oktober 2009 nummer 5

Redactioneel 

Ben J.M. Zonneveld 

De leden van de redactie van Succulenta worden geacht elk jaar een redactioneeltje 

te schrijven. Ik moet bekennen dat het voor mij niet eenvoudig is om te 

schrijven over iets zonder een duidelijk onderwerp. De vraag komt dan ook bij mij 

op hoeveel mensen het eigenlijk lezen. Ik weet niet of in de enquête daar specifiek 

naar gevraagd is. In ieder geval, het is nu augustus, volop zomer. Af en toe 

zon en af en toe regen. Het is de beste maand om buiten allerlei gewassen te stekken. 

Zoals men zegt, met zulk weer groeit zelfs een bezemsteel die je in de grond 

steekt. Ook binnen is dat het geval (niet van die bezemsteel). Er is een grote luchtvochtigheid, 

de temperatuur is nog hoog, de spruiten zijn goed gerijpt en er is nog 

voldoende licht om een goede groei te vertonen voor de winter. Wacht niet te lang, 

anders zal de nieuwgroei met de eerste koudere periode sneuvelen. Het is nu ook 

de tijd om zaad te verzamelen. Natuurlijk moet u dan eerst allerlei kruisingen of bevruchtingen 

hebben uitgevoerd. Hiernaast zijn er ook planten die zichzelf bevruchten. 

Dit geldt onder andere voor echeveria en verwante soorten. Je krijgt nooit 

veel zaad op die manier maar meestal zit je niet op tientallen van dezelfde planten 

te wachten. Tenzij het natuurlijk zeldzame planten zijn en daarnaast is ook het 

Clichéfonds blij met zaad van uw planten. Als het gedroogd is kun je het beste het 

zaad gelijk schoonmaken. Bij fijn zaad zoals van sempervivums of echeveria kun je 

het beste de zaadstengel op zijn kop boven een papiertje houden. Er tegen aan tikken 

en de zaden vallen er vanzelf uit. Tenzij je natuurlijk het laatste zaadje wilt hebben, 

dan moet je de gedroogde bloemen fijn wrijven en het kaf van de zaden scheiden 

met behulp van een theezeefje. Controleer wel of de zaden niet te groot zijn 

voor het gebruikte theezeefje! Het beste is vroeg in het voorjaar te zaaien op warmte. 

Ik zaai altijd tussen kerst en oud-en-nieuw. Zaden die drie maanden later zijn gezaaid 

halen een dergelijk zaaisel meestal met gemak in. Dit komt omdat er in januari/februari 

te kort licht is waarbij de kans op bovenmatige lengtegroei (spillen) 

aanwezig is. Plaats de pot dan in een afgesloten zakje en laat het geheel zo lang 

mogelijk dicht. Zorg wel dat het geheel goed nat is om te beginnen. Op die manier 

heb je er dan verder geen omkijken meer naar. Toen ik aan dit stukje begon, wist ik 

nog niet waar het over zou gaan. Eigenlijk weet ik dat nog steeds niet. Als u tot hier 

gekomen bent, heeft het u in ieder geval enig tijdverdrijf bezorgd. 

Schubertlaan 196 

2324 EC Leiden 

194 

©Succulenta jaargang 88 (5) 2009

Jong geleerd 

Johanna Smit-Reesink 

Borzicactus samaipatanus var. multiflorus 

Zoals je aan de naam kunt zien komt 

de plant uit Bolivia uit de omgeving van 

Samaipata. Al jarenlang staat de bovengenoemde 

plant bij mij in het vrije tablet 

in de kas. Op zoek naar literatuur vond 

ik in Elseviers Cactussenboek van onze 

bekende oud-voorzitter S.K. Bravenboer 

de volgende beschrijving: 

Een borzicactus is een vrij snel groeiende 

plant, die aan de grond vertakt en 

groepjes vormt. Ze hebben 14-16 ribben 

en bruine doorntjes. Planten van 50- 

60 cm lang kunnen al bloeien. Ze krijgen 

prachtige rode bloemen, die aan de 

vorm te zien, in de natuur, heel graag 

bezocht worden door kolibri’s. Ieder 

bloemblaadje is afgezet met een wit 

randje. De helmknoppen zijn paars, net 

als het stuifmeel en de stempel is geel/ 

groen. De planten bloeien rijk en lang 

en zijn een plezier om naar te kijken. 

Ze houden van voedzame grond gemengd 

met een beetje fijne kiezel en 

een ruime pot. ‘s Zomers 

willen ze graag volop 

water. Ze kunnen overwinteren 

bij 6-8 o C en 

dan moet je ze droog 

houden. 

Als de plant uitgestoeld 

is, kun je in de voorzomer 

er gemakkelijk een 

paar stekken van nemen. 

Je snijdt een paar stukken 

af van ongeveer 10 

cm lang. De wondjes 

wrijf je in met stekpoeder. 

Dan zet je ze een 

paar dagen rechtop in 

een leeg bekertje of glas. 

Daarna wrijf je ze nog 

eens in met stekpoeder, 

waarna je ze in cactusgrond 

plant. Je 

kunt na een paar 

dagen van onderen 

af een beetje water 

geven. Eerst moeten ze in de schaduw 

staan. Na ongeveer twee weken kun je 

ze in de zomer in de zon zetten en regelmatig 

water gaan geven. Voel voor de 

zekerheid maar eens of ze al een beetje 

vast gaan zitten. En daarna gaan ze 

aan de groei. Als ze goed beworteld zijn, 

kunnen ze in het tweede jaar al gaan 

bloeien! Heel veel plezier met deze 

plant en tot de volgende keer! 

Prins Willem Alexanderlaan 104 

6721 AE Bennekom 

j.smitreesink@upcmail.nl 

Afb. 1: Borzicactus samaipatanus var. multiflorus 

Foto Henk Viscaal 

©Succulenta jaargang 88 (5) 2009 195

VOOR Het voetlicHT 

Bertus Spee 

Mammillaria bocasana “Fred” 

Alweer enige jaren geleden 

kwam dit opvallende plantje in de 

handel en iedereen wilde het hebben. 

Al vlug werd het massaal vermeerderd 

zodat alle liefhebbers 

voorzien konden worden. 

Momenteel komen we de soortzuivere 

plant nog maar zelden tegen. 

Bij cultuurplanten komt het 

wel vaker voor dat er door een bepaalde 

bacterie of andere oorzaak 

een opvallende vergroeiing ontstaat. 

Deze worden dan snel geënt 

en alzo vermeerderd. Je kunt 

er dan ook je eigen naam aan geven. 

Soms komt het voor dat de 

originele plant weer terugkomt; dit zien we ook bij cristaten wel gebeuren. 

In cultuur zijn deze (cultivar)plantjes niet al te moeilijk. Op eigen wortel groeien 

ze wel langzaam. Vaak worden ze geënt op een jusbertii, waarbij ze dan wel 10 cm 

in diameter kunnen worden. Bloemen heb ik op deze planten nog nooit gehad, dus 

ook geen zaad. Vermeerdering alleen via stekken. In de winter houden we ze over 

bij een temp. van 10 o C. 

Pachypodium brevicaule 

Deze bijzondere plant heeft zijn 

wortels op het eiland Madagascar. 

In de natuur vormen ze een caudex 

met een doorsnede van tot 

ruim 50 cm. 

Het is goed mogelijk deze planten 

uit zaad op te kweken, zij het 

dat ze erg langzaam groeien op 

eigen wortel. Ze worden dan ook 

vaak geënt op Pachypodium lamerei, 

een snelle groeier. Zo kun je 

na enkele jaren al de opvallende 

gele bloemen met een heel korte 

bloemstengel verwachten; ze 

bloeien omstreeks de maand mei. 

Tijdens de groeiperiode geven we 

om de 2 weken zeer matig water. We planten ze in een mineraalrijk, doorlatend substraat 

en plaatsen ze op een zonnige en luchtige plek. 

Tijdens de winterperiode zetten we deze planten het best binnenshuis. We kunnen 

de planten wat aan de groei houden en dan laten ze hun blad niet vallen. Maar ook 

dan heel zuinig zijn met water geven. 

196 


Trichodiademia densum 

Om deze planten in de natuur 

te zien moeten we naar de 

Kaapprovincie van Zuid Afrika. 

Ze groeien hier vaak tussen 

de begroeiing van het fynbos. 

Deze plantjes groeien struikvormig 

en worden tot 10 cm hoog. 

Ondergronds bevindt zich een grote 

dikke penwortel. In cultuur zal 

deze penwortel spoedig boven de 

pot uit groeien. We planten ze dan 

ook in een diepere pot in een zanderig 

substraat met weinig humus. 

Tijdens de groei geven we wekelijks 

niet te veel water en kunnen 

ze ook regelmatig nevelen. In de 

winter houden we de planten vrijwel droog op 10 o C. 

Vermeerderen kan door te zaaien; ook stekken is mogelijk. Vanaf mei kunnen we 

afgenomen takjes laten wortelen op vochtig grof zand. Dit geslacht dankt zijn naam 

aan de behaarde toppen van de succulente blaadjes. 

Thelocactus leucacanthus 

Deze thelocactus is een van de 

minst opvallende soorten binnen 

dit mooie geslacht. Op de natuurlijke 

groeiplaatsen in Mexico kunnen 

ze grote clusters vormen met 

tientallen koppen. Vaak zijn het lelijke 

planten om te zien; dit verandert 

echter als de prachtige 

grote gele bloemen verschijnen. 

Gedurende enkele dagen worden 

het dan echte blikvangers in de 

verzameling. Er bestaat ook een 

vorm met rode bloemen, T. leucacantus 

ssp. schmollii. 

De planten kunnen we vermeerderen 

door zaaien en/of stekken. 

Ze groeien prima op eigen wortel en spruiten al na enkele jaren. Ze kunnen geplant 

worden in een doorlatend, mineraalrijk grondmengsel. Tijdens de groeiperiode geven 

we regelmatig water als ze op een zonnige plaats staan. 

In de winter houden we ze droog bij een minimum temperatuur van 5 o C. 

Leucacanthus betekent met witte doorns, niet echt een opvallende omschrijving. 

Diepeneestraat 4 

4454 BJ Borssele 


AEONIUMS op la palma 

Jan Jaap de Morree 

Het oceanische eiland La Palma heeft een mild klimaat en een hoge berg, waardoor 

er de nodige groeizones zijn met specifieke vegetatie. Van de succulenten 

vallen op het eiland de vele soorten aeoniums op. 

Inleiding 

In het jaar van de herdenking van de 

200 e geboortedag van Charles Darwin 

kijk ik - en vast veel biologen met mij - 

met extra aandacht hoe in het algemeen 

wordt omgegaan met de interpretatie 

van de evolutietheorie. Lastig is dat er 

een strijd is van meestal religieus georiënteerde 

creationisten die de basis van 

de evolutietheorie bestrijden als ware 

het een geloof; “het Darwinisme”. Dat 

is heel onrealistisch, want de evolutietheorie 

baseert zich op ontelbare wetenschappelijke 

resultaten en dus op kennis, 

en heeft niets uitstaande met een 

eventueel geloof in evolutie. Ook in cactus- 

en vetplantenland is het uitzoeken 

Afb. 1: Grote gele bloempluimen van A. holochrysum bij La Galga 

198 


van de onderlinge verwantschap van 

soorten onverminderd een hot item, 

waar auteurs over elkaar rollen met hun 

eigen geloofjes over plantensoorten, 

zonder (meestal kostbare) onderzoeksmethoden 

te kunnen of willen benutten. 

Een tekst om dàt allemaal op te lossen 

wil ik echter niet schrijven. 

Bij het lezen van een artikel over de 

onderlinge verwantschap binnen het geslacht 

Aeonium, las ik dat deze plantengroep 

waarschijnlijk is ontstaan op de 

oceanische Canarische eilanden. Daar 

hebben de aeoniums zich enorm verspreid 

en zich steeds aangepast aan de 

lokale omstandigheden van steile vulkaanhellingen, 

groene wouden en rotsen. 

Daardoor hebben ze vormaanpassingen 

ondergaan en ontstonden 

op den duur aparte soorten, zodat er 

momenteel 42 soorten te onderscheiden 

zijn. Van die 42 soorten bevinden 

zich er 37 op de Canarische eilanden 

en verder een paar op Madeira en de 

Kaapverdische eilanden. De soorten 

verschillen per eiland in groeiwijze en 

plantvorm. Aeoniums zijn ook overgestoken 

naar Marokko, waar nu één soort 

groeit en twee zijn te vinden in Oost 

Afrika. 

Omdat Darwin op de Beagle helemaal 

naar de Galapagos-eilanden is meegevaren 

en veel observeerde, was hij in 

staat om later de selectie van soorten 

te beschrijven aan de hand van onder 

andere de Galapagos-vinken. Het leek 

me een goed idee om ter ere van deze 

grote onderzoeker een artikel te schrijven 

over eilanden, aeoniums en hun 

verwantschap. Dat doel heb ik echter 

bijgesteld en voor Succulenta een minder 

ambitieus doel gekozen. De soortenomvang 

is op het Canarische eiland 

La Palma groot en het schrijven over die 

Afb. 2: A. goochiae in een rotswand bij Cubo de La Galga 


soorten kan ook recht doen aan Charles 

Darwin, die eerst ook voornamelijk 

waarnam wat hij zag en later thuis pas 

tot diepgaande studie overging. 

Aeoniums op La Palma 

Rob Bregman had er in 2000 in 

Succulenta al een artikel over geschreven. 

Is het dan wel zo nodig om daar 

nog eens op terug te komen? Ja, want 

tijdens mijn voorbereidingen kreeg ik 

uit voornoemd artikel niet voldoende informatie 

over de aanwezige aeoniumsoorten. 

Ook bleef onduidelijk waar ik 

ze het beste kon vinden in de acht dagen 

dat we daar een korte vakantie zouden 

gaan houden. Omdat ik meestal, 

wat betreft de botanische verrassingen, 

niet onvoorbereid op vakantie ga, had 

ik op internet ook al wat zoektochten 

ondernomen naar de succulente flora 

van La Palma, één van de meest spectaculaire 

van de Canarische eilanden. 

Daarnaast kan als oriëntatie met beschrijvingen 

van locaties en heldere foto’s 

ook het artikel L’île de La Palma 

in Succulentes in 2007 van Norbert 

Rebmann dienst doen. Daarin wordt per 

regio van het eiland de flora beschreven 

met nadruk op de aeoniums. Lastig 

is dat vrijwel niemand in Nederland op 

dit tijdschrift geabonneerd zal zijn. In de 

bibliotheek van Succulenta is het wel te 

vinden. 

Moest Darwin indertijd in een briefwisseling 

via honderden brieven (met heel 

lange wachttijden) communiceren met 

andere kenners in Europa, nu is het allemaal 

veel gemakkelijker geworden. Je 

Van boven naar beneden 

Afb. 3: Jonge aeonium van onbestemd merk 

Afb. 4: De langwerpige bladeren aan een rozet 

van A. urbicum 

Afb. 5: Enkelvoudige rozetten van waarschijnlijk 

A. davidbramwellii 

200 


typt maar wat kernbegrippen in en een 

stroom gegevens wordt op het scherm 

getoverd. 

Natuurlijk is voor mij het zoeken naar 

succulenten op vakantie niet het belangrijkste 

doel. Dat zijn de wandelingen, 

waarvan er op het eiland vele te maken 

zijn in compleet verschillende landschappen, 

vegetaties en geologische 

omstandigheden. Vochtige varenbossen, 

dennenwouden met de Canarische 

den, droge kale vulkaankraters en fijne 

steile bergwanden tot een hoogte van 

2400 meter geven spectaculaire wandelingen 

(sorry Rob, geen 3500 meter zoals 

je in je artikel schrijft, dat is de Pico 

de Teide op Tenerife). Tegelijk is ook de 

lange tocht in de grote ‘krater’ Caldera 

de Taburiente een wonderlijke belevenis. 

Zeker als er helemaal geen toeristen zijn 

en we de tocht tegengesteld doen aan 

wat toeristen meestal ondernemen (maar 

hierover later). 

Na aankomst gaan we meestal dezelfde 

dag erop uit voor een eerste verkenning. 

In de muren en langs de wegen 

bij dorpen vielen de rozetten van aeoniums 

al direct op. Je hoeft dus niet eerst 

urenlang te zoeken in stoffige rotswanden 

om er eindelijk een te zien. Zijn op 

rotsen in de Alpen meestal sempervivums 

met hun rozetten aanwezig, hier 

zijn het vooral de grotere rozetten van 

aeoniums die de inheemse succulente 

flora bepalen. Uiteraard zijn er ook de 

verwilderde cactussen en agaven, maar 

die tel ik niet mee. Wel thuishorend 

op dit eiland zijn de grote struiken met 

Euphorbia canariensis die zich hebben 

teruggetrokken op de steile rotswanden 

bij de hoofdstad Santa Cruz. 

Maar ja, net als in Amerika, waar je de 

cactussen op de standplaatsen door hun 

verweerde en gedrongen groei ook niet 

onmiddellijk herkent, is dat ook het geval 

met de groeiwijzen van de diverse 

aeoniumsoorten. Het zouden er een zeven- 

tot een twaalftal moeten zijn al naar 

gelang de auteurs die ze beschrijven: 

Aeonium davidbramwellii* 

Aeonium goochiae* 

Aeonium nobile * 

Aeonium vestitum * 

Aeonium palmense 

Aeonium holochrysum 

Aeonium urbicum 

Aeonium sedifolium 

Aeonium spathulatum 

Aeonium escobarii * 

Aeonium calderense (Aeonium 

davidbramwellii)? 

Aeonium diplocycla (Greenovia) 

Aeonium aurea (Greenovia) 

De soorten met een * zijn endemisch, 

dus uitsluitend op La Palma voorkomend. 

Natuurlijk zijn in tuinen en parken 

ook andere aeoniums van de overige 

Canarische eilanden aangeplant 

(A. hierrense, A. canariense, etc.). Er zijn 

er dus nog meer te vinden, maar in dit 

artikel gaat het over de in het wild voorkomende 

soorten. 

Onze eerste wandeling was een tocht 

met de naam Cubo de La Galga bij het 

gehuchtje La Galga. Het beginpunt is 

lastig te vinden, omdat ook in de omringende 

dorpjes op pleintjes en in een 

kroeg niemand weet hoe het werkelijk 

zit. Maar toch vonden we in een bocht 

tussen twee kleine tunnels een plekje 

om niet direct langs de weg te hoeven 

parkeren. Daar is de onduidelijke 

start met gelijk al dikke vertakte planten 

van A. holochrysum in bloei (afb.1). 

De groene planten lijken in hun groei op 

de in cultuur wijd verbreide A. arboreum 

uit Marokko, waar vaak van die donkerrood 

tot zwartgekleurde rassen van 

worden verhandeld. Al stijgend in een 

soort tropisch bos met varens is het lekker 

koel. In de zijwanden groeit de kleine, 

wat slordig vertakte A. goochiae (afb. 

2). De kleine struikjes hebben kleverige 

stengels en bladeren met een kruidachtige, 

harsige geur. Het is niet speciaal iets 

voor in de verzameling. 

Ook komen er aichrysons voor die 

op dat moment niet bloeiden. Hogerop 


groeiden meer A. holochrysum en op 

de terugweg zagen we nog twee andere 

aeoniumvormen; een jonge en daarom 

moeilijk te determineren plant (afb. 

3) en waarschijnlijk A. urbicum (Afb. 4). 

Vervolgens gingen we nog boodschappen 

doen op de markt van Mazo. In de 

stenen muurtjes en bij de begraafplaats 

groeiden echt grote enkelvoudige rozetten 

van waarschijnlijk A. davidbramwellii 

(afb. 5) en A. urbicum (afb. 6). De laatste 

wordt beschreven als een enkelvoudige 

aeonium op een stam met bladranden 

die rood kleuren, wat hier goed waarneembaar 

is. 

De volgende, stralend blauwe dag 

maakten we een wandeling die niemand 

mag missen. Dit is de tocht op 

het zuidelijke deel van La Palma vanaf 

Fuencaliente, die leidt langs verschillende 

vulkanen. Het is daardoor al een exotische 

tocht tussen lavagruis en felgele, 

roodachtige en zwartgeblakerde rotsen. 

Een van de twee kraters, de volcán San 

Antonio, is al lang in ruste en er groeien 

Canarische dennen in, maar de andere, 

de volcán Teneguia, is in de jaren zeventig 

van de vorige eeuw nog uitgebarsten 

en is imposant met steile onbegroeide 

hellingen vol veelkleurig, maar ook wel 

diepzwart kratermateriaal. 

Op een internetsite had ik gelezen dat 

in deze omgeving de grote A. nobile zou 

groeien. Een solitaire plant met grote 

bladeren en bloeiend met een grote aar 

met rode bloemen. Heel bijzonder voor 

aeoniums, die meestal geel of witroze 

bloeien. Heel wat hellingen heb ik daar 

afgespeurd, maar alleen kleine dikbladige 

rozetjes met een getande bladrand 


Afb. 6: A. urbicum met roodgerande bladeren in 

een muurtje bij Mazo 

Afb. 7: Gedrongen A. davidbramwellii in de zwarte 

as bij de Volcan Teneguia 

Afb. 8: A. spathulatum 

202 


groeiden er voorspoedig. A. nobile heeft 

gladde bladranden, dus die was het niet. 

Deels wist ik toen ook nog niet waarnaar 

ik moest kijken. Ik was op het verkeerde 

been gezet door internetfoto’s. 

Ik zocht naar kleine planten. Op internetfoto’s 

van A. nobile staan vermoedelijk 

zaailingen en de illustratie van Rob 

Bregman (zijn afb. 2) toont aeoniums 

die een struikvormige groeiwijze hebben, 

dus eerder A. davidbramwelli’s zijn. 

De planten die ik fotografeerde bleken 

thuisgekomen ook A. davidbramwellii te 

zijn (afb. 7), die in schralere omstandigheden 

ook als solitaire plant groeit op 

een korte stengel. Een paar planten waren 

vertakt in twee of drie rozetten. De 

bladeren kleuren geelbruin in de volle 

zon, maar vele hebben een blauwig 

waas. Al dwalend in deze woestijnachtige 

omgeving stuitte ik op een aantal 

rotsblokken waarop oppervlakkig een 

aantal spiraalvormige geometrische figuren 

waren gebeiteld. Dit zijn zogenaamde 

petroglyfen, gemaakt door de oorspronkelijke 

bewoners in de oertijd. 

Toen ik naderhand navraag deed bij 

de aeoniumdeskundige Marc Mougin, 

gaf hij mij een markante plaats aan op 

een gedetailleerde Google Earth-foto 

van het zuidelijke puntje van La Palma. 

Toen ik die locatie op de computer 

zag en hoeveel A. nobile daar groeien, 

moest ik diep zuchten en schaterlachen 

tegelijk. In de directe omgeving had ik 

met Madeleine, mijn echtgenote, een 

boterham gegeten en hadden we een 

kop koffie gezet in een zeer ondiep inslagkratertje. 

Op ongeveer 300 meter 

loopafstand lag een iets grotere krater 

waar wijndruiven in worden verbouwd. 

Uitgerekend bij die krater had ik ingeschat 

dat daar in dat gecultiveerde deel 

wel geen nobile’s zouden groeien. Maar 

ik had de steilere binnenwanden onderschat. 

Stom natuurlijk; altijd even gaan 

kijken als je er toch in de buurt bent. 

Na een hele dag ploeteren door puin, 

gruis en rotsen waren we zo laag afgedaald 

dat we uiteindelijk een forse klim 

moesten maken om weer bij het bezoekerscentrum 

van de volcán San Antonio 

uit te komen. Hier stuitten we op een 

groepje tamme kamelen die als toeristische 

attractie worden ingezet voor mensen 

die niet willen of niet meer kunnen 

lopen. 

Op een volgende tocht met een warme 

“beklimming” van de Pico Bejenado, 

een zijtop van de grote ronde Caldera 

de Taburiente op het eiland, vond ik op 

lager gelegen gedeelten kleine aeoniums 

in de steile rotsige wanden langs 

de grindweg. De eerste soort is weer A. 

goochiae in de schaduw. Nog kleiner 

zijn de planten van A. spathulatum, een 

onopvallend plantje dat een vertakkend 

struikje vormt (afb. 8). Een derde hier 

voorkomende kleine aeonium is A. sedifolium. 

Het is een heel klein vertakkend 

plantje, dat met zijn naam sedifolium 

aangeeft dat het aan een sedum doet 

denken. Dit plantje heb ik niet gevonden 

hoewel het op de kale rotsen in deze regio 

wel moet groeien. 

Een vierde wandeling bracht ons in het 

gebied laag bij de kust. De wandeling 

begint in Las Tricias in het noordwesten 

waar lager op de helling de prachtige 

grote drakenbloedbomen Dracaena 

draco groeien. Een jong stel dat de hele 

week het eiland rondreed in een Opel 

corsa vertelde op de terugweg in het 

vliegtuig dat ze vergeefs hadden rondgereden 

om die grote bomen te zien, 

maar niets hadden gevonden. (Wij dachten 

dan ook: “Kom dan ook eens uit 

je autootje, dan zie je tenminste wat”). 

Hoewel niet zo groot als de oudste dracaena 

die op Tenerife groeit, zijn ze met 

hun breed vertakkende kronen imposant 

genoeg (afb. 9). De planten werden 

(worden) gebruikt voor het winnen 

van een rode hars, waar de naam drakenbloed 

vandaan komt. Op meerdere 

plaatsen worden zakjes met zaden aangeboden. 

Het is weinig aantrekkelijk om 

deze planten te zaaien want na tientallen 

jaren is er nog pas sprake van een 

enkele korte stam met yucca-achtige 


laderen en de vertakkingen laten wellicht 

meer dan 50 jaar op zich wachten. 

Deze wandeling gaf een overvloed 

aan verschillende aeoniums, waarvan er 

vele ook in bloei stonden. Grote vertakkende 

aeoniums groeiden in het gras 

langs de weg. Vele waren wel een halve 

meter hoog, terwijl ze bloeiden met 

gele bloempluimen. Dit is een andere 

groeivorm van A. holochrysum, sterk 

vertakkend met smalle groene bladeren 

en een slordige bruine streping min 

of meer willekeurig verdeeld op de bladeren. 

Ook A. davidbramwellii was hier 

veel sterker vertakt door de gunstige 

vochtige groeiomstandigheden (afb. 10). 

Overal op muurtjes en in de bermen 

groeien hier aeoniums. Een duidelijk 

andere aeonium voegt zich hier tussen 

de davidbramwelli’s. Met enig zoekwerk 

moet dit wel de aeonium zijn die naar 

het eiland vernoemd is, nl. A. palmense 

(afb. 11). In de rotsen dicht bij de kust 

vond ik bijzonder fraaie kleine plantjes 

met een blauwe gloed en een heel klein 

lichtgrijs lijntje langs de gladde bladrand. 

De bladeren zijn ook veel dunner dan 

van de mij bekende aeoniums. We hadden 

net een glas vers geperst vruchtensap 

gedronken in een klein overdekt 

barretje dat door een achtergebleven 

hippie wordt onderhouden. In deze omgeving 

hebben volgens de reisboekjes 

in de zestig- en zeventiger jaren hippies 

in grotwoningen geleefd (Cuevas de 

Buracas) ver van de bewoonde wereld. 

Na het lessen van de dorst begonnen 

we aan een lange klim. In de verticale 

wand naar de grotten toe groeien weer 

succulenten. De breedbladige rozetjes 

in de verticale wanden zijn veel mooier 

dan ik van aeoniums gewend ben (afb. 

12). Ik kon er geen naam bij bedenken 

en pas thuis kwam ik erachter dat het 

om een greenovia gaat. Dat ik niet direct 

op die naam kwam, is het gevolg 

van het feit dat ze verticaal in de rotsen 

groeiden op schaduwrijke plekken, 

waarbij de planten vlak tegen de wand 

zijn gedrukt en de rozetten helemaal 

204 

geopend zijn. De greenovia’s die meestal 

in boeken zijn afgebeeld, hebben in 

de droge periode een opgevouwen rozet 

die taps toeloopt. Daaraan danken ze 

hun Engelse benaming “mountain rose”. 

In de kas op een lichte plaats deden 

ze dat ook binnen een paar maanden, 

waardoor het me duidelijk werd wat voor 

plantjes ik had meegenomen. 

Op La Palma komen zowel Greenovia 

diplocycla (Aeonium diplocycla) als G. 

aurea (A. aurea) voor. Ik houd het erop 

dat ik in Las Tricias A. diplocycla vond. 

Deze groeit namelijk laag bij de kust. 

Op internet is te vinden dat G. aurea op 

de omringende eilanden La Gomera, El 

Hierro, Tenerife en Gran Canaria voorkomt 

op hoogten tussen de 1000 en 

1900 meter en een internetsite geeft een 

foto van G. aurea op de Pico Birigoyo 

op La Palma (dus hoog). In het artikel 

van Rob Bregman staat ook een duidelijke 

foto met een aantal forse A. aurea. 

Een andere site (http://chumajek. 

com/foros/viewtopic.php?id=1009) 

toont met een zeer uitgebreide fotoserie 

de afdaling vanaf Hoya Grande bij 

de complexen van de sterrenwacht langs 

de rand van de Caldera de Taburiente 

naar het dal. Dat is een intensief traject, 

dat een onderdeel is van de lange afstandswandeling 

GR 131. Op die foto’s 

is onbedoeld ook veel flora zichtbaar. 

Halverwege de afdaling zijn hele grote 

blauwe rozetten in verlaten wijngaardmuurtjes 

te zien. Dat zal dan vast G. aurea 

zijn. (Lager, tegen de tijd dat de wandelaars 

voorbij Torre del Time zijn, zijn 

op de foto’s heel grote planten van A. 

nobile te zien. (Die noemen zij Bejeque 

noble). 

Zonder bloei is er vrijwel geen onderscheid 

tussen de twee greenoviasoorten 

en thuis heb ik de paar meegenomen 

plantjes nog niet in bloei gekregen. Op 

Op de pagina hiernaast 

Afb. 9: Prachtige drakenbloedboom (Dracaena 

draco) bij Las Tricias 



de bladranden van jonge blaadjes 

horen minuscule haartjes te zitten 

in tegenstelling tot G. aurea, maar 

die kan ik niet vinden; de randen 

zijn zo glad als maar mogelijk is. 

G. diplocycla is niet tot spruiten te 

brengen in tegenstelling tot G. aurea. 

De planten bij mij blijven ook 

hardnekkig solitair. Jammer, want 

ze zijn monocarp, wat wil zeggen 

dat ze na de bloei afsterven. 

Bladstekken maken van de dunne 

blaadjes wordt als zeer lastig 

beschreven. Op internet lijken de 

gegooglede foto’s van G. diplocycla 

op mijn plantjes. Heel mooie 

foto’s van G. diplocycla staan 

op http://commons.wikimedia. 

prg?wiki/category:greenovia, 

waar ze in de buurt van Garafia 

zijn gefotografeerd. Dit plaatsje 

ligt aan de noordzijde van het eiland, 

maar een paar kilometer 

verwijderd van Las Tricias. 

De laatste wandeling was 

een aparte. In de Caldera del 

Taburiente is een prachtige maar 

pittig lange dagtocht te maken 

die deels door een kloof langs 

de rivierbedding loopt. Daarvoor 

moet je vroeg opstaan. De centrale 

berg van het eiland lijkt net 

een krater met hoog opgaande 

wanden tot ruim voorbij de 2000 

meter, en de benaming doet daar 

ook wel nadrukkelijk aan een vulkaan 

denken. Het is echter nooit 


Afb. 10: Sterk vertakkende struikjes van 

A. davidbramwellii (Las Tricias) 

Afb. 11: A. palmense in een stapelmuurtje 

onder Las Tricias 

206 

Afb. 12: A. (Greenovia) diplocycla in een 

verticale wand (Cuevas de 

Buracas) 

Foto’s van de schrijver 


een vulkaan geweest, maar een 

door erosie ingestorte bergkom. 

De meer toeristisch ingestelde 

personen kunnen vanaf een informatiehuisje 

van het natuurpark 

met een jeep in de caldera omhoog 

gereden worden naar het 

dorpje Los Brecitos (1130 m) en 

dan een dalende rondwandeling 

maken naar het beginpunt. 

Wij kozen voor een stijgende 

route direct vanaf de parkeerplaats 

bij de doorwaadbare plaats 

bij het riviertje tegen de klok in 

(rechtsom) langs de beek die in 

de Barranco de las Angustias 

stroomt. De jeep ging die dag niet 

rijden omdat het ’s nachts een 

beetje had geregend en ze geen 

toeristen verwachtten. Dan ben 

je helemaal alleen, omdat pas in 

de middag andere toeristen gaan 

verschijnen (als de jeep tenminste 

weer gaat rijden). Op onze manier 

kun je weliswaar niet helemaal de 

rondgang in 1 dag maken, maar 

belasten we het milieu niet met 

een ronkende jeep en kunnen we 

wel rustig in ons eigen tempo en 

tijd genieten. We liepen tot aan de 

in de prehistorie als heilige rots 

vereerde Roque Idafe en speurden 

nog in een zijdalletje waar 

een sterk ijzerhoudende waterval 

en een beekje de wanden en het 

water diep oranjerood kleurt. 

Aan het begin van de wandeling 

groeien weer veel soorten 


Afb. 13: A. nobile in de dalbodem van de 

Barranco de las Angustias 

Afb. 14: Zonder bloei niet te determineren, 

maar vermoedelijk A. aurea 

(Barranco de las Angustias) 

Afb. 15: Mooie grote, maar door mij niet 

te benoemen aeonium (Las 

Tricias) 


aeoniums in de zijwanden en binnen de 

kortste keren zag ik grote flappen van 

rozetten. Het waren groengelige planten 

met een rossige gloed zonder getande 

bladrand. Dit moeten planten van 

de soort A. nobile zijn (afb. 13). Jammer 

genoeg waren er geen in bloei met hun 

grote rode bloemschermen. Een stekje 

meenemen is er niet bij, want de grote 

rozetten met een diameter van meer dan 

30 cm vormen geen zijspruiten. Ze zijn 

zogenaamd monocarp, wat wil zeggen 

dat ze maar eenmaal bloeien en vrucht 

dragen. 

Een eind verderop zag ik naast de 

route een aantal slappe blauwe aeoniums. 

Ze leken met hun dunne bladeren 

wat op de A. (Greenovia) diplocycla van 

Las Tricias, maar de bladeren waren veel 

slanker en de planten waren hier groter. 

Zou dit A. aurea kunnen zijn (afb. 14)? 

Op de zeer grondige aeonium-internetsite 

van Nathalie en Marc Mougin 

staat nog een endemische A. calderense 

vermeld die erg zeldzaam zou moeten 

zijn. Die heb ik dus niet gevonden, wellicht 

in de veronderstelling dat ik steeds 

weer A. davidbramwelli zag staan. Bij 

één van de foto’s op genoemde internetsite 

staat ook als commentaar van 

een internetbezoeker dat A. calderense 

niet wordt erkend als aparte soort, maar 

valt onder A. davidbramwelli. 

A. vestitum is ook een endemische aeonium 

op La Palma. Hij lijkt op een gedrongen 

A. holochrysum met bredere 

bladeren. Meerdere auteurs melden dat 

het wellicht een holochrysum-achtige 

plant is. De dode bladeren blijven lang 

aan de stammetjes zitten en hangen 

slordig af, wat de planten een rommelig 

uiterlijk geeft. Soms dacht ik er een aantal 

te zien, maar als ze niet bloeien is er 

geen duidelijke determinatie mogelijk. 

Blijf ik na zo’n eerste bezoek nog wel 

met de nodige vragen zitten. Bij Las 

Tricias zag ik een blauwachtige vertakkende 

aeonium die ik niet goed kan 

208 

thuisbrengen (afb. 15). Het aanknopingspunt 

is de gekartelde bladrand zoals 

bij A. davidbramwellii. Daarvan staan 

aan de linkerzijde van de foto ook een 

aantal planten. Die zijn meer gedrongen 

van uiterlijk en hebben ook niet zulke 

lange bladeren. Kan dit een hybride zijn 

of is er zoveel variabiliteit in die soort? 

Met veel vragen onbeantwoord, is het 

nog maar een kleine gedachtensprong 

naar het plannen van een tweede reis 

naar La Palma voor meer kraterwandelingen 

en succulenten. 

Bronnen: 

Bregman, R. (2000). Canarische eilanden 

2. La Palma. Succulenta 79: 

269-273. 

Rebmann, N. (2007). L’île de La Palma. 

Succulentes 4: 8-19. 

Jorgensen, T.H. en J.M. Olesen. (2001). 

Adaptive radiation of island plants: evidence 

from Aeonium (Crassulaceae) 

of the Canary Islands. Perspectives 

in Plant Ecology, Evolution and 

Systematics. 4/1: 29–42. Urban & 

Fischer Verlag. 

Schulz, R. (2007). Aeoniums in habitat 

and cultivation. Schulz publishing, San 

Bruno, California. 

De uitgebreide aeonium-site van 

Nathalie and Marc Mougin: http:// 

www.aeoniums.info/index-en.php 

Mooie Greenovia-foto’s met bloei op 

http://commons.wikimedia.org?wiki/ 

category:greenovia 

http://chumaje.com/foto/viewtopic. 

php?id=1009 

levert een serie foto’s van een lange 

afstandwandeling Grande Randonée 

GR 131 met de afdaling langs de rand 

van de Caldera de Taburiente naar de 

haven van Tazacorte. 

Koperwieklaan 19 

2261 CL Leidschendam 


wondeRliJke gRoei 

Evert Smienk 

Begin juni, toen ik in mijn kas was 

voor het verzorgen van mijn planten, viel 

mijn oog op een wel heel merkwaardige 

uitstulping bij een entstam. De plant 

die ik in het vizier kreeg was een echinopsis, 

waar ik ongeveer vier jaar geleden 

een stuk van een Uebelmannia 

gummifera op had geënt. De uebelmannia 

had geen wortels meer en ik besloot 

de plant te enten. De plant werd in drieen 

verdeeld, het onderste deel, een middenstuk 

en de kop. De kop en het middenstuk 

werden geënt op echinopsis. Ik 

hoopte dat het geënte middenstuk zou 

gaan spruiten. Nadat ik 3 jaar tevergeefs 

op spruiten gewacht had en er niets 

gebeurde, was hij een beetje achter op 

het tablet terecht gekomen. 

Daar vond ik hem dus dit voorjaar. Er 

is groei in gekomen maar wel heel wonderlijk. 

Bijgaande foto toont de plant zoals 

ik hem in de kas vond. Ik laat hem 

rustig doorgroeien en ben niet van plan 

de bovenkant (de uebelmannia) er af te 

halen. Hierdoor weet ik dus nog niet of 

de nieuwe groei van de onderstam is of 

van de ent. 

Ik ben enorm benieuwd naar reacties. 

Pieternel Koomansstraat 57 

4822 WC Breda 

Evertsmienk@casema.nl 

Afb.1: Een zeer bijzondere vergroeiing 

Foto van de schrijver 


Succulentennieuwtjes 

Ton Pullen / Ludwig Bercht 

CactusWorld (27 – 1, maart 2009) 

opent met het eerste deel ( van een serie 

over het geslacht Melocactus in het 

oosten van Brazilië van de hand van 

Marlon Machado. Fascinerend zijn de 

opnamen van bestuivingen door kolibri’s 

en hagedissen. 

Met uitgebreid commentaar worden 

de in de prijzen gevallen foto’s 

van de BCSS foto competitie 2008 

weergegeven. 

Henk en Margreet Damsma waren in 

Argentinië en bezochten daar de privé 

botanische tuin van Patricia Granillo 

en Sebastian Carod in een plaatsje nabij 

Chilecito. Deze tuin, Chirau Mita, herbergt 

een grote collectie cactussen en 

andere vetplanten. 

Na een in memoriam Elsie en Will 

Tjaden volgt een artikel over een onderzoek 

naar de cactusvegetatie in de 

Chancay en Chillon rivierdalen in Peru. 

De wetenschappelijke expeditie telde 21 

cactus taxa en 8 andere vetplanten; alle 

cactussen worden besproken. 

Castillon beschrijft een nieuwe aloë 

uit de bergen van centraal Madagascar, 

Aloe johannis-philippei, uit de verwantschap 

van A. macroclada. 

Het behoud van de zuurtegraad 

van onze substraten is het onderwerp 

van een artikel van Allcock. Flanagan 

toont de schoonheid van Coryphantha 

kracikii. 

Het Tsjechische tijdschrift Kaktusy 

(45-1, 2009) opent met het zoveelste 

artikel over Aztekium hintonii en 

Geohintonia mexicana in de natuur. 

Slaba en Fischer beschrijven Rebutia 

malochii, een geelbloeiende mediolobivia, 

gevonden nabij Tacaquira 

Chuquisaca in Bolivia. Rigerszki en Riha 

degraderen Melocactus actinacanthus 

tot een subspecies van M. matanzanus. 

210 

Janeba gaat kort in op de variëteiten 

van Sclerocactus cloveriae. Klikar laat 

zien dat niet alle weingartia’s geel bloeien. 

Kortere artikelen over Ecuadoraanse 

tillandsia’s, de cactussen van de Marble 

Canyon, Notocactus oxycostatus en 

zijn variëteit occidentalis en een viertal 

mammillaria’s besluiten dit nummer. 

Kaktusy geeft ook specials uit, waarin 

uitgebreid ingegaan wordt op een bepaald 

onderwerp of thema. De Special 

1 van 2009 is geschreven door Rudolf 

Slaba en behandelt de cactusvegetatie 

van Bolivia door van de voorkomende 

geslachten een aantal vertegenwoordigers 

in woord en beeld te tonen. De taal 

is Tsjechisch, maar er komt altijd later 

een Duitstalige versie. 

Het tweetalige tijdschrift Cactus & Co 

(XIII-1, 2009) opent met twee nieuwbeschrijvingen, 

beide door Ingrid Schaub 

en Ricardo Keim. Het is allereerst 

Copiapoa coquimbana ssp. andina, 

prachtig goudgeel bedoornd, groeiende 

op 1900 m hoogte ten noordwesten 

van Vallenar (50 km van Vallenar en 85 

km uit de kust) en eerder ontdekt door 

Rudolf Schulz. De tweede is Copiapoa 

schulziana uit de omgeving waar ook C. 

pseudocoquimbana var. domeykoensis 

en C. coquimbana voorkomt, maar voldoende 

onderscheidend om de plant als 

species te beschrijven. 

Sherrah toont de cactussen die samen 

groeien met Pelecyphora strobiliformis. 

In Zambia komt Eulophia petersii, 

een succulente orchidee, voor en dit 

is tezamen met de begeleidende succulente 

flora het onderwerp van het artikel 

van Williamson. Prachtige foto’s begeleiden 

het artikel van Etter en Kristen over 

Agave albopilosa, een agave met witte 

haren rond de eindstekels. 

Delanoy reisde rond in Brazilië en 


verhaalt uitvoerig over een groot aantal 

cactussen. Centraal staat een opmerkelijke 

soort, Arrojadoopsis marylanae, 

oorspronkelijk beschreven als Arrojadoa. 

In Euphorbia World (4-3, 2008) komen 

weer verschillende vertegenwoordigers 

van het grote geslacht Euphorbia 

ter sprake. Ewest zocht en vond waarschijnlijk 

E. prona. Williamson geeft de 

nieuwbeschrijving van E. maryrichardsiae 

uit de sectie Monadenium, gevonden 

aan de zuidkant van het Tangayika 

meer. Powes bericht over de variabiliteit 

van E. scheffleri. Min of meer hetzelfde 

doen de Pritchard’s over E. obesa ssp. 

symmetrica. 

Het tijdschrift van onze Hongaarse 

zustervereniging Kaktusz-Vilag blijft 

voor de meesten van ons onleesbaar. 

Vermeldenswaard is de serie van artikelen 

van Bekefi en Rigerszki over 

Cubaanse cactussen. In uitgave 32-4, 

2008 zijn ze toe aan deel zeven over de 

planten op het Macamboi terras, in deel 

acht (32-5, 2008) zijn ze toe aan de 

planten in het meest zuidelijke deel van 

Cuba. 

In de laatste aflevering van 2008 

(32-6) geeft Kiss een overzicht van 

de soort Thelocactus bicolor met zelfs 

een witbloeiende vorm van La Presa 

Valenciana. Wie Karel Knize wil leren 

kennen, leze het artikel van Varga, die 

met twee reisgenoten bij hem in Peru 

was. 

Het Duitse Kakteen und andere 

Sukkulenten (60-3, maart 2009) opent 

met een kort artikel van de hand van 

Böhme over bescherming van cactussen 

(Ariocarpus retusus) in de natuur 

door ze te besproeien met verf. In woord 

en begeleid met fantastische foto’s stelt 

Schmied Stapelia erectiflora en S. paniculata 

voor. 

Braun en Esteves Pereira presenteren 

de nieuwbeschrijving van een nieuw 

geslacht met de tot nu toe enige soort, 

Estevesia alex-bragai, een slanke groene 

zuilcactus van zo’n 50 cm met witte 

bloemen uit de Braziliaanse staat Goias. 

De cultuur van Adenia glauca wordt 

uitvoerig uit de doeken gedaan door 

Schmid. Vervolgens vertelt Hagmaier 

over zijn Austrocactus patagonicus 

en geeft Valenza verzorgingstips voor 

Graptopetalum bellum. Tenslotte een 

aanvulling op een artikel uit 2006 over 

Agave lechuguilla, dat waarschijnlijk een 

A. x glomeruliflora was. 

In de Karteikarten worden Mammillaria 

bombycina en Gymnocalycium stenopleurum 

voorgesteld. 

De hybride tussen Mammillaria plumosa 

en M. schiedeana ssp. giselae is het 

onderwerp van het openingsartikel van 

Kakteen und andere Sukkulenten (60- 

4, april 2009). Onder de titel “Alles über 

Echinocereus delaetii” gaat Niestradt in 

op de cultuur van deze schijnbaar moeilijke 

soort. Schade denkt dat met popmuziek 

zijn planten beter bloeien. 

Tränkle en Hübner stellen Larryleachia 

cactiformis var. felina voor, zowel de 

plant met zijn bloemen als ook de taxonomie 

ervan. 

Op het Italiaanse eiland Ischia, in 

de Golf van Napels, ligt de cactustuin 

Giardino Ravino en Metzing bericht 

hierover. 

In de Karteikarten deze keer twee 

Parodia’s: P. horrida en P. setifera. 

Het Amerikaanse tijdschrift Cactus 

and Succulent Journal (81-2, maartapril 

2009) opent met een reactie van 

de verantwoordelijken die Ariocarpussen 

in de natuur met verf hadden bewerkt 

om ze ongeschikt voor liefhebbers te 

maken. 

Braun en Esteves Pereira zijn toe aan 

deel 5 over Braziliaanse succulente en 

xeromorphische bromelia’s; het onderwerp 

is deze keer Orthophytum estevesii. 

Petit en Da Costa Gomez berichten over 

een nog niet opgehelderde ziekte in het 


natuurlijke bestand van Subpilocereus 

repandus op Curacao, dat bij oudere 

planten leidt tot het volledig afsterven. 

Het is voor het 50 ste jaar dat de 

Huntington Botanical Gardens in haar 

International Succulent Introductions 

(ISI) cactussen en vetplanten met zekere 

herkomst aanbiedt; de planten worden 

uitvoerig voorgesteld. 

Twee extreem geografische ecotypen 

en een nieuwe, zeer noordelijke populatie 

van Ariocarpus retusus is het onderwerp 

van het artikel van Janeba en 

Snicer. 

In woord en beeld stelt Roberts een 

ruim aantal neoporteria’s en neochilenia’s 

(en chileorebutia’s/thelocephala’s) 

voor. 

Lezers reageren 

De redactie ontving een reactie op het artikel van Ton Pullen, “De cactustribune”, 

Succulenta 88(3),2009, ingezonden door Wietse Venema, Kaapbergweg 25, 7361 

TG Beekbergen. 

De agaven staan bij mij al een aantal zomers buiten. ‘s Winters gaan de grote 

agaven naar een matig verwarmde garage met minimaal +6 graden Celsius. De 

kleine agaven staan in de winter voor de ramen van de verwarmde wasruimte en 

die van de garage. 

In het voorjaar gaan de grote agaven naar buiten met behulp van een steekwagen. 

De heer Pullen kiest voor het naar buiten brengen in het voorjaar bij voorkeur op 

een bewolkte dag. De afgelopen jaren heb ik de planten toevallig met een regenachtige 

dag naar buiten gebracht. 

De resultaten zijn inderdaad dat de planten buiten in weer en wind goed gedijen. 

Volgens een deskundige uit Wageningen zouden de planten buiten gunstig reageren 

op de niet zichtbare ultra kortegolfstralen van de zon. Het relatief kleinere verschil 

tussen lage en hoge temperaturen buiten zou ook van invloed kunnen zijn. 

In de kas worden de ultra kortegolfstralen merendeels door het glas tegengehouden 

en de verschillen tussen lage en hoge temperaturen in de kas kunnen erg groot 

zijn, vooral in warme zomers. 

In de zomer van 2008 hebben de agaves stortbuien goed overleefd mede dankzij 

de vermenging van de potaarde met voldoende brekerzand (Brechsand), waardoor 

het overtollige water goed doorstroomde. 

212 


Het geslacht Gymnocalycium (iv) 

Ludwig Bercht 

Binnen onze studiegroep Gymnos wordt hard gewerkt aan en gedacht over de verschillende 

verwantschapsgroepen binnen groep 2 Ovatisemineum. Omdat de uitkomsten 

nog wat op zich laten wachten, zal ik eerst een andere groep van planten 

bespreken. 

Groep 4. Pirisemineum 

De soorten die tot deze zaadgroep behoren, 

lijken op het eerste gezicht bijzonder 

veel op elkaar. Toch is het meest 

in het oog springende kenmerk van 

deze planten het zaad. De zaden zijn 

peervormig (vandaar de naam pirisemineum), 

maar bovenal zeer klein, ongeveer 

0,5 mm lang en nog iets minder 

breed. Daarmee zijn het verreweg de 

kleinste zaden van het geslacht. 

In 1923 bijt Vaupel het spits af met 

de nieuwbeschrijving van Echinocactus 

pflanzii, door Werdermann in 

1935 overgebracht in het geslacht 

Gymnocalycium. Ze waren gevonden ten 

zuidoosten van de Boliviaanse stad Villa 

Montes en zijn vernoemd naar dr. Karl 

Afb. 1: G. pflanzii onder het stof van de weg, bij Villa Montes (LB 2830) 


Afb. 2: G. pflanzii ‘marquezii’ bij Palos Blancos (LB 2845) 

Pflanz, de Duitse consul in Villa Montes 

die de planten naar Europa zond. De typevindplaats 

is opmerkelijk, omdat juist 

direct aan de westzijde van Villa Montes 

de planten in grote aantallen voorkomen. 

De planten hebben enige uiterlijke 

gelijkenis met G. saglionis; opvallend 

zijn evenwel de bloemen. Die vertonen 

een kenmerk dat bij vele gymno’s optreedt 

maar hier wel zeer opvallend naar 

voren komt, namelijk het verkleuren van 

de bloem tijdens de bloei. Als de bloem 

net open is kan de kleur variëren van 

roze tot oranje; ze eindigen alle in een 

flets roze kleur. Prachtig van kleur is het 

interieur van de bloem (overeenkomstig 

afb. 14). 

Na de beschrijving van Vaupel bleef 

het lange tijd stil, maar dan buigt prof. 

Cardenas zich over deze plantengroep. 

In 1958 worden door hem de volgende 

soorten beschreven: G. marquezii, 

G,. lagunillasense, G. zegarrae 

en G. riograndense. Zijn splitter-lust 

was daarmee nog niet opgedroogd 

want in 1966 verschijnt een tweede 

golf nieuwbeschrijvingen: G. 

chuquisacanum, G. izozogsii en G. 

millaresii. Ongeldig is de beschrijving 

door Backeberg van G. comarapense 

uit 1959 gebleven. In 

zijn boek Kakteen in Südamerika 

merkt Ritter op dat het vruchtvlees 

van alle hem bekende planten 

uit deze verwantschapsgroep 

(en dat is inclusief die van Noord- 

Argentinië) violetrood van kleur is 

met uitzondering van de noordelijke 

taxa die wit vruchtvlees hebben. 

Hiervoor maakt hij G. pflanzii 

var. albipulpa met als synoniemen 

G. zegarrae en G. riograndense. 

De andere genoemde soorten 

brengt hij terug tot synoniem van 

G. pflanzii. Dat bleek voor sommigen 

toch weer wat al te simpel. 

In 1988 worden de planten uit 

Argentinië door Till en Till beschreven 

als G. pflanzii ssp. argentinense, 

in 1998 verschijnt van de hand 

van Amerhauser G. pflanzii ssp. dorisiae 

en het rijtje wordt voorlopig compleet 

gemaakt met de beschrijving van G. 

pflanzii ssp. pflanzii var. paraguayense in 

2000 door Till en Amerhauser. 

Voor Ritter had Donald in 1971 al 

een poging gedaan enige ordening 

aan te brengen in de namenberg van 

Cardenas, maar zonder namen in de synonymie 

te zetten. In een alleszins lezenswaardig 

artikel (in 2000 in 2 afleveringen) 

geven vader en zoon Till en 

Helmut Amerhauser een overzicht van 

de historie en brengen naar hun inzichten 

orde in de vele namen. Onlangs 

heeft ook Graham Charles in zijn boek 

Gymnocalycium in habitat and culture 

(2009) zijn zienswijze gegeven. 

Ik volg de zienswijze van de Till’s en 

Amerhauser in de erkenning van twee 

soorten: G. pflanzii en G. zegarrae. 

214 



Afb. 3: G. pflanzii ‘chuquisacanum’ direct ten 

noorden van Boyuibe (LB 2359) 

Afb. 4: G. pflanzii ‘lagunillasense’ ten zuiden van 

Lagunillas (LB 2822) 

Afb. 5: G. pflanzii ‘izozogsii’ (LB 2356) 


Afb. 6: G. pflanzii ssp. dorisiae uit het Paichu dal 

(LB 2412) 

Afb. 7: G. pflanzii ssp. argentinense 

Afb. 8: G. zegarrae bij Icla (LB 2979) 


Charles ziet G. zegarrae als een subspecies 

van G. pflanzii. Het uit elkaar 

houden van de twee soorten zal voor 

de doorsnee liefhebber niet gemakkelijk 

zijn. De meest in het oog springende 

verschillen zijn: 

• het vaak spruitende karakter van 

G. pflanzii dat bij G. zegarrae niet 

optreedt, 

• het violetrode vruchtvlees bij G. 

pflanzii, dat bij G. zegarrae wit 

van kleur is, 

• de vrucht van G. pflanzii splijt horizontaal 

open (klapt open), terwijl 

de vrucht van G. zegarrae 

vertikaal splijt en de pulpa met 

de zaden als het ware naar buiten 

geperst wordt. 

G. pflanzii ssp. pflanzii komt voor in 

het zuidoosten van Bolivia en beslaat 

een gebied met plaatsen zoals Villa 

Montes, Palos Blancos, Lagunillas en 

Boyuibe. In Paraguay groeit de subspecies 

rond Fortin teniente Agripino 

Enciso. Ze groeien in vlak zanderig 

terrein of aan zanderige hellingen op 

hoogten tussen 300 en 1000 m. Veel 

populaties bestaan uit niet-spruitende 

planten, maar vooral de populaties 

tussen Villa Montes en Palos Blancos, 

westelijk Palos Blancos en in Paraguay 

spruiten rijkelijk. De planten in de 

heuvels ten westen van Villa Montes 

tot rond Palos Blancos (beschreven 

als G. marquezii) worden thans algemeen 

gerekend tot de typesoort. Ook 

G. izozogsii uit het noordoostelijk van 

Boyuibe gelegen Izozog bassin en 


Afb. 9: G. zegarrae var. riograndense aan de 

Rio Grande (LB 2998) 

Afb. 10: G. zegarrae var. riograndense ‘vallegrandense’ 

ten noorden van Valle 

Grande (LB 3004) 

Afb. 11: G. zegarrae ‘comarapense’ aan de 

stadsgrens van Comarapa (LB 3671) 

Afb. 12: G. zegarrae ‘millaresii’ op een helling 

bij Millares (LB 3597) 

216 


G. chuquisacanum, de planten die bij 

Boyuibe groeien, worden zonder tegenwerpingen 

bij G. pflanzii ingeschoven. 

De populaties die bij Lagunillas 

en noordelijk ervan voorkomen, wil de 

een (Till cs.) nog als aparte variëteit 

zien; naar mijn mening kan dat ook ingetrokken 

worden. Vanwege zijn wat 

afgelegen ligging en de meer van het 

lichaam afstaande doorns zien Till en 

Amerhauser de planten uit Paraguay 

als aparte variëteit, G. pflanzii ssp. 

pflanzii var. paraguayense. 

Op basis van een zeer dichte bedoorning, 

kleinere bloemen en vruchten 

beschrijft Amerhauser de zeer geïsoleerd 

voorkomende populatie uit het 

Paichu-dal als G. pflanzii ssp. dorisiae, 

vernoemd naar zijn echtgenote. Ook 

de hoogte waarop ze groeien is opvallend, 

ruim 2200 m boven zeeniveau. 

Voorlopig gescheiden door een afstand 

van circa 300 km, waar geen 

verwanten zijn gevonden, vindt men 

in een uitgestrekt gebied ten noorden 

van de stad Tucuman en oostelijk van 

de stad Salta (in Argentinië) populaties 

planten die al sinds de jaren zestig 

van de vorige eeuw bekend waren. 

Een geldige beschrijving volgde door 

vader en zoon Till in 1988 als G. pflanzii 

ssp. argentinense. Vooralsnog wordt 

met deze onderverdeling door de 

meesten ingestemd. De grootste verwarring 

treedt niet op in de kas maar 

vooral in het veld, waar ze samengroeit 

met de qua uiterlijk zeer gelijkende G. 

saglionis. 

G. zegarrae wordt in 1958 beschreven 

door Cardenas, direct gevolgd 

door G. riograndense. Acht jaar later 


Afb. 13: G. zegarrae uit het Rio Lagar dal 

(LB 2493) 

Afb. 14: G. zegarrae bloemsnede (LB 2979) 

Afb. 15: G. saglionis bloemsnede (STO 312) 

Afb. 16: G. saglionis nabij Ramblones, Catamarca 

(LB 1159) 


Afb. 17: G. saglionis, oude plant bij Pinchas (LB 1290) 


volgt dan nog G. millaresii eveneens 

door Cardenas. Verdere namen in dit 

verband zijn G. comarapense, G. pampagrandense, 

G. vallegrandensis en G. 

tominense en er zullen zeker meer, niet 

(geldig) beschreven namen ronddolen 

in collecties, catalogi en zaadlijsten. 

Typerend voor al deze fors plat-breed 

uitgroeiende planten is dat ze niet spruiten, 

stevige, teruggebogen doorns dragen 

en dat het vruchtvlees wit is. Zoals 

al gezegd, was dit laatste de aanleiding 

voor Ritter om al deze taxa samen te 

voegen tot zijn G. pflanzii var. albipulpa. 

De planten die voorkomen rond Valle 

Grande tot aan de Rio Grande onderscheiden 

zich door een opvallend glanzende 

epidermis. Naar mijn mening 

heeft G. riograndense dan ook terecht 

als variëteit van G. zegarrae zijn plaats 

gekregen. 

Mede doordat de planten bij Millares 

(G. millaresii) op grote hoogte voorkomen 

(2400 tot 2600 m) is het uiterlijk 

218 

wat afwijkend. Ik vind het te veel eer dat 

deze planten zijn behouden op subspecies 

niveau. De cultuur zal moeten leren 

of het uiterlijk in de nakomelingen behouden 

blijft. 

Resumerend bestaat voor mij de 

Pirisemineum-groep uit de soort G. 

pflanzii met als subspecies/variëteiten 

(ik laat de rangorde in het midden) 

pflanzii, argentinense, paraguayense en 

dorisiae en de soort G. zegarrae met als 

variëteiten zegarrae en riograndense. 

Bijna tachtig jaar voordat E. pflanzii 

werd beschreven, had Cels de nieuwbeschrijving 

gepubliceerd van 

Echinocactus saglionis. De soort is vernoemd 

naar Joseph Saglio, een cactusliefhebber 

uit Straatsburg. Door Britton 

& Rose is de soort overgeheveld naar 

het geslacht Gymnocalycium. Vooral 

jongere planten hebben een sterke gelijkenis 

met G. pflanzii. Ook de bloemen 


vertonen een overeenkomstige bouw, 

maar zijn wat meer urnvormig. In tegenstelling 

tot de violetrode binnenzijde van 

de bloem van G. pflanzii en G. zegarrae 

is de bloem van G. saglionis aan de 

binnenzijde wit tot zachtroze. De petalen 

zijn wit tot zeer lichtroze. De vruchten 

zijn aanzienlijk groter dan die van G. 

pflanzii. De zaden hebben evenwel niets 

van doen met die van G. pflanzii; ze zijn 

wel relatief klein (ca. 0,7 mm), maar bolvormig 

en met een zwarte, knobbelige 

testa. Op oude leeftijd kunnen ze omvangrijke 

afmetingen aannemen. In de 

natuur zijn planten opgemeten met een 

diameter van 50 cm en een hoogte van 

tegen de 1 m. Meestal zijn dergelijke 

planten omgevallen en leven half liggend 

verder. Het verspreidingsgebied is 

immens: van het zuiden van de provincie 

La Rioja, oostelijke deel van de provincie 

San Juan, provincies Catamarca 

en Tucuman tot in de provincie Salta. 

Halverwege dit areaal ligt een gebied 

waar ze tot op heden nog niet zijn 

gevonden. 

In de provincie Jujuy in het gebied 

rond Tilcara zijn populaties gevonden 

die meer ribben bezitten en dichter bedoornd 

zijn. Mede gezien de geïsoleerde 

ligging ten opzichte van de normale 

G. saglionis (ongeveer 200 km van de 

meest noordelijke populatie) verleidde 

het Backeberg zelfs tot het opstellen 

van een apart geslacht met één soort, 

Brachycalycium tilcarense. Vader en 

zoon Till geven deze planten de status 

van subspecies van G. saglionis 

(1997). In cultuur is het onderscheid 

tussen ssp. saglionis en ssp. tilcarense 

gering; pas op hogere leeftijd zou het 

verschil kenmerkender moeten worden. 

Cardenas, M. (1958), Die Gattung 

Gymnocalycium in Bolivien, Kakt. and. 

Sukk. 9(2): 11-13, 21-27. 

Cardenas, M. (1966), New Bolivian 

Cactaceae, Cact. Succ. J. (US) 38(4): 

144-146. 

Cels, J. (1847), Description de quelques 

Cactées nouvelles, Portefeuille des 

Horticulteurs, p. 180. 

Charles (2009), Gymnocalycium in habitat 

and culture. Eigen uitgave, Frome. 

Ritter, F. (1980), Kakteen in Südamerika, 

Band 2, p.659-660. 

Till, H. & W. Till (1988), Ein neues 

Gymnocalycium (subgen. 

Pirisemineum) aus Nordargentinien, 

Kakt. and. Sukk. 39(12): 273-277. 

Till, H. & W. Till (1997), Gymnocalycium 

saglionis: Verbreitung, Variabilität und 

Nomenklatur einer “gut” bekannten 

Art, Gymnocalycium 10(1): 203-208 

en 10(2): 209-216. 

Till, H., W. Till & H. Amerhauser (2000), 

Revision von Gymnocalycium subgen. 

Pirisemineum, Gymnocalycium 13(1): 

343-350 en 13(2): 351-358. 

Vaupel, F. (1923), Echinocactus pflanzii 

Vpl spec. nov., Z. Sukkulentenk. 1(8): 

83-84. 

Veerweg 18 

4024 BP Eck en Wiel 

(wordt vervolgd) 

Literatuur 

Amerhauser, H. (1998), Ein neue 

Subspecies von Gymnocalycium 

pflanzii aus dem Tal des Rio Paichu, 

Gymnocalycium 11(4): 265-268. 

Afb. 18: G. saglionis ‘tilcarense’ (GC 61.01) 


CD-bespreking 

Henk Viscaal 

Succulents of the Little Karoo. 

Door Frans Noltee 

Prijs € 17,50 

fnoltee@mweb.co.za 

Bij het toesturen van zijn afbeeldingen 

bij de artikelen, die hij voor ons tijdschrift 

schrijft, ontving ik onlangs een 

CD met bovengenoemde titel. 

Achterop de titelpagina staat het nummer 

vermeld waaronder je de CD hebt 

aangeschaft. Dit nummer moet naar 

Frans doorgestuurd worden en per omgaande 

wordt een code toegestuurd om 

de CD te installeren en te bekijken. 

Dit om oneigenlijk gebruik van de CD 

te voorkomen. 

Zelf heb ik totaal geen moeite gehad 

om de CD te bekijken, terwijl Frans 

mij mailde dat er mensen zijn die onder 

Windows Vista problemen met het afspelen 

van de CD hadden. 

Over de CD zelf: 

Na de CD opgestart te hebben verschijnt 

er een menu om te kiezen waar 

men wil beginnen op de CD. Aangezien 

de CD in het Engels is wil ik hierbij ook 

de Engelse tekst van de menu’s geven. 

Quick reference voert de kijker naar 

een pagina met thumbnails (kleine afbeeldingen). 

Wanneer men op een 

van de afbeeldingen klikt, schakelt 

het programma naar de tekst en de 

afbeelding(en) die bij de tekst horen. 

Men kan te allen tijde weer terug naar 

het menu. 

Na dit menuonderdeel komen we bij 

Introduction. Hierin wordt eigenlijk de 

gebruiksaanwijzing van de CD gegeven. 

Ook deze tekst is weer in het Engels 

gegeven. 

In het volgende menuonderdeel, The 

area, krijgen we na dit aangeklikt te 

hebben een korte beschrijving van het 

stukje natuur waar de opnames gemaakt 

220 

zijn. Ook nu weer eenvoudig om terug 

te gaan naar het hoofdmenu. 

Menuonderdeel vier is voor de meesten 

van ons waar het om te doen is namelijk 

de planten (The Succulents). 

Klikken we dit onderdeel aan, dan krijgen 

we een pagina met de geslachten 

en de families. De families staan er ter 

informatie bij terwijl de geslachten interactief 

zijn. Dat wil zeggen dat, wanneer 

we de naam van een geslacht aanklikken, 

we naar de eerste opname gaan 

van de plant(en) uit dit geslacht die afgebeeld 

worden. Bij deze planten worden 

in het kort de volgende eigenschappen 

van de planten genoemd: naam 

zoals de locale bevolking die geeft, 

grootte van de plant, bloeitijd, bloemkleur, 

verspreiding en bijzonderheden 

van de planten. 

Voor mij een bijzonder interessante CD 

omdat ik al een aantal van de afbeeldingen 

heb mogen bewerken om in ons 

tijdschrift op te nemen als begeleiding 

bij een artikel. 

De kwaliteit van de afbeeldingen is zoals 

we dat van Frans gewend zijn; zeer 

goed. Begenadigd fotograaf als hij is 

weet hij iedere keer weer die dimensie 

aan zijn foto’s mee te geven zodat het 

veel meer is dan een plaatje alleen. 

Voor de mensen die geïnteresseerd 

zijn in de Afrikaanse flora is deze CD 

zeker aan te raden, vooral omdat het 

niet alleen de plant is die afgebeeld 

wordt, maar omdat men ook een goede 

indruk krijgt van het biotoop waar de afgebeelde 

planten voorkomen. 

Het is Frans met deze CD niet alleen 

gelukt om een goed stuk informatie 

door te geven, maar hij is er ook in geslaagd 

om naast dit aspect veel kijkplezier 

te verschaffen. 

Brinklaan 31 

7261 JH Ruurlo 


Mijn ervaringen met een 

mooie hoBBy 

Jan Mijnders 

Ruim 21 jaar geleden kocht ik mijn eerste cactus. De eerste 15 jaar beschikte ik 

over een klein muurkasje ( ca. 1,80 m lang en 1,20 m breed ); de verzameling bestond 

volledig uit bij diverse tuincentra gekochte planten. Ik vond het enorm leuk, 

maar deed er verder niets mee, vanwege drukke werkzaamheden, dan alleen de 

planten zo goed mogelijk verzorgen en proberen ze in bloei te krijgen, wat ook 

redelijk lukte. Ik was in die tijd geen lid van een vereniging maar sprak wel eens 

met iemand die “wat” had met cactussen. 

Zes jaar geleden zijn we verhuisd van 

Lisse naar Lisserbroek, dus naar een 

andere gemeente. Van deze, voor ons 

nieuwe gemeente, mocht ik een kas(je) 

bouwen, niet groter dan 6 m 2 . Ik heb 

wat gesmokkeld en mijn kasje is ca. 9 

Afb. 1: Bloeiende Rebutia perplexa 


m 2 geworden. Dus niet echt fors, maar 

voor mij voorlopig groot genoeg, indien 

ik mezelf wat beperkingen opleg. 

Het kasje wordt verwarmd via een tweede 

circuit op de cv-ketel van het huis, 

met aparte thermostaat en dat werkt tot 

op heden zeer nauwkeurig. Ik ben na 

onze verhuizing ook lid geworden van 

de afdeling Haarlem en van de landelijke 

vereniging Succulenta. Van dat lidmaatschap 

heb ik nooit spijt gehad. Op 

de bijeenkomsten van de afdeling kon 

ik met mijn vragen terecht en in het 

blad Succulenta las ik interessante artikelen 

over mijn hobby. Wat ik wel vaak 

miste in het tijdschrift was dat bij de beschrijving 

van planten eigenlijk nooit de 

hoogte, waarop de planten groeien, vermeld 

wordt evenals de klimatologische 

omstandigheden, zoals zomer- en wintertemperaturen, 

op de vindplaats. 

Vanuit de beginjaren had ik inmiddels 

nogal wat grote planten, vaak hoe groter 

hoe mooier. Maar daar ben ik helemaal 

van afgestapt, omdat het toch teveel 

ruimte in beslag ging nemen, dus 

de meeste daarvan hebben inmiddels 

een andere bestemming gekregen. 

Sinds 2003 ben ik mij gaan “specialiseren” 

op het zaaien en opkweken 

van twee cactusgeslachten. namelijk 

Astrophytum en Gymnocalycium. De 

planten uit deze geslachten worden over 

het algemeen, op een paar uitzonderingen 

na, niet zo heel groot en er passen 

er dus heel wat in mijn (kleine) kasje. De 

verzameling breidt zich langzaam maar 

gestaag uit. Het is voor mij een proces 

van vallen en opstaan en luisteren naar 

“wijze” raad van anderen, onder andere 

op de afdelingsvergaderingen, alhoewel 

dat ook lang niet altijd voor mij van toepassing 

was. Het pakte ook wel eens radicaal 

verkeerd uit. Je leert van vallen 

en opstaan, vooral van het laatste. 

Een van de mooiste aspecten van de 

hobby vind ik het zaaien en opkweken 

van een eigen verzameling, hoewel dat 

laatste wel een heel aantal jaren in beslag 

neemt. Het zaaien en de opkomst 

222 

van het zaad, als het tenminste kiemkrachtig 

genoeg is, is over het algemeen 

geen probleem. Mijn ervaring is wel dat 

eigen zaad vele malen beter kiemt dan 

gekocht zaad, sorry voor de leveranciers. 

Maar ik koop elk jaar ook zaad elders, 

om te proberen de verzameling uit 

te breiden. Mijn probleem begint steevast 

als de zaailingen ca. 2 tot 3 maanden 

oud zijn. Er treedt dan vaak een 

proces op dat de zaailingen gaan “verslijmen”. 

Goede raad is duur zegt men, 

dus zoek ik naar de juiste methode om 

dit probleem te verhelpen. De plantjes 

die deze periode overleven, soms maar 

heel weinig, geven verder geen problemen 

meer. Inmiddels bestaat mijn verzameling 

uit circa 250 gymnocalyciums, 

waarvan ongeveer 100 verschillende 

soorten, veel van eigen kweek en circa 

10 soorten astrophytums, in totaal plusminus 

70 plant(en)(jes). Totaal heb ik 

ongeveer 350 plant(en)(jes) in mijn kasje 

en heb nog wat ruimte over, dus….. u 

begrijpt het, we gaan rustig door. Over 

het algemeen groeit en bloeit het goed, 

hoewel ik toch wel elke winterperiode 

wat planten verspeel. Tot 2 jaar terug 

waren die kleine wit/grijze beestjes, wie 

kent ze niet, soms een grote plaag. Alle 

dagen je planten nalopen en besproeien 

met “een anti-luis”-middel en na een 

week zag je ze weer. Begin vorig jaar 

(2008) ben ik voor de bestrijding daarvan, 

na informatie over mijn probleem, 

met een andere methode, een systeemgif, 

begonnen en dat bleek voor mijn 

planten zeer effectief. Ik heb in 2008 

nog geen 3 luizen gezien, hopelijk dit 

jaar een zelfde resultaat. 

Een ander probleem doet zich voor 

als je op een plantenbeurs komt. Op 

zoek naar “iets” nieuws, iets wat in je 

verzameling past. De handelaren komen 

er de laatste jaren achter dat er toch wel 

een “naam” bij het aangeboden product 

moet staan, want dat verkoopt beter. Nu, 

Op de volgende pagina 

Afb. 1,2,3,4, Detailopnames van de tuin 


22 

4 

3 

5 


naar mijn mening, wordt hier op redelijk 

grote schaal de hand mee gelicht, 

op een enkele uitzondering na. Mijn 

specifieke kennis is nog te klein, en zeker 

van kleine plantjes, die nog weinig 

of geen kenmerken hebben, om te weten 

hoe elke plant er ongeveer uit hoort 

te zien. Soms zijn de verschillen maar 

klein. Vaak ben ik “trots” thuis gekomen 

met mijn nieuwe “aanwinsten” en bleek 

dat naam en plant totaal niet in overeenstemming 

waren en de plant al aanwezig 

was in de verzameling. Maar….. het blijft 

boeiend! 

Verleden jaar (2008) ben ik gestart 

met een voor mij nieuw experiment, 

cactussen buiten in de tuin. Tegen de 

zomer ben ik begonnen met een klein 

gedeelte van de buitentuin, waarboven 

het dak van het huis oversteekt, een 

border van circa 8 meter bij 60 cm uit te 

graven en op te vullen met een mengsel 

van 3 delen goede potgrond, 1 deel 

lavagruis van circa 3 mm, 1 deel grof 

zand en 1 deel kalkachtige steentjes van 

8 tot 16 mm. Dit gedeelte van de tuin 

ligt op het zuidwesten, dus als er zon 

is, schijnt hij daar het langst, maar het 

is er ook het warmst. Na heel veel tijd 

besteed te hebben aan het doorsnuffelen 

van diverse boeken had ik een verzamellijst 

gemaakt van planten die geschikt 

zouden zijn voor de buitentuin en 

ben daarnaar op zoek gegaan. 

De planten in de buitentuin komen uit 

de volgende geslachten: Echinocereus, 

Oreocereus, Tephrocactus, Agave, 

Gymnocalycium, Ferocactus, Escobaria, 

Mammillaria, Trichocereus, Aylostera, 

Echinopsis, Coryphantha, Rebutia, 

Sulcorebutia, Soehrensia, Epithelantha, 

Lobivia, Opuntia en Cleistocactus. 

Welgeteld heb ik 138 grotere en kleine 

tot zeer kleine (2 jarigen) plant(en)(jes) 

bij elkaar gescharreld, deels gekregen 

van bereidwillige en geïnteresseerde afdelingsleden 

en ook wat uit eigen verzameling, 

onder andere gymnocalyciums. 

Het zijn allemaal planten die in de natuur 

op een wat grotere hoogte groeien 

224 

of waarvan bekend was dat ze winterhard 

zijn, zoals wat opuntia’s. Kennissen 

van mij hadden aangeraden de jonge 

plantjes van 2 jaar oud, vaak niet dikker 

dan mijn duim, er nog niet bij te zetten 

omdat die nog te weinig “body” zouden 

hebben en het dus waarschijnlijk niet 

zouden overleven. In mijn grote ijver heb 

ik toch alles geplant. Alle planten werden 

voorzien van een naam-etiket voor 

de herkenbaarheid, omdat dit toch weer 

voor mij een “vreemd” assortiment was, 

waar ik totaal geen ervaring mee had. 

Eind juni 2008 ben ik begonnen de 

tuin in te richten met het genoemde 

grondmengsel en met grote en kleine 

stenen als een soort decor voor de planten. 

Het was een tijdrovend, maar verschrikkelijk 

leuk werk om zoiets te creëren, 

hoewel er nu al weer veranderingen 

in gekomen zijn, je blijft altijd bezig. Van 

de klaargemaakte 8 strekkende meter 

tuin is ruim 6 meter beplant. Begin november 

is de border afgedekt met acrylplaten 

met een bijna 100% UV doorlaatbaarheid. 

Hoe meer licht in de donkere 

tijd des te beter voor de planten, tenminste 

dat was mijn gedachte. De koude 

wind en ook de vorst van dit jaar, die 

toch wel wat strenger was dan dat wij 

gewend zijn de laatste jaren, kon royaal, 

via open rekken waar de acrylplaten op 

lagen, bij de planten komen. Het was 

wel volkomen waterdicht, dus de planten 

stonden helemaal droog. De hele winter 

is het proces bijna dagelijks gevolgd en 

het leek aardig goed te gaan. 

Hoewel er aangeraden was om tot half 

mei te wachten met water geven, ben 

ik in de tweede week van april begonnen 

met het verwijderen van de acrylplaten, 

omdat de dagtemperaturen soms 

te fors opliepen. In geval van onstuimig 

weer kon ik de platen altijd weer terugplaatsen. 

Nu bleek, dat de grond zeker 

tot wel ca. 40/50 cm diepte gortdroog 

was. Verschillende kleine plantjes zagen 

Hiernaast 

Afb. 6: Een gedeelte van de tuin 



er armetierig uit; ze waren niet bevroren 

maar gewoon verdroogd. Slechts 1 plant 

is echt bevroren. Ik ben direct, toen de 

nachttemperatuur een paar dagen niet 

onder de 8 o C (aan de kust) zou komen 

en overdag wat zonneschijn beloofd was, 

flink water gaan geven, met als resultaat 

dat de planten dit toch wel na enige dagen 

zichtbaar fijn vonden, ondanks de nog wat 

lage dag/nacht temperatuur. 

De stand van het experiment per 1 

mei 2009 is als volgt: 138 planten in 

juni/juli 2008 geplant, bevroren 1 plant, 

verdroogd 33 plantjes omdat zij waarschijnlijk 

toch te klein waren (had ik 

maar geluisterd naar mijn raadgevers). 

Er stond een Cleistocactus strausii van 

ca. 60/70 cm, waarvan het bovenste gedeelte, 

ca. 20 cm, was verdroogd. Het 

onderste deel had nog prachtig lichtgroen, 

gezond vaatweefsel: dus misschien 

toch te droog?? De plant is tot 

ongeveer 25 cm ingekort en hopelijk 

gaat hij op zijn stomp weer uitlopen of 

krijgt hij van onder nieuwe uitlopers, 

maar het mooie is er wel af. Dus ben ik 

weer op zoek naar zulke planten, want 

dat geeft naast al die kleine plantjes wat 

meer “aanzien” in de tuin. Ondanks het 

verlies van ruim 30 alleen kleine plantjes, 

ben ik zeer tevreden met de uitkomst. 

Opgeteld meer dan 60 verschillende 

plant(en)(jes) staan nu, de laatste 

week van mei / begin juni, in bloei, hebben 

gebloeid of hebben bloemknoppen. 

Voor mij een geheel nieuwe ervaring 

waarmee ik zeker hoop door te gaan. 

Terugziend op mijn experiment kom ik 

tot de volgende conclusies: 

1. Niet te kleine plantjes gebruiken, ze 

moeten tenminste 3 jaar zijn. 

2. Voor het beginnen met planten nazien 

hoe de planten uitgroeien in breedte 

en hoogte, anders moet je te snel verplanten. 

Met sommigen is dat nu al het 

geval, dus na één seizoen. 

3. De samenstelling van de grond 

“iets” veranderen omdat het te snel 

vocht verliest in een tijdsbestek van 3 

dagen zon. Nu moet ik om de 4 dagen 

226 

buiten water geven gezien de zonnewarmte 

op de zuidkant en de oversteek 

van het dak, die ook deels de regen 

tegenhoudt. 

4. Op zoek gaan naar, maar ook het 

zelf zaaien, alhoewel dat wat langer 

duurt, van cactussen geschikt voor mijn 

buitentuin en dat zijn er véél meer dan 

men denkt! 

Over een paar jaar mag u van mij het 

vervolg van dit experiment verwachten. 

Ook ben ik zeer geïnteresseerd in 

uw ervaringen met een buitentuin met 

cactussen. 

Lisserdijk 480 

2165 AH Lisserbroek 

Afb. 7: Nogmaals een detail 



Aztekium hintonii & 

Geohintonia mexicana 

Henk Viscaal 

Alweer bijna een jaar geleden maakten wij (Aad Vijverberg, Tonnie de 

Rijke, André van Zuijlen, Marcel Stolk en ik) een reis door Mexico. Niets 

bijzonders zult u zeggen want jullie zijn daar al zo vaak heen geweest. 

Toch zijn er een aantal dingen die deze reis toch wel bijzonder maakten. 

Door de jaren heen waren we aan de aardigheden en vooral de eigenaardigheden 

van de groepsleden gewend geraakt. Meng dit met een ruime 

mate van tolerantie en je kunt zeggen dat dit een ideale groepssamenstelling 

is. 

Bij het voorbespreken en uitstippelen 

van de route, wat trouwens bijzonder 

gezellige samenkomsten zijn, kon iedere 

deelnemer aan de reis zijn wensen 

kenbaar maken over planten of bezienswaardigheden 

die hij deze keer wilde 

bekijken. Het zou dus dit maal een bijzondere 

tocht worden met al die wensen. 

De tocht werd aan deze verzoeken, 

mits binnen redelijke grenzen, aangepast. 

We kwamen uit op een tocht van 

ongeveer 6000 km waarvan minstens 

Afb. 1: Geohintonia mexicana 

Afb. 2: Aztekium hintonii 


Afb. 3: Het surrealitisch aandoende landschap 

2/3 onverhard gereden zou moeten 

worden. Je bent dan echt helemaal in 

de natuur en je hebt het idee zo af en 

toe van alles en iedereen verlaten te zijn. 

Heerlijk avontuurlijk. 

Tijdens de reis kon aan sommige van 

de gedane verzoeken voldaan worden, 

andere moesten we helaas opgeven. Dit 

had over het algemeen twee oorzaken; 

of de wegen werden dermate slecht dat 

doorrijden onverantwoord werd, of de 

GPS-gegevens klopten niet en moest er 

naar andere oplossingen gezocht worden. 

Door de duidelijke afspraken, die 

vooraf gemaakt waren, leverde dit geen 

problemen op, want een voor ieder aanvaardbaar 

alternatief was meestal gauw 

gevonden. 

Een van de wensen die tijdens de 

voorbesprekingen werd geuit was de 

groeiplaats van Aztekium hintonii en 

Geohintonia mexicana te vinden en uiteraard 

te bezoeken. 

Op 4 oktober staat het bezoek aan 

228 

de vindplaats in de planning. We verlaten 

Linares, waar we in Hotel Premiere 

overnacht hebben en gaan in de richting 

van Iturbie. Voorbij Puerto de Pastores 

nemen we de afslag Tapia en El Poza in 

de richting van Rio de San José. Lang 

leve Beppie (u weet wel van mijn redactioneeltje 

in januari) want wat in de vergetelheid 

zou kunnen raken wordt nu 

opeens weer volkomen helder bij het terugzien 

van de foto’s. Niet alleen de route 

wordt duidelijk weergegeven, maar 

ook de exacte locatie waar de diverse 

opnames gemaakt zijn. Makkelijk die 

GPS-gegevens die aan de Exif-header 

van de foto’s worden meegegeven. 

Van vorige reizen herinner ik mij dat 

deze groeiplaats werd afgedaan met termen 

als moeilijk bereikbaar en vijandigheid 

van de lokale bevolking en daarom 

niet bezocht werd. Deze keer hebben 

we ons hierdoor niet laten afschrikken 

en zijn welgemoed op weg gegaan. De 

term moeilijk bereikbaar was op zijn 


Afb. 4: Het broze, kalkachtige gesteente waaruit de rotsen zijn opgebouwd 

plaats, want een behoorlijke weg was er 

niet. De weg was niet meer dan een veredeld 

karrespoor dat zo hier en daar geëgaliseerd 

was en regelmatig verhard 

was met van alles. We hebben dan ook 

erg veel medelijden met de auto gehad, 

die zo af en toe bonkte en stuiterde 

en zelfs een keer een grote steen uit de 

weg reed. Gelukkig geen pech met het 

carter. 

Het uitzicht was hier geweldig en langzamerhand 

werd het terrein heuvelachtiger 

met aan de ene kant van de auto 

rotswanden en aan de andere kant diepe 

dalen. Combineer dit met de slechte 

staat van de weg en de onmogelijkheid 

om tegemoetkomend verkeer te passeren 

dan zijn alle ingrediënten aanwezig 

om je minder prettig te voelen. Blind 

vertrouwen in de chauffeur is dan een 

eerste vereiste en aan het eind van zo’n 

dag is een schouderklopje dan ook zeker 

op zijn plaats. 

Met het veranderen van het terrein 

veranderde ook de samenstelling van de 

rotswanden. Van een vorige reis, toen ik 

Aztekium ritteri gevonden heb, herinnerde 

ik mij de samenstelling van de rotswanden 

en deze hier leken er heel erg 

sterk op. Na toch herhaaldelijk gezegd 

te hebben dat we hier wel eens succes 

konden hebben, werd de weg bij een 

kloof wat breder en vonden we een ideale 

plek om de auto te parkeren. 

De eerste aanblik van het landschap 

deed bij ons al het vermoeden rijzen dat 

dit wel een heel bijzondere plek moest 

zijn (afb. 3). Ik moest dan ook sterk denken 

aan de tekeningen bij de verhalen 

van Tom Poes. Een surrealistisch aandoende 

boom die volop begroeid was 

met tillandsia’s. Beppie gaf aan dat we 

ons bij El Palmito bevonden. Nu eerst 

het hele ritueel van uitstappen, fototoestellen 

pakken en bepalen welke kant 

je op wilde gaan. Ik weet niet of het bij 

mij de leeftijd is, het tempo, of dat er andere 

oorzaken zijn maar meestal begin 


Afb. 6: Coryphantha hintoniorum op de vindplaats 

van G. mexicana en A. hintonii 

ik als laatste aan de zoektocht naar de 

planten. Heel eigenwijs liep ik (hoe is 

het mogelijk) een andere kant op en 

boog mij over de rand van een sleuf. 

Ogenblikkelijk begon mijn hart sneller 

te kloppen want, wie schetst mijn verbazing, 

maar vooral mijn blijdschap, tegen 

de wand van de sleuf geplakt vond ik 

mijn eerste Geohintonia mexicana. Later 

in de groep hebben we gediscussieerd 

of het nu Geohintonia mexicana was of 

Aztekium hintonii. 

Inmiddels hadden de andere reisgenoten 

hele velden met de gezochte planten 

gevonden en over en weer werd geroepen 

om toch vooral te komen kijken. 

Wat een rijkdom aan planten, rotswanden 

vol. Aangezien de samenstelling 

van de rotswanden zeer bros was, moest 

er bijzonder goed uitgekeken worden 

wanneer je langs een rotswand naar boven 

wilde klimmen. Omlopen duurde 

iets langer, maar was aanmerkelijk veiliger. 

En je wilde natuurlijk zo dicht mogelijk 

bij de planten komen om een zo 

duidelijk mogelijke opname te maken. 

Lang leve het digitale tijdperk; er werden 

nu geen rolletjes vol, maar kaartjes 

230 

Afb. 7: Turbinicarpus saueri op de vindplaats van 

G. mexicana en A. hintonii 

vol geschoten. Voordeel is natuurlijk dat 

mislukte opnames ter plekke gewist en 

verbeterd konden worden. 

Stelt u zich eens voor vijf volwassen 

kerels die de ene superlatief na de andere 

voortbrengen; het leek wel een 

schoolreisje met een wel heel bijzondere 

en overvloedige attractie. 

Ook de omgeving hier was zeer fotogeniek 

en een bos met bijzondere yucca’s 

is door een ieder menig keer op de 

foto gezet. 

Naast de geohintonia’s en aztekiums 

werden er ook nog opnames gemaakt 

van Turbinicarpus saueri, Coryphantha 

hintoniorum en Selaginella gypsophila, 

die daar als begeleidende flora voorkomen. 

De hier voorkomende yucca 

heb ik kunnen identificeren als Yucca 

carnerosana. 

Met moeite namen we afscheid van 

deze geweldige plek en de gelukzaligheid 

droop van onze gezichten af. Wat 

kan een mens toch met “eenvoudige” 

dingen tevreden zijn. Op de weg terug, 

overigens weer diezelfde slechte weg, 

kwamen we de eerste tegenligger tegen, 

een obstakel dat met enig passen en 


Afb. 8: Yucca carnerosana kwam ook op de vindplaats voor 

meten genomen kon worden. 

Als historische achtergrond over de 

planten deze aantekening. Het is toch 

al weer een 15 jaar terug dat de planten 

ontdekt werden. Zoiets gaat meestal gepaard 

met een aanwakkerende hebberigheid 

van bepaalde mensen om zoiets 

te bezitten. De prijzen voor de zaden 

waren dan ook navenant. Geef begenadigde 

kwekers een aantal zaden en door 

het zaailing-enten kunnen binnen zeer 

redelijke tijd betaalbare planten en zaden 

in omloop gebracht worden. In het 

Engelse tijdschrift was te lezen dat de 

Cante tuin toestemming heeft om de 

planten voort te kweken. Na mijn laatste 

bezoek aan deze tuin plaats ik hier, misschien 

onterecht, toch wel vraagtekens 

bij. In een paar jaar tijd heb ik een aantal 

planten in de verzameling zienderogen 

achteruit zien gaan. 

Hoe het toeval een rol kan spelen 

blijkt wel uit de ontdekking van de 

plant. George Hinton was in Nuevo Leon 

op zoek naar een turbinicarpus op de 

gipsachtige steile heuvels. We spreken 

dan over 1991. Geen turbinicarpus 

maar wel deze wonderbaarlijke ontdekking. 

Alhoewel het aantal nieuw gevonden 

soorten steeds kleiner wordt, worden 

er toch nog wel degelijk regelmatig 

juweeltjes aan onze boeiende hobby 

toegevoegd. 

Over de Hintons het volgende: George 

Boole Hinton werkt in de mijnindustrie 

in Mexico. Hij legt een verzameling van 

in Nuevo Leon voorkomende cactussen 

aan. Zijn zoon James C. gaat hem bij 

het verzamelen helpen en de kleinzoon 

George S. neemt het stokje later weer 

over, zodat er drie generaties betrokken 

waren bij de aanleg van een herbarium 

dat momenteel meer dan 1500 soorten 

omvat. 

Bij mijn kennismaking met Aztekium 

ritteri op de natuurlijke vindplaats viel 

mij op dat het hier erg kleine planten 

betrof. Wel was de gipsachtige rotswand, 

in de vrij smalle kloof die wij bezochten, 

bezaaid met aztekiums. 


Aztekium hintonii en Geohintonia 

mexicana zijn aanmerkelijk groter. 

Hierbij kan nog opgemerkt worden dat 

Geohintonia een monotypisch geslacht 

is; door het vinden van A. hintonii is het 

geslacht Aztekium niet langer monotypisch 

meer.. 

Schematisch hier de verschillen tussen 

Aztekium hintonii en Geohintonia 

mexicana. 

Geohintonia mexicana 

Aztekium hintonii 

Wortelgestel stevig-vezelachtig knolvormig tot vezelachtig 

Lichaam blauwgroen grijsgroen 

Ribben 18 – 20 10 – 15 

blijft hetzelfde 

worden er later meer 

gladde opperhuid 

diepe groeven tussen de 

areolen tot aan de groef tussen 

de ribben 

de hoek van de ribben blijft 

het zelfde 

de hoek tussen de ribben 

wordt naar onderen toe 

groter 

Areolen 3 x 2 mm 1,2 x 1,2 mm 

ovaal 

rond 

2-3 mm afstand met elkaar verbonden 

Bedoorning 

Bloemen 

wol verdwijnt voor de 

doornvorming 

afwerpen van bedoorning en 

opperhuid tussen de areolen 

voor de verkurking 

aan de basis lepelvormig en 

met elkaar verbonden 

tegen de middag open 

gaand tegen het donker 

sluitend 

werpt doornen af voordat 

wol gevormd is 

voor de verkurking geen 

afwerpen 

aan de basis niet lepelvormig 

en goed van elkaar 

gescheiden 

’s morgens open gaand en 

in de namiddag sluitend 

232 


Buitenste bloembladeren 

zeer variabel in vorm, grootte 

en kleur behaard op de 

axillen 

Binnenste bloembladeren 20 – 22 10 – 12 

Meeldraden 16 mm 3 – 9 mm 

Stempel 5 – 6 

gedraaid en horizontaal 

staand 

Zaden 

hilum 1,2 mm 

verzonken, kaal 

Testa 

Zaailingen 

vlak 

cellen 0,04 mm met dunne 

scheidingsgroeven 

vorming van ribben vanaf 

3 – 4 mm ø 

Literatuur 

Alsemgeest, W. (1998): Succulenta 77(2): 

58. 

Anderson, E.F. (2001): The cactus family, 

pag. 128, 342, Timber Press. 

Braun, P. (1993): Kuas 44(5): 92. 

Cattabriga, A. (1995): Kuas 46(1): 1. 

Chalet, J.M. (2008): Cactus & Co 12(1): 

34. 

Hoeve, W. ten (2001): Succulenta 80(4): 

152. 

nauwelijks van de binnenste 

bloembladeren te onderscheiden; 

axillen onbehaard 

4 

recht en rechtop staand 

hilum 0,6 mm 

met 0,2 mm lange 

strophiola 

knobbelig 

cellen 0,06 mm met scherpe 

scheidingsgroeven 

vorming van ribben vanaf 

9 – 10 mm ø 

Lawrie, I. (1996): BCSJ 14(1): 9 

Solichon, J.M. (1994): Succulentes 

17(4): 29. 

Brinklaan 31 


hviscaal@hetnet.nl 

Afb. 9: Laatste blik op een landschap dat ons zoveel plezier heeft verschaft 



Afb. 10: Zo maar een klein voorbeeld van een begroeide rotswand 

234 


Copiapoa laui 

Ton Pullen 

Het hierbij afgebeelde plantje kocht ik in 1996 van een toentertijd bekende 

Nederlandse kwekerij. Het stond geënt op een onderstammetje en was ongeveer 

anderhalve cm in doorsnede en één cm hoog. 

In de jaren daarna groeit het plantje 

langzaam doch gestaag. Het begint 

aan de zijkant te spruiten. Waarschijnlijk 

is dat de oorzaak dat ik het plantje op 

een kwade ochtend aantref, liggend 

naast zijn onderstam. Hij heeft zichzelf 

gewoon losgedrukt. Wat nu te doen? 

De ene mogelijkheid is het plantje opnieuw 

te enten, maar dat zou nogal 

wat chirurgie vereisen, vanwege de zijspruiten. 

Daarom besluit ik een poging 

te wagen de plant op eigen wortel verder 

te kweken. Dat lukt wonderwel. Ik 

plaats het wortelloze plantje op een 

potje, gevuld met fijn lavagruis, zet het 

in de schaduw en begin na enige tijd 

voorzichtig met water geven. Aan het 

einde van die zomer is de plant goed 

Afb. 1: De bloei van Copiapoa laui 


geworteld. In volgende groeiseizoenen 

wordt mijn plantje steeds groter en begint 

meer zijspruiten te maken. In 2003 

constateer ik de eerste bloem, de jaren 

daarna begint de plant steeds uitbundiger 

haar gele bloemen te produceren. 

De plant bloeit meerdere malen per seizoen, 

zoals zoveel andere copiapoa’s. 

De oorspronkelijke plant is nu zo’n 

6 cm in doorsnede, er zit een behoorlijk 

aantal zijscheuten aan en het geheel 

staat in een 9 cm vierkante pot. 

Intussen had ik ook zaden van deze 

soort in handen gekregen en die werden 

in 2004 uitgezaaid, ook in lavagruis. 

Van de 10 zaadjes kwamen er 

slechts 3 op, en jammer genoeg overleefde 

er maar eentje de volgende winter. 

De zaailingen blijven het eerste jaar 

buitengewoon klein en neigen te verdrogen, 

als ze in de winter droog gehouden 

worden. Het resterende zaailingetje bezit 

ik nog steeds, het is nu anderhalve cm 

hoog en staat in een 7 cm potje. Gezien 

deze ervaringen is het waarschijnlijk nog 

niet zo’n slecht idee de jonge zaailingen 

te enten en ze na enige jaren op eigen 

wortel verder te kweken. 

De cultuur van copiapoa’s is niet 

moeilijk, als men mineraal substraat gebruikt 

en matig water geeft. Dit is geheel 

in lijn met de vermelding van het substraat 

op de natuurlijke groeiplaatsen. 

Alle copiapoa’s hebben veel licht nodig 

om een mooie gedrongen groei mogelijk 

te maken. C. laui maakt daarop 

geen uitzondering. 

Taxonomie 

Het geslacht Copiapoa wordt in 1922 

door Britton & Rose voorgesteld in 

hun monumentale 4-delige werk Die 

Cactaceae. De naam is afgeleid van die 

van de Chileense provincie Copiapo. De 

soorten van dit geslacht groeien zonder 

uitzondering in de Chileense kustwoestijnen. 

Veel soorten groeien uit tot 

enorme clusters maar de hier besproken 

soort vormt daarop een uitzondering: 

C. laui blijft een dwergje! Onze soort 

236 

is in 1980 beschreven in ons Duitse 

zustertijdschrift Kakteen und andere 

Sukkulenten, door Prof. Lothar Diers. Hij 

vernoemde deze soort naar Alfred B. 

Lau (1928-2007), in de tweede helft van 

de vorige eeuw een bekend plantenzoeker 

en publicist. Lau verzamelde deze 

soort onder zijn veldnummer L 891. 

Volgens Hoffmann (1989) is onze plant 

slechts een variëteit; zij noemt haar 

Copiapoa hypogaea var. laui (Diers) 

Hoffmann. In 2006 brengt Charles nog 

een kleine wijziging aan: C. hypogaea 

ssp. laui (Diers) Charles. Ook in het 

New Cactus Lexicon (Hunt c.s., 2006) 

is onze plant onder deze naam vermeld. 

Overigens ziet men nog dikwijls de foutieve 

naam lauii. 

C. laui groeit in de omgeving van 

Esmeralda, Antofagasta, Chili, op een 

hoogte van 100 m. boven zeeniveau. 

Beschrijving 

Lichaam spruitend, elk kopje tot 3 

cm in doorsnede bij een hoogte van 2 

cm, grijs tot roodbruin, soms groenachtig 

van kleur, met ingezonken schedel. 

De laatste is voorzien van witte wol. De 

wortel is een verdikte penwortel. Er zijn 

15-20 ribben, voorzien van kleine tuberkels. 

De doorntjes zijn wit tot geelwit, er 

is meestal slechts één gehaakte, roodbruine 

middendoorn en 4-8 randdoorntjes. 

De bloem is glanzend geel, plm. 

2 cm in diameter. De vrucht is min of 

meer bolvormig, bruin-groenig. De zaden 

zijn glanzend zwart. Op internet zijn 

foto’s te vinden van cristaatvormen van 

deze soort. 

Opmerking: Blijkbaar worden cultuurplanten 

groter dan in deze beschrijving 

vermeld wordt. 

Literatuur. 

Charles, G. (1998). Copiapoa. 

Southampton. 

Hunt, D.H. (2006). The New Cactus 

Lexicon. Milborne Port. 

Britton, N.L. & J.N. Rose (1922). The 

Cactaceae III, p.85. New York. 


Hoffmann, A.E. (1989). Cact. en la flora 

silvestre de Chile, p.102. Santiago. 

Diers, L. (1980). Copiapoa laui. K.u.a.S. 

31 (12): 362. 

Rinkslag 19 

7711 MX Nieuwleusen 

Foto van de schrijver. 

Afb. 2: Copiapoa laui 


Boekbespreking 

Henk Viscaal 

Gymnocalycium in habitat and culture. 

Graham Charles. 

ISBN 978-0-9562206-0-8 

Uitgegeven 2009 door de schrijver zelf 

Gedrukt in Frome. 

Harde kaft, formaat 21,5 x 28,5 cm, 

288 pag. 

Schreef ik bij mijn vorige boekbespreking 

al over de gestage groei van de rij 

monografieën; ook met dit boek is er 

weer een aan de lange rij toegevoegd. 

Na de gebruikelijke inleiding en verantwoording 

over het boek wordt begonnen 

met een stukje historie van het 

geslacht waarbij de schrijver een opsomming 

geeft van het aantal plantennamen 

dat door diverse auteurs erkend 

wordt. Uiteindelijk komt hij uit 

bij de Oostenrijkse Arbeitsgruppe 

Gymnocalycium waar baanbrekend werk 

verricht werd met betrekking tot onderzoek 

en naamgeving. 

In het hoofdstuk over karakteristieken 

en indeling van het geslacht verwijst hij 

naar de pagina’s in het boek. Hij maakt 

een indeling aan de hand van de zaadkenmerken, 

waarbij hij verwijst naar de 

indeling volgens Schütz. Er komt dan 

een lijst van erkende soorten en ondersoorten 

in het boek. 

In het hoofdstuk over de cultuur komen 

onderwerpen als: temperatuur en 

licht, verwarming, ventilatie, potgrond en 

verpotten, het belang van de pH, potten, 

gieten en bemesting, vermeerdering, 

zaad winnen en stekken. Sommige van 

deze onderwerpen worden wat summier 

behandeld, terwijl andere onderwerpen 

wat korter behandeld zouden kunnen 

worden. Bij de natuurlijke vindplaatsen 

en verspreiding worden een aantal 

groeiplaatsen kort beschreven. De gebieden 

worden vergezeld van een kaartje 

waar de planten(groepen) te vinden 

238 

zijn. Als afsluiting van dit technische gedeelte 

geeft hij nog een verantwoording 

van de manier waarop hij de beschrijving 

van de planten gaat doen. 

De ondergeslachten aan de hand van 

de zaadkenmerken worden op de volgende 

manier behandeld: als eerste 

wordt de typeplant genoemd, waarna 

een kleine inhoudsopgave wordt gedaan 

van de soorten en ondersoorten die binnen 

dit ondergeslacht vallen. Dit gebeurt 

op alfabetische volgorde. 

Van iedere soort en ondersoort wordt 

eerst de (vertaalde) nieuwbeschrijving 

gegeven. Vervolgens de naamgeving 

door de tijden heen. Ook van de soorten 

die hij in de synonymie zet wordt de 

oorspronkelijke nieuwbeschrijving gegeven, 

zodat de lezer zich een eigen mening 

kan vormen of hij het er mee eens 

is. Hierop volt een kaart van het gebied 

waar de beschreven plant gevonden kan 

worden. Geschiedenis, opmerkingen en 

verzorging sluiten dan de beschrijving 

van de planten. Dit stramien wordt verder 

in het gehele boek gehandhaafd. 

Het begeleidende fotomateriaal is van 

een behoorlijk gehalte en geeft een 

goed beeld van de planten zowel in de 

natuur als in cultuur. De afbeeldingen 

van de vindplaatsen werken alleen maar 

verhelderend en geven een goede indruk 

van hoe de planten in hun natuurlijke 

omgeving groeien. 

Aan het eind van het boek is nog wat 

plaats ingeruimd voor twijfelachtige 

soorten, een glossary en een uitgebreide 

literatuuropgave. 

In appendix 1 geeft hij een opgave 

van het aantal chromosomen. En in 

appendix 2 vertelt hij in het kort over 

cristaten en over planten met verkleuringen. 

Appendix 3 tenslotte geeft een 

opsomming van veldnummers, waarbij 

een verwijzing naar het internet is 


opgenomen. 

Tenslotte nog een index met gymnocalyciumnamen 

waarbij de vetgedrukte 

namen geldige namen zijn, en de cursief 

gedrukte namen geen geldige beschrijving 

hebben. 

Voor de echt geïnteresseerden in dit 

geslacht is dit zeker een boek om aan 

te schaffen. Voor reislustigen is de aanschaf 

te overwegen omdat een groot 

aantal vindgebieden zijn aangegeven. 

Het boek kost ongeveer ‡ 75,– en 

is te verkrijgen bij Wim Alsemgeest. 

Bij hem kost het dan voor leden van 

Succulenta ‡ 55, – 

Brinklaan 31 


hviscaal@hetnet.nl 

Rectificatie 

In het vorige nummer van Succulenta is op pagina 184 ten onrechte afb. 10 twee 

maal opgenomen. Bij afbeelding 11 had onderstaande foto moeten staan, met als 

onderschrift: 

Gymnocalycium ochoterenae var. scoparium (LB 383) Dique de Lujan 


Stapelia clavicorona 

Louis van de Meutter 

Stapelia clavicorona werd ontdekt door J. J. van Nouhuys nabij de zuidelijke basis 

van de Zoutpansberg, net boven de steenbokskeerkring in Transvaal. Zij kwam 

er voor op hellingen met los gesteente en leek slechts zeer plaatselijk verspreid te 

zijn. 

Planten van deze vondst die in 

de afdeling Plant Industry van het 

Department of Agriculture in Pretoria 

verder werden gekweekt bloeiden in januari 

1931. Nog datzelfde jaar volgde de 

beschrijving door Miss Inez C. Verdoorn, 

een plantkundige van de afdeling Plant 

Industry, in “The Flowering Plants of 

South Africa. 

Beschrijving 

Net als enkele andere tropische stapelia’s 

behoort deze soort tot de buitenbeentjes 

van haar genus. De robuuste 

stammen bereiken een hoogte tot 30 

cm. Ze zijn 4-hoekig, fluwelig behaard, 

groen tot rood gekleurd en diep ingesneden 

tussen de sterk getande ribben. 

De 6 cm grote bloemen verschijnen 

halfweg de stammen en verspreiden een 

geur van koemest. Ze zijn lichtgeel tot 

purperbruin met concentrische paarsbruine 

strepen en een paarse tint in 

het midden. Bij het verbloeien verkleuren 

ze naar een wat groenere schakering. 

Oudere bloemen kunnen zelfs volledig 

groen lijken bij doorvallend licht. 

De corolla is aan de buitenzijde fluwelig 

behaard. Binnenin is ze kaal, uitgezonderd 

enkele witte teruggebogen haren 

in de centrale ondiepe bekervormige 

bloembuis waar zich de corona bevindt. 

De randen van de corollaslippen 

zijn getooid met korte, gewone randharen 

afgewisseld met langere, onduidelijk 

knotsvormige trilharen. De binnencorona 

is onderverdeeld in twee gebogen 

240 

knotsvormige lobben. De naam van de 

plant verwijst hiernaar: clavicorona betekent 

“met knotsvormige corona” vanwege 

de unieke vorm van deze binnenste 

coronalobben. 

Cultuur 

De cultuur van deze ongewone stapeliasoort 

is nogal delicaat. Koude en teveel 

vocht tijdens de rustperiode zijn fataal. 

Men komt ze dan ook slechts vrij uitzonderlijk 

tegen in onze verzamelingen. 

In de eigen kas slaagde ik er pas in, 

na meerdere mislukte pogingen met diverse 

substraten, ze met succes te telen 

in een mengsel van overwegend 

bims met een weinig leem en potgrond. 

Hoewel ze niet bijzonder snel groeit, 

ontpopte ze zich toch vanaf het tweede 

jaar tot een zeer betrouwbare bloeier. In 

de zomer scherm ik ze enigszins af tegen 

de middagzon. Wegens de aard van 

het substraat wordt tijdens de groeiperiode 

bij elke gietbeurt een kleine dosis 

mest toegediend. Gelet op de tropische 

herkomst is gedurende de winter een 

temperatuur boven 10 o C aan te bevelen. 

Omwille van de warmere omgeving 

in de nok van de kas kweek ik ze dan 

ook in een hangpot. 

Zelfs zonder de fascinerende bloemen 

is deze stapelia een sierlijke verschijning. 

Het is daarom bijzonder jammer 

dat ze nog altijd zo weinig in de verzamelingen 

voorkomt. 

Afb. 1: De bloem van Stapelia clavicorona 



Afb. 2: Stapelia clavicorona met bloem en bloemknoppen 

Literatuur 

Court, D. (1981). Succulent flora of 

Southern Africa. A.A. Balkema, 

Rotterdam. 

Jacobsen, H. (1970). Das 

Sukkulentenlexikon. Gustav Fischer 

Verlag, Stuttgart. 

Leach, L.C. (1985). A Revision of 

Stapelia L. (Asclepiadaceae). Excelsa 

Taxonomic series, 3: 76-78. 

White, A. & Sloane, B.L. (1937). The 

Stapelieae, ed. 2, Vol. I. Abbey San 

Encino Press, Pasadena, California. 

Nachtegalenlaan 16 

B 2820 Bonheiden 

België 

242 


Summary 

Rob Bregman 

This Succulenta issue is opened by Ben Zonneveld’s editorial. He explains how to 

collect seeds of Echeveria and Sempervivum. 

The usual column for our youngsters by Johanna Smit-Reesink deals with 

Borzicactus samaipatanus var. multiflorus. 

Bertus “cactussen” Spee presents pictures and short descriptions of Mammillaria 

bocasana “Fred”, Pachypodium brevicaule, Trichodiadema densum and Thelocactus 

leucacanthus. 

Jan Jaap de Morree went looking for aeoniums on the Canary Island La Palma. 

12 Species occur there, 5 of them are endemic. 

Evert Smienk reports a strange phenomenon with his grafted Uebelmannia gummifera. 

The Echinopsis stem bursted open but it is still unclear whether this is a 

young Echinopsis or Uebelmannia sprout. 

Ton Pullen and Ludwig Bercht review the contents of other journals on succulent 

plants. 

Ludwig Bercht continues his series on the genus Gymnocalycium. In part 4 the 

Pirisemineum seed group is the subject. The vision of the author is that this seed 

group comprises of only two species, G. pflanzii and G. zegarrae (with subspecies 

and varieties). The more or less similar G. saglionis belongs to another seed group. 

Henk Viscaal discusses a new CD on the succulents of the Little Karoo, South 

Africa, compiled by Frans Noltee. The text is English. 

Jan Mijnders built a rock garden next to a wall of his house. Last summer he 

planted 138 succulent plants, predominantly cacti. After the winter with only protection 

from rain, 104 plants survived. 

Henk Viscaal and some of his friends visited the habitat of Geohintonia mexicana 

and Aztekium hintonii in Mexico. They include a table listing the differences of both 

plants. 

A new book on the genus Gymnocalycium by Graham Charles is reviewed by 

Henk Viscaal. 

The final article in this issue of Succulenta is by Louis van de Meutter. He presents 

Stapelia clavicorona, a stem succulent from South Africa which is difficult to cultivate 

and thus rare in collections. 

Hector Petersenstraat 7 

1112 LJ Diemen 


Inlichtingen over het lidmaatschap en ontvangst van nummers; adreswijzigingen 

aan: 

Inquiries about membership and receipt of issues; adress changes to: 

D.H. Roozegaarde 

Banninkstraat 5 

7255 AT Hengelo (Gld) 

Tel.: +31(0)575 465270 

E-mail: h.roozegaarde@planet.nl 

COLOFON 

Http://www.succulenta.nl 

E-mail:info@succulenta.nl 

Auteursrecht: 

Gehele of gedeeltelijke overname 

van artikelen is alleen toegestaan 

na verkregen toestemming van de 

auteur/illustrator en met een duidelijke 

bronvermelding 

Ben J.M. Zonneveld Redactioneel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194 

Johanna Smit- Jong geleerd 

Reesink Borzicactus samaipatanus var. multiflorus . . . . . . . .195 

Bertus Spee Voor het voetlicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .196 

Jan Jaap de Morree Aeoniums op La Palma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198 

Evert Smienk Wonderlijke groei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 

Ton Pullen/ 

Ludwig Bercht Succulentennieuwtjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 

Wietse Venema Lezers reageren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 

Ludwig Bercht Het geslacht Gymnocalycium (IV). . . . . . . . . . . . . . . 213 

Henk Viscaal 

CD-bespreking 

Succulents of the Little Karoo . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 

Jan Mijnders Mijn ervaringen met een mooie hobby . . . . . . . . . .221 

Henk Viscaal Geohintonia mexicana & Aztekium hintonii . . . . . 227 

Ton Pullen Copiapoa laui . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 

Redactieseretariaat: 

Mevr. R. Maessen 

Weezenhof 1232 

6536 EZ Nijmegen. 

E-mail: rietmaessen@xs4all.nl 

Hoofdredactie: 

C.A.L. Bercht 

E-mail: ludwigbercht@hetnet.nl 

H.W. Viscaal 

E-mail: hviscaal@hetnet.nl 

Redactie: 

R. Bregman 

E-mail: R.Bregman@uva.nl 

J.J. de Morree 

E-mail: morree@ziggo.nl 

A.B. Pullen 

E-mail: abpullen@home.nl 

B.J.M. Zonnenveld 

E-mail: 

zonneveld@NHN.leidenuniv.nl 

Henk Viscaal 

Boekbespreking 

Vormgeving: H. W. Viscaal 

Gymnocalycium in habitat and culture . . . . . . . . . . 238 

Louis van de Meutter Stapelia clavicorona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 

Druk: Senefelder Misset 

Doetinchem 

Rob Bregman Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 

Bij de voorplaat: 

Gymnocalycium pflanzii uit 

Paraguay (LB 2202) 

Foto: Ludwig Bercht 

244

oktober 2009 nummer 5

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?