйлийг хийх чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Өөрөө шийдэж, хянаж чадах амьдралын хоёроос доошгүй асуудлыг нэрлэх.<br />
• Өөрөө шийдэж, хянах боломжгүй амьдралын хоёроос доошгүй асуудлыг нэрлэх.<br />
• Амьдралынхаа асуудлаа бүхэлд нь хянах боломжгүйг тайлбарласан хоёроос доошгүй<br />
шалтгааныг нэрлэх.<br />
• Эд зүйл, санаа, бусад хүмүүс, өөрөө гэсэн ангилал бүрт холбоотой өөрийн таваас доошгүй<br />
чадварыг нэрлэх<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Маркер, эсвэл шохой<br />
• “Нэгэн зүйл” нэртэй карт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1)-хайрцагт хийж бэлтгэсэн байх<br />
• “Би үүнийг хийж чадна” нэртэй карт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2)-суралцагч бүрт 1 багц,<br />
эсвэл 5 хүнтэй баг бүрт 1 багц<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Хэн шийддэг вэ?<br />
Суралцагчдаас хянах гэсэн үгийн утгыг асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хянах гэдэг нь ямар нэгэн зүйлийн талаар бүрэн бөгөөд шууд эрх мэдэлтэй байна гэсэн<br />
үг юм.<br />
Ямар нэгэн зүйл “өвөрмөц” байна гэдэг нь ямар утгатай вэ?<br />
Самбарын нэг хэсэгт “Чи”, харин нөгөө хэсэгт “Насанд хүрсэн хүн” гэсэн гарчиг тавина.<br />
Суралцагчдаас дараах асуултуудыг асууж, амьдралын эдгээр асуудалд тэд өөрсдөө, эсвэл<br />
насанд хүрсэн хүн хоёрын хэн нь илүү эрх мэдэлтэй байдаг талаар санал хураана. Саналын<br />
тоог асуулт тус бүрээр самбарт бичнэ.<br />
--<br />
Орой хэдэн цагт унтахыг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
--<br />
Ганцаараа гадагшаа гарахыг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
--<br />
Юу идэхийг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
--<br />
Гэртээ хэдэн цагт ирэхийг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
--<br />
Хэдий хэмжээний мөнгөтэй явахыг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
--<br />
Сургуульдаа ямар хувцас өмсөж явахыг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
Оноогоо нэгтгэж, суралцагчдаас ийм төрлийн шийдвэр гаргахад тэд хэр эрх мэдэлтэй болох<br />
тухай ажигласан зүйлийг нь асууна.<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Суралцагчдын ихэнх нь эдгээр асуудалд шийдвэр гаргах эрх мэдэл багатай байх нь элбэг.<br />
35
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 4<br />
ЭРХ МЭДЭЛ БА ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
Ямар үед насанд хүрэгчид та нарын өмнөөс аливаа зүйлийг шийдэж, хариуцлага хүлээдэг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бие даан шийдвэр гаргах насандаа хүрээгүй гэж үзсэн үед.<br />
--<br />
Аюулгүй байдал, эрүүл мэндтэй холбоотой үед.<br />
--<br />
Хамгаалахыг хүссэн үед.<br />
--<br />
Аюулгүй байгаа гэдэгт <strong>итгэл</strong>тэй байхын тулд.<br />
--<br />
Тэдэнд хайртай, санаа тавьдаг учраас.<br />
--<br />
Тэдний сайн сайхны (аюулгүй байдал, эрүүл мэнд) төлөө санаа зовдог учраас.<br />
--<br />
Тэдэнд (хаана байгаа гэх мэт) санаа зовохгүйн тулд.<br />
Эдгээрийн алийг нь хүлээн зөвшөөрч, алийг нь хүлээн зөвшөөрөхгүй вэ? Яагаад?<br />
Эрх мэдлийн талаар өөр нэг санал хураалт явуулна. Саналыг нь өмнөхийн адил тэмдэглэнэ.<br />
Эцэг эхийнхээ өгсөн болон өөрийн олсон мөнгийг хэрхэн зарцуулахыг хэн шийддэг вэ?<br />
Та нарын баярлаж, гомддог зүйлийн талаар хэн шийдвэр гаргадаг вэ?<br />
Чөлөөт цагаараа юу хийхийг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
Тамхи татах эсэх шийдвэрийг чинь хэн гаргадаг вэ?<br />
Хийх ёстой зүйлээ хийх эсэхийг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
Ямар хүнтэй найзалж нөхөрлөхийг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
Хичээлдээ анхааралтай суух эсэхийг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
Аз турших (согтууруулах ундаа уух, цавуу үнэрлэх, эсвэл таалагдсан хүндээ захиа бичих)<br />
эсэхийг чинь хэн шийддэг вэ?<br />
Ямар нэгэн зүйлийг сурах эсэхийг чинь хэн шийддэг вэ? (Та нарт заах биш харин та нарын<br />
өөрсдийн чинь сурах эсэхийг)<br />
Хийх дуртай зүйлийн чинь талаар хэн шийдвэр гаргадаг вэ?<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Эдгээр нь бүгд суралцагч өөрөө шийдэж, хянах зүйл юм. Зарим суралцагч эдгээрийг (жишээ<br />
нь тамхи татах, аз турших, анхаарлаа хандуулахгүй байх гэх мэт) бусад хүмүүс шийддэг гэж<br />
хэлж болох юм. Энэ тохиолдолд бусад хүмүүс үнэхээр тэдний өмнөөс шийдвэр гаргадаг<br />
эсэхийг нь асууна. Бусад хүн зөвхөн шахалт үзүүлэх буюу ятгахыг л оролддог бөгөөд харин<br />
шийдвэр гаргах эрх зөвхөн өөрт нь байдаг гэдгийг тайлбарлана. Эдгээр төрлийн шийдвэр<br />
гаргах тэдний эрх мэдлийн талаар ажигласан зүйлийг нь суралцагчдаас асууна. Тэдний ихэнх<br />
нь эрх мэдэлтэй байдаг.<br />
Суралцагчдаас өөрөө шийдвэр гаргах замаар амьдралаа хянахад тэдэнд ямар санагддаг<br />
талаар асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Сайхан санагддаг.<br />
--<br />
Аймшигтай байдаг.<br />
--<br />
Эргэлзэх сэтгэл төрдөг.<br />
--<br />
Сэтгэл хөөрдөг.<br />
--<br />
Аз жаргалтай болдог.<br />
--<br />
Хүч чадалтай болсон мэт санагддаг.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Нэгэн зүйл<br />
Урьдчилан хайрцагт хийж бэлтгэсэн “Нэгэн зүйл” нэртэй (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.1) картыг<br />
ашиглан, өөрөө шийдвэр гаргаж, амьдралаа хэрхэн хянадаг тухай ярилцана. Энд хэрэглэгдэх<br />
жишээ нь чухал, чухал биш шийдвэрийн аль алинтай нь холбоотой. Цорын ганц баримтлах<br />
зүйл бол эдгээр жишээ нь суралцагчдын гаргасан шийдвэр, хариуцлага хүлээх үйлдэлтэй<br />
холбоотой байх ёстой. Хэрэв суралцагч эхний сугалсан картад хариу жишээ гаргаж чадахгүй<br />
бол дахин сугална. Энэ дасгалыг багш өөрөөсөө эхэлнэ. Хүн бүрт оролцох боломж олгоно.<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууж, дасгалыг дүгнэнэ.<br />
Та нарын шийдвэр гаргаж, хянаж чадах зүйл олон байна уу, цөөн байна уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Олон байна.<br />
Өөрийн шийдвэрлэсэн, хариуцлага хүлээсэн зүйлээ тодорхойлж, түүнийхээ тухай ярилцахад<br />
ямар санагдсан бэ?<br />
Амьдралын аливаа асуудлаа өөрөө шийдэж, хянаж байгаа хэр нь бусад хүн өмнөөс чинь<br />
шийдвэр гаргаж байсан уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бараг бүх хүн амьдралынхаа хэзээ нэгэн үед өөрийнхөө өмнөөс шийдвэр гаргах боломжийг<br />
бусдад олгодог.<br />
Ямар учраас хүн шийдвэр гаргах өөрийн эрх мэдлээ ашиглаж чаддаггүй вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Юу хүсч байгаагаа сайн мэдэхгүй байх.<br />
--<br />
Зохицохыг хүсэх.<br />
--<br />
Гарах үр дүнд хариуцлага хүлээхийг хүсэхгүй байх.<br />
--<br />
Гаргасан шийдвэртэй чинь бусад хүн санал нийлэхгүй байх гэж эмээх.<br />
--<br />
Бие даан шийдвэр гаргах чадваргүй гэж өөрийгөө бодох.<br />
Боломжтой үедээ өөрөө бие даан шийдвэр гаргах нь чухал гэж үзэж байна уу? Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Ингэснээр шийдвэр гаргах чадвараа хөгжүүлж, суралцана.<br />
--<br />
Өөрийн амьдралаа хянаж чадах юм байна гэсэн сэтгэгдэл төрж, сайхан санагдана.<br />
--<br />
Өөрийн хүсч буй зүйлийг хийх боломж олгоно.<br />
--<br />
Өөрийн хийхийг хүсэхгүй байгаа зүйлээ хийхгүй байх боломж олгоно.<br />
Хүмүүс өмнөөс чинь аливаа зүйлийг шийдэж, хянах гээд байвал чи яах вэ? Тэдэнд юу гэж<br />
хэлэх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийн юу санаж, хүсч байгааг хэлж, хүсэл хэрэгцээг чинь тэд хүндэтгэдэг эсэхийг асууна.<br />
--<br />
Өөрөө бие даан шийдвэр гаргаж чадна гэсэн <strong>итгэл</strong>тэйгээр шийдвэрээ гаргана.<br />
Суралцагчдаас таньдаг хүмүүс нь эрх мэдлээ ашиглан бүдүүлэг үг хэллэг хэрэглээгүй ч тэднийг<br />
гомдоож байсан эсэхийг асууна. (Жишээлбэл: Төрсөн өдрийн үдэшлэгт чинь ирээгүй, эсвэл<br />
нэг найзын чинь талаар таагүй зүйл хэлсэн)<br />
36 37
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 4<br />
ЭРХ МЭДЭЛ БА ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
Дараа нь тэднээс дараах асуултыг асууж ярилцана.<br />
Ямар нэг зүйлийг хийх эсэхээ шийдэхдээ бусад хүний санаа бодлыг анхаардаг уу?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тийм.<br />
Өөрийн амьдралын асуудлаа шийдэж хянахдаа бусдын санаа бодлыг хүндэтгэж үзсэн гэдэгтээ<br />
<strong>итгэл</strong>тэй байхын тулд юу хийх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийн хийх гэж байгаа зүйлийн талаар бусад хүн юу гэж бодож байгааг олж мэднэ.<br />
--<br />
Хийх гэж буй зүйл тэдний санаанд нийцэж байгаа эсэхийг асууна.<br />
--<br />
Хийх гэж буй зүйл тэдэнд саад болох эсэхийг асууна.<br />
--<br />
Тэд юу хийхийг хүсч байгааг нь асууж, өөрийн төлөвлөгөөг тэдний хүсэлтэй зөрчилдөж<br />
байгаа эсэхийг олж мэднэ.<br />
Хэрэв бусдын санаа бодлыг анхаарч үзэн, тэдний хүсч буй зүйлийг хийхээр шийдвэл тэр хүнд<br />
шийдвэр гаргах, хянах боломж олгож байна гэсэн үг үү? Яагаад?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй. Хамгийн чухал нь өөрөө шийдвэр гаргасанд байгаа юм. Өөр хүнд шийдвэр гаргах<br />
(тэднээр хийлгэлгүйгээр) боломж олгохоор шийдсэн байлаа ч гэсэн, тэр нь чиний шийдвэр<br />
хэвээр байх болно.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 3<br />
Дүрслэн харах чадвар<br />
Өөрийн чадвараа ашиглан, амьдралын асуудлаа хянаж, шийдвэрлэж байгаагаа мэдэх нь<br />
хүмүүст ямар сэтгэгдэл төрүүлэх тухай суралцагчдаас асууна.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийгөө чадвартай гэдгээ мэдрэх тусам төдий хэмжээгээр эрх мэдэлтэй гэдгээ мэдэрнэ.<br />
Өөрийн чадвар, давуу талыг суралцагчид судална. Өөрийн чадвараа тодорхойлох нэг арга бол<br />
хийж байгаа зүйлс, чөлөөт цагаа өнгөрөөдөг байдлаа ажиглан, хийж чадах зүйлсээ олж мэдэх<br />
гэдгийг тэдэнд танилцуулна.<br />
Суралцагчид сүүлийн хагас жилд хийсэн зүйлээ үзэхээр видео аялал хийнэ. Үүний тулд тэд<br />
өөртөө аль болохоор тухтай суугаад, нүдээ анина. Сургагч багш дараах зааврыг аажуухан<br />
уншина. Тэдэнд санаандаа дүрслэн харах хугацаа өгөөрэй.<br />
“Гүнзгий амьсгал аваад, ... амьсгалаа удаанаар гарга ... дахин гүнзгий амьсгал аваад, ...<br />
амьсгалаа удаанаар гаргаарай... амьсгалаа авахдаа гэдсээ алгуурхан түмбийлгэ ... одоо<br />
гаргаарай ... Дахин гүнзгий амьсгал аваарай ...<br />
Одоо өнгөрсөн үйл явдлын тухай бодоорой. Амьдралынхаа видео бичлэгийг буцааж<br />
гүйлгэн, сүүлийн хэдэн сарын амьдралыг ээлжлэн өнгөрөхийг хараарай. ______ сар<br />
(хагас жилийн өмнөх сарыг нэрлэ) хүртэл 6 сар ухраана. Өөрийн амьдралын видео<br />
бичлэгийг үзэн, хийж чадах бүх зүйлийг олж илрүүлэн, чадвараа тодорхойлно.<br />
Эхлээд гэрийнхэнтэйгээ хамт байх үеийн бичлэгийг олоорой. Юу хийж байна вэ? Гэртээ<br />
ямар зүйлийг үргэлж хийдэг вэ?<br />
Өөрт чинь сайхан сэтгэгдэл төрүүлдэг, эсвэл бахархдаг зүйл хийсэн үе рүү очоорой. Энэ<br />
нь ямар нэг зүйлд амжилт гаргасан, онцгой үйл явдал болсон, хэн нэгэнд сайхан зүйл<br />
өгсөн, хэн нэгэнд онцгой тус хүргэсэн, эсвэл онцгой сайнаар хандсан үе байж болно.<br />
Иймэрхүү бүх зүйлийг олтлоо бичлэгээ гүйлгээрэй. Яг энэ байна. Түүнийгээ олсон<br />
учраас оюун санаандаа хадгал. Тэр мөчийг дахин амьдруулаарай. <strong>Өөртөө</strong> таалагдсан<br />
зүйл хийсэн үеэ олтлоо бичлэгээ цааш гүйлгээрэй. Тэр дүрсээ зогсоож, тогтоож ав.<br />
Багаараа хамтран ямар нэг зүйл хийсэн үеэ бичлэгээсээ хайгаарай. Энэ нь ямар нэг<br />
клуб дугуйланд, ямар нэг зүйлд бэлтгэж, дасгал хийж байгаа, эсвэл зүгээр л хэсэг<br />
найзтайгаа хамт байж болно. Яг юу болж байгааг дүрслэн хараарай. Ямар чадвараа<br />
ашиглаж байна вэ? Хүмүүстэй болон хийж буй үйлдэлтэй чинь холбоотой чадваруудыг<br />
анхаараарай.<br />
Хэн нэгэнд (хөршдөө, юмуу найздаа) тусалж байгаа бичлэгийг хайж олоорой. Тэр хүн<br />
чинь хэн бэ? Яг юу болж байна вэ? Чи юу хийж байна вэ?<br />
Одоо сургуульдаа явж байгаа үеийн чинь бичлэг харагдаж байна. Ямар нэгэн амжилтад<br />
хүрсэн, ямар нэг хичээлдээ амжилт гаргасан, эсвэл онцгой тустай зүйл хийсэн, хэн<br />
нэгний найдвар нь болсон үе хүртэл бичлэгээ гүйлгээрэй.<br />
Бичлэгээ дахин гүйлгэж, ямар нэгэн зүйл шинээр хийсэн, зассан, эсвэл ямар нэг ач<br />
тустай, бүтээлчээр хийсэн зүйлээ олоорой. Яг юу хийсэн бэ? Өөрийн ямар чадвараа<br />
ашиглаж байна вэ?<br />
Өөрийн хамгийн дуртай зүйлээ хийж байгаа үедээ очоорой. Яг юу хийж байна вэ? Яг юу<br />
нь чамд таалагдаж байна вэ? Юугаар бахархаж байна вэ?<br />
Видео бичлэгийнхээ үлдсэн хэсгийг нэг минут орчим гүйлгэн, өөрийгөө өөр өөр газар<br />
байгаагаар, янз бүрийн зүйл хийж байгаагаар хараарай. Бичлэгээ өөрийн хийсэн ямар<br />
нэг сайн зүйл, эсвэл өөрийн бахархдаг зүйлээ хийж буй тохиолдол бүрт зогсоогоорой.<br />
Энэ нь бусад хүмүүстэй, чиний шинээр хийсэн, эсвэл засч янзалсан зүйл, шийдвэрлэсэн<br />
асуудал, эсвэл боловсруулсан ямар нэг зүйл гэх мэт байж болно. Энэ нь спортын үйл<br />
ажиллагаа, эсвэл сургууль дээр чинь болсон... нэг бол амралтаар чинь болсон ... үгүй<br />
бол гэрт чинь болсон байж болно ...<br />
Өөрийн чадвараа тааламжтайгаар мэдрэх боломж олгоорой. Өөрийн хийж чадах бүх<br />
зүйлд баярла. Одоо видео бичлэгээ өнөөдрийг хүртэл алгуурхан гүйлгэ. Энэ өрөөндөө<br />
буцаж ирээрэй. Өөрийгөө хөндлөнгийн нүдээр ажигла. Одоо удаанаар, маш удаанаар<br />
нүдээ нээж байна гэж төсөөлөөрэй.<br />
За одоо нүдээ нээгээрэй ...”<br />
Суралцагчдад өнөөгийн байдалдаа буцаж иртэл хэсэг хугацаа өгнө. Үүний дараа дүрслэн<br />
харсан зүйлийнхээ талаар ямар бодолтой байгааг нь асууна.<br />
“Видео бичлэг”-ийг харахад хялбар байв уу, хэцүү байв уу?<br />
Өөрийгөө олон төрлийн чадвартай гэдгээ харахад ямар сэтгэгдэл төрж байна вэ?<br />
Бид ямар учраас энэ дасгалыг хийсэн бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийн чадварыг таньж мэдэхийн тулд.<br />
--<br />
Өөрийнхөө давуу талыг мэдэхийн тулд.<br />
--<br />
Өөрийгөө сайхнаар мэдрэхийн тулд.<br />
38 39
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 4<br />
ЭРХ МЭДЭЛ БА ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 4<br />
Би үүнийг хийж чадна<br />
Өөрийн чадварыг тодорхойлох дасгалыг үргэлжлүүлэн хийнэ. Суралцагч бүрт нэг багц “Би<br />
үүнийг хийж чадна“ карт (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 4.2) тарааж өгнө. Эсвэл суралцагчдыг таван<br />
гишүүнтэй бүлэгт хувааж, бүлэг бүрт нэг багц карт өгнө.<br />
Суралцагчид дэвтэртээ гурван баганатай хүснэгт зурж, баганын дээр “Би үүнийг чадна”, “Би<br />
үүнийг чадна гэж бодож байна”, “Би үүнийг одоохондоо хийж чадахгүй” гэсэн гарчиг тавина.<br />
Тараасан картыг хүн бүр өөрийнхөөрөө энэ гурван төрөлд хувааж, ангилаад, дэвтэртээ<br />
тохирох гарчгийн доор бичнэ.<br />
БАГШИД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ<br />
Өөрийгөө ямар ч чадваргүй гэж үзэж буй суралцагчдад санаа өгч, дэмжлэг үзүүлнэ. Тэднээс<br />
чөлөөт цагаа яаж өнгөрөөдөг, юу хийх дуртай, юугаараа бахархдаг тухай бодохыг хүсч, өөрийн<br />
ажигласан чадвараа уг суралцагчид байна гэж бодож буйгаа хэлээрэй.<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Дараах асуултыг асууж, уг сэдвээр үзсэн зүйлийг дүгнэж, ярилцана.<br />
Чадвар нь амьдралын аливаа асуудлыг шийдэж, хянахтай ямар холбоотой вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
Чадвартай байвал...<br />
--<br />
аливааг шийдэж, хянаж чадна.<br />
--<br />
аливаад хариуцлагатай байж чадна гэдэгтээ <strong>итгэл</strong>тэй байна.<br />
--<br />
аливааг өөрөө амжуулж чадна гэдгийг бусдад харуулах боломж олгоно.<br />
--<br />
томчууд өөрт нь хариуцлага хүлээлгэх боломж нэмэгдэнэ.<br />
Амьдралдаа хариуцлагатай байж, амьдралаа өөрөө хянах, өрсөлдөх чадвартай байхад ямар<br />
санагдаж байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Амьдралаа өөрөө хянаж, эрх мэдэлтэй санагдаж байна гэсэн хариултад чиглүүлнэ.<br />
Аль карт нь бусад хүнд хамаатай, мөн ямар чадвар нь эд юмс, бодол санаа болон өөрт нь<br />
хамаатайг асууна. Дүрслэн харах болон карттай ажилласан дасгалын дараа суралцагч бүрээс<br />
өөртөө <strong>итгэл</strong>тэйгээр хамгийн сайн хэлж чадах нэг чадварыг нь асууна. Суралцагчид хэзээ,<br />
хаана, хэнтэй, ямар тохиолдолд уг чадварыг ашигласан тухайгаа товчхон ярина.<br />
Бүх суралцагчдын чадвартай танилцсаны дараа тэднээс дараах асуулт асууна.<br />
Ямар нэг зүйлийг сайн хийж чадна гэж бодохоор ямар санагддаг вэ?<br />
Хүн өөрийнхөө чадварыг таньж мэдэх нь заримдаа яагаад хэцүү байдаг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Магадгүй зарим хүн өөрийн чадвараа сорьж үзэхээс ичдэг байх.<br />
--<br />
Бусад хүн ямар нэг зүйлд өөрөөс нь илүү гэж боддог.<br />
--<br />
Зарим зүйлийг чадвар гэж ойлгодоггүй.<br />
Бидний хийсэн дасгалаар ямар чадварыг тодорхойлсон бэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бусад хүмүүстэй таарч тохирох чадвар.<br />
--<br />
Юмсыг ашиглах чадвар.<br />
--<br />
Үзэл санаатай холбоотой чадвар.<br />
--<br />
Өөрийгөө асарч хамгаалах чадвар.<br />
Дээрх чадвараас аль нь илүү чухал вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Тэд бүгд чухал.<br />
40 41
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 4<br />
ЭРХ МЭДЭЛ БА ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.1 НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 4.2<br />
“НЭГЭН ЗҮЙЛ”<br />
“БИ ҮҮНИЙГ ХИЙЖ ЧАДНА” КАРТ<br />
Энэ долоо хоногт хийхээр сонгосондоо<br />
сэтгэл хангалуун байгаа нэгэн зүйл ...<br />
Энэ долоо хоногт хийхээр сонгосондоо<br />
сэтгэл хангалуун байгаа нэгэн зүйл ...<br />
Бусдад туслах<br />
Цаг барих<br />
Хийх хэрэгтэй зүйлээ хэрхэн<br />
хийхийг зохицуулах<br />
Саяхан миний хийх ёсгүй байсан боловч<br />
хийсэн нэгэн зүйл ...<br />
Саяхан миний хийх ёсгүй байсан боловч<br />
хийсэн нэгэн зүйл ...<br />
Цахилгаан хэрэгсэл<br />
ажиллуулах<br />
Эвдэрсэн ширээ сандал<br />
засах<br />
Хэн нэгнээс зөвлөгөө авах<br />
Миний өмнө нь хэзээ ч хийж байгаагүй ч<br />
саяхан хийсэн нэгэн зүйл ...<br />
Миний өмнө нь хэзээ ч хийж байгаагүй ч<br />
саяхан хийсэн нэгэн зүйл ...<br />
Хийх ажлаа оновчтой<br />
төлөвлөх<br />
Шинэ хүмүүстэй танилцах<br />
Юм зарах<br />
Миний шийдвэр гаргасан нэгэн зүйл ... Миний шийдвэр гаргасан нэгэн зүйл ...<br />
Мөнгөө зөв зохицуулах<br />
Бичгээр өгсөн зааврыг<br />
ойлгож дагах<br />
Аман зааврыг ойлгож дагах<br />
Гараараа юм оёх, урлах Хүмүүсийг зохион байгуулах Олны өмнө гарах<br />
Миний хойшлуулахаар сонгосон нэгэн зүйл<br />
...<br />
Миний хойшлуулахаар сонгосон нэгэн зүйл<br />
...<br />
Эрүүл, чийрэг байдлаа<br />
хадгалах<br />
Ямар нэгэн спорт тоглоом<br />
тоглох<br />
Бусадтай таарч тохирох<br />
Энэ долоо хоногт миний сурч мэдсэн нэгэн<br />
зүйл ...<br />
Энэ долоо хоногт миний сурч мэдсэн нэгэн<br />
зүйл ...<br />
Урлагийн авъяастай байх Газрын зурагтай ажиллах Шийдвэр гаргах<br />
Миний өөртөө зориулан сонгож худалдан<br />
авсан нэгэн зүйл ...<br />
Саяхан өөрийгөө хамгаалан хийсэн нэгэн<br />
зүйл ...<br />
Миний өөртөө зориулан сонгож худалдан<br />
авсан нэгэн зүйл ...<br />
Саяхан өөрийгөө хамгаалан хийсэн нэгэн<br />
зүйл ...<br />
Бусдыг сонсох Хоол хийх Бусдыг халамжлах<br />
Өөрийн мөнгөө зарцуулах<br />
Бүдүүвч, хүснэгт ойлгох<br />
Өөрийн мэдрэмжийн тухай<br />
ярих<br />
Аливаа зүйлийн учрыг тайлах<br />
Залхсан үедээ өөрийгөө<br />
сэргээх<br />
Төвөгтэй түүх эсвэл киноны<br />
утгыг ойлгох<br />
42 43
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 4<br />
Тоо хурдан нэмэх<br />
Мэдээ, мэдээлэл тогтоох<br />
Өөрөө бодож боловсруулан<br />
бүтээлчээр бичих<br />
Өөрийн эрхийн төлөө<br />
тэмцэх<br />
Бүлгийн ярилцлагад оролцох<br />
Бусдад халамж тавьж буйгаа<br />
илэрхийлэх<br />
Хэн нэгэнд үгүй гэж хэлэх<br />
Хүмүүс надтай санал<br />
нийлэхгүй ч тайван байх<br />
Хэн нэгнийг гадуур хамт<br />
явахыг хүсэх<br />
Бусдад маргаанаа<br />
шийдвэрлэхэд нь туслах<br />
Морь унах<br />
Шийдвэр гаргах<br />
Бусдын мэдрэмжийг<br />
ойлгож байгаагаа<br />
илэрхийлэх<br />
Ямар нэгэн багаж<br />
хэрэгсэл хэрэглэх<br />
Бусдыг дэмжсэн сайхан үг<br />
хэлэх<br />
Гадаад хэлээр ярих Буруугаа хүлээх Яаж амрахаа мэддэг байх<br />
Бүлэг, багт сайн ажиллах<br />
Бусдыг найрсагаар угтах<br />
Бусдын хэрэгцээг мэдэрдэг<br />
байх<br />
Бусдыг тайвшруулах Бусдыг хөгжөөх<br />
Хүнд ямар нэг зүйл зааж<br />
сургах<br />
Асуудал шийдвэрлэх Сонин сайхан санаа гаргах Хоол хийх<br />
Хүнд хэцүү үед сандралгүй<br />
тайван тунгаан бодох<br />
Хүүхэд асрах<br />
Шинэ санааг ойлгох<br />
Төлөвлөгөө гаргаж түүнийгээ<br />
мөрдөх<br />
<strong>Өөртөө</strong> болон бусдад<br />
найдвартай хүн байх<br />
Асуудлыг олон талаас нь<br />
харах<br />
Хийх ёстой зүйлээ марталгүй<br />
санадаг байх<br />
Аливаа зүйлийн талаар<br />
өөрийн үзэлтэй байх<br />
Санаачлагатай байх<br />
Сэдэв 5<br />
ХҮМҮҮС, ҮНЭТ ЗҮЙЛ БА<br />
ЗАРЧИМ<br />
44
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 5<br />
ХҮМҮҮС, ҮНЭТ ЗҮЙЛС БА ЗАРЧИМ<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• Үлгэр дуурайл авна гэдэг нь өөрийн хүндэлж явдаг хүний зан ааш, үнэт зүйл болон биеэ<br />
авч явах байдлыг нь даган дуурайж, амьдралдаа мөрдөхийг хэлнэ.<br />
• Хүн хэн нэгнийг хүндэлж болох ч түүнийг заавал дуурайх албагүй.<br />
• Үлгэр дуурайл болох хүнээсээ үнэт зүйл олж авч болно. Үнэт зүйл нь хүний сонголт, биеэ<br />
авч явах байдалд нөлөөлнө.<br />
• Үлгэр дуурайл авах хүн: Шүтэн биширдэг, хүндэлдэг ба дуурайхыг хүсдэг хүн. Биеэ авч<br />
явах байдал нь бусдад урам зориг өгдөг хүн.<br />
• Үнэт зүйл: Тухайн хүнд чухал эд юмс буюу үзэл санаа.<br />
• Зарчим: Зан авир, биеэ авч явах байдлаа үнэт зүйлээсээ гажуудуулахгүйн тулд дагаж<br />
мөрддөг зүйл. Жишээ нь: Туяа боловсролыг үнэт зүйл гэж үздэг бол “хүн гэр бүл болохоосоо<br />
өмнө сургуулиа дүүргэх ёстой ” гэсэн зарчим баримтлах нь зүйн хэрэг.<br />
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр бусдад үлгэр дуурайл болдог хүмүүсийн талаар ярилцана. Өөрийн хүндэлж, үлгэр<br />
дуурайл авдаг хүмүүсийг тодорхойлж, эдгээр нь яагаад чухал болох, мөн хүмүүсийн үлгэрлэж<br />
буй үнэт зүйл, тэдгээрээс улбаалан биеэ авч явах зан байдлын тухай хэлэлцэнэ.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэ сэдвийн төгсгөлд суралцагчид дараах чадвартай болсон байна.<br />
Үүнд:<br />
• Хүндэлж явдаг, өөрт нь эерэг үлгэр жишээ болдог хүнээ тодорхойлж, түүнийг яагаад<br />
хүндэлдэг тухай тайлбарлах.<br />
• Өөрт нь маш чухал таваас доошгүй зүйлийг нэрлэх.<br />
• Өөрийнх нь үнэт зүйлд үлгэр дуурайл болдог хүмүүс хэрхэн нөлөөлдөг, тэдгээр үнэт зүйлс<br />
биеэ авч явах байдалд хэрхэн нөлөөлдгийг тодорхойлох.<br />
• Өөрийн болон гэр бүлийнхээ баримталж явдаг үнэт зүйлийн ижил ба ялгаатай талыг<br />
тодорхойлох<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• Том цаас, эсвэл самбар<br />
• Маркер, эсвэл шохой<br />
• Үзүүлэнд ашиглах том цаас - 6 ширхэг<br />
• Скоч<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
Бидний үлгэрлэн дуурайх хүн хэн бэ?<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна:<br />
Хэн нэгнийг биширдэг гэдэг нь ямар утгатай вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэн нэгнийг биширнэ гэдэг нь түүнийг их хүндэлдэг гэсэн үг.<br />
Үлгэр дуурайл болдог хүн гэж хэнийг хэлэх вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үлгэр дуурайл болдог хүн нь бусдын хүндлэлийг хүлээж, түүний зан ааш, үнэт зүйл, биеэ<br />
авч явж байгаа байдлыг нь хүмүүс даган дуурайхыг хичээж, бусдад урам зориг хайрладаг.<br />
Хүндэлж биширдэг бүх хүн бидний үлгэрлэн дуурайх хүмүүс мөн үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй. Хүмүүс хэн нэгнийг биширч болох ч тэдэнтэй адил байхыг хүсэхгүй байж болно.<br />
Суралцагчид дэвтэртээ дараах зүйлийг бичнэ.<br />
Үүнд:<br />
--<br />
Өөрт нь үлгэр жишээ болдог хоёр хүнийг нэрлэх.<br />
--<br />
Яагаад тэр хүмүүсийг хүндэлдэг, мөн амьдралдаа тэдэн шиг байхыг хүсдэгээ тайлбарлах.<br />
--<br />
Тэдгээр хүмүүсээс үлгэр дуурайл авдаг зан чанар, чадварыг жагсаан бичих.<br />
Суралцагчдыг 3-4 хүнтэй бүлэгт хувааж, бүлэг бүрт том цаас, маркер, харандаа өгнө. Бүлгийн<br />
гишүүн бүр эхлээд өөрийн үлгэр дуурайл авдаг хүнийг яагаад сонгох болсон, ямар зан чанартай<br />
талаар хоёр минутын хугацаанд ярина. Дараа нь хамтран, дараах асуултын дагуу ярилцана.<br />
Хүн бүрийн танилцуулсан зүйлийн ижил ба ялгаатай тал нь юу вэ?<br />
Үлгэрлэн дуурайдаг хүмүүсээ ямар учраас хүндэлдэг вэ? Үлгэр дуурайл авдаг хүмүүс,<br />
тэдгээрийн зан чанар, чадварт ямар ижил болон ялгаатай чанар байна вэ?<br />
Бидний амьдралд үлгэр дуурайл болдог хүмүүс ямар үүрэг гүйцэтгэдэг вэ? Яагаад эдгээр<br />
хүмүүс бидний амьдралд чухал байдаг вэ?<br />
46 47
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 5<br />
ХҮМҮҮС, ҮНЭТ ЗҮЙЛС БА ЗАРЧИМ<br />
Багууд ярилцсан зүйлээ нэгтгэн, үлгэр дуурайл болдог хүмүүсийн нэрс, зан чанар, чадвар<br />
зэргийг харуулсан үзүүлэн бэлтгэнэ.<br />
Үзүүлэнгээ хананд тогтоож, бусдадаа танилцуулж, тайлбарлана. Суралцагчид дараах асуултад<br />
хариулна.<br />
Хүмүүсийг хүндлэн бишрэх ямар шалтгаан байдаг вэ?<br />
Ихэвчлэн ямар хүмүүс бидэнд үлгэр дуурайл болж байна вэ?<br />
Эдгээр хүмүүс яагаад бидэнд чухал вэ?<br />
Сүүлийн асуултын хариултыг самбарт бичнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Биеэ авч явах байдал, зорилго, үнэт зүйл, хувь хүний хэм хэмжээнд баримтлах чиглэл<br />
болдог.<br />
--<br />
Тэдний эерэг зан үйлийг нь сурвал амжилтад хүрэхэд тусална.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Үнэт зүйл ба өөртөө <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong><br />
Үлгэр дуурайл болдог хүмүүс бидний биеэ авч явах байдал ба <strong>итгэл</strong> үнэмшлийг чиглүүлдэгтэй<br />
адил бидний үнэт зүйл ч бас бидний биеэ авч явах байдалд нөлөөлдөг.<br />
Үнэт зүйлийн тухай суралцагчдаас асууна. Тэдний хэлсэн санааг самбарт бичнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үнэт зүйл гэдэг нь бидний амьдралд чухал зүйл.<br />
--<br />
Энэ нь бидний биеэ авч явах байдлыг удирдан чиглүүлдэг ёс суртахууны зарчим (бидний<br />
юуг зөв, юуг буруу гэж үздэгийг харуулж байдаг зарчим)<br />
Өөрийн баримталдаг үнэт зүйлээ сайн мэдэж байх нь яагаад чухал вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Сайн шийдвэр гаргах, сонголт хийхэд тустай.<br />
--<br />
Биеэ зөв, эсвэл буруу авч явж байгааг шүүн тунгаахад чиглэл болно.<br />
--<br />
Адилхан үнэт зүйл эрхэмлэдэг хүмүүстэй ижил төстэй, ойр мэт санагдана.<br />
Суралцагчид хүмүүсийн эрхэмлэдэг үнэт зүйлсийг нэрлэнэ. Тэдэнд санаа өгч, боловсрол гэх<br />
мэт жишээ хэлнэ. Тэдний хэлсэн бүх зүйлийг самбарт жагсаан бичнэ.<br />
Гарч болох хариулт:<br />
• гэр бүл<br />
• найз нөхөд<br />
• гэрлэлт<br />
• хүүхдүүд<br />
• амьтад<br />
• боловсрол<br />
• эрүүл мэнд<br />
• мөнгө<br />
• ажил<br />
• эх орон<br />
• хайр<br />
• гадаад байдал төрх<br />
• шашин<br />
• адал явдал, аялал<br />
• улс төр, нэр нөлөө<br />
• эрх чөлөө<br />
• үнэн бодит байдал<br />
• бусдад туслах<br />
• хөгжиж цэнгэх, амралт чөлөөт цаг, спорт<br />
Суралцагч бүр өөрийн хамгийн чухал таван зүйлийг дэвтэртээ жагсаан бичнэ. Дараа нь гэр<br />
бүлийнхээ хувьд хамгийн чухал зүйлийг бичнэ.<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууна.<br />
Энэ хоёр жагсаалтад ялгаатай зүйл байна уу? Өөрийн бичсэн зүйлээс жишээ хэлнэ үү?<br />
Юунаас болж жагсаалт ялгаатай байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Насны ялгаа.<br />
--<br />
Үзэл бодлын ялгаа.<br />
--<br />
Өөр өөр хариуцлага.<br />
--<br />
Өөр үе.<br />
--<br />
Өөрчлөгдөж буй соёл.<br />
Гэр бүлийн болон өөрийн үнэт зүйлийн хоорондох ялгааг мэдэх нь ямар санагдаж байна вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хэцүү.<br />
--<br />
Зөрчил үүсгэдэг.<br />
--<br />
Хэрүүл дэгдээдэг.<br />
--<br />
Өөрөө буруутай мэт санагддаг.<br />
Гэр бүл болон өөрийн чинь үнэт зүйл зарим талаараа ижил байгааг хэрхэн тайлбарлах вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Бид гэр бүлээсээ өөрийн үнэт зүйлийг өвлөж авдаг.<br />
--<br />
Гэр бүлийн гишүүд бие биедээ нөлөөлдөг.<br />
Хүний үнэлж эрхэмлэдэг зүйл нь түүний <strong>итгэл</strong> үнэмшил, үйлдэлд нөлөөлдөг. Өөрөөр хэлбэл,<br />
ямар үнэт зүйл баримталдаг болохыг үйлдэл, <strong>итгэл</strong> үнэмшил нь харуулдаг. Хүмүүст <strong>итгэл</strong><br />
үнэмшил, зарчим, дүрэм журам чухал учраас дагаж мөрддөг гэдгийг тайлбарлаж, дараах<br />
асуулт асууна.<br />
Хэрэв хэн нэгэн өөрт нь боловсрол маш чухал гэж үзэж байвал түүний дагаж мөрддөг ямар<br />
зарчмууд боловсролыг эрхэмлэдэг гэдгийг харуулах вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Зурагт үзэх, спортоор хичээллэх, найз нөхөдтэйгөө цаг өнгөрөөх, хөгжин цэнгэх зэрэг<br />
зүйлээс өмнө хичээлээ хийх.<br />
--<br />
Хичээлээ сайн давтаж, амжилттай суралцах.<br />
--<br />
Сурч боловсорсны дараа гэрлэлтийн тухай бодох.<br />
Өөрийн үнэт зүйлээ үнэхээр чухал болохыг харуулсан хоёр зарчмыг суралцагчид тодорхойлно.<br />
Дараа нь суралцагч бүр чухал гэсэн жагсаалтаасаа нэг зүйл, түүнтэй холбоотой зарчмыг<br />
танилцуулна.<br />
Тэднээс дараах асуултыг асууна.<br />
Хүмүүсийн үнэт зүйлийн хооронд ямар ялгаа байна вэ? Ижил зүйл юу байв?<br />
Яагаад эдгээр зарчим чухал вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Эдгээр нь бидний биеэ авч явах байдлыг чиглүүлнэ.<br />
--<br />
Эдгээр нь бидний үнэт зүйл болон биеэ авч явах байдлыг холбож өгнө.<br />
--<br />
Зорилгодоо хүрэхэд тусална.<br />
--<br />
48 49
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 5<br />
Эдгээр зарчмаа байнга дагаж мөрддөг үү?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үгүй<br />
Эдгээр зарчмыг мөрдөөгүй тохиолдолд юу болох вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Өөрийн баримталдаг үнэт зүйл, хийж буй үйлдэл хоёр зөрүүтэй байгааг мэдрэх.<br />
--<br />
Өөрийнхөө тухай болон өөрийн үйлдлийнхээ талаар сэтгэл гонсойх.<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Дараах асуултаар ярилцаж, сэдвийг дүгнэнэ.<br />
Яагаад үлгэр дуурайл болох хүмүүс ба үнэт зүйл чухал байдаг вэ?<br />
Эдгээр нь хүний биеэ авч явах байдалд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үнэт зүйл нь хүний хийж болох, болохгүй зүйлийг чиглүүлж, хүмүүсийн биеэ авч явах<br />
байдалд нөлөөлдөг. Мөн зөв ба буруу үйлдлийг ялгаж өгдөг.<br />
Сэдэв 6<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ БА<br />
ХАРИЛЦАА<br />
50
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 6<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ БА ХАРИЛЦАА<br />
ТУХАЙН СЭДВИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь амьдрах ухааны бусад чадварын гол суурь нь бөгөөд тэдгээрт<br />
нөлөөлдөг.<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь өөрийн ашиг сонирхолд нийцсэн шийдвэр гаргах чадварт нөлөөлдөг.<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь эерэг харилцаа холбоог үүсгэн, түүнийгээ хадгалж үлдэх ба мөн<br />
сөрөг харилцааг эцэслэх чадварт нөлөөлдөг.<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь өөрийгөө илэрхийлэх чадварт нөлөөлдөг.<br />
• Ямар ч нөхцөлийг эерэг болон сөргөөр харж болно. <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй хүн өөрийгөө<br />
эерэгээр хардаг.<br />
• Бид нөхцөл байдлыг эерэгээр, эсвэл сөргөөр харахаа сонгож болно.<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 1<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> ба хүмүүсийн хоорондох харилцаа<br />
ЗОРИЛГО<br />
Энэ сэдвээр өөртөө <strong>итгэл</strong>тэй байх нь харилцаа холбоо, шийдвэр гаргах, хүмүүсийн хоорондох<br />
харилцаанд нөлөөлдөг тухай мэддэг болно. Мөн аливаа зүйлийг эерэг талаас нь харж, санаа<br />
бодлоо зохицуулж болох тухай хэлэлцэнэ.<br />
ЗОРИЛТ<br />
Энэхүү сэдвийг судалснаар суралцагчид дараах зүйлийг хийх чадвартай болно.<br />
Үүнд:<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь шийдвэр гаргахад нөлөөлөх хоёроос доошгүй жишээг нэрлэх<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь хүмүүсийн хоорондох харилцаанд нөлөөлөх хоёроос доошгүй<br />
жишээг нэрлэх<br />
• <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong> нь үе тэнгийнхний дарамт шахалтад хариу үйлдэл үзүүлэхэд нөлөөлөх<br />
хоёроос доошгүй жишээг нэрлэх<br />
Бэлтгэх зүйл<br />
• “Жүжигчилсэн тоглолтын өгөгдөл“ (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.1) Өгөгдөл бүрийг нэг цаасан<br />
дээр буулгана.<br />
• “Нарны гэрэл ба аадрын үүлс” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн 6.2)- суралцагч бүрт нэгийг өгөх,<br />
эсвэл үзүүлэн байдлаар бэлтгэсэн байх<br />
Суралцагчдыг зургаан бүлэгт хувааж, бүлэг бүрт нэг жүжигчилсэн тоглолтын өгөгдөл (Нөөц<br />
хэрэглэгдэхүүн 6.1) өгнө. Бүлэг бүр хоёр өөр төгсгөлтэй, жүжигчилсэн тоглолт бэлтгэнэ. Нэг<br />
төгсгөл нь өөртөө <strong>итгэл</strong>гүй хүн, нөгөө төгсгөл нь өөртөө <strong>итгэл</strong>тэй хүн тухайн нөхцөлд хэрхэн<br />
биеэ авч явахыг үзүүлнэ. Жүжигчилсэн тоглолтыг 3-5 минутын хугацаанд үзүүлнэ.<br />
Суралцагчид жүжигчилсэн тоглолтдоо аль болох олон хүн хамруулахыг хичээх хэрэгтэй.<br />
Ихэнх жүжигчилсэн тоглолт нэгээс илүү үзэгдэлтэй тул бүх хүнд оролцох боломж олгохын<br />
тулд үзэгдэл бүртээ суралцагчдаа солино. Бүлгүүд 20-30 минутад жүжигчилсэн тоглолтоо<br />
найруулж бэлтгэнэ.<br />
Тэд эхлээд өөртөө <strong>итгэл</strong>гүй, дараа нь өөртөө <strong>итгэл</strong>тэй хүний үйлдлийг харуулсан жүжигчилсэн<br />
тоглолт үзүүлнэ. Эхний жүжигчилсэн тоглолтын дараа дараах асуултыг асууна.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй байдлыг хэрхэн харуулсан бэ?<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй байдлыг хэрхэн харуулсан бэ?<br />
Тэдгээр үйлдлийн богино хугацааны үр дагавар юу вэ?<br />
Тэдгээр үйлдлийн урт хугацааны үр дагавар юу вэ?<br />
Бүлэг бүрийн жүжигчилсэн тоглолтын дараа дээрх асуултаар ярилцана.<br />
Бүх багийн жүжигчилсэн тоглолтын хэлэлцүүлгийн дараа ангиараа хамтран дараах асуултын<br />
дагуу ярилцана.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй хүн бусадтай хэрхэн ярьж байна?<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй хүн бусадтай хэрхэн ярьж байна?<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй хүн ямар шийдвэр гаргасан бэ?<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй хүн ямар шийдвэр гаргасан бэ?<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй байдал нь хүмүүсийн харилцаанд хэрхэн нөлөөлөв?<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй байдал нь хүмүүсийн харилцаанд хэрхэн нөлөөлөв?<br />
52 53
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 6<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ БА ХАРИЛЦАА<br />
ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА 2<br />
Нарны гэрэл ба аадрын үүлс<br />
Хүмүүс өөр өөр бодолтой байдгийн улмаас нэг үйл явдлыг өөр өөрөөр харах тохиолдол<br />
цөөнгүй байдаг. Бодлоо өөрчилснөөрөө өөрийн сэтгэгдэл мэдрэмж, тухайн үеийн сэтгэл зүйн<br />
байдлаа өөрчлөх боломжтойг тайлбарлана.<br />
Суралцагчдыг хосоор нь баг болгон, тэдэнд “Нарны гэрэл ба аадрын үүлс” (Нөөц хэрэглэгдэхүүн<br />
6.2) тараах хуудас өгнө. Эсвэл том цаасан дээр бичээд, самбарт тогтоож, суралцагчид<br />
дэвтэртээ хуулж авна.<br />
Эхний жишээн дээр дараах асуултын дагуу суралцагчидтай ярилцана.<br />
Энэ тохиолдолд Сараад ямар байх вэ?<br />
Энэ тохиолдолд Мөнхжаргалд ямар байх вэ?<br />
Энэ хоёрын аль нь илүү тустай үйлдэл вэ?<br />
Дээрхийн адилаар дараагийн хоёр жишээн дээр ажиллана. Дээрх гурван асуултын дагуу<br />
хэлэлцээд, эдгээр нөхцөл агуулгын хувьд ижил боловч тухайн хүн тэрхүү үйл явдалд хэрхэн<br />
хандаж буй нь өөр байсан, бид ч өөрийн бодлоо сонгож болно гэдгийг хэлнэ. Хосууд хамтран<br />
дараагийн гурван жишээн дээр ажиллана. Хоёулаа ижил, эсвэл өөр өөр хариулт бодож олно.<br />
Энэ дасгалыг 6-8 минутын хугацаанд хийж гүйцэтгэнэ. Хос бүр өөрийн бодлын бөмбөлөгт<br />
бичсэн хариултаа бусдад уншиж танилцуулна. Бусад суралцагчдаас ийм тохиолдолд ямар<br />
сэтгэгдэл төрж байгааг асууна. Хүний тухайн үеийн сэтгэл санааны байдал өөрөөс нь<br />
хамаардаг. Тиймээс хүн өөрийн сэтгэгдэл мэдрэмжээ хянаснаараа бодлоо хянаж чадна<br />
гэдгийг суралцагчдад ойлгуулахын тулд дараах асуултын дагуу ярилцана.<br />
Аадрын үүлс, эсвэл нарны гэрэл бодлын аль нь бодогдож байвал сайхан бэ?<br />
Өөрийгөө нарны гэрэл бодолтой хүн гэж бодож байна уу, эсвэл аадрын үүлс бодолтой хүн гэж<br />
бодож байна уу?<br />
Бидний аадрын үүлс, эсвэл нарны гэрэл бодолтой байхыг ихэнхдээ хэн тодорхойлдог вэ?<br />
Аадрын үүлс бодлоос нарны гэрэл бодол руу шилжихийн тулд юу хийх ёстой вэ?<br />
ДҮГНЭЛТ<br />
Суралцагчдаас дараах асуулт асууж, хариултыг илүү тодорхой болгохын тулд жүжигчилсэн<br />
тоглолтын өгөгдлөөс иш татахыг хүснэ.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй хүн үе тэнгийнхний шахалтад орохоор юу гэж боддог вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Үүнийг хийхгүй бол тэд надад дургүй болно гэж бодох.<br />
--<br />
Хүсэхгүй байгаа ч үгүй гэж хэлж чадахгүй байх.<br />
--<br />
Аливаа зүйлийг хийж чадахгүй байх гэж бодох.<br />
--<br />
Найз залуугаасаа (охиноосоо) холдвол дараа нь хэн ч олдохгүй байх гэж бодох.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>гүй хүнд үе тэнгийнхний дарамт шахалт хэрхэн нөлөөлдөг вэ?<br />
Гарч болох хариулт:<br />
--<br />
Хүмүүсийг шийдэмгий бус болгодог.<br />
--<br />
Бусдад үл таашаагдах шийдвэр гаргахаас айдаг болгодог.<br />
--<br />
Бусдын шийдвэр өөрийнхөөс нь дээр гэдэгт итгүүлдэг.<br />
--<br />
Өөрийн биш, харин бусдын хүсч байгаа зүйлийг хийхэд хүргэдэг.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй хүн үе тэнгийнхний шахалтад орвол ямар үйлдэл хийдэг вэ?<br />
--<br />
Бусадтай санал зөрж байгаа тохиолдолд зөвшөөрөхгүй байгаагаа илэрхийлэн, өөрийн<br />
шийдвэрээ гаргана.<br />
--<br />
Шийдвэрээ гаргахдаа бусдын саналыг асууж, тунгаан бодно.<br />
<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэл</strong>тэй байдлаас хамааран гаргасан шийдвэр, хүмүүстэй харилцах харилцаа, хэл<br />
ярианд нөлөөлсөн туршлагаасаа ярилцаж, энэ сэдвийг өндөрлөнө.<br />
54 55
МОДУЛЬ 1: СЭДЭВ 6<br />
ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ БА ХАРИЛЦАА<br />
НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.1 НӨӨЦ ХЭРЭГЛЭГДЭХҮҮН 6.2<br />
ЖҮЖИГЧИЛСЭН ТОГЛОЛТЫН ӨГӨГДӨЛ<br />
1. Танд урьд нь хэзээ ч эсрэг хүйсийн найз байгаагүй гэж төсөөлнө. Танай сургууль дээр<br />
нэгэн алдартай хүн иржээ. Тэр таныг сонирхож буй бөгөөд бүжгэнд урьсан байна. Харин<br />
ангийнхан чинь чамайг шоолно. Тэр хүн чамайг зөвхөн ашиглахыг л хүсч байна шүү дээ<br />
гэж тэд хэлнэ (Та тэр хүнд болон ангийнхандаа юу гэж хэлэхээ жүжигчилсэн тоглолтдоо<br />
оруулаарай).<br />
НАРНЫ ГЭРЭЛ БА ААДРЫН ҮҮЛС<br />
Доор өгөгдсөн нөхцөл ба бодлын бөмбөлгүүдийг хар. Зарим бодол нь нарны гэрэл, зарим нь<br />
аадрын үүлс юм. Эдгээр бодол хүнд ямар сэтгэгдэл төрүүлэх вэ? Бүлгийн бусад гишүүдтэйгээ<br />
үүнийг хэлэлцээрэй.<br />
Хоосон бөмбөлгүүдийг нарны гэрэл ба аадрын үүлс бодлоор дүүргэнэ.<br />
2. Эртний нэгэн анд чинь таныг үргэлж шүүмжилж, өөрийнхөө тухай муугаар төсөөлөхөд<br />
хүргэдэг. Тэр ямар нэг зүйл хийх буюу хэлж, таныг үргэлж эвгүй байдалд оруулдаг. Найзууд<br />
чинь ямар нэг арга хэмжээ авахыг зөвлөнө. Та юу хийх вэ? (Та тэр шүүмжлэгч найздаа болон<br />
бусад найзууддаа юу гэж хэлэхээ жүжигчилсэн тоглолтдоо оруулаарай).<br />
Нар гарахад .... гэж Сараа бодов.<br />
Маш сайхан байна. Бид гол руу явж болох нь.<br />
Төмөр үдэшлэгт уригдаад ... гэж бодов.<br />
Нар гарахад Мөнхжаргал ... гэж бодов.<br />
Ээ чааваас. Их халах нь ээ дээ.<br />
Хөлөрч гүйцнээ.<br />
Сувдаа үдэшлэгт уригдаад... гэж бодов.<br />
3. Найз хөвгүүн чинь өөртэй нь унтахыг шаардана. Та хүсэхгүй байна. Гэвч тэр өөр охид<br />
олдоно гэж хэлнэ. Та түүний хэлснийг бараг зөвшөөрнө. Учир нь та сургуулийн хамгийн<br />
хөөрхөн охин биш. Түүнтэй унтахгүй бол түүнийгээ алдах вий гэж та айж байна. Өчигдөр<br />
л гэхэд найз чинь түүнтэй сээтэгнэж байсныг та харсан (Та найз хөвгүүндээ болон түүнтэй<br />
сээтэгнэж байсан охинд юу гэж хэлэхээ жүжигчилсэн тоглолтдоо оруулаарай).<br />
Хишгээ сурлагаараа ангидаа тэргүүлээд ...<br />
гэж бодов.<br />
Даваадорж сурлагаараа ангидаа тэргүүлээд<br />
.... гэж бодов.<br />
4. Та найз хөвгүүнтэйгээ хамт хамгийн сайн эрэгтэй найзтайгаа уулзахаар очно. Хэсэг<br />
ярилцсаны дараа найз хөвгүүн чинь хардаад, гарч явна. Дараа нь найз хөвгүүн чинь, хэрэв<br />
тэр найзтайгаа уулзахаа болихгүй бол тантай үерхэхгүй гэж сүрдүүлнэ. Энэ үед нөгөө дотны<br />
найз чинь тантай үерхэхийг санал болгоно (Та найз хөвгүүндээ болон дотны найздаа юу гэж<br />
хэлэхээ жүжигчилсэн тоглолтдоо оруулаарай).<br />
5. Та найз охиныдоо очлоо. Тэдний гэр бүлийнхэнтэй хамт хоол идэж суутал, тэд таны охин<br />
дүүг их чалчаа, ховч гэж шүүмжилнэ (Та найз охиндоо болон түүний гэрийнхэнд юу гэж<br />
хэлэхээ жүжигчилсэн тоглолтдоо оруулаарай).<br />
6. Та найз охиныдоо очлоо. Тэдний гэр бүлийнхэнтэй хамт хоол идэж суутал, тэд таны эрэгтэй<br />
дүүг замбараагүй, олон охинтой найзалдаг гэж шүүмжилнэ (Та найз охиндоо болон түүний<br />
гэрийнхэнд юу гэж хэлэхээ жүжигчилсэн тоглолтдоо оруулаарай).<br />
Баярын найз нь түүнд дэвтрээ өгөхийг<br />
хүссэнгүй. Баяр ... гэж бодов.<br />
Сүхбаатарыг сургуулийн захирал дуудахад<br />
тэрээр ... гэж бодов.<br />
Жаргал автобуснаасаа хоцроод гэр рүүгээ<br />
алхах болоход тэрээр ... гэж бодов.<br />
Жаргалмаагийн найз нь түүнд дэвтрээ<br />
өгөхийг хүссэнгүй. Жаргалмаа ... гэж бодов.<br />
Мандухайг сургуулийн захирал нь дуудуулахад<br />
тэрээр ... гэж бодов.<br />
Пүрэв автобуснаасаа хоцроод гэр рүүгээ<br />
алхах болоход тэрээр ... гэж бодов.<br />
56 57
БАГЦ СЭДВИЙН ДҮГНЭЛТ<br />
Энэ багц сэдвийн хүрээнд хэлэлцсэн агуулгын талаар суралцагчид ямар сэтгэгдэл, бодолтой<br />
байгааг асууж, ярилцана.<br />
--<br />
Энэ багц сэдвийн ямар дасгал ажил нь хамгийн сонирхолтой байсан бэ? Яагаад?<br />
--<br />
Шинэ, сонирхолтой санагдсан, эсвэл шинээр сурсан зүйлийнхээ тухай хэлнэ үү?<br />
--<br />
Ямар зүйлийг ойлгоход хэцүү байсан бэ? Энэ багц сэдвийн агуулгатай холбоотой асуух<br />
зүйл байна уу?<br />
--<br />
Шинээр сурсан чадвараас алийг нь хэрэглэхэд хүндрэлтэй гэж бодож байна вэ? Уг<br />
чадварыг эзэмшихийн тулд юу хийж болох вэ? Мөн бие биедээ хэрхэн тусалж болох вэ?<br />
--<br />
Яагаад эдгээр чадварыг эзэмших нь чухал гэж бодож байна вэ?<br />
--<br />
Эдгээр чадварыг бодит амьдралд хэрэглэж үзсэн үү? Ямар үр дүн гарсан бэ?<br />
--<br />
Эдгээр чадварыг эзэмших нь ямар ач холбогдолтой вэ?<br />
АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ<br />
--<br />
“<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>ийг тодорхойлж, үнэлэх нь” дасгалд “Assessing Self-Esteem” (Peterson,<br />
1993, pp 74-77) материалыг зөвшөөрөлтэйгээр ашиглав.<br />
--<br />
“<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” асуулга нөөц хэрэглэгдэхүүнд “Participant Handout: Self-Esteem Quiz”<br />
(Peace Corps Center for Field Assistance and Applied Research, 2000, Pt. 7, p. 21) материалыг<br />
зөвшөөрөлтэйгээр өөрчлөн ашиглав.<br />
--<br />
“<strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>” асуулгын хариу нөөц хэрэглэгдэхүүнд “Participant Handout: Self-Esteem<br />
Quiz” (Peace Corps Center for Field Assistance and Applied Research, 2000, Pt. 7, p. 23)<br />
материалыг зөвшөөрөлтэйгээр өөрчлөн ашиглав.<br />
--<br />
“Эмэгтэйчүүд ба эрэгтэйчүүдийн тухай үзэл” дасгалд “Session three: Gender Perceptions<br />
and Expectations” (The Centre for Development and Population Activities, 1996, pp. 11-15)<br />
материалыг зөвшөөрөлтэйгээр өөрчлөн ашиглав.<br />
--<br />
“Хүйсийн талаарх соёлын сөрөг үзлийг няцаах нь” дасгалд “Session three: Gender Perceptions<br />
and Expectations” (The Centre for Development and Population Activities, 1996, pp. 11-15)<br />
материалыг зөвшөөрөлтэйгээр өөрчлөн ашиглав.<br />
--<br />
“Хурууны хээ – Би бусдаас хэрхэн өвөрмөц байдаг вэ?” дасгалд “Unit 1: Fingerprint Pictures”<br />
(Anderson, Beels & Powell, 1994, Theme 8, pp. 5-6) материалыг зөвшөөрөлтэйгээр өөрчлөн<br />
ашиглав.<br />
--<br />
“Урам хайрлах” дасгалд “Unit 4: Words of Praise” (Anderson, Beels & Powell, 1994, Theme 8,<br />
pp. 5-6) материалыг зөвшөөрөлтэйгээр өөрчлөн ашиглав.<br />
--<br />
“Хэн шийддэг вэ?” дасгалд “Unit 2: Pulling My Own Strings” (Anderson, Beels & Powell, 1994,<br />
Theme 8, pp. 7-9) материалыг зөвшөөрөлтэйгээр өөрчлөн ашиглав.<br />
--<br />
“Дүрслэн харах чадвар” дасгалд “Unit 3: I Can Do That!” (Anderson, Beels & Powell, 1994,<br />
Theme 8, pp. 10-12) материалыг зөвшөөрөлтэйгээр өөрчлөн ашиглав.<br />
--<br />
“Нарны гэрэл ба аадрын үүлс” дасгалд “Unit 6: Sunshine and Thunderclouds” (Anderson,<br />
Beels & Powell, 1994, Theme 8, pp. 17-18) материалыг зөвшөөрөлтэйгээр өөрчлөн ашиглав.<br />
--<br />
“Жүжигчилсэн тоглолтын өгөгдөл” нөөц хэрэглэгдэхүүнд “Participant Cards: Situation Card”<br />
(Peace Corps Center for Field Assistance and Applied Research, 2000, Pt. 7, p. 31) материалыг<br />
зөвшөөрөлтэйгээр өөрчлөн ашиглав.<br />
--<br />
The Centre for Development and Population Activities. (1996). The CEDPA Training Manual<br />
Series: Vol. 3. Gender and Development. Washington D.C.: The Centre for Development and<br />
Population Activities.<br />
--<br />
Peace Corps Center for Field Assistance and Applied Research. (2000). Peace Corps life skills<br />
manual (Information Collection and Exchange Publication No. M0061). Washington, DC: Information<br />
Collection and Exchange.<br />
--<br />
Peterson, J. S. (1993). Talk with teens about self and stress. Minneapolis, MN: Free Spirit Publishing.<br />
--<br />
Reynold, B. (1992). The Four Conditions of Self-Esteem, 2nd ed. Santa Cruz, Calif.: ETR Associates.<br />
--<br />
Ребекка Уаттэрс. (2003). Амьдрах ухаан: <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>. Цуврал ном. БСШУЯ, НҮБын<br />
Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус. Шведийн хөгжил, хамтын ажиллагааны<br />
агентлаг.<br />
--<br />
Ребекка Уаттэрс., Байгалмаа,Ч. (2007). Амьдрах ухааны чадварууд: <strong>Өөртөө</strong> <strong>итгэх</strong> <strong>итгэл</strong>.<br />
Цуврал ном. БСШУЯ, НҮБ-ын Хүн амын сан, Монгол дахь Энх тайвны корпус.<br />
58 59
Энэхүү багц гарын авлага нь үнэгүй тараагдах бөгөөд зарж<br />
борлуулахыг хориглоно!<br />
ISBN:
Change language